H E N R Y N . H A S S A N K H A N S C H O L E N G E M E E N S C H A P L E L Y D O R P [ H H S - S G L ]

A R T H U R A . H O O G E N D O O R N A T H E N E U M - V R I J E A T H E N E U M - A A H A

D O C E N T : A . S E W S A H A I

THEMA: VOEDING EN VERTERING

VWO

DOELSTELLINGEN:

De student

• moet zes groepen voedingsstoffen met hun functie en

kenmerken kunnen noemen

• moet de delen van het verteringsstelsel en de

verteringssappen van de mens kunnen noemen met hun

functies

• moet de resorptie van voedingsstoffen in het

darmkanaal kunnen beschrijven

VOEDINGSMIDDELEN & VOEDINGSSTOFFEN

• Alles wat je eet of drinkt noemen we

voedingsmiddelen. Voedingsmiddelen zijn

plantaardig of dierlijk.

• De bruikbare bestandsdelen uit de

voedingsmiddelen noemen we voedingsstoffen.

• Een voedingsstof heeft drie (vier?)

functies in je lichaam:

1. Brandstof.

2. Bouwstof.

3. Beschermende stof.

4. Reserve stof.

WELKE VOEDINGSSTOFFEN ZIJN ER?

1. Koolhydraten.

2. Vetten.

3. Eiwitten.

4. Water.

5. Mineralen.

6. Vitamines.

Extra: vezels

* Nagaan in welke voedingsmiddelen de zes

groepen van voedingsstoffen voorkomen en de

functie(s) die ze in het lichaam vervullen!

1. KOOLHYDRATEN.

Een ander woord voor koolhydraat is suiker.

Kunnen worden ingedeeld in: - Monosachariden: glucose en fructose - Disachariden: sacharose, maltose - Polysachariden: zetmeel

Vorming van een disacharide uit twee monosachariden door dehydratie

glucose

zetmeel

glycogeen

cellulose (= hout)

Een koolhydraat is een ketting van

glucosemoleculen

Koolhydraatverterend

enzym

2. VETTEN.

Vetten (lipiden) Opgebouwd uit een glycerolmolecuul en drie vetzuurmoleculen Wat zijn verzadigd vetzuren? Wat zijn onverzadigde vetzuren? *cholesterol Wat zijn essentiële vetzuren? Wat zijn niet-essentiële vetzuren?

Dubbele binding onverzadigd vetzuur

3. EIWITTEN. Eiwitten (proteïnen) Eiwitmoleculen zijn opgebouwd uit een groot aantal aan elkaar gekoppelde aminozuurmoleculen In eiwitten van de mens komen twintig verschillende aminozuren voor. Bij volwassenen kunnen acht aminozuren niet of onvoldoende worden gevormd. Deze moeten via het voedsel binnenkomen essentiële aminozuren. De overige niet-essentiële aminozuren kunnen in de lever worden gevormd uit andere aminozuren.

Een aminozuurmolecuul

• Sommige eiwitten werken als:

- Enzymen: versnellen chemische reacties in cellen

- Hormonen: regelen processen in het lichaam

- Transporteiwitten: hebben een functie bij het transport van stoffen

•Aminozuren die niet bij de synthese van eiwitten worden gebruikt, worden gedissimileerd. Hierbij ontstaat ammoniak, die in de lever wordt omgezet in ureum. Ureum wordt uitgescheiden met de urine.

4. WATER Je zult het waarschijnlijk niet geloven maar water is ook te

gebruiken als bouwstof.

De belangrijkste taak van water is het vervoeren van

stoffen in jouw lichaam (denk maar aan jouw bloed).

11

5. MINERALEN.

Mineralen zijn een soort hulpstofjes en heb je

nodig om sommige bouwstoffen te maken. Je

hebt bijvoorbeeld ijzer nodig om een rode

bloedcel te kunnen maken.

Daarom zijn mineralen ook beschermende

stoffen want als je ze niet hebt kun je ook

bepaalde andere stoffen niet maken en wordt

je ziek.

12

6. VITAMINES.

Bijna alle stoffen in jouw lichaam kun je zelf maken. Sommige stoffen kun je echter niet zelf maken en moet je dus opeten. (ongeveer 20 verschillende stoffen)

Vitamines zijn stoffen die jouw lichaam helpen om iets te doen. Als deze stof er niet is kan je lichaam de taak niet uitvoeren en wordt je ziek.

Wateroplosbare vitamines: B , C

Vetoplosbare vitamines: A , D , E , K

* Avitaminosen a.g.v. vitamine-deficiëntie

* Berie-berie

* Rachitis

* Scheurbuik

* Nachtblindheid 13

INGREDIËNTEN.

Dit zijn de stoffen in jouw voedsel.

Op de verpakking staat welke

ingrediënten erin zitten.

14

. GEZONDE VOEDING.

vriezen – drogen – konfijten- zouten – in zuur

leggen- vacuüm en inblikken – pasteuriseren –

steriliseren – kunstmatig conserveermiddel

toevoegen (sulfiet)

Pasteuriseren – verhitten tot ±72 ºC

De meeste micro-organismen gaan dood

Smaak blijft goed

Steriliseren – verhitten tot ±130 ºC

Alle micro-organismen gaan dood

Smaak verandert

Additieven – toevoegingen zoals

conserveermiddelen, smaakstoffen, geur-

en kleurstoffen

Conserveermiddel E 202

Emulgator E 471

Aroma

Stabilisator

Sulfiet

E = goedgekeurd door E.U.

Salmonella – bacterie die

voedselvergiftiging veroorzaakt

HET VERTERINGSSTELSEL.

• Het woord verteren kun je vertalen met: in kleinere stukjes hakken.

• Het voedsel moet in zulke kleine stukjes worden verdeelt, dat ze door de wand van een cel heen kunnen.

• Het voedsel komt uiteindelijk in je bloed terecht door de dunne darm.

• Het in kleinere stukjes hakken komt door speciale stoffen: enzymen.

• Vertering is het oplosbaar maken van het voedsel

Vertering is het oplosbaar maken van het

voedsel.

Het voedsel moet zo klein zijn dat het

opgelost kan worden in het bloed, die het

naar de cellen brengt

Vetten, eiwitten en koolhydraten moeten

worden verteerd

Zouten, suiker, mineralen en vitamines zijn al

oplosbaar en hoeven dus niet worden

afgebroken.

Door te kauwen wordt het oppervlak vergroot

tong mondholte

speekselklier

slokdarm

lever

maag

alvleesklier

Dikke darm Dunne darm

12 vingerige darm

endeldarm anus

darmperistaltiek

Samentrekken van

kringspier

voedselbrok

Samentrekken van

lengtespieren

kringspier

lengtespier

Darmperistaltiek

zorgt voor het

transport van de

voedselmassa

HOE GAAT HET VOEDSEL VAN BOVEN NAAR BENEDEN?

• De meeste mensen denken dat dit door de zwaartekracht komt maar dat is niet helemaal waar. (ook als je onderste boven hangt komt het voedsel toch in je maag)

• Wij knijpen ons voedsel van de mond naar de maag.

• Dit noem je een peristaltische beweging.

• Je kunt het vergelijken met een tube tandpasta, waar je het laatste restje uit wil knijpen.

24

DE VERTERING GESCHIEDT MECHANISCH (KAUWEN, MAAGBEWEGINGEN, DARMPERISTALTIEK) & CHEMISCH (M.B.V. SPIJSVERTERINGSKLIEREN DIE SPIJSVERTERINGSSAPPEN PRODUCEREN)

• Verteringssappen bevatten enzymen.

• Enzymen: dit zijn stoffen die een reactie versnellen.

• Voor elke stof is er een apart enzym. (sleutel-slot)

DE WEG VAN HET VOEDSEL:

1. Slokdarm.

2. Maag.

3. Dunne darm.

4. Dikke darm.

5. Endeldarm.

6. Anus.

VERTERINGSKLIEREN. • Een verteringsklier maakt een sap met enzymen.

• Wij hebben de volgende

verteringsklieren:

1. Speekselklieren.

2. Maagsapklieren.

3. Lever (eigenlijk niet helemaal goed).

4. Alvleesklier.

5. Darmsapklier.

• Doorgang van voedsel in de maag (lage pH) naar de twaalfvingerige darm (hoge pH) via de maagportier (pylorus). Uitleggen!

• Wanneer de zure voedselbrei van de maag in de twaalfvingerige darm is, heeft dit tot gevolg dat de twaalfvingerige-darmwandcellen twee hormonen zullen produceren, genoemd secretine en cholecystokinine; verder wordt ook nog een enzym, geheten enterokinase geproduceerd

• Secretine stimuleert de pancreas (alvleesklier) tot productie van het basisch component in alvleessap, NaHCO3. Verder wordt de lever gestimuleert ter productie van gal

• Cholecystokinine stimuleert de galblaas tot galafgifte en de pancreas tot productie van het enzymencomponent in alvleessap. Dit enzymencomponent in alvleessap bestaat uit trypsinogeen, lipase en amylase.

• Enterokinase zet trypsinogeen (inactief pro-enzym) om in trypsine

• In de maag wordt het inactief pro-enzym in maagsap, geheten pepsinogeen, geproduceerd. Leg uit hoe pesinogeen geactiveerd word tot pepsine

De vertering begint in de mond. Drie paar speekselklieren produceren per etmaal 1 tot 1,5 liter speeksel. Speeksel bevat het enzym amylase, dat een deel van het zetmeel in het voedsel afbreekt tot maltose (een disacharide). Amylase is werkzaam bij een pH van ongeveer 6 tot 7,5. Het pH optimum is 6,6.

Maltose

Koolhydraten

Koolhydraten

Pepsinogeen is een inactief pro-enzym dat in de maagwand wordt geproduceerd. In de maag wordt pepsinogeen onder invloed van zoutzuur geactiveerd tot pepsine. Onder invloed van het enzym pepsine worden eiwitmoleculen gesplitst. De verteringsproducten zijn enkele vrij lange aminozuurketens, die polypeptiden worden genoemd.

Eiwitten

voedseldelen

maagportier

vrijkomen maagsap

maag

maagwand

maagsapklieren

vrijkomen maagsap

pepsinogeen pepsine (actief enzym) HCl slijmkliercellen

1 Pepsinogeen en HCl komen vrij in de maag

2 HCl zet pepsinogeen om in pepsine

3 Pepsine activeert meer pepsinogeen en start zo een kettingreactie. Pepsine start de vertering van eiwitten.

Eiwitten

Eiwitten

Gly

ce

rol

Vetzuur

Vetzuur

Vetzuur

Lipase

Vet Vetzuren en

Glycerol

Vetten

Klier Enzym

Speekselklier Koolhydraat

Maagsapklier Eiwit

Alvleesklier Koolhydraat

Eiwit

Vet

Darmsapklier Koolhydraat

Eiwit

Gal bevat geen enzymen

Oppervlaktevergroting darm door: 1)Darmplooien 2)Darmvlokken (villi) 3)Microvilli

MICROVILLI

(Verteerde) voedingsstoffen

en water zullen door deze

eencellige darmepitheellaag

heen moeten willen de

voedingsstoffen opgenomen

kunnen worden in het bloed

of de lymfe

= resorptie

Noem twee redenen waarom de

vertering van vet niet goed gaat bij

deze verstopping

WAT IS DE BLINDE DARM?

• Eigenlijk is dit een doodlopende weg.

• Aan het einde zit een stukje verschrompelde darm.

Dit noemen we het wormvormig aanhangsel of

appendix.

• In dit wormvormig aanhangsel kunnen bacteriën

zich ophopen en een ontsteking veroorzaken. Dat

noemen we een blindedarm ontsteking

(appendicitis).

Dikke darm

Dunne darm

Blinde darm

endeldarm Wormvormig aanhangsel

6 tot 7 meter dunne darm

Darmwand met darmvlokken

Darmvlok met

bloedvaten

Bij de dunne darm worden

voedingsstoffen in het bloed

opgenomen

• De opname van stoffen vindt deels passief, deels

actief plaats. Leg dit uit.

• Welke stoffen worden actief en welke stoffen

worden passief opgenomen?

• Leg de rol uit van de mutualistisch symbiotisch

levende darmbacterien van de mens uit.

• Leg het voordeel uit bij het gebruik van zetpillen

VRAGEN ?

BEDANKT

Info:

www.ecoisonline.org

www.examenbundel.nl

www.biologiepagina.nl

www.asewsahai.com

asewsahai@yahoo.com