CO

NF

ES

SIO

NE

EL

GE

RE

FO

RM

EE

RD

BL

AD

Geloofssporen van de reformatoren

Thema:

Drieenveertigste jaargang nr. 5OKTOBER 2016

• 2 •

COLOFON

INHOUDW.J.W. Scheltens Ter inleidingWim Scheltens Geloof kan wel terugkomen (Column)W.J.W. Scheltens Hoe krijg je zicht op God? W. A. Boer Luther en de genade van GodE. v.d. Veer Luther en het kruis van ChristusW.J.W. Scheltens ‘Enkel maar hoop op enkel maar God’A.W.W. de Ruiter Wat een geweldig rijke eenheid van het oude en nieuwe testamentW.J.W. Scheltens UitverkiezingHenk Teuling Een huis zonder boeken is als een lichaam zonder ziel (Column)W.J.W. Scheltens TerugL. Kramer Opening (afsluiting) van een bijeenkomst P. Blokhuis 1. Barmhartigheid 2. Is God groot? 3. Geloof en onderwijs 4. Normen en waarden (Kroniek) W.J.W. Scheltens Shimon Peres (1923-2016)J.J. Douma-van der Molen Over de Reformatie en Maarten Luther: geloven toen en nu (Jeugdrubriek)M.C.J. Wielenga Rudolf Agricola, veelzijdig geleerde uit de rand van de wereldMededelingenD. de Jong De Tien woorden (2) Het eerste gebodMaarten Luther Wij bidden U, o Heilge Geest (Gedicht)

In 2017 is het op 31 oktober 500 jaar geleden, dat de Reformatie begon met de 95 stellingen aan de deur van de Slotkerk in Wittenberg door Maarten Luther. Dat wordt breed herdacht.Over de onfrisse kant van Luther met zijn lelijke dingen over Joden is in de kroniek van mei 2016 in Credo al veel opgemerkt.

In deze Credo gaat het over de ge-loofssporen van de reformatoren Luther en Calvijn.Over beiden valt wel wat op te mer-ken om het beeld scherp te krijgen. En ook om de waarde van hun ge-loofssporen te ontdekken. Zo is er aandacht voor het genadige karak-ter van God, de theologie van het Kruis, de eenheid van de Bijbelse

Geschriften en de bij-zondere achtergrond van de leer van de uit-verkiezing bij Calvijn.

Er is weer een artikel over de Tien Geboden om te verkennen welke levensstijl daarbij past. Het gaat dit keer over: geen andere goden! Een oud maar steeds weer actueel ge-geven.Maurice Wielenga heeft een mooi artikel over Rudolf Agricola (ooit de leermeester van Desiderius Eras-mus) en over Wessel Gansfort. Die namen zijn in het Noorden van ons land zeer bekend. Er zijn ook weer de gebruikelijke bijdragen, zoals o.a. de columns, Woord voor opening of sluiting, de kroniek en de jeugdru-briek.

W.J.W. Scheltens

THEMA: GELOOFSSPOREN VAN DE REFORMATOREN

TER INLEIDINGRedactie: Eindredacteur: drs. W.J.W. Scheltens, Oranjestraat 29, 6741 CV Lunterentel. 0318-482723.

Leden: Drs. L. Kramer, Hollandscheveld,Drs. W.A. Boer, ’s Gravendeel,Drs. D. de Jong, VoorthuizenDrs. A.W.W. de Ruiter, Wijk en Aal-burg

Uitgave van: Confessioneel Gereformeerd Beraad (CGB); secretaris: ds. D.C. Groenendijk, Stadhuisring 5, 4791 HS Klundert, tel. 0168-321392E-mail:dcgroenendijk@hetnet.nl Credo verschijnt 6 keer per jaar.

Voor abonnementen op Credo en lidmaatschap van het Confessio-neel Gereformeerd Beraad kunt u ook kijken op de website: http://cgb.nu/lid-enof-abonnee-worden.

Abonnementenadministratie:Mw. drs. B.J. Rienstra, Prinses Margrietplantsoen 19, 1403 ST Bussume-mail: administratie@cgb.nu

Abonnement per jaar:Zonder lidmaatschap: € 20,50Studenten: € 16,00 Abonnement en lid: € 30,-Collectief abonnement: € 19,00

Opzegging: Voor 1 december bij de Abonnementenadministratie.

Giften voor het CGB:NL68 INGB 0002 0697 46 t.n.v. Confessioneel Gereformeerd Beraad, Werkendam.

Website CGB: www.cgb.nuE-mail: info@cgb.nu

Ontwerp en druk:GBU grafisch compleet, www.gbu.nl

• 3 •

Geloofsvertrouwen kan wel terugkomen

In onze tijd is zoveel mogelijk, dat beperkingen of ziek-

ten buitenissig worden of moeten worden.

Het valt op, dat in de Bijbel op een heel rustige manier

gesproken wordt over melaatsheid, doofheid en blind-

heid. De wetgeving in Israël, zoals we die bijvoorbeeld

aantreffen in Leviticus, houdt wel heel erg rekening

met de mogelijkheid van genezing van melaatsheid,

want steeds moet de priester kijken of de melaatse

mens al aan de beterende hand is.

Ook spreken de profeten ongeremd over: de blinden

zullen zien, de doven zullen horen en de stommen

zullen spreken. Met andere woorden: het Woord van

God houdt ernstig rekening met genezing en herstel

en geloof, dat God ons helpt. En onmisbaar in die hulp

zijn de helpende handen van medemensen, dichtbij of

veraf. Jezus maakt dat duidelijk in Matteüs 25, als Hij

spreekt over arme en zieke en gevangen medemen-

sen: zorg aan hen is zorg aan Hem.

‘Hoopvol is het mij te moede’, zingt psalm 25 opeens.

Dat komt door die doelgerichte toon in de Bijbel. Het is

begrijpelijk, dat die toonhoogte niet altijd gepakt kan

worden.

Ik denk aan een vrouw, die haar werk plotseling niet

meer kan doen. Ze raakt haar spraakvermogen kwijt en

haar conditie lijkt nergens meer op. Het is de afgelo-

pen maanden hard gegaan. Maar opeens is weer meer

gelukt door haar verbeterende conditie. Dat is mede

dankzij de fysiotherapie en eigen training.

Kilometers fietsen, dat wil weer. Maar praten voor de

telefoon kan haast niet.

Thuis heeft ze hulpmiddelen.

Ik vraag haar, of ze niet verrast is door die betere condi-

tie. Dat is wel een meevaller, maar die meevaller komt

wel door stugge volharding.

Ik vraag, of de uitgevallen functies door therapie ook

weer een beetje kunnen terugkomen. Ze knikt verdrie-

tig van nee. Opeens zeg ik, moet je luisteren, ik kan me

voorstellen, dat je geloof soms op een dieptepunt zit

of helemaal weg is.

En ik neem jou net zo serieus als ik de Bijbel serieus

neem. En daarom wil ik je graag zeggen, dat het ge-

loofsvertrouwen wel kan wegvallen, maar anders dan

met die functies, waarover je het net had, kan het ge-

loofsvertrouwen wel terug komen. Zo gaat dat in het

Koninkrijk van God. Dat opeens het gevoel ontstaat:

‘Hoopvol is het mij te moede’. Want de Geest werkt,

ook als je het niet merkt.

Bij Psalm 25 is dat hoopvolle ingebed in een voorbe-

de: “Mogen mij toch steeds behoeden vroomheid en

waarachtigheid. Hoopvol is het mij te moede, U ver-

wacht ik t’ allen tijd. Here God van Israël, red uw volk in

tegenspoeden! Toon uw goddelijk bestel, dat uw hand

ons toch behoede!” (Psalm 25: 10).

Wim Scheltens

Een loopband voor de fitness

• 4 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Hoe krijg je zicht op God?

Wat mij bezig houdt, is de vraag

van iemand die jaren lang trouw

in de Bijbel heeft gelezen en de

kerkdiensten heeft bezocht, ver-

driet heeft door het gemis van

de dood van de levenspartner en

dan zegt: ‘nu moet ik vertrouwen

op God, maar ik voel niets’. Hoe ga

je nu met zo’n opmerking om?

W.J.W. SCHELTENS

kunt nemen als toonzetting voor jouw

leven, is dat bijzonder. En als je dat niet

helemaal kunt beleven, dan is het toch

wel zo: het zijn woorden van de Heer en

dan weet je het weer!

Diep uit het hartZo’n uitspraak die Jeremia doet, komt

diep uit Gods hart. Het wordt met

hartstocht voor de mens bekend ge-

maakt. En Jeremia schrijft dat haastig-

lijk op in een brief, die helemaal vanuit

Jeruzalem naar Babel moet om de eer-

ste ballingen in Babel te laten weten,

dat God hen niet vergeet!

Dat betekent dus, dat deze hartstoch-

telijke woorden met de toonzetting

van ‘zo spreekt de Heer’ hun eerste her-

komst hebben in een droefgeestige en

noodlottige situatie. De ontreddering

ligt er duimdik bovenop. De weerbar-

stigheid van het leven komt er in mee.

De uitzichtloosheid en het verdriet zijn

zelfs wellicht de aanleiding voor deze

woorden. Zo is God op ons gericht, als

bel, waar God iets van Zichzelf laat mer-

ken.

Dat is de verfrissende inbreng vanuit

de reformatie: niet de kerkleer, maar

het Woord van de levende Heer!

Jullie geluk en niet jullie ongeluk Neem nu de woorden uit Jeremia 29:

11-12 “Mijn plan met jullie staat vast –

spreekt de Heer. Ik heb jullie geluk voor

ogen, niet jullie ongeluk: Ik zal je een

hoopvolle toekomst geven. Jullie zul-

len mij aanroepen en tot mij bidden en

Ik zal naar jullie luisteren.”

Als dat woorden zijn van een moeder

voor haar kinderen, is dat prachtig,

maar wij hebben niets in te brengen.

Als het woorden van een profeet zijn, is

dat mooi, maar ook een profeet is maar

een brood etende profeet. Maar als de

profeet aangeeft: niet ik zeg dit, maar

de Here spreekt dit, dan wordt het an-

ders, want de Here God is het hoogste

adres.

Als je die woorden van de Heer over

Achter een opmerking: de vraagJe hebt in de kerk de mogelijkheid om

rustig met elkaar te praten. In de pas-

torale gesprekken, in de bezinningsge-

sprekken en in de geloofsgesprekken

kunnen zomaar mooie momenten op-

duiken.

Maar soms zijn er moeilijke situaties,

waardoor je met je handen in je haar

komt te zitten. Dat is niet helemaal ver-

keerd, want dan besef je des te sterker

de klemmende gedachte ‘waar komt

mijn hulp vandaan?’. En dan zit je op

het geloofsspoor van psalm 121. ‘Waar

komt mijn hulp vandaag? Mijn hulp

komt van de HERE die hemel en aarde

gemaakt heeft.’

Het moet komen niet van mij, maar van

de HEER.

En dat voel je dan opeens: achter

die opmerking schuilt een vraag!

En wel de vraag: hoe kan ik mijn ver-

trouwen in God weer beter ervaren?

En dan is het belangrijkste middel voor

een antwoord een korte zin uit de Bij-

• 5 •

we ons vertrouwen in Hem op een laag

pitje voelen komen.

Vermoeid en belastHoe krijg je zicht op God? Door te luis-

teren naar wat God ons over Zichzelf

laat weten.

En zo komt ook de gestalte van de Mes-

sias, Jezus Christus ons voor ogen, als

Hij zegt: ’Komt tot Mij, allen die ver-

moeid en belast zijn en Ik zal u rust ge-

ven’ (Matteüs 11: 28).

Wie vermoeid is en onder lasten gebuikt

gaat, ziet er niet op zijn mooist uit.

Lasten tekenen de gelaatsuitdrukking.

Neerslachtigheid lees je af aan de li-

chaamshouding en de ogen.

In die omstandigheden ben je niet echt

aantrekkelijk.

Dat maakt voor Jezus niet uit.

Misschien is het zelfs wel zoals Gerrit

Achterberg zegt in zijn gedicht ‘Deïsme’

alsof Hij “ons juist in zo’n conditie vin-

den moest” (zie blz. 967 van het Lied-

boek 2013).

Voel je dat echt?Is dat echt waar: door een woord van

de Heer, dan weet je weer?

We kunnen wel in de belijdenis op-

schrijven dat de Bijbel niet alleen een

mensenboek is, maar we mogen ook

erop vertrouwen, dat de Geest van God

door de Bijbelwoorden heen werkt in

ons.

Maar voel je dat echt?

Wel, het is de vreugde van het pasto-

rale gesprek, dat de vlag na het gesprek

er vaak anders bij komt te hangen dan

voor het gesprek.

HulpDat God helpend is, merk je sterk aan

de profeten, psalmisten en Jezus. Blin-

den zullen zien, doven zullen horen,

lammen zullen lopen, stommen zullen

spreken en dankzij Pasen zullen doden

leven in de louterende naam van Jezus,

Gods Zoon, onze Heer. En zo ontdekken

we, dat het hout snijdt, wat psalm 121

zingt: Waar komt mijn hulp vandaan?

Mijn hulp komt van de Here die dit alles

heeft geschapen en Hij maakt het kade

goed, want Hij is het die ons hoedt.

Die hulp om ons vertrouwen in God te

onderhouden wordt ons gegund van

Godswege. ���

• 6 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Luther en de genade van GodHoe krijg ik een genadige God?

Deze voor Luther prangende

vraag lijkt voor velen in onze tijd

achterhaald. Men vraagt zich nu

af of God eigenlijk wel bestaat. En

zo ja, is Hij dan wel een persoon

of eerder een of andere liefde-

volle energie? Zonder twijfel was

Luther met zijn worsteling om een

genadige God een kind van zijn

tijd maar zou zijn vraag toch ook

niet de onze moeten zijn?

W.A.BOER

Luthers worstelingZelf getuigde Luther meermalen over

zijn ‘tentatio tristitia’ (aanvechting der

droefenis) in zijn jonge jaren. Hij zat in

de knoop met zichzelf en met God. Ver-

langde naar de hemel maar had angst

voor de hel. Die laatste was terug te

leiden tot zijn Rooms-katholieke op-

voeding. In de roomse theologie werd

geleerd dat je als mens op aarde eigen

gerechtigheid moest en kon opbou-

wen. Door het doen van goede werken,

maar ook door boetedoening en het

kopen van aflaten. Voor ons herken-

baar uit de Bijbel als een door de apos-

tel Paulus achter zich gelaten Farizeïs-

tisch systeem.

Luther stond Christus voor ogen vooral

als rechter van de wereld, als zodanig

afgebeeld op het houtsnijwerk in zijn

ouderlijk huis. Aan de ene kant waren

de gezaligden te zien. Aan de andere

kant de verdoemden. ‘Waar hoor ik

bij?’ worstelde Luther. Bekend is het

verhaal hoe hij op een dag van studie

veranderde en besloot het klooster

in te gaan. Tijdens een zwaar onweer

sloeg de bliksem vlak bij hem in. Van

doodangst deed de gelofte: ‘Help mij,

heilige Anna, ik zal monnik worden’. Te-

gen de zin van zijn ouders heeft Luther

die gelofte gehouden. Ergens was het

een vlucht achter de muren van het Au-

gustijnerklooster gewijd aan de heilige

Anna te Erfurt. Kon wie het leven van

monnik aanvaardde niet zekerder zijn

van zijn zaligheid? Maar eenmaal in het

klooster bleven de worstelingen ko-

men. Hij sprak er dikwijls over met zijn

biechtvader. Toen Luther voor de eer-

ste leer de mis moest celebreren sloeg

bij wijze van spreken de bliksem op-

nieuw in. Wie was hij dat hij zijn ogen

tot de goddelijke majesteit durfde op-

heffen? Hij besefte een kleine dwerg

te zijn, stof en as en vol zonde en dan

spreken tot de levende, eeuwige en

ware God? Hij vroeg zich af: was het

een beproeving van God of greep de

duivel hem bij de keel? Diezelfde dag

was er ook het feestmaal aangericht

voor hem. Daaraan nam ook zijn va-

der deel. Waar allen bij waren barstte

deze los, dat Luther vergeten was wat

er in de Bijbel staat, je hebt je ouders

te gehoorzamen en dat - bedoelde hij

- had Luther niet gedaan door in het

klooster te gaan. Dat was zogezegd de

tweede blikseminslag die dag. Kwam

die van God of was het van de duivel?

Luther vastte zo vaak hij kon en meer

dan voorgeschreven was. Hij las en stu-

deerde. Hij bad en kastijdde zich. Maar

nooit kreeg hij er vrede mee. Hij reisde

naar Rome. Ja, al wat de middeleeuwse

vroomheid aan middelen bood greep

Luther aan. Maar nooit wilde de ‘ten-

tatio tristitiae’ wijken. De angst om zijn

Monument van Luther te Wittenberg

• 7 •

zonden, de vrees om Gods eisende ge-

rechtigheid hield hem eronder. Luther

was gevangen binnen de kloostermu-

ren en gevangen in de vrees voor God!

Alsmaar worstelend met de vraag: ‘hoe

krijg ik een genadig God?’ Toch kwam er

de weg naar het licht!

Luthers ontdekkingHem werd een leerstoel voor de uitleg

van de Bijbel aangeboden. Die moest

hij wel aanvaarden. Hij studeerde in zijn

cel en gaf colleges over de Psalmen, de

Galatenbrief, de Romeinenbrief. Toen

begon het hem allengs meer en meer

te dagen. Schrift met Schrift vergelij-

kend ontdekte hij dat Paulus met het

woord gerechtigheid (justitia) helemaal

niet de gerechtigheid bedoelt die God

van een mens eist, maar de rechtvaar-

digheid welke Hij de mens schenkt! Aan

het eind van zijn leven schreef Luther er

nog over hoe hij het woord gerechtig-

heid had gehaat. Het vervloekte want

het verdoemde hem. Totdat hij inzag:

wij leven niet door ons doen en laten

maar door Gods schenkende gerechtig-

heid in Christus. Paulus’ woorden uit Ro-

meinen 3,21-30 werden hem de ‘porta

paradisi’, de deur naar de hemel. Hij be-

greep: het is sola fide, alleen door het

geloof in Jezus Christus dat een mens

behouden wordt. Immers ‘de recht-

vaardige zal uit geloof leven’. Het is solo

Christo, alleen door het volbrachte werk

van Jezus en nooit door eigen werken

dat een mens behouden kan en zal wor-

den. Het is sola gratia, je krijgt niet wat

wij hebben verdiend, maar barmhartig-

heid, dat wat wij niet verdiend hebben.

Hierover wat zijn leven in een totaal

ander licht stelde kon en mocht hij niet

zwijgen. Zijn verdere leven heeft hij dit

uitgedragen ondanks de enorme gevol-

gen die dat met zich mee zou brengen.

Zoals verbannen worden uit de Rooms-

katholieke kerk en het doorbreken van

de Reformatie.

De boodschap van de Reformatie is sa-

men te vatten met Luthers bekende uit-

spraak: ‘Gij, Here Jezus, zijt mijn recht-

vaardigheid, ik ben uw zonde. Gij hebt

het mijne als het uwe aangenomen en

mij het uwe gegeven, Gij hebt aange-

Katharina van Bora, echtgenote van Maarten Luther

Luther omringd door zijn gezin; Katharina en Maarten kregen samen zes kinderen.

Hans Johannes, Elisabeth, Magdalena, Martin, Paul en Margarete. Elisabeth stierf toen

ze nog geen acht maanden oud was. Ook Magdalena bereikte nooit de volwassen leef-

tijd. Op dertienjarige leeftijd stierf zij na een kort ziekbed. Het had een enorme impact

op de familie Luther. In zijn Tafelgesprekken beschrijft hij een gesprekje dat hij op haar

sterfbed met haar voert, waarin hij vraagt of ze gelukkig zal zijn in de hemel zonder

haar vader. Hierop reageert ze: ‘Ja vader, als God het wil.’

• 8 •

nomen dat wat Gij niet waart en mij ge-

geven dat wat ik niet was’. Luthers ont-

dekking, zoals voor hem kerkvader Au-

gustinus die had gedaan en nog weer

eerder de apostel Paulus, was in wezen

de herontdekking van het in de kerk

van Rome ondergesneeuwde Nieuw-

testamentische Evangelie: ‘de zoete

ruil tussen ons en Christus’! Er is geen

zelfbehoud mogelijk of noodzakelijk.

Het is behouden worden! Het is niet op

allerlei manier proberen God te bewe-

gen genadig te zijn, maar vertrouwen

dat Hij vol genade en barmhartigheid is

jegens elke zondaar de tot Hem komt!

Naar ons toe?De meesten van ons zijn van jongs af

aan opgevoed met de reformatorische,

ja Bijbelse idee van geschonken gerech-

tigheid. Het is voor velen zo vertrouwd

dat het een gemakkelijk een uitgesleten

woord is geworden. Genade is goedko-

pe genade geworden. Zelfs een vrijbrief

voor de zonde, God vergeeft toch wel.

Trouwens wat is zonde tegenwoordig

nog? Onze tijd kenmerkt zich daardoor

dat men in de kerk(elijke prediking) lie-

ver niet meer over zonde wil horen? Dat

schuld aanpraten maakt depressief. Bij

velen is de nadruk komen te liggen op

God is liefde. Hij doet niet moeilijk! Wat

de Bijbel onder genade verstaat en dat

we die nodig hebben en wat barmhar-

tigheid is, is op de tocht komen te staan

ook al omdat het volbrachte werk van

Jezus Christus voor velen overbodig

is geworden. Nergens voor nodig ge-

weest. Als we nu maar proberen netjes

te leven en ieder het zijne geven, dan

komt het als er al een hemel is heus wel

goed. Daarmee zijn we in feite weer te-

rug bij de jonge Luther, wie kan dat zo

zeker zijn van eeuwig behoud?

Luther had veel op met de Psalmen. Ze

zijn er vol van dat wij zondige mensen

zijn die in van alles tekort schieten. Zo-

als in Psalm 130 staat: ‘wie kan voor God

bestaan?’ Met zoveel woorden dezelfde

vraag als waarmee Luther worstelde. In

Jesaja 59 staat dat onze zondenschei-

ding maken tussen God en ons. De

door velen ervaren Godsverduistering

kon weleens daarmee te maken heb-

ben, dat we niet meer erkennen willen

wat Luther in elk geval wel besefte: we

zijn zondige mensen die niet voor God

kunnen bestaan! Luthers vraag: ‘hoe

kan ik ooit behouden worden?’ is van-

uit de Bijbel een reële vraag die even-

goed in de 21e eeuw op ons afkomt.

Met goedkope genade en een gemak-

kelijk beroep op God is liefde komen

wij er ook niet. Cruciaal immers is de

plaats die Christus Jezus heeft of krijgt.

Daar staat en valt ons heil mee: of wij

geloven dat wij ons behoud enkele en

alleen aan Hem te danken hebben. Dat

Hij de enige weg naar God is of niet?

Er is geen andere naam onder de hemel

gegeven waardoor wij mensen behou-

den worden, Handelingen 4,12. Zonder

Hem zijn we terug bij af en zitten we

nog altijd in onze zonden, ook al tillen

we daar misschien niet zo zwaar aan.

Zie ook 1 Korintiërs 15,17-19. Dan kun-

nen we doodeenvoudig nooit zeker-

heid hebben over ons eeuwig behoud.

Daarmee zijn we terug bij de vraag van

Luther. Gode zij dank, wij hoeven daar-

mee niet (lang) te worstelen: wie zijn/

haar schuld belijdt en nalaat (Spreuken

28,13) mag vertrouwen op vergeving.

Die niet goedkoop is, maar te danken is

aan Hem, Gods Zoon, Die God, zie Ro-

meinen 8,31 en volgende verzen, niet

gespaard heeft, maar voor ons allen

overgegeven heeft om ons met Hem

alles te schenken. Ook wij moeten het

hebben van de gerechtigheid die Jezus

voor ons verwierf. Dat moet centraal

blijven, ja weer worden, in de kerk van-

daag. In de prediking en de catechese

en in de sacramenten (doop en avond-

maal). Ja in het hart van ons geloofsle-

ven.

De zoete ruil van Luthers herontdek-

king maakt ook het wezenlijke verschil

tussen enerzijds de Reformatie en an-

derzijds het Jodendom, Islam, vrijzin-

nig christendom, de nog altijd officiële

rooms-katholieke leer of welke andere

godsdienst ook. De rechtvaardige (dat

is de gerechtvaardigde) zal leven uit het

geloof! Dat is het evangelie waarvoor

ook wij ons niet zullen schamen. Want

dat alleen is kracht Gods tot behoud

voor een ieder de gelooft. Ook nu geldt

nog: eerst voor de Jood, maar ook voor

de Griek, Romeinen 1,16-17. ���Spoorwegstation Wittenberg

• 9 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Luthers theologie van het kruis: anders leren kijken…

DS. EELCO VAN DER VEER

InleidingHet nieuwe van Luthers inzet in de 16e

eeuw kun je op verschillende manieren

formuleren. Traditioneel wordt het vaak

in termen van de rechtvaar diging ver-

woord. Terwijl de kerkelijke leer stelde

dat de mens kan en moet meewerken

aan zijn gerechtigheid voor Gods aan-

gezicht door het doen van goede wer-

ken, ontdekte Luther dat de mens al-

leen uit genade gerechtvaardigd wordt.

Niet als heilige en ook niet als halve

heilige en zelfs niet als beginnende hei-

lige ontvangt hij de vrij spraak van God,

maar als goddelo ze. Deze rechtvaardi-

ging van de goddelo ze geldt als een

centrale zenuw binnen de Lutherse tra-

ditie, zelfs als het artikel waar de kerk

mee staat en valt. Maar je zou Luthers

insteek ook kunnen beschouwen als

een nieuwe wijze van tegen de dingen

aankijken, een nieuw perspectief op de

werkelijkheid van God en mens, waar-

bij het kruis van Christus het vertrek-

punt is. Kruistheologie heeft men het

genoemd. Dan gaat het niet om een

bepaald hoofd stuk uit de dogmatiek,

maar om een gezichtspunt dat alle de-

len van het geloof onder het voorteken

van het kruis zet. Luther zegt: “het kruis

van Christus kom je overal in de Schrif-

ten weer tegen” en ook: “als je het kruis

uit de Schrift haalt, wat hou je dan nog

over?” Het kruis van Golgotha bepaalt

zijn visie op God en mens beide. Daar-

over iets meer.

Spreken over God in het licht van het kruisDe laatmiddeleeuwse traditie waarin

Luther was opgeleid kende verschil-

lende wegen om God te vinden. De

meest bekende weg was om met de

ladder van de menselijke rede op te

klimmen uit onze zichtbare werke lijk-

heid naar de onzichtbare werke lijkheid

van God. God stond gelijk aan het

hoogste zijnde, maar wel bereikbaar

en kenbaar. Tussen zijn werkelijkheid

en de onze bestond een gelijkenis. Al

trans cende rend en specule rend kon

je bij Hem uitkomen. Een andere toe-

gangsweg tot God bood de mystiek.

Deze zette zich juist sterk af tegen de

soms kille speculaties van de scholas-

tiek en legde de nadruk op de eeuwige

en onbegrijpelijke God die we alleen

maar kunnen bereiken door inkeer en

zelfontlediging. Luther vond in de mys-

tiek aanvankelijk veel wat hem aan-

sprak, vooral de nadruk op de ervaring,

maar uiteinde lijk liep hij ook daarin

vast. Want of we nu ver omhoog reiken

met ons verstand of het diep in ons

binnen ste zoeken, beide keren belan-

den we op een dwaalspoor. Wij men-

sen kunnen niet tot God opklimmen of

Drie kruisen van Golgotha

• 10 •

afdalen. De Allerhoogste komt juist tot

ons en heeft zich kleinge maakt in de

persoon van Jezus Chris tus. Dat is het

wonder van kribbe en kruis dat in geen

mensenhart is opgekomen. God heeft

zijn stralende heer lijkheid verborgen

onder de onaan zienlij ke gedaante van

de Man van Smarten. Hij oefent zijn

macht en kracht uit door de zwakheid

van het kruis. Hij bewijst ons zijn ge-

nade door ons te oorde len. Hij verricht

zijn heil dwars door het onheil heen. Zo

is zijn manier van werken. Het sterke en

grootse dat wij verkiezen, veroor deelt

Hij en het zwakke en dwaze waar wij op

neerkij ken, heeft Hij uitverkoren.

We moeten God dus niet in de eerste

plaats zoeken in de schepping om ons

heen met haar dubbelheid van pracht

én verschrikking, niet in de grillige

gang van de geschie denis en ook niet

in de troebele wereld van het gevoel,

maar we ontdekken zijn gelaat alleen

in de Man van Smarten, in de lijdende

Knecht des Heren. En laat dat nu juist

de plek zijn waar wij mensen God van

nature het minst zoeken, omdat we het

lijden en het kruis het liefst ontlopen.

De oude Adam kijkt veel te graag de

andere kant op en laat zich aantrekken

Katheder in Wittenberg, waar Luther intensief gewerkt heeft

• 11 •

door alles wat hoog en groot is. Voor

die mens zal God verborgen blijven.

Want alleen in de Gekruisigde geeft

Hij zich te kennen, voor de mens die

omlaag wil kijken in de diepte van het

lijden.

Spreken over de mens in het licht van het kruis De traditie voor Luther leerde dat de

mens weliswaar zondig was, maar niet

helemaal verloren. Hij had z’n vrije wil

behouden en door de inwer king van

de genade zouden de goede krachten

in hem gemobiliseerd kunnen worden

zodat hij voor het goede en tegen het

kwade kon kiezen. Luther en de andere

reformato ren zetten het mes dieper in

het vlees, waren radicaler. Christus ver-

lost de mens niet voor een deel, maar

totaal. De hele oude Adam moet sterven,

kopje ondergaan en met de Gekruisigde

gelijk vormig worden gemaakt. Als God

zich alleen onder het kruis laat vinden,

dan zal dat ook de plek voor de zondaar

moeten zijn. Hem past een houding van

neder igheid en zelfveroordeling. Luther

kan dat scherp aanzetten. Uit de eigen

ervarin gen in het klooster wist Luther

dat je heel makkelijk van de schuldbe-

lijdenis weer een verdien ste kunt maken,

een vrome prestatie. Dan ga wedijveren

in het kleinmaken van jezelf en krijg je

hoogmoed die zich verkleedt als nede-

righeid. Maar echte deemoed heeft vol-

gens Luther geen weet van zichzelf, ze

kent zichzelf niet. Alleen God ziet haar

aan. Zodra ze over haar eigen verdien-

stelijkheid zou gaan nadenken, houdt ze

op deemoed te zijn. Daarom gaat Luther

de nederigheid gaandeweg ook steeds

meer als een werk van God definiëren.

Wij maken onszelf niet gelijkvormig aan

Chris tus, wij kunnen dat niet organise-

ren, maar het is God die dat in ons en

aan ons doet. Door het geloof maakt Hij

ons gelijk aan het beeld van zijn Zoon.

Hij drukt a.h.w. de kruisgestalte op ons

leven. Hoe dat voelt? Christenen, zegt

Luther, zijn onwetend recht vaardig en

wetend onrechtvaar dig. Hun hoop gaat

verborgen onder aanvech tin g, hun vrij-

heid gaat verborgen onder de binding

aan Gods geboden en hun heiliging gaat

verborgen onder de blijvende zonde. Be-

tekent dat dat er niets meer van het ge-

loof te zien valt? Wat er van een christen-

leven te zien valt, is hetzelfde als wat er

van Gods openbaring in Christus te zien

valt, nl. het lijden en kruis. Je herkent een

christen niet aan z’n glorie en succes,

maar aan z’n nederigheid en geringheid.

Tegelijk heeft dit bij Luther een bevrij-

dende uitwerking. Zo stelt hij op een ge-

geven moment de levens instelling van

de ongelovige tegenover die van de ge-

lovige. De ongelovige meent dat hij z’n

leven zelf moet verwerkelij ken, hij maakt

zich voortdu rend bezorgd over de toe-

komst en verliest daardoor de gave van

het heden. Net als de hond uit een fabel

van Aesopus. Die heeft een stuk vlees

in z’n bek, ziet in het water z’n spiegel-

beeld en hapt dan naar het stuk vlees.

Uit hebzucht verliest hij het werke lijke

stuk. De ongelovige en anticipatie op de

toekomst staat de beleving van de we-

reld hier en nu in de weg. Daartegenover

staat het geloof. “De gelovige slaapt niet

alleen ‘s nachts, maar heel z’n leven. Hij

laat gaan opdat God z’n werk kan doen,

hij geniet van de gaven, laat zich als een

instrument gebruiken en geeft God de

eer; hij slaapt en heeft alles als in rust,

door alles snel te doen doet hij niets en

door niets te doen doet hij alles.”

Zo ziet voor Luther een christenleven

onder het kruis eruit: als een radicale

passiviteit voor God – een ontvankelijke

slaap – die juist zo een actieve bron van

liefdewerken wordt voor de naaste. ���

Dr. E. van der Veer is predikant in Fer-

wert. Zijn adres is: Hoofdstraat 4, 9172

MP Ferwert, tel.: 0518-750906. E-mail:

e.vanderveer@solcon.nl

Bidden aan de voet van het kruis van Jezus Christus

• 12 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

‘Enkel maar hoop op enkel maar God’W.J.W. SCHELTENS

In dit nummer van Credo mag de

aandacht ook vallen op Maarten

Luther in zijn aandacht voor de

hoop. Dat doe ik aan de hand van

een indrukwekkend artikel van

prof. dr. J.T. Bakker, dat te vinden

is in het boek ‘Jan Taeke Bakker

(1924-2012), Leermeester in de

theologie’( Kok, Utrecht 2015).

VrijheidLuther is bekend geworden met zijn

vraag ‘hoe krijg ik een genadig God?’.

Voor mij is ook baanbrekend geweest:

zijn werkje over de vrijheid van een

christenmens. Met name de gedachte

over de verhouding tussen plicht en

vrijheid spreekt me aan. Luther stelt:

„Ein Christenmensch ist ein freier Herr

über alle Dinge und niemandem Unter-

tan. Ein Christenmensch ist ein dienst-

barer Knecht aller Dinge und jeder-

mann Untertan.“ (Een christen is een

vrij Heer over alle dingen en een onder-

daan van niemand; een christen is een

dienstbare knecht voor alle dingen en

onderdaan van iedereen.)

Juist die twee kanten van vrijheid zijn

zo kenmerkend voor het denken van

Luther. Het is niet allemaal eenduidig

in het christelijk geloven. Er zitten meer

kanten aan één en dezelfde gedachte.

HoopLuther begint bij de alom bekende ker-

kelijke leer, dat hoop een deugd is, die

God en Hem alleen tot inhoud heeft.

Maar dan gaat hij verder. God is niet

alleen inhoud van geloof en hoop en

liefde, maar ook de oorsprong en be-

werker van geloof, hoop en liefde.

Luther zegt: “Wie op zijn werken hoopt,

die ziet, heeft en voelt en zoekt nog

naar iets om op te steunen en hoopt

niet op de onzichtbare God-Belover,

die hem alleen door het woord dat

hij heeft gehoord, is aangewezen en

openbaar geworden.

Let op dat woord ‘God-Belover’, dat na-

druk legt op het onzichtbare, ontast-

bare, ongrijpbare, onaanraakbare en

volstrekt andere van God.

Luther zegt: “We plaatsen de hoop tus-

sen de verdiensten en de belofte, maar

dan zo, dat de hoop aan de belofte

hangt en de verdiensten uit de hoop

ontspringen.”

Voor het aangezicht van GodVoor Luther is belangrijk, dat je voor

het aangezicht van God verschijnt en

in dat uur zal de aanvechting alle kie-

ren zoeken om binnen te sluipen met

de vraag ’wat heb ik ervan gemaakt?’

Alsof de zekerheid moet komen uit

het leven in plaats van te hangen aan

de belofte van God, dat Hij alles in ons

allen worden.

Stervensuur als werkplaats van de hoopVoor Luther is het duidelijk, dat de

boze, de duivel, in je gemoed fluistert:

‘waag het niet te hopen, want je hebt

geen verdiensten’. Voor Luther is dat

het grote kwaad, want “juist het ster-

Kruis en vis, tekenen van christelijk ge-

loof; de vis is het Grieks Ichthus en staat

voor: Jezus Christus, Gods zoon, Verlosser

Collegezaal in het Lutherhuis te Wittenberg.

• 13 •

vensuur is de eerste, eigenlijke en we-

zenlijke werkplaats van de hoop”!

Drie motievenVoor Luther zijn er drie motieven.

1. Voor Gods aangezicht mag geen en-

kele zondaar wanhopen en geen enke-

le rechtvaardige zich beroemen.

De dood blust alles uit en is een grote

gelijk-maker.

Maar God, de vreemde God van het

Evangelie, is het, die werkelijk iedereen

- in welke diepte dan ook - kan vinden,

uit de wanhoop kan weghalen en kan

herscheppen. En dan komt Luthers ei-

genlijke punt naar voren: de hoop loopt

gelijk op met de zonde en niet met de

verdienste. Geloof, hoop en liefde kun-

nen worden ‘ingegoten’, als tegelijk de

zonde wordt ‘uitgegoten’.

Alleen de zondaar wordt gerechtvaar-

digd.

Uit de isoleercel2. Alleen langs de weg van de ontle-

diging kan de mens uitgedreven wor-

den uit de isoleercel waarin hij zichzelf

heeft opgesloten. De drift tot zelfver-

werkelijking-tot-het-einde isoleert ons

van elkaar en van God.

Wat in ons leven een bloem kan zijn,

vrucht van geloof, hoop en liefde, sterft

als die wordt tot een post op mijn

conto (van verdiensten). Natuurlijk

verwacht God vruchten, maar daarbij

geldt als enige maatstaf, dat je God in

je laat werken.

Scheppingswil blijft3. Er bestaat en samenhang tussen de

geboorte van de hoop en de theolo-

gie van het kruis. Luther haalt Cicero

aan over Cato: het besef van een wel-

besteed leven is de allerzoetste herin-

nering.

Deze voldaanheid raakt de kern van

wat Luther wil zeggen.

Want wie zo terugkijkt, kijkt inderdaad

alleen maar terug. En wat ziet hij daar?

Zijn eigen leven, nog eens weer; en ver-

licht door de glans van tevredenheid

die hij zelf uitstraalt. Zo komt zijn eigen

leven in te staan tussen hem en God in.

Zo verklaar je God tot buiten spel. De

deugd beloont zichzelf. God hoeft al-

leen nog maar op te tellen wat wij heb-

ben bij elkaar gespijkerd.

Zo bewerkt de zelfverwerkelijking pre-

cies het tegendeel van wat Luther voor

ogen staat: God spreekt de hoop in,

juist bij de stervenden, bij wie verdien-

sten ontbreken, die ze in de ogen van

alle vromen en ook vooral van zichzelf

toch wel zouden moeten hebben. God

brengt de hoop van het Evangelie dat

wij gelijkvorming en geschapen wor-

den naar het beeld van de Gekruisig-

de, het oerbeeld van al Gods werken.

Luther plaatst tegenover de zelfverwer-

kelijking de verwerkelijking van Gods

scheppingswil in ons leven, die niets

anders is dan een geboorte.

Want echt leven is geschapen leven en

niet verworven leven. ���

Het schip met de naam ‘Coram Deo’ zou voor Luther verrassend zijn, omdat het precies weergeeft, waar hij in zijn theologie voor

staat: we leven voor het aangezicht van God, coram Deo

• 14 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Wat een geweldig rijke eenheid van het oude en nieuwe testament

De bijbel is voor mij ook een leesboek. Niet alleen om een enkel vers

of een kort gedeelte te overdenken, maar ook om een heel bijbelboek

door te lezen. Om tussen bekende en onbekende geschiedenissen lij-

nen te ontdekken die van het Oude naar het Nieuwe Testament lopen

en dan verder gaan naar de gemeente van de Heer Jezus van vandaag.

Dus… hoe dan ook naar mezelf. Al lezend leer je dan te zien dat de Bij-

bel als Gods Woord een levende en echte eenheid is. Heb dus de moed

om een jezelf af te vragen: zijn er niet vele boeken in de Bijbel die ik nog

niet gelezen heb? Als lezend – zo ging het tenminste bij mij – neemt de

verwondering toe hoe de beloften van het oude testament “verenigd”

zijn met het evangelie van het nieuwe testament.

A.W.W. DE RUITER

“Vereniging van de beloften der wet met die van het evangelie”- Johannes Calvijn

Gebracht naar het hart van Gods WoordDit is de reden dat ik je graag mee

neem in dit themanummer van CREDO

mee naar één van de hoofdstukken uit

de Institutie van Johannes Calvijn. In

het derde boek, hoofdstuk XVII, gaat

er over hoe beloften van de wet (oude

testament) verenigd zijn met die van

het evangelie (nieuwe testament). Zo-

als altijd is het bij Calvijn een stevig en

diepgaand hoofdstuk. Toch wil ik het

een van ander met je delen.

Calvijn wijst ons op de steeds terugke-

rende belofte in het oude testament.

Hij noemt Deuteronomium 7, 12: “Wan-

neer u zich gehoorzaam houdt aan deze

voorschriften zal de HEER, uw God, zich

van zijn kant houden aan wat hij uw

voorouders in zijn goedheid heeft be-

loofd.” Helaas is er niemand die op een

volmaakte wijze Gods geboden kan on-

derhouden. Zo blijft elk mens aan God

vloek en toorn onderworpen. Zo blij-

ven wij aan de wet onderworpen. Be-

vrijding is er volgens Calvijn “wanneer

wij door het geloof de barmhartigheid

Gods in Christus aangrijpen, die ons

onbezorgd en zeker maakt van de ver-

geving der zonden.”

Calvijn noemt een voorbeeld uit de

psalmen. Het is Psalm 19. David kent in

zijn lied het grote verlangen om naar

Gods wetten te leven. In het 13de vers

bidt hij: “Spreek mij vrij van mijn verbor-

gen zonden.” Daarom kunnen wij niet

zonder de beloften van het evangelie.

De beloften van het evangelie verkon-

digen de onverdiende vergeving van

onze zonden. En dan zal God ons leven

zegenen. Calvijn schrijft: “…. met de ze-

geningen, die volgens het verbond ver-

schuldigd waren aan de onderhouding

van zijn wet.”

Geweldig – dat is mijn verzuchting

– dat ik als bijbellezer niet enkel met

mezelf wordt geconfronteerd, omdat ik

niet kan voldoen aan wat God van mij

eist, maar dat ik nu weet dat God mij

niet verloren wil laten. Calvijn schrijft

dat God zijn barmhartigheid bewijst

in het verlossen van de mens. Wat een

geweldig rijke eenheid van het oude en

nieuwe testament!

Heel stelling - en ik bemerk ook emo-

tie - schrijft Calvijn: “Nadat nu de Heere

• 15 •

de mens uit de afgrond des verderfs

heeft wedergebracht en voor zich door

de genade der aanneming heeft afge-

zonderd, neemt Hij hen, omdat Hij hem

heeft wedergeboren en veranderd tot

een nieuw leven, aan als een nieuw

schepsel met gaven zijn Geestes.” De

HEER bewerkt het goede door zijn

heilige Geest in de gelovige. Zo wor-

den en zijn wij wedergeboren – dus

totaal nieuwe mensen. Door zijn Geest

herstelt God zijn beeld in ons. Calvijn

wijst er op dat David in 2 Samuël 22,

20 schrijft dat God hem heeft bevrijd

vanwege de liefde die Hij voor hem

had. God doet dit werk in ons, opdat hij

door ons bemind, gevreesd en gediend

wordt. De kinderen van God zijn er van

doordrongen dat zij God als hun Vader

in alles zullen vereren.

Calvijn stelt zijn de lezer de vraag waar-

door de heiligen de toegang tot Gods

Koninkrijk wordt geopend. Er is maar

één antwoord te geven: ‘..., omdat de

Heere hen door zijn barmhartigheid een-

maal tot zijn kinderen heeft aangeno-

men en voortdurend beschermt.’

Dit gebeurt door de wedergeboorte

die de HEER door zijn Geest schenkt.

Zo leeft de gelovige in gemeenschap

met Christus. De genade van Christus

verzoend hem met God. Hij is door het

bloed van Christus gereinigd en ont-

vangt vergeving van zonden. De ge-

rechtigheid van Christus wordt zijn ge-

rechtigheid. Zo verschijnt hij op Gods

tijd voor de hemelse rechterstoel. En

omdat de schuld is weggewist door het

bloed van Christus worden de goede

werken die door de gelovige worden

verricht tot gerechtheid gerekend.

Even terug naar onszelf. Hebben wij dit

al ontdekt als lezers van Gods Woord?

Het alledaagse leven met Christus door

het werken van de heilige Geest. Leven

uit het vergeving – elke dag opnieuw.

Mogen weten dat ons leven met al

onze taken en bezigheden uit liefde

voor onze HERE gebeurt en daarom ook

door zijn heilige Geest geleid wordt. Zo

worden wij door Calvijn ons naar het

hart van Gods Woord gebracht!

De vraag is: “Van welke kleine dingen word jij gelukkig?”Wat maakt mij nu echt gelukkig?

En ook het volgende is belangrijk:

wat maakt mij nu echt gelukkig? Mis-

schien is het je al opgevallen dat er

een fabrikant van theezakjes is waar

op het labeltje van het theezakje een

vraag staat. Je dompelt het zakje in het

kopje nadat je vraag hebt gelezen. Een

van de vragen is: Van welke kleine din-

gen word jij gelukkig? Als ik me goed

herinner was ook één van de vragen:

‘Wat maakt je echt gelukkig?’ Wat flitst

er dan door mijn hoofd? Mijn gezin,

mijn gezondheid of mijn hobby’s? De

liefde voor elkaar? Of is het toch het

geluk of de “gelukzaligheid” die God

in zijn barmhartigheid schenkt? Calvijn

citeert het eerste vers van Psalm 32:

“Gelukkig de mens van wie de ontrouw

wordt vergeven, van wie de zonden wor-

den bedekt.”

En toch zullen wij er steeds weer op

stoten dat ons leven met al zijn goede

inzet of goede werken stukwerk is. Wij

zelf kunnen nooit er voor zorgen dat

wij rechtvaardig voor God zullen staan.

Vandaag niet en zeer zeker niet voor

zijn rechterstoel. Uit de psalmen blijkt

dat wij de gelovige zijn vertrouwen

niet stelt op zijn goede werken, maar

enkel op Gods onverdiende genade. In

Psalm 130, 3 lezen wij: “Als u de zonden

blijft gedenken, HEER, Heer, wie houdt

dan stand?” En in Psalm 143, 2 lezen wij:

”Daag uw dienaar niet voor het gerecht,

voor u is geen sterveling onschuldig.”

Zo zijn wij op weg door ons leven naar

Gods Koninkrijk. Calvijn stelt zijn lezers

deze vraag: “Maar vanwaar komt dit an-

ders, dan omdat de Heere de werken

van hen, die Hij tot het verbond der

genade aangenomen heeft, niet on-

derzoekt naar hun verdiensten, maar

door zijn Vaderlijke goedertierenheid

omhelst?” De rechtvaardigheid wordt

ons onverdiend geschonken – zo bena-

drukt Calvijn nog extra.

Dit is uit uitkomst van het hoofdstuk :

“Vereniging van de beloften der wet met

die van het evangelie.” Natuurlijk vinden

wij in dit hoofdstuk ook een duidelijke

polemiek met de theologische strijd

over de goede werken in het roomse

denken. Maar het belangrijkste is dat

Calvijn ons brengt tot het centrale van

Gods Woord: Gods liefde voor zonda-

ren. Zijn Zoon is onze rechtvaardiging.

En als gelovigen kunnen wij geen dag

zonder het werken van zijn heilige

Geest.

Zo mogen wij de Bijbel lezen. Elke dag

opnieuw. Zo worden wij gesterkt in

het vertrouwen dat de HERE door zijn

Woord en Geest ons leven zal vernieu-

wen. Zo zijn wij op weg als zijn kinde-

ren naar zijn Koninkrijk! Wat een ge-

weldig rijke eenheid van het oude en

nieuwe testament! ���

Zie: Johannes Calvijn “Institutie”, ver-

taald door dr. A. Sizoo, deel 2, blz. 320-

343. Bijbelcitaten uit de Nieuwe Bijbel-

vertaling.

• 16 •

Tot de eerste dogmatische boeken, die ik las, behoren de boeken van

prof. dr. G.C. Berkouwer over de voorzienigheid en de uitverkiezing.

Het was voor mij indrukwekkend. Na vele jaren kan ik het zo samenvat-

ten: ‘voorzienigheid’ legt nadruk op de eerste helft van de psalmregel

uit Psalm 138:8 “Laat niet varen de werken uwer handen”. En de uitver-

kiezing legt nadruk op het slot van diezelfde psalmregel, “de werken

uwer hand”. Opvallend is de gebedsvorm: ‘Laat niet varen, o Here, het

werk uwer handen’. En dat is precies wat in de dogmatische bezinning

soms zo mist: dan is het een en al stelligheid, terwijl de mooiste dingen

van het geloof vragen om de vorm van lofprijzing, voorbede of dank-

zegging!

W.J.W. SCHELTENS

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Uitverkiezing bij Calvijn

Verkiezing als genadeZo herinner ik mij het boekje van ds.

Frits de Jong ’Kun je zingen van de ver-

kiezing? Daarin staat Psalm 65:2 “Zalig

wie door U uitverkoren mag wonen in

uw hof, hoezeer hij door zijn schuld

verloren terneerlag in het stof. Wij wor-

den door U begenadigd die heilig zijt

en goed. Gij die ons in uw huis verza-

digt met alle overvloed.”

Opvoeding in Gods openbaringCalvijn ziet de uitverkiezing als een vol-

uit Bijbels gegeven, waarin God opvoe-

ding in zijn openbaring geeft. Hierbij is

voor hem Efeziërs 1: 3 en 4 belangrijk!

“Gezegend zij de God en Vader van onze

Heer Jezus Christus, die ons in de hemels-

feren, in Christus, met talrijke geestelijke

zegeningen heeft gezegend. In Christus

immers heeft God, voordat de wereld ge-

grondvest werd, ons vol liefde uitgekozen

om voor hem heilig en zuiver te zijn, en hij

heeft ons naar zijn wil en verlangen voor-

bestemd om in Jezus Christus zijn kinde-

ren te worden, tot eer van de grootheid

van Gods genade, ons geschonken in zijn

geliefde Zoon.” (Zie Efeziërs 1: 3-6). Cal-

vijn noemt Jezus “de spiegel der verkie-

zing”. Zoals Jezus ons oproept Hem te

volgen, daar gaat het om. Verkiezing is

vooral: Hij roept ook mij, want Hij kent

mij, bemint mij, betrekt mij bij Hem!

Historische toonzetting: vluchtelingenProf. Dr. Heiko Oberman heeft in 1988

vier indrukwekkende colleges aan de

Vrije Universiteit gegeven, die zijn ge-

bundeld in het boek ‘De erfenis van

Calvijn. Grootheid en Grenzen.’ In dat

boek laat hij een onmisbaar historisch

gezichtspunt zien van de verkiezings-

leer van Calvijn.

Oberman tekent deze verkiezingsleer

vooral als bemoediging en vertroos-

ting voor de vluchtelingengemeente.

Zo tekent Oberman Luther als gericht

op gebied en rijk, dan komt de stadre-

formatie (Straatsburg, Zurich en vele

andere plaatsen. En de derde reforma-

tie (van Calvijn) zet in na de nederlaag

van protestantse vorsten, in 1548 en

1549 waar de reformatie met geweld

gestopt werd. Daardoor moesten pro-

testantse burgers zich aanpassen aan

de Rooms-katholieke Kerk of vluchten.

Die vluchtelingengemeente is vooral in

Nederland, in de Palts en in Schotland

sterk geworden. Want als je niets meer

hebt en vluchteling bent, wat heb je

dan nog? Dan heb je nog God die je

kent, bemint, roept en laat geloven,

dat Hij niet laat varen het werk van zijn

handen.

Sociale kantOberman legt nadruk op de sociale

kant van het calvinisme, want navol-

ging van Christus vraagt om bescher-

ming van de sociaal zwakkeren en wel

met democratische spelregels.

Franse vluchtelingengemeente in StraatsburgVan 1538-1541 is Calvijn de predikant

geweest (onder Bucer) van de Franse

vluchtelingengemeente in Straatsburg.

Daar leert Calvijn van binnen uit, dat

de ‘echte’ kerk van Christus evenals de

Joden vervolgd en verstrooid wordt.

Later zal Calvijn, terug in Genève, de

Academie stichten en gericht laten zijn

op de opleiding van predikanten in de

diaspora. Via internationale briefcon-

tacten en in preken heeft hij de groei

van de reformatie in Europa voor ogen

Johannes Calvijn is geboren als Jehan

Cauvin in Noyon (10 juli 1509) en overle-

den in Genève ( 27 mei 1564)

• 17 •

gehad en gezien als groei van het Ko-

ninkrijk Gods.

OntdekkingSinds Augustinus leeft in kerkelijke

kring de gedachte, dat de toorn van

God rust op het nabijbelse Jodendom,

omdat ze geen vaderland (Israël) en

geen vaderstad (Jeruzalem) meer heb-

ben. Dat argument is de protestanten

nu uit handen geslagen, omdat zij hun

eigen vaderland en vaderstad moeten

ontvluchten. Zo groeit in calvinistisch

protestantse kring een beleving dat het

verstrooide volk van God van het oude

verbond (via Abraham) en dat van het

nieuwe verbond (in Christus) een paral-

lelle ontwikkeling doormaakt.

Een ander punt is dit: binnen de muren

van de stad legt de stadsreformatie niet

alleen nadruk op het leven naar Gods

wil, maar let er ook op dat de sociale

nood gelenigd wordt.

Kerk-op-de-vlucht ontdekt de troost

van voorzienigheid en uitverkiezing.

Calvijn roept uit: ‘Wij hebben geen an-

dere vluchtheuvel dan Gods voorzie-

nigheid”.

Oberman tekent de grens van de groot-

heid van de erfenis van Calvijn precies

daar, waar die vluchtheuvel buiten

beeld raakt.

Oberman concludeert: “Niet alleen een

grens maar ook een gruwel wordt de

leer der uitverkiezing, wanneer zij zelf

ontworteld en ontheemd wordt, weg-

gerukt uit haar bijbelse context in de

pelgrimage van de kerk-op-pad tussen

het brandende braambos en het eind-

feest rondom de troon van het Lam.”

De Bijbel openDe Tweede Brief aan Timoteüs is voor

Calvijn een belangrijk en het meest

geliefde Bijbelboek. Zijn Commentaar

op dit Bijbelboek sluit hij af met de

indringende woorden: God geeft ons

niet alleen het begin van het heil, alsof

Hij de voleinding aan onze vrije wil zou

hebben overgelaten. Veel meer berust

de volharding van de gelovigen niet op

hun eigen kracht, maar op Gods gena-

de en zijn eeuwige verkiezing.

Paulus zegt in 2 Timoteüs 4:18 “De Heer

zal me van alle kwaad redden en me

veilig naar zijn hemels koninkrijk bren-

gen. Hem komt de eer toe tot in alle

eeuwigheid. Amen.”

Calvijn schrijft in zijn toelichting en

uitleg: ”Wanneer Paulus het deze Heer

toeschrijft, ons voor zijn rijk te bewa-

ren, bekent hij daarmee duidelijk dat

ons Gods hand gedurende ons hele le-

ven leidt tot wij, na zijn doorredding in

dit leven, de zege verwerven.”

In veilige hoedeBehouden zegt Paulus. In Gods hand

zegt Calvijn, want de Heer heeft ons in

zijn veilige hoede genomen. Wie deze

veiligheid inruilt voor de zekerheid van

de wieg tot het graf en daaraan genoeg

heeft, raakt de genade en liefde achter

de uitverkiezing kwijt, waarschuwt

Oberman, die erop wijst dat tot het graf

veilig zijn voor Calvijn te weinig is. Het

gaat bij Calvijn ook om de doorredding,

als een doorstart na de dood.

UitgekozenCalvijn wijst op de ‘gouden keten’

van Romeinen 8: 29-30 - “Wie hij al

van tevoren heeft uitgekozen, heeft

hij er ook van tevoren toe bestemd

om het evenbeeld te worden van zijn

Zoon, die de eerstgeborene moest

zijn van talloze broeders en zusters.

Wie hij hiertoe heeft bestemd, heeft

hij ook geroepen; en wie hij heeft ge-

roepen, heeft hij ook vrijgesproken;

en wie hij heeft vrijgesproken, heeft

hij nu al laten delen in zijn luister.”.

Calvijn schrijft in zijn Commentaar op

Romeinen, dat het initiatief van deze

Leunstoel die Calvijn in de Geneefse Cathédrale Saint-Pierre gebruikte

• 18 •

gouden ketting bij de eeuwige gena-

deraad Gods ligt. Dan gaat het, zowel

over het begin als over de uitvoering

van het heil voor alle gelovigen.

Calvijn leest natuurlijk Paulus in Efezi-

ers 2: 8-10 – “Door zijn genade bent u

nu immers gered, dankzij uw geloof.

Maar dat dankt u niet aan uzelf; het is

een geschenk van God en geen gevolg

van uw daden, dus niemand kan zich

erop laten voorstaan. Want hij heeft

ons gemaakt tot wat wij nu zijn: in

Christus Jezus geschapen om de weg

te gaan van de goede daden die God

heeft voorbereid.”

Daarbij is zijn commentaar: “In de hele

behandeling van de uitverkiezing en

roeping uit vrije genade gaat het alleen

maar om één ding, namelijk om ons bij

te brengen, dat wij het heil alleen uit

het geloof ontvangen”.

Volgens Calvijn is dit geen randopmer-

king, maar de kern van de brieven van

Paulus aan de Romeinen en aan de Ga-

laten, namelijk dat wij alleen door Gods

erbarmen gerechtvaardigd worden.

En als waarschuwing zegt Calvijn kern-

achtig: God is niet alleen maar de start-

motor van onze goede werken – “Onze

werken worden ons immers uit het

goddelijk schathuis geschonken, waar

zij reeds lang bereid lagen.”

Fundament van de kerkVoor Calvijn is de uitverkiezing het fun-

dament van de kerk.

Daarbij verwijst hij naar 2 Timoteüs

2:19 – “Maar het fundament dat God

gelegd heeft, ligt onwrikbaar vast en

draagt het opschrift: ‘De Heer weet wie

hem toebehoren’ en ‘Laat ieder die de

naam van de Heer noemt, onrecht uit

de weg gaan’.

Calvijn merkt op: “Onze ontrouw zal

God niet verhinderen zijn Kerk tot het

einde toe in stand te houden”.

Uitverkiezing is dus niet allereerst iets

persoonlijks van de enkele gelovige

met de eigen individuele trektocht

naar de zaligheid, maar het gaat om de

grondlegging van de kerk. En vandaar

uit gaat het om de individuele mens.

Want God bewaart zijn Kerk tot het

einde en Hij kent de zijnen.

BemoedigingDe leer van de uitverkiezing van Calvijn

zal steeds weer misverstaan worden,

als de grondtoon niet duidelijk blijft:

Gods trouw en de volharding van het

geloof.

De leer van de uitverkiezing gedijt het

beste binnen de geloofvervolging van

een ondergrondse vluchtelingenge-

meente. Dan is de bemoediging van

Gods verkiezende genade broodnodig.

Calvijn blijft schrijven en preken voor

een gemeente die niets ziet van de al-

macht en trouw van God: ‘Hij kent de

zijnen’ en ‘Hij laat niet varen de werken

van zijn hand’. ���

• 19 •

Een huis zonder boeken is als een lichaam zonder ziel

Op weg naar de St. Janskathedraal ontwaarde ik deze opvallende tekst op een bord aan een Bossche gevel. Google leert mij dat dit een uitspraak van Cicero is.

Ja, dacht ik meteen, zo’n spreuk zou ook op ons huis van

toepassing zijn. Want onze woning puilt werkelijk uit van

de boeken. Duizenden en duizenden boeken. Er is vrijwel

geen vertrek waar geen boekenkast staat, soms wel meer

dan één. Want lezen: dat is mijn lust en mijn leven! Toen

ik nog fulltime onderwijzer was, was muziek mijn (uit de

kluiten gewassen) hobby – al las ik toen ook al erg veel. Nu

diezelfde muziek mijn broodwinning is, is lézen mijn hobby

geworden. Ja, ik ben een echte boekenwurm!

Vrienden en kennissen zeggen weleens tegen me: “Het

maakt voor jou helemaal niet uit waar jij op vakantie gaat;

als je maar tot rust kunt komen met een mooi boek.” En dus

blijf ik eigenlijk net zo lief thuis. We hebben een prachtige

ruime tuin en zijn sinds enkele maanden in het rijke bezit

van een robotmaaier die ons alle maaiwerk uit handen

neemt, dus alleen al het zicht daarop brengt me helemaal

tot rust. Heerlijk, nog meer tijd om te lezen! En ik heb een

geweldige vrouw die het juist leuk vindt om in de tuin te

werken, dus zo hebben we allebei onze favoriete bezigheid.

Alleen is dat tegelijk toch wel een reden om er af en toe eens

een weekje tussenuit te gaan, want anders blijft ze maar be-

zig in die arbeidsintensieve tuin van ons….

Of ik al die duizenden boeken intussen ook gelezen heb?

Nee, verre van dat! Om te beginnen staan er planken vol ro-

mans, aangeschaft door mijn vrouw of geërfd. Nou, die hoef

ik al niet te lezen, want ik ben niet zo van die romans (en

toch wel romantisch, maar dat is een ander verhaal). Nee,

geef mij maar theologische werken. Die boeien mij heel wat

meer. Ik heb mijn boeken per onderwerp gerangschikt en

dan graag geschreven vanuit tegengestelde visies. Want wij

christenen zijn nu eenmaal heel verschillend en ik wil graag

weten waarom de één zus denkt en de ander zo.

Maar ja, ik heb natuurlijk ook honderden boeken over mu-

ziek. En politiek heeft eveneens mijn volle interesse, dus ook

daar schaf ik het nodige over aan. En over het onderwijs. En

dan al die sportboeken. U had het misschien niet van mij

gedacht, maar ik ben jarenlang sportverslaggever geweest.

Mijn chef-sportredactie was destijds Meindert Leerling, de

latere RPF-fractieleider. Kunt u nagaan hoe lang dat alweer

geleden is… Maar nog steeds ben ik een echte voetbalfan

die zich met boeken over die al dan niet edele sport heerlijk

ontspannen kan.

Zo’n brede interesse kan weleens heel problematisch zijn.

Want intussen staan er honderden boeken in mijn boeken-

kasten die ik nog nooit gelezen heb. En er verschijnt nog

steeds zoveel interessants, en wanneer je daarnaast ook

nog allerlei rommelmarkten afstruint….

Ik moet denken aan een uitspraak van de Engelse Bijbelle-

raar David Pawson: “Van alle boeken die ik in mijn bezit heb,

heb ik inmiddels een derde deel gelezen, een derde deel

hoop ik nog te lezen en van een derde deel weet ik nu al dat

ik daar nooit meer aan toe zal komen.”

Ja, denk ik wel eens, hoeveel ongelezen boeken zullen er in

allerlei boekenkasten staan? Ook niet leuk voor al die schrij-

vers die zich daarvoor zo hebben ingespannen….

Weet je wat? Ik schenk al mijn christelijke boeken later aan

mijn eigen gemeente. Dan hebben ze een prachtige veel-

zijdige bibliotheek. En misschien wordt dan ooit nog eens

door iemand gelezen wat ik tijdens mijn leven verder nooit

meer onder ogen heb gekregen. Dat vind ik eigenlijk best

een mooie gedachte.

Henk Teuling

Huis in Den Bosch

• 20 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Terug

Er zijn 14 jaar geleden twee schil-

derijen van Van Gogh gestolen en

die zijn nu weer boven water. Ze

zijn uit het Van Gogh Museum in

Amsterdam gestolen en bij Na-

pels in Italië weer opgedoken.

Een van de twee is het ‘Zeegezicht

bij Scheveningen’.

W.J.W. SCHELTENS

Waar het mij nu om gaat, is dat ik dit

schilderij kende van een ansichtkaart.

En die kennis draag ik al lange tijd bij

me.

Want als jongetje vond ik het zo bijzon-

der, dat er zulke vertrouwde beelden

op dat schilderij stonden.

Het klinkt misschien vreemd, maar dat

een bekende schilder op een plek is ge-

weest, waar je zelf ook rondloopt, dat

is bijzonder.

Zoals je in de Oude kerk in Amsterdam

achter de preekstoel het graf vindt van

de geliefde vrouw van Rembrandt, Sas-

kia van Uylenburgh. Daar moet hij dus

gestaan hebben. En nu kun jij daar ook

staan.

Van Gogh moet onder de indruk zijn

geweest van die Scheveningse vrou-

wen met hun mutsen (musjes). Van

Gogh moet er de tijd voor hebben

genomen om te gaan zitten kijken en

schetsen. Dat hij de zee en het strand

en de duinen met een lichte begroeiing

serieus heeft zitten bekijken. Dat kun je

aflezen aan dat schilderij.

Dat spreekt me aan. En daar had ik al

vroeg iets van aardigheid aan.

Zo kunnen we dingen die iets met ons

doen beleven. Daar zijn we mensen

voor. Met gevoel en intuïtie en een

vermogen tot doordenken en doorre-

deneren.

En zo heb je ook de mogelijkheid ge-

kregen om te zien en te beleven, wat

er met het volk Israël en de Here onze

God allemaal gebeurd is en met Jezus

en met de apostelen en met het Ko-

ninkrijk van God.

Omdat evangelisten en profeten hun

indrukken niet voor zichzelf hebben

gehouden.

Maar ze hebben er voor stil gezeten om

het goed te kunnen zien en te door-

denken om daar vervolgens ook wat

mee te doen.

En dan hoop je natuurlijk, dat die in-

spanningen herkend worden.

Zoals ik al vroeg aardigheid beleefde

aan dat schilderij, dat iets herkenbaars

voor mij liet zien met kunstzinnigheid

gelardeerd, zodat je er met belangstel-

ling naar kijkt.

Die principes achter een boek of een

Zeegezicht bij Scheveningen, schilderij

(1882) van Vincent van Gogh (1953-

1890), binnenkort weer in het Van Gogh

Museum te Amsterdam

• 21 •

schilderij, daar moeten we niet zomaar

overheen gaan. Het begint met open-

heid en aandacht en wordt overgoten

met inspiratie, scheppingsvreugde en

zorgvuldigheid.

Terug: de schilderijen zijn teruggevon-

den.

Terug: even naar de basics van het ge-

loof, dat God iets wil laten zien, wat de

Jordaan, de plek waar Johannes de Doper Jezus heeft gedoopt

moeite waard is.

Terug naar waar het begonnen is: in Is-

raël, en daarachter in de buurt van Iran

en Irak, waar de Eufraat en de Tigris

lopen en dan door naar het stroom-

gebied van de Jordaan, waar Jezus ge-

doopt is.

Terug naar de basics: ‘Bekeer u, want

het Koninkrijk van God is nabij geko-

men’.

Daar waar Jezus is, daar is het Konink-

rijk.

Dat zie je niet direct zomaar.

Daar moet je even voor gaan zitten.

Net als van Gogh er even goed voor

moest gaan zitten en kijken en schet-

sen en weer kijken en weer schetsen.

Zo gaat dat. ���

• 22 •• 22 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

‘Succes of zegen’Wat doet Noach dan als hij na de watervloed op de besmeur-

de en modderige aarde stapt? Kijkt hij dan rond op een ma-

nier van: ‘Zo, wat zeg je er van? Het was wel niet gemakkelijk

al die maanden in de ark. Maar ik heb het dan toch maar ge-

klaard, met die anderen en met al dat vee. Dit succes heb ik

weer geboekt!’ Is zo Noach’s reactie?

Nee! We lezen dat Noach’s eerste daad is, dat hij een altaar

opricht om God daarop een dankoffer te brengen. De Here

heeft hem en de zijnen gespaard en gedragen te midden van

het geweld van het water. Nu hij weer voet zet op de aarde

weet Noach zich des te meer van God afhankelijk en van zijn

zegen en genade.

Noach begint met God. Hij dankt Hem en Hij vraagt om zijn

zegen. Deze boodschap wil de tekst ook ons meegeven. We

mogen – we moeten – altijd met God beginnen, Hem danken

en Hem bidden om zijn zegen.

We hoeven dan geen offers van dieren te brengen op een

altaar, zoals Noach het deed. Jezus Christus heeft immers

zichzelf als offer gegeven op Golgotha, eens en voor altijd.

Maar wij mogen een lofoffer brengen, dat is de vrucht van de

lippen van hen die zijn naam belijden. Dat mogen we doen

door gebed en door ons lied. Dat doen we door Hem ons hele

leven toe te wijden en elke dag in vertrouwen onze knieën te

buigen, onze handen te vouwen en te bidden: ‘Neem mijn le-

ven, laat het Heer toegewijd zijn aan uw eer. Maak mijn uren

en mijn tijd tot uw lof en dienst bereid.’

Aan zo’n leven geeft God zijn beloften van trouw. Dat bete-

kent dat God altijd bij ons is en met ons is. Zo’n leven krijg je

niet door verdienste, door succes of prestatie, maar door de

zegen van Boven.

BiddenBidden om Gods zegen voor het werk waar je als kerkenraad,

commissie, vereniging voor staat. Bidden dat we zullen in-

zien dat we zelf geen prestaties hoeven te leveren, maar dat

we om zegen verlegen zijn. Opdat wij weten en geloven: ‘Wij

kunnen niet zonder en buiten de zegen van God’.

ZingenAan het begin of eind: Psalm 134, Gezang 423, Gezang 456

(LvdK)

Opening of sluiting van een bijeenkomst

L. KRAMER

Lezen uit de Bijbel: Genesis 8: 18-22‘Noach bouwde een altaar voor de HEER; daarop bracht hij

brandoffers van al het reine vee en alle reine vogels.’ (Genesis

8 : 20)

Enkele gedachtenEr zijn twee woorden die wel eens door elkaar worden ge-

bruikt, maar die toch niet bij elkaar horen, omdat zij in bete-

kenis oneindig veel verschillen. Dat zijn de woorden ‘succes’

en ‘zegen’.

Succes dat is iets waar je voor vecht. Je zet alles op alles om

succes te bereiken. En als het je gelukt, dan kijk je om je heen

met een blik van: ‘Nou, wat zeg je er van? Het was wel niet

gemakkelijk, maar ik heb het toch maar weer geklaard.’ Suc-

ces merk je! Als je met succes een goede prestatie behaalt,

dan komt er een verslag in de krant en misschien krijg je wel

een medaille. In elk geval kun je dan je plaats tussen anderen

innemen, zonder dat je een minderwaardigheidscomplex

hoeft te hebben. Zo gaat dat met succes.

Bij zegen zit het heel anders. Je kunt niet zonder zegen, maar

je dient te beseffen dat je het niet van jezelf hebt. Er zit geen

enkele verdienste in.

Bij succes hef je het hoofd omhoog en kijk je voldaan om je

heen: ‘Dat heb ik toch maar bereikt!’ Maar bij zegen buig je

het hoofd. Hierom moet je vragen, hiervoor moet je danken.

Hiervan weet je je helemaal afhankelijk.

Zegen kun je alleen maar ontvangen.

Ongetwijfeld is Noach zich hiervan diep bewust geweest,

na zijn verblijf in de ark: dat hij afhankelijk is van zegen. Het

bijbelgedeelte speelt zich af na de zondvloed: die verschrik-

kelijke ramp die aan het begin van de wereldgeschiedenis

plaats vond. Vanwege de zonde en de ongerechtigheid van

de mensen had een enorme watervloed de aarde overspoeld.

Alleen Noach en zijn gezin – samen met de dieren die hij in

de ark had gebracht – bleven in leven.

Maanden en maandenlang woonde Noach in de ark. Al die

tijd dreef de ark op het water en drijft dan uiteindelijk vast,

ergens in het gebergte Ararat. Uiteindelijk krijgt Noach van

God de opdracht om met zijn vrouw, zijn kinderen en alle

dieren en vogels de ark te verlaten. Dat zal voor Noach een

geweldig moment zijn geweest: die eerste stap op de aarde,

na de zondvloed.

Noach bouwt een altaar voor de Heer

• 23 •

KRONIEK

1. Barmhartigheid2. Is God groot?3. Geloof en onderwijs4. Normen en waarden

1. BarmhartigheidVeel christenen menen dat we barmhar-

tig moeten zijn voor vluchtelingen. God

is barmhartig voor ons, hoe zouden wij

dan niet barmhartig zijn? In het evange-

lie van Mattheus, hoofdstuk 18 staat de

gelijkenis van een koning die een slaaf

een grote schuld kwijt scheldt. Deze slaaf

eist vervolgens dat een medeslaaf die

hem een veel kleiner bedrag schuldig is

die schuld direct terug betaalt. Dat kan

de medeslaaf niet en daarom wordt hij

opgesloten in de gevangenis. De koning

was barmhartig, de slaaf naar wie hij

barmhartigheid toonde, was dat niet. Als

de koning dat hoort, eist hij alsnog dat de

slaaf de hele schuld betaalt.

Barmhartigheid is echter niet zonder

meer goed. Zoals blijkt uit de gelijkenis

van de barmhartige Samaritaan en uit de

werken van barmhartigheid genoemd in

Mattheus 25 wordt barmhartigheid ge-

kenmerkt door ongelijkheid tussen een

sterke en een zwakke partij. Degene die

barmhartigheid ontvangt, ontbreekt het

aan iets waar hij zelf niet voor kan zorgen.

Hij is ziek of hongerig, hij kan zijn schul-

den niet betalen of hij zit in de gevange-

nis. Omdat hij zichzelf niet kan helpen,

is hij afhankelijk van barmhartigheid.

Het is mooi als hij die ontvangt maar

ieder mens is toch liever onafhankelijk

dan afhankelijk. Dat geldt met name als

degene die barmhartigheid bewijst een

gewoon men is. Alleen als de ander die

barmhartig is ver boven mij staat, zoals

een koning of God, kan ik barmhartig-

heid blijvend verdragen.

Een mens in nood wordt graag geholpen

maar aan de noodsituatie moet zo snel

mogelijk een einde komen. Blijvende

afhankelijkheid is slecht voor het zelf-

respect en tast de creativiteit en mon-

digheid van mensen aan. Daarom mag

barmhartigheid voor asielzoekers, men-

sen die een asielaanvraag hebben inge-

diend, niet lang duren. Ze moeten zo snel

mogelijk onafhankelijk worden. Een van

de problemen van asielzoekers in West-

Europa is de langdurige afhankelijkheid

van barmhartigheid. De meesten willen

hier een eigen leven leiden en niet einde-

loos wachten en zich vervelen. Je ziet ze

bijna verschrompelen dankzij de barm-

hartigheid. Sommigen weigeren die ook,

als het even kan.

Asielzoekers mogen in Nederland niets

doen zolang ze geen toestemming heb-

ben om hier te blijven. Dan kan barm-

hartigheid lang duren. Het is beter ze

als kandidaat-Nederlander te beschou-

wen met een studietoelage. Zodra je in

dit land bent, laat je zien dat je hier wilt

wonen en erbij wilt horen. Dat doe je

door vrijwilligerswerk te verrichten en

de taal te leren. Van je werk en je stu-

die wordt een dossier bij gehouden.

Daar komt nu in de eerste maanden

dat asielzoekers hier zijn, veel te wei-

nig of niets van terecht. Men moet

wachten.

Barmhartig zijn houdt een mens niet

lang vol en een kerk evenmin. Al snel

merk je dat een asielzoeker een heel

gewoon mens is die zelf wat wil. Ook

daarom moeten we het kort houden.

2. Is God groot?Wie in een kleine wereld leeft, ziet

God in het verlengde van die wereld.

God is groot maar wat die grootheid

inhoudt kan slechts in termen van de

eigen wereld worden begrepen. Voor

het volk Israel was God de schepper

van de wereld die zij kenden. In de

21e eeuw hebben we besef van een

PETER BLOKHUIS

Vincent van Gogh schilderde zichzelf als de barmhartige Samaritaan

(1890) in het Kröller-Müller Museum te Otterlo

• 24 •

heelal met afmetingen van heel an-

dere orde. De afstand van de aarde

tot de zon is al 150 miljard kilome-

ter en dat is slechts een kleine af-

stand in het heelal. Als de schepper

van hemel en aarde die onmetelijke

ruimte buiten ons op de een of an-

dere manier in zijn hand houdt, moet

Hij dan zelf niet oneindig groot zijn?

Maar God is ook klein: Hij is dichtbij,

Hij omringt mij, Hij hoort mijn gebe-

den en Hij woont zelfs in mijn hart.

Verbleekt deze God niet in het licht

van de afmetingen van het heelal?

En hoe dat te combineren met Gods

grootheid? Moet het besef van de

onmetelijke kosmische ruimte geen

afbreuk doen aan het geloof dat God

mij ziet en hoort? Is het wel mogelijk

groot en klein bij elkaar te denken?

Van der Kooi en Van den Brink in hun

Christelijke Dogmatiek spreken in dit

verband over Gods hoogheids- en

nabijheidseigenschappen die we

niet tegen elkaar mogen uitspelen.

Maar als we ruimtelijk blijven spre-

ken, is dat toch heel lastig.

In Joh.4:24 zegt Jezus: “God is geest

en wie Hem aanbidden moeten

aanbidden in geest en in waarheid.”

God is geest en over geest spreken

we niet in de taal van de ruimte. Het

is voor ons echter heel moeilijk om

over God te spreken zonder ruim-

telijke taal te gebruiken. In de Bijbel

wordt over God ook in ruimtelijke

taal gesproken. Hij is ‘ín den hoge’, Hij

trok voor de Israelieten uit, Hij was bij

Mozes en Elia. In Jeremia 23 zegt God

tegen Jeremia: “Ben Ik een God van

nabij en niet een God van verre?.....

Vervul Ik niet de hemel en de aarde?”

Dat lijkt een combinatie van groot

en klein maar het betekent niet dat

God vast zit aan een plaats of heel

veel ruimte inneemt. Hij verschijnt

in onze wereld. Hij wordt opgemerkt

op een bepaalde plaats, in dromen of

een natuurverschijnsel. Dat is slechts

even, toegespitst op mensen en situ-

aties aan wie God verschijnt. Uit dat

verschijnen kunnen we geen con-

clusies trekken over Gods ruimtelijke

grootheid.

Augustinus beschrijft in zijn Belijdenissen

hoe moeilijk het voor hem was om zich

God anders dan ruimtelijk voor te stellen.

Maar tenslotte kwam hij tot het inzicht:

“O eeuwige waarheid en ware liefde en

lieve eeuwigheid! U bent mijn God.” Deze

eeuwige waarheid verschijnt als persoon

in onze kleine wereld. Dan kan God gro-

ter zijn dan alles wat er is, zonder dat je

dat in ruimtelijke termen vertaalt.

3. Geloof en onderwijsIn een artikel over Engelse atheïstische

humanisten (Trouw, 20 augustus) wordt

één van hen als volgt geciteerd: “Als er

één plek is waar je niets te maken moet

hebben met religieuze dogma’s, is het

wel op school. Daar moet je openlijk kun-

nen praten met elkaar, mogen twijfelen.

Daarnaast creëer je zo op jonge leeftijd al

een wij-zijgevoel. Gevaarlijk.”

Denk aan een streng Islamitische school.

Zit er dan niet veel waarheid in deze uit-

spraken? Ik betwijfel dat. Geen kind komt

zonder bagage, meegegeven in de op-

voeding, naar school. Op school leer je

langzamerhand kritisch te kijken naar je

bagage en die te vergelijken met wat an-

deren meebrengen. Daarbij is het niet de

taak van de school af te breken wat het

kind meebrengt maar het te leren erover

te praten. Het kind is onbekommerd dog-

matisch en daar is niets mis mee want als

je niets meebrengt, ben je nergens. De

Engelse atheist doet alsof een kind als

een kritische wetenschapper het klaslo-

kaal binnenkomt. Het islamitische kind

zegt ‘Allah is groot’ en het christelijke kind

ziet de Here Jezus als vriend. Het gaat er

op school om dat ze leren in vrede samen

te leven. Dat is voor iedereen lastig. Aan

wie anders is, kun je je ergeren. Met wie

anders is, ga je niet zo gauw om. Zo ont-

staat gemakkelijk een wij-zij sfeer. Maar

niet vanwege je religieuze bagage maar

vanwege het niet aanvaarden van ande-

ren.

Het aanvaarden van mensen die anders

zijn dan jij betekent niet dat je je eigen

bagage moet weggooien om als ‘verlicht’

mens met anderen samen te leven. Dan

wordt de ander iemand die mag doen

wat hij wil zolang jij er geen last van

hebt. Waarom zou je dan nog praten?

Mensen kunnen op basis van hun levens-

overtuiging anderen afwijzen: ik heb de

waarheid en jij niet. Dan ontstaat er een

onvruchtbare wij-zij sfeer met hekken

en kloven in de samenleving. Maar een

tegenstelling tussen de ‘verlichten’ en zij

die nog steeds vastzitten aan religieuze

levensovertuiging, of het nu christenen

zijn of moslims, leidt eveneens tot die

hekken en kloven. Samenleven is alleen

mogelijk als anderen een plek hebben

in jouw samenleving en je hen niet naar

Soekot (Loofhuttenfeest) is het dankbare en grote Joodse feest, waarin de goedheid

van God in zijn schepping wordt gevierd, dit jaar op maandag 17 t/m zondag 23 ok-

tober

• 25 •

de hel of het andere eind van de wereld

wenst. Dat is lastig als je nooit met an-

deren te maken hebt gehad zoals geldt

voor veel asielzoekers. Zonder onderwijs

blijf je dan gemakkelijk hangen in een

stukje samenleving zonder andersden-

kenden. Voor een christen en dus voor

christelijk onderwijs geldt dat iedereen

er mag zijn omdat God groot is en Hij ie-

dereen een plaats geeft. Niemand heeft

een absoluut recht op zijn plaats. Het

komt erop aan dat je laat zien dat jij past

op jouw plaats. Wat God met anderen

doet, is Zijn zaak.

4. Normen en waardenLiberale politici in Nederland voeren een

pleidooi voor gedeelde waarden en nor-

men. Dat is niet vreemd want de bekend-

ste liberale partij heeft twee waarden in

haar naam staan: vrijheid en democratie.

Men had het er alleen niet over want een

liberaal is bang voor bemoeizucht. En

dus ging men er vanuit dat het wel goed

zat met die twee waarden.

Nu worden de twee liberale waarden

of paarden weer van stal gehaald. Want

ze spreken niet vanzelf, ze worden be-

dreigd. Heel Nederland zou zich moeten

verbinden in een vrijheidscoalitie, vol-

gens minister Schippers (Trouw, 6 sep-

tember).

Het valt op dat het bij deze twee waar-

den blijft. Waarom niet zorg genoemd,

of natuur, of gerechtigheid? Niet liberaal

genoeg, denk ik. Ik zal de betekenis van

vrijheid en democratie niet bestrijden

maar het is wel een eenzijdig verhaal. Nu

zijn het politici die gesproken hebben en

in de politiek zijn vrijheid en democratie

belangrijk. Maar om welke vrijheid

gaat het dan? Vrijheid van menings-

uiting? Vrijheid van gebrek? Vrijheid

van dwang? Vrijheid van godsdienst?

We moeten ons met elkaar bemoei-

en, zei minister Schippers, en ze doel-

de op de democratie, niet op zorg.

Democratie vereist vrijheid en die

vrijheid ontbreekt volgens liberalen

bij mensen die een heilig boek, God

of extreme predikers volgen. In debat

en onderwijs moeten we elkaar over-

tuigen van de betekenis van vrijheid

en democratie en ons daarvoor in-

zetten. Het is een oude tegenstelling,

die tussen vrijheid en godsdienst.

Je kunt ook zeggen dat godsdienst

mensen in de vrijheid stelt. Het hangt

er maar net vanaf hoe je de mens ziet.

In de samenleving kent men meer

waarden dan de genoemde twee.

Vaak zijn we het daarover niet met

elkaar eens en is debat nodig om

tot een evenwichtige keuze m.b.t.

de verschillende waarden te komen.

Ik noem slechts: de betekenis van

gehandicapt leven, de waarde van

natuur, marktwerking, onderwijs.

Als we vrijheid en democratie be-

langrijke waarden vinden, moeten

we tegelijk beseffen dat het vrij lege

waarden zijn. Vrijheid en democratie

geven ruimte om al die andere waar-

den na te streven naar eigen inzicht.

De bekende liberale politici hebben

feitelijk niet veel gezegd. ���

Ichthus-vignet

• 26 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Shimon Peres (1923-2016)Shimon Peres is in het buitenland

meer populair geweest dan in zijn

eigen land Israël. Dat hangt ook

samen met de volksaard in dat

land en ook in Nederland trou-

wens. Want lofprijzingen zijn niet

altijd daar waar ze horen. Je zou

er nog over het paard getild van

worden of zelfs naast je schoenen

gaan lopen, nietwaar!

W.J.W. SCHELTENS

Maar zijn positieve, optimistische in-

stelling is vergezeld geweest door

eenvoud en volharding. Daarom was

hij niet uit het veld geslagen bij een

politieke nederlaag. Als minister van

buitenlandse zaken, als premier en als

president had hij als doel voor ogen:

vrede en rechtvaardigheid tussen Israël

en de naaste buren.

Daarom moet het een bijzondere op-

steker voor hem geweest zijn, toen hij

in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede

kreeg voor zijn inspanningen om het

vredesakkoord van Oslo te sluiten tus-

sen Israël en de Palestijnen.

Met dit ene feit, gepaard aan zoveel

andere inspanningen, is Peres een

monument geworden, de laatste van

een politieke generatie die Israël heeft

gevormd en die Israël gebouwd (waar-

bij de Palestijnen door interne zwakte

daarvan niet konden mee profiteren).

Peres zat achter de bouw van neder-

zettingen in bezet gebied, maar zocht

toenadering toen, naar zijn zeggen,

de Arabische buren hun afwijzing van

het bestaansrecht van Israël hadden

laten varen. Hij was een leider die een

sprankje hoop bood en elke toegesto-

ken hand, diplomatiek in het verbor-

gene, of openlijk aanpakte. Hij zocht

onvermoeibaar naar een oplossing

voor een conflict dat de regio, en feite-

lijk de hele wereld, al zoveel decennia

bezighoudt.

Amerikaanse ministers van buitenland-

se zaken hebben al hun best gedaan

om oplossingen aan te prijzen. Maar de

politieke werkelijkheid bleef ingewik-

keld en onbuigzaam.

In zijn toespraak bij de begrafenis van

Peres, 30 september 2016, zei presi-

dent Obama: Israël is niet bestemd

om een ander volk te onderdrukken.

En daarmee gaf hij in één zin de mo-

rele spanning aan in Israël. In één adem

sprak Obama zijn afschuw uit over de

haat tegen Israël waarmee Palestijnen

van jongs af aan worden opgevoed.

Obama wees erop, dat Peres niet na-

ief was, evenals Bill Clinton dat aangaf.

Maar dat rechtvaardigheid en hoop tot

het hart van het Zionistische gedach-

tegoed behoren. Dat Obama gewoon

dat woord ‘zionisme’ noemt, is veelzeg-

gend. Het laat kijken in zijn hart, dat

ook hij Israël nooit zal laten vallen. Juist

daarom benadrukte Obama, dat Peres

het zionisme het best beschermd zag,

als er een Palestijnse staat zou zijn met

goede onderlinge contacten. Shimon

Peres vertegenwoordigde een tijd

waarin serieus onderhandeld werd met

de Palestijnen. Zowel Obama als Amos

Oz riepen de huidige leiders op om

opvolgers te worden van dit gedach-

tegoed van Peres: blijf gaande op de

onvoltooide weg naar vrede!

Obama legde een lijn naar de Bijbel,

naar Jozua en naar Mozes, die vlak voor

zijn dood zei: ik roep de hemel en de

aarde op tot getuige en stel u voor het

leven en de dood, de zegen en de vloek,

kies dan het leven. En Obama eindigde

met de indrukwekkende woorden: God

zegene Israël en de hele wereld, die Hij

zo hartstochtelijk lief heeft!

Zo’n getuigenis van een wereldleider

is ontroerend. Het stimuleert om de

eigen geloofsverwachting niet onder

stoelen of banken te steken. ���

President Obama reikte ‘The Presidential

Medal of Distinction’ uit aan Shimon Pe-

res, op 13 juni 2012

President Obama bij de kist van Shimon Peres na een indrukwekkende toespraak op de

Berg Herz in Jeruzalem, 30 september 2016

• 27 •

JEUGDRUBRIEK

Over de Reformatie en Maarten Luther: geloven toen en nu Het is 31 oktober 1517. Felle ha-

merslagen verstoren de stilte

in het dorpje Wittenberg. Kijk,

daar staat een man: hij spijkert

een plakkaat tegen de deur van

de kerk. Nieuwsgierig kijken de

mensen over zijn schouder om te

zien wat daar op te lezen staat. Ze

zetten grote ogen op, en al snel

gaat het nieuws als een lopend

vuurtje rond; binnen 2 weken is

het in heel Duitsland bekend en

de inhoud van het plakkaat wordt

zelfs in andere talen vertaald.

J.J. DOUMA-VAN DER MOLEN

Die dag, 31 oktober 1517, was het be-

gin van de reformatie van Europa. Re-

formatie dat betekent: hervorming. Er

kwamen grote veranderingen, veran-

deringen die zo ingrijpend waren dat

wij in de 21e eeuw er nog mee te ma-

ken hebben.

Maarten LutherHet begon allemaal met dat plakkaat

op de kerkdeur. Het was aan het einde

van de Middeleeuwen, en er begon in

Europa een hele nieuwe tijd. Er werden

heel veel dingen ontdekt en uitgevon-

den, de wetenschap vierde grote suc-

cessen en er veranderde een heleboel

voor de mensen.

De kerk van die tijd was daar eigenlijk

niet zo blij mee. De kerk wilde wel graag

de touwtjes in handen houden en daar-

om werden de mensen bang gemaakt

met boetepreken. “God is rechtvaardig,

en jij bent schuldig!”, zei de kerk. “Je

moet heel goed je best doen, want an-

ders kom je in het vagevuur!”

Wanneer de mensen dan bang werden,

dan zeiden de bisschoppen (de leiders

van de kerk in die tijd): “Goed, er is wel

een manier om God gunstig te stem-

men. Je moet echt berouw hebben

van je zonden en dat moet je ook laten

zien. Als je goed wilt leven, dan moet je

aflaten kopen. Dat is een papier waarop

staat dat je vergeving van je zonden

krijgt!”

Een bekend rijmpje uit die tijd was: “Als

het geld in het kistje klinkt, het zieltje in

de hemel springt”. Als je maar betaalde,

dan kon je vrijspraak bij God verdienen.

Tegen deze leer kwam Maarten Luther

in opstand. Hij was degene die de 95

stellingen ophing op de deur van de

kerk. Ze gingen over de waarde en de

inhoud van het christelijk geloof.

Luther zei: het is niet waar, dat je Gods

genade kunt verdienen! Ik heb dat ge-

probeerd, jarenlang. Ik ben zelfs in het

klooster gegaan om maar te kunnen

voldoen aan al Gods eisen. Ik heb alle

goede daden gedaan die je maar kunt

verzinnen, maar ik heb er nooit vrede

met God door gevonden! Die heb ik

pas gevonden, toen ik de Bijbeltekst

uit Romeinen 1:17 ging begrijpen waar

staat: De rechtvaardige zal door geloof

leven! De Bijbel vertelt ons dat wij

door Christus gerechtvaardigd worden,

en niet door onze eigen goede daden.

Verlossing is iets dat je niet zelf hoeft

te verdienen maar het is 100% genade

van God! Deze boodschap leidde tot

de reformatie, de hervorming van de

kerk. In deze traditie staat ook de Pro-

testantse Kerk in Nederland. Zowel de

Hervormde, de Gereformeerde als de

Lutherse kerken gaan terug op de re-

formatie.

Drie kernpuntenIn de reformatie gaat het met name om

drie kernpunten, we noemen dat wel

de 3 ‘sola’s’. Sola betekent: “alleen door”.

Het is Latijn, dat was zeg maar het En-

gels van de Middeleeuwen. In de Refor-

matie ontdekte men:

Sola scriptura: door de Schrift alleen

Sola fide: door het geloof alleen.

• 28 •

Sola gratia: door genade alleen.

Samen luisteren naar de Bijbel, het Woord van GodAllereerst was de reformatie de tijd van

de herontdekking van de Bijbel. Het

was in die tijd nog niet gebruikelijk dat

gewone kerkmensen een Bijbel had-

den en daar in hun eigen taal in konden

lezen. Dat veranderde in de Reforma-

tie: de Bijbel werd vertaald zodat jong

en oud er in kon lezen. Het evangelie

wordt geloofd, omdat de Bijbel het

Woord van God is. Aan dit Woord van

God moet alles worden getoetst.

Dat lijkt een simpele opmerking, maar

ook in onze tijd is het belangrijk om

deze belangrijke regel uit de reforma-

tie op onze eigen praktijk van Bijbelle-

zen toe te passen. Gaat het om wat er

allemaal in de kerk gebeurt? Geloven

wij omdat het nou eenmaal zo hoort,

omdat wij het zo van jongs af aan ge-

wend zijn?

Luther zegt daarover: “zo doet de paus

ook, die onzinnige nar, want hij zegt

dat hij de Heilige Geest heeft en dat

Christus zijn kerk niet verlaat”. Dat is

vertaald naar onze situatie: wij gaan op

zondag naar de kerk, daar waar Gods

Geest werkt, en zo komen we er wel. De

reformatie haalt daar een streep door

en zegt: luister zelf en samen als ge-

meente eerbiedig naar het Woord van

God, want zo komt Christus tot ons, in

de Bijbel, zo werkt de Geest van God.

Maar daar kunnen we ook in doorslaan.

Er was in de 16e eeuw ook al een stro-

ming die zei: ja, de Bijbel, dat is mooi,

maar: de Geest gaat hoger! Dat is heel

herkenbaar in onze tijd, met veel na-

druk op ervaring, het werk van de

Geest. Maar: als dat gaat om het werk

van de Heilige Geest buiten de Bijbel

om, dan zegt Luther daarvan: “Had

Paulus misschien de Geest niet? Hij

heeft Hem (Christus) door het Woord

gevonden. Zij echter willen eerst de

Geest hebben, daarna moet de Schrift

hun knecht zijn en zich door hen met

de voeten laten treden”

Luther waarschuwde deze stroming die

zo’n sterke nadruk op de Geest legde,

dat ze geen norm, geen maatstaf, heb-

ben om te onderscheiden wat van God

is en wat van henzelf is. Met andere

woorden: je eigen gedachten worden

belangrijker dan wat in de Bijbel staat

en je doet dat onder het mom van: de

Geest zegt mij dit….

Een waarschuwing uit de 16e eeuw,

die wij ter harte kunnen nemen. Want

het blijft telkens opnieuw nodig dat

er op gehamerd wordt, dat wij net als

de mensen in Luthers tijd, opschrikken

en het evangelie van Gods genade op-

nieuw gaan begrijpen. Genade, die wij

ontvangen door het geloof.

De ontdekking in de Brief aan de RomeinenWe nemen daarom de Bijbel, en gaan

met Luther meelezen in de Romeinen-

brief: Wat was nu die grote ontdekking

die Luther deed, die leidde tot de Refor-

matie? We lezen in Romeinen1: 16-17

Want ik schaam mij niet voor het Evan-

gelie van Christus, want het is een

kracht van God tot zaligheid voor ieder

die gelooft, eerst voor de Jood, en ook

voor de Griek.

Dat betekent: iedereen mag delen in

het evangelie. En wat houdt dat evan-

gelie dan in?

Want de gerechtigheid van God wordt

daarin geopenbaard uit geloof tot

geloof, zoals geschreven is: Maar de

rechtvaardige zal uit het geloof leven.

Wat wordt er nu bedoeld met: gerech-

tigheid Gods? Moet je het zo lezen dat

die gerechtigheid een eigenschap van

God is? God is recht, rechtvaardig in

heel zijn wezen. Maar wat hier staat

gaat nog dieper: het gaat er hier om

dat ook wij recht tegenover God mo-

gen staan. Gerechtigheid is de staat, de

toestand van iemand die voor God kan

verschijnen, die in zijn gericht wordt

vrijgesproken, die vrij uit gaat.

Wie van ons kan zo tegenover God

staan? Als de Here Jezus terugkomt of

als wij eerder overlijden, komen wij al-

lemaal voor God te staan, jong en oud.

Hoe sta jij, hoe sta ik dan voor Hem,

die grote, almachtige Koning van he-

mel en aarde? Kunnen we dan zeggen:

nou Here God, ik heb dit en dat voor U

gedaan? Nee toch zeker, want God is

Maarten Luther met de open Bijbel

• 29 •

rechtvaardig. Dat betekent: voor Hem

kan geen enkele zonde bestaan. Dat

zou betekenen dat God ons allemaal

moet veroordelen, want niemand van

ons gaat vrijuit, niemand kan zeggen:

ik heb geen schuld.

En wat moeten wij nu aan die schuld

doen? Goede werken doen, geld beta-

len, vroom en netjes leven? Dat was de

oplossing toen en nu, in de 16e eeuw

probeerden de mensen dat al even

hard als wij vandaag.

Maar het evangelie is dat God zegt:

Ik wil niet dat al die mensen verloren

gaan. Ik zal Zelf die schuld betalen. En

dat is gebeurd, door het volbrachte

werk van de Here Jezus. Hij is in onze

plaats gestorven, Hij heeft al onze

schuld op zich genomen. En: Hij is op-

gestaan en wij mogen leven met Hem.

Dat is het evangelie: dat schuldige

mensen door het offer van de Here Je-

zus recht voor God komen te staan. En

die gerechtigheid, die ontvang je in de

weg van het geloof. Dat betekent: je

mag ontvangen. Je mag: vertrouwen.

Je mag het helemaal van de Here ver-

wachten. De rechtvaardige zal door ge-

loof leven.

Onverdiende genadeWij denken zo snel dat wij er toch iets

voor moeten doen, om die gerechtig-

heid van God te verdienen. Nee, zegt

de Bijbel, dat is uitgesloten. Je moet

juist afzien van alles in jezelf, je moet

het niet verwachten van je eigen pres-

taties en goede daden, maar vertrouw

alleen op Jezus Christus. Wat Hij heeft

gedaan, ook voor jou, dat is genade!

Dat is het hart van het evangelie. Ie-

mand die net vader was geworden ver-

telde daar over: Hij zei: vroeger dacht

ik dat God mij vooral zag als een zoon

die het Hem naar de zin moest maken.

Als ik mijn best zou doen, zou God te-

vreden zijn. Maar vertelt hij, nu mijn

dochter er is, weet ik beter. Want moet

zij haar best doen om mijn liefde te

verdienen? Ga ik pas van haar houden

als zij straks het huis boent: welnee, ik

houd van haar omdat zij mijn dochter

is. Die liefde is onvoorwaardelijk. Daar

hoeft ze niets voor te doen.

Zo is het ook met Gods liefde. Die is

zonder voorwaarden vooraf. Dat was

de ontdekking van de Reformatie

en dat evangelie klinkt vandaag nog

steeds. Want de Here God laat u, jou en

mij weten: je mag Mijn kind zijn en Ik

zal voor je zorgen, want Ik wil ook jouw

God en Vader zijn. Daarom gaf Ik mijn

Zoon, ook voor jou.

Dat is genade. Het is een totaal onver-

diend cadeau. Een cadeau, dat je aan

mag nemen: jij en ik, we mogen kinde-

ren van God zijn, door Zijn genade.

Om over door te denken:1 Je hebt een stukje kerkgeschiede-

nis gelezen. Het kan je helpen om

meer inzicht te krijgen waarom

we op een bepaalde manier gelo-

ven en omgaan met de Bijbel. Als

je meer wilt weten over Maarten

Luther, zoek dan eens informatie

op, bijv. op Wikipedia.

2 Er zijn drie kernpunten genoemd

van de reformatie. Kun je bedenken

waar ze voor staan?

3 Er is een voorbeeld genoemd van

iemand die net vader is geworden.

Kun je in eigen woorden vertellen

wat dit voorbeeld wil zeggen? ���

Het adres van ds. J.J. Douma-van der

Molen is: Eik 35, 9351 ZK Leek, tel. 0594-

795159

Bidden, danken en lofprijzen bij het kruis van Christus

• 30 •

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Rudolf Agricola, veelzijdig geleerde uit de rand van de wereldDe familienaam Agricola is in Ne-

derland algemeen bekend. Als

boekverkoper had mijn vader

destijds diverse klanten in zijn be-

stand met de naam Agricola (lati-

nisering voor boer, landbouwer).

Het is dan ook niet verwonderlijk

dat de wieg van Rudolf Agricola

gestaan heeft in het Noordgro-

ningse Baflo, het gebied van de

sukerbaiten. Dit gebied en wijde

omgeving daarvan heeft veel

meer geleerden of voormannen

voortgebracht, bij voorbeeld Sic-

co Mansholt, ds. Hendrick de Cock

of Johan Huizinga, op hun gebied

waren ze de primus inter pares.

M.C.J.WIELENGA

Lang onbekend geblevenRudolf Agricola was ooit de leermees-

ter van Desiderius Erasmus, de inter-

nationaal befaamde humanist. Maar

dat feit is pas naar voren gekomen na

een promotieonderzoek aan de Rijks-

universiteit van Groningen, waarbij de

wetenschappers Adrie van der laan en

Fokke Akkerman nagelaten briefwisse-

ling van Agricola hadden doorgespit.

Beide hoogleraren uiten hun bewon-

dering

voor de man van eenvoudige komaf uit

het Groningse Baflo. Rudolf Agricola.

Hij was de leidende humanist uit de

Lage Landen van de vijftiende eeuw.

Hij vestigde een traditie van geleerd- Standbeeld van Rudolf Agricola in Baflo

• 31 •

heid die tenslotte via Praedinius en

Ubbo Emmius de bakermat vormde

voor de stichting van de Rijksuniversi-

teit Groningen.

Het is heel spijtig dat deze veelzijdig

geleerde, die nog tal van studies ter

hand wilde nemen, in het Duitse Hei-

delberg op 42-jarige leeftijd aan een

verwaarloosde leverkwaal is gestorven.

Professor Akkerman is er van overtuigd

dat indien Erasmus ook maar 42 jaar

was geworden, hij voor de

buitenwereld onbekend was gebleven.

Erasmus had op die leeftijd nog weinig

of niets gepubliceerd.

Agricola presteerde het om bij de ope-

ning van de Universiteit van Ferrrara

(Italië) een gloedvol betoog in het La-

tijn te voeren. Iets dat Erasmus nooit

zou hebben aangedurfd omdat hij

bang was

door zijn toehoorders te worden uitge-

lachen wegens zijn streekaccent.

Groot geleerde, ook gewoon mensNagelaten brieven kunnen een waar-

devol element zijn om het karakter van

een persoon te typeren.

Was Agricola bescheiden, of was hij al

te sterk overtuigd van zijn kennen en

kunnen? In de ruim vijftig brieven die

Agricola naliet, komt een persoon naar

voren die breed georiënteerd was. Hij

was niet alleen een virtuoos in de La-

tijnse taal, ook was hij een aansprekend

dichter; hij was ook musicus, bouwde

zelf fluiten en was een geoefend rui-

ter. Zijn bekendste werkzaamheden

waren vertalingen van werken van de

Griekse filosofen Aristoteles en Plato.

Zijn magnum opus was het boekwerk

de inventione dialectica, een logisch-

filosofische verhandeling over de

argumentatietheorie. Hij schreef dit

boekwerk in 1479, toen hij vanuit Pavia

naar het Noorden terugkeerde, om se-

cretaris van de stad Groningen te wor-

den. De bisschop van Augsburg, Graaf

Johann von Werdenberg, leverde hem

volop gastvrijheid en vrije kost om zijn

levenswerk in rust te kunnen schrijven.

Wat ontdekten de professoren Van der

Laan en Akkermans nog meer bij Agri-

cola? Uit zijn brieven blijkt, dat hij zich

kon inleven in de ontvangers van de

brieven. Hij had invoelingsvermogen.

Als hij een brief schreef aan de bis-

schop van Worms, zijn studievriend,

dan was dit een epistel vol formalitei-

ten, met krullen en sierletters en zinnen

van minstens vijf regels. De bisschop

stond sociaal ver boven Agricola en dat

moest in de brieven tot uiting komen.

Maar als hij zijn familie schreef hoe het

met zijn halfzuster gesteld was, waren

de zinnen kort en bondig, zonder enige

franje. Het mooie van die eeuwenoude

brieven is, dat je de sociale omgang van

de mensen onderling kunt aanvoelen,

hoe de verhouding tot de familie was,

of in de liefde. Eenmaal stadssecretaris

geworden, kreeg Agricola verkering

met een vriendin in Groningen. Toen

hij uit Heidelberg terugkwam, bleek ze

inmiddels getrouwd te zijn. “Nu weet ik

pas wat ontrouw betekent” schreef hij

aan zijn vrienden.

In een later epistel verklaarde Agricola

openhartig, dat hij zich niet geschikt

achtte voor het huwelijk.

De beslommeringen die een huwelijk

soms kunnen kenmerken, kon Agricola

kennelijk niet aan.

BetekenisAls we de betekenis van Rudolf Agrico-

la proberen te meten, kunnen we stel-

len dat hij dé grondlegger is geweest

van het humanisme in Noord-Europa.

Hij introduceerde de Italiaanse metho-

des van humanistische tekstbehande-

ling en zette zijn studenten aan om

het klassieke Latijn en Grieks naarstig

te bestuderen en om de filologie uit

Epitaaf en grafsteen van Wessel Gansfort in de Martinikerk in Groningen (foto: Antoine

van der Meer)

• 32 •

die tijd van kritische kanttekeningen

te voorzien. Zijn voornaamste leerling,

Erasmus, noemde hem in 1484 in een

voordracht zijn “bron en oorsprong”

(fons et origio). Ook werd hij met res-

pect de ‘hoop ende sierraad van de

Friese bodem” genoemd.

Dat zou de provincie Friesland nog

eens op waarde moeten schatten!

Toch trekt het Noorden weerAgricola heeft in zijn actieve leven heel

wat Europese universiteiten bezocht, in

Erfurt, in Leuven, in Ferrara, en in Pavia.

Vooral in deze laatste steden was het

Europese humanisme in al zijn facetten

tot een cult geworden. Toch vond op

een gegeven moment Agricola, dat het

tijd werd terug te keren naar zijn roots.

Zo werd hij secretaris van de stad Gro-

ningen, waar hij werkte van 1480 tot

1484. Maar ook hier had hij niet een rus-

tige zit en daarom ondernam hij vaak

reizen om de politieke belangen van de

stad Groningen te behartigen, of om in

de kloosters van Selwerd en Aduard het

humanistische gedachtegoed te pro-

pageren. In deze tijd bouwde Agricola

samen met Johan ten Damme aan het

orgel van de Martinikerk.

De uitdrukking: “een profeet is niet ge-

liefd in zijn geboortestreek” kan ook

van toepassing zijn op Agricola. De eru-

diete, getalenteerde en fijnzinnige man

liet zich bij herhaling kritisch uit over

de bewoners, die hij boers en achter-

lijk vond. De Italiaanse wellevendheid

van hofkringen was in het Groningse

van die dagen niet te vinden. Men had

hier geen respect voor eruditie, het had

zelfs een afkeer in de omgang met ge-

cultiveerde geesten, deed eerder aan

achterklap en roddel en was vaak niet

bereid compromissen te sluiten. Ver-

der klaagde Agricola, dat de actieve

beheersing van het Latijn langzaam

maar zeker verdween. Toen hem op

een gegeven moment de grond te heet

onder de voeten werd, zocht hij een be-

trekking als huisdocent van zijn vriend

Johan von Dalberg. Deze was bisschop

van Worms geworden en rector van de

Universiteit van Heidelberg. Agricola

kwam hier in Heidelberg dus in een ge-

spreid bedje terecht.

HeidelbergHeidelberg is niet alleen bekend om

zijn fraaie ligging in het Rijnlandschap,

de Universiteit is wereldbekend en

prestigieus. Hier gaf de Groningse boe-

renzoen uit Baflo colleges over Plinius

de Jongere en woonde hij disputen bij.

Von Dalberg werd hier vooraanstaand

humanist, die de humanistische weten-

schappen gebruikte om het christen-

dom te prediken. Ook begon Agricola

hier in Heidelberg met uitgebreide stu-

die van het Hebreeuws. Verder had hij

de wens een nieuwe Bijbelvertaling te

schrijven. Door zijn werkzaamheden

in Groningen en andere plaatsen was

dit vertaalwerk blijven liggen. En dan

komt de beleefde uitnodiging vanuit

Rome om bij de inhuldiging van Paus

Innocentius VIII aanwezig te zijn. Agri-

cola gaat er samen met Johannes van

Dalberg heen, een ommelandse reis in

die tijd. Agricola schreef in Rome nog

een lofrede op Innocentius, een bewijs

dat dit verblijf hem uitstekend beval-

len was. Op de terugweg naar Heidel-

berg krijgen de reismakkers te maken

met hoge koorts. De reis wordt in Italië

onderbroken en te wachten op herstel.

Hierna wordt de terugreis zo goed en

zo kwaad als het kan voortgezet, maar

Agricola komt doodziek in Heidelberg

aan. Eigenwijs als hij is, wil hij alleen

door zijn vriend Occo geholpen wor-

den. Deze spoedt zich daarop haar Hei-

delberg, maar komt net een dag te laat

aan. Agricola sterft als gevolg van een

leverkwaal. Had Rudolfos Agricola zijn

werkzaam bestaan in Heidelberg kun-

nen voortzetten, dan was hij mogelijk

een nog bekender Reformator gewor-

den. Hij is begraven in de Fransiscaner

Kerk te Rome

Wessel GansfortHij kende Wessel Gansfort goed, was

ook een tijdgenoot van hem. Evenals

bij Wessel Gansfort die geleerde en

pre-humanist was, voelde ook Agricola

in zijn latere leven zich aangetrokken

tot de Moderne Devotie en tot de Re-

formatie. In feite was hij pre-reforma-

tor, die echter niet de kans heeft ge-

kregen zijn ideeën en gevoelens nader

vorm te geven. Bij Wessel Gansfort zien

we een ontwikkeling waarbij hij zich

vanuit het humanisme bijna uitsluitend

toelegt op godsdienstige vraagstukken

uit die tijd. Hij lijkt hier voorop te lopen

op het Protestantisme. In feite was hij

hierin ook de wegbereider voor Maar-

ten Luther, die Gansfort prees voor zijn

baanbrekend werk. Zowel Gansfort als

Agricola stelden zich niet alleen teweer

tegen de aflaten en heiligenverering,

maar waren ook tegen overschatting

van het Pausdom en de concilies. Beide

pre-reformatoren was een gedegen

Bijbelkennis op het lijf geschreven. Het

Hebreeuws vonden zij onmisbaar voor

een goede kennis van het grondbe-

grip en goede exegese van de Schrift.

In de provincie Groningen zijn tal van

scholengemeenschappen naar Wessel

Gansfort en Rudolf Agricola vernoemd.

In Baflo staat een prachtig standbeeld

van Agricola, de veelzijdige geleerde

die helaas vroegtijdig overleed. ���

• 33 •

• B O E K B E S P R E K I N G •

Henk Fonteyn, Man wat bezielt je! Krachtig Kwetsbaar, Inspirerende verhalen over kracht en kwetsbaarheid,

Ark Media, Amsterdam, 2013.

Als man moet -of wil- je vaak je sterke, stoere kanten laten zien.

Maar je wilt ook een goed luisterende partner, openhartige

vriend, aandachtige vader en harde werker zijn. Waar haal je

je inspiratie vandaan?

Henk Fonteyn staat stil bij mannen uit de Bijbel en trekt met

praktijkverhalen de lijn door naar mannen vandaag. Ook zij

moeten keuzes maken en hun diepste overtuigingen en sterk-

ste verlangens zijn daarbij heel bepalend. Met thema’s als

kameraadschap, relaties, seksualiteit, leiderschap, kracht en

kwetsbaarheid weet de auteur mannen te raken.

Henk Fonteyn (1954) studeerde theologie in Utrecht, is predi-

kant in de PKN en sinds 2001 geestelijk verzorger bij de krijgs-

macht. Hij werd meerdere malen uitgezonden naar Bosnië en

Afghanistan. Hij is getrouwd en heeft vijf kinderen. D. de Jong

Marian Timmermans, Colour your faith, Verder met je ge-loof, , Ark Media Young and Holy, Amsterdam, 2016.

Het boek ziet er uit als een schoolagenda aan het einde van een

schooljaar: veel tekeningen en geschrijf en gestreep. Echt mooi

vind ik.

Het verschil met zo’n agenda is dat je in dit boek nog aan de

slag kunt.

Voorin lees je hoe je het boek kunt gebruiken: kies een pagina

met een Bijbelmethode die je aanspreekt. Sommige opdrach-

ten zijn een beetje spannend. Ga de uitdaging aan. Maak het

boek persoonlijk, schrijf, knip, vouw, scheur, enzovoort.

Het is een bewaarboek: door het vastleggen van jouw verhaal

met God wordt je geloof zichtbaar.

Uit de eerste bladzijden overgeschreven: In dit boek ‘Colour

Your Faith’ dat is: ‘kleur jouw geloof’, maak je kennis met de

twaalf discipelen, schuift Jezus bij je aan tafel, leer je vijftig be-

kende bijbelse personen op speelse wijze kennen, merk je dat er

verschillende soorten psalmen zijn, ontdek je de geschiedenis

van het volk van Israël, kom je meer te weten over de opbouw

van de Bijbel, lees je teksten, soms hoofdstukken, en hele bijbel-

boeken (ja, pfff), zijn veel methodes die je ook heel goed met

een vriend(in) of jongerengroep kunt doen, vind je 101 metho-

des die je daarna ook nog zelf kunt blijven toepassen.

Ik zou zeggen: dit is een heel mooi cadeautje voor een (klein)

kind of een jongere (of oudere !!) die je zomaar met opzet iets

moois en origineels wilt geven. D. de Jong

Marike de Reuver (red.), Vrijheid, Ark Mission, Amsterdam,

2015.

Dit is een missionair boekje. De Bijbel, God, het christelijke ge-

loof: het spreekt mensen aan, maar mensen kunnen er ook

vragen bij hebben. Wie is God? Wat betekent het om in Hem

te geloven? In dit boekje geven zeven mensen een persoonlijk

antwoord op de vraag: waarom geloof jij eigenlijk? Het biedt

een inkijkje in het geloof van de auteurs. Twee kunstenaars

verbeelden de antwoorden in eigentijdse illustraties. Door de

persoonlijke verhalen en kunstwerken loopt een rode draad:

geloven geeft vrijheid.

Het is een laagdrempelig boekje. Je kunt het gemakkelijk weg-

geven aan mensen die meer willen weten over het christelijk

geloof. Dit boekje kan een hulpmiddel zijn bij deze zoektocht,

maar ook een handvat bieden voor een gesprek over het ge-

loof. Daarmee is Vrijheid ook geschikt voor missionaire com-

missies en werkgroepen om te gebruiken bij hun activiteiten.

Vrijheid is ook een bijzondere herkenning voor iedereen die in

God gelooft. Extra exemplaren zijn voor € 1, 50 via de website

te bestellen.

Ark Mission zet zich in voor het doorgeven van de Bijbel en de

Bijbelse boodschap, in binnen- en buitenland. Zie voor meer

informatie www.arkmission.nl D. de Jong

Jan van Baardwijk en René Rosmolen, Zin in ouderdom,

uitgeverij SkanDalon, Vught 2015, 224 blz. 24,95 euro.

Dit boek is geschreven door een predi-

kant en een geestelijk verzorger in een

verpleegtehuis. Het gaat over de zinge-

ving in de ouderdom. Het is niet alleen

een boek om te lezen, maar ook bedoeld

om te gebruiken in gespreksgroepen met

ouderen. Het is dus voor mensen die de

laatste levensfase bewust willen doorle-

ven en daarbij zoeken naar zin en beteke-

nis. Het boek is meditatief en ook informatief.

In onze samenleving is er veel aandacht voor de vergrijzing.

Er is aandacht voor allerlei maatschappelijke en economische

consequenties. De auteurs van dit boek schrijven over zinge-

ving. Elke fase van ons leven is zinvol! In onze kerken zijn de ou-

deren van belang. Een goed boek om te lezen wanneer je zelf

de 65 bent gepasseerd, maar ook voor een kerk die erkent dat

de ouderen een wezenlijk deel van hun gemeenschap vormen.

A.W.W. de Ruiter

• 34 •

Panelen in Tweede Kamer met vier

wetgevers onder wie Mozes

• 35 •

D. DE JONG

VertalingenNBG: Gij zult geen andere goden voor

mijn aangezicht hebben.

NBV: Vereer naast mij geen andere go-

den.

NB (Naardense Bijbel): Niet zal dít er

voor jou wezen: ándere goden, bij mijn

aanschijn.

Dus er staat: Geen andere goden mo-

gen voor u bestaan.

Andere goden?Zijn die er dan ? Bestaan er andere go-

den? Op grond van de woorden van

het eerste gebod kun je op deze vraag

geen antwoord geven. De Here God

vraagt hier of het hart van de mensen

alleen naar Hem zal uitgaan. Hij wijst

hier een richting, namelijk deze: dat wij

in alle doen en laten steeds Hem alleen

voor ogen zullen houden en ons door

Hem laten roepen en terecht wijzen en

dat wij ons door Hem laten vergeven

en steeds opnieuw laten leiden. Dat wij

ons alleen door Hem laten inspireren

en laten vervullen, volmaken met zijn

heilige Geest. Dat wij ons alleen door

de Weg die Hij gegeven heeft in de per-

soon van Jezus Christus tot Hem laten

brengen.

Nog een keer: of er dan andere goden

zijn die wij zouden kunnen volgen of

gehoorzamen?

Dr. J. L. Koole schreef hierover: “De the-

oretische vraag, of er ergens inderdaad

andere goden bestaan, ligt buiten het

gezichtsveld. Trouwens, goden bestaan

altijd alleen in zoverre, als er mensen

zijn, die erin geloven. De goden van

de oude Griekse wereld zijn, met hun

machtige tempels, verdwenen. De Ger-

maanse goden Wodan en Donar leven

alleen nog maar voort op de woens- en

donderdag van onze kalender. Hoeveel

macht deze goden in hun dagen op

THEMA: Geloofssporen van de reformatoren

Het eerste gebodhun aanbidders uitgeoefend mogen

hebben, zij hebben geleefd bij de gra-

tie van hun vereerders. Alleen omdat

en zolang in een god geloofd wordt,

bestaat hij; omdat en zolang in een god

geloofd wordt kan hij zo’n geweldige

macht uitoefenen.”

VerbondHet eerste gebod is een eis van de Here

God die een verbond heeft gesloten

met zijn volk Israël. Dat verbond is een

band van liefde. Daarom is een eis een

vraag uit het Vaderhart. De liefde gaat

zo diep dat God zijn eniggeboren Zoon

zal geven om de mensen niet verloren

te laten gaan maar eeuwig leven te

schenken in zijn levenschenkende na-

bijheid en trouw.

Dus, nog maar eens: of er dan andere

goden zijn? Ja, het zijn de goden die

wij zelf maken of construeren in onze

gedachten en/of verlangens.

Paulus schrijft in 1 Korintiërs 8: 5 en

6 ‘Want al zijn er zogenaamde goden,

hetzij in de hemel, hetzij op de aarde -en

werkelijk zijn er goden in menigte en he-

ren in menigte- voor ons nochtans is er

maar één God, de Vader, uit wie alle din-

gen zijn en tot wie wij zijn, en één Here,

Jezus Christus, door wie alle dingen zijn,

en wij door Hem’.

GeloofWat gebiedt God in het eerste gebod?

Dit is de vraag in zondag 34 van de Hei-

delbergse Catechismus. Het antwoord

is (J. Koopmans), samen te vatten in

één woord: geloof. God vraagt ons ge-

loof. In ons leven gaat het erom dat wij

de enige ware God zullen geloven. En

niet dit of dat of deze of gene, nee, al-

leen Hem vertrouwen. Want -zo begint

immers de vrolijke (Rothuizen) aanhef

van de tien geboden: ‘Ik ben uw God, uw

Verlosser’. Daarom geen ander goden.

Want alles wat en wie mensen tot go-

den maken, maakt hen weer tot slaven.

Het lijkt misschien geriefelijk: doe maar

wat je god vraagt en je voelt je prima

in dit leven. Denk bijvoorbeeld aan de

moraal: als je doet wat je denkt dat de

mensen mooi vinden en correct, dan

zul je weinig vijanden hebben. Deze

god geeft burgerrust. Of denk aan de

ratio: doe wat je verstand zegt, dat

geeft je een gevoel van slimheid. Of

zorg dat je rijk wordt, of zorg dat je

hard optreedt of droom van romance

en geliefd worden en lichamelijkheid,

alles wat je nastreeft als hoogste goed,

alles wat je op die manier tot een god

in je leven maakt, zal je op de korte

levenstermijn plezier of harmonie of

genot geven, maar in feite en in de

werkelijkheid van elke dag blijk je een

slaaf te zijn van een god die je zelf in

het zadel hebt geholpen en waarvoor

je buigt en rent en van wie je een slaaf

bent geworden.

AfgoderijWat is dan afgoderij, vraagt de Cat-

chismus. Het antwoord brengt ons bij

de Openbaring: “Afgoderij is, in plaats

van de enige ware God, die Zich in zijn

Woord geopenbaard heeft, iets anders

bedenken of hebben waarop men zijn

vertrouwen stelt”.

Afgoderij is, religie buiten de Openba-

ring om. Maar het blijven bij de Open-

baring is de weg van het geloof. Lees je

Bijbel dus en bid elke dag. Het Woord is

werkelijk een licht op ons pad en een

lamp voor onze voet, Psalm 119. Zo le-

ren wij ons te keren elke dag naar God

de Vader, de Zoon en de heilige Geest.

De Ene GodPaulus zegt dat er werkelijk vele zijn,

goden en heren die gediend worden,

maar er is maar Eén God.

Dat is de Vader van Jezus Christus, zegt

Paulus erbij.

• 36 •

Het hart van het eerste gebod En daarmee is het hart van dit gebod

geraakt. God de Vader vraagt van ons

dat wij alles opzij zetten tussen Hem en

ons (zie vertaling NB), zodat wij zicht

zullen hebben op en ervaring zullen

hebben bij Wie Hij is en voor ons zijn

zal.

Het eerste gebod is een bevrijdend ge-

bod. Lees er het antwoord van vraag 94

en 95 in de Catechismus maar op na.

Het zijn woorden die de Schriften echo-

en. Ik zal mijn heil ontvangen (dat is im-

mers de bedoelde keerzijde van het ‘op

straffe van mijn heil te verliezen’), ik zal

mijn heil verkrijgen, gered zal ik zijn,

als ik wegren bij alle afgoderij, tovena-

rij, waarzeggerij, bijgeloof, aanroeping

van de heiligen of van andere schepse-

len, en alleen God erken en ken en Hem

vertrouw.

Wat is dat een enorme opluchting! Een

bevrijding zonder weerga! Het is weg-

rennen uit de duisternis en komen in

Gods vrede.

Het eerste gebod is dus de roep van

de liefhebbende Vader die tot zijn kind

zegt: ‘Weg daar!! En kom bij Mij.’

De enige God is de Vader van Jezus ChristusDat zegt God, de Vader van Jezus Chris-

tus. Door Hem, Christus, kennen wij de

ene ware God.

Wanneer wij het eerste gebod willen

doen worden wij als vanzelf bij Jezus

gebracht. Hij is de weg en de waarheid

en het leven en brengt ons bij de Va-

der. Er zijn -dat is de werkelijkheid die

we dan pas door hebben, voor Gods

aangezicht- er zijn werkelijk geen an-

dere goden, echt niet! Wat een onzin en

blindheid dat we dat niet zagen!

Dus is Luthers woord verhelderend en

behartigenswaardig, dat er maar één

goed werk is, namelijk het geloof. ���

Vruchten van het geloof uit dankbaar-

heid en de druiven verwijzen naar de wijn

als vreugdedrank

• 37 •

AANM

ELDI

NGSB

ON

JA, ik word lid of lid/abonnee van het Confessioneel Gereformeerd Beraad!

❒ Lid worden van het CGB à e 12,50 per jaar

❒ Lid worden van het CGB en abonneren à e 30,- per jaar

❒ Ik word abonnee op CREDO voor e 20,50 per jaar.

Naam : ........................................................................................

Adres : ........................................................................................

Postcode/woonplaats : ........................................................................................

Handtekening : ........................................................................................

Katholiek in de 21e eeuw

Christenen in Nederland worden

naar elkaar toegedreven. Dat

resulteert echter niet in meer

kerkelijke eenheid. De gevolgen

van de scheiding der wegen na

de vorming van de PKN laten

zich voelen. De toenadering tus-

sen kleine gereformeerde kerken

stokt. Veel gelovigen kunnen het

sfeerverschil tussen de kerkelijke

gemeenten in de buurt raak type-

ren. Maar het lijkt van steeds min-

der belang tot welk kerkverband

ze behoren. Wat betekent het dan

nog dat christenen belijden dat

de kerk ‘katholiek’ of ‘algemeen’

is? Is het wel mogelijk zo naast el-

kaar ‘katholiek’ te zijn?

In zijn brochure bekijkt dr. W. van

Vlastuin, hoogleraar aan het Hersteld-

Hervormd Seminarie, deze vraag in het

licht van de visie op katholiciteit in de

vroege kerk en de gereformeerde tra-

ditie.

Voor kerkvaders als Cyprianus, Cyrillus

en Augustinus is de eenheid van de

kerk een machtige realiteit. De zicht-

bare gestalte van de kerk en de kerk

als geloofsstuk zijn nauw met elkaar

verbonden. ‘Katholiek’ staat voor de

universaliteit en volheid van het evan-

gelie: mensen uit alle perioden van de

geschiedenis en van alle culturen en

achtergronden delen in het geheel van

het geloof. Niet individuele gelovigen

dragen de kerk. De kerk draagt hen.

Dat verandert met de Reformatie, als

de kerk scheurt en in haar uiterlijke

gestalte versnipperd raakt. Het is een

vraagstuk waar gereformeerde theolo-

gen allemaal op hun eigen manier mee

worstelen. Van Vlastuin gaat met een

aantal van hen in gesprek. De fragmen-

tarisering van Christus’ lichaam is een

aanfluiting. En juist in ‘katholiciteit’ ko-

men kerk, Schrift, leer, ambt, sacrament

en navolging allemaal samen. Maar wat

gaat dan voorop? De zuivere leer van

de zichtbare gestalte van de kerk? De

veelkleurige verbondenheid met chris-

tenen van alle tijden en plaatsen? De

onzichtbare eenheid in Christus?

In de ogen van de auteur komt het

katholieke karakter van de kerk bij Jo-

hannes Calvijn te weinig uit de verf. Bij

Herman Bavinck dreigt Christus redder

van de cultuur te worden. En in Bram

van de Beeks aandacht voor kerk als

wereldwijde organisatie sneeuwt de

geestelijke eenheid onder.

Niet alle lezers zullen met deze kritiek

instemmen. Maar het is zonder meer

verfrissend hoe Van Vlastuin voor de

katholiciteit van zowel de zichtbare

en onzichtbare kerk zijn licht vooral

opsteekt bij twee puriteiten, de hoog-

kerkelijke James Ussher en de congre-

gationalist John Owen. Voor beiden

begint de ‘katholieke’ kerk bij de gees-

telijke eenheid met Christus. Zo kijken

leert bijvoorbeeld de kerk te zien als de

manier waarop Christus gemeenschap

met ons oefent. Pas binnen die ruimte

kan het gaan over de eigen spiritua-

liteit. Heroriëntatie op Christus is de

enige manier om kerkelijke onmacht

onder ogen te zien, denominatie-den-

ken te laten afsterven, de katholiciteit

van anderen te erkennen en samen te

verlangen naar de katholieke volheid

van Christus’ Rijk. ���

De brochure is verkrijgbaar via de web-

site, in de boekhandel of rechtstreeks

te bestellen bij de Willem de Zwijger-

stichting voor € 4,30 (excl. verzend-

kosten), Postbus 295, 3740 AG Baarn;

www.willemdezwijgerstichting.nl of

wdzst@kpnmail.nl

Donateurs ontvangen in voor- en na-

jaar een gratis brochure bij een mini-

male donatie van € 7.

• 38 •

C.G.B.

p/a mw. B. Rienstra

Prinses Margrietplantsoen 19

1403 ST Bussum

✄

MEDEDELINGENn Reformatie is de rode draad in Week van Gebed 2017 De week van Gebed voor de eenheid van christenen (15-22 januari 2017) zal in het te-

ken staan van verzoening en terugblikken op 500 jaar Reformatie. Met de slogan ‘Jouw

hand, mijn glimlach’ maken de organisaties het thema concreet.

Ds. Willem Smouter, voorzitter MissieNederland, NG-predikant in Apel-

doorn: “Het is vijfhonderd jaar geleden dat een vernieuwingsbeweging in de kerk een naam en een ge-

zicht kreeg: Maarten Luther kaartte 95 stellingen aan en dat werd het begin van de Reformatie. Voor Luther

was de verzoening met God door het bloed van Jezus Christus de kern. Het is tragisch dat dit belangrijke be-

sef toch een scheur door de kerk is geworden. Zou dat nu anders kunnen? Dat is de focus van de Week van Gebed.”

De Duitse kerken hebben dit jaar het internationale materiaal voorbereid en daarin het thema ‘verzoening’ centraal ge-

steld. Stap voor stap volgt de tekst Paulus’ woorden over de liefde van Christus die ons drijft (2 Korintiërs 5:14-20).

Dat is een getuigenis van de liefde van Christus die ons drijft. Over de slogan en het beeldmerk: “Elkaar een hand geven is

het beeld van verzoening, je maakt het weer goed. Als je een hand geeft is er fysiek weer contact en dat lokt een reactie uit,

bijvoorbeeld een glimlach. De slogan laat ook zien dat verzoening van twee kanten komt. Het is aan ons om te reageren

als iemand ons de hand reikt.”

n Prekenserie ‘Stemmen uit de Schrift’

Een prekenserie op papier is in ons land een zeldzaamheid geworden. Je moet er zuinig op

zijn. Je wilt de reeks erin houden. De gedrukte prekenserie kan bogen op een breed draag-

vlak in de Protestantse Kerk en daarbuiten. De nieuwe editie telt 16 pagina’s met twee pre-

ken plus liturgie. Ze verschijnt maandelijks over de post. De abonnementsprijs is € 20,00

per jaar, losse nummers kosten € 2,50. Nieuw is het digitale abonnement voor € 14 per jaar.

CV- bestuurslid J. (Jaap) Roele (jroele@kpnplanet.nl) verzorgt de abonnementenadministratie en

incasso. D. (Dick) de Jong van het familiebedrijf in Balk doet het drukwerk en de verzending. De

predikanten ds. H.E.J. (Henk) van der Laan te Valkenburg ZH –, ds. A.W.W. (Arie) de Ruiter te Wijk en Aalburg en drs. B.H.

(Barend) Weegink te Katwijk vor-

men de redactie. Jaarlijks werkt een

team van 24 schrijvende predikan-

ten kosteloos mee. Het gaat om een

Bijbelse, confessionele prediking

voor de opbouw van kerk en gees-

telijk leven. Christocentrisch wordt

de Heilige Schrift verstaan; een be-

vindelijke vleug loopt erdoor heen.

Een preek raakt verstand en hart.

“Stemmen uit de Schrift’ is ook be-

reikbaar op: Administratie ‘Stem-

men uit de Schrift’, Julianalaan 79,

3871 VH Hoevelaken.

n Artikelen, boeken ter recensie en reacties.

Het adres van de redactie van CRE-DO is: drs. W.J.W. Scheltens, Oranje-straat 29, 6741 CV Lunteren, email-adres: w.j.w.scheltens@hetnet.nl

• 39 •

Verkooppunt CGB

BESTAANDE UITGAVEN

Christus vernederd en verhoogdIn het maandblad Credo hebben een aantal artikelen gestaan overChristus vernederd en Christus verhoogd. Deze artikelen zijn in dit boekje gebundeld.Een mooi boekje waarin te lezen wat in de Bijbel wordt getekend als de heilsweg van Christus.Door ds. W.J.W. Scheltens (red.)

Uitgave: CeGe-boek. Prijs ...............................................................................................................................................€ 6.95

Hoop op GodTroost voor zieken

Gezondheid is een onzeker bezit. De ene dag voel je je nog sterk en gezond, de volgende dag kan dat plotseling heel anders zijn. Ziekte geeft je het gevoel met lege handen te staan en maakt je afhankelijk. In Hoop op God laat ds. Belder zien dat een periode van ziekte ook bezinnend kan zijn.

Door ds. J. Belder (uitg. Groen). Prijs: .....................................................................................................................€ 7.95

Gefeliciteerd Als het leven vreugde schenkt

De God die deze vreugde heeft gegeven,zal de Herder zijn en blijven,die in voor-en tegenspoedhet aan niets doet ontbreken.Hij wil de Bewaarder zijn,tot in eeuwigheid.Door ds. A.S. Rienstra - (uitg.Filippus) Prijs: ....................................................................................................€ 7.95

Help, ik ben ambtsdragerDaar zit je dan: ambtsdrager. Je ‘draagt’ het ambt en dat kun je soms ervaren als een zware last.Wat wordt er allemaal van je verwacht? Ineens heb je daar eenkaartenbak in handen. Wat moet je ermee? Hoe pak je dat aan?De vragen zijn vele… Vaak krijgen ambtsdragers weinig begeleiding.Ze voelen zich in het diepe gegooid.Dit boekje wil praktische hulp bieden bij die vragen.

Uitgave: Ce-Ge boek. Prijs ........................................................................................................................................€ 11.25

Alle prijzen zijn exclusief verzendkosten.Deze uitgaven zijn te bestellen bij ons verkooppunt Mw. A.A. van den Ham-Visscher

Vetkamp 60, 3861 JR Nijkerk tel.033-2457489, e-mailadres:H.v.d.Ham13@kpnplanet.nlKijkt u ook eens op de website van het CGB:www.cgb.nu

GEDICHT:

Wij bidden U, o Heilge Geest

Wij bidden U, o Heilge Geest,om een recht geloof het allermeest:dat het ons geleide en ons bevrijdeaan het eind uit alle aardse lijden.Kyrieleis.

Geef, kostbaar licht, ons helderheid,dat wij Christus kennen voor altijd.Leer Gij ons te bouwen op dien Getrouwe, Die ons ‘t vaderland zal doen aanschouwen.Kyrieleis.

Geef, heilge liefde, ons uw gloed,doe ons hart ontvlammen, geest en bloed,dat wij een van zinnen elkander beminnen,alle haat en tweedracht overwinnen.Kyrieleis.

Geef, hoogste troost in alle nood,dat wij nimmer vrezen schande of dood,dat wij niet versagen ten laatsten dage,als de vijand zelf ons komt belagen.Kyrieleis.

Maarten Luther

Uit: ‘Een duif daalt neer’. Gedichten over de Heilige Geest.

Een bloemlezing door J.W. Schulte Nordholt.