Thellohet bashkëpunimi me Gjermaninë në fushën e AAP-së ......Revistë e përmuajshme, Nr. 13,...

Revistë e përmuajshme, Nr. 13, Viti I I, Shkurt 2013I

(V.Hygo)Mësimi është hap i parë në jetën e njeriut !

Thellohet bashkëpunimi me Gjermaninë në fushën e AAP-së

Zhvillimi i kompetencës “mendimtar kritik”

Zbulimi dhe identifikimi i talentit

MAShT gjatë muajit

Kosovë - Shqipëri: Angazhim për përafrimine kurrikulave të arsimit parauniversitar

2

KËSHILLI BOTUES ADRESA:Ragip Gjoshi

Afërdita Maliqi

Besa Bytyçi Baraliu

Miranda Kasneci

Qamile Sinanaj

Mensur Neziri

Rr. Agim Ramadani

10000, Prishtinë, Kosovë

Tel. 038 213 065

EMAIL:[email protected]

[email protected]

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehenOpinionet e shprehura të autorëve nuk janë domosdoshmërisht

pikëpamje të MAShT-it

Editorial

Një grup i zyrtarëve të lartë të MAShT,në kuadër të angazhimve tëpërbashkëta për përafrimin ekurrikuave arsimore Kosovë - Shqipëri,morën pjesë në "KonferencënKombëtare mbi Reformën e Kurrikulëssë Arsimit Bazë", e cila u mbajt nëKorçë.Në këtë konferencë, grupi qendror përhartimin e kurrikulave zhvilloi debatlidhur me qasjet dhe pakot kurrikularetë dy vendeve tona, me theks reformatkurrikularenëShqipëri.Fillimin e këtij aktiviteti e kanëpromovuar ministri i Arsimit iShqipërisë, z. Myqerem Tafaj, dheDrita Kadriu, këshilltare e ministrit tëMAShT.Këshilltarja Drita Kadriu tha sereformat e kurrikulës në Kosovë erdhënsi rrjedhojë e ndryshimeve që ndodhënpas pavarësisë dhe me qëllimin që tërinjtë tanë të kualifikohen sipasstandardeve bashkëkohore. "Meaplikimin e kurrikulës së re, synojmë qëgjeneratat e reja të jenë të aftë dhe tëditur që të përballojnë sfidat e zhvillimittë gjithmbarshëm të vendit, që synojmë

ta kemishtet tëdijes", tha znj.Kadriu.Duke folur për përafr imin ekurrikulave, znj. Kadriu tha se kyproces është po ashtu shumë irëndësishëm për realizimin e synimvetë përbashkëta integruese të dy vendevetona nëBashkiminEvropian.Ndërkaq, në Tiranë grupet punuese tëKosovës dhe Shqipërisë, ekspertë përhartimin e kurrikulave lëndore, kanëdiskutuar për atë se cilat janëpërparësitë dhe mangësitë e kurrikulavepërkatëse të tëdyvendeve.

Nga këto takime të përbashkëta pritetqë të shikohen mundësitë përp l o t ë s i m i n d h e p ë r a f r i m i npërmbajtësor të kurrikulave lëndore.Ndërsa, për rrjedhojë do të krijohenmundësitë që në të ardhmen e afërt tëhartohen tekstet e reja shkollore,konform trendeve bashkëkohore tëvendeve tëBashkimitEvropian.Takimet e përbashkëta të dy ministrivetë arsimit kanë filluar gjatë dy viteveparaprake, ku siç dihet u hartua dhepublikua Abetarja e përbashkët.

Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, ka mbajt punëtorii n f o r m u e s e m e h a r t u e s t ëplanprogrameve, ekspertë të fushave tëndryshme dhe mësimdhënës tëshkollave të përzgjedhura për pilotim tëKornizës së Kurrikulës së Re tëKosovës. Punëtoria pati për qëllim tëinformojë mësimdhënësit e shkollavepilot, të cilat do të fillojnë zbatimin eKKK , se si do të punohet nëimplementim të Kurrikulës Bërthamë.Pilotimi do të bëhet në 10 shkollat epërzgjedhura nga MAShT e qëkonsiderohen shkollat që aktualisht mësë miri plotësojnë kriteret për këtëqëllim.F j a l ë n e h a p j e s e m b a j t izëvendësministri i Arsimit, z. NehatMustafa, i cili ndër tjera tha se pilotimi iKKK-së do të zgjatë 2 vite dhe se pas

kësaj dhe vlerësimeve që do të kemi ngaterreni do të fillojë zbatimi në të gjithashkollat e Kosovës. Zv/ministriMustafa ka thënë se përmes Kurrikulëssë Re, po synohet që të avancohet qasjanë arsim, si dhe të krijohet një vizion i ripër arsimin në Kosovë. Ai tha se“përfituesit më të mëdhenj nga kydokument do të jenë nxënësit, ngase atavet do të shohin se sa do të arrijnëkompetencat”.“Kjo fazë pilotuese do t'u ndihmojë

mësimdhënësve dhe hartuesve tëplanprogrameve, por edhe prindërve qëtë përcjellin se sa fëmijët e tyre(nxënësit) po arrijnë që të përvetësojnëkompetencat të cilat i parashehKorniza e Re e Kurrikulës”, thazv/ministri Mustafa. Pjesëmarrësit nëkëtë punëtori, morën edhe udhëzimetse si do të punohet gjatë këtyre dyviteve të pilotimit të Kornizës sëKurrikulës.

MAShT gjatë muajit

Mësuesi dhe mësimdhënia

Reportazh


Mësimdhënësi krijues

Arsimi nëpër botë

Fotogaleria

Kosovë - Shqipëri angazhim për përafrimin e kurrikulavetë arsimit parauniversitar..............................................................3Përgatitet pilotimi i Kornizës së Kurrikulës së Re të Kosovës............3Thellohet bashkëpunimi me Gjermaninë nëfushën e Arsimit dhe Aftësimit Profesional ..................................4Ministri Buja: Synimi ynë është cilësia në arsim..............................6E ardhmja e Kosovës është familja evropiane.................................6Ministri Buja: Së shpejti edhe programe të reja...............................7U ndanë bursat e doktoratës dhe post-doktoratëstë projektit “Higher Kos”.............................................................7

Zhvillimi i kompetencës “mendimtar kritik”...............................8Zbulimi dhe identifikimi i talentit...............................................10Parandalimi i dhunës në shkollë.................................................12

Fiton garën – sheh Evropën më afër!............................................14

Leximi i lektyrave shkollore nga nxënësit..................................16Bibliotekat shkollore në funksion të avancimit të mësimnxënies....18Teknologjia informative në edukimin e brezave të rinj.................20Një shkollë unike për mësimin shqip............................................22(Pa)Vdekësia e mësuesit.............................................................24

Poezi........................................................................................25

Shkolla të çuditshme..................................................................26

...............................................................................27

3

Pesë vjet shtet

Udhë e gjatë e lirisë sonë.. Mijëra vjetrrugëtim…Pushtim pas pushtimi në njërën anë dherezistencë e përhershme e refuzimit të nënshtrimitnë anën tjetër…Për të ardhur te kthesa e madhe qëkishte ndodhur me luftën e lavdishme të UÇK-së,deri te 10 qershori 1999 - çlirimi i Kosovës. Çmimi ilirisë ishte i shtrenjtë …Shumë sakrifica, dëshmorëe përpjekje atdhetare deri te 17 shkurti 2008, kur nëkryeqytetin e Kosovës ndodhi historia! Atë ditë,

Kështu erdhi 17 shkurti i vitit 2008, ditë kurParlamenti i Republikës së Kosovës mori vendiminhistorik. Ky vendim erdhi pas përpjekjevembinjerëzore të popullit shqiptar në luftën epareshtur për çlirim e bashkim kombëtar. Nëveçanti ky vendim u fuqizua nga GjyqiNdërkombëtar i Drejtësisë në Hagë, më 22 qershor2010, i cili legjitimoi edhe një herë të drejtëpropozimin e Marti Ahtisarit. U vërtetua sekultura, gjeografia dhe historia e jonë i përketfamiljes demokratike të Evropës. Tashmë për këtopesë vjet ka ndodhur edhe përfundimi i mbikëqyrjesndërkombëtare të pavarësisë së vendit tonë.

Për arritjen tonë në këtë stacion të rrugëtimit tëmëtejm, mirënjohja u takon qytetarëve, gjithëvendeve mike, në krye me SHBA dhe BE-në, që enjohën dhe e mbështetën pa rezervë pavarësinë eKosovës. Vargu i të arriturave të Kosovës për këtopesë vite është i gjatë, por ne jemi të ndërgjegjshëmse duhet edhe shumë punë për t'u bëre, si në plan tëbrendshëm ashtu edhe në atë të jashtëm. Kosovaaspiron dhe angazhohet të jetë vend anëtar i OKB,BE dhe NATO-s.Kosova kurrë nuk ka qenë as nuk është kundërdialogut e zgjidhjes së problemeve të përbashkëtanë rrugë paqësore. Perspektiva evropiane e Kosovëssidomos në sferën e arsimit dhe edukimit duket endritshme edhe nga strategjitë e programet eMAShT-it me vizionin tonë të së ardhmes. Kyvizion, kjo aspiratë historike e popullit tonë porealizohet në të gjitha nivelet e arsimit të Republikëssë Kosovës që po shkon drejt integrimevembarëkombëtare dhe ndërkombëtare.

”duke iu përgjigjur thirrjes së popullit për të ndërtuar njëshoqëri që respekton dinjitetin njerëzor dhe afirmonkrenarinë dhe synimet e qytetarëve të saj, të zotuar për t'upërballur më trashëgiminë e dhembshme të së kaluarës sëafërt në frymë të pajtimit dhe faljes, …,duke vërejtur seKosova është një rast special që del nga shpërbërjajokonsensuale e Jugosllavisë dhe nuk është presedan përcilëndo situatë tjetër, duke rikujtuar vitet e konfliktit dhedhunës në Kosovë që shqetësuan ndërgjegjen e të gjithëpopujve të civilizuar, mirënjohës që bota intervenoi më1999 duke hequr në këtë mënyrë qeverisjen e BeograditmbiKosovën,…duke nderuar të gjithë burrat dhe gratë qëbënë sakrifica tëmëdha për të ndërtuar një të ardhmemë tëmirë për Kosovën… Ne shpallim Kosovën një republikëdemokratike, laike dhe multietnike, të udhëhequr ngaparimet e jodiskriminimit dhe mbrojtes së barabartë sipasligjit…”(Fragment ngaDeklarata ePavarësisë)

Përgatitet pilotimi i Kornizës së Kurrikulëssë Re të Kosovës

Ministri i Arsimit, Shkencësdhe Teknologjisë, z.Ramë Buja,ka qëndruar për një vizitëz y r t a r e n ë H a m b u r g t ëGjermanisë, ku gjatë ditës sëparë ka vizituar Institutin përArsim Profesional në Hamburg.

Në fjalimin e tij para drejtuesvetë menaxhmentit të Institutitpër Arsim Profesional tëHamburgut, ministri Buja kafalënderuar shtetin gjerman përmbështetjen që vazhdimisht poi jep shtetit të Kosovës, esidomos për përpjekjet që tëavanacojë fushën e arsimitprofesional në veçanti.

Ministri Buja ka përmendurs f i d a t m e t ë c i l a t p oballafaqohet arsimi profesionalnë Kosovë, si dhe politikat earsimit dhe aftësimit profesional.“Bërja realitet e mësimit gjatëg j i thë je tës dhe mobi l i te t i t ;P ë r m i r ë s i m i i c i l ë s i s ë d h eefikasitetit të arsimit dhe aftësimit;Promovimi i barazisë, kohezionitsocial dhe qytetarisë aktive;Fo r c i m i i k r e a t iv i t e t i t d h ei n ova c i o n i t , d u k e p ë r f s h i r ëndërmarrësinë, në të gjitha nivelet earsimit dhe aftësimit”, ka thënëministri Buja.

Sipas ministrit Buja, prioritetet eAAP afatshkurtër janë: realizimi ipraktikës profesionale; kurrikulat,standardet, tekstet dhe vlerësimi;forcimi i lidhjes ndërmjet tregut tëpunës së Arsimit dhe AftësimitProfesional; realizimi i praktikësprofesionale –bashkëpunimi mendërmarrjet.

Ministri Buja ka përmendur edheinfrastrukturën ligjore, që pokompletohet, për të pasur një

sistem të Arsimit dhe AftësimitPro fe s ina l me s tandarde tëBashkimit Evropian.

“Krijimi i Agjencisë për AAP dhekrijimi i vijës buxhetore për Arsimdhe Aftësim Profesional dhe Arsimpër të Rritur, pajisja e shkollaveprofesionale dhe lidhja e AAP metregun e punës, tekstet dhematerialet mësimore, janë sfidat mëtë mëdha për arsim dhe aftësimcilësor në Kosovë”, thënë ministriBuja, duke cekur disa nga sfidat metë cilat po ballafaqohet sistemi iAAP. Ministri Buja tha se mekrijimin e Agjencisë për Arsim dheAftësim Profesional, Kosova do tëaftësojë njerëz profesionalë jovetëm për Kosovën, por edhe përtregun evropianë.

Ndërkaq, drejtori i Institutit përA r s i m d h e P r o f e s i o n a l t ëHamburgut, Rainner Schulz, kathënë se arsimi profesional në

Gjermani ka traditë të gjatë. “Shtetidhe firmat private janë të obliguarapër kualitetin e shkollimit të tër injve në bazë të kërkesaveeonomike. Shteti dhe ekonomiajanë partner për një kualitet përarsimin profesional”, ka thënë ai.

Sipas tij, meqenëse Kosova kapjesën më të madhe të popullatës tërinj, ndihma e Gjermanisë nëarsimin profesional nuk do tëmungojë dhe do të bashkëpunojmëngushtë në shkëmbimin e të rinjveqë ata të Kosovë të mësojnë nëH a m b u r g , k u r s e n x ë n ë s t ëHamurgut të përcjellin përvojat etyre te të rinjtë e Kosovës.

Ministri Buja dhe delegacioni ngaKosova, në përbërje të KomisionitParlamentar për Arsim dhe OdësEkonomike të Kosovës, ka vizituaredhe Korporatën Evropiane përH a p ë s i r ë a j r o r e ( I n d u s t r i aA e r o b u s ) , s i d h e S h k o l l ë n

Thellohet bashkëpunimi me Gjermaninë nëfushën e Arsimit dhe Aftësimit Profesional

Profesionale për prodhim dheteknologji aviacioni.

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, ështëtakuar edhe me senatorin e Shtetitpër Shkolla për Arsim dhe AftësimProfesional, z. Ties Rabe, nëHamburg, me të cilin ka biseduarpër format e bashkëpunimit nëfushën e arsimit profesional, meç'rast Gjermania është shprehur egatshme ta ndihmojë Kosovën nëfushën e arsimit dhe aftësimitprofesional.

Ministri Buja dhe senatori Rabekanë nënshkruar MarrëveshjeB a s h k ë p u n i m i , m e t ë c i l ë nmarrëveshje Hamburgu do tambështesë Arsimin dhe AftësiminProfesional në Kosovë.

Ministri Buja me këtë rast ka

fa lënder uar Gjer maninë përmbështetjen e vazhdueshme që po ijep shtetit të Kosovës, në të gjithësektorët.

"Kjo marrëveshje është një hap irëndësishëm në fushën e arsimitprofesional mes Kosovës dheHamburgut. Kjo është një ndërcështjet me të rëndësishme për tërinjtë kosovarë dhe të ardhmen mëtë mirë dhe perspektivën e tyreprofesionale. Nënshkrimi i kësajmarrëveshje do të ndihmojëthemelimin e Agjencisë për Arsimdhe Aftësim Profesional", ka thënëministri Buja.

Ministri Buja ka thënë se "me gjithëkufizimin e zhvillimit ekonomik qëka Kosova, ka bagazh rininë me tëcilën Kosovës i hapen dyert nëEvropë për projekte të tilla tërëndësishme".

Ndërkaq, senatori Rabe tha se"shkollimi i kuadrove të rejandihmon në zhvillimin e njëshoqërie siç është Kosova. "Në

dëshirojmë të kemi të rinj sa kaKosova, por ne kemi strategjinë dhendërmarrjet. Kur i bashkojmë këtoelemente shpresojmë për një tëardhme më të mirë në aspektin ekualifikimit profesional të tyre".

Delegacioni nga Kosova, kavizituar edhe Odën Eekonomike tëHamburgut, ku u informuan përrrjedhën e procesit në arsiminprofesional në Hamburg. Sipasmenaxhmentit të Odës, 500 mijëndërmarr je zhvillojnë arsiminprofesional, kurse nxënësit 33 përqind zhvillojnë mësinin teorikt,kurse 67 për qind mësimin praktik.

Gjatë vizitës, delegacioni ngaKosova është njohur me mënyrën eorganizimit dhe funksionimit tëarsimit profesional në Hamburg.

Ministri Buja është shoqëruar ngaanëtarë të Komisionit Parlamentarpër Arsim të Kuvendit të Kosovës,përfaqësues të Odës Ekonomike tëKosovës, si dhe ambasadori iKosovës në Gjermani.

Nënshkruhet marrëveshjebashkëpunimi për arsimin dheaftësimin profesional

MAShT gjatë muajit MAShT gjatë muajit

5

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, ka marrëpjesë në ceremoninë e Universitetit tëPrishtinës "Hasan Prishtina", ku ështëpromovuar fillimi i studimeve tëdoktoratës në katër fakultete.Ministri Buja derisa ka uruar të gjithëkandidatët që kanë filluar studimet edoktoraturës është shprehur se endenuk është arritur synimi i ministrisë, qënë të gjitha njësitë akademike të ketëstudime të doktoratës.

"Fillimi i studimeve të doktoratës në tëgjitha programet e akredituara ështëpërmbushje e pjesës më të rëndësishmetë misionit që kemi. Por, kur të arrihetsynimi ynë që të ketë studime tëdoktoratës në të gjitha njësitë

akademike, ne kemi arritur synimintonë para shoqërisë", ka thënë ministriBuja.Ndërkaq, rektori i Universitetit"Hasan Prishtina", Ibrahim Gashi, kakërkuar nga dekanët dhe koordinatorët

e studimeve të doktoratës, që të jenë tëmobilizuar për të përmbushur gjithaobligimet që dalin nga statuti iUniversitetit dhe nga rregullorja estudimeve të doktoratës.

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, ka marrëpjesë në konferencën shkencore merastin e 5- vjetorin të pavarësisë sëKosovës “Kosova: 5 vjet pavarësi”,organizuar nga Universitetit popullorshqiptar në Zvicër, që është mbajt nënpatronatin e Ambasadës së Kosovës nëZvicër.Ministri Buja në fjalën e tij prezantoi njëpërmbledhjë të arritjeve të Kosovës, qënga shpallja e pavarësisë, duke shtuar sepër një periudhe kaq të shkurtër, Kosovaështë shndërruar në një faktor tërëndësishëmstabilitetinë rajon.“Kosova ka vendosur marrëdhënie tëmira me vendet e rajonit dhe rruga eKosovës është integrimi në familjenevropiane”, ka thënë ministri Buja, i cilika theksuar se të gjitha arritjet në Kosovëjanë edhe falë mbështetjes së madhe dhet ë v a z h d u e s h m e t ë m i q v endërkombëtarë.Ministri Buja ka folur edhe për punën qëështë bërë në sektorin e arsimit, duke

përmedur edhe të arriturat në këtë fushë,si: ndërtimin e objekteve shkollore,mbështetjen e vazhdueshme tësudentëve për të studiuar në universitetmë prestigjiozze të botës përmes dhëniessë bursave, ngritjen e pagave tëmësimdhënësve, investimet në shkencë,ngritjen e mësimdhënësve përmestrajnimeve, etj.

Ministri Buja tha se po punojmë që tëndërtojmë një sistem të arsimit tëkrahasueshemmëatëevropian.“Synim yni mbetet ci lës ia, ekrahasueshme me vendet evropiane, gjëqë mund të arrihet në saje tëangazhimeve tona të përbashkëta dheme përkrahjen e partnerëve tanëzhvillimorë", ka thënë ministri Buja.

Ministri Ramë Buja dhe përfaqësuesi iAgjencionit Austriak për Zhvillim,Christian Geosits, kanë ndarë bursat përkandidatët e përzgjedhur për studimet edoktoratës dhe post-doktoratës ngaprojekti "Higher Kos", (Promovimi iZhvillimit Institucional në Arsimin eLartëdhenëShkencënëKosovë).Në një ceremoni solemne, të organizuarpërndarjene12bursavepërkandidatëtqëdo të vazhdojnë studimet e tyre në shtetinaustriak dhe vende tjera të rajonit,ministri Buja tha se kjo është një mundësie madhe për ata që duan të studiojnë dhehulumtojnë.Ai theksoi se realizimi i këtij projekti nëbashkëpunim me Qeverinë Austriakeështë shumë i rëndësishëm për arsimin elartëdhepërshkencënnëKosovë.Ministri Buja foli edhe për projektin"Higher Kos" që bashkëfinancohet ngaagjencioni Austriak për Zhvillim dheMAShT-i. Ministri Buja theksoi seprojekti në fjalë kontribuon nëfunksionimin sa më të mirë të sistemit tëarsimit të lartë në Kosovë, por edhe atijshkencor, në përputhje me vlerat,praktikatdhestandardetevropiane.Ai thase intervenimi është i koncentruar në trifusha tematike, të cilat qojnë te tri

rezultate të pritura, ku secila kontribuonnë objektivin kryesor të projektit: cilësianë edukim, promovimi i hulumtimeveshkencoredhemenaxhimiicilësisë.MinistriBujapoashtutheksoise tri fushattematike janë të ndara në dhjetëkomponente dhe në shumë aktivitete,duke mundësuar kështu arritjen erezultateve të pritura, të orientuara nëmënyrëspecifikekahpërfituesitdirekt.Ndërsa, ministri përmendi faktin se nëmesin e këtyre aktiviteteve janëplanifikuar edhe partneritete programoremidis universiteteve të Kosovës dhe tëAustrisë, bursa për doktoraturë dhe post-doktoraturë, projekte të përbashkëtashkencore-kërkimore si dhe shumë

veprimtari të tjera që do të ndihmojnë nëngritjen e kapaciteteve.Ndërsa, ChristianGeostis, përfaqësues i AgjencionitAustriakpërZhvillimnëKosovëka thënëse qëllimi kryesor i këtij projekti ka qenëngritja e kapaciteteve të UniversitetevePublike. Ai foli edhe për mënyrën epërzgjedhjes së kandidatëve që kanëfituar grantet për bursë dhe tha se kjo kaqenë një ndër përvojat më të mira, ndërsauroi që në takimet e ardhshme të flitet përsuksesetekëtyrekandidatëve.Përfituesit e bursave nga projekti"Higher Kos" vijnë nga fusha tëndryshme si: arkitekturë, bujqësi,shkenca kompjuterike, mjekësi,filologji, histori etj.

Është mbajtur konferenca dyditore"Rishikimi i Përbashkët Vjetor (RPV)2013", e cila ka për qëllim që të gjithapalët me interes, përfshirë këtu edhedonatorët, të prezantojnë të arriturat,sfidat dhe vështirësitë e identifikuaragjatë procesit të implementimit tëStrategjisë për Zhvillimin e Arsimit2011-2016, me theks zhvillimet në vitin2012.Ministri Buja, në fjalën e hapjes, tha seangazhimi dhe përkushtimi i MAShTdhe donatorëve për cilësi më të mirë nëarsim po realizohet me sukses. Aipërmendi të arriturat e Ministrisë gjatë2012, me theks të veçantë ngritjen ei n f r a s t r u k t u r ë s s h k o l l o r e ,transformimin e Fakultetit të Edukimit,i cili, sipas tij, do të ndikojë seriozishtedhe në transformimin e Universitetit tëPrishtinës. "Me këtë veprim ne do tëkrijojmë mundësi të kemi kuadro tënivelit, të cilat do të aftësojnë të rinjtëtanë për synimet më të larta të arritjeveintelektuale e shkencore në të ardhmen",thaministriBuja.Min i s t r i g j i thash tu për mendi

themelimin e Agjencionit për Arsim dheAftësim Profesional dhe të Rritur, si dheAgjencinëpërKurrikuladheStandarde.Ministri Buja derisa ka falënderuardonatorët për ndihmën që po i japinsektorit të arsimit, tha: "Synim ynimbetet cilësia, e krahasueshme mevendet evropiane, gjë që mund të arrihetnë saje të angazhimeve tona tëpërbashkëta dhe me përkrahjen epartnerëve tanëzhvillimor".Ingrid Johansson, e ngarkuara me punë

në Ambasadën e Suedisë në Kosovë, ecila njëherësh është koordinatore edonatorëve të arsimit në Kosovë, JanPeter Olters nga Banka Botërore dheSophi Beaumont nga KomisioniEvropian theksuan rezultatet e arrituranë arsim gjatë këtyre viteve dhe për këtëpërgëzuan MAShT-in. Ata premtuanmbështetjen e mëtejme për procesetarsimore në Kosovë, me qëllim të rritjessë cilësisë dhe arsimimit të mirëfilltë tëgjeneratave të reja.

Ministri Buja: Synimi ynë është cilësia në arsim

6 7

MAShT gjatë muajit MAShT gjatë muajit

E ardhmja e Kosovës është familja evropiane

U ndanë bursat e doktoratës dhe post-doktoratëstë projektit “Higher Kos”

Ministri Buja: Së shpejti edhe programe të reja

8 9

Zhvillimi i kompetencës “mendimtar kritik”atë që ua ka shpjeguar mësuesja/i.Cilësia e fjalorit dhe shprehja emendimit duhet të jetë e qartë dhesaktë. Këtë vazhdimisht duhet kërkuarnga nxënësi. Nuk duhet harruar se“çka” e edukimit është përmbajtja, tëcilën duam të mësojnë nxënësit, dhe“Si” e edukimit është procesi, çdo gjëqë bëjmë për t'u ndihmuar nxënësve qëta përvetësojnë përmbajtjen në mënyrëtë thellëdhekuptimplote.

“Krahason ngjashmëritë dhe dallimete fazave më të rëndësishme nëpër tëcilat është zhvilluar një processhoqëror, natyror ose artistik”,ështënjë rezultat i të nxënit, njëra ndërkompetencat, “mendimtar kritik”. Kyrezultat për ISCED 1, duhet të arrihetnë fund të një shkalle të kurrikulës.Nëse për shembull, për të parë se aështë arritur kjo kompetencë nganxënësi i klasës II, marrim shembulline thjeshtë, por e rëndësishme që njënxënës duhet me kompetencë taarsyetojë, si ndërrimi i ditës dhe natës.Mendimi kritik i këtij nxënësi themi seështë krijuar nëse ai arrin të krahasojëdukurinë ditë-natë, ta arsyetojë dhe taargumentojë pse ndodhë kjo. Shpeshdëgjoj kur fëmijës i kërkohet njëinformatë, kërkohet me çdo kusht që tëpërgjigjet, ose i jepet një gjysmëpërgjigje, pa i lënë atij mundësinë që tazhvillojë procesin e të menduarit, për takërkuar përgjigjen që gjendet nëmemorien e tij. Për pyetësin, i cili e dipërgjigjen, me rëndësi është që nxënësita riprodhojë saktëatë.Por, nëse pyesim pse ndodh nata/dita,pse bie shiu, pse uji ngrinë, pse ujiavullon në 100 shkallë të celsiusit, nësenxënësi nuk di përgjigjen, ose ngurrontë përgjigjet, sepse nuk është i sigurt nësaktësi, duhet ndihmuar atij që tëzhvillojë të menduarit kritik me pyetjetshtesë:a mund ta formulosh ndryshe,thuaje me fjalët tua, po sikur takrahasoje me..., cilat janë elementet epërbashkëta, ku janë dallimet, a mundta vazhdosh sqarimin, a mund t'ishtosh edhe diçka kësaj që the, kumund ta zbatosh këtë, të ka ndodhur

ndonjëherë ta provosh, vëzhgosh,demonstrosh, a mund ta zbërthesh mënë detaje, si do t'ua shpjegosh këtëkolegëve, cili është mendimi yt për këtëqë dëgjove, që lexove, cili ështëqëndrimi yt për..., a ke mendimndryshe për këtë, çka mendon pse kjondodh kështu, përshkruaj këtë proces,si do të ishte më mirë, pse do të ishte kjon d r y s h e n g a k j o q ëtha/vëzhguam/dëgjuam...

Të nxënit procedural është përvetësimii shkathtësive ose njohurive lidhur meatë si ta kryejmë një detyrë. Për dallimnga kjo të nxënit deklarativ ështëpërvetësimi i fakteve (nxënia çka, kudhe kur). Të nxënit proceduralpërkufizohet si “....tërësi e procesevelidhur me praktikën apo përvojën qëçon në ndryshim të vazhdueshëm tëaftësisë për të reaguar" (Schmidt, 1988).Njohuritë për konceptet në të shumtëne rasteve vlerësohen në mënyrë verbaledhe me anë të detyrave të ndryshme.Por, nuk duhet harruar se të njohuritkonceptual është kompleks dheshumëdimensional: fëmijës duhetparashtruar disa lloje pyetjesh nëseduam që ta vlerësojmë thellësinë dhecilësinë e njohurive konceptuale. Në tëkundërtën, njohuritë proceduraleduhet vlerësuar jo verbalisht, por dukevëzhguar procesin e demonstrimit tëprocedurës gjatë zgjidhjes së njëproblemi.Njohuria procedurale shihet si diçka qënjë individ ose ka ose nuk ka. Njënxënës di ta zhvillojë një procedurë(dhe për këtë arsye mund ta ekzekutojëme sukses), ose nuk di si ta zhvillojëprocedurën. P.sh. di ta zgjidhë njëbarazim ose jo, di ta demonstrojëprocesin e avullimit të ujit ose nuk di,përkundër njohurive teorike në rastetkur nxënësi shpjegon me saktësi stilinbretkosë tënotit, pornukdi tënotojë.Prandaj, kur me nxënës zhvillojmë të

mësuarit procedural me rëndësi ështëkronologjia dhe sistematizimi injohurive. Ky të nxënë bëhet hap pashapi, ku secili hap paraqet bazë tëqëndrueshme për hapin tjetër dhekështu me radhë deri në përvetësimin eplotë të konceptit, formimit tëshkathtësisë apo të shprehisë qësynojmë ta kultivojmë te nxënësit enivelit të caktuar. Secili hap duhet taketë qëllimin pse e bëmë, si e bëmë, amund ta provojmë, përsërisim, mund tëndryshojmë diçka, ose vet nxënësit tështojnë diçka, cila është përvoja e tyrelidhur me të. Me rëndësi, duhet provuarnëse të njëjtën procedurë a mund tabartim edhe në rastet tjera-përvoja.Njëtjetër rezultat i të nxënit në Kurikulë”sqaron me anë të të folurit procedurëne zgjidhjes së një problemi matematikor(me veprimet themelore matematikore)me të cilin është ballafaquar apoballafaqohet në një situatë jetësore”Sido ta zbërtheninë lëndën tuaj?

Të menduarit është art, apo art i tëmenduarit. Të menduarit kritik, jokritikues, i jep shijen artit të mendimit.Këtë art duhet shndërruar në aftësi të tëshprehurit të mendimit që nga fëmijëriae hershme. Shkolla është faktori, dhemjeti, më i rëndësishëm për ta arriturkëtë me nxënësit. Assesi nukpërjashtohet roli i prindërve, porshkolla ekziston për nxënësit, atëherëajo e ka për detyrë që ta bëjë këtë. Ngaserioziteti profesional i mësuesit, siagjent i ndryshimit (Fullan), varetshumë se çfarë qytetari përgatisim,qoftë për administratë, shkencë, art eshoqëri.Nëse të menduarit kritik është aktivitetmendor, i cili zakonisht te fëmijëtshfaqet në formë të pyetjeve të shumtakureshtare, atëherë mos humbnidurimin dhe t'ia mohoni këtë asnjëherë,por promovojeni, inkurajojeni atë.Kështu ata zhvillojnë kompetencënMendimtarkritik.

Të nxënit proceduralndihmon zhvillimin emendimit kritik

PërfundimKompetenca 'komunikues efektiv'ngushtë është e ndërlidhur dhe ekushtëzuar me zhvillimin e tëmenduarit kritik dhe anasjelltas. RobertSlavin e përkufizon të menduarit kritiksi identifikim i qëndrimeve mashtruese,si identifikim i supozimeve nëargumente dhe si identifikim igabimeve/falsitetevenëargumente.Dhënia e informatave të gatshmenxënësve ende është prezent, si dhekërkesa për riprodhim të fakteve, data,vite, përkufizime e të ngjashme, pakërkuar nga nxënësit gjykimin personalpër një të dhënë, ngjarje, dukuri,rezultat i arritur nga shkenca, shoqëria,mjedisi.Mësimdhënia dhe nxënia e këtillë nukndihmon zhvillimin e të menduarit nëpërgjithësi dhe të menduarit kritik nëveçanti, por e pengon atë. Kërkesa përreproduktim pikë për pikë, si është nëlibër ose si mësuesi e ka thënë njëmendim, gjykim a përkufizim e ngulfatprocesin e zhvillimit të menduarit kritiktë nxënësit. Kur duhet filluar kultivimine të menduarit kritik te fëmijët?

Procesin e formimit/zhvillimit tëkompetencës dhe të shkathtësisë e tëmenduarit kritik duhet filluar mefillimin e procesit të komunikimit ngafëmijët. Në shkollë, si institucion iorganizuar me plan e program, meobjektiva të qartë, fillon nga dita e parë eshkollimit. Ky proces kompleks nukmund të bëhet pa përgatitje të mirëfilltënga ana emësuesit.

Nëse të menduarit kritik është art ianalizës atëherë e kemi më të lehtë tëgjejmë përmbajtje të bollshme nëtekstet shkollore Abetare, Matematikë,Histori etj. Burime të mira përzhvillimin e mendimit kritik janëpërvoja e nxënësit, mjetet në mjedisinreal, shtypi, reklama,mbishkrimet.Zakonisht nxënien në klasë të parëmësuesit i nisin me emërtimin efigurave, fotove, skemave, shkronjave enumrave, rrokjeve e fjalëve. Këtu duhet

kultivuar të menduarit kritik. Bazuar nëpërkufizimin e dhënë, filloni meanalizën. P.sh. nëse marrim macen, njëkafshë e dashur për fëmijët, shohim sesa të dhëna kanë ata për të, masimnjohuritë të cilat i kanë për macen. Hapitjetër, krahasimi. Duhet dalluarinteligjencën nga të menduarit si pjesëpërbërëse e tij. Nëse kërkojmëidentifikimin e dallimeve midis macesdhe pulës, provojmë inteligjencën e tij.Por nëse nga nxënësit e klasës së parëkërkojmë t'i krahasojnë dhe arsyetojnëtë përbashkëtat dhe dallimet midismaces dhe qenit, atëherë mund të bëhetfjalë për të menduarit kritik. Po t'ipyesim fëmijët për të gjetur një dallimmidis maces dhe qenit, p.sh., ushqimi ipreferuar i tyre dhe njëri fëmijëpërmend një dallim, vazhdojmë mepyetjen: a mund t'i shtosh kësaj edhediçka, çka mendon ti për këtë? A mundtë gjesh edhe një dallim? Po cilat janëvetitë epërbashkëta?Si earsyetonkëtë?Më rëndësi është ofrimi i mundësisë qësecili mendimin ta shpreh me fjalët eveta, jo duke kërkuar që ta riprodhojnë

Promovimi i të menduaritkritik te nxënësit

Ismet Potera

Mësuesi dhe mësimdhënia Mësuesi dhe mësimdhënia

Mësuesi dhe mësimdhëniaMësuesi dhe mësimdhënia

Zbulimi dhe identifikimi i talentitKohëve të fundit ka shumë mënyrarreth kuptimit dhe njohjes së botës sëfëmijës. Gjithashtu, edhe metodat enxitjes së imagjinatës së tij kanëndryshuar. Studimi i fëmijëve,pikëpamjet e tyre nga bota e tyre përjetën, fuqia, aftësitë, dhe të mësuarit etyre, është bërë një fushë shumë erëndësishme në psikologji.Pothuajse të gjithë janë dakord se neduhet të dimë shumë më tepër sesadimë për fëmijët dhe se si ata eperceptojnë botën, jetojnë, rriten, dhemësojnë brenda saj. Pyetja është, se sita bëni këtë.

Të gjithë fëmijët kanë talente tëveçanta që duhet të vërehen dhestimulohen në mënyrë që ata tëmësojnë mirë në shkollë dhe në jetën etyre më vonë. Në të kaluarën, nxënësite dobët, shpeshherë kanë qenë tëanashkaluar nga shkolla, dukefavorizuar dhe përzgjedhur nxënësitmë të suksesshëm dhe duke moszgjedhur shumë metoda për të nxiturimagjinatën apo thënë më mirë për tëparë talentët edhe te nxënësit, të cilëtjanë konsideruar të dobët, por qëfaktikisht mund të kenë pasur prirje përndonjë fushë të caktuar. Tani,megjithatë, shkollat janë dukepërdorur metoda më të gjera dhe më tëdrejta për identifikimin e fëmijëve metalente të veçanta, me ç'rast mund tëdalin talente specifike, mbase edhe nëdisa lëmenj që nuk kanë qenë të njohurose identifikuara deri atëherë.

Prindërit mund të luajnë rol shumë tërëndësishëm për të ndihmuar fëmijët etyre që të zhvillojnë talentet e tyre dukepunuar me ta në shtëpi. Prindëritgjithashtu mund të njoftojnë mësuesitpër talentin e caktuar të fëmijëve tëtyre, dhe të punojnë me ta për tësiguruar se fëmijët e tyre janë në njëprogram që sfidon ata intelektualishtdhe i përgjigjet nevojave të tyrearsimore dhe emocionale. Në këtëmënyrë, nuk do t'i lihet e gjithë barramësuesit, kështu që fëmijët do të jenënë përkujdesje konstante deri nëpërzgjedhjen e profesionit të tyre për tëcilin kanë prirje apo talent.

Talentet e fëmijëve duhet të zhvillohensa më herët që të jetë e mundur nëmënyrë që ata të mund të arrijnëpotencialin e tyre të plotë. Mirëpo, nëkëtë pikë shpeshherë shpërfaqenprobleme, ngase prindërit nisen ngaparagjykimet se edhe vetë duhet të jenëshumë mirë të arsimuar për t'undihmuar fëmijëve në detyrat e tyre.Në këtë aspekt, nuk duhet tënënkuptohet si obligative që prindëritduhet të jenë shumë të arsimuar - ose tëkenë shumë kohë në dispozicion- përtë asistuar fëmijët e tyre të mësojnë dhepër të përmirësuar aftësinë e tyre për tëmenduar dhe për të komunikuar, apopër të zbuluar talentin e tyre.

Asistenca apo mbështetja e fëmijëvetuaj mund të bëhet shumë lehtë edhenë shtëpi, madje edhe duke moshumbur shumë kohë, p.sh ndërkohë qëbëni një punë tjetër – mund taangazhoni duke e udhëzuar fëmijëntuaj. Pra, përcaktimi i qëllimevemësimore është shumë i rëndësishëmdrejt orientimit të fëmijës qoftë nëdetyrat e rëndomta të shtëpisë, qoftë nëaktivitete, të cilat atij i pëlqejnë më sëshumti. Inkurajoni fëmijët tuaj sesuksesi është i mundur, se ata do tëpërfitojnë më vonë në jetën e tyre, dukemësuar sa më shumë në shkollë dhe se

familjet dhe mësuesit e tyre presim qëata të bëjnë mirë dhe të kalojnë mesukses të shkëlqyeshëm. Po ashtu,fëmijët duhet ndihmuar që tëzhvillojnë ndjenjën e krenarisë nëidentitetin e tyre, si personal ashtuedhe kulturor.

Bisedoni dhe luani me fëmijët tuaj,qoftë edhe për atë që planifikoni të bënigjatë ditës. Inkurajoni fëmijët tuaj përtë bërë pyetje që ju mund t'jupërgjigjeni ose t'i ndihmoni ata tëpërgjigjen.

Nxiti që edhe fëmijët të tregojnërrëfimet e tyre, rreth lojërave të tyre,ndonjë përrallë apo të ngjashme nëmënyrë që të nxitet imagjinata e tyredhe rritet niveli i inteligjencës. Në këtëdrejtim, një efekt shumë pozitiv do tëketë edhe leximi i ndonjë libri sëbashku me fëmijët, apo përsëritja endonjë vjershe më të vështirë që do t'umundësonte elokuencë më të mirë.Rrjedhimisht, kërkoni nga fëmijët qët'i kushtojnë vëmendje mënyrës se sinjerëzit flasin në radio dhe TV. Madjeedhe filmat e animuar apo ataedukativo-arsimor luajnë rol të

Si të stimulohet talenti?

Orientimi i nxënësve përkarrierë profesionale dhedobi në jetë

10 11

rëndësishëm si në nivel intelektual,ashtu edhe në oratorinë e nxënësve përt'u orientuar në karrierën e tyre.Mirëpo, nuk duhet lejuar që qëndrimi igjatë pranë televizionit të bëhetshprehi, që do të shterrë tërë energjitë efëmijës, i cili pastaj do të jetë i plogshtëedhe në detyrat e shtëpisë dhe lexim,për rrjedhojë do të jetë më pak ipërgatitur për shkollë. Në këtë drejtim,duhet të bisedoni pse të mësuarit do t'undihmojë atë në karrierë edhe në jetëne përditshme.

Kur flasim për zbulimin e talentit tëfëmijës dhe nxitjen e imagjinatës së tij,si mësuesit, ashtu edhe prindërit duhett'i kushtojnë vëmendje fëmijëve se çkau pëlqen të bëjnë, si p.sh., cili ështëhobi i tyre, vizatimi, ose puna menumra, muzika, le tërs ia , et j .Ndihmoni ata të zhvillojnë këto aftësiose mjedisin ku mund t'i kryejnë apoavancojnë akt iv i te te t e t i l la .Pra, merrni fëmijët tuaj në vende kuata mund të mësojnë. Nxënësit mundtë ndjekin edhe ndonjë kurs për tëzhvilluar më tej talentin e tyre, gjë qënë shkollë mund të mos ketë kohë dhehapësirë të mjaftueshme për t'jupërkushtuar një profesioni të caktuar.Si shembull po marrim prirjen përmuzikë. Fëmijët me inteligjencë tëfortë muzikore preferojnë një gamë tëgjerë të muzikës. Ata i njohin meloditëlehtë dhe shpejtë i mësojnë këngët. Atamund të luajnë një instrumentmuzikor. Ata ndoshta do të mund tëbëhen këngëtarë të mirë.

Mësuesit gjithashtu duhet të jenë nëhap me teknologjitë e reja, të cilatmbase mund të ndikojnë në zbulimin ehershëm dhe identifikimin e talentit nëmënyrë që më vonë kur nxënësit duhettë orientohen në shkollimin e mesëmapo atë universitar, t'ua lehtësojnëpunën atyre duke i drejtuar apokëshilluara që të orientohen në prirjet eidentifikuara paraprakisht. Kjo do tëketë efekte pozitive, pasi që nxënësit dota kenë më lehtë si vendimmarrjen përstudime ashtu edhe përfundimin nëmënyrë më të suksesshme tëstudimeve. Tashmë jemi dëshmitarë se

sidomos në vendin tonë, shumë tëdiplomuar ose mbeten pa punë ose nukpunojnë në profesionin e tyre. Kjondodh për një arsye të vetme – ajoështë moszgjidhja e profesionit,respektivisht drejtimit të studimevekonform prirjes apo talentit të tyre.

Është fakt se çdo prind dëshiron më tëmirën për fëmijët e tyre. Ne të gjithëduam t'i shohim pasardhësit tonë tërriten dhe të zhvillojnë aftësi të reja.Edhe pse shumica prej nesh e pranojnëse fëmija ynë nuk ka gjasa të jetë siAjnshtajni, kjo nuk duhet të na ndalojëtë zbulojmë se në çfarë fushe janë më tëmirë. Pasi ta kuptojmë se fëmijët kanëshumë aftësi të ndryshme, atëherë nemund të mendojmë për zhvillimin ekëtyre aftësive, talentet dhe aftësitë përtë përmbushur ato.Fëmijët me inteligjencë të fortëintrapersonale janë 'mendimtarë',edhe pse ata mund të shihet si'ëndërrimtarë'. Ata mund të duken tëtrembur dhe të tërhequr. Ata mund tëmos reagojnë në klasë, por preferojnëtë flasin me mësuesit në lidhje metemën, pas mësimit. Ata zakonishtkanë një ide të qartë në lidhje me tëardhmen e tyre dhe do t'i vendosinvetes objektiva dhe sfida personale.Ata janë të interesuar në histori të jetësdhe mund të mbajnë ditar personal.

Që nga momenti kur të zbulohet se nëçfarë lëmi fëmija është i mirë, kjo ështënjë sprovë për të nxitur atë për të bërëedhe më të mirën në këtë gjë të veçantë,por kjo mund të jetë edhe e dëmshmenëse merret në ekstrem.Inkurajoni fëmijën tuaj për të vendosurobjektiva për veten e tyre. Kjo do t'indihmojë ata për të ngritur qëllimin etyre në nivelin më të lartë. Përparimetnë aftësitë e nxënësve nxiten edhe melavdërim dhe inkurajim.Nxënësit dëshirojnë t'i bëjnë gjërat qëju pëlqejnë dhe me të cilat kënaqen,sidomos kur mësimi zhvillohet me njëmetodë kreative dhe interaktive qënjëkohësisht është edhe argëtuese përta. Ka shumë lojëra dhe aktivitetezbavitëse që do t'ju ndihmojnë për tëzhvilluar aftësitë - qoftë mendore,fizike apo artistike.Së këndejmi, që nga zbulimi i talentit ederi te caktimi i objektivave dhembështetja e fëmijëve që të fitojnëbesim në aftësitë e tyre, të gjitha këtoelemente do të jenë stimuj për ta që tëarrijnë suksese të mëdha në karrierën etyre të zgjedhur, me ndihmën emësuesve dhe prindërve konformtalentit të tyre të lindur.

Zbuloni interesimin dheaftësinë e nxënësve

Mirsad Kuteli

rëndësishme për të filluar mepërcaktimin e qartë të një sërërregullave të sjelljes shoqërore në mestë nxënësve, si dhe sqarimin e pasojavepër ata që e thyejnë këto rregulla.Sipas Tattum (1997, fq. 78) "Kjonormativë duhet të fillojë dukeshprehur pozitivisht modelet e sjelljesdhe pritjet e shkollës, dhe pastaj do tëvazhdojë të diskriminojë sjelljet, tëcilat nuk janë toleruar dhe pasojat përata që vazhdojnë duke shkuar kundërrregullave". Modelet e sjelljes duhet t'ireferohen natyrës së marrëdhënievemes nxënësve bazuar mbi të gjitha,mbi parimet e qytetarisë.

Rregulloret duhet të hartohen nëbashkëpunim me mësuesit dhenxënësit dhe duhet të bëhen të njohurapër të gjithë stafin e shkollës dheprindërit, në mënyrë që edhe ata tëbashkëpunojnë në të dhe të jenë pjesë eprocesit arsimor.

Kurrikulat janë mjete të fuqishme përmodifikimin e sjelljeve, qëndrimevedhe vlerave. Është e rëndësishme qëfleksibiliteti i organizatës pedagogjiketë reflektohet në programet formaleose joformale.

Një nga të mirat e fleksibilitetit tëkur r iku lave ësh të d ive r s i t e t ipedagogjik, jo vetëm në përzgjedhjene përmbajtjes dhe zhvillimin ek o m p e t e n c ave, p o r e d h e n ëshumëllojshmëri të aktiviteteve të tëmësuarit dhe situatave që janë më tëpërshtatshme për nevojat arsimore tëpopullatës heterogjene, të cilat e bëjnëshkollën tonë sot. Studimet mbi këtëtemë kanë treguar rezultate pozitivenë motivimin e nxënësve dhe nëshkallën e zgjidhjes së konfliktit nëshkolla (Cothran & Ennis, 1997;Coulby dhe Harper, 1985; Morgan-Flemming & Doyle, 1997).

Aktivitete ekstra-kurrikulare janëkonsideruar të jenë një pjesë erëndësishme e jetës shkollore.

Pink (1988), një koordinator ikërkimeve të ndryshme dhe projektevetë ndërhyrjes në shkollë efektive nëAustral i , i sheh akt ivi tetetetkurrikulare dhe ekstra-kurrikulare si

aktivitete, në mesin e faktorëve të tjerë,si kontribues në këtë efektivitet.

. Parandalimi dhelufta kundër ngacmimeve kërkon njëdiagnozë rigoroze të situatës dhe njëplan veprimi për të zgjidhur problemete diagnostikuara dhe pjesëmarrja e tëgjithë anëtarëve të shkollës duhet tëpromovohet. Kjo është një detyrëafatgjate dhe për këtë arsye DanOlëeus (2000) sugjeron se grupet emësuesve duhet të takohen për tëshqyrtuar zhvillimin e mjedisitshoqëror të shkollës.

Sipas Tereza Estrela(1986, fq 331) disiplina në klasëpërfshin dy procese "ngulitjen" dhe"korrigjimin”. Procesi i “ngulitjes sërregullave” është një aspekt i veçantë ip r o c e s i t t ë p ë r g j i t h s h ë m q ën d ë r m e r r e t n g a s h k o l l a m eideologjinë e saj", ndërsa procesi ikorrigjimit ka të bëjë me "veprimet qëkanë si objektiv të tyre të parërivendosjen e sundimit, të cilat ushkelen nga sjelljet devijante".

Mënyra se si mësuesit merren meproblemet disiplinore është e bazuartradicionalisht në një pozicionautoritar që ushtron mbi grupin.Teoria e sjelljes dhe teoria kognitivekanë qenë mbështetës kryesor përzbatimin dhe analizën e proceduravedisiplinore të kryera nga mësuesit.

Ka një gamë të kushteve dheiniciativave që duhet ndërmarrë ngashkolla, të cilat janë të domosdoshme.Ndërmjetësimi i konflikteve meskolegëve nënkupton përgatitjen dhetrajnimin e drejtuesve të ekipeve (përtë cilat duhet bërë një sistem rotacioninë shkollë apo klasë) të bazuar nëprograme të veçanta të tilla si parimete jo-dhunës, teknika për zgjidhjen ekonflikteve, teknikat e komunikimitdhe kështu me radhë.Këta udhëheqës duhet të jetë nëgjendje për të ndihmuar të tjerët për t'idhënë fund armiqësive, për të zgjidhurkonfliktet e tyre dhe për të arritur njëmarrëveshje të pranueshme ndërmjetdy palëve (Diaz dhe Liatard-Dulac,1998; Estrela & Amado, 2000;Johnson & Johnson, 1999). Kjo ështënjë strategji e potencialit të madharsimor që jo vetëm shkaktonkapacitet për mirëkuptim të ndërsjellëdhe bashkëpunimit, por ajo gjithashtupërbën një hapësirë alternative përkomunikim dhe terapi (Bonafé-Schmitt, 1997).Gjithashtu është përgjegjësi e shkollëspër të organizuar iniciativa qëpromovojnë komunikimin e rregulltdhe të shpeshtë me prindërit dhe tëcilat përpiqen të përfshijnë familjet,shkollat e tjera nga të gjitha nivelet earsimit, si dhe shoqata dhe këshillatlokale në projekte edukative brendadhe jashtë shkollës (Amado & Freire,2002; Estrela, 2002).

Mbështetje teorike dhe praktike për të

luftuar ngacmimin

Veprimi korrigjues:

Qëndrimet e mësuesve ndajdhunës

Iniciativat që duhetndërmarrë nga shkolla

13


Për shkak të kompleksitetit të tij,problemi i dhunës në shkollë kërkonzgjidhje të shumëllojshme në varësi tëfaktorëve të ndryshëm shkakor -individual, akademik, kulturor dhesocial, të cilët mund të jetë në rrënjën esaj dhe duhet të njihen paraprakisht.Nuk ka përgjigje tipike as nuk ka njëzgjidhje të lehtë për t'u marrë me këtëproblem, siç është rasti me problemetë tjera brenda një shkollë - disiplinore,arritje të ulëta akademike, rëniesuksesi, etjKështu, bashkësia e tërë është sfiduare sidomos mësuesit, menaxherët eshkollës, politikanët në nivele tëndryshme, prindërit dhe vetë nxënësit.Megjithatë, një gjë dihet se përgjigjjanuk është vetëm në aspektinpedagogjik dhe as nuk qëndron vetëmnë shkollë, por asessi shkollës nukmund t'i mohohet roli i rëndësishëmnë zbatimin e masave parandaluese.Në fakt, ky ndikim nuk ështëgjithmonë efikas, i cili mund ta kthejëshkollën në një nga skenarët më tëshpesht të fëmijëve dhe adoleshentëved r e j t u a r d h u n ë s n ë t ë d ybashkëmoshatarët dhe të rriturit -mësuesit ose personelin tjetër.

Prandaj, është e rëndësishme dheurgjente që mësuesit dhe përgjegjësitpër jetën individuale dhe kolektive nëshkollë të jenë të përgatitur dhekompetent për t'i parandaluar dhezgjidhur problemet që lindin nëshkollë. Ata duhet të jenë në gjendje tëvendosin, në bashkëpunim me faktorëtë tjerë (ose familja ose komuniteti),për rrjedhën e veprimit kundërshkaqeve dhe manifestimit të dhunësnë mjedisin e tyre rrethues, social dhekulturor.

Për çdo dukuri negative, për tëparandaluar duhet një një sërëmasash, të cilat këkojnë koordinim,për të promovuar një mjedis miqësornë shkollë në të gjitha fushat.

Parandalimi i dhunës në shkollë ikontribuon në të njëjtën kohëparandalimit të problemeve të tjera tërënda dhe, përfundimisht, përparandalimin e delikuencës dheproblemeve sociale në shoqëri.

Natyrisht, ky nivel i parandalimitështë i bazuar në masat e marra mefëmijët e vegjël në afat të gjatë ështëqasje më premtuese. Në të njëjtënkohë transmetimi i një modelikulturor pa dhunë, zhvillimi iqytetarëve të lirë dhe të përgjegjshëm,duke krijuar mundësi për dialogndërkulturor, është edhe përgjegjësi eshkollës në një botë plot me lloje tëndryshme të konfliktit, për të rriturndërgjegjësimin e nxënësve për vlerate paqes, bashkëpunimit, kujdesit dherespektit.

Zbatimi i strategjive dhe i metodavemësimore adekuate nga mësuesit nëklasë mund të stimulojë komunikim

ndërpersonal të mirë, bashkëpunim,kohezion në grup dhe të mësuarit. Kjobëhet e mundur duke përcaktuarrregulla të qarta dhe të përshtatshme,duke bërë punë bashkëpunuese, dheduke i përfshirë nxënësit në procesin emësimdhënies - të mësuarit.

Vendosjae rregullave të qarta themelore menxënësit në klasë ndihmon, në masë tëmadhe, parandalimin e situatave tëpadëshirueshme. Këto rregullathemelore duhet të bazohen në vlerattë tilla si: respekti për të tjerët dhesolidaritetin, si dhe duhet të zbatohenduke sforcuar në kohë dhe tëpërshtatshme sjelljen e dëshirueshmedhe përdorimin e sanksioneve të drejtadhe të përshtatshme kur është enevojshme. Rregullat e përzgjedhuraduhet të shprehen qartë dhe thjesht nëmënyrë që nxënësit ta kuptojnë më tëlehtë se çfarë pritet prej tyre nëmënyrë. (Smith & Smith, 1979).

Në rastin eshkollave ku dhuna (sidomos mesnxënësve) është e shpeshtë, është e

Parandalimi primar Veprimi parandalues idhunës në klasë nga mësuesit

Përcaktimi i rregullave në klasë:

Rregullat shkollore:

Parandalimi i dhunës në shkollë

Luljeta Shala

12

ReportazhReportazh

Nga njohuritë e tyre për Evropën,fituan jo vetëm garën. Si shpërblims h i j u a n n j ë a v e n t u r ë t ëmrekullueshme nëpër kontinent.S h k u a n n ë B r u k s e l p ë r m e sGjermanisë, Sllovenisë, Francës dheItalisë. Qëndruan një ditë edhe nëpallatin e ëndrrave të fëmijëveDisneyland në Paris. Pesë vajzat eshkollës “Thimi Mitko” nga Gjilaniishin ato që njohën Evropën nga afërgjatë vitit të kaluar.

E këtë vit, vajzat erdhën nëceremoninë e përzgjedhjes sëshkollave pjesëmarrëse në “KuizinEvropa 2013”. Ato u bashkuan meshumë moshatarë të tyre, të cilëtprisnin në ankth nëse shkolla e tyredo të përzgjidhet e të bëhet pjesë ekësaj gare të madhe, nëse ata ose atodo të ishin fatlumët e radhës që do tës h o h i n E v r o p ë n j o p ë r m e sinternetit, por nga afër.

Kjo ngjarje e veçantë u shënua nëshkurt dhe mblodhi në Prishtinënxënës nga shkolla të ndryshme,zyrtarë të lartë të arsimit, udhëheqëstë shkollave...Aty erdhi edhe njëgrua shumë e dashur për Kosovën.Ishte kjo raportuesja e ParlamentitEvropian për vendin tonë, UlrikeLunaçek.

Gara realizohet çdo vit në kuadër tëprojektit “Perspektiva e BashkimitEvropian në Kosovë”. Financohetnga BE-ja dhe implementohet ngaMinistria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë dhe Ministria eIntegrimit Evropian. Përmes njësërë aktivitetesh me të rinjtë dhe përtë rinjtë, promovohet ideja e

vetëdijesimit në aspektin e kuptimittë BE-së, politikave, objektivave tësaj si dhe mënyrës se si funksiononajo.Përmes kësaj nisme organizohenkuize për shkollat e mesme të ulëtanë Kosovë ku marrin pjesë nxënësite moshave prej 11 deri 15 vjeç.Flasin zyrtarët. Raportuesja eParlamentit Evropian për Kosovën,znj. Ulrike Lunaçek, ndër tjera thase ky lloj i garës mes nxënësve ështënjë mënyrë e sjellshme për t'ju afruarkomunitetit. "Jam shumë e gëzuarqë shumë shkolla po marrin pjesëdhe shpresoj që do të ketë edhe mëshumë vitin e ardhshëm", theksoiajo rëndësinë që të kemi sa mëshumë të rinj të cilët dinë përEvropën.

"Nuk është që Bashkimi Evropianështë një parajsë. Ne kemi shumëgjëra të mira dhe jemi duke punuarqë t'i bëjmë edhe më mirë, por kaedhe gjëra të vështira, si në çdo vendtjetër, në çdo bashkësi. Prandaj, jamshumë e gëzuar për këtë projekt dhe

jam e kënaqur që mund të jem këtu",tha znj. Lunaçek .E Ragip Gjoshi, këshilltar i ministritBuja, me këtë rast tha se MAShT-i

Përzgjedhja u bë – pritet tëfillojë gara

është shumë i interesuar që Kosovatë jetë sa më afër Evropës dhe që kjotë ndodhë Ministria ka ndërmarrëhapa konkret . "Krahas përafrimit tëprogrameve mësimore, teksteveshkollore, legjislacionit, godinaveshkollore që ato t'i ngjajnë godinavetë shkollave të shteteve simotra tëEvropës, është edhe kjo formë epunës dhe aktiviteteve që e bënë mëta afërt perspektivën e BE-së", thaai.

Ne, tha z. Gjoshi, së bashku me BE-në dhe Ministrinë e IntegrimeveEvropiane, e mbështesim këtëprojekt dhe urojmë që edicioni itretë të shkojë mbarë dhe që sëshpejti nxënësit tanë të garojnë sëbashku edhe me bashkëmoshatarëte 5 shteteteve, të cilat ende nuk ekanë njohur Kosovën.

Pastaj vjen pjesa më e vështirë.Dikush do të gëzohet e të tjerë mundtë presin vitin e ardhshëm që tëaplikojnë sërish. Fillojnë ethet epërzgjedhjes. Të relaksuar ndjehenvetëm përfaqësuesit e 14 shkollave tëpërzgjedhura nga MAShT, sepse atoshkolla janë përzgjedhur në bazë tësuksesit të treguar vitin e kaluar në

provimin e arritshmërisë. E të tjerapresin përzgjedhjen në bazë tëshortit.

Znj. Lunaçek del në skenë. I ështëlënë asaj të tërheqë shortin sipassistemit të lotarisë edhe për 18shkolla të tjera që do të marrin pjesënë garë. Dalngadalë u bënë të dituredhe emrat e shkollave që iu ra shortitë jenë pjesë e garës për Evropën.Prej tyre, 4 ishin shkolla me mësimnë gjuhën serbe dhe boshnjake.

Kështu, 32 shkolla nisin garën që dotë mbahet Prishtinë, Pejë, Prizren,

Mitrovicë, Gjilan, Ferizaj dheGjakovë. Ndërsa, garat gjysmëfinaledo të mbahen në muajin prill në

Prishtinë.Shkolla fituese do të fitojë të drejtënpër një ekskursion falas për nëBruksel dhe shtete tjera të BE-sëgjatë muajit qershor. Të tjerë nxënësdo të nisen për Evropë, e do tëkthehen me ëndrrën e realizuar. Përkëtë ëndërr ata kanë punuar dhemësuar shumë. Shpërblimi është ky!Ky është vetëm fillimi...

Shkollat nisin garën

14 15

Fiton garën – sheh Evropën më afër!

Ismet Osdautaj

Ëndrra për të parë Evropën nga afër, mund të bëhet realitet për secilin nxënës të Kosovës, i cili nukmund të vetëfinancohet për të shëtitur nëpër kontinent. Këtë e mundëson “Kuizi Evropa”. Për këtë,duhet ditur sa më shumë për Evropën. Gara për këtë vit ka filluar... Bëhuni gati!


Leximi i lektyrave shkollore ndikonpozitivisht në zhvillimin e nxënësvedhe formimin e tyre kulturor,pedagogjik,moraldheshoqëror.Nga leximi i lektyrave shkollorenxënësit përfitojnë jo vetëm njohuri,por i zhvillojnë shprehitë e të lexuarit(kulturën e leximit), të cilat i përcjellingjatë gjithë jetës. Nxënësit që lexojnëvazhdimisht lektyra shkollore janë nëgjendje të zhvillojnë punë më të mirëme shkrim dhe të kenë kulturë më tëmadhe të të shprehurit, ngase përfitojnëjo vetëm njohuri, por e zhvillojnë edhegjuhën e komunikimit dhe i zgjerojnëedhenjohuritëepërgjithshme.Një faktor me rëndësi për leximin elektyrave shkollore është interesimi inxënësve për të lexuar, i cili mund tështohet nëse lexohet vazhdimisht dhelektyrat që lexohen janë interesante dheaktualepërnxënësin.Interesimi i nxënësve për të lexuarlektyra shkollore vitet e fundit është mëi vogël, ngase më tepër janë dhënë pasmjeteve të informimit elektronik,internetit televizionit etj., dhe lektyratnuk ngjallin interesim për ta, nuk janëinteresante dhe atraktive në krahasimme programet me karakter informativ,

edukativ dhe argëtues që ofrojnëmediumet elektronike. Zhvillimi iteknologjisë informative ka bërë qënxënësit ta harrojnë librin dhe tëkalojnë kohën më shumë parakompjuterit dhe televizorit, duke uf s h e h u r m b r a p a “ k u l t u r ë skompjuterike” të shekullit në të cilinjetojmë.

Rëndësia e të lexuarit të lektyraveshkollore nga nxënësit ndërlidhet medisa aspekte: Gjatë leximit të lektyrësshkollore nxënësit mësojmë gjëra tëreja që më parë nuk i kanë ditur, e kanëtë përqendruar vëmendjen jashtëp r o b l e m e v e d h e r u t i n ë s s epërditshmërisë, pas leximit nxënësitmundohen të ndërlidhin kuptimin eveprës që kanë lexuar me përvojat e tyreshkollore ose jetësore dhe me këtë rastnxitet tëmenduarit e tyrekritik.Po ashtu, nëpërmjet leximit të lektyravenxënësit e pasurojnë fjalorin,përvetësojnë ose rrisin nivelin e leximittë drejtë, zhvillojnë imagjinatën dhe

njohin aspekte të ndryshme të jetës.Mund të themi se lektyrat shkollore nuklidhen vetëm me aspektin e shprehisë sëleximit, marrjes se njohurive, si obligimnë shkollë, por ato kanë rëndësi edhejashtë saj, për formimin kulturor,pedagogjik, moral dhe shoqëror tënxënësve.

Përzgjedhja e lektyrave nuk është njëpunë e lehtë, ngase ato duhet të jenë samë të qëlluara dhe në pikëpamje tëvlerave edukative, pedagogjike, të cilatdo t'u ndihmonin nxënësve nëpërmirësimin dhe pasurimin e gjuhës,por në këtë aspekt në shkollat tona kamjaft dobësi, pasi nuk kanë një unifikimpërkëtë.Në përzgjedhjen e lektyrave shkollorek o n t r i b u t p o z i t i v e j a p i nmësimdhënësit, të cilët i udhëzojnë, indihmojnë dhe këshillojnë nxënësitçfarë të lexojnë, cilat lektyra shkollorejanë të rëndësishme për t'u lexuar, nëbazë të planit dhe programit mësimor

Rëndësia e të lexuarit tëlektyrave shkollore

Roli i mësimdhënësve nëpërzgjedhjen e lektyraveshkollore

Bashkim Azemi & Bekim Morina

Leximi i lektyrave shkollore nga nxënësit

16 17

dhe moshës së nxënësve, pa përjashtuaredhe rolineprindërvenëkëtëaspekt.Mësimdhënësit e kanë për detyrë tëudhëzojnë nxënësit çfarë të lexojnë, nëmënyrë që të zhvillojnë shprehitë e tëlexuarit gjatë gjithë jetës, ngase ata nukjanë vetëm transmetues i dijeve, por ekanë për detyrë të udhëzojnë nxënësit sitë mësojnë dhe çfarë të lexojnë. Pra,është me rëndësi që mësimdhënësit tëidentifikojnë se cilat mënyra dhemetoda e favorizojnë leximin elektyrave shkollore dhe të jenë tëpërgatitur të nxisin debate ndërmjetnxënësve që e kanë lexuar lektyrën er e k o m a n d u a r s h k o l l o r e d h enjëkohësisht ta zbulojnë mesazhin qëpërcjell ajo tekata.Po ashtu, bibliotekari i bibliotekës sëshkollës, në bashkëpunim memësimdhënësit, krahas mirëmbajtjesdhe ruajtjes së lektyrave shkollore, e kapër detyrë edhe nxitjen e interesimit tënxënësve për leximin e lektyraveshkollore, në veçanti, dhe librin nëpërgjithësi.Kjo mund të bëhet duke i njoftuarnxënësit me lektyrat e reja shkollore,duke i ekspozuar dhe reklamuar titujt erinj të lektyrave me katalogun e titujvebrenda bibliotekës së shkollës. Pra,pasurimi i bibliotekës me tituj të rinj,hapja e saj për të gjithë nxënësit, sipasinteresimeve, ofrimi i sa më shumëekzemplarëve, janë disa nga kushtet qëduhet të ofrojnë bibliotekat brendashkollave, të cilat i nxisin nxënësit për tëlexuar sa më shumë dhe e shtojnëdashurinë për librin.Mësimdhënësitduhet të ndikojnë që nxënësit tëmësojnë me shumë dëshirë, të lexojnëvazhdimisht - ose të paktën të jenë mënxitës të nxënësve për të lexuar, ndërsabibliotekat brenda shkollave duhet tëkenë rolin primar në krijimin e kushtevedhe ambienteve, në të cilat nxënësit tëkenë mundësi në çdo kohë të gjejnëlibrine tyre tëpreferuar.

Megjithëse gjatë këtij dhjetëvjeçari janë

bërë botime solide të lektyraveshkollore, në shumë shkolla mungojnëbibliotekat funksionale, mungojnëkatalogët e lektyrave që botohen, titujt erinj, ekzemplarët ebollshëm etj.

Si pasojë e këtyre faktorëve,mësimdhënësit shpesh mbesin tëhutuar kur është në pyetje se çfarë tëudhëzojnë nxënësit të lexojnë dhe nukkanë mundësi që të gjithë nxënësve t'ujapin njëkohësisht lektyra, shkaku ifondit të varfër të librave në bibliotekadhe numrit të vogël të lektyravekundrejtnumrit tëmadhtënxënësve.

Falë angazhimit të disa bibliotekarëvetë disa shkollave dhe ndihmës ngad o n a t o r ë t ë n d r y s h ë m , t ëbashkëvendësve nga diaspora apoafaristëve vendas, fondi i librave ështëpasuruar në disa shkolla, megjithëse jotë gjitha lektyrat shkollore të dhuruaranga këta donatorë janë në përputhje meplan-programin shkollor. Por, ka edhebiblioteka të shkollave që bibliotekarëtapo drejtorët e shkollave nuk kanëndërmarrë asnjë hap për pasurimin etyremetituj të rinj.

Lektyrat shkollore që i kanë nëdispozicion shumica e bibliotekaveshkollore, sidomos në zonat rurale, tëcilat u ofrohen nxënësve për t'i lexuar,nuk janë të përzgjedhura sipas moshësdhe interesimit të nxënësve dhe në këtërast vlen të përmendet mungesa etitujve të rinj dhe të autorëvebashkëkohorë dhe ndonjëherë, nëmungesë të lektyrave shkollore tërekomanduara nga mësimdhënësit,nxënësit lexojnë ndonjë lektyrë tjetër qëmund ta sigurojnë me lehtë, në mënyrëqë të mos të mbesin pa lexuar asnjëlektyrë, mirëpo ka edhe nxënës, sipasmësimdhënësve, që e marrin librin nëbibliotekë dhe nuk e lexojnë fare, ose elexojnëatëpjesërisht.

Lektyra shkollore nuk ka ndikim vetëmnë formimin gjuhësor dhe letrar, siçështë shkruar dhe shkruhet ndonjëherë

nga autorë të ndryshëm, por ajondihmon në krijimin e shprehisë sëleximit gjatë gjithë jetës, e që kjoshprehi, fatkeqësisht, na mungon sishoqëridhesipopull.

Prandaj, një aktualizim i çështjes sëlektyrës shkollore në shkolla dhe njëpasurim i bibliotekave shkollore metituj të rinj, sa është i rëndësishëm dhe ivlerësueshëm në aspektin pedagogjik,aq është i domosdoshëm për krijimin eshprehisë së leximit tenxënësit.Mungesa e leximi ka filluar të paraqitetsi problem, i cili mund të tejkalohetvetëm me ndërhyrje të shpejtë të tëgjithë faktorëveedukativ.Në mungesë të leximit të rregullt, e mekëtë rast edhe të lektyrës shkollore,pasojat vërehen edhe gjatë përdorimittë gjuhës nga ana e nxënësve, gjatëkomunikimit me gojë dhe me shkrim -vërehen shkelje të mëdha të normavegjuhësore dhe nivel i ulët i kulturës sëkomunikimit te një numër i madh inxënësve.Në Kosovë nuk ka statistika të sakta sesa lexohet, çfarë lexohet, cilatgrupmosha të nxënësve lexojnë meshumë, cilat lektyra shkollorepreferohen, cilat tema dhe cilët autorë,etj., por, sipas një hulumtimi të bërë nëvitin 2001 me nxënës të klasave të nëntadhe mësimdhënës, vetëm 32.7 për qinde nxënësve të klasave të nënta lexojnëmjaft lektyra shkollore, kundrejt 67.3për qind që nuk lexojnë vazhdimisht(Morina.B,2011,45).

Me të drejtë mund të theksojmë se për tandryshuar këtë shprehi të mosleximitnga ana e nxënësve duhet njëaktualizim i çështjes së lektyraveshkollore në shkolla dhe një pasurim ibibliotekave shkollore me tituj të rinj,pasi leximi sa është i rëndësishëm po aqidomosdoshëm përnxënësit.Dinamizmi i leximit nuk mund tëmendohet pa leximin e lektyraveshkollore, pasi edukata e leximit merretnë shkollë dhe shkrim-leximi ështëparakushtpërçdoedukim.

Mungesa e lektyrave (titujvetë rinj dhe ekzemplarëve tëmjaftueshëm)

Përfundim

Në rrethanat kur tashmë në Kosovëjanë ndërtuar qindra objekte të rejashkollore, është koha kur duhetplanifikuar mirë edhe hapësira përbibliotekat, të cilat do ta ndihmoninprocesin arsimor në shkollë. Kjo do tëmundësonte krijimin e një rrjeti efektivtë bibliotekave shkollore, të cilat do tëkishin një rol të veçantë në zhvilliminarsimor dhe kulturor të brezave në tëgjitha nivelet e shkollimit.Bibliotekat shkollore në Kosovë, dukeqenë përgjegjësi e autoriteteve lokale,kërkohet të kenë një mbështetje më tëmadhe dhe të veçantë, që përcillet edheme organizimin e veprimtarive shtesëqë nxisin vetëdijen dhe ndjeshmërinënë fushëne leximit e tëkërkimit.

Bibliotekat shkollore në Kosovë kanënevojë për politika e strategji konkrete,që lidhen me përzgjedhjen ematerialeve përbërëse të secilësbibliotekë, plotësimin e fondeve nëpërshtatshmëri me emrin që mbajnëdhe me kërkesat e lexuesve që ato kanë.Ato duhet t'u mundësojnë përdoruesveqë të shërbehen me koleksionet më tëreja dhe më të kërkuarat dhe atë -brenda në bibliotekë, si dhe jashtë saj -nëpërmjethuazimit.Në krye të kësaj politike duhet të jetëbibliotekari i një biblioteke shkollore, icili përveçse do të duhej të përkrahejnga udhëheqësi i shkollës, ai do të duhejtë ishte i informuar për gjithë procesin epunëve në bibliotekë, duke përfshirëkëtu edhe përzgjedhjen e materialitbibliotekar, i orientuar edhe ngareferencat që merr nëpërmjetmbështetjes në plan-programetshkollore, si dhe propozimet emësimdhënësvedhenxënësve.

Pra, këto politika nënkuptojnë kërkimnë një numër të konsiderueshëmzgjidhjesh dhe zgjedhjesh. Zgjidhje qësot ofrojnë lehtësim të madh përvendosjen e librave dhe materialeve tëtjera bibliotekare në rafte sipasklasi f ikimit dhe zgjedhje përkoleksionet në përputhje me plan-programet shkollore dhe kërkesat enxënësvedhe tëmësimdhënësve.

Krijimi dhe pasurimi i koleksioneve, qëështë i përhershëm dhe që nënkuptonpasurim me tituj të rinj që botohen gjatëçdo viti. Gjithë ky material do të duhejtë ruhej me kujdes e jo, siç ndodh nëpërdisa shkolla që brenda 4-5 viteve i gjithëkoleksioni i një biblioteke të zhbëhet,duke i dëmtuar librat ose duke mos ikthyeratomënëbibliotekë.Mirëmbajtja e koleksioneve do të duhejtë ishte njëra prej masave preventivebazë për funksionimin dhe ekzistencënenjëbiblioteke.Janë fare pak ato biblioteka shkollore tene, që mund t'i kenë të ndara fondetsipas standardeve, si: Koleksionet eLëndëve Mësimore, Koleksionet ePërgjithshme dhe KoleksionetReferale. Një klasifikim i përmbajtjeve,që do të duhej të përcillej edhe meklasifikimin numerik dhe atë alfabetik, icili mundëson vendosjen e lehtë të libritnë rafte, dhe në të njëjtën kohë, lehtësonarritjen e lexuesit deri te libri idëshiruar, në rast se aplikohetmundësia e huazimit apo e përdorimittëmaterialitnënjëbibliotekë tëhapur.Prandaj, punonjësit e bibliotekaveshkollore të Kosovës, duhet që të njihenmë për së afërmi me standardetbashkëkohore të veprimtarisëbibliotekare, gjë që deri më tash ështëbërë fare pak në përkrahje të aftësimit tëbibliotekarëve të këtyre bibliotekaveshkollore.Është për të ardhur keq që në bibliotekatshkollore punon kryesisht një staf, i cilika mbetur aty sa për t'i ruajtur një vendpune dhe në këtë kontekst, po ashtu icaktohet një zyrë e vogël sa për të thënëse shkolla ka një bibliotekë, ku as për sëafërmi nuk i plotëson kushtet përfunksionim dhe zhvillim të njëveprimtarie tëmirëfilltëbibliotekare.

Dukë qenë drejtuesit e bibliotekës sëshkollës të kualifikuar, ata do të mundtë arrinin që me përgjegjësi t'iplanifikojnë dhe menaxhojnë punët nëbiblioteka. Dhe, jo të kemi një statusdenigrues të bibliotekave shkollore, ku

fondi bibliotekar (jashtëzakonisht ivogël, ndonjëherë edhe simbolik, përnumrin e nxënësve) të jetë i vendosurnëpër rafte pa ndonjë kriter dhe me titujtë botimeve që fare pak hyjnë nëpërdorim.

Aty-këtu mund të gjesh ndonjëbibliotekë që ka kryer inventarizimin efondit, ndërsa që nuk ka katalog dhe as

klasifikim të materialit bibliotekar, qëdo të thotë senukka fare skedar.Bibliotekat shkollore janë në funksionpër ta ndihmuar procesin mësimor,duke u mundësuar mësimdhënësve dhenxënësve kushte për të realizuar njëproces të plotë mësimdhënie emësimnxënie. Në këtë kontekst, stafi ikëtyre bibliotekave mbështet këtëproces mësimor nëpërmjet gjithë fonditdhe llojeve të materialit bibliotekar, qëështë në dispozicion për këtë tip tëbibliotekave, pra nga librat fizikë e derite burimet e informacionit elektronik.Këto lloje të materialeve bibliotekare

Mirëmbajtja e koleksioneveështë shumë e rëndësishme

Të përdoren metoda përafrimin e nxënësve

18

mund të plotësojnë dhe zgjerojnëpërmbajtjen e teksteve shkollore,materialeve mësimore dhe metodave tëmësimdhënies.Dihet se bibliotekat shkollore i kanëpërdoruesit e rregullt – nxënësparashkollorë dhe nxënës të shkollavetë arsimi të ulët e të mesëm fillor, si dhenxënës të arsimit të mesëm të lartë, tëcilët kohë pas kohe kërkojnëinformacion dhe shërbime në bibliotekënë ndihmë të zgjerimit të dijeve përpërmbajtje të caktuara mësimore.Në këto biblioteka krijohen edhe grupe

të lexuesve, të cilët lexojnë dhekomentojnë libra sipas një plan-programi të caktuar mësimor - librazhanresh të ndryshme dhe në funksiontë motivimit për mësim, duke orientuardialogun midis tyre dhe duke zgjuarkureshtjen në çështje të rëndësishme tëpërmbajtjes së teksteve. Organizimi iorëve të tilla, në këto biblioteka, dukendihmuar në këtë proces edhebibliotekari, motivon procesin e lexim-kuptimit dhe i orienton nxënësit nëmarrje dhe njohje të informatave,koncepteve e shprehjeve; në zbërthim tëkuptimit të këtyre leximeve, si dhe në

zhvillimin e një mendimi krijues përleximin. Ky lloj motivimi i jep dinamikëprocesit të mësimdhënies dhe rritnevojën për zhvillim të bibliotekave dheafrimin e nxënësve nga to. Aktivitete tëtilla, gjithashtu, krijojnë një kënaqësi tëveçantë dhe mundësi socializmi ekomunikimi që do të duhej ta realizoninnxënësit brenda hapësirave tëbibliotekave.

Përderisa numri i përdoruesve rritet,mundësia për t'i akomoduar këtapërdorues, sipas standardeve të njëbiblioteke që pretendon të realizojë mesukses aktivitetet e parapara, duhet tëjetë imundshëm.Janë një mori kërkesash, realizimi i tëcilave do të ndikonte pozitivisht nëzhvillimin e aktiviteteve, në rritjen enumrit të lexuesve, në nxitjen e dëshirëssë nxënësve për t'u lidhur me librin dhebibliotekën. Për të realizuar detyrat mekarakter arsimor, ku realizohenqëllimet dhe detyrat edukativo-arsimore, si pikësynim shoqëror përformim të personalitetit të nxënësit - nëaftësinë dhe përgatitjen e tij, janë tërëndësishme format e organizimit tëpunës mësimore; mundësia einkuadrimit të shumë faktorëve nëmësim, zgjedhja dhe aplikimi imetodave dhe mjeteve mësimore, nëmënyrë që të krijohen situata mëadekuate në mësim. Kjo nënkuptona p l i k i m i n e s i s t e m e v e m ebashkëkohore të teknikës dheteknologjisë mësimore, për të cilënështënëdispozicionedhebiblioteka.Bibliotekat shkollore përtej njëaktiviteti tejmase të kufizuar, përfshijnëaspekte të ndihmës në realizimin e plan-programit shkollor, që përkon,njëkohësisht, me një mori aktivitetesh eveprimesh të planifikuara dhe tërealizueshmenëbibliotekë.Pra, një bibliotekë shkollore në kushtetë një mësimi bashkëkohor duhet tëmundësojë kushte edhe për praninë ematerialeve të tilla bibliotekare që janënë funks ion të metodave tëmësimdhënies, të cilat metoda

pikëmbështetje kanë burimet themeloretë përmbajtjes së njohjeve të mësimit eshfaqur në forma të ndryshme tëoperacioneve për dukuritë dhefenomenete shoqërisëdhe tënatyrës.Që të mundësohet zhvillimi i këtyreaktiviteteve në përputhje me nevojatdhe kërkesat e përdoruesve tëbibliotekave shkollore, do të duhej qëbibliotekat të pajisen me materialemësimore, si:

-tituj të rinj - formatesh të ndryshëm(libra, revista, fotografi, harta etj.) tëkoleksioneve bibliotekare; mjetevizuele: vizatime, fotografi, diagrame,grafikoneetj.;-mjete auditive: xhirime tonike tënjerëzve ose të kafshëve, të shpezëveetj.;-mjete audiovizuele: filma mësimor dhejomësimordheemisione televizive;-burime elektronike, të cilat tashmë janëtë domosdoshme për të motivuarmarrjen e njohurive në një sistemshkollor.Një infrastrukturë e këtillë, nënkuptonpraninë e stafit bibliotekar profesionaldhe të mësimdhënësve tejet të motivuar,për t'i përdorur në funksion të procesitmësimor të gjitha këto materiale, të cilatmundësojnë një metodologji tëavancuar tëmësimdhënies.Kur një bibliotekë jona shkollore nëKosovë, do të arrijë të krijojë shërbimebibliotekare, si: dhënie të librave dheforma të tjera të materialit bibliotekar,si: revista, gazeta, riprodhime tëveprave të artit vizuel, riprodhime tëveprave kar tograf ike, vepravem u z i k o r e , f o n o d o k u m e n t e ,fotodokumente, regjistrime pamore efilmime etj., do të mundësojë zgjerimine konceptit për marrjen e informacionite të njohurive, duke pavarësuar të nxënit- të kërkimit e të hulumtimit në mënyrëkreative.Pra, një bibliotekar i një bibliotekeshkollore, do të duhej të dijë të krijojëdhe pasurojë koleksionet në përputhjeme llojin e bibliotekës dhe funksionin qëka kjo bibliotekë, si dhe me nevojat enxënësve dhe mësimdhënësve, nëshërbim të tëcilëveështë.

Bibliotekat të pajisen memateriale mësimore

Drita Millaku

19


Bibliotekat shkollore në funksion të avancimit të mësimnxënies


Teknologjia informative është bërëelementi parësor që e ka pushtuarb o t ë n n j e r ë z o r e . N j e r i ubashkëkohor as që mund taparamendojë jetën pa një kompjuter,një laptop apo pa një telefon celular.Këta të fundi t , madje janëshpeshtuar shumë, aq sa edhefëmijët në shkollat fillore të Kosovësnuk po ndahen nga ta. Shtresatshoqërore në Kosovën e sotmemund të kategorizohen edhe ngatelefonat.

Ata që kanë Iphone 5 shtiren se itakojnë shtresës më të lartë, ose mëtë pasur të shoqërisë.Me këta tipa telefonash celularë, siteknologji e fundit, si të thuash, edhenë Kosovë po ecet në hap me shtetetmë të zhvilluara, ani pse standardijetësor është disa herë më i ulët.Sidoqoftë, këta elementë janë më setë rëndësishëm për bizneset, familjetdhe individin. Ata kanë bërë qëdistanca e anëtarit të familjes të mosvërehet fare, pasi që lidhja ështëkudo. Janë edhe shumë gjëra të miradhe pozitive që vijnë nga këtondryshime të mëdha në fushën eteknologjisë informative. Mbase, nëdy dekadat e fundit përparimet nëkëtë drejtim janë të mëdha.

Mirëpo, përkundër gjërave të mira,ka edhe raste kur një luks i tillëkrijon efekte negative. Një gjë e tillëvërehet sidomos te filloristët, nëveçanti te nxënësit e klasave të lartatë shkollave fillore, atëherë kur ata endiejnë fillimin e moshës sëpjekurisë. Nga takimet e prindërveme mësuesit në shkolla ështëvërtetuar se qëndrimi i gjatë ifëmijëve në kompjuterë apo edhe në

telefona celularë prodhon edheefekte negative. Konstatimi i tyrei sh t e se me kë të po bëhe tdesocializimi i fëmijëve.

Një kategori fëmijësh, gjithnjë nëbazë të deklaratave të prindërve dhearsimtareve, e humbin ndjenjën elojës me bashkëmoshatarët e tyre.Nuk iu vjen aspak interesant loja efutbollit, basketbollit apo volejbollitnë fushat sportive të shkollave.Efekti tjetër negative, sipas tyre,është edhe sepse ata fëmijë nuk janënë kohezion më aktivitetet fizike, qëjanë të domosdoshme për secilinorganizëm.Gjëja tjetër po aq e dëmshme,vërehet të jetë, grumbullimi inxënësve problematik në grupe tëcaktuara. Ka raste që janë shënuaredhe në media të përditshme

informative, kur nxënës të njëshkolle të kryeqytetit i janë afruarnjë shkolle tjetër po ashtu tëkryeqytetit për t'i qëruar hesapetfizikisht.

Ata janë organizuar nëpërmjett e k n o l o g j i s ë i n f o r m a t i v e :kompjuterëve e telefonave celularë.Vetëm falë syçeltësisë së drejtuesvetë dy shkollave ishte arritur që tëevitohej më e keqja, pasi që si“sulmuesit” ashtu edhe “mbrojtësit”kishin qenë të pajisur me mjete teforta, përfshirë edhe thikat.

Gjë e mirë që është vërejtur nër r a f s h i n e p ë r d o r i m i t t ë

Si dhe pse të përdorenkompjuterët?

kompjuterëve është hulumtimi. Jovetëm nxënësit, por të gjitha moshatsot kanë mundësi të mëdha për tak ë r k u a r d i j e n n ë p ë r m j e tkompjuterit. E para që mund tëarrihet, natyrisht nëse përdoretdrejt, është ta zëmë mundësia për tëmësuar gjuhë të huaja. E dyta, sepsepërdorimi i fjalorëve, krahasimevedhe elementeve të tjera e bën të lehtëfitimin e shprehjeve të gjuhësamtare. E treta, sepse janë të rrallainformatat që i duhen njeriut dhe qënuk do të mund të gjenden nëkompjuterë. Dhe kështu mund tënumërohen qindra të mira që mundtë vijnë nga përdorimi i drejtë Ikompjuterit.

Megjithëkëtë, ekziston edhe anatjetër e medaljes ajo e përdorimit tëgabueshëm të kësaj teknologjieinformative. Në ditët sotme, siç utheksua edhe më lart, janë shumë tër ra l la famil je t që nuk kanëkompjuterë në shtëpi. Kështu, posmundësisë së përdorimit të gjëravepozitive, po aq fuqishëm paraqitenedhe elementet negative. Dukepasur parasysh që kompjuteri nështëpi e ka bërë botën që të duket mëe vogël, në këtë ngushtim janë futuredhe gjërat degraduese. Atokryesisht hynë në mënyrë pirate dhese askush nuk ka mundësi t'imënjanojë.

Në shumë raste paraqiten gjëra qëdëshmojnë dhunë të shfrenuar tënjeriut mbi njeriun, skena që janë nës'përputhje të plotë me botën ekontrolluar njerëzore, e kështu meradhë. Që gjërat e tilla të lihen anashpërballë gjërave të mira që sjellteknologjia informative, atëherëështë më se e domosdoshme qëbashkëpunimi midis prindërve nënjërën anë dhe arsimtarëve në anëntjetër të jetë shumë më I dendur.

Arsimtarët në shkolla, duhet që t'uatregojnë nxënësve rëndësinë që kapërdorimi i kompjuter i t , t 'u

shpjegojnë atyre se çka është edobishme e çka e dëmshme, t'i nxisinata që përdorimi i kompjuterëve tëpërdoret vetëm në kombinim melibrat shkollor e të ngjashme.Ndërkaq, po këtë detyrë duhet tamarrin edhe prindërit, të cilët janë tëobliguar t'i vështrojnë fëmijët e tyrese për çfarë arsye po përdoren mëshumë ata.

Jo vetëm shoferët e pësojnë ngapërdorimi i telefonave celularë nëkomunikacion! Nga kjo teknologji epësojnë shpesh edhe nxënësit eshkollave tona. Në shumë shkolla,për fat të mirë, kujdestarët e klasaveua kanë ndaluar nxënësve që tëhyjnë në klasa me telefona celularë.Mirëpo, edhe kjo nuk po arrihet tëkontrollohet sa duhet, pasi që shumën x ë n ë s, d u k e m o s q e n ë t ëkontrolluar sa duhet nga prindërit,vazhdojnë të shkojnë me telefona nëshkollë.

Ata, posa ta mbarojnë orënmësimore i hapin telefonat dhe futennë lojëra të ndryshme apo nëshkëmbim të mesazheve me kolegët

e tyre. Për më tepër se për arritjen enjohurive shkollore, një gjë të tillë ebëjnë për t'u krenuar. Sigurisht qëedhe kjo sjellje lë pasoja në kuptimine arritjes së përqendrimit të fëmijëvenë mësime. Prandaj, edhe telefonat,të cilët tashmë mund të përdorenedhe si kompjuterë, ngase ështështuar mundësia e përdorimit tëtyre, kanë të njëjtin efekt. Mirëpokëta të fundit, për dallim ngakompjuterët që mbeten në shtëpi,mund të jenë shumë më tëdëmshëm.

Aq më shumë, sepse ata merren nëshkolla dhe në vend që nxënësit tëpërqendrohen në procesin edukativoarsimor, mundësi kjo që është vetëmnë shkolla, merren me lojëra apogjuajtje të SMS-va nga njëri tektjetri. Gjërat si këto, sado që dukennormale, duhet të evitohen. Për t'uarritur kjo është më se e nevojshmeqë të shtohet bashkëpunim ndërmjetd r e j t u e s v e t ë s h k o l l a v e ,përfaqësuesve të prindërve dhenxënësve, gjë kjo e precizuar edheme legjislacion në fuqi të Kosovës,që ka të bëjë me fushën e edukimitdhe të arsimimit.

Celulari në shkolla

Teknologjia informative në edukimin e brezave të rinj

20

21

Emine Klaiqi

Nga takimet e prindërve me mësuesit në shkolla të ndryshme të Kosovës është vërtetuar se qëndrimi igjatë i fëmijëve në kompjuterë, apo edhe në telefona celularë prodhon edhe efekte negative. Konstatimii tyre ishte se me këtë po bëhet desocializimi i fëmijëve. Një kategori fëmijësh, gjithnjë në bazë tëdeklaratave të prindërve dhe të arsimtarëve, e humbin ndjenjën e lojës me bashkëmoshatarët e tyre.Atyre nuk iu vjen aspak interesant të luajnë futboll, basketboll, volejboll ose ndonjë sport tjetër.


Ministria e Diasporës e Republikës sëKosovës në bashkëpunim me Ministrinëe Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë sëRepublikës së Kosovës, Ministrinë eArsimit dhe Shkencës së Republikës sëShqipërisë dhe me këshillat nacional tëshqiptarëve të Luginës së Preshevës dhetë shqiptarëve të Maili të Zi organizuannjë Konferencë kombëtare për mësiminplotësues, përkatësisht mësimin egjuhës shqipe, historisë, gjeografisë dhekulturën shqiptare në diasporë. Nëpunimet e konferencës, pos ekspertëvenga Kosova, Shqipëria, Maqedonia,Mali i Zi dhe Lugina e Preshevës morënpjesë edhe mësues dhe aktivistë ngathuajse të gjitha vendet e Evropës:Gjermania, Zvicra, Suedia, Finlanda,Danimarka, Belgjika, Anglia, Franca,Italia, Austria, Sllovenia, Greqia dheItalia. Konferenca i zhvilloi punimet nëPrishtinë, nga 21 deri më 23 dhjetor2012. Pas punës treditëshe, duke ubazuar në konkluzionet e Konsultës sëShtutgartit, e mbajtur në mars 2012, nëpërcaktimin e objektivave të grupitorganizativ, paraqitjes së tezave dherekomandimeve nga grupet punueseprofesionale, të hartuara në takimet ekëtyre grupeve në tetor, nëntor dhedhjetor 2012, në Durrës dhe në Prizren,si dhe në bazë të debateve që u zhvilluannë nëntë seanca, konferenca i miratoikonkluzionet dhe caktoi grupet e punëssë ekspertëve dhe fushat në të cilat do tëpunohet për realizimin e qëllimeve tëKonferencës për avansimin e mësimitplotësues. Afati i fundit për nxjerrjen e tëgjitha dokumenteve është fundi i vitit2014.

Përfundim themelor i punës sëkonferencës është se diaspora shqiptareështë një dhe e panashme dhe mësimi igjuhës shqipe në diasporë është unik,prandaj, ndërmjet qeverive të dyshteteve, Republikës së Kosovës dheRe pub l ikës së Shq ipë r i s ë , t ënënshkr uhe t n j ë mar rëvesh j e

ndërshtetërore në lidhje me organizimine mësimit plotësues në diasporë. Në këtëmarrëveshje mundësisht të përfshihenedhe Qeveria e Republikës së Malit të Zidhe ajo e Maqedonisë. Qeveritë e tëdyja shteteve duhet t'i harmonizojnëaktet e tyre përkatëse nënligjore, me

qëllim të qartësimit të mëtejshëm tëprocedurave për bashkorganizimin emësimit plotësues në diasporë dhepastaj të nënshkruhen marrëveshjetndërkombëtare me vendet ku zhvillohetmësimi plotësues. Emërtimi i mësimitplotësues në diasporë në të ardhmen tëjetë “Gjuha shqipe dhe kulturashqiptare”. Të hartohen plan-programet, tekstet dhe dokumentacionipedagogjik bashkarisht nga dy shtetettona, të punohet bashkarisht për kudrinmësimor, të fillohet të punohetbashkarisht për financimin e mësimitplotësues dhe të senzibilizohenmërgimtarët për përfshirje sa më tëmadhe në mësimin plotësues përmesformave tëndryshme.

Të tre ministrat pjesëmarrës në këtëkonferencë: Ibrahim Makolli, Ministriae Diasporës e Kosovës, Ramë Buja,

Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe eTeknologjisë së Kosovës dge MyqeremTafaj, Ministria e Arsimit e Shqipërisështruan nevojën e krijimit të një sistemiunik të mësimit në diasporën shqiptare,si në planin e rregullativës ligjore, plan-programeve, teksteve shkollore dhe

d o k u m e n t a c i o n i t p e d a g o g j i k ,licencimin e mësuesëve (rektori iUniversitetit të Prishtinës paralajmëroiorganizimin e shkollave verore përmësuesit nga diaspora), financimin esegmenteve të caktuara të mësimitplotësues në diasporë dhe sensibilizimine prindërve mërgimtarë për dërgimin enxënësvepër tamësuargjuhënshqipe.Mësimi plotësues, apo mësimi i gjuhësamtare, historisë, gjeografisë dhekulturës kombëtare në diasporë gjatëkëtyre më shumë se tri dekada ka kaluarnepër faza mjaft dinamike dhedramatike, me shumë vështirësi esakrifica, por gjithnjë i lavdishëm, sepsemësuesit tanë gjatë gjithë kësaj periudhekanë luajtur një rol jashtëzakonisht tërëndësisëhm për ruajtjen e gjuhësamtare, për mësimin e historisë dhegjeografisë dhe kultivimin e kulturës dhetraditave kombëtare të fëmijët tanë në

mërgatë. Një rol jashtëzakonisht merëndësi kanë luajtur ehe asociacionetarsimore si Lidhja e Arsimtarëve dhePrindërve Shqiptarë në vitet 90-ta, kurky mësim u nxor jashtë sistemit dhe kurvetë Kosovës dhe shqiptarëve këtu uishte rrezikuar edhe qenia nga pushtimi iegër i Serbisë. Këta mësues dhe këtoasociacione arsimore edhe sot kryejnënjë mision shumë të rëndësishëm nëedukimin e brezave të fëmijëve tanëmërgimtarë, që duke ua mësuar gjuhën,historinë, gjeografinë dhe kulturënkombëtare, jo vetëm se i shpëtojnë ngaasimilimi, por ndikojnë edhe nëintegrimin në shoqëritë ku jetojnë, dukekrijuar kështu një lidhje ndërmjetatdheut të tyre me vendet ku tash jetojnë-u thanëkonferencë.

Gjendja e shkollës shqipe me mësimplotësues në diasporë, përkundër njëkontributi jashtëzakonisht të madh qëkanë dhënë mësuesit shqiptarë dheinstitucionet e dy vendeve tona nukështë e mirë. Asnjë institucion oseasociacion kombëtar a ndërkombëtarnuk ka të dhëna të sakta për numrin efëmijëve shqiptarë në mërgatë dhe nëdiasporë, madje nuk ka të dhëna të saktaas për numrin e nxënësve, mësuesve dhetë shkollave me mësim plotësues.Ekziston një gjendje heterogjene në tëgjitha aspektet. Në disa vende, mësiminplotësues e organizon vetë shteti, siçështë rasti me Suedinë, Finlandën dheAustrinë, me disa lande në Gjermanidhe me disa kantone në Zvicër. Këtovende dhe këto lande e kantone ipaguajnë arsimtarët me mësimplotësues. Në tri vendet e para, nota ngamësimi plotësues ka trajtim të njëjtë menotat e tjera. Në Norvegji, shteti ipaguan mësuesit, por lejon mësiminintegrues dhe jo plotësues. Në shumicëne landeve të Gjermanisë, kantoneve nëZvicër, në Angli, në Slloveni, në Itali, nëFrancë, në Kroaci, në Greqi mësimiorganizohet në kuadër të shoqatave,ndërkaq mësuesit ose punojnëvullnetarisht, ose paguhen nga prindëritdhengashoqatat.

Në SHBA dhe në Kanada, mësimiplotësues organizohet kryesisht ngakomunitetet fetare. Në disa vende tëtjera, në të cilat numri i mërgimtarëveështë më i vogël, nuk ka të dhëna sembahet ose jo ndonjë formë e mësimitplotësues. Gjendja shumë e rëndë e

mësimit plotësues është edhe në Greqi,për shkak të politikës greke ndaj mësimitplotësues në gjuhën shqipe. Nëdiasporat e vjetra, si në Turqi, Rumani,Siri, Ukrainë dhe në vendet arabe,mësimi plotësues nuk organizohet fare,edhe pse ka një numër të madh tëemigrantëve shqiptarë. Mësimiplotësues nuk mbahet as në Bosnjë eHercegovinë, ku jeton një komunitettejet imadhngaKosovadhenëSerbi.

Nga të dhënat e përafërta që kanëinstitucionet dhe asociacionet endryshme, pjesëmarrja e nxënësveshqiptarë në shkollën me mësimplotësues është më pak se 5 për qind,ndërkaq ka drojë se në nivel kombëtarkjo përfshirje është edhe më e vogël. NëFinlandë, pjesëmarrja e fëmijëve nëmësimin plotësues është 92 për qind; nëSuedi 65 për qind, kurse në vendet e tjerakjopërqindjeështënën10përqind.

Faktorët që kanë ndikuar në këtë gjendjejanë të shumtë, por duhen veçuar dy:organizimi jo i mirë institucional ngaQeveria e Republikës së Kosovës dheQeveria e Republikës së Shqipërisë epengesat që i bëjnë shtetet nikoqire përmësimin plotësues, si dhe mosinteresimii prindërve për dërgimin e fëmijëve tëtyre në shkollat me mësim plotësuesedhe në rastet kur ekzistojnë kushtet emundësitë, me arsyetime nga më tëndryshmetdhemëbanalet.

Planprogramet, tekstet mësimore dhedokumentacioni janë heterogjene: tëdyja shtetet tona i kanë hartuarplanprogramet dhe tekstet shkollore qënuk janë unike, kështu që mësimiplotësues zhvillohet me plane, programedhe me tekste të ndryshme qënganjëherë i bëjnë vetë shoqatat osemësuesit, prandaj nevoja e unifikimitështë shumë e madhe. Të gjithë këtafaktorë kanë ndikuar që një pjesë shumëe madhe e fëmijëve të mërgimtarëvetanë sot nuk dinë të flasin dhe tëshkruajnë shqip, ose flasin një gjuhëshumë të varfër, me një fond të kufizuarfjalëshdhemetheks shumëtëkeq.Synimi i Konferencës është që tëgjenden zgjidhje pozit ive dhegradualisht të tejkalohet kjo gjendje,duke e institucionalizuar mësiminplotësues në diasporë, gjithnjë në kuadërtë ligjeve të vendeve ku jeton e vepronmërgata jonë, duke e krijuar një sistem

unik të mësimit plotësues dhe duke indarë qartë detyrat dhe përgjegjësitë.Për këtë arsye konferenca ua vazhdoimandatin pesë grupeve punuese, që ekishin përgatitur konferencën: përrregullativën ligjore, për hartimin e plan-programeve dhe teksteve shkollore,licencimin e mësuesve, financimin dhesensibilizimin. Në të gjitha këto grupejanë përfshirë ekspertë nga Kosova,Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia dhediaspora.Ministria e Diasporës, ndër objektivatkryesore, ka ruajtjen dhe mësimin egjuhës amtare, si dhe kultivimin ekulturës e të traditave tona te fëmijët tanëqë jetojnë e mësojnë në vende tëndryshme të botës. Ministria eDiasporës e Republikës së Kosovës, sëbashku me Ministritë e Arsimit tëRepublikës së Kosovës dhe Republikëssë Shqipërisë, do të bashkëpunojëngushtë, që të krijojë kushte, rrethanadhe mundësi të favorshme që mësimiplotësues për fëmijët tanë në diasporë tëjetë samëcilësor.

Mësimi i gjuhës amtare dhe ruajtja ekulturës dhe e traditës sonë i shpëton sotfëmijët tanë jo vetëm nga asimilimi, porata nesër, si ekspertë, me dijen që marrinnë shkollat dhe në universitetet kumësojnë e studiojnë, si dhe me përvojënqë marrin në vendet ku jetojnë do të jenënjë ndihmesë e rëndësishme për shtetintonë. Ata do të kenë një rol esencial përafirmimin e kulturës dhe të vendit tonënë botë, si dhe për një bashkëpunim ekomunikim aktiv me kulturat e vendet ebotësnë tëgjitha fushat.

Grupet e punës së specialistëve tashmë ekanë filluar punën. Nga 18-20 mars umbajt takimi i parë i tyre dhe filloidraftimi i dokumenteve. Në punën egrupeve punuese pos specialistëve ngaMinistria e Diasporës, Ministria eArsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisësë Republikës së Kosovës dhe Ministriae Arsimit të Republikës së Shqipërisëjanë inkuadruar edhe ekspertët ngaKomisioni parlamantar për Arsim,Shkencë, Kulturë, Rini dhe Sport,kryetari prof.dr. Idriz Vehapi dheprof.dr. Ramë Vataj, ekspertë ngaMinistria e Jashtme, nga Instituti përZhvillim të Arsimit të Republikës sëShqipërisë dhe nga Fakulteti i EdukimittëUniversitetit tëPrishtinës.

22 23


Një shkollë unike për mësimin shqipMësimi plotësues, apo mësimi i gjuhës amtare, historisë, gjeografisë dhe kulturës kombëtare nëdiasporë më shumë se tri dekada ka kaluar nëpër faza mjaft dinamike dhe dramatike, me shumëveshtirësi e sakrifica, por gjithnjë i lavdishëm, sepse mësuesit tanë gjatë gjithë kësaj periudhe kanëluajtur një rol jashtëzakonisht të rëndësisëhm për ruajtjen e gjuhës amtare.

Y. Avdiu

Mësimdhënësi krijues

Ti ike dika qiellit/ Kaltërsisëfluturove/ Buzëqeshjet e fëmijëve/Me vete sot i more...Me këto vargje nisëm shkrimin përmësuesin e të gjithëve, NazmiJashari.Të shkruajmë për mësuesit tanë, përpunën e tyre të shenjtë, ështëpërgjegjësi dhe privilegj, se vlera etyre flet vet, ajo komunikon,këmbehet dhe ka porosinë e qartë përgjithë, e në veçanti për arsimdashësitkudo që ndodhen. Të jesh mësues nëperiudha (kohëra) të turbulltajetësore( ekzistenciale), do të thotë tëjesh ideal, vizionar, atdhetar dheshqiptarë i mirë.

Këto virtyte janë dëshmi e veprave tëshumë mësuesve, e në këtë rast, meveprën e tij për arsimin e edukimbrezash, mësues Nazmiun nuk elargoi as edhe një hap, asnjë furtunë,nga rruga e arsimimit, se ai ishte njerii ngritur, i ditur e guximtar. MësuesNazmiu me punën dhe vullnetin emadh që kishte, përhapte shkëndijaditurie gjithandej vendit, idepërparimtare, andaj duke sakrifikuartërë jetën e tij ai mbetet njëshëmbëlltyrë e ndritshme me një idealtë zjarrtë të përparimit kombëtar. Ainuk u dorëzua as atëherë kur umaltretua pse nxënësit i regjistrontenë di tar mësimi (pune) , paprapashtesën “viç”, edhe kur pushtetiserb e ndiqte për shkak të miqësisëfamiljare që kishte me Nuhi Berishën(tani dëshmor i kombit).

Ky mësues hapat e parë të punës meditar i filloi në fshatin Svicrë, ku edheu lind në vitin 1948. Më pas punoi nëBanjë të Siarinës dhe viti 1999, këtëpunëtor të devotshëm e gjeti me ditarnë dorë, në SHMU”Liria”, tëMilloshevës, komuna e Obiliqit.

Ai punoi pareshtur deri më 10 mars tëvitit 2013, ku sëmundja tinëzare e

ndau nga jeta, nga nxënësit, kolektivi,familja, shoqëria dhe puna edukative-arsimore.Mësues Nazmiu, ishte jo vetëm njëpishtar i arsimit, por një atdhetar eshkuar atdhetarit, ai i përballoi tëgjitha peripecitë... Por, ja që ai nëheshtje i kapërdiu deri në frymën efundit të jetës. Kjo nuk ishte aspak elehtë për mësuesin, por urtësia,durimi dhe përgatitja që kishte, bënëqë ai kurrë të mos flas për mjerimindhe skamjen që po përpinte çdo ditë,e që çast pas çasti po e çonin buzëvarri.

Mësuesi Nazmi e përsëriste shpeshthënien: “Mësimdhënia ështëkënaqësi, obligim, përgjegjësi.Mësimdhënia nuk është vetëm t'ua

shpjegosh nxënësve gjërat, por t'uamësosh”.

Të gjithë ne dhe ata para nesh që enjohën mësuesin flasin me pietet përnjeriun e urtë dhe punëtor, flasin përmënyrën e punës dhe dashurinë qëkishte për nxënësit e mirë, flasin përmetodat pedagogjike të tij, flasin përrespektimin e orarit të punës. Këtëmësues të urtë dhe modestë e kujtojnëshumë bashkëpunëtorë e shumëgjenerata nxënësish, ndaj dhe këtovargje janë një porosi e veçantë përbreza të shumtë.Ti në fshatra e qytete/Hape dritarediturie/Fjala jote, fjalë e artë/Ti qearmë krenarie.

POEZI

24 25

(Pa) Vdekësia e mësuesitPROMETHE KOSOVE

Një varg për ty kujtim ndër moteDo të mbetet përgjithmonëSe sakrifica dhe mundi ytJanë nder lavdie për Atdheun tonë.

Hero i gjallë i Kosovës nënëLegjendë ndër shekuj që rron përherë28 vite të ngriu dimriQë popullit tënd t'i sjellesh pranverë.

Idealet e larta ta ushqyen shpresënTë dhanë kurajo vazhdimishtMisioni yt ishte prej PrometheuDënimin vuajte shpirtërisht.

Pra, mundin tënd me shpirt pagoveMisionarë me ideale kombëtareAmbicja jote që ta fitojmë lirinëIshte luftë e shenjtë çlirimtare.

Je ndër të rrallët bij të kësaj tokeQë më shpirt e zemër kurrë nuk u ndaleNuk kurseve asgjë nga vetja joteEdhe jetën Atdheut për së gjalli ja fale.

Asnjëherë nuk hoqe dorëGjithmonë qëndrove me të njëjtin idealDerisa populli me sakrifica ndër viteArriti tek liria dalëngadalë.

Krenarë e ballëhapur qëndro përherëSe obligimin ndaj vendin shumë fish e kekryerAngazhimi yt për dekada më radhëDo të cilësohet prej brezave si puna më evyer.

Tani buzëqeshja e ëmbel të është kthyer nëbuzëKur Kosovën e sheh lirinë duke gëzuarE pra ky ishte edhe qëllimi ytSe Atdheun nga pushtuesi gjithsesi duhetçliruar.

Do të rrosh gjithmonë në zemër të çdoshqiptariQë lirinë e konsideron si gjenë më të çmuarBac, Adem Demaçi, je legjendë ndër shekujNë historinë e popullit tonë mbetësh ipërjetësuar!

PËR TË NGELUR EMËR

Sa hap-mbyllë sytë po ikën kohaPa ndalë ditët po vrapojnëSa shpejtë ndërrohen muaj e viteE kujtimet tona diku larg shtegtojnë.

E kaluara jonë i ngjanë të sotmesE sotmja nesër do të mbahet në mendE ardhmja mbetet me derën hapurNë jetën tonë do të zë vend.

Po sa kujtimet do t'i ruajmëThellë në mendje, shpirt e zemërE dikur do të na përpijë kohaDo të ngelemi vetëm emër.

Por, dhe emër për të ngelurËshtë vështirë nuk është e lehtë

Vepra jonë që ne punojmëËshtë emri ynë që rron përjetë.

Shahbaze Vishaj

UNË E HESHTJA

I heshturNën heshtjeHeshtE heshtja më flet në veshTundi kokën e ngre supet lartëE ajo më mua qesh.Trishtueshëm ndëgjoj në heshtjeTë qeshurën e heshtur në vajGjithçka më duket e zhurmshmeNga heshtja e heshtur e saj.


Vesel Islami

Fotogaleria

26 27

Këto shkolla janë unike dheorigjinale, por nuk është e sigurt nësejanë shumë të mira. Njerëzit që izgjedhin këto shkolla për fëmijët etyre janë padyshim progresiv, por nukështë e sigurt nëse ato iu ndihmojnëfëmijëtve të gjejnë punë ose tëpranohen në kolegje. Më poshtë janëpërshkruar disa prej shkollave më tëçuditshme në Shtetet e Bashkuara tëAmerikës..

- Nuk ka libra, porende kushton $32,000 në vit për tëqenë pjesë e saj. Sido që të jetë,prindërit vazhdimisht po i heqinfëmijët nga kjo shkollë fillore qëorganizon klasa nga parashkollorëderi në klasën e pestë, sepse fokusohetshumë në lojëra dhe nuk i mësonfëmijët të lexojnë.

- Nëkëtë shkollë, klasat janë opcionale –dhe shpesh mësimi jepet ngastudentët. Disa, si ajo e një djali tëshkollës së mesme që jepte mësim nënjë klasë në Tibet, janë të vet-motivuara dhe në to ka vleraedukuese. Megjithatë, të tjera klasapërfitojnë nga ideja e “nuk ke nevojëtë bësh çfarëdo që nuk do”, dhethjeshtë rrinë pa bërë asgjë. Shkollaka një problem të madh të natyrshëmme “të qenit e mërzitshme”.

- Nëvitin 1954, fëmjëve të një shkollef i l lore publike në Levittown(Pennsylvania), iu është dhënëmundësia që ta emërojnë shkollënsipas një figure publike. Fëmijët kanëzgjedhur Walt Disney. Kur Disney e

kuptoi këtë gjë, ai dërgoi artistë për tadekoruar shkollën. Një gjysmëshekulli më pas, ajo është ende eDisney-fikuar me klasa dhe korridoreqë i janë dedikuar karaktereve tëDisney.

- Në vitin 2003,Microsoft është pajtuar të financojë63 million dollarë një shkollë publikenë të quajtur “Shkolla e së ardhmes”.Shkolla jo vetëm që përmban letërdhë është plotësisht teknologjike, porajo gjithashtu emiton një orar pune tëjetës reale nga 9 deri në 16. (Dita eshkollës, me kohë është zgjatur edhemë shumë). Natyrisht, të gjithëstudentët janë trajnuar në programete Microsoftit, duke i bërë kështukandidatë të mirë për punësim pasdiplomimit.

Shkolla e kaltër

Shkolla pa pagesë e Brookly

Shkolla fillore e Walt Disney

Shkolla e së ardhmes

Arsimi nëpër botë

Shkolla të çuditshme

Thellohet bashkëpunimi me Gjermaninë në fushën e AAP-së ......Revistë e përmuajshme, Nr. 13,...

Documents

Transcript of Thellohet bashkëpunimi me Gjermaninë në fushën e AAP-së ......Revistë e përmuajshme, Nr. 13,...