TEXTS, DOCUMENTS, AND EXTRACT

(©xjmijensiaTEX TS, DOCUMENTS, AND EX T R A C T

CHIEFLY FROM

MANUSCRIPTS IN THE BODLEIANAND OTHER

OXFORD LIBRARIES

MEDIAEVAL AND MODERN SERIES. PART XIV

W A L T E R M A P' D E N U G IS C U R IA LIU M

EDITED BY

M ONTAGUE RHO DES JA M E S ,7L itt.D., F.B.A., F.S.A.HON. LITT.D. DUBLIN, HON. LL.D. ST. ANDREWS

PROVOST OF KING’ S COLLEGE, CAMBRIDGE

© xfotfcfA T T H E C L A R E N D O N P R E S S

1 9 1 4

OXFORD U N IV E R S IT Y P R E SSLONDON EDINBURGH GLASGOW NEW YORK

TORONTO MELBOURNE BOMBAY H U M P H R E Y M I L F O R D M .A . -

PUBLISHER TO THE UNIVERSITY

CONTENTS PAGE

p r e f a c e . ........................... . vThe Manuscript, v. Its owner, John Wells, xi. History of the text, xiii. Wright’s edition, xv. The present edition, xvii. The extracts in Mon. Germ* Hist., xxi. Authors used by Map, xxi. Indications of date in the text, xxiv. Plan of the work, xxvii. Notes, xxix. The Epistle of Valerius to Ruffinus and the mediaeval commentaries upon it, xxx. The Sigillum Walteri Map, &c., xxxviii.

T E X T ...............................................................................................i

D is t in c t io I ......................................................................................j

I I ....................................................................................6+

I I I . .104

I V . . • ............................................................. 1 3 8

V .....................................................................* 203

Ca p i t u l a .................................................................................. 256

A P P E N D IX ...........................................................................................260

N O T E S ...........................................................................................263

IN D EX I. Of N o t e w o r t h y W o r d s .......................................273

II. Of Pr o p e r N a m e s ........................................................278a 2

PREFACET he treatise de N ugis Curialium of Walter Map is pre

served in a single manuscript1 of the end of the fourteenth century in the Bodleian Library, MS. Bodley 851. A detailed description of the contents, which I owe to the great kindness of Mr. R. L. Poole, Keeper of the Archives, will be pive.n in dnp

ERRATUM

Page vii. Delete Probable order of entry and the figures underneath

August, 1914. 1354 MaP s De Nugis Curialium.

Face p. iv

a non, ms DacK turned to K , and his head, twisted round, looking to R . Round his neck is a chain which passes through the uprights of the W and is secured in the centre of the R portion of that letter. Out of a round hole in the rock a spring of water gushes up and flows to R . On R in the water stands St. Christopher bearing the Child Christ on his shoulders and

1 Wright, in his earlier volume (Poems of W. Mapes, p. ix, note), speaks of another MS. of the de JVugis as being at Merton College. I think there is a confusion here with a copy of the Policraticus.

looking up at Him. The Child bears an orb with cross. The saint is bare legged and has a cap on his head with broad turned-up band; he holds an eel-spear which is threaded through the convolutions of the s of Weltis and passes down into the water.

Below the picture is pencilled the name Whyttynton.I mgy add that neither of the fragmentary catalogues of the

Ramsey Library which are printed in the Chronicon Ramesiae (Rolls Series) is of late enough date to contain any note of our manuscript.

It belongs no doubt to the last quarter of the fourteenth century. It is in double columns of forty-two and forty-one lines. The hand is not bad, but not of the easiest. In one or two places, most notably on f. 39 b (p. 125), the ink has become seriously blurred owing to the presence of a bad spot in the vellum. There are two main volumes, the second being the Piers Plowman, in which several scripts appear. The text of the de N tigis is not certainly, though it is for the most part, in one hand. The aspect of the first few pages is different from that of the main body of the te x t : on fi 33 a there is a marked irregularity in the script. The rubrics are in a different style from the text. The verses on f. 5, Vernat eques, and the'Comedia de Geta, are by a single scribe.

A contemporary of the scribe1 has gone over the text and has inserted in the margin some omitted words and also some various readings. The latter are introduced with an al.f for alias or aliter, or perhaps aliud exemplar (v. s. q.). They are most considerable in the Dissuasio Valerii ad Ruffinum (pp. 143 sqq.), which we know to have been current apart from the rest of the treatise. It is reasonable to suppose that in this case the variants came from other copies and were not mere conjectures;

1 I think the corrector was the scribe of f. 74.

and the same, I am inclined to think, applies to the bulk of the others.

The scribe has on the whole not dealt badly with the rather difficult text which he had to copy. An inspection of my foot-notes will give a sufficient idea of his proneness to error.

A leaf of our manuscript is gone after f. 7 (see p. 5); and one was wanting in its archetype further on (see p. 102). Possibly, too, another was gone near the end (see p. 218).

The following is Mr. Poole’s description of the manuscript:

MS. Bodl. 851. Quarto. 208 folios. Presented by Cuthbert Ridley M.A., in 1601, along with MSS. Bodley 94, 365, and 603. f. i contains the various press-marks assigned to the MS. at different

times. The following is the ascertained order of them, kindly furnished by Mr. H. H. E. Craster, sub-librarian:

Probable order of entry.

!•]6.]5-13-]4.]«•]

Press-mark.M. 5. 4. Art.Y . 1. 14. Th. Arch. B. 95 Arch. B. 52 Arch. C. 29 MS. Bodley 851

Date.1601.

cir. 1614. cir. 1625. cir. 1680.

cent.'xviii 1st half 1761

The MS. .is numbered 3041 in the Catalogi MSStorum Angliae et Hiberniae of 1697. f. 1 v. [In a sixteenth-century handl\

Saep& sub 'incultis reperitur gemma lapillis,Saepe cadus vilis nobile nectar habet.

Author iste de seipso sic loquitur capite. 5.Distinctionis 4*. Nugarum curialium

In remotissima posteritate mihi faciet authoritatem antiquitas, quia tunc, ut nunc, vetustum cuprum praeferetur auro novello. &c. in eam sententiam. [See p. 158, 11. 17 sqq.]

f. 2. A series of riddles. Inc. :Si capud est currit / ventrem sibi iunge volabitx M Adde pedem comede / vel sine ventre bibe / Muscatum

The last isSimplex prelatus fuit odo ]>e gode vocatus Pro bonitate modo manet in celestibus odo ^

A t the side of the page are some English lines beginning Be god & seint hillare an clerk was full sar\

f. 2 v. Verses, &c.} Latin and French, hardly legible near the top. e.g. Pauperis et regis communis lex moriendi

These are continued on f . 3, which ends11 Pro meritis vite dedit illi laurea nomen.

Detur ei vite laurea pro meritis, ff. 3 v. and 4 blank. f. 4 v. Latin and English verses.

Pedigree of affinity:tritavus | tritavia

Ends trinepos | trineptis,fif. 5 and 5 v. are filled with hexameters, apparently the Miles gloriosus of

Matthew of Venddme. Inc. Vernat eques iam prima genis lanugo susurrat,

f. 6 blank.f. 6 v. Iste liber Constat Fratri Iohanni de W E L L IS Monacho Rameseye. f. 7. Inc. In libro magistri Gauteri Mahap [ Wright, de Nugis, p. 1.]

Above the line ,D. pa. a7id in a modern hand scripsit ista regnante Richardo i°. ut ipse innuit, cap. 50. Distinet. 5a.

After f. 7 a leaf is cut out. This was done before the present foliation was made. The work ends on f. 72 v. with iudicabit iusticiam [Wright, p. 243]. Then follows a rubricated table of contents ending on f. 73 v . : Explicit distinctio quinta libri Magistri Gauteri Mahap de. nugis curialium.

f. 73 v. Causa Excidii Carthaginensium [in red\ Inc. Narrat Flaccen- sius in hystoriis. Des. vt patet superius per ordinem. After which there is a blank of more than three lines.

f. 74 (in the same quire). Inc. Porro sobrios viros /iuniores fratres /principes cocorum consequenter intitulas. Des. non attendant (f. 74 v.).

Followed immediately, in a different hand, by Quis meo capiti dabit effundere ?

Des. f. 75 v. (after two pages filled ivith other matter) ut spretis infimis letemur superis reatus dona veniam. Explicit processus martiris Ricardi scroup Eboracensis archiepiscopi [ = Wright, Political Poems, 2. 114 -118 ].

Ff. 75 v., 76 contain Examinacio sacerdotum propter concubinas. Inc. Olentes presbiteros omnes excitantes, with a line above Nouus rumor Anglie deleted. [Cf. Wright, Poems of Mapes, p. 180.]

f. 77 blank (some scribbling).f. 78. Irtc. Venus vrit lubrica. Ave pulcra pelle pulpa. Des. f. 80

Dapibus ambrosiis.f. 80 v. Inc. Sit deo gloria laus benedictio. Des. f. 81 v. Nec dolor

cohiugis habet remedium. ( Wright, Poems of Mapes, pp. 77 ff. There are many variants. Lines 7 7 -112 ar* placed after line 164. T^zz a different stanza follow lines 121-140 , 145-152. Then a new stanza, followed by lines 16 5 -17 2 ,17 7 -18 0 ,17 3-17 6 , 181-200. Lines 20 1-212 are absent.)

f. 81 v. Inc. .Si quis cordis et oculi. Des. occasionem oculo. ( Wright, Poems of Mapes, 93-95.)

Col. 2 w headed: Versus Magistri Michaelis Cornubiensis contra. Magistrum Henricum Abrincensem coram domino Hugone abbate

Westmonasterii et aliis.Inc. Archipoeta vide quod non sit cura tibi de.Des. Vt ratis in cautem minus in me scribe tu autem [sic] [f. 83, v.

col. 1].f. 83 v, col. 1. Coram Magistro H. de mortuo mari officiali cantuariensis

archiepiscopi. Inc. Quid me sollicitas quia sollicitudine citas.Des. Arcas certamen tamen hoc deus ampliet aurem [f. 85, coi. 1],

f. 85, coi. 2. Coram domino electo Wintoniensi et episcopo rof ensi.-Inc. Pendo poeta prius te diximus archipoetam.Des. Vi sis conductus ductus fur ad fora lucro [f. 89, coi. 1].

f. 89, coi. 1. Inc. Pergama flere nolo fato donais [sic] data solo.11 Cf. Ward’s Calai, of Romances, i. 27 ff.

b1354

Des. Vitro pugnatur fit machina troia crematur. Explicit excidium Troi$ [f. 90, col. 2].

f. 90, col. 2. Prophecia cuiusdam de Domino Edwardo rege Anglie tercio post conquestum. [Above the line, in a modern handy Scilicet Jo. de Bridlington.] Inc, Febribus infectus [as in Wright's Political Poems, i. 128, omitting the Expositio\ Des, carmina pendo [f. 94 v .= p. an].

f. 94 v., col. 1. Inc, Gamlen carnaruan anglis natum dabit agnum Qui dum senuerit tunc leopardus erit.

[Eighteen lines, ending\Hinc terrena spuens sanctus super ethera scandit.

f. 94 v., coi. 2. De babione et croceo domino babionis1 , . . Inc. Incipitpre- facio in libro babionis. Me dolor infestat foris intus iugiter omnis. Des, Sunt incredibilis uxor alumpna cliens [f. 97 v., coi. 1]. ( Wright, Early Mysteries.)

f. 97 v., col. 2. Speculum Burnelli merito liber iste vocatur Quomodo sub specie stidtorum vita notatur.

Inc. Suscipe pauca as in Wright, Anglo-Latin Satirical Poets, i. 11, but omitting lines Fluctuat in dubiis,/. 97, to magnificare solent, / . 135. P . 129 is followed by p. 124 Hinc est quod to magn. solent,/. 125.

Then follows (f. 114, coi. 2) Obfuit augmentum,/ . 126, to deficiuntque cito, six lines on. After this

Talibus exemplis . . . spreta iacent.Then : Burnelli dicta multo modamine ficta

Spernere qui querit semper asellus erit (f. 114, coi. 2).Then Moralitas speculi Burnelli. Z?ilecto in xpo [the Prologue, as on

pp. 3-10].Des. cauteriam admittunt. Explicit AmeN (f. 1 15 v., col. 2).

f. 166. Inc. Corda superborum Scotorum destrue xpe [as in Wright's Political Poems, i. 42].

Des. Spes tua conamen victoria lux releuamen [f. 116 v., col. 2 :collated by Wright].

1 See H ist. L ilt. F r . xxii. 48.

f i i 6 v., col. 2 .' Inc. Francia feminea pharisea vigoris ydea [as in Wright's Political Poems, i. 26-40].

Gloria solamen sit x c in omnibus amen.Explicit.

Three lines beginning O iuger [?] intrusor et sancte sedis abusor [end of f . 118, col. 2].

f. 118 v. Apocalipsis Magistri Galteri Mahap super vita et moribus personarum ecclesiasticarum.

Inc. A tauro torrida, /ter. fecisset lubrica [f. 120, coi 2, as in Wright, Mapes1 Poems, 1-20].

f. 120 v.} coi. 2. Inc. Que noua prava nimis peiora nouissima primis (four lines).

Inc. Incipit comedia de geta. Prologus. [C]armina composuit voluitque placere poeta. ( Vitalis of Blois, Wright} Early Mysteries, 79 : Hist. Litt. xxii. 41.)

Des. Birria gota (Geta) hominem se fore queque (cuncta) placent [f. 123, coi. 2].

f. 123 v. blank.f. 124. Inc. In a somer sesoun wen softe was the sonne. [The hand

writing changes on f . 139.] Des. To vs and alle cristin i god leue it so be falle amen. Explicit vita et visio Petri Plowman [f. 140 v.]. [See Skeais Introd.^p. lxxi.]

f. 141. Inc. Thus y robed in rufset [Piers Plowman, pass. xi. of the C. text]. *

Des. tyl y gan a wake. Explicit passus secundus de Dobest [f. 208]. f. 208 v. [Three lines scribbled\ deleted partially.]

Celerarius vj s & viij d.Prior sancti Yuonis iij s. & viij d. [with other entries].A t the foot is written Non est in mudo. [En d of volume.]

In the front board is a portion of an account relating to Ramsey. At the end are two leaves besides that glued to the board; they seem to contain parts of a legal treatise. I

I see no reason to doubt that the John Welles who owned our manuscript was the rather famous John Wells, monk of Ramsey Abbey, and opponent of Wycliffe, who for thirteen years

b 2

was * prior studentium * at Gloucester Hall, the Benedictine College of Oxford, and died at Perugia in 1388. This-man studied at Gloucester Hall and proceeded D.D..in 1377. His opposition to the Wycliffite circle is the distinguishing feature in his career. Two stanzas in a song on the Council of London in 1382 (Wright, Political Poems, i. 260, Rolls Series) give a lively description of him :

Tunc primus determinans est Johannes'Wellis Istos viros reprobans cum verbis tenellis Multum conversatus est ventis et procellis;Hinc in eius facie patet color fellis.

With an O and an I, in scholis non prodest Imago faciei monstrat qualis hic est.

Hic promisit in scholis quod vellet probare Wyclif et Herford simul dictis repugnare;Sed cum hic nescierat plus argumentare,Nichol solvens omnia iussit Bayard stare.

With an O and an I, Wellis replicabat;Sed postquam Nichol solverat, tunc Johannes stabat.

Wycliffe is quoted (in Fasciculi Zizaniorum , p. 239) as styling him ‘ a certain black dog of the order of St. Benedict \ On p. 1 17 of the same volume he is found subscribing the sentence of William Berton, Chancellor of Oxford, condemning the Wycliffite doctrine of the Eucharist.

In July, 1387, he was sent as procurator by the presidents of the English Benedictines to Urban V I to plead for the release of the learned Norwich monk, Cardinal Adam Easton. His commission is printed in Raines Letters from Northern Registers (p. 423, Rolls Series). He was unsuccessful in his mission and died, as has been said, at Perugia in 1388. He was buried in the church of St. Sabina there, according to a note printed by Tanner from the Cotton MS. Otho. D. V III . The

portion of the manuscript in which this note occurs contains a chronicle of Ramsey Abbey.

Works are attributed to him by Bale. In the Index (p. 263) we have :

De socii ingratitudine lib. i. Inc. Salutem quam meretur aut mereri poterit ? qui grato ingratus diligentem non di(ligit);

andEpistolas quoque scripsit, ea etate eloquentes, 1368.

The source is given as E x epistolis quorundam monachorum (by which is meant a collection of letters of monks of St. Alban’s).

In the Scriptores (vi. 82) Bale adds to the above the following :Pro religione privata lib. 1.Super cleri praerogativa lib. 1.Super Eucharistiae negotio lib. 1.Contra Nicolaum Herfordium lib. 1.

andContra Wicliff . de religione perfectorum.

The reference in Wood’s Hist, et Ant. Oxon. i. 189 adds nothing save the opening words of the tract against Wycliffe,

Traces of acquaintance with the de N ugis Curialium in contemporary or later mediaeval writers are exceedingly scanty. Giraldus Cambrensis tells several of the same anecdotes as Map, but his language shows no sign of being borrowed. Peter of Blois treats some of the same themes. In Ep. 14 he dwells on the miseries of the courtiers who accompanied Henry II on his progresses. He calls them milites H erlew ini, a striking coinci" dence with Map (pp. 13, 186), but not necessarily more than a coincidence. In Ep. 95 he speaks, as Map does (p. 6), of the excesses of the Iusticiarii errantes vel itineraries, the forestarii and vicecomites : again a topic quite likely to occur to two authors independently of each other. In Ep. 79, it is true, he borrows copiously from the Dissuasio Valerii ad Ruffinum (taking from it

the instances of Phoroneus, Marius and Metellus, Lucilia and Livia, Deianira, Valentinian, Canius, Pacuvius), but we know that the Dissuasio was current before and apart from the de N ugis■. A perusal of Peter’s letters leaves me with the impression that he had never seen the whole treatise.

It would be absurd to generalize from so very fragmentary a knowledge of English mediaeval literature as I possess. All I can say is that I can adduce no single instance of use of the treatise before the seventeenth century. Higden in the Polychronicon no doubt includes Walter, Archdeacon of Oxford, in his list of authorities, but there is nothing from the de N ugis in his text. Possibly he regarded Map as the author of the versified Itinerarium Cambriae, which he quotes almost in extenso.

No English mediaeval library catalogue contains an entry identifiable with the de N ugis. Neither Leland nor Bale had ever seen it. In short, its appearance in 1601 in the Bodleian Library seems to have been practically its first introduction to anything that could be called a public. It must soon have attracted some attention. Richard James made extracts from it and a transcript of it, now contained in Bodley MSS. James 14, 3L 39-1 Camden makes a few quotations from it in the

1 M S. James 14 contains the extracts, on ff. 8 1 - 1 3 6 . T h ey begin with Dolendum nobis est (3 7) . . . multiplicatus (411), continuing with H os Hugo (5 19) . . . non deleuit ( 5 28). Non dico quin (6s) . . . aciem (66). Mittit etiam (616) . . . tenere nequeo (S23). Jam es sometimes epitomizes in a very few words the portions he omits: very occasionally he gives an illustration, e.g. on ‘ French o f Marlborough (246s0) he writes in the margin ‘ And french she spoke moste fetously / After the scoole of Stratford at Bow. Chaucer in descriptione p r i o r i s s a e H i s last extract ends p. 13 6 et insaniorem partem (2 5 4 s). It is followed by extracts from the Apocalypsis Goliae and other Goliardic poems.

M S . Jam es 39 contains the first part o f a full transcript o f the text, prefaced by the note of ownership of John de Wellis and a brief description o f the pictorial device accompanying it. Th is volume goes as far as Dist. I V . i ( 14 0 5) linx penetrans.1

M S. James 3 1 contains the remainder of the text, beginning: omnia exicio propriae

Britannia,, e.g. ed. Gough, 1806, i. 166, 267, 382: the last is borrowed from him by Burton (Anatomy, Part III, Sec. 2, Mem. 3, Subs. 4). Archbishop Ussher printed, in his book de Christianarum 'ecctesiarum successione et statu (Opp. ii, p. 244), a portion of Dist. I.xxx i (pp. 60, 61) on the Waldenses. Several notes in the same work show that he had read a good deal of the manuscript. The interesting letters of Sir Roger Twysden in 1666 and 1669, mentioned first in Notes and Queries (1849, i. 76), and subsequently printed by Wright in his Preface, show that some scholars were alive to the interest of the tex t: * they say there is many stories of good worth, fit to bee made publick,.in it.’

I have no doubt that between Twysden’s date and the publication of Wright’s edition in 1850, a number of references to the de N ugis would be discoverable : I have as a matter of fact found none, even in the works of Thomas Hearne.

In 1850, as has been said, the editio princeps was produced for the Camden Society by Thomas Wright. It will, I think, be worth while to quote from his Preface what little he says about the manuscript and about the preparation of his edition.

The manuscript is written in a very crabbed hand, and is filled with unusual contractions, which are often by no means easy to understand. In producing the present edition, I have had to contend with many disadvantages; the practice of the Bodleian Library, which does not allow its manuscripts to be lent out on any conditions, has rendered it impossible for me to collate the text myself with the original, and

gentis, down to the end. It is followed by the capitula. Then follow: Improperium cuiusdam in monachos ex M S. Bibl. Bodl. Turstano . . . Ebor. Archiep. T . Stampensis— et vivat de communi quod deus est. and: Fragmentum narrationum ex M S. Bibl. C .C .C . Oxon., namely the stories in M S. C .C .C . Oxon. 130, of which two are printed in this volume, p. 261 . H ardy {M aterials, ii. 4 8 5) mentions another manuscript, ‘ Olim Clarendon 7 8 / but this is a mistake. From Cal. M S S . A n gl. el H ib. (iii. 14 ) we see that the book only contained a Mapesiaii poem.

it has not always been in my power to consult, in cases of difficulty, scholars on the spot in whose opinion I could confide. In the latter portion of the work I have been more fortunate, and I have to acknowledge the kind attention and service in this respect which I have received from the Rev. H. O. Coxe, one of the librarians of the Bodleian Library, and the Rev. W. D. Macray, of New College. The difficulty I found previously in obtaining a satisfactory collation, combined with some other circumstances, has been the cause of a very considerable delay in the publication of the present volume, which was commenced several years ago.

To the delay just alluded to must be attributed any slight difference in the system of editing the. text which may chance to be discovered between the earlier and latter parts of this volume. My principle has been to correct all those accidental corruptions of Latin orthography which arose merely from the ignorance or carelessness of monkish transcribers, but to retain most of those which were strictly mediaeval forms; and I think that perhaps in the latter part I have carried this process of purifying a little further than at first was intended. The business of an editor is to present his text, while he preserves its correctness, in a form as intelligible as possible to the general reader. With this principle in view, I have not hesitated to correct the corruptions of the manuscript, when that correction appeared evident, and I have added a few notes for the purpose of making the text somewhat more intelligible to those who may not have the advantage of an extensive acquaintance with the Latin literature of the middle ages. These notes might perhaps have been made more numerous; but for this deficiency, and for any errors of the text which may have escaped me, I must throw myself upon the indulgence of the reader.

T h o m a s W r ig h t .Brompton, Nov. 1850.

It is certainly the case that Wright’s text is perceptibly more correct towards the end of the Work. The earlier portion is disfigured by a number of what seem easily avoidable blunders. Yet I think that, considering the conditions under which h^

worked, he deserves praise and not blame for the sum of his achievement. It would be ridiculous for me to pretend that I do not think my own text is better than his ; but if I had had to depend upon even the best of transcripts, I am certain that many errors and faults— of which I hope there are now but few —would have survived in my pages.

A s a matter of fact I have had the very great advantage of using a complete ‘ rotograph' of the treatise which has been procured for me by the kindness of the Delegates of the Clarendon Press ; and by its help, coupled of course with personal consultation of the manuscript, I have been able to eliminate a great many errors from the old text. I believe that the student now has before him a record, complete in all essentials, of what the manuscript presents. I say, in all essentials, because I have not, except in the fewest possible cases, recorded the abbreviations. These are copious, as is usual in manuscripts of the date of this one. To have indicated the expansion of them by any typographical device would have entailed producing a quite unreadable page, and would have been a piece of pedantry in which, I hope, no scholar would have acquiesced.

In the matter of spelling I have implicitly followed the manuscript, with its tricky use of u and v, its disregard of diphthongs, and all the other features which it is reasonable to expect in a fourteenth-century copy of a twelfth-century text. I believe it will be found that I have not been quite perfectly consistent in my expansions of abbreviations, in that I have sometimes written quod and sometimes quia; I have also sometimes expanded m* as m ihi (not michi), and have possibly treated nichil in a similar fashion. I hope confession of these shortcomings (the only ones of the kind of which I am conscious) will be taken as sufficient to condone them.

The punctuation, on the other hand, is my own. The manu-c

script has a system, and a very elaborate one, which may be best indicated by a transcript of a few lines :

(p. 202) Domine / nos rei ueritatem scimus/ Sed tu nobis tam austerus es / et tam hispidum nobis dans supercilium / ut que vera scimus* pre timore tuo dissimulare oporteat / Mansio tua / et biblis quam hic queris / est rauenne / Si vobis non displicet/ eamus ut illic inuenias/ quod te credis hic uidisse /

I do not suppose that any one who wishes to make a study of the text would have welcomed the preservation of these highly confusing marks.

I have not hesitated to emend, or to introduce my emendations into the body of the text, when I felt confident of their correctness. The reading of the manuscript is, of course, always recorded in the foot-notes. I think it allowable, at this point, to put together a selection of passages in which I think that I have, either by recovering the reading of the manuscript, or by emendation, materially improved the text.

PAGE LINE2 2 uannus. MS. manus.

5 et e conuerso. W. et ergo.* 13 fit causa. W. fit tarn.

18 decipula. W. decupla.4 The punctuation of cc. i (fin.)-v differs much from that

- . of W.7 1 iusticiis . . t immiciores. W. inscitiis . * . immunitiores.8 21 modici numeri. W. modici verni.

12 29 quin. W. quidem.*3 1 me. W. vis.

16 modicitate. W. non dimidiatae.1 6 19 qua. W. gravi.

20 attemptant. W. acceptant.26 animaduerterent. W. arma ducerent.

* 18 3 stimulis. W. simul.

PAGE L IN E

18 24 nunc. W. nec.19 19 strenuo. W. facundo.21 8 turpauerunt. W. crepaverunt.24 2 innaturalius. W. did not decipher it.

6 Unde cum. W. Unam tamen.2 5 3>4 necessarium. W. victum.

24 nec. W. nisi.26 6 pruritus. W. penitus.

9 procurauit. W. praecavit.27 28 assunt ibi. W. assenti.3° 18 vim. W. pacem.34 11 conualescentibus. W. qualescunque.

20 sanctumque senatum «Romane curie. W. suumque senatum ratione curiae.

36 30*1 quod turpe. W. quia tempore.37 i 5 Semite. W. stricte.42 20 Attamen seudo-’prophetas. W. actum. Pseudo-prophetas.

Cf. 55. II.45 2 7 sine causa proscribunt. W. sumtam praescribunt.46 8 sine causa. W. sive tam.

9 Nero. W. vero.47 32 sine murmure. W. summi ratione.49 23 si cibi parcitas. W. si tibi peccas.54 15 potest. W. prout.55 2 5 in necessitate unedonis uel uiatici. W. in nec. mittendi

viatici.57 i, 2 inualueruntque. W. maluerunt quia.5 * 2,3 In Normannia non apparent. W. in Normanniam.

Apparent.60 17 cifo. MS. in quo.64 1 racionem supplied.5 23 habui. W. hujusmodi.

67 20 precatrici. W. peccatrici.7 i 2 7 Austcliue. W. Austeline.73 1 3 Deheubard. W. de heulard.

C 2

PAGE LINE

74 19 in term is. W. interius.75 12 deuia. W. Denis.78 19 in cunis. W. in cujus.79 8 ecclesie. W. culeriae.85 2 7 lacrimis. W. Latinis.9i 3 per uerbum. W. puerulum.

122 1 per estum interceptus. W. perstans in terris.142 2,3 inmaniores . . . a manibus. W. in amores . . . amantibus.17 1 30 vitrici. MS. victrici.181 5 hominium. W. homini.183 2 7 militum. W. aulicum.196 28 vincat. W. nunciabatur.206 1 nolo tamen. W. volo et amem.

i 5 Actis. W. Anno.207 31 mimus. W. minus.214 7,8 quidam ex bonis 4 Voca Stephanum \ W. quidam ex

bonis vota steph.22 3 7 ueautur or ueautre. MS. neantur.229 24 superatur. W. pater.235 15 omnia. W. Anima.248 15 se cun(c)ta. W. secunda.253 9 cel(er)ique. W. coelique.

In the above selection—a very small one— I have picked out a fair number of specimens from the earlier pages, and, from the latter part of the book, a few only, representative of the places where the sense is-materially affected. Any one who cares to examine Wright's text will easily add to their number. There are, besides, places in which gaps have been filled up, and very many in which the punctuation and division of sentences has been completely changed. Puzzles and corruptions remain, of course; but I do believe that the present text is a great deal more readable than the former one.

The only other edition known to me of any part of the text (save the Epistola V alerii ad Ruffinum) is the series of extracts in Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, vol.Xxvii, pp.61-74. These were collated with the manuscript by Dr. F . Liebermann, but some errors escaped even him. The passages are as follows, reference being made to the present edition :—

PAGE PAGEDist. I. xi. 1 22- 28. Dist. II. xvii. 838-6,8-10.

xvi. 3510- 26h . 8517- 19.xxiv. 3710- 4o24. xxiii. 9511- 9610.xxix. 5<519- 573. xxix. IOI2”4.XXX. 583- 5916. Dist. IV. i. i3813-i3 o 1.

xxxi. 602- 9. xi. i 7624- i 835.6o22-6 i15. xiii. 18518-23.

xxxii. 5^ 9- 24. 1862- 6.Dist. II. iii, iv. 6515- 18. Dist. V. i. 30317- 21.

V. 6715" 18. V. 22026- 2216.6726-6810. 2259-25.

xvii. 8 i2" 5. 22826-22910.8125» 26. vi. 23826- 24017.823- 19. 24312-30.

The range of Map's reading, as attested by his quotations, is not inconsiderable. He is, to begin with, saturated with the language of the Latin Bible. The borrowed phrases are noted in my margins so far as I have been able to detect them; but it is certain that I must have missed some. Biblical turns of language are employed by him on the most unexpected occasions, and sometimes display his impish humour in a rather shocking fashion.

On two occasions he quotes Office Hymns. Of older church writers he cites by name Augustine, Jerome, and Gregory; and makes tacit use of Jerome's treatise against Jovinian. The writers nearer his own time may be laid under contribution

more copiously than I have seen. Those to whom there are plain allusions are Hildebert, Bernard, Geoffrey of Monmouth, Peter Comestor (the H istoria Scholastica), the H istory of Pseudo-Turpin, not to mention the unidentified romances and sagas from which many of his longer stories are supposed to be derived.

More general interest attaches to his use of ancient secular authors. Of the poets Virgil, Horace, and Ovid are the favourites. He has also read Terence, Juvenal, Persius, Martial, Lucan, Pseudo-Cato, Claudian, and perhaps Statius. There are traces of the use of works of Cicero, of Caesar, Pliny, Solinus, Quintilian, Gellius, Apuleius, Martianus Capella, and express quotations from Boethius, Porphyry, Macrobius. An allusion to Tacitus (p. 45) is likely to be delusive : one to Livy (p. 204) is shadowy.

In addition to verbal citations account must be taken of the facts and names with which Map shows an acquaintance. He is familiar with a great deal of mythology, largely, no doubt, through the medium of Ovids Metamorphoses : he has read of Alexander the Great, of Numa, perhaps in the Fasti, of Scipio, of Catiline, of the death of Julius Caesar, and of Nero and Vitellius. It is possible that for this knowledge he may depend upon Sallust, upon Suetonius, and upon some general history like that of Orosius.

It is natural to suppose that he was familiar with at least the- Policraticus of John of Salisbury, since he has borrowed the second title of that work as the sole title of his own. I have not been able to find that he has done more. The habit of classical allusion is common to both writers: one, at least, the story of Cicero and Terentia (p. 150), is told by both, but I cannot see that Walter has copied it from John.

I append a list of the sources, other than Biblical, to which I have found allusions in the text of the de N ugis curialium t

Though I am far from supposing that it is complete, I doubt if the researches of future students will add any names of importance to it.

Apuleius, cf. 1773.Augustine, Conf. 1, (?64), 248,

ps.-Aug. Sermon, 152.

Bernard, Epp. 38.Boethius, Cons. Phil. 1, 253.

Cato, Disticha, 230.Caesar, Bell. G a llcf. 53.Cicero {And. ad Herenn. 51).

de Oratore, 151. de Senecta cf. 150. pro Archia, cf. 203.

Claudian, in Eutrop., 7.in Ruf. 139, 141.

Clement, Recogn. 1565*

Didache, cf. 14618.

Gellius, 151, 152, 153.Geoffrey of Monmouth, 140, 2211. Gregorius, S., 24.

Hildebert, 24.Horace, Odes, i 16.

Sat. 4, 53. 8o-E fp . 26, 45, 144. 148, a n , 254. A . P . 4 , 27, 115, 142, 158.

Hymns, 1, 37.

Jerome, Epp. 35.in lovin. 150, 152, 155.

Juvenal, 52,102, 142, 158, 197,

Livy, cf. 2041?.Lucan, cf. 2327, 20315, 204.

Macrobius, in Somn. Scip. 249. Martial, 141, 142, 151, 159. Martianus Capella, 156.

Ovid, A . Am. 46, 65, (137), 244. Am. 6, 102.Her. 45.Met. 14, 61 et al.

Persius, 9, 53.Petrus Comestor, Hist. Schol. 316,

.5°, 150. l6829«Pliny, N . H. 3, (124).Porphyrius, Isagoga, 1, 249.

Quintilian, cf. 151.

Solinus, 124.'Statius, cf. 16719.

Tacitus, Agr., cf. 4512.Terence, Eun. 49; Phorm. 12.T urpin, Historia, 1 o x.

Unknown, 1 1918, 2155.

Virgil, Eel. 34, 36, 41, 6 1 ,13 5 ,14 2 , 148.

Georg. 2, 85.Aen. 11, 69, 88,99, 1 13 ,1 16 , 209,

217.Vita Antonii, 79.Vita Cadoci, cf. 72.(Vita Haroldi, cf. 217.)

A s to the plan and date of the de N ugis, nothing can be clearer than that there is no plan, and that the work was jotted down at various times, as the fancy struck the author. He himself says (14026) ‘ Hunc in curia regis Henrici libellum raptim annotaui scedulis’. He undertook it, he says, at the instance of one Galfridus (13 1), who had asked him (1812) to put down in writing sayings and doings hitherto unrecorded, or anything conspicuously remarkable that had come to his knowledge. Wright (p. x) will have it that Galfridus had asked him to write a poem, but I think the ‘ poetari * of 1 7s2 and the * philosophari * of 1 34 are synonymous, and merely signify literary composition. A t any rate Map, on p. 18, assumes that he is doing in this work what he had been requested to do.

There are numerous and discrepant notes of time in the book, which I will attempt to collect.

Dist. I. ix. 528. adhuc nunc post mortem suam (sc, Henrici II). After1189.

xi. 15 25. anno primo coronacionis nostri regis Henrici. Possiblyin Henry IPs lifetime.

xii. 164. Portingalensis rex qui nunc uiuit. The king is notnamed, and the reference is doubtful.

1820 Gilbert Foliot, bishop of London, 1163-87.Bartholomew, bishop of Exeter, 1163-86.Baldwin, bishop of Worcester, 1180-5 (?).

This seems to give a date between 1180 and 1185.xiii. 194. Gischard of Beaulieu, father of Imbert, ‘ cui nunc cum

filio suo conflictus est/ Doubtful to me.xv. 31. In or just after 1187.

xxii. 3320. Reginald, bishop of Bath: after 1174.xxvi. 3422. The Lateran Council: 1179.

xxvii. 5520. Gilbert of Sempringham, ‘ qui adhuc superest . . .centennis aut eo amplius/ He died 3 Feb., 1189.

xxviii,xxix. 5610»19. Henry II is spoken of as alive.

Dist. I. xxx. 58®. William, archbishop of Rheims (1176-1202), told a story to Map.

Dist. II. ii- 65s- Map told a story to Hamelin, abbot of Gloucester (d. 1179).

iii. 6521. Map was present at Limoges in 1173.65s9. Johannes Albaemanus, at that time (1173) bishop of

Poitiers, ‘ qui nunc est Lugdunensis archiepiscopus/ He was translated to Lyons in 118 1, and resigned in 1193. This, then, was written down after 118 1.

vii. 69s. Girard la Pucelle began his teaching career at Paris in or about 1160.

xviii. 8520 etc* The chronology of this chapter is badly confused, but it appears to have been written after 1 18 5 : Lucius III (d. 1185) seems not to be the reigning pope (86u).

xxiii. 9513. Map knew Thomas a Becket as chancellor: i. e. before 1163.

xxvii. 9927. Gilbert Foliot is bishop of London (1163-87): also15828.

xxviii. 19. ‘ In the time of Roger, bishop of Worcester*: Roger diedin 1180.

Dist. IV. i, 1393Bqq. Map ‘ wrote this page* at Saumur in June, 1182 (really 1183). Wright (pp. ix-x) misrepresents this passage: ‘ he says that he is writing on St. Barnabas’s day (the n th of June), the same day on which the young king Henry died in 1183, evidently looking back to that event as being some time past.’ But what Map really says is that Henry died at Martel,* mense quo hanc paginam apud Salmurum scripsi,

die S. Barnabe apostoli, anno . . . 1182 (sic) et sue natiuitatis 270/ The plain meaning is that Henry died on June 11, and Map heard of it at Saumur later on in the same month. The year is wrong in the text.

13931. ‘ hodie/ Henry II has commanded the young king’s body to be moved from Le Mans to Rouen. The Chron. Rothomagense, cited by Stubbs on Benedict of

d1354

Peterborough, i. 304, dates the burial at Rouen on J uly 22. Thomas Agnellus (in Rad. de Coggeshall, Rolls, p. 279) says that the body lay at Le Mans for thirty-four days. Map seems to be writing before the actual removal of the body, but after the order had been given. This will suit the end of June or

Dist. IV •• beginningof July, 1183.• n. i402o# jy[ap wrote book by fits and starts at the court

of Henry II.v. 15828. Gilbert Foliot is now very old and nearly blind.x. 17619. The sixth bishop of Hereford since the time of

Alnodus, who bequeathed Ledbury North to the see, temp. Will. I, is now reigning.

xi. J 832. ‘ nunc hodie . . . electus est Lucius papa successorAlexandri tercii, qui (Lucius) fuerat anno preterito Hubaldus Hostiensis episcopus/ Lucius III succeeded in 1181.

xiii. i 8 6 l4>i8etc. The first year of Henry II appears to be longrr past.

1st. V. iil. 20615. The year 1187 is mentioned.21812. Henry II ‘ qui nunc regnat* before 1189.225. Reminiscences of 1179 when Map was on the way'to

the Lateran Council.vi. 237108^- Written after the death of Henry II who had

reigned thirty-six years.23820. Geoffrey Plantagenet is archbishop of York: he

became so in 1191. His quarrels with his canons have begun.

24111. Richard I is king. The murder of the Marquis of Montferrat (Conrad, not Boniface) was in April, 1192.

24117. Henry II seems to be still living.24317. Richard I * qui nunc regnat ’.24618 etc- Geoffrey Plantagenet is perhaps not yet archbishop.

vii. 25318 Bqq- ‘ regis nostri. . . Henricum secundum dico/ Before1189.

f‘ Thus the earliest personal reminiscence recorded by Map seems to be the conversation with Thomas Becket as Chancellor, an office which Becket resigned in 1 162.1 The latest incident is the murder of the Marquis of Montferrat in 1192. Parts of Dist. I date from before 1 185 (cap. xii) : in or just after 1 187 (cap. x v ); before 1189 (cap. xxvii). Of Dist. II we can only say that it was written after 1 181 . In Dist. I l l there appears no indication of date. Dist. IV was in part written in 1 183 (cap. i), and in part in 1 18 1 (cap. xi). It also contains the Epistle of Valerius, which we know to have been an earlier work of Maps. This distinction, then, has some claim to be regarded as prior to the others in date. Dist. V was written partly before Henry IPs death (capp. v, vii), and partly in or after 1192. When I say ‘ written', I mean ‘ put into its present form'. Allowance must t!e made for revision and for insertions of incidents later than the main body of the text. The remarks about Richard I on pp. 241, 243 (and probably those about Geoffrey Plantagenet on p. 238), have some appearance of being insertions of this kind; for we see that part of the chapter in which they occur is of earlier date than the events which they record.

The date of compilation, then, may be placed in the years 1 18 1 to 1 192 or 1193.

The plan, as I have said, is to seek. Beginning with an invective, as it may be called, against court life, Map groups round that the stories of Herla and of the king of Portugal. The idea of ‘ making a good end’ by retiring from the court to live in peace, suggests the stories of monks who left the cloister. Then comes a break.

The news of the capture of Jerusalem by Saladin leads him

1 Unless we insist on the words ( 2 3 7 18) ‘ Vidimus inicia regni sup, which may take us back to 1 1 5 4 .

to a lament on the ^vices of the age. Is there a hope that all the religious activities of the monastic orders, old and new, can avail to palliate these ? Forthwith he is launched upon a disquisition on the origin and decline of all the orders of his day, including the military. He devotes most of his space to his bites noiresy the Cistercians, and has begun to recapitulate, when, at 564, there is a marked and sudden break. After a single sentence about the Carthusians, he says in effect: 4 After all, all the numerous ways of following the simple life in externals seem ineffective. King Henry dresses splendidly but is humble of heart.’ This mention of Henry II suggests the topic of that king’s zeal against heretics. Heretics are the topic of the next few pages. The story of three remarkable hermits, dragged in rather awkwardly, leads over into Distinction II, whereof the first seven chapters deal with good men of his own time. The next real break begins, I think, with cap. viii. The Welsh are quite suddenly introduced, and a Welsh folk-tale brings with it several other stories of the same kind. The tales of Gado and of the Byzantine emperors, which come next, seem quite detached; but that of Gillescop (cap. xix) affords a natural means of return to the topic of the Welsh, and this to a second series of folk stories. The tale of the Three Counsels (unfortunately imperfect) is not led up to by any transition from the previous chapter, but the note which follows it does serve to introduce Distinction III, which consists simply of a short preface and four romantic stories. Distinction IV, as we have seen, has some claim to be regarded as the earliest portion of the work. It may have been intended at one time to stand first in order. The prologue is compatible with this idea: and twice (14029,14 2 10) the work is spoken of as a ‘ libellus ’. The salient feature, too, is the Epistola Valeriiy now first, perhaps, emphatically claimed by Map as his work ; a piece which has very much the appearance

of a rhetorical exercise in which a young writer has striven to concentrate evidence of his wide knowledge and reading. There is a very forced transition from it to the tale of Eudo; and the connexions which are managed between the succeeding stories, though sometimes ingenious, are not more natural. Three of the stories (vii, viii, x) are also told in Distinctions I and I I ; possibly one ought to say, told over again. The last in the Distinction, that of Sceva and Olio, is quite detached. It has the air of being the plot of a comedy or narrative poem.

It is the professed object of Distinction V to show that modern times have produced heroes as remarkable as those of antiquity. Accordingly, after some stories taken from the older English history, Map settles down into personal reminiscences of * kings he has met ’. The end of these reminiscences is singularly abrupt, but there is no reason to suppose that they are imperfect.

The conclusion of the whole, a recapitulation in a condensed form of chapters i-ix of Distinction I, is curious and rather pointless. The few allusions to contemporary events which it contains show it to have been written before the death of Henry II.

By way of elucidating the text I have added a few notes. But I have not attempted to reproduce in them the matter of Wright's foot-notes, many of which identify and assign dates to the persons mentioned. My notes give some additional references to sources, and some corrections of the text. They also mention literature bearing on the subject, attempt to explain difficult passages, and call attention to unexplained puzzles. The index of noteworthy words serves to a modest extent as a glossary, in that I have added the English equivalents of the more obscure words. In that of proper names I have attached dates to a good many of the names, thus preserving part of the information contained in Wright’s notes.

I have, however, from the first renounced all efforts to compile a full commentary upon the text. I am not equipped with sufficient knowledge of mediaeval Latin, of history, or of romance and folk-lore to be able to contemplate such an undertaking. I only aspire to put a valuable document into such a condition that experts may be able to use it with ease and confidence. •

The epistle of Valerius to Ruffinus against marriage which forms Dist. IV. iii-v, was, as Map tells us (p. 1588), circulated separately before its incorporation into the complete work. It was current anonymously, or rather, most people failed to recognize that by Valerius Walterus was meant, and accordingly the credit of authorship was denied to Map. Of this first edition — if it may be so called—of the epistle many copies exist, both, separate and accompanied with commentaries. Only one of the separate copies which I have seen (B. M. Add. 37749) assigns the writing to its true author. This is a small book bearing a Waltham Abbey press-mark (lxiii. al. ca.) and formerly in the Phillipps collection (no. 1056). In it the epistle is entitled ‘ Epistola magistri Walteri Map ad quemdam socium suum ut dicitur uxorari uolentem.’ This portion of the MS. is of the thirteenth century. The earliest copy (Bodl. Digby 67) may have been written in the last years of the twelfth century; another, one of the Gale MSS. at Trinity College, Cambridge (O. 7. 7), which appears to have belonged to the Scottish Abbey of Deer in Buchan and contains the best text of' the Ibis of Ovid, is of the early part of the thirteenth century. Anotherearly copy is B. M. Arundel 14 (used by Wright). It is oflate twelfth or early thirteenth century. The epistle follows the Topographia Hiberniae of Giraldus Cambrensis. The provenance is not clear; like other Arundel M SS. it belonged to Lord William Howard (in 1613).'

From the separate copies, of course, was derived the text which was printed among the spuria of St. J erome (e.g. Martianay, v. 337; Migne, P . L . xxx. 254). I have not attempted to trace the history of this text, nor do I think that any light would be thrown on the de Nttgis by such an investigation. It may, however, be worth while to say a few words about the mediaeval commentaries upon the epistle, which, we should naturally hope, would help to explain some of the very obscure allusions contained in it. I may say at once that they do nothing of the kind.

There appear to be five commentaries. Three, including the earliest, are anonymous. The third and fifth are respectively by John Ridewas or Ridevall (who also wrote on the Metamorphoses of Ovid), and Nicholas Trivet the annalist and commentator on Boethius and Augustine de civitate D ei. None of them have, so far as I can ascertain, appeared in print. I,

I, 2. These anonymous commentaries occur in manuscripts at Clare College (14, Kk. 4. 1) and St. John’s College, Cambridge (115 , E. 15), respectively of the fourteenth century (early) and of the fifteenth century.

I begins with a section of the text, (1432" 9 ‘ Loqui prohibeor . . . nec fallor’) on which the first words of the document are :

‘ M ulier siprim ahtm teneat contraria est viro suo * ecc * 25. Sicut dicit glosa super istud uerbum historice ostendit sapiens quam sit noxius primatus mulieris que subesse debet non preponi/

After a few lines the writer’s view of the authorship is thus set forth:

‘ Si autem queritur quis fuit iste Valerius et hic Ruffinus, videtur mihi ad presens Romanus fuisse et eundem fuisse Valerium qui historias romanorum prosaice scripsit, non Valerium Martialem poetam/

Thus Valerius Maximus is, in his view, the author.The commentator is obviously English. Of merula (1437) he

says, ‘ vocatur apud nos throstelkoc: philomena (1438), ‘ apud nos vocatur nythegale/

Occasionally he supplies a various reading. In 1495 he reads ‘ tongilio vel zongilio*. On 150™ he has ‘ Valentinus. Aliqui libri habent Valentius, et hec litera vera est \ For ‘Canius' 1 5 1 1 &c. he reads fCaonius’ throughout. On 155® his words are: ‘ Penucia virgo. Circa quod sciendum quod penucia siue pericio uirgo cretensis fingitur sollicitata fuisse ab apolline que nullo modo ei consensit/ etc.

On 1 5 i»sqq- a diagram of the winds is given.The concluding words are : ‘ culpa mea est et ignorantia. Si

quid satis, dei munus et gratia. Cui sit in eternum honor et gloria. Amen. Explicit expositio epistole Valerii ad Ruffinum de dissuasione nuptiarum/

2 is entitled: ‘ Item expositio moralis super eandem epistolam Loqui, etc. Hoc contra malos religiosos, quibus certis temporibus et locis prohibetur ne loquantur et tamen tacere non possunt/

The exposition is throughout ‘ moral ’, and does not attempt any explanation of allusions. It ends :

'S ed ne te longo * quod quantumcunque utilia sunt que prolixa sunt fastidio sunt* inutilia dum breuia sunt ex aliqua parte placent, scilicet in eo quod breuia sunt/

3. For the commentary of John Ridewas I have consulted the manuscript Ff. 6. 12 in the Cambridge University Library. It begins thus :

‘ Loqui, etc. Hec epistola continet principaliter tria, scilicet Valerii scribentis excusationem * Ruphini nubere uolentis correptionem * correpti, etiam uanam (? uariam) informationem/

There is no identification of the author.

On 1443 (Propinat tibi, etc.) he quotes the story of the death of Zedekiah given in the H istoria Scholastica.

On 146s (in casu Phetontis) he says : ‘ Nota * plures libri habent in casu fetontis et plures in casu peonis.’ By the latter, he explains, is meant Paeon or Aesculapius, slain by the thunderbolt of Jupiter. I have not seen this reading in any MS. He makes use of comment no. 1, under the name of ‘ alius expositor\ The latest authors cited by name are Theodolus (the Ecloga of Theodulus (Gottschalk)) and Martinus (Polonus) ‘ in cronica \

In 1556 his reading is ‘ pericio uirgo\The concluding words are : ‘ veritas autem amara est rugose

frontis et tristis fostendit quia coreptorisf (/. offenditque correptos : compare a MS. at Queens College, Cambridge) explicit expositio Ridewas.’

I have noticed only one English word ‘acredula, anglice mapel*.4. The fourth and most copious of the commentaries is that

contained in the Lambeth MS. 330. It occupies the whole volume, which is a handsome book of about the year 1400, containing 114 leaves, of 32 lines to a page. The decoration (initials and borders) is of good style. The first initial contains the badge of the de Bohuns, a swan gorged with a crown: a chain dependent. No name of author is prefixed to it. I had at one time little doubt that it was by Nicholas Trivet: but there is another claimant in the field, as will*be seen shortly.

The work begins with a very long prologue in four distinctions on the four requisites of a good friend. This occupies eleven leaves. The opening words are :

‘ Amicus fidelis protectio fortis. Ecc. 6. Dicit Jeronimus super illud Mathei 12. Omne regnum in se diuisum. quomodo concordia res parue crescunt, ita discordia maxime dilabuntur/

On f. 10 b the authorship of the epistle is thus assigned: ‘ Vera1354 e

amicicia . . . multum uigebat in antiquis. Tali affeccione et dileccione scripsit Valerius Maximus epistolam amico suo Ruffino ad consulendum et exhortandum ne duceret uxorem, sed quod seruata continencia intenderet studiis literarum et precipue sacre scripture (!). Iste Valerius scripsit de memorialibus (memorabilibus) dictis et factis Romanorum et gencium exterarum. Idem per epistolam presentem Rufino matrimonium dissuasit, non quia sit malum uel peccatum. Unde apostolus/ etc., etc.

This attribution is derided in a note written by Archbishop Sancroft on the flyleaf. The range of authors quoted is very considerable, but not very relevant. I do not think that, with the exception of Jerome against Jovinian and Martianus Capella, the writer has detected the true source of any of the allusions.

The comment on the text begins on f. 12 a. The Epistola is divided into thirty-six sections, each of which is written in red and provided with an illuminated initial. The first sentence of the exposition i s :

‘ Sunt multi qui audita ueritate offenduntur, placentibus adquiescunt et delectantur/

On 1469 the story of Aesculapius or ‘Pion* is told, but there is no notice of a various reading.

In 14616 the reading is 4 pungunt ’ for ‘ puniunt \In 1496 the reading is ‘ Congilio’ for «Tongilio*, and the

comment (which quotes M artinus in cronicis for the story of Caesar) is much astray. It says: ‘ Tongilio quidem humili, id est instrumento scindendi. ; Tale instrumentum dici potest diuinum. Sap. 16/ Apparently the writer connected the name Tongilius with the preceding clause ‘ filum ipsius ausa est occare . , . Atropos*.

In 15010 he reads ‘ Valentinianus*, but cannot identify the emperor in his exposition.'

In 15313 he has nothing helpful about Livia or Lucilia,In 1556 he reads * Pericion uirgo ’ and quotes Jerome adv.

Iovinianum .In 1 56s he has ‘ brutorum similes ’ for ‘ brutei \Part of his exposition of 1 5617 is worth quoting :

‘ Stilbons uel Stilbon idem est qui mercurius. Hic consilio apolinis philogiam filiam fronesis duxit in uxorem. Fronesis uero soror erat alathie. Omnes autem dii et omnes dee ad nupcias mercurii et philogie concurrerunt. De hac etiam fabula in marciano poeta.

Stilbons philogiam quando duxit simul omnes Dii simul (?) atque dee. discordia non fuit auri In pomo scripsit ‘ me uestrum pulcrior optet/

The last pages of the exposition are devoted to a panegyric of the Virgin. The closing sentences are :

‘ Sicut'deus masculum et feminam creauit, Noe similiter masculum et feminam congregauit. In figuram quod ex talibus militans ecclesia colligitur et ex similibus ecclesia triumphans restauratur ad eorundem eternam salutem et dei honorem, ut in omnibus et ex omnibus laudetur deus in secula seculorum benedictus. Arnen/

The whole work occupies 212 pages (106 ff.) and is followed by an alphabetical index in double columns, occupying 107 a to 114 a. There are some late marginalia (xv-xvi) and a few late verses and scribbles on the flyleaves, besides Sancroft’s note already mentioned.

It. will be gathered that the production is extraordinarily diffuse and contains very little of value.

5. The fifth is definitely attributed to Nicholas Trivet in the MS. which I have examined, viz. Lincoln College, Oxford, 81, most kindly lent to me by that society. There is another copy at University College (61) which I have not seen.

e 2

The attribution in the Lincoln College MS. is confined to the old (fifteenth century) list of contents on the flyleaf, in which we read:

‘ Valerius ad Rufinum cum (commento) Triveti.’The commentary is the last article in the book, beginning at

f. 93 : written in double columns of 46 lines. The MS. is of the fifteenth century, and a handsome book, though the wanting is rather badly blurred in parts.

The beginning runs thus :‘ Inc. Epistola Valerii ad Rufinum de uxore non ducenda

cum commento. Loqui prohibeor—voluptatis preco.‘ Sciendum quod tres fuerunt Valeriiet omnes erant Romani.

Unus erat Valerius Marcialis cocus qui fecit epigrammata ludicra. Alius fuit Valerius Maximus qui scripsit de dictis et factis memorabilibus ad Tiberium Cesarem. Tercius fuit iste Valerius, et non fuit idem alicui primorum, licet auctor manipulus (sic) florum dicat eum esse secundum predictorum. Rufinus fuit philosophus et Romanus.

‘ Ad faciliorem intellectum huius epistole *x* capitula assignantur' etc.

Among authors quoted are (in the order in which they occur). Isidore, Papias, liber de naturis rerum, Tullius, Martial, (Giraldus) de mirabilibus Hybernie, Alredus super Boycium, Augustine de civ. dei, Boycius ; Geoffrey of Monmouth is used, for it is said that Belinus and Brennius invaded Rome.

‘ Emilius (or Enulius) sic a it :Cingnus (Cygnus) in auspiciis semper letissimus ales.Hunc optant naute, quia se non mergit in undas/

The story of Zedekiah is not given on 1443.The story of Paeon as well as that of Phaethon is told, but I

do not think the various reading is clearly noticed.Joh. de Garlandia: Jerome super cantica.

Valerius Maximus is cited for the story of Lucretia, ‘ Idem narrat Titus Li. i. ab urbe condita, et tangit eam Aug. 1. de civ. dei. c. 19. Nota ibi Triueth/ This reference to the comment of Trivet on the de civitate D ei seems to me not against but in favour of the attribution of the work before us to Trivet.

In 14616 the reading is * pungunt * not ‘ puniunt*.On the story of the Sabine women * Priscianus in magnis primo

C(ap.) et Ouidius de fastis li. 2. et Trogus Pompeius (Justin) li. 43 * are cited.

Ovid’s Metamorphoses are often used and quoted.Itinerarium Clementis lib. 4 (the Clementine Recognitions).Fulgentius in mythologicon.(Apuleius) de deo Socratis.Virgil, Georgies and Aeneid.On Tongilius, ‘ Fuit autem quidam amicus Iulii sed pauper

nomine Tongilius qui intellexit insidias. . . Iste scripsit inliteras insidias consulum et tradidit Iulio intranti uersus Capitolium . . . et post mortem litere in manu * s * (? sua) inuente sunt signate/

On Phoroneus: 4 Narrat Titus Liuius modum istius quod hic dicitur, quod foroneus aliis leges pupplicauit/ etc.

Valentinus: ‘aliqui libri habent Valentinianus et aliqui Valencius et hec est litera uera, quia ipse non fuit imperator Romanus/

‘ Livia fuit uxor Octauiani Cesaris que habuit filios Drusum Neronem et Claudium secundum Pap. . . . Lucinia (so in the text also) tantum amabat uirum suum ut dicitur, et e conuerso/ etc.

‘ Penucia siue Periczo uirgo Cretensis fingitur sollicitata fuisse ab Apolline, que nullo modo ei consensit/ etc.

Here as elsewhere he is dependent upon Commentary 1.‘ Seneca in quadam epistola/

Dares Frigius is quoted on Jason.‘ Sicut patet in una trag[r]edia Senece que vocatur Medea/

The last words are :‘ Sed si nimis multa uel nimis diminute dixerim, mei est

ignorancia. sed si satis, dei munus et gratia cui sit in eternum honor et gloria. Amen. Explicit.’

This again is almost identical with the end of no. i.Occasionally English words occur, e. g. ‘ Ulula, vulgo, botore/

‘ Merula, apud nos throstel,’ ‘ Examina, anglice swarme.’

It is a noticeable feature in all the commentaries (which in my opinion do not merit a very much more extended notice than I have given of them) that so little interest is shown in the authorship of the text, and so little ingenuity manifested in tracing or explaining the allusions.

I have nothing to add to the facts or speculations concerning the life and writings of Walter Map which are collected in Mr. C. L. Kingsford’s article in the Dictionary o f N ational Biography, in Hardy’s Catalogue o f M aterials (ii. 485), and in a paper by Mr. W. T. Ritchie in the Transactions of the Royal Philological Society of Glasgow (1909-10). I have indeed come upon one more line of poetry definitely attributed to him. In a twelfth-century manuscript in the library of the Dean and Chapter of Hereford (O. 3. 8) which may have belonged to the Friars Minors of Hereford, and contains Latin versions of works by Chrysostom, there is this entry among a number of verses, some by Martial, on the last leaf of the volume.

‘ Sigillum Walteri Map Munera si uitas, transcendes archileuitas.’

which, considering that he was an archdeacon himself, is creditable to his modesty. I think also that it is permissible to draw attention once more to the curious set of verses preserved in a manuscript at Clare College and entitled:

‘ Versus golie super picturam Machabeorum.’

I have printed them in my catalogue of the Clare manuscripts and also in the Proceedings of the Cambridge Antiquarian Society (Vol. X). In the latter place I was guilty of a false statement. In advocating the probability (which I still feel) that the verses are by Walter Map, I urged that the manuscript was a Worcester book, and that Map having held the benefice of Westbury on Trym which belonged to Worcester, it was natural that he should write verses for the Worcester monks. But I have since realized that the Westbury of which Map was parson was* not Westbury on Trym, but Westbury on Severn, in Gloucestershire. This supposed link, therefore, disappears. There remains, however, the question, which is of some little literary importance, whether we can find another person so likely as Map to have written these verses, and to have been called Golias in that part of England at the end of the twelfth century. After the researches of Haurdau it is, no doubt, dangerous to assign Goliardic poems to Map : yet here, I think, is a little piece of evidence, though not unequivocal, which deserves to be taken into account by students of that corner of literature.

In libro m agistri Gaut eri Mahap de N ugis Curialium 7^ , coi. 1.

Distinccio prim a. Assim ulacio Curie regis ad infernum . Capihilum prim um.

In tempore sum et de tempore loquor, ait A u g u stin u s, et a d ie c it : Aug. Conf.

5 nescio quid sit tempus. E g o sim ili possum adm iracione d icere XL 25-

quod in cu ria sum , et de curia loquor, et nescio, Deus scit, quid 2 Cor. 12 .2 .

sit curia. S c io tam en quod cu ria non est te m p u s; tem poralis

quidem est, m utabilis et uaria, localis et erratica, nimquam in Job 14 .2 .

eodem statu permanens. In recessu m eo totam agnosco, in reditu

10 nichil au t m odicum inuenio quod d e re liq u e rim ; extran eam

uideo factu s alienus. E a d e m est curia, sed m u tata sunt m em bra.

S i descripsero curiam ut Porph irius diffinit genu s, forte non

m enciar, ut dicam eam multitudinem quodam m odo se habentem Porph.

ad unum principium. M u ltitu d o certe sum us infinita, uni soli IsaS°Se 2*

15 placere contendens : et hodie sum us una m ultitudo, cras erim usa l i a ; cu ria v e ro non m utatur, eadem sem per est. Centimanus Hor. Od. ii. gigas est, qui totus m utilatus totus est idem , et centim anus yd ra I7 ' I4 ‘

m ultorum capitum , qui labores H e rcu lis cassat et contem pnit,

inuictissim i m anum atlete non sentit, et A n th e o felicior m atrem

20 h ab et terram , pontum , et aera : non allidetu r ad pectu s H ercu lis, Hymn for

totus ei uires m ultiplicat orbis. C u m ille sum m us H e rcu le s of c volu erit, fia t uoluntas ( eius) . S i quod B oeciu s de fortu na the Virgin,

ve ra citer asserit de curia dixerim us, recte quidem et hoc, tit sola p hil. sit mobilitate stabilis. S o lis illis curia p lacet qui g raciam eius * pr’ U

25 consecuntur. N a m et ipsa gracias d a t : non enim am abiles au t Jac. 4. 6.

m erentes am ari diligit, sed indignos uita g ra cia sua donat. H e c

22 (e iu s)] a blot in the M S . B

col. 2. est enim gracia que sine | racione uenit, que sine merito considet, r. Georg, que causis occultis adest ignobilis. Mistica uanmts Domini 56, iudicio vero, iusta ventilacione sibi segregat a zizania frumentum :

hec non minori sollicitudine sibi separat a frumento zizaniam: quod illa prudenter eligit hec inprudenter eicit, et e conuerso, 5 sicut et in quampluribus. Tot nos hortatur aculeis dominatrix curie cupiditas quod pre sollicitudine risus eliminatur. Qui ridet ridetur; qui sedet in tristicia sapere videtur. Unde et iudices nostri gaudia puniunt, retribuuntque mesticiam, cum ex bona consciencia boni iuste gaudeant, ex mala mali merito mesti sint; 10

5 20. unde tristes ypocrite, leti semper deicole. Iudex qui dicit bonum malum et mahim bonum equaliter satis secundum se modestus est molestis (et molestus modestis), et eciam fit causa continue leticie bonis inhabitacio spiritus sancti, causa mesticie malis inflatio squalidi serpentis, qui dum oberrat pectus praua pensantis, 15 allia sibi nociua compilat, que comedendo delectant, comesta fetent. Hec allia nobis in curia potissimum ille propinat qui

18 . 10. nobis iniiidit ab inicio. Cui eius delectat decipula displicet Domini disciplina.

Quid autem est quod a pristina forma viribus et .virtute facti 20

sumus degeneres, cetera queque viuencia nullatenus a prima deuiant donorum gracia ? Creatus est Adam statura gigas et robore, factus est et angelicus mente donec subuersus est; vita cuius, licet ab eterna facta sit temporalis, et ab integra mutilata, multo longeuitatis est leuata solacio. Perdurauit et in posteros illa 25

diu morum uirium virtutum et uite felicitas; sed circa tempora - S9. 10 . prophete Domini Dauid, eam ipse descripsit annorum octoginta

que fuerat octingenta uel amplius ante laborem et dolorem. Nos

2 ignobilis] perh. ignobilibus, uannus] M S . manus. 6 in quampluribus] M S . inquam pluribus. 1 3 the supplied words seem necessary. 18 Cui eius] M S . cuius.

autem nunc septuaginta non duramus indempnes, | immo statim *jb} col. 1.

postquam inceperimus sapere, mori cogimur aut desipere. Terre, maris, et aeris animancia preter homines quelibet, ea qua creata sunt vita gaudent et virtutibus, quasi non deciderint a gracia

5 creatoris. Quid autem hoc est, nisi quod ipsa iussam tenent obedienciam, nos ipsam ab inicio spreuimus ? Multo desolacius dolendum nobis est quod stantibus uniuersis soli demones et nos cecidimus, quod seductores nostros habemus socios, quod nostra nos in breuitatem virtutis et uite dampnauit iniquitas, et ex

ioimitacione primi pessimi (facti sumus).Q u is adinuenit m etallorum decoctionem , alterius in alterum

reduccionem ? Q uis durissim a corpora flexit in liquorem ? Q u is

m arm oream soliditatem fusili plum bo secari docuit ? Q u is h yrci Plin. H . N

sanguinibus adam antem subici com perit ? Q uis silicem co n flau itxxxvii- 59«

15 in vitru m ? C e rte non n o s ; non com prehendit huiusm odi

sep tu agin ta curriculum annorum . S e d qui septingentis au t

octingentis v a c a re potuerunt sapiencie, prosperitate rerum et

persone felices, abissu m rim ari phisis et in lucem profu nda

producere valuerunt. H ii post astra v itam anim alium volatiliu m

20 et piscium distinxerunt, et naciones et federa, naturas h erbarum

et sem inum . H ii centennium cornicibus, m illennium posuere

coruis, ceruis au tem etatem in cre d ib ilem ; cred ere tam en eis

decet, presertim de feris que cum ipsis an te carnium esum

im perterrite m anebant, u t m odo nobiscum canes, quorum nos

2 5 u ita non fallit au t consuetudo. M u ltas nobis inuenciones reli

querunt in s c r ip tis : plurim e deuolute sunt ad nos parentatim a

prim is, et non est a nobis nostra pericia sed ab ipsis in nos pro

nostra cap acitate transfu sa.

De curia nobis origo sermonis, et quo iam deuenit ? Sic

10 either a supplement, such as J s suggested, is needed, or et must be omitted.22 Possibly coruis and ceruis should be transposed: cf. e.g. the verses on the Westminster mosaic pavement (Flete ed. Robinson, p. 1 1 3 ) .

B 2

:ol. 2. incidunt sem per aliqua que licet non m ultum | ad rem , tam en

A . P . differri nolunt, nec refert, dum non atrum desinant in piscem, et

rem poscit apte qu od instat.

De inferno. ii.Infernum aiunt locum penalem. Quid si presumam audax 5

effectus, et temerarie dicam curiam non infernum, sed locum penalem? Hic tamen dubito an eam recte diffinierim; locus tamen videtur esse, nec ergo infefnus; immo certe quicquid aliquid uel aliqua in se continet, locus dici potest. Sit ergo locus; videamus si penalis. " io

Quis ibi cruciatus qui non sit hic multiplicatus ?

De Tantalo. <iii>Sat. i. Num ibi legisti Tantalum fugienda captantem a labrisflum ina ?

Hic multos vides bona sitire proxima que non consecuntur, et similes haurientibus in apprehensione falli. 15

De Sisipho. iiii.S isip h u s ibi saxu m ab im o uallis ad precelsi m ontis ap (p )o rta t

verticem , quod relap su m relapsurum a ualle reuehit. S u n t et hic

m ulti qui m ontem ascen si diuiciarum nil actu m putant, et re la p

sum in au aricie uallem an im u m reu o care conantur a d m ontem 20

ad h u c ulteriorem , quo quidem (cor) con sistere non potest, q u o d

contem placione cupitorum vilescu n t ad epta. C o r illud b en e

11 .19 . com p aratu r sa xo Sisip h i, quod scriptum e s t : Tollam cor lapideum et dabo carneum. D e t D o m in u s co r curialibus carneum , ut in

aliquo m oncium pau sare possit. 25

De Yxione. v .

Sibi sepe dissimilis, super, subter, ultra, citra, Yxion ibi uoluitur in rota. Nec hic desunt Yxiones, quos volubilitas

1 3 labris] M S . laboris corrected. 27 Sibi . . . citra] This M S . (and W .) jo in the

sentence to the end o f cap. iii. dissimilis] M S . dissimile.

torquet fortune. Ascendunt ad gloriam, ruunt in miseriam, sperantque deiecti, nec erit ulla dies qua non hec reuolucio fiat; et cum sit undique timendum in rota, nullus in ea sine spe casus e s t ; tota terribiliter horret, tota contra consciencias militat, nec

5 minus.inde proficit alliciendo.

D e Ticio. vi.

[H ere ends f. 7 b, coi. 2, and after it a leaf is lost, which contained the text o f the follow ing chapters:

De Ticio. vj.

10 De filiabus Beli, vij

De Cerbero. viij De Caron. ix. (first part).

>Dist. V. cap. vii].

15 [De Caron. ix.]veru m p tam en ven atores hom inum , quibus iudicium est datum d e 8 a, col. 1.

uita uel de m orte feraru m , m ortiferi, com paracione quorum

M inos est m isericors, R ad am an tu s racionem am ans, E a c u s

equanim is. N ich il in his letum nisi letiferum . H o s H u g o

20 prior S e le w u d e, iam electus Lin co ln ie, reperit repulsos ab hostio

thalam i regis, quos ut ob iu rgare uidit insolenter et indigne ferre,

m iratus a it : ‘ Q ui u o s ? ’ R e sp o n d e ru n t: * F o re sta rii su m us/

A i t i l l is : ‘ F o re sta rii foris ste n t/ Q u od re x interius audiens

risit, et exiuit obuiam ei. C u i p r io r : ‘ V o s tan git h ec parabola,

25 quod, pauperibus quos hii torquent parad isu m ingressis, cum

forestariis foris stab itis/ R e x autem h oc verb u m serium

h abuit pro ridiculo, et ut Salo m o n excelsa non abstulit, forestarios 3 Reg. 15.

non deleuit, sed ad h u c nunc post m ortem su am litant coram I4*

L e u ia tan carn es hom inum et sanguin em bibunt. E x c e ls a

30 struunt, que nisi D o m in u s in m anu forti non d estruxerit non

auferentur. Hii dominum sibi presentem timent et placant,. 4. 20. Deum quem non uident offendere non m etuentes.

Non dico quin multi uiri timorati, boni, et iusti nobiscum inuoluantur in ‘curia, nec quin aliqui sint in hac ualle miserie, iudices misericordie, sed secundum maiorem et insaniorem 5

loquor aciem.

De germinibus • noctis. ( x >Sunt et ibi germina noctis, noctua, nicticorax, wltur, et bubo,

;• 19- quorum oculi tenebras amant, oderunt lucem. Hii circuireiubentur, rimari solerter et referre veraciter quid fionem e x 10

uirtute uel diei contingat, quid ex uicio uel noctis Diti con- dempneturf. Qui cum ac<c>uratas ubique ponant insidias,

coi. 2. fetorem cadauerum auidissime sectantur, | quibus uoratis tacitis et celatis queuis alia redeuntes ac(c)usant preter ea que sibi de latrocinio latenter appropriant. Mittit eciam hec curia quos uo-15 cat iusticias, uicecomites, subuicecomites, bedellos, ut scrutentur argute. Hii nichil intactum linquunt, nichil intemptatum, et apum instar insident floribus ut mellis aliquid eliciant: innocencia puniunt, fuenterf tamen euadit impune: et cum in potestatis inicio coram summo iudice iurent quod fideliter et 20

22. 21. indempniter Deo ministrabunt et sibi, reddentes que sunt Cesaris Cesari, que D ei Deo, premia peruertunt eos, ut auellantur ab agnis uellera, uulpes illese linquantur que probate sunt argento,

im . i. 8. scientes quod res est ingeniosa dare.

10 -12 So the M S . Wright has quid novi, and dici condemnetur. I suggest quid Iouem (uel diei) ex uirtute contingat, quid ex uicio Diti (uel noctis) condempnetur. The words uel diei and uel noctis were glosses on Iouem and Diti. M ap has in his mind something like the ravens o f Odin, who reported to him a ll that went on in the world. 1 7 - 1 9 The M S . h a s : et apum instar innocencia puniunt | ri (?: linedthrough) uentr tn euadit impune insident (iwritten over erasure) floribus . . . eliciant.I have transposed the clauses: there may he a fu rth er corruption : e.g. innocencia

puniunt (et noxia pungunt) neutrum tamen &c.

In iusticiis autem dictis plerum que clerici laicis inim iciores

inueniuntur. C u iu s eg o rei racionem non intelligo, nisi quam

viro nobili R an d u lfo de G ( l)a n u illa respondi, querenti cu r h o c :

scilicet quod gen erosi parcium nostrarum au t d ed ign an tu r au t

5 pigri sunt applicare litteris liberos suos, cum solis liberis de iure

liceat artes addiscere, nam et inde lib erales dicuntur. S e ru i uero,

quos vo cam u s rusticos, suos ignom iniosos et degeneres in artibus

eis indebitis enutrire contendunt, non ut e xe an t a uiciis, sed ut

habundent diuiciis, qui quanto fiunt periciores tanto perniciores.

io A r te s enim glad ii sunt potentum , qui pro m odis utencium u a-

riantur. N a m in m anu benigni principis pacifici sunt, in m anu

tiranni m ortiferi. R ed im u n t suos a dom inis sui, cupiditas utrin-

que m ilitat, et] uincit cum lib ertas libertatis ad d icitu r hosti.

Q u o d singu laris ille | versificator ait preclare m anifestans, ubi dicit, 8 b, coi. i

J5 Asperius nichil est hum ili, cum surgit in altum, Claudian,. Eutrop. i.

et cetera, et m xta, 181, 183.----- nec belua tetrior ulla ,

Quam serui rabies in libera terga furentis.

V i r ille predictus hanc approb au it sentenciolam .

20 C on tig it autem nuper quod ab b as quidam se contulit e x hiis

iusticiis unum fieri, co egitq u e crudelius spoliari pauperes q u am

aliqu is laicorum , forte sperans episcopare p e r ad ep tam e x pred a

g r a c ia m ; cui post paucos dies obuians ulcio, dentes proprios in

se fecit im m it(t)ere corrosisque perire m anibus.

25 V id i cornices appendere datis terre sem inibus, quatinus alie

uidentes appen sas tim eant et v ite n t ut ille fieri, uitantque.

V eru m p tam en quos D o m in u s m undi filios uocat, e t prudenciores Lc. 16. 8.

tiliis lucis asserit, determ inans in generacione suay non terrentur

1 immiciores] the first fo u r letters rewritten in the M S . 8 M S . in debitis.12 perh. serui, as W . 24 immitere (sic) . . . perire] These words have been written in subsequently, but probably by the first hand. 2 5 M S . s§ seminibus.

nec metuunt ut abbas fieri, cum ipsi in oculis habeant alios tquef duos magnates quos idem circuitus paralisi percussos in grabatis grauiter eneruat.

Hec de curia que uidimus testamur. Obuolucionem autem ignium, densitatem tenebrarum, fluminum fetorem, stridorem 5 a demonibus magnum dencium, gemitus exiles et miserabiles a spiritibus anxiis, vermium et viperarum et anguium et omnis reptilis tractus fedos, et rugitus impios, fetorem, planctum, et horrorem, per singula si per allegoriam aperire velim, in curialibus non desunt mihi significaciones ; sed longioris sunt temporis quam 10

mihi vacare uideam.Sed curie parcere curiale uidetur; et sufficit ex hiis secundum

dictas concludere raciones, quod curia locus penalis est. Non dico tamen quod infernus, quod non sequitur, sed fere tantam | habet ad ipsum similitudinem quantam equi ferrum ad eque. 15

Nec possumus in dominum et rectorem nostrum culpam refundere, cum nichil in mundo quietum sit, nec ulla possit quispiam diu tranquillitate letari, Deo in singulis argumenta

. ponente, quod non sit hic querenda mansura du itas ; cum etiam non sit tante sapiencie vir qui uni soli sic possit dispensare domui, 20

ne ipsam aliquis perturbet error. Ego enim modici numeri moderator sum, et tamen illius modice familie mee frena tenere nequeo. Studium meum est quomodo possim omnibus prodesse, ne quid eis in cibo et potu uel ueste deficiat. Ipsorum autem est sollicitudo modis omnibus exculpere de mea substancia quod 25

suam augeat; quicquid habeo ‘ nostrtim * est, quod eorum quisque, 'suum* Si quid aduersus aliquem vere dixero, negat et habet complices. Si quis mihi de familia testis est, adulatorem dicunt.‘ Stas cum domino; mentiris ut ei placeas; bene dona sua mereris; at certe nos ipsi ueraces erimus, etsi displiceamus ad 30

1 tq u e f] I suggest either (presertim)que or Quid duos magnates quos, &c.26 habeo supplied in the margin.

h oram / H e c m e strident audiente. Q u id ergo fit ei uel dicitur

seorsum ? certe tam uiliter et deiecte tractabitur, quod exin de

u eritatem horrebit. Illi autem inm isericordes debitorum m eorum

et fenoris, ven trem suum dorsum que de m eo p lacare contendunt.

5 In eis ille laudatur qui dom inum prodit ut seruo prosit, e t de

fideli sodalicio p r o b a tu r ; et qui m enciendo d eceperit inter alios

ridet, quod d erisit dom inum , et cum errare fecerit, laudat errorem ,

et conuersus m ihi p in g it ciconiam . S i sapienter aliquid egero Pers. i. 58.

quod eos in aliquo m olestet, uenit aliquis m esto uultu, deiecta

1 0 facie, fictoque suspirio, ‘ N o n te p ig e a t ’ inquiens, ‘ karissim e

d o m in e ; | populus loquitur quod hanc rem fe c is ti: mihi satis placet, 9 a, coi. 1.

scit D e u s, et b on a uidetur accio, sed ipsi nim is obiu rgant.’ Post

illum uenit seorsum alter in sim ili sentencia. T e rc iu s au tem in

eadem scola sequitur, et non cessant donec dubitare fecerint aut

15 u era discredere. N u llu s eorum specificat, ut dicat, ‘ Ille de tua

sic et sic loquitur aed o n e,’ sed ‘ populus sic loquitur/ Q ui

populum accusat, om nes e x c u s a t ; non certificat cui contendere

possim , ne reueletur dolus. Q uicunque m inister placere parcitate

conatur, offensam om nium incurrit, et dicunt ei, ‘ B o n a fuit

20 dom us antequam in tra re s ; tu dom um peruertisti, tu pu d or es et

dedecus et dom us et d o m in i; ha ! tu uidebis quam inde retribu -

cionem efferes ; o quam pius es in b ursam d o m in i! qu id pu tas

e x hac au aricia prouenire ? Q u id de to t redditibus et diuiciis

am odo faciet dom inus ? ‘ T h e sa u ru m ” ais ? num quid e t te faciet

25 h aeredem ? au t ipsum iu gu lab is ut asp ortes ? certe thesaurum ei

fecisti detraccionem et odium om nium am icorum suorum , qui

prius eum ut D o m in u m diligebant. T u buffoni sim ilis es, qui

terre parcit e t fam e d e p e r it ; tu putas quod D e u s dom ino desit

uel f a l l a t ; sciolus tibi uideris, et stultus e s/ H iis et huiusm odi

30 litibus quidam e x m eis m inistris lacessitus ad m e flendo querelamhanc attulit. T u m ego, ‘ F ra te r, u a d e : veru m est. quod nemoMt. 6 . 24.

1 quid] perhaps raz^quicquid and delete the mark o f interrogation. 10 inquienssupplied in the margin.

potest duobus seruire dom in is; tu docente D o m in o bonus et fidelis

es, ipsi diabolo ducente peruenerunt ad reprehensionem fidelitatis ;

de duobus hiis nem o qui sapiat pessim um eligit optim o relicto /

T u m ille, 4 N o n possum ad om nes so lu s; m alo uobis om nia

resign are quam his distrahi r i x i s ; v a le / H a c bonum perdidi 5

coi. 2. cau tela m inistrum , letificauitque | fam iliam . T u m ego versu ciam

eorum uidens, vo cau i palam om nes, et proposui quom odo p e rd i

dissem seruum bonum , n esciebam quorum affectum litibus.

14 .18 . T u n c omnes ceperunt excusare, cum iuram ento dicentes, * P rod itor

26. 72. tuus est qui tibi bonum seruum au fe rt/ C on siliu m ergo quesiui 10

cui possem tradere curam et m inisterium prioris, non ut eligerem

quem uellent sed quem n o lle n t; secu ru s enim eram quod m ihi

consilium canis darent. V e tu s est et nota parab ola, quod

tractan te dom ino cum u x o re sua quid in ollam de petasone

m itterent, ait dom ina ‘ la tu s/ dom inus ‘ sp in am *; cui canis, 15

‘ Sp in am , v ir * quasi ‘ vin ce— v ir es— u t de m elioribus p a sc a r/

S cie b a m autem quod illi sim ile consilium darent, id est, ad su am

utilitatem , m ea neclecta. V id e n s ergo quid uellent, distuli qu od

petebant, pueroque, qui tunc ad h u c flagella tim ebat, curam

om nium , cum interm inacione ne quid inconsulto m e faceret, 20

com m isi. T im e b a t ille prim o, b onu squ e fuit. T u m illi fu rtis

insistebant, insidias ei ponentes. Ille q u ereb at am issa, q u ereb atu r et flebat. E g o sciebam quid ag eretu r. Illi cu lpam in m e

refuderunt, quod tot et tantam yd io te cu ram com m isissem , et

adiecerunt, ‘ O m n es m irantur et dolent d e uobis, si fas esset 25

d icere/ ‘ D i c i t e : sit fa s / ‘ C erte, quod tam bonus tam subito

m utatus es, et in tam notabilem lap su s auariciam , ut om nia scire

uelis et artissim a retinere custodia. C on fu n d im u r om nes ad ea

qu e de uobis loqu u ntu r/ H iis dictis consilium inierunt crudele

6 perhaps letificaui. 16 uir es] perhaps uires is the reading o f the M S .19 M S . pueroque que qui. 24 tantam] so the margin o f the M S .: the texthas taz.

satis. Exibant in tricos et plateas, et se m issos a m e fatebantur, L c. 14. 21

ut compellerent erran tes intrare. | Q ui dom i erant m ecum ipsos 23'

cum m ulta ueneracione suscipiebant, dicentes m e nim is e o s 9 ^ Col‘

desiderare, frequen terqu e uenire precabantur. A d m e v e ro cur-

5 rentes nunciabant hospites uiros uenerabiles adesse, co geb an tq u e

congratu lari nolentem . D isp e rg e b a n t e rgo cibum * et potum ,

et, quod m e nolle sciebant, ipsi gu le coram m e nim is enorm iter

indulgebant, et districte cogebant potentes et inpotentes, vo len tes

et nolentes, u t effunderentur om nia, quasi m eo prestantes

1 0 obsequium honori solum id a g e n te s ; recte qu oqu e secundum

preceptum D o m in i non cogitabant de crastino, m ittebant enim Mt. 6. 34.

om nia foras. C u m ebrietatis eos argu eb am , letos se fuisse non

ebrios iurabant, et m e crudelem , qui quod honori m eo g ra tan ter

im penderant reprehendebam . C u m ab ecclesia m ane redibam ,

15 ignem copiosum uidebam , et hesternos hospites, quos ab isse

sperabam circum t d u c e f ; dicebantqu e m ihi secreto mei,

* Prandium petent, longe pu tan t hospicium , nesciunt quid

inuenient. Ja c t a m anubrium p o st s e c u r im ; bene cepisti, sit

b onu s finis. N o n sis sollicitus, D e u s nondum om nia partitus est.

20 T u non pensas, nisi qu od h ab es : confidas in D om in o. R u m o r

pupplicus est qu od te episcopum facient. A b s it om nis p a rcita s!

effunde prorsu s om nia, secu ru s au d e quod uis ; audaces fortuna cf.Virg.Aer

iuuat. T a n tu m p otest con strin gi crustum quod m ica nil v a l e b i t IO’ 28*’

S u m e uires e t a n im o s : nichil retineas, ne su ccessus prepedias

25 u en ien tes/ C u m h ospites illi recedunt, statim inuitant alios.

Preueniunt eos ad m e p langentes quod hospitum frequencia

fa tig a t eos nim ium , et m e destruunt, q u a s i) doleant de q u o 9 ^ co1- 2-

letantur.

In ter hanc fam iliam nepotes habeo, qui dom inantur in reb us

30 meis, nec est qui possit eis contradicere. H ii forciu s con tra m e

16 circum+ducet] perhaps duce is the first h a lf o f dicebant, wrongly written, and should he omitted.

m ilitan t; hii quicquid eis im pendo debitum dicunt, nec inde

g ra te s h ab en t au t sciunt m ih i; hiis si totam attribu ero su b stan

d a m aliquo retento quod eis e xp ed ire possit, nichil actum aiunt,

8. 57. im m o detrectant et irati conuertuntur in arcumprauumy tanquam

,non m ichi sed eis natus sim, et quasi dom ini sint et ego seruus, 5

qui nil m ihi sed eis om nia adquisierim . P aterfam ilias in

T e re n cio , qui sim iles h ab eb at rerum suarum saluatores, ait,

Phorm . solus meortim stem m eus; h oc etsi non singuli, m ulti p atres

20* dicere possunt. C e rte m e iam u icerun t mei, sed ut veriu s est,

sui, quod sibi solis atten te seruiunt. D u m noui sunt m u lta 10

reu eren ter agu n t, n ecligen ter au tem postea. Q u idam p ater

fam ilias in nobis est, qui singu lis annis nouos sibi prouidet

se ru ie n te s; unde plu res ipsum argu u n t inconstancie, mihi uero

sapiens uidetur et prouidus, quod tim idos eos et attentos habet.

H e c om nia pro re g e n ostro: quom odo com pescet m ilia m ilium 15

et ad pacem gu bernabit, cum nos m odici patres m oderari paucos

nequeam us ? C e rte dom us omnis unum h ab et seruum et plures

d o m in o s; quod qui p reest seru it o m n ib u s; quibus seruitur

dom ini uidentur. C u ria tam en nostra pre ceteris in periculoso

turbine uiuit fluctuans et v a g a . R e g i tam en nostro nullatenus 20

inferre calum pniam audeo, quod in tan ta to t m ilium et diuersorum

cordium au la m ultus error m u ltu sque tum ultus est, cum sin gu

lorum nec ipse nec alius p o ssit nom ina retinere, nedum co rd a

, coi. 1. a g n o s c e r e ; et nem o preu aleat ad | plenum tem p erare fam iliam

cuius ign o rat co gitacio n es au t linguam , id est, quicquid eorum 25

co rd a loquuntur. #

. 1.6. Dominus diuidit aquas ab aquis, populos a populis, scrutator f* cordium et purgator eorum, et supra residens et potenter im- ' 2 *3’ perans ; sed impossibile uidetur quin nostri sub aquis gigantes

26. 5. gemant. Omnes audisti curias inquietas preter illam ad quam 30

inuitamur solam. Quam Dominus regit ciuitas pacem habet, et18 qui supplied in margin.

illa nobis manens prom ittitur. E t me, karissim e mi G alfrid e, Heb. 13 .14

curialem , (non dico facetu m ,— P u e r sum , et loqui nescio.— sed, Jer. 1. 6.

dico,) in h ac sic v e re d escripta curia religatu m et ad hanc

relegatum hinc philosophari iubes, qui m e T a n ta lu m huius

5 inferni fateor ? Q uom odo possum propinare qui sicio ? Q u iete

m entis est et ad unum sim ul collecte poetari. T o ta m vo lu n t et

tutam cum assid u itate residenciam poete; et non prodest optim us

corporis et rerum statu s, si non fuerit interna pace tranquillus

anim us : unde non m inus a m e poscis m iraculum , hinc scilicet

10 hom inem yd io tam et im peritum scribere, quam si ab alterius

N ab o g o d o n o so r fornace nouos pueros cantare iubeas.

D e H e rla rege. xi.

U n a m tam en et solam huic nostre curie sim ilem fuisse fab u le

dederunt, que dicunt H e rla m regem antiquissim orum B ritonum

15 positum ad racionem ab altero rege, qui p igm eu s vid eb atu r

m odicitate staturae, que non e xced eb at sim iam . Institit hom un

cio capro m axim o secundum fabu lam insidens, v ir qualis describi

posset Pan, ardenti facie, capite m axim o, b arb a rubente p rolixa,

pectus contingentequ e, nebride preciarum stellata, cui ve n te r

20 hispidus, et cru ra | pedes in caprin os d egenerabant. H e rla solus 1 0 a, coi. 2

cum solo loquebatur. A i t pigm eus, ‘ E g o re x m ultorum regu m

et principum , innum erabilis et infiniti populi, m issus ab eis ad te

libens ven io, tibi quidem ignotus, sed de fam a que te su per alio s

reges extu lit exu ltan s, quoniam et optim us es et loco mihi

25 proxim u s et sanguine, dign usque qui nupcias tuas m e conuiua

glo rio se uenustes, cum tibi F ra n co ru m re x filiam su am dederit,

quod quidem te nesciente disponitur, et ecce legati ven iu n t hodie.

S itq u e fedus eternum inter nos, quod tuis prim um intersim nup-

ciis, et tu m eis consim ili die post an nu m / H is dictis ei ty g rid e

30 uelocius et te rg a uertit et se rapuit ab oculis eius. R e x igitu r

inde cum admiracione rediens, legatos suscepit, precesque acce- ptauit. Quo residente solempniter ad nupcias, ecce pigmeus ante prima fercula, ,cum tanta multitudine sibi consimilium quod mensis repletis plures foris quam intus discumberent in papilionibus pigmei propriis in momento protensis; prosiliunt ab 5 eisdem ministri cum vasis ex lapidibus preciosis et integris et artificio non imitabili conpactis, regiam et papiliones implent aurea uel lapidea suppellectile, nichil in argento uel ligno propinant uel apponunt; ubicunque desiderantur assunt, et non de regio uel alieno ministrant, totum de proprio effundunt, et de 10

secum allatis omnium excedunt preces et uota. Salua sunt Herle que preparauerat; sui sedent in ocio ministri, qui nec petuntur nec tribuunt. Circumeunt pigmei, graciam ab omnibus consecuti, preciositate uestium gemmarumque quasi luminaria pre ceteris accensi, nemini verbo uel opere uel presencia uel 15 absencia tediosi. Rex igitur eorum in mediis ministrorum | suorum occupacionibus Herlam regem alloquitur s ic : * Rex optime, Domino teste, vobis assum iuxta pactum nostrum in nupciis vestris; si quid autem diffinicionis vestre potest amplius a me peti quam quod cernitis, acurate supplebo libens; si non, 20

uicem honoris inpensi cum repetam non differas/ His dictis, responso non expectato, se subitus inde papilioni suo reddit, et circa gallicinium cum suis abscessit. Post annum autem coram Herla subitus expetit ut sibi paccio seruetur. Annuit ille, prouisusque satis ad repensam talionis, quo ductus est sequitur. Cauernam 25

igitur altissime rupis ingrediuntur, et post aliquantas tenebras in lumine, quod non uidebatur solis aut lune sed lampadarum multarum, ad domos pigmei transeunt, mansionem quidem honestam per omnia qualem Naso regiam describit solis. Celebratis igitur ibi nupciis, et talione pigmeo decenter inpenso, licencia data 30

recedit Herla muneribus onustus et xenniis equorum, canum,1 precesque] M S , que preces. 1 5 ceteris] qu. cereis?

accipitrum , et om nium que uenatui uel aucupio prestanciora

videntur. C on d u cit eos ad tenebras usque pigm eus, et canem

m odicum sanguinarium portatilem presentat, om nibus m odis

interdicens ne quis de toto com itatu suo descendat usquam donec

5 ille canis a portatore suo prosiliat, dictaque salute repatriat.

H e rla post m odicum in lum ine solis et regno receptus veteran u m

pastorem alloquitur, petens de regin a sua rum ores e x nom ine,

quem p asto r cum adm iracione respiciens a i t : ‘ D om ine, linguam

tuam u ix intelligo, cum sim S a x o , tu B rito ; nom en autem illius

10 non audiui regine, nisi quod aiunt h oc nom ine dudum | dictam 10 £, coi.

regin am antiquissim orum B ritonum que fuit u xo r H e rle regis,

qui fab u lose dicitur cum pigm eo quodam ad hanc rupem disparu

isse, nusquam au tem p ostea su per terram apparuisse. S a x o n e s

v e ro iam ducentis annis h oc regnu m possederunt, e xp u lsis incolis/

15 Stu p e fa ctu s ergo rex, qui per solum triduum m oram fecisse

putabat, v ix h esit equo. Q u idam autem e x sociis suis ante canis

descensum inm em ores m andatorum pigm ei descenderunt, et in

puluerem statim resoluti sunt. R e x ve ro racionem eius intelli-

g e n s resolucionis, prohibuit sub interm inacione m ortis consim ilis

20 ne quis ante canis descensu m terram contingeret. C a n is autem

nondum descendit.

U n d e fab u la dat illum H e rla m regem errore sem per infinito

circuitus cum excercitu suo tenere ve sa n o s sine qu iete uel

resid en d a. M u lti frequenter illum, ut autum ant, exercitu m

25 uiderunt. U ltim o tam en, ut aiunt, anno prim o coronacionis

nostri regis H e n rici cessauit regn u m nostrum celeb riter ut ante

visitare. T u n c autem visu s fuit a m ultis W alle n sib u s im m ergi

iu xta W a ia m H e re fo rd ie flumen. Q uieuit au tem ab illa hora

fantasticus ille circuitus, tanquam nobis suos tradiderint errores,

30 ad quietem sibi. S e d si uelis atten dere quam plorandus fiat,

non solum in nostra sed in om nibus fere potentum curiis,

30 sgg. si uelis &c.] qu. nisi for si ?

silencium mihi libencius et certe iustius indicere placebit.

L ib e tn e nuper actis aurem dare parum per ?

De rege Portigalensi. xii.

P ortin galen sis rex, qui uiuit, et adhuc suo m odo regnat, cum a -

m ultis im peteretur hostibus, et ad dedicionem iam fere cogeretu r, 5

coi. i. in|subsidium ei qu id am aduenit iuuenis, corpore prestanti et form a

u e n u s ta : qui cum ipso com m orans, virtu te b ellica tam preclaru s

apparuit, ut non vid eren tu r eius opera possibilia uiro uni. H ic

p acem desiderio regis et regni restituit, ingressu squ e m erito in

dom ini sui precipuam fam iliaritatem , m agisq u e ab ipso excu ltu s io

est, sepe scilicet quesitus, frequ en ter uisitatus, in m ultis rem u ne

ratus, t quam ei cesserit infelicitatem f. N a m eius curie m agnates,

quantum se m inus solito senciunt honorari a dom ino suo, tantum

ipsum eis d etraxisse fauoris autum ant, et quantum ipsum uident

in am orem prefectu m alcius, tantum ipsum eis ab stu lisse q u e r u n -15

tu r ; et in furorem inuidie uersi studiosius deprim ere nituntur

per m aliciam , quem sum m a uirtus extu lit in graciam . A rm a tu m

uel aliquo m odo conscientem inuadere form idant. In pessim um

e rg o persecucionis gen u s d egen eran t acusacionem , et q u a p arte *

dom inum suum inerm em senciunt et nudum , attem ptant. S ciu n t 20

eum zelotipie fatu u m inepcia, m ittuntque duos e x ipsis ad regem ,

qui quasi senes B abilonici d eferan t reginam innocentem , ut illi

Su san n am , ad u lteratam cum iuuene. R e x igitu r ea p arte

vu ln eratu s ad co r qu a ipsum lorica sapiencie non tegebat, ad

m ortem doluit, cecaqu e precipitacione precepit, ut ipsi sceleris 25

. au ctores in innocentem anim aduerterent cru d eliter et secretissim e.

D a ta est igitu r insidiis innocencia. P rod itores scelus celare iussi,

iuueni se fam iliarius verb is, obsequiis, et in om nibus am oris con-

col. 2. ciliant sim ultatibus, et in eius g ra ciam falsis am icicie | conscendunt

6 quidam] M S . quidem. 12 quam ei cesserit & c.] several words seem to have dropped out, possibly to this effect: sed attendendum, felicitas quam ei cesserit in infel.

gradib us. A b d u cu n t eum quasi venatu ru m in nem oris densi

tatem et secreta deserti, iugulatum que lupis et serpentibus dere

linquunt, solique m anifestant ei qui deceptus h oc iu s s e ra t; cuius

quod nondum resed it furor, dom um properat, ingredi tu rque ad

5 talam os, archanam et insolitam sibi conclauem , eiectisque aliis in

solam uesanus irruit regin am grau id am et iu xta partum , qua pedi

bus pugnisque contusa, hom icidium d u p lex uno perfecit im petu.

A d u o ca tis igitu r seorsum nequicie sue scelerosis com plicibus,

tanquam iuste sit au ctor ulcionis de culpa triplici coram ipsis

10 m agnifica glo riatu r iactancia. Illi uero ipsum quasi uirum

anim osum et fortem attollunt m ulta laudum prosecucione, ut

quem stultum fecerant perd urantem in stu lticia teneant. S ilu it

aliquam diu dum non est e g re ssa s e d ic io ; sed quod diu non

potest, ut aiunt, latere ced es clandestina, tandem irrepsit in

15 aures populi, et quanto ten eb at uoces tim or tiranni pressius, in

tanto cru d esceb at infam ia susurracione frequenti forcius. E s t

au tem rum or vetitu s licito serm one velo cio r cum erum pit, et

p ro p ag ata viritim adm iracio, quo priuacius dicitur eo m ultiplicius

pupplicatur. H o c autem inde est, qu od om nis auditor quod ab

20 alio celandum accipit am ico alii secu re com m ittit. M estam ut

uidet re x et in nouo silen d o curiam , et egressu s u rbem curie

com pati, au gu re consciencia iam sibi de fam a m etuit, et nostri

m ore d efectus p o st acta quid egerit attendit, edoctu squ e a

pluribus inuidiam qu a ipsum proditores sui sed u xeran t incon-

25 solabiliter dolet, et iram tunc prim o iustam in ipsos inuentores

et execu to res sceleris ultus, oculis | priu atos et genitalibus, 1 1 b, coi. 1

inflictaque nocte perpetu a resectaqu e u olu ptate de cetero uiuere

dim isit in m ortis ym agin e.

H uiusm odi sunt lusus curie, et tales ibi dem onum illusiones ;

30 et quicunque delectatu r aliquod u idere portentum , ingrediatur

curias potentum . E t tu, cum nostra procellosa ( s it ) pre ceteris

m ater affliccionum et irarum nutrix, inter h as precipis poetari1 3 D « P

discordias ? Videris me calcaribus urgere Balaam quibus in uerba coegit asinam. Quibus enim aliis possit quispiam induci stimulis in poesim ? At ualde timeo ne mihi per insipiendam cedat in contrarium asine, et tibi in contrarium Balaam, ut dum me loqui compellis incipiam rudere, sicut illa pro ruditu locuta 5 est, fecerisque de homine asinum, quem debueras facere poetam. Fiam tamen asinus per te, quod iubes: tu caueas, si me ruditus ruditas ridiculum reddiderit, ne te iussionis irreuerencia probet inuerecundum. In pluribus est timor meus : me macies accusabit sciencie, me lingue dampnabit infancia, me contempriet quod viuo io modernitas. Tu duos primos timores excusas, qui iubes: ego tercium auferre nolo, quod viuere volo. Materiam mihi tam copiosam eligis, ut nullo possit opere superari, nullis equari laboribus; dicta scilicet et facta que nondum littere tradita sunt; quecunque didici conspeccius habere miraculum, ut recitacio 15 placeat et ad mores tendat instruccio. Meum autem inde propositum est nichil noui cudere, nichil falsitatis inferre; sed quecunque scio ex uisu uel credo ex auditu pro uiribus explicare.

Gillebertus Filiot nunc Lundunensis episcopus, uir trium 20

2. peritissimus linguarum | Latine, Gallice, Anglice, et lucidissime disertus in singulis, in hoc senio suo quo luminis fere defectum incurrit, cum paucos modicos et luculentos fecerit tractatus, quasi penitenciam perdite vacacionis agens, nunc a litore carinam soluit, magnumque metiri pelagus aggressus, moras 25

redimere festinat amissas, nouumque veteris et noue legis opus festino contexit pollice. Bartholomeus eciam Exoniensis episcopus, uir senex et facundus, hoc tempore scribit. Baldewinus autem Wigorniensis episcopus, homo multarum literarum, et sapiens in hiis que ad Deum sunt, feriare fastidit a calamo. Hii 3° temporis huius philosophi, quibus nichil deest, qui omni plenitudine refertam habent residendam et pacem fori(s), recte

ceperunt, finemque bonum consequentur. Sed quo mihi portus, qui vix vaco viuere ?

De Giscardeo monacho Cluniae ensi. xiii.Gischardeus de Belloloco, pater huius Imberti cui nunc cum

5 filio suo conflictus est, in ultimo senectutis sue Cluniaci assumpsit habitum, distractumque prius, tempore scilicet milicie secularis, animum, copiam adeptus et[iam] quietem, adegit in unum collectis uiribus; se subito poetam persensit, suaque modo lingua, scilicet Gallica, preciosus effulgens, laicorum Homerus

10 fuit. He mihi utinam inducie, ne per multos diffuse mentis radios error soloecismum faciat. Hic iam Cluniacensis monachus iam dicto Imberto filio suo, licet uix impetratus ab abbate et conuentu, totam terram suam, quam idem filius per potestatem hostium et suam impotenciam amiserat, armata manu restituit,

15 reuersusque, deuotus in uoto persistens, |diem suum felici clausit 12^, coi. 1. exitu.

Item de quodam alio monacho Cluniacensi. xiiii.

At aliter alii; longeque miserabilius contigit viro nobili et strenuo, qui similiter eiusdem loci monachus simili modo casu

20 eodem necessario reuocatus ad arma, multa bellorum infortunia magnifice fortique perpessus animo, a fractura semper nouus renascebatur ad prelium, et, quasi rediuiuo furore succensus, acerbior inuolabat in hostes, et, siue fugerent siue resisterent, eis indefessus adherebat ut glutinum; et cum numerosa manu

25sperassent eum hostes opprimere, fortitudine non multitudine vinci didicerunt. Exardentes igitur in iram, multiplicatis exercituum viribus, inopinum in arto duarum rupium surripiunt,

4 Belloloco] M S . Belloioco. 7 secularis] M S . apparently sangularis: W .singularis. et[iam]] etiam M S .: possibly et iam. 9 preciosus] qu. preciosius ?18 contigit] corr.from contingit in M S .

D 2

conclusumque fere tenebant. Nulla spes apprehensis, salus nulla compressis; eoque segnius agebant quo securius. Ille autem inimicorum in medio, turbinis instar in puluere, quasi tempestas deseuiens, dispergit hostes, et tanta uirtute stupidos reddit, ut in sola videant salutem fuga. Imminet eis impiger 5 ille cum suis in respectu paucis; milites autem aduerse partis innumeri, ut dominos suos ab ipso saluarent, facti sunt unius preda monaci. Unus autem capitalis eius hostis, cum iam euasisset, per circuitum properans precessit eum, suisque permixtus incognitus ibat retro, semper intendens ad monachum, 10

sue neclector vite ut eius uitam extingueret. Monachus estu tam laboris quam solis pene suffocatus, accito puero, vineam ingreditur, arma deponit, et dum pertranseat exercitus, aure se sub vitis alte tricatura seminudum securus exponit. Proditor

2. ergo uia cum uiantibus | relicta, suspenso gressu furtim illabens, 15 monachum misso letali telo perforat, et refugit. Ille se morti proximum sciens, puero qui solus aderat peccata fatetur, penitenciam sibi petens iniungi. Ille ut laicus se nescire iurat. Monachus autem, ut in omnibus erat acer agendis, acutissime penitens, ait, ‘ Iniunge mihi per misericordiam Dei, karissime 20

fili, ut in nomine Ihesu Christi sit in inferno anima mea penitenciam agens usque in diem iudicii, ut tunc misereatur mei Dominus, ne cum impiis vultum furoris et ire videam/ Tunc puer ei cum lacrimis ait, * Domine, iniungo tibi in penitenciam quod hic coram Domino distinxerunt labia tua/ E t ille verbis 25

et vultu annuens deuote suscepit, et decessit.In memoriam hic reuocentur verba misericordie que ait, in

quacunque hora ingemuerit peccator, saluus erit. Quomodo potuit hic ingemiscere, et non fecit ? Si quid ex contingentibus omisit, inter nos sit disputacio, et anime illius misereatur Deus. 3°

D e capcione Jeru sa lem p er Sa lad in u m . x v .

S icu t annos rem issionis uel iubileos a rem issione uel a iubilo

scim us (es)se dictos, annos scilicet rem issionis et gracie, securi

tatis et pacis, exu ltacionis et venie, laudis e t le tic ie ; ita annus ab

5 incarnacione D om in i m illesim us centesim us octogesim us septim us

nobis est nubileus a nubilo dicendus, tam nubilo tem poris quam

tenebris infelicitatis, annus tim oris et belli, m eroris et oneris, cf. Zeph. i

blasphem ie, tristicieque, quem h yem ales continue turpauerunt 14,&*sa* 37

inundaciones a m edio fM a ii donec S e p tu a g e sim a f fieret, que

io n egata nobis annona, fructibus suffocatis, fed a quoque germ inum

n oxia et inutilia creaueru nt | com m unem que fecerun t anim alium 12 b, coi. 1

stragem q u e hom inum . C u m q u e N e p tu n u s sem per au t sepe

C y b e le s inopiam su a copia leuet, clau sit a terra m isericordie

u iscera m are, solitum que sorori negau it im pendium . A d d id it

1 5 etiam tanquam oblitus m isereri D o m in u s a d dolorem turpitudinis

tem porum sterilitatem terre, m aris, et aeris, spiritum discordie

soluit ab inferis, et quem cruce carnis assum pte ligauerat, in orbe

toto ludere concessit et pro uoto pessim o C h ristian is illudere.

N on du m completam iniquitatem fm a lo ^ ait D om inu s, et distulit Gen. 15 . n

20 eam perdere, donec im p le re tu r; sed nostra uidebitur tam

com pleta, tam cu m ulata fatuitas, ut non tantum in nostra uel in

nos irru at iniquitatis ulcio, sed in personam propriam putetur

adm ittere vind ictam S a th a n e victo r eius D om in u s Ihesus. N a m

in eodem infelicitatis anno, cap tam aiunt et captiuatam sanctam

2 5 d u itatem Ieru salem a Salad in o principe paganorum , pestequ e

cruenciori depopulatam quam fleuerit Ierem ias in trenis, qui

9 a medio Maii, & c.] I f the yea r is reckoned to begin with M arch 2 / , the Septuagesima is that o f 1 1 8 J : i f not, there is a corruption. 19 +malo+] I suggest

•M oab. The reference is to Gen. 15 . 16 , necdum enim completae sunt iniquitates Amorrhaeorum. M ap, quoting fro m memory, may very w ell have written Moab.2 3 vindictam supplied in the m argin.

i . 4. flens ait, * Sacerdotes eius gementes, virgines eius squalide! Iam

in ea nec sacerdotes gem u n t nec virg in es squalide sunt, quia non

sunt. A d m od icas u astau erat populum hunc T it u s reliquias,

ultor iniuriarum D om ini, licet in sc iu s : iste totum funditus

adnullauit, facta prorsus om nium ibi C h ristian o ru m delecione. 5

S e p u lcru m et cru x D o m in i pred a sunt canum , quorum fam es in

tantum lassata fuit et sanguin e m artirum saciata, ut plures ad

redem pcionem adm iserint, non tam cu piditate pecunie uel defectu

m alicie, quam ign au ia relan gu en tis et fesse rabiei. N o n enim

d eeran t colla subm issa, sed defeceru nt gladii. R ed em p tis autem 10

:ol. 2. non est su b sequ u ta libertas, sed qui | se red em erant dati sunt in

stipendia m ilitum , facti m ercedes et m erces eorum . C u m to t

illi contribulatissim e ciuitati proph ete (pre)dixerunt ululatus et

pestes, clades et m ortes, hac uice vid etu r D o m in u s eorum oracu la

5. 43. cum ulasse. Sepe liberauit eam D om inus, et in omni furoris 15

. 10. im petu non est oblitus eius m isereri; at nunc ubi nulla sem inaria,

nulle reliquie, nichil est re sid u u m ; que nunc liberacio, que

nunc expectacio, que nunc m isericordie spes ? C e rte D o m in u s

I h e s u s : licet nem o v id e a t unde possit au t quom odo rei prorsus

perd ite subueniri. N a m idem ipse qui surditati fuit auditus, 20

cecitati uisio, putri m ortuo vita, nos p e r im possibilia m ulta docuit

in nullo desperandum .

F a c tu s est olim v e lu t inim icus seruo suo D a u id am ator eiu s

D om in u s, ob num eracionem populi qu am fecerat, qu asi m eritas

ei lau d es uictoriarum ab rogan s, et qu asi sibi suequ e m ultitudini 25

preliorum ascrib en s euentus, et p er an gelu m percussorem

sep tu agin ta m ilia tru cidau it hom inum . C a stig a cio fuit, non ulcio,

que su p erb iam hum iliauit, que non hostium fecit uictoriam , non

inim icorum extu lit laudem , non ciuium excitau it inuidiam , non

verecu n d iam lesit, non inflixit dedecus, non residuitatem ab stu lit ,*30

qu e m odum habuit, q u e d irexit regem , qu e populum pro parte

seru au it sem in ariu m ; h ec patrem sentire d edit non hostem ,

u irgam non gladium . N o n fuit ibi rerum uastacio uel posses

sionis alienacio, nec est translatum im p eriu m ; arch a resedit,

sacra m anserunt, residu isqu e s e c u rita s ; m ortuos num erauerunt,

planxerunt, se p e lie ru n t; felici gau isi sunt infelicitatis exitu.

5 S e d quis huius infinite m iserie finis, quod quorum uincula

dirrum pi perm isit D o m in u s | effrontes e t effrenati dem ones totum 1 3 a, coi. i,

sibi qu od honestatis, quod boni, quod D e i, per suos appro-

priauerunt uel d e le u e ru n t; quod ignom inie, quod m alicie, quod

suum extulerunt, et in sum m a ibi p ace stabilissim o san cxeru n t

10 obtentu, sic au tem ut iam fia t voluntas eorum sicut in inferno sic c f .M t.6 .10

et in terra . C a stig a ti sunt illi, non m ortificati, sed isti m ortificati,

non. castigati. M oti sunt hinc m ultorum pedes, et, effusi gressus Ps. 72. 2.

plurim orum , non attendencium qu od non e st hinc uel hic nostra

Ierusalem . N o s autem non sic ; sed qui futuram inquirim us) P s .i. 4 ,H e t

15 quo m anifestior nobis est mundi uilitas et m aior attricio, m agis I3 ‘ I4‘

hinc ad illam properem us, et sit m elior ad futura spes et a cura

terre liberior.

E q u s , bos, cam elus, et asinus, et quodcunque u egetu m est

anim al, a luto festin at eripi uel a fossa toto resilire conatu. N o s

20 autem in luto m anebim us infixi. S a n iu s est ut irracionalium

racione regam u r, quibus natura m elius ordinem d ictat quam nobis

- nostra sa p ie n d a. F e r e s a p iu n t; fere ve re , ceruus, aper, dam a,

capreolus, certam h aben t legem et tem pus accubitus et concubitus,

soporis et vigilie, v icesq u e non transgred iu ntur positas s i b i ; ab

25 hostibus cauere nunquam torpent, v e stig ia circu m spectissim e

ponunt ad u squ e cubilia, quoniam ab eis est indagacio, quasi

sc ie n te s; si C ato n is h ab ean t et tocius consilia senatus cautele

sue nichil ad icient ad fu gam ; si dim ittuntur diutissim e uiuunt,

pastus eis unicus folium et herba, natu ra prom ptus non arte

30 d e lic a tu s ; potus aqu a, nec raritate cara nec com m unitate uilis.

H a c im m utabiliter serie d ecurrunt tem pora fere. V eru m p tam en

13 hinc] M S . huic,

que nobiscum h ab itan t anim alia m ansueta, tanquam a nobis con

tracto vicio, cum innaturalius uiuant, ut equi, tauri, galline,

colum be, uices tam en dierum et noccium obseruant e x natura.

Q u am u is etiam usu ven erio nostrorum que ciborum appetitu fre

ed. 2. quentur | exced an t, et indebita concupiscant, nos tam en eorum 5

excedim us excessu s. U n d e cum nobis virtu te m abstinencie

b ru ta loquantur, nec sit aliquid oculis ostensum in quo non

ostend at D o m in u s aliqu am instruccionis form am ; dum au tem f

assu escim u s quod prohibet, quam uis g ra n d ia vitem us, obruim ur

arena, secundum quod ait G re g o riu s, transitque m ultitudo leuium 10

ad conform itatem grauium . N o s au tem quos non cessat infor- *

1. 20, m are sapienda p recio sa qu equ e clamitans in plateis incertis

inordinatis<q u e > erram us actibus, nostrequ e saluti tam anim e

quam corporis obuiam ultro ferim ur d esipere sapientes in ben e-

5a t .\ i. placito carnis, cum sola sit into lierabilior quam fem ina diu es, 15 *

inutile probans, u tile re p r o b a n s ; que nos cum com plicibus suis

dem onibus et m undo sic infatuauit, ut p recepta C h risti non tenea

m us ad uitam eternam , nec afo rism o s Y p o c r a tis ad tem poralem .

V ic e s u trique saluti debitas n e clig e n d o tra n silim u s; cu m qu e raro

uel nunquam aliqu id tem pestiu e fiat a nobis, m erito nos excep is- 20

3. 1, set, qui dicit ‘ omni rei sub celo tempus et tempora\T r e s scim us a D o m in o suscitatos, intus, foris, in tu m b a ; q u e

bert distichio breui episcopus C en om an n en sis H ild eb e rtu s exp o su it sic, eau-e, Mens mala, mors intus ; malus actus, mors f o n s ; usus27. Tumba : puella , puer, Lazarus ista notant 25

Su ffeceru n t due fem ine m ouere D o m in u m paucis etiam precibu s

a d suscitacionem q u a d rid u a n i; to t au tem hom inum et fem inarum

m ilia noui uel ueteris ordinis quem su scitan t ? quo nobis elem o-

o. 3 8 - siiiarum , ieiuniorum , precum assid u itas, q u a secus pedes Domini cum M a ria sed entes, ipsum sollicitare non cessant, ut aiunt ? 30

8 E ith er there is a lacuna after formam or, more probably, autem should be omitted.

sed forsan omnem im plere htsticiam cupientes in hospitando Mt. 3. 15*

C h ristum cum M a rth a satagunt circa frequ en s m inisterium , ne

quid desit dum sola m inistrat, et illud unum necessarium accu rate | •

m inus qu am nobis esset necessarium appetunt. D u m e rg o 13 co1- L

5 tu rban tu r erga p lu rim a , sicut ait Pau lu s, quisque p ro sey sic per Rom. 14.12

gratiam D e i propria sollicitudine suscitari poterim us, in ipso

confidentes non in hom ine; lib erabitqu e nos ab homine malo cf.Ps. 117.6

bonus hom o C h ristu s. Ps’ I39 ‘ 2’

D e origine Carthusiensium . x vi.

10 G ra (tia )n o p o lita n u s episcopus u iderat in som pnis septem soles

e x d iuersis partib u s in m ontem qui C artu sia dicitur, in ualle

G riseu oldan a, conuenire m o ram qu e f a c e r e ; qui cum inde

stu d eret secu m in crastino, m ultum diuinans e t non inueniens,

ecce se x clerici uiri m agnifici, septim u squ e cum eis m a g iste r

15 eorum Burno, pecierunt instanter locum illum ut oratorium ibi

facerent. L e tu s igitu r episcopus, et uisionis sue felicem uidens

exitum , secundum ipsorum racionem eis de proprio cellas et

ecclesiam extru xit, et eos cum benediccionibus introduxit. E s t

autem m ons altissim us, et in m edio cacum inis profunda uallis et

20 am pla, sterilis et inculta, fontibus tam en habunda. T re sd e cim

h aben t cellulas, in una prior, in aliis singulis singuli fratres. P an em

eis prior in S a b b a to m inistrat ad totam ebdom adam , legu m en et

o lu s ; tribus diebus in septim an a pan e tantum contenti su nt et

aqua. N o n com ed u n t carn es nec in firm i; non em unt pisces,

25 nec com edunt, nisi dati fuerint eis unde possit om nibus d istrib u i;

sem per induti cilicio, sem p er cincti, sem p er orant au t legunt.

N e m o nisi prior cellam u troque pede p o test e g r e d i; priori licet,

pro uisitandis fratribus. D ie b u s festis in ecclesia co n u e n iu n t;

m issam non cotidie sed certis diebus audiunt. H ii non insidian-

30 tur vicinis, non cauillant, non r a p iu n t; non ingred itu r ad eos

fem ina ; non egrediuntur ad eas. A d peticionem cuiusdam uiri1364 E

potentis in term inis episcopatus sancti Iohannis de M orian a,

pro p ag au it e x se C h artu sia dom um ad ym agin em suam , que

:ol. 2: cupiditatis | instinctu diabolum sequens, am enitate pascuorum et

ubertate notata, censum e x quibuscunque potuit am arissim e

collegit, et in ard orem au aricie caritate m utata, locu plex pessim i

propositi pruritus im plere non d e s tit it ; inuasit vicin os term inos,

1 Ep. aliquid undique vig ilan ter excu lpen s, tum vi tum furto, quocunque modo rem faciens, quodque uenter potuit m odus potuit, et

procurauit census. C a stig a ta frequenter a priore C h artu sse,

32.15- deindeque fu stigata, non abstitit, sed inpinguata dilatata recalcitrauit. Recessit, et sibi sim ilem m atrem dom um C istercien sem

aduocauit, que sibi u iscera cupidissim e caritatis aperuit, et in in-

iuriam prioris m atris in specialem filiam adoptauit, m anuque forti

uiolenter obtinet.

De origine Grandimontensium, xvii.

G ran d im on ten ses a G ran d im on te B u rg u n d ie principium h ab u

erunt a Step h an o , qui statu it eis u t qu antu m receperin t prim o

locum ad inhabitandum tantum perpetu o nec plu s p o s s id e a n t;

m inorem facere licet, m aiorem non. Ib i m aneant inclusi. P re

cep to r eorum presb iter sit, cui nulla d ispensacione liceat septu m

egredi. N e m o solus e x e a t ; nichil e x tra possessionis h a b e a n t;

nullum anim al intra p reter apes, que vicin os non ledunt. Q u o d

eis caritatiu e d atu r com edunt, et qu od intus elab orare pot<u)erint.

C u m defecerint om nino victualia, tunc duos p ost unius diei sine

cibo ieiunium ad stratam proxim am m ittunt, qui prim o vian ti

dicant, ‘ F r a tr e s esu riu n t.’ S i D o m in u s audierit eos per illud

subsidium , p a u s a n t ; sin autem , illa die sine cibo ieiunant, et in

crastino pontifici suo nunciant. S i non ipse subuenerit, ad

>. 10. D om in u m clam ant, qui non oblhdscitur misereri. L a ic i forinse-

:ol. 1. cas | h ab en t curas, clericis interius cum M a ria sine sollicitudine

2 1 egredi] corr.from ingredi.

5

10

i5

20

25

30

seculi sedentibus. U n d e g ra v is orta sedicio dom inum P ap am

a d i it ; clerici conabantu r foris et intus prefici, laici statuta

S te p h an i sta re voleb an t, et adhuc sub hcdice lis est, qu ia nondum Hor. A. P. m eruit b u rsa iudicium . 78‘

5 De origine Temp lar iortcm. x v iii.

M ile s quidam , a p ag o B u rgu n d ie nom ine P a g a n o P a g an u s ipse

dictus, uenit Ieru salem peregrinus. H ic audito quod ad cister

nam equorum e xtra Ieru salem non longe fierent a p ag an is ir-

rupciones in C h ristian o s ad aqu an tes ibi, et per eorum insidias

10 frequenter interfici, m isertus eorum , zeloque iusticie quantum

facu ltas erat eos defendere conatus est, et frequenter eis in

subsidium a latibulis aptis exiliit, m ultosque confecit e x h o s tib u s;

quod ipsi dolentes, cum tot e x suis excu b a b a n t ut ipsorum

assultibus nem o posset obuiare. C o e g e ru n t ergo deseri cisternam .

1 5 P ag an u s autem , f n e c im piger f nec uinci facilis, t sollicite [ d e ] t

D e o sib iq u e procu rauit auxilium , dom um sibi m agnam appropriauit

intra septa tem pli D om in i quibus potuit m odis a canonicis tem pli

regularibus, ibique uili ueste tenuique victu contentus, om ne fecit

in socios equorum et arm orum deuotus im pendium ; quoscunque

20 potest peregrinos uiros bellicos predicacione, precibus, et om ni

m odis asciscit, ut ad obsequium ibi D e o prestandum perpetuo dediti

perseuerent, au t saltem ad tem pus voueant. S ib i su isq u e co-

equitibus secundum arm au el officia signum crucis au t clipei m odum

ponit distinccione certa : castitatem suis et sobrietatem asserit.

25 In ter hec eorum inicia, accid it quod quidam e x C h ristian is I

m iles altissim e fam e, notusque paganis, et pro interfectis ab eo 140, coi.

plurim is parentum et am icorum inuisus, fortuitu captus ab eis ad

stipitem ducitur. A s s u n t ibi e x nobilibus multi sagittan tes, qui

singulos ictus singulis em erant a rege talentis in sanguinis ulcionem

30 effusi e x suis. A s ta b a t ei rex, cupiens eum sibi si n egasset con-

federari, et ad om ne uulnus adulans om nim odis eum attem ptabat

allicere, quem ut tota uidit constancia fortem , ad h u c non deiectus a

spe solutum reseruari iussit et curari, m ultoque luctam ine diu co n a

tus vo tu m exequ i, defraudatum se d o le t ; quod tam en ipsum D o m i

nus pro q u o p acie b a tu r gra cio su m e i fecerat, cupiens eum liberari ab

e xp ectacio n e tam seue ulcionis, puerum ei designati it e x nom ine 5

quem C hristian i vin ctu m h ab eb an t paganu m , pro quo se di

m issurum eum spondebat, D o m in u m qu e suum peteb at obsidem

pro reditu. H o c m iles pacto Ieru salem petit, edocetqu e reg em

suum quod egerit. R e x igitu r et clerus et populus lau des D e o

solem pnes ag u n t pro recepcion e tanti coadiutoris. A t u t m iles 10

accepit puerum d ecessisse, reditum p arat ad diem statutum .

P roh ibent h oc fieri re x et totum u niu ersaliter regnum , et

absolutum a p atriarch a detinent, m issas, elem osinas, et quicquid

ad huiusm odi redem pcionem pertinet, profu se p ro m itte n te s; et

cum sic posset D e o , quantum uidebatur, satisfieri, nil illi satis est, 15

prom issum que p rocu rat reditum . Q u o d ut suis innotuit, ipsum

com m uni consilio secu re sed h on este d epu tan t custodie, d on ec

dies reditus elab atur, ut fracta prom issione non u ideatu r ultra

teneri ad soluendum . S u stin e t ille, uel euadere casu speran s v e l

1. aliqua | dispensacione dim itti, donec diem proxim u m uidet, e t 20

tunc d esperans in adinuentionem exiit m endacii, spondetque

certissim e residenciam , dum m odo sibi soluan tur pollicita. L ib e r

igitu r ad om nium e xit lau des et gau d ia, nocteque sequenti v ia m

arripit, properatqu e totis v irib u s ne com m ittatur o b ses am abilis,

et pro tem pore sin gu lariter et inm ense terribilis e xp e ctab atu r 2 5

a rege suo et ab ultoribus exp eteb atu r. C u m q u e factu s esset

re x clam in derisum , ut solent in delicto potentes, ipse cau sab atu r

obsidem , e t circa ve sp e ra m diei et spei su scip it insperatum

peditem , ut profugum , m u ltaqu e festinacione d e fe c tu m ; u ix

loquitur, e t sicu t loqu itur ven iam e x o ra t quod ipsi v o ta 30

distulerit. M ira n tu r om nes e t m iserentur, et ipse re x fide b on a

captiui sui p lacatu s per graciam C h risti liberum dim isit.

30 veniam] -que is written here and erased.

Quiddam mirabile, xix .

C ir c a tem pus idem , clericus quidam a S arrace n is sagittab atu r

ut n egaret. Q u idam autem qui n egau erat astan s im properabat

ei quod stulte crederet, et ad singulos ictus aiebat, ‘ E s tn e

5 bonum ? ’ Ille nichil contra. C u m q u e vid e re t eius constanciam ,

uno sibi cap u t am putauit ictu, dicens, ‘ E s tn e b o n u m ? ’ C a p u t

autem resectu m tam en proprio ore loquens intulit, ‘ N u n c bonum

est.’H e c et his sim ilia~prim itiuis contigerunt T e m p la rib u s, dum D ei

10 caritas et m undi v ilitas inerat. U t autem caritas uiluit, et

inualuit opulencia, prorsus alias audiuim us qu as et subiciem us

fa b u la s; at et prius eorum f prim os f a pau pertate m otus

audiantur.

Item aliud mirabile, xx.

15 M iles quidam , H am ericu s nomine, m agni patrim onii, fam e

m odice, p eteb at exerciciu m m ilitare, quod torniam entum dicunt.

C u m q u e per nem us | altum iter ageret, audiuit ad m issam 14 b, coi.

m atutinam a longe pulsari cam panam , sociisque dissuadentibus

et inuitis ut m issam au d iret properauit, arm igeris et arm is relictis

20 in com itatu. H e re m itas inuenit. M issa celeb rata red ire festi-

nauit ad socios, sperans eos in secundo v e l tercio consequi

m iliario ; sed tota die deuius sero reu ersu s est ad locum m isse.

Sim iliter et in crastino. D ie tercia conductus ab h erem ita

socios inuenit redeuntes, ipsique m ulta leticia congratulan tes.

25 M iratu r solito m aiorem sibi ueneracionem e x ib e ri; tim et yroniam .

F a m iliare m e rg o socium uocat in p a rte m ; q u eritq u o m o d o casus

eis in torniam ento responderit. Intulit ille, ‘ B en e nobis et m anu

tua, sed inim icis m ale, qui tam en hodie reuersi sunt ad nos ut te

pro tuorum operum adm iracione viderent, sed ut heri recessim us

30 ad hospicia, nem o nobis de te quicquam certitudinis dicere p o tu it;

12 , 1 3 either primi or audiamus is required.

asseru n t eciam arm igeri tui quod arm is tuis a te receptis ab

oculis eorum euan(u)isti cum equo tuo. S i v e ro cupis audire quid

de te loquuntur in via, dem issis vu ltib u s au d iam u s/ A trans

euntibus igitu r secu s eos audierunt H am erici preconia per singu los

et m agn as lau des hom inis p e r tim iditatem prius infam ati.

M ira tu r ipse, nullius m eriti conscienciam habens, et u ix tandem

ad u ertit quod ei disp ensau erat D o m in u s vicariu m , ne g a u d e re

socii sui possen t de m issa despecta, uel ipse dolere de respecta,

d editque se cum om nibus que possed erat D e o dom uique T e m p la -

rium, et au xit eos m ultum , ut dicitur.

Postm odu m autem re g e s et principes opinati sunt propositum

, coi. i. eorum bonum et v ita m | honestam , et interuentu paparum et

patriarch arum eos quasi C hristianism i defensores honorauerunt,

et copiis infinitis onerauerunt. Ia m quod placet possunt et quod

affectant assequuntur. N u sq u a m egen t nisi Ie ro s o lim is ; ibi

gladiu m accipiunt in tutelam C hristian ism i, quod P etro pro

hibitum est in defensionem C h risti. Petru s ibi didicit pacem

qu erere p a c ie n c ia ; nescio quis hos docuit v im vin ce re violencia.

26.52,3. G ladium accipiunt, e t ,gladio pereunt. D icu n t tam en, ‘ om nes le g e s

et om nia iura vim ui repellere p erm ittu n t/ A t ille legem hanc

renuit, qui P etro percuciente legionibus angelorum inperare

noluit. V id e tu r au tem quod ipsi p artem optim am non elegeru nt,

cum sub eorum proteccione nostri sem per fines in partibus illis

arten tu r et d ilatentu r h o s tiu m ; in uerbo D om in i conquisierant

apostoli, non in ore gladii, D am m ascu m , A le x a n d ria m , m ag-

nam que mundi partem qu am glad iu s am isit. D a u id autem ad

eg. 17. G o liad egrediens, a i t : T u uenis a d me cum a rm is, et ego uenio ad te in nomine D om in i, ut uniuersa sciat ecclesia quod non in g la d io saluat D om inus,

N e m o sane m entis am bigit, quin ordinum instituciones de fo n te 1

bona sem per serie processerunt, hum ilitate com ite, quam quia

1 T ext fons : m arg.\ al. fone .i. sono: al. fouea: «/.fo n te: al. fomi.

5

10

15

20

25

30

cupidus om nis abigit, m agistram uirtutum abicit, et auaram ad igit

a viciorum lacu superbia(m ). C on ati sunt multi cum suis ordinis

paupertatem euadere, qua fu g ata fu git h u m ilita s; princeps adest

superbus in diuiciis, quem hum ilis in pau pertate Ih esu s eiecerat

5 fo r a s ; qui non uenit ad H e ly a m in uento petras conterente, nec in 3 Reg. i<

terrem otu, nec in igne, sed in lenis aure sibilo, quem in o m n iIX’ I2 ’

desiderio predictis abiectis e xp ectab at e t exp e te b a t H e l y a s ; illa

precesserunt, non tam en in illis Dominus^: aura successit, in illa

D om inus. N o b is in nostris ordinibus au ra precedit, in ipsa |

10 D o m in u s; subsecuntur autem in quibus non est D om in u s 15«» coi.

T e m p la re s, de quibus hic serm o cepit; quoniam e x officiis suis cari

prelatis et regib u s habentur, et honore precipui, prouide curant ne

deficiat unde sublim entur. S i reminiscantur et conuertantur ad Ps. 2 1 . 2

Dominum tmmersi fines terre, iu xta prophetam , quid ipsi ? S i p ax cf. Mt. ic

15 uenerit, quo d even iet glad iu s ? Pacem hoc m odo cauisse dicuntur

olim.

De filio salidompni Babilonie. xxi.

H iis retro non tam en longe diebus N assarad in u s, filius A b e cii,

solidom pni B abilonie, a m ilitibus T e m p li D om in i captus et in-

20 carcdratus est, v ir gentilis at cetera clarissim us, genere, m ilicia,

literis, et anim i uirtute. H ic cum adhuc dom i suus esset, m a g

nam h ab eb at de fide nostra et eorum erroribus disputacionem ,

uidensque suos ritus nichil h ab ere firm itudinis aut fidei, C h ri

stianism i religionem adisset, si non nobilium reuerencia parentum

25 obstitisset. C u m q u e hoc hiis qui eum tenebant in uinculis inno

tesceret e x eius relacione, non m odo non crediderunt, sed etiam

baptism a petenti surdi facti sunt. S p o n d e b at eis N assarad in u s

Babiloniam , urbem scilicet sue natiuitatis, suis uiribus et suo

consilio conquirere, dum m odo ipsum baptizari perm itterent. Illi

30 perdurantes in inclem encia, paruipendunt anim e detrim entum ,

aures ad aliud erectas habentes. P erlatu m est ad Babilonios hoc

uerbum , et prom issorem sue dedicionis fam iliarem fortissim um

agnoscentes, eo m a g is m etuunt, quo sue legi m agis aduersantem

sem p er oderunt. C on siliu m co m m u n iterin eu n t,u tqu i q u asive n u m

exponitur, qu anticu nqu e fiat, ab eis e m a tu r ; m issisqu e le g a tis et

precio ta x a to dolo iusto talen ta tradunt cu pa aurata, pro m ulte

preciositatis m erce, tim entesque fortitudinem hom inis inuictam I

i. ligatum accipiunt e x condicto. Ille per m edium ciuitatis C h ristia

num se clam abat, et contra furentum castigacion es et u erbera

salutis sue uerba propalare non m etuit. B ab ilon iam igitu r perlatus

a ciuibus obuiam festiuo gau d io ven ien tibu s soluitur, qui quasi

patrie patrem , dom inum , et defensorem veneran tu r, et cum ad

ciuitatis m edium peruenerint v o ce preconia citati ciues residui

adunantur. E le u a to igitu r et exaltato concentu com m uni, D e o

suo g ra te s quasi a m anibus C h ristian oru m saluati non cessant

exsoluere, speran tes eum ad defensionem suam sibi preficere,

quod preside carebant. Ille nec blandim ento nec pene form idine

trahi se patitur, inuocando patrem , C h ristu m q u e confessus, totam

sim ul reddit u rb em attonitam . C iu e s igitu r seorsum a tu rb a

m ulto stu pent silencio, m ulto conflictu scrutan tu r exitum u trisque

consilii. A s s u n t qui statim de m edio facere sa tag a n t, e t non

desunt qui ob reuerenciam persone d ign issim e cen sean t reser-

uandum , ut qui ad tem pus desipit aliquando resipiscat. C o n -

u ocantur vicin i principes, et quid fiat edocti d iu ersa m urm urant,

precipue qui se sperant isto su b lato ad defensionem e t u rbis

dom inium e lig e n d o s : sacrilegu m et ap ostatam crucifigendum

aiunt. Q u i uero saluti stu d en t urbis et indem pnitati, supplicandum

ei consulcius arbitran tu r a conciuibus et cogn atis, ut pietate

nutricie ciuitatis et am ore nobilissim e cognacionis a furore desistat,

colatque d eos patrum s u o ru m ; quod u t om nim odis fit, nulla

potu it supplicacione, (n )u llis lacrim is optineri. D u ctu s igitu r

ad stipitem alligatu r, et in m odum nobilissim orum m artirum

reg is E a d m u n d i et beati Seb astian i, sagittis inm issis, ad C h ristu m

19 stupent] M S . student.

5

10

15

20

25

3°

m ittitur. Q u om odo sit hic ex aqua et spiritu sancto renatus, Jo. 3. 5.

liquet I satis, quod sanguis liquor est, et om nis liquor e x aqua. 1 5 3 , coi.

D e sene A xacessi, xxii.

C on tig it item qu od v ir auctoritatis m axim e, qui sen ex vo catu r

5 A x a se ssis , quasi (q u i) sub a x e consessis inperat, qui fuit fons reli

gionis et fidei gentilium , a patriarch a Ierosolim itano peteret

librum euangeliorum , quo et eorum interpretem misit. A c c e p tu s

est interpres ‘et euangelium affectuose susceptum , m issusque v ir

e x ipsis bonus et m agnus, ut a patriarch a sacerdotes et leuitas a

10 quibus baptissm um et fidei sacram enta plene perciperent secum

reduceret, quem obiter positis insidiis interfecerunt opidani T e m -

plarii, ut aiunt, ne fides eu acu eretu r infidelium ad pacis unitatem .

S u n t enim, ut aiunt, A x a s e s s i prim i paganorum infidelitatis et

incredencie m agistri. S e n e x autem frau de com perta priorem

15 com pescuit freno diaboli deuocionem , siluitque D om in u s facere

quod spopondisse vid eb atu r. P atriarch a dolere potuit, et rex,

ulcisci n e u te r ; p atriarch a non potuit, quod R o m a captiuitatem Jer. 29. i

educit burse et t euntis lo cis; re x non, quod m inim us eortim cf. 3 Reg

digitu s m aior est illo . IO'

20 Jo ce lin u s Sare sb e rien sis episcopus, filio suo R e g in ald o Bato-

niensi, per violen ciam electo, sed ad consecracionem a C an tu a-

riense non adm isso, p lan gen tiq u e, respondit, ‘ Stu lte , u e lo x ad

• P ap am euola, secu ru s nichil hesitans, ipsique b ursa gran d i p aca

bonam alapam , et va cilla b it quocunque volu eris.' lu it ergo,

.25 percussit hic, vacillau it i l le ; cecidit papa, su rrexit p o n tife x ; scri-

psitque statim in D e u m m enciens in om nium breuium suorum

p rin cip iis; nam ubi d eb u isset scribi ‘ b u rse g r a c ia ', ‘ D e i g r a c ia '

d ix it : queeunque voluit, fecit. Ps. u 3.

S it tam en dom ina m aterqu e nostra R o m a baculus in a q u a ( J I )*

30 fractus, et ab sit cred ere quod uidem us. Sim ilia v e ro | predictis 16 a, coi.

de dom inis T e m p la rib u s forte m enciuntur m ulti:' qu eram us ab 18 educit] qu. reducit as the Bible text ? et] qu. ex ? or is there a lacuna (congregat de) ?

F

ipsis, et quod audierimus credamus. Quid agant Ierosolimis nescio; nobiscum satis innocenter habitant.

D e origine Hospitalarium. xxiii.

H o sp itala re s bone deuocionis habu ere principium , ut pere

grin oru m redim erent inpotencias. In iciati sunt h u m ilite r; vid e- 5

b atu r dom us eorum speciale caritatis h a b ita cu lu m ; spontaneos

ad m itteb ant hospites, et iu xta doctrinam discipulorum D o m in i

transeuntes co gere sa tag e b an t in hospicium , deposito diu fid e le s ;

nam ipsorum illibata cru m en a largam eis de proprio facieban t ex-

hibicionem , nichilque d eerat infirm orum desideriis, quod ulla pos- 10

set adipisci sedulitas : conualescen tibus totam plene restitu ebant

pecuniam . H a c fam a patrim onia su a multi m ulteque confereban t

eis, sequ e plurim i m ancipab an t ibi seruire debilibus et infirm is.

3. 45- Unde quidam vir nobilis qui m inistrare venerat, m inistrari solitus, cum cuidam turpiter exulcerato lauaret infirmo pedes, ad fedi-15

tatem nauseans ipsam unde lauerat eos aquam inpiger hausit, ut uiscera sua vinceret assuescere quod horrebant. Hii tenebant

%. 19 .in aura leui Dominum, et ut eis creuit e x ad ep tis p eru ersa uir-

tutum nouerca cupiditas, en uentus petras conterens, terremotus, et ignis. In illius ignis virtu te dom inum pap am sanctum que senatum 20

2, Romane curie pecierunt, et multis aduersus Dominum et aduersus Christos eius priuilegiati redierunt iniuriis. In concilio Lateranensi sub Alexandro papa tercio celebrato tota multitudo pontificum quam adegerat papa predictus cum abbatibus et clero

:ol. 2. u ix optinuerunt ipsis eciam pre|sentibus m odicum quid satis 25

ad u ersu s eorum p riu ile g ia ; tacu eru nt dum affuim us, sed concilio

%. Ecl. soluto statim aperuit rugas oris sui domina bursa, ‘ que cum non sit amor, vincit tamen omnia Rom e' factique sumus iterum eis preda, priuilegiis virtuosius firmatis. Preualent non dicam burse sed uestes, non dicam persone sed voluntates religionis, nostre 30

3. 30. v e sti clericorum et volu ntati. Crescunt" enim semper, et nos

decrescimus. A lta riu m uita nobis a D e o prim um data, postm odum

a patriarch is est exhibita. N on succedim us in hereditate p a trib u s;

negociari non licet, mendicare possum us. H o c pudor aufert, cf. L c . 1 6.

reuerencia u ita t; vu ltu s h oc n egat voluntati. Q u e nobis igitur

5 exibicio, uel unde ? cum om nia fere teneant altaria religiosi, v ix -

que sufficiant singu la singulis clericis altaria, m ultoque plures

sint ipsi qu am ipsa. C u m m onasterium sit clericorum career, et

bonus ille Ieronimus dicat, 4 M ih i securis ad radicem est posita, Hieron.ep. 14 (ad Heliod.).

iou iu am u s, et eis e x uictu nostro tributarii fiamus, fitque m ona

sterium career m onachorum , quo clerici cum m onachi volu erint

teneantur, nisi deferant ad altare tributum . M u ltis nos supplan

tant artibus et arcen t ab e c c le siis ; cum m ilites ad quos iura

patron atu s pertinent egen t et sibi petu nt a T e m p la riu m uel

15 H o sp italariu m subueniri copiis, respondent, 4 S u p p e tit satis unde

vo b is subueniam us, sed non licet quicquam de pecunia T e m p li uel

H o sp italis nisi fratribus im pertiri; tam en si fraternitatem nostram

ingredi volu eris, aliqu a dom ui D om in i pos(s)essione collata,

lib erab eris/ E r g o m iseri quibus undique tenentur vinculis

2o ab so lu i I cupientes, quod nichil ut putant possident quo possint 16 b, coi. 1

indem pnius carere qu am donacionibus ecclesiarum , illas libenter

dant ut liberentur. H u iu sm o d i fallaciis non dicam sed faceciis

auertunt sim oniam , ne D om in u s ad u ertat unde dom us eorum

d ita n tu r: m ilitum nepotes e t filii, qu odqu e m agis iniquum

25 videtur, m ulte d ign e persone sine personatu pereunt.

De origine Cisterciensium. xxiiii.

Cistercienses egressi sunt ab Anglia, uico qui Scireburna dicitur. Ibi nigro militabant habitu sub abbate districto monachi plurimi; qui cum eis arcius frena teneret, displicere cepit ali-

30 quibus, de quorum numero quatuor a fuga non abstinentes Fran-27 M S . Cistersienses.

nisi defero munus ad altare,’ m utatis pactis optinuerunt unde

f 2

ciam om nis m aliciei m atrem p e tu n t; circuierunt, associatis sibi

deliciarum sectatoribus, quales F ra n c ia precipue sem per e x ib e t-

et in circuitu suo victu aliu m tan d em tenuitatem incurrunt, penaque

penurie castigati, qu id agen d u m sit diu deliberant. R e u erti no

lunt, sine questu viu ere nequeunt. Q u om od o qu eran t ? quo fit ? 5"

placet eis tandem herem u m sub p re te xtu religionis inhabitare,

non tam en P au li uel H yla rio n is h erem um in desertis L ib ie uel

1.3 8 . in inuiis N ig r e M ontane, non in cauernis et specubus ubi nem o

nisi D e u s, sed qui deum hom inem ad o rare statuunt, hom ines

cum D e o propicios habeant, non tam en proxim os. L o c u m 10

igitu r ad h abitaculum habilem e lig u n t: eligu nt non inhabitabilem

sed inhabitatum , m undum , fecundum , responsalem frugibus, non

ineptum sem inibus, septum nem oribus, scaturientem fontibus,

cornu copie, locum e x tra m undum in corde m undi, sem otum ab

hom inibus hom inum in m edio, seculum scire nolentes, a seculo 15

sciri volentes, ut quejp i 9 . . .

fu g it ad salices, et se cupit ante videri.

ol. 2. Porcionem ergo | vilem et d espicabilem in m edio m agni nem oris

a diuite quodam optinent, m ultis innocencie sim ultatibus, diutis-

sim is precibus, D e o sin gu lis ad iecto sillabis. E r u n c a n t igitu r 20

et euellunt nem us, et radicitus a stirpe com pellunt in planiciem ,

frutices in fruges, in sa ta salicta cogunt, vim in a red igu n t in uites,

et ut illis lib ere u acent occupacionibus, d etrah ere forsitan aliquid

oportet oracionibus. S e d it dudum M a ria qu asi non m iserens

laborum M a r t h e ; su rgit in hiis ad sollicitudinem M a rth e M a ria 25

:8. 62. clem encior. O rd ines alii media nocte surgunt ad confitendum Domino secundum psalm istam , fessiqu e post h oram d orm iu n t;

hii v e ro sibi forciu s et arcius inperantes, post horam ad diem

u squ e uigiliis et oracionibus insistere statuerunt. V e ru m p tam en

p o st aliquan tum tem poris hoc eis difficile visu m est, e t qu od 30

tu rpe fu it m u tare decretum , m aluerunt horam m utare m edie19 , 20 M S . diotissimis.

noctis in antelucanum , ut sinaxis una cum nocte finem habeat,

ne qu id in fraudem legis fiat. A lii su rgu n t ante Lu ciferu m , isti

pocius ut,Ia m lucis orto sidere,

5 D eum precem ur supplices,

com pletis horis et m issa coegrediu n tu r ad laborem . P lacu it hiis

quatuor arcior et an gu stior regu la quam beati B asilii uel

B e n e d ic ti: pelliciis abstinent, et lineis, et etiam stam ineis, laneis

ab sq u e tinctura contenti, tantoque corde recesseru n t a nigris

io m onachis ut contrariam eorum vestib u s ve ste m albam habeant.

M on ach oru m nem o carne uel san gu in e v e sce b atu r ante tem pora

K a r o li m agni, qui deuotis optinuit a L e o n e p ap a supplicacioni-

b u s usum sangu in is cism ontanis m onachis, im petrans eis oleum

lardinum , qu od non h ab eren t laurinum ut transm ontani. L ic e n -

i5 c ia m hanc isti non suscipientes antique districcionem Semite Jer. 6. 16.

seru ant | ut ab esu carnium sint a lie n i: porcos tam en ad m ilia 17^, coi.

m ulta nutriunt, bacones inde vendunt, forte non o m n e s : capita,

tibias, pedes nec dant, nec uendunt, nec e ic iu n t; quo deueniant

D e u s scit. S im iliter et de gallinis inter D e u m sit et ipsos, quibus

20 habundant m axim e.

E c cle sia ru m possessiones deuouerunt, et om nim odas iniustas

adepciones, labore m anuum suarum cum apostolo uiuentes, cf. 1 Cor.

om ni seclu sa cupiditate ; sed ad tem pus : nescio quid proposue- I2,

rint, au t in botris prom iserint, sed quicquid prom iserint sub-

25 secutus est fructus, unde tim em us arbores. In om nibus tunc

se suppliciter et sim pliciter habebant, nichil auide, nichil proprie

facientes, nulli negan tes eiulatui solacium , n u lli facientes quod cf.M t. 7 . 1

sibi nollent f ie r i , n u lli malum pro malo reddentes, innocenciam 1 Thess.

ab infam ia seruantes, ut balsam u m a lu t o ; eorum eunti lauda- I5 '

30 b an t sabata, fierique cupiebant ut illi. F a c t i sunt igitu r in p o

pulum m ultum nimis, et in dom os aucti p lu rim a s; nom ina uero

dom orum in se claudunt aliquid diuinitatis oraculum , ut C a s a 5 precemur] qu, precentur ?

D ei, V a llis D e i, P ortu s salutis, A sc e n d e celum, M ira vallis,

L u ce rn a, C la ra uallis.

H in c ortus est B arn ard u s, et lucere cepit inter alios im m o

super alios, ut L u cife r inter nocturna sidera, v ir eloquencie

prom pte, qui b ig a s circum duci per ciuitates et castella faciebat,

quatinus in eis cred en tes sibi d eportaret in claustro. P e r

1.1. 2. uniuersos G a llie fines hic sp iritu fereb a tu r , et que per eum

fiebant m iracula G au frid u s A ltisio d o ro s c r ib e b a t; ipsi credite.

A d e ra m in m ensa beato T h o m e tunc archiepiscopo C a n tu a r ie ;

assid eban t ipsi ab b ate s albi duo, m ulta referentes uiri predicti,

ol. 2. B arn ard i scilicet, m iracula, sum entes exordiu m inde quod | ibi

legeb atu r epistola B arn ard i de condem pnacione m agistri Petri,

principis N om in aliu m , qui plus peccauit in dialetica quam in

diuina p a g in a ; nam in h ac cum corde suo disseruit, in illa

contra cor laborauit, et m ultos in eosdem labores induxit.

L e g e b a tu r epistola dom pni B arn ard i C lareu alen sis ab b atis ad

E u g e n iu m papam , qui suus fu erat m onachus, quem illius ordinis

nem o secutus est ad sedem illam . In epistola continebatur illa,

quod m agister Petrus instar G o lie su perbus esset, E rn a ld u s de

B rix a sign ifer eius, et in hunc m odum pessim um plurim a.

H in c occasione su m pta lau d ab an t ab b ates illum B arn ard u m ,

et exto lleb an t a d astra. Jo h an n es ergo P lan eta de m agistro

bono quod nolebat et d oleb at audiens, ‘ U n u m / inquit, 'i n

M o n te Pessulano uidi quod m ulti m irabantu r m ira cu lu m ; ’ et

ro gatu s ut diceret, ait, ‘ Illi quem m erito pred icatis m agnifico

v iro dem oniacus q u id am ligatus in M o n te Pessulano presentatu s

est, ut san aret e u m ; ipse su p er asinam m agn am sedens

im perauit inm undo spiritui, populo qui su p erven erat tenente

silencium , et a it tandem , “ soluite vinctum , et sinite lib eru m .”

D em o n iacu s au tem , cum se dim issum sensit, lapides in ipsum

ab b atem quocunque potuit m isit, instanter fu gientem persequen s

per uicos, donec licuit, etiam et a populo captu s in ipsum sem per

5

IO

i5

20

25

30

oculos habebat, quia manus tenebantur/ Displicuit autem hoc uerbum archipresuli, et ait Iohanni quasi comminans, 1 Heccine sunt miracula tua ? ' Tum Johannes, 1 Certe miraculum dignum memoria dicebant hoc qui tunc affuerunt, quod omnibus mitis et

5 beniuolus fuit arrepticius, et ypocrite soli molestus, et adhuc id mihi presumpcionis castigacio fuit/

Duo similiter abbates albi de | predicto viro colloquebantur in 17 ^ coi. 1 presencia Gilleberti Foliot, Londoniensis episcopi, comendantes eum ex virtute miraculorum; euolutis autem multis, ait alter,

10 * Cum vera sint que de Barnardo dicuntur, uidi tamen aliquando quod ipsi gracia miraculorum defuit: vir quidam marchio Burgundie rogauit eum ut veniret et sanaret filium eius; venimus et inuenimus mortuum; iussit igitur corpus deferri dompnus Barnardus in talamum secretum, et eiectis omnibus Mc. 5 .4°-

1 5 incubuit super puerum , et oratione facta surrexit; puer autem 4Reg.4-3 non surrexit, iacebat enim mortuus/ Tum ego, ‘ Monachorum infelicissimus hic fuit; nunquam enim audiui quod aliquis monachus super puerum incubuisset, quin statim post ipsum surrexisset puer/ Erubuit abbas, et egressi sunt ut riderent

20 plurimi.Publicatum est autem quod eidem predicto Barnardo post

hunc gracie defectum contigerit secundus, et famam eius non secundans. (G)ualterus comes Nem^riensis in Chartusia decessit, ibique sepultus est. Conuolauit igitur dompnus Barnardus

25 ad sepulcrum illud, et cum diutissime prostratus orasset, orauit eum prior ut pranderet, erat enim hora. Cui Barnardus, ‘ Non recedam hinc, donec mihi loquatur frater Galterus; ’ et exclama- uit voce magna dicens, ‘ Galtere, veni fo ras/ Galterus autem, Jo. 11.43. quia non audiuit uocem Ihesu, non habuit aures Lazari, et non

30 venit.Quia superius Ernaldus de Brixa se nostris intulit sermonibus,

dicatur si placet quis fuerit, sicut audiuimus a uiro temporis illius,

viro quidem magnifico multarumque literarum, Roberto de Burneham. Hie ErnalduS ab Eugenio papa post Abaielardum incitatus, indefensus, et absens condempnatus est, non ex scripto sed ex predicacione. Secundum sanguinis altitudinem | erat Ernaldus nobilis et magnus, secundum literas maximus, secun- 5 dum religionem primus, nichil sibi victus aut vestis indulgens nisi quod artissima cogebat necessitas. Circuibat predicans, non que

. sua sed que D e i sunt querens, et factus est omnibus amabilis et admirabilis. Hic cum Romam venisset, venerati sunt Romani doctrinam eius. Peruenit tandem ad curiam, et uidit mensas 10

cardinalium vasis aureis et argenteis honustas et delicias in epulis : coram domino papa reprehendit eos modeste, sed moleste tulerunt, et eiecerunt eum foras ; qui rediens ad urbem, indefesse docere cepit. Conueniebant ad eum ciues, et libenter eum audiebant. Factum est autem, ut audirent eum de contemptu 15 premiorum et mammone sermonem fecisse cardinalium in aures presente domino papa predictum Ernaldum, et ipsum a cardinalibus eiectum, congregati sunt ad curiam, et iurgati contra dominum papam et cardinales, dicentes Ernaldum virum bonum et iustum, et ipsos auaros, iniustos, et malos, et qui non essent 20

lu x m u n di sed fex, et in hunc modum, et vix continuerunt manus. Quo tumultu uix pacificato, missis ad inperatorem legatis, dominus papa denunciauit Ernaldum excommunicatum et hereti- cum, et non recesserunt nuncii donec ipsum suspendi fecerunt.

In ciden da m a g istri G a u teri M a h a p de monachia, xxv. 25Monachi tam albi quam nigri, sicut nisus alaudam territam, ita

predam suam agnoscunt, milites scilicet quos deplumare possunt, qui uel patrimoniorum suorum consumptores sunt, uel compediti debitis. Hos alliciunt, et ad camineas suas a strepitu seorsum ab hospitibus caritatis, id est publicibus longe, deliciis affluenter 30

exhibent, blandissime | precantur ut frequenter eos visitent, et 26 territam] M S . turritam, 30 sic qu. publicis?

huius(modi) sibi spondent apparatus cotidianos et vultus semper hilares, ieiunis ostendunt officinas, quoscunque possunt in eorum conspectu thesauros effundunt monasterii quatinus videantur, et spem eis excitant, defectus eorum suplere promittunt, ad

5 altaria rapiunt, edocent quibus dicata, quot celebracionibus honerentur assidue ; fratres eos in capitulo constituunt, et oracionum participes, inde ducunt, ut ait Virgilius,

I n tectum s i fr ig u s erit, (si) messis in um bram .

Monachi nigri, qui beatos habent Basilium et Benedictum io auctores, nostris habent nouos imitatores temporibus, qui et ordi

nem profiteantur eundem, et de suo quedam arciora feruenciores adiciant, quos nos uel albos nominamus monachos uel grisos. Nigri habent regulam, quod uilissimos induant sue prouincie pannos, et ex dispensacione pellicias agninas tantum : albi ut qua-

15 lem ouis gesserit lanam textam habeant, alieni coloris nesciam, et cum de pelliciis nigros derideant, plurimis et suauissimis habundant ad equipollenciam tunicis, que si non a tinctoribus rapiantur, fiant ad regum delicias et principum preciose scarlete. Nigri cum Maria secus pedes Domini uerbum audiunt, nec ad

20 sollicitudinem egredi licet; albi cum ad pedes sedeant, ad laborem exeunt, manibus agriculturam omnimodam excercentes propriis intra septa, mecanici extra, runccatores, opiliones, negociatores, in singulis officiosissimi; bubulcum non habent uel subulcum, nisi ex se, nec ad minimas et uiles custodias uel opera

25 feminarum, ut lactis et similium, quempiam | preter conuersossuos admittunt; a d omnes operas omnia sunt, unde im pleta est terra posessione sua, cumque non debeant ex euangelio cogitare de crastino, tantam habent opum residenciam ex sollicitudine ut cum Noe possint archam ascendere securi, cui nichil spei relictum est

30 extra. Ad unum se habent principium, scilicet abbatem Cister- ciensem, cuius potestas est mutare pro uoto quelibet. Cibos

7 ducunt] M S . dicunt. 8 M S . transposes messis and frigus.

G

E c l. 5. 70.

18 a, coi. 2, 1 Cor. 9. 22 Ps. 10 3. 24

qu ib u s ipsi ab stin en t hospitibus non apponunt, sed n ec intra

se p ta paciu ntu r inferri quod non d an t; signu m est qu od ab stinent

u t habundent, cum sit au aricie m anus altera tenacitas. B o u e s

e t aratru m com od ata suscipiunt, com od are su a non possunt.

C au sa m su am m eliorem face re licet, d eteriorem n u lla te n u s; 5 pupilli sunt, su perioribu s supplicant, uicinos m olestant, proscrib u nt

superatos, qu icquid utilitatem prom ou et su b aliq u a specie v irtu

tum asciscunt. S i de singu lis qu eras inposturis, racio tam

prob ab iliter presto est, ut arg u ere possit uidens eu angelium falsi.

Q ui m isericorditer eos in partem ag ri sui vocau erit, v id etu r eorum 10

proxim us, at expellitu r. 'N on facias alii quod tibi 11011 uis fieri \ h oc non tim ent, et m ulta in hunc m odum .

So lu cion es h ab en t singulas ad singula, qu as ipsi sc iu n t; una

tam en est uniuersalis ad om nia; ad expediendam vim uel rapinam

uel quicquid affert cupiditas, aiunt, ‘ Sp o liam u s E g y p c io s , d itam u s 15 E b r e o s ,’ tanquam ipsi soli sint quos edu cat a tenebris D o m in u s.

B reu e nim is faciunt regn u m D e i, si preter ipsos om nes delirant.

S i quorum non m em in erunt prophete, nec D o m in u s Ih e su s n ec

coi. 1. apostoli, uiam inuenerunt a b ipsis intactam , au t eam | nobis in-

uidit D e u s au t nesciuit, au t ipsa praua. A tta m e n seudo-prophe- 20

7- 15- fas dicit D o m in u s canendos, qui veniunt in vestimentis ouium u t

6. 5. hii, intrinsecus sunt lupi rapaces ut hii, stantes in angulis platea-23. 5. rum orant ut hii, dilatant philatcria ut hii, magnificant fimbrias

<ut h ii) ; nec d ilata t ph ilateria qui conu ersatur in celo e t ait,

6. 14. ‘ M ihi absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Ihesu Christi : ’ 25

non gloriatu r in cruce C h risti, qui cru ciat alios ut inde glo rietu r ;

sed ualde p h ilateria d ilatare uidentur, qui se solos dicunt

H e b re o s, et om nes alios E g y p c io s .

18. C u m P h ariseo dicunt, ‘ Non sumus ut ceteri hominum/ sed

W* non dicunt, ‘ Decimas damus omnium que possidemus.' C u m eo 30

dicunt de sin gu lis nobis, ‘ nec ut iste publicanus’ et nos dicim us,

‘ Deus propicius esto nobis peccatoribus.’ S i superbiam exau d ierit29 M S. phariseis.

D e u s e t non respcc(fr}ii humilitatem, ve ri sunt E b re i, nos autem Lc. i. 48.

E g i p c i i ; si tam en veri su n t Israelite, k aritatem h aben t, D e i Jo. 1. 47.

scilicet dileccionem et p ro x im i; qui persequitur proxim um , qua-1 j 0. 3. 1

modo caritas Dei est in illo ? b ipartita est unitas caritatis, indul-

5 sitque homini D e u s e t h om o ut indiuisibiliter utraqu e p arte

glorietur, e t neutra possit sine altera placere. N e m o est qui non

aliquo g a u d e a t beneficio alicuius h o m in is; nem o igitu r qui non

h ab eat proxim um . Q u antum cunque igitu r lon ge arcean t qui eos

susceperunt, eos tam en p roxim os habent, qu os si oderunt. quomodo 1 Jo. 4. ac

10 Deum diligunt ? S e d , u t aiunt, diligunt in D o m in o : d iligere

au tem in D o m in o diffiniunt ve lle salutem anim e p r o x im i: cor

poris om ne subsidium e x c lu d u n t S i c ce rte m eos om nes inim icos

diligo, q u ia utinam dissoluantur et sint cum Christo. N em in em PbiL i- 23

unquam tam crudeliter odi, quin m orienti cunta dim itterem . In d e

15 securus dico, ‘Dimitte nobis debita nostra, sicut et nosdi(jnittimus} Mt. 6. 12.

debitoribus} nostris/ qu ia m ecum odium cum inim ico d e c e d it

e t om nia dim itto, ut cu piam eum in sinu Abra he glo riari. A t 18 b, coL : illi persecu ntu r et a m a n t Viscera claudere fra tri dum e g e t quid ^

e st ? nonne am pliu s e st afflictum m ortificare ? Quomodo sedet in Lam. 1 . 1

20 rapina caritas, q u e non agit perperam ? Q u om od o m anet in 1 Cor. 13

ia cta n d a q u e non inflatur ? Q u o m o d o sibi alienum ap p rop riat 4 uiolenter, q u e non querit que sua sunt ? Q u om od o peculio

studet, q u e non est ambiciosa ? Q u om od o a p atriis arcet au a ra

finibus incolas q u e benigna est ? Q u o m o d o vicin u m non patitur.

25 que patiens est ? S i caritatem habent unde ? minus eam hospitantur, qui spoliatam uirtutibus suis eam introducunt S i caritatem non habent ut uidetur, et auertat Deus ne sit radice uirtutum carent, et arescent ramusculi. S i uero habent ut videtur, sine benignitate, sine padenda, predpuis alis

30 suis, penetrare celos non poterit proprio depilata decore, quodque alienum induit cum dedecore reddet ut reuelentur eius pudenda.

3 qm] AIS, sL 29 videtor] AIS. ve (vs*zMj'= utinam).G 2

3. i. D icu n t, ‘ D om in i est terra, nos soli f i l i i A ltissim i, et p reter nos

' 35- non est qui dign us sit eam possidere/ N o n dicunt, ‘ D om ine,

5. 21. non sum dignus vocari filiu s tuus, non sum dignus u t intres sub 8' tectum meum ; ’ non dicunt, ‘ N o n sum dignus procum bens soluere 41. ciprrigiam ) c(alceam entoruni); non dicunt quod d ig n i habiti sunt 5

p ro nomine Ihesu contumeliam p a ti, sed om nia possidere. N o n

i i . 38. dicunt quod sint quibus dignus non est m undus, sed qui digni sunt

9. mundo. S i p a cifici sunt, f i l i i D e i s u n t ; quom odo pacifici ? non

uideo, quod p a x in rapina non est. S i filii D e i sunt, sunt et filii,

1. 6. sunt e rgo dii, quia ‘ E g o d ix i, d ii estis, et f i l i i E x celsi omnes! C e rte io

C hristianoru m dii non sunt, quos infestant, sed gentilium , qui

nos soli cum illis persecuntur,' postqu am Iu d ei per inpotenciam

5- 5- cessauerunt. D isca n t ergo a proph eta quid sint, qui ait, * Omnes diigencium demonia, D om inus autem celos f e c i t in illum credim us

coi. 1. qui | celos fecit, quod non est D eus uolens iniquitatem . N o n e st 15

’ D e u s noster sicut deus eorum ; noster deus est D eus A b ra h a m , D eus Ysaac, D eu s Iacob, et non est deu s r e c e n s ; a t eorum

't. 10. nouus est. N o ste r dicit, ‘ Q u i non reliqu erit omnia p ro p ter me,•q* non est me d ig n u s ; ’ deus eorum dicit, ‘ qui non ad qu isierit om nia

11. propter se, non est m e d ign us/ N o ste r dicit, ‘ Q u i habet duas 20

tunicas det non habenti ;* deus eorum , ‘ si non h ab es duas tunicas,

0. 1. au fer h ab en ti/ N o ste r, ‘ B eatus q u i intelligit super egenum etp a u p erem ; ’ eorum , ‘ B eatu s qui fecerit egenu m et p au p erem /

1. 34. N o ste r ait, ‘ A tten dite, ne g ra u en tu r corda vestra cu ris h u iu sseculi, ne superueniat in vos repentinus dies ; ; eorum dicit, ‘ A tte n - 25

6. 11 . dite ne <non> grau en tu r m arsupia v e stra per cu ras huius seculi, ne

5.24. su perueniat in v o s quasi u iator egestas! N o ste r dicit, ‘ N em o potest seru ire Deo et mammone\ eorum dicit, ‘ N e m o p o test

seruire D e o sine m am m o n a/

M u lta v id etu r inter eos controu ersia huius(m odi) quam nem o 30

potest exequi. H a b e n t in preceptis ut loca d eserta incolant,

que scilicet uel inuenerint talia uel fe c e r in t; unde fit ut in 24 M S . attendite follow s vestra.

quamcunque partem vocaueris eos, hominum frequenciam sequantur, et eam in breui potenter in solitudinem redigant, et

si non recte, fa cm n t quocumque modo rem , Hor. E p . :

et a non iusto domino contra quamlibet reclamacionem orphano- 5 rum, viduarum, religiosorum, datos agros gratanter ingrediuntur ;

non quomodo eos adipiscantur sed quomodo retinere valeant solliciti, et quod parrochianos regere non habent secundum regulam, eradicant uillas, ecclesias, parrochianos eiciunt, euertunt altaria Dei, serere non abhorrent et ad uiam vomeris omnia complanare,

io ut si uideas que uideras, dicere possis,N u n c seges est u b i T ro ia ft iit . Ov. H er. :

H QEt, ut soli sint, solitudinem fa c iu n t ; et cum | non liceat eis , 9 c o i# proprios habere parochianos, licet eis alienos disperdere; seruare cf.Tac.^ non permittit regula, destruere precipit. Omnis inuasor aliquo 3°*

15 modo miseretur et parcit; aut enim sibi detinet quod inuadit et seruat, aut spoliatum relinquid ad aliquam incolarum spem redeundum ; isti sollicite procurant ne umquam reuertantur. Si seuissimus ignem immiserit predo, ferrum extat et materia (?) et recurrentibus arua; quod caumate perit, quod inuoluit eluuio,

20quod aer corr(u)pit, aliquos dominis conseruat usus; sola huius religionis nichil linquit incursio. Si obtinuerit rex a rege uel dolo uel bello regnum, quantumcunque tyrannus sit, coloni resident, non facit exterminium, patriis licet in finibus aliqua frui leticiaj mortemque tyranni uel aliam ab affliccione redempcionem

25 intra terminos prestolari possunt longanimes a Deo ; quos horum apprehendit inuasio, exilium sibi sciant imminere perpetuum.Alias aliqui certis ex causis deportantur, hii sine causa proscribunt omnes, unde fit ut ex ualitudine vel senectute debiles defectu victualium eo cicius labantur quo eis fulcimenti minus relinquitur;

30 deseruntur enim, et quocunque vocat esca ieiunos parentibus et vicinis relictis, passim secuntur qui possunt, in omne precipicium

9 serere] M S . cere : qu. Cererem ?

:ol. i.

2.

. 25.

. 10.

.A . ii

10.

irruunt, nec ullum mortis incursum metuit famis angustia. Quidam in rapinis, quidam in furtis aduncantur, et quoniam ab erumpnis desperant eripi, spreta uita, paruipendunt quicquid inflixeris, et mortem ultro prouocant in iugulum, quod eos in omnes diu detrusit iniurias, lucemque libenter exuunt quam tota 5

fecit amaris penis pessimam penuria. Quam enormis, quam seua, quam diabolica pestis inedia! quam crudelis, | quam abhomina- bilis, quam detestabilis districcio! que sine causa Christianos in hunc inducit carcerem. Dacianus et Nero dispensant micius, et quantum breuitas passionis cicius euaditur quam diuturna pressu-10

rarum agmina, tantum eorum videtur misericordior austeritas quam que facit inopiam, que nichil verecundie retinet, nichil habet uirtutis, que sceleribus horret, squalida viciis est, semper in Deum irreuerens, in omne decus infrunita crudescit; que galeas piratis instruit, furibus fedat urbes, lucos armat latronibus, 15 mutat agnas in lupas, in lupanar cogit a talamis; que cum in ipsa omnia sint reperta suppliciorum genera, plures habet iniurias quam ulciones iusticia, plures offensas quam illa fulmina, plura signa quam illa sagittas. Deus bone! quomodo filii tui sunt, qui gignunt hanc in filiabus tuis et filiis lucis. 20

Posessiones, patrimonia, monasteriorum, ecclesiarum ab eterno fere possessa, et iuste obtenta, dirripiunt, suum dicunt proprium, cum eis debeant esse cum omnibus Christianis om nia com m unia.

Romam inde laudant auctricem, cui largi fuerunt, ut priuilegium referrent auaricie ; iu n io r f u i , etenim senui, et non u id i pauperem 25

referre priuilegium, nec semen eius contra ius commune singulariter inpetrare, quod in quorum m anibus iniquitates sunt, dextera eorum repleta est m uneribus, et quod,

S i n ich il attu leris, ibis, H om ere, fo r a s .

Dominum aiunt omnium ecclesiarum papam, et ipsi licere ut 3°

8 text destibilis : m arg. al. detestabilis. 24 priuilegium] M S . priuigelium.

euellat et destruat, edificet et p la n tet; iustos autem se ab ipso

rapine possessores a s s e r u n t: hanc alias, si racio est, uidi racionem .

N e g a b a n t principes L e m o v icis dom ino suo A n g lo ru m regi iustas

pensiones | et seruicia debita. R e x autem exercitu m induxit, 19^, coi. 2

5 om nia uastari iubens. P a rce b an t aliqui e x caritate pauperibus ;

alii uero quibus placebat iniquitas depred ab an t om nia, dicentes,

‘ N o n est rapina, non est uiolencia, p a x est et obediencia quod

facim us : dom ini regis est terra , nos eius o p e r a r ii; m erces nostra Ps. 23. 1.

est hec : indigni sunt hii qui regi contradicunt iniuste, nos autem

10 digni qui preceptis eius insudam us.’ N u n q u id non hec eorum

u ox qui decim as auferunt, qui se dicunt H e b re o s, nos autem

E g ip c io s, se filios lucis, nos te n e b raru m ? N o s certe flendo

confitem ur, nos om nibus indignos bonis, et scientes quod m agister Mt. 9. n .

noster in p u blica n is et peccatoribus manducat, et non uenit vocare Lc. 5. 32.

15 iustos sed peccatores, penitem us, et ueniam ab ipso precam ur. C u m

ergo non liceat ethnicis inferre uiolenciam , uel eciam ad fidem

cogere, quom odo quos D e u s suscipit spernendi sunt et spoliandi ?

C or contritum et h u m ilia tu m D eus n o s t e r non despicit, q u i e t s u a Ps. 5 0 . 19, g r a c i a d i c i t gau diu m est super tmo peccatore penitenciam agente Lc. 15. 7.

20 qtiam super nipnaginta) nouem iustos qtn non indigent pernitenda).D e u s noster p eccatores u o cat,et recipit; isticon tem pn u n tet eiciunt;

ille q u i a d ipsum uenit non eicit fo ra s , isti uenientes auertunt. Jo. 6. 37.

D e istis ait ueritas, ‘ A fru c tib u s eorum cognoscetis eos'\ audiam us Mt. 7. 16.

fructus eorum bonos : prim um pauperibus h aben t m anus apertas,

25 at parce : dispergunt quidem et dant, sed non reficiunt, quod singuli Ps. 111. 9. m odicum quid accipiunt, et cum neque secundum su am ditent

habundanciam neque secundum pau peru m indigenciam , sinistra

dare uidentur, non d extra ; sed tam en, ut om nia uere, nichil sophis

tice faciant, nullatenus equabunt f D o m in o t quod abstulerunt, quod

30 uel nullus est uel pauci sunt eorum conuentus, qui non | plures 20 a, coi.

fecerint egenos quam exhibeant. H ospitales inuicew , id est, inter 1 Pet. 4 . 9

se sine m urm ure possunt esse, sed non nobis, D om ine D eus noster, Ps. 1 1 3 . 9

non nobis. H is quos tim ore p otestatis uel em ungendos su sci

piunt, toto splendore popine propiciantur, tota uultus et uerborum

ad est leticia, ipsis eorum tam ben igne, tam m isericord iter apertus

est sinus, tam sim pliciter, tam yd iotice cunta profusa, cred as an gelos

esse non hom ines, et in ab cessu tuo m iraberis lau des eorum . 5 N o s autem E g ip c ii et u agi, qui pro D e o solo suscipim ur, nichil

nisi caritatem allegan tes, illuc ultra non reuertim ur, dum alias

alique patuerint porte uel burse, tq u id respondere possit f P o st

ym n o s vesp ertin o s nem inem nostrum au t uocant au t trahunt

au t hospicium paciuntur ingredi, cum post lo n gas dietas m agis eo 10

tem pore q u ies optetur et refeccio, sitque repulsa m olestior.

D e vestib u s eorum et cibo et lab o re diuturno dicunt, quibus

ipsi boni sunt, quod nichil eis m ali facere possunt, quod u estes

non sufficiunt ad frigu s nec cibu s ad esuriem , labor autem

im m e n su s; et inde mihi faciunt argu m en tu m quod cupidi non 15

sunt, quod sibi ad nullas delicias acquisita perueniunt. O quam

facilis ad hoc re sp o n sio ! F e n e ra to re s et quicunque au aricie

deseruiunt, nonne parcissim e se uestiunt et uiliter exib en t ? et

thesauris incum bunt m orientes a u a r i ; non co n gregan t ut delicien

tur sed delectentur, non ut utantur sed conseruent. S i de lab o re,d e 20

frigore, de cibo contendas, W a le n se s in om nibus hiis grau iu s affli

gu ntu r ; isti m ultas h aben t tunicas, illi n u lla m ; isti pellicias non

habent, nec i l l i ; isti non utuntur lino, nec illi lana, preterqu am in

. curtis palliolis et s im p licib u s; isti calceos h ab en t et caligas, | illi

nudis pedibus et tibiis in c e d u n t; isti non vescu n tu r carne, nec illi 25

p a n e ; isti dant eleem osinam , illi non h ab en t cui d e n t ; cum sint

apu d eos cibi com m unes, nem o inter eos cibum petit, sed sine

prohibicione s u m it ; illi tam en inuerecundius et m anifestiore v i

captiu ant et interficiunt hom ines, quam i s t i ; illi sem per in

tabernacu lis sunt aut sub diuo, isti domibus eburneis delectantur. 30

5 miraberis] qu. narrabis ? : cf. Ecclus. 44. 8 narrandi laudes eorum. 8 qu. que respondere possint? cf. Laici respondent hospitibus (p. 54, 1. 18).

E t in h ac districcione uestium de fem oralibus adm irandum

duco, quod eis uti oportet in altaris obsequio, et cum inde

recesserint d ep o n u n tu r; sacrarum uestium hec est dignitas, hec

autem sacra non est, nec inter sacerdotalia uel leuitica com putatur,

5 aut b en ed icitu r; typ ica uero est et pudenda contegit, uenerisque

secreta sign are uidetur et castigare ne prodeant. C u r ab illis

a(b)stinendum sit quidam mihi racionem dedit, ut scilicet circa loca

illa frigeant, ne prosiliat ard or uel fiat im petus in incestum . A b

sit h o c ! et decurtentur interiores a zona tunice, m anente suprem a,

io et non d ecaluentur a ueste venerabili et ab om ni alias approb ata

religione loca celanda. D o m in u s re x H en ricu s secundus nuper

ut ei m os e st totam illam infinitatem m ilitum et clericorum suorum

precedens, cum dom ino R e rico m onacho m agn o et honesto uiro

uerbum faciebat, eratque eis uentus nimis, et ecce m onachus

15 albus in uico p edes negociebatur, respiciensque diuertere p ro p e

rab at : offendit ad lapidem, nec portabatur ab angelis tunc, et coram.Ps. 90.

pedibus equi regii co rru it; ve n tu s autem uestes eius in collum I2#

propulit, ut dom ini regis et R erici oculis inuitis m anifesta fieret

m isera ueritas pudendorum . R e x , ut om nis facecie thesaurus,

20 dissim ulans vu ltu m auertit, et tacuit. R ericu s autem intulit

secreto, ‘ M aled icta | religio que deuelat anum ! ’ E g o uerbum 20 5, co audiui, et dolui, quod d erisa est sanctitas, licet uentus non iniuste

in loca sibi con cessa im pegerit. V eru m p tam en si cibi parcitas et

uestis asp era grau isq u e labor, qu alia describunt h ec singula,

25 m odum carni sue ponere non possunt, d esideraturque uentus pro

freno V e n e ri, bonum est ut braccis careant et insufflentur. S cio

quod caro nostra, m undana scilicet non celestis, tantis non eg e t

ad h ec bella clipeis, quod sine Cerere et Baco nostra frig et Venus; Ter. Eu sed forsitan forcior in eos insurgit hostis, quos firm ius n o u it1V* 6’

30 clausos. M on ach u s tam en qui cecidit honestius surrexisset, si

corporaliter clausus fuisset.

O bliuisci non possum quod E b r e i sunt et nos E g y p c ii. In

n

uno certe sumus Egypcii, quod spoliamur;' illi tamen sponte qui sua crediderunt, nos inuiti qui scientes et prudentes rapinam patimur. Sed illi sunt in multis Hebrei, quod spoliando ut in Egypto, quod iurgando ut ad petram Oreb, et alias a d aquas contradiccionis, quod cupiendo, ut contra preceptum Moysi de 5 gomor non seruando in crastinum, quod u iru m iustum U r suffocando sputis, et multis aliis modis, unde p e r quadraginta dictum est eis annos semper h i erran t corde.

Tangamus insuper Hebreorum de gestis aliqua, multis tamen omissis ex amaris annalibus. Omittamus de arbore que terminus 10

erat agrorum suorum longe ablata de nocte super agros vicini sui, Egipcii militis, aput Cukewald, quam referri fecit Rogerus Eboracensis archiepiscopus. Ne fiat eciam de prato mencio alterius Egypcii, quod ab Hebreis ante rorem serotinum sale respersum est, et arietibus immissis radicitus auulsum de nocte 15

per appetitum salis, et pluribus annis in sterilitatem coactum, donec eis venderetur. E t quod eiusdem loci fratres Hebrei in

. ponutino f proximum sibi agrum | una nocte manu magna et bigis multis letamine consperserunt, et in crastino Egipcium admirantem quod eorum tot caruce suum ab eterno campum usurpassent 20

deriserunt quasi vesanum, qui fratrum Hebreorum agrum, quem tot diebus tot laboribus excoluerant, suum diceret. Cum nunquam antea calumpniam intulisset, uerisimilitudinem habebant, et eo se tutos interuentu fecerunt albini coram omni iudice, donec heres militis ab ira furia inuectus eos omnes cum domibus 25

suis ultus est incendio. Sileamus eciam de carta dupplici uerbis eisdem, et de iugeribus eisdem, a fatuo cancellario sine domini consciencia fraudulenter obtenta, tanquam in subsidium alterius amisse : mutuauerunt pro eis alia, sed ab eodem domino, alteram- que reddiderunt cartarum altera retenta, venditore autem uel 30

mutuatore mortuo pristinos repecierunt ab herede per cartam 17 M S . Ipoutino. qu. in predio {vel simile quid) uicino ?

residuam agros, et coram domino rege nostro conuicti, confusi ut solent, id est ioculantes unde flendum esset, recesserunt a rege, dimissi pro Deo contra Deum. Pretermittendum eciam est, quod apud Neth inuenti sunt habentes terram comitis Guillelmi

5 Gloecestrie sexdecim aerarum, post tradicionem carte aucto numero ad centum.

Horum non sit memoria, quia doli faceti sunt, et ut ipsi dicunt bone intencionis opera, non enim hec faciunt ut aliis noceant, sed ut sibi prosint. Cum tamen omnibus modis Egypcii spoliandi

10 sint, hec certe venialia sunt in respectu, quod sine sanguine recitari uidentur, et minus horrent; sed in virgulto Wlanstune suspenderunt Egypcium, et imitatores Moysi absconderunt in Exod. 2

sa b u lo : irrepserat ad poma miser ut sedaret famem, et inuenit requiem et er nam ab ea per manus fratrum. Hoc a posteris

15 eorum non est celandum, quatinus abhorreant et temperent a talibus, si uiderint expedire. | Vicinum habebant fratres Hebrei2ia, cc militem Egypcium, et in parte agri sui considerant, quem cum nec prece nec precio possent amouere, misso proditore ad Auct. a

militem sub specie hospitis pro Christo, ab ipso intromissi de Her* 3‘ 20 nocte peplati cum gladiis et fustibus irruerunt, Egypciumque

cum liberis et familia tota preter uxorem suam, quam ipse defendit cum filio lactente dum stare datum est ut euaderent, interfecerunt.Illa fugit ad patruum suum, iter unius diei, qui vicinis et parentibus ascitis die tercia venit ad locum, in quo frequenter cum

25 amicis conuenerat, et ubi fuerant edificia, sepes, et arbores magne, planissimum inuenit et bene aratum campum, et nullam rei humane apparenciam, et non vestigia, quia non e ra n t; sed Mt. 2. ] suspicionem secutus, ingressus violenter portam, que non u ltro A c. 12 .

aperta est eis, uidit arbores radicitus auulsas in magna frusta 30 concisas, et quod ante crediderat sciens ad iudices detulit. Uxor

autem Egypcii plures ex Hebreis ex nomine designauit, ipsumque presertim laicum qui domum aperuerat. Hic a iudicibus appre-

h 2

hensus, leg e deperiit aque, confessusque predicta, H e b re o s qui

h ec feceran t expressiu s nom inauit, adiciens quod ipsum hoc pacto

ab om nibus peccatis preteritis et illo presenti et om nibus futuris

absoluissent, et ipsum de cetero nec aq u a nec ign e nec arm is

perire posse con stan ter iurassent. S u sp e n su s e rgo infelix p en as 5

om nium tulit, et ipsi dom ini re g is H en rici arbitrio pro reuerencia

C h risti m anere iubentur illesi. H e b re i quidem de B elan d a h ec

fecerunt.

H e b re i Pontiniaci m ultos feceran t e x m agn is porcis bacones,

quos alio nom ine petason es dicim us, uenditosque ut d epositu m 10

h abuerunt penes se d on ec reuerti possen t m ercato res b igis addu-

ol. 2. ctis ut abdu|cerentur. R ed eu n tes uero cum b ig is eosdem et

eorundem inuenerunt petasonum aceruos, e t num erum sanum ,

sed quos pinguissim os d eposu erant m acros m irati sunt et pellem

h erentem ossibus. C om item igitu r N eu ern en sem , cuius ibi glad iu s 15

est, adeunt, qui ueniens a p asto re quodam didicit quod H e b re i

com presserant in torculari b acones usque ad em issionem tocius e x

23. lardo sanguinis, et in doliis nouis signauerant, in quibus nondum quicquam vini positum fu e r a t . D e p re h en sa est h ec ueritas co ram

ab b ate fratribu squ e inclusis. E ru b u it com es et abhorruerunt s u i : 20

m odo2/. vi. D ic sodes aliquem , dic, Q uintiliane, colorem :

H erem us,

dicant ipsi. D o m p n u s ab b as intulit, ‘ N ich il ad nos interiores,

totum hoc sine n o stra factum est c o n scie n cia ; yd iote forinseci 25

p er ignoranciam deliquerunt, et u apu labu n t/ E c c e quam d ecen

ter excu sati sunt. C e rte non nobis ignorancia vid etu r hoc actum ,

sed m ulta m ali sciencia, et yd io ta m aled ictus ad m ala procliuior.

E x c u sa cio n e tam en pred icta se tuentur claustrales de n egociis

15. 5. que foris p ro d igialiter fiunt, inponuntque fratribus qui sine ipsis 30

n ich il possunt fa cere . V id e a n t e rgo ab b ates casum E ly , qui filios

non corripiunt nec corrigunt, sed silencio consenciunt, et consensu

incitare uidentur. S im iliter in om nibus predonum castris fit,

descendentis in pretiu m et rem anentis a d sarcinas. E t nunquid 24* .

5 licet clau stralibu s clausis oculis exiberi ? et si balatum au dierin t Tob. 2.

hedi, nonne cum T o b ia dicendum est, vide ne fu r tiu u s s it i A t

certe nati non fuerunt in c la u s tr o ; rem iniscantur eorum que

uiderunt extra.

N o n n e uidetur ecclesia pred a m onasterii sui ? N u n q u id ergo

1 0 claustrum ingressi su n t|a n c a stru m ? C u m proh ibeat regu la 2 1 3, cc

ecclesias possidere, iura presentacionum ab aduocatis obtinent, et

im m isso vica rio non ecclesias possident sed pensiones annuas.

V id e a n t ipsi ne legi fraus fiat. S e d nos eis custodes nostri

u e n d id eru n t; ideo silendum arbitror, ne super dolorem vulnerum ps. 68.

15 addant} apponentes .iniquitatem super iniquitatem . 28-

O lfeceru n t iam hunc H e b re i libellum , et m e religionis persecu

torem d ic u n t; v ic ia reprehendo, non m ores, professores falsos,

non ordinem bene institutum . Q ui carnem affligunt u t castig en t

V e n e re m , qui pascunt pauperes ut propicietur eis D eu s, qui media Ps. 118

2 0 nocte su rgu nt ut confiteantur, non cu lp o ; sed qui om nem omni

studio lucri uiam inueniunt et secuntur, qui om nem auaricie

portam aperiunt et ingrediuntur, qui nullam e xco g itan t em olu

m enti seuiciam quam non exequ an tu r, h ec sunt que nos odisse

decet, et e x horum sensu ducim ur in querelam . M inistros

25 talium horrem us et arguim us utcum que, ut ipsi non inueniantur

in hiis. V id e o m e iam illis factum in detraccionem , et fabulam ,

u t Clu u ieno m e com parent poete, creta et carbone uso, insipido Hor. St et yd io te scriptori. H ic ego sum c e rte ; sed dum mihi d e ^ 2* 6

m alicia carm en est carbone quidem et creta dignum , eciam yd iota

30 sum ; non adinuenio, non a d u lo r ; et in sip id u s; quod sal in

fetore non proficit, ineptum m e fateor et insulsum poetam , at non

9 Nonne supplied in the margin. 24 sensu] marg. censu.

falsigrafu m , non enim m entitur qui recitat, sed qui fingit. E g o

autem de hiis, id est de H e b re is, quod scio et quod ecclesia flet,

quodque frequen ter audio, loquor, nec inexpertus, et, si non

27. resipuerint, predicabu ntur super tecta que nunc in a u re latitant.

1. S e d utinam con u ertat in eos D om inus a du ersariu m fortem , et 5

9 m utet contumelie uasa in m isericordie habitacula, ut ipsi uideant se

cercius, et se tanto m inores estim ent coram iusto et m agno, quanto

. 2e m agis ipsi contritos et hum iles | deriserunt.

Recapitulacio G randim ontensium . x x v j.

E t hos religion is cultus nouitas ad in u en it; est eciam alia, ut 10

su pradictum est, G rand im on tensium secta, que a quodam S te p h a -

no sum psit exordium , qui re g u la s suas e x E u a n g e lio scripsit,

om nem exterm in an s auariciam . U n u m h ab en t priorem presbi-

terum , qui dom i perpetu u s est, qui nulla racione septum egreditur,

nulla potest alicuius uocacione prom oueri, locis om nibus a 15

subditis tim etur, et que non uidit aut u idebit pro uoto m oderatur.

C le rici sem per inclusi sunt, cum M a ria delectentur, qu od non

d atu r e g re d i; laici responden t h o sp itib u s; oblata, non e x a cta

suscipiunt, et g ra tan ter erogant, officia dom us et n eg o cia pro

cu ra n t; et cum in om nibus u ideantur dom ini, d isp en satores e t 20

serui su n t interiorum , quoniam eis ad m in istran t om nia, ut nichil

eos m ouere possit alicuius indulgencie sollicitudo. E x t r a prim am

indaginem nichil operis faciunt, nullum suscipiunt ad habita-

cionem locum , nec in aliqua residenciam faciu nt parrochia, sine

plena m etropolitani episcopi aut archidiaconi licencia, firm ata 25

etiam prius cum parrochiali presb itero stipulacione de pensione

annua pro decim is et obuencionibus loci suscipienda. A n im a lia

non habent, e x ce p tis a p ib u s ; illas autem concessit Ste p h an u s quia

vicinis non arcen t pabula, e t fructus eorum sim ul et sem el publice .

percipitur. N ich il e x eis au aricia sin gu laritatis expetit, nec decor 30

allicit possessorem . C u m m a g iste r au tem eos a d n egociu m

io In the M S . the title o f cap, xxvi .follow s adinuenit.

euocat, duo sim ul aut plures exeunt, et in eis nem o soliuagus, quod

tie s o li! si ceciderit non habet subleuantem. O m ni petenti m anum Eccl. 4 .1

a p e riu n t ; cum cibus non superest, per diem unum esuriunt, et ei p ^ y6, 3°

dicunt cuius est orbis. S i autem non eos audierit, egrediu n tu r in f° V 31 5 crastino duo, nunciantque pontifici fratrum esuriem . S i uero

nec ille, ieiunant donec eos D o m in u s per | aliquem visitau erit. 220, coi.

C on uersacion em interius archan am te n e n t ; p reter episcopum

et sum m os principes non ad m ittu n t quem piam . H ii autem nichil

inde p red ican t despicabile. N o ste r dom inus, id est, re x H en rlcu s

10 secundus, cui nude reuelant om nia, caritatis intuitu eis est tam

profu se m unificus ut nusquam egean t. A tta m e n et a d hos

ostendit au aricia digitum , et a tactu non tem perat. N u p e r

etenim prouiderunt ut h ab ean t in singu lis propinquis ciuitatibus

singulos ciues, qui sibi uestes et uictualia procu ren t e x acceptis

15 m uneribus, ipsisque m eruerunt om nem a principibus im m uni

tatem ; unde fit ut aiu n t quatinus ipsis se m ulti precipui cum suis

offerant et accipiantur, estim oque tim endum ne post h oc fiat

aliquid : iam enim intersunt colloquiis regumque negocia tractant.

D e origine S im p lin g ham, x x v ii.

20 M a g iste r G illeb ertu s de Sim p lin geh am , qui adhuc superest,

licet e x senio cecus, centennis enim au t eo am plius est, nouum

instituit religionis cultum , qui prim o m eruit ab E u g e n io p apa

confirm ari, canonicos scilicet regu lares et m uro interposito

m oniales, ne uideant uel uideantur m ares ab illis. N u llu m

25 h abent inuicem accessum , nisi in necessitate unccionis uel uiatici.

F i t autem h oc per fenestram cautissim e preparatam , et m ultis

presentibus. M u ltas iam optinent m an sio n es; a t A n g lia m non

sunt egressi. N ich il adhuc inde sinistrum auditur, sed tim or e s t ; frequenter enim fraudes V e n e ris m uros M in eru e penetrant, nec

30 est earum sine consensu congressio.

7 MS. conseruacionem.

Item , recapitulatio Carthusiensium . x x v iii.

Iterum , est alius m odus, ut predictum est, in G riseu old an o

repertus. D u o d ecim presbiteri et prior com m anent, sed diuisi

cellulis, quorum conuersacio notissim a e s t ; et cum om nibus

m odis h ec tem pora D e u m attrah ere contendant, m inus nobis 5

ad esse v id etu r quam cum de corde sim plici sine uestium aut

I. 2. cultus artificio pete|batur. S ic u t enim cordium scrutator est, non

pannorum , sic anim i bene dispositi am ator est, non uestim enti.

i5- N o n ergo nos contem pnant qui uilibus uestiuntur, quod qui capi non p o tu it in sermone non decipietur in ueste. R e x noster io

H en ricu s secundus, cuius potestatem totus fere tim et orbis,

preciosissim e sem per redim itus ut decet, non apponit su perbire

[.20. nec aliquid altum sapere presum it, nec unquam elacione aliqu a

lingu a eius intum escit, nec se su pra hom inem m agnificat, sed que

foris ap p aret in ueste sem per est in ore m undicia. C u m sit ei 15

nem o p ar hodie uel sim ilis, contem ptibilem se m agis fatetur quam

contem ptorem faciat.

D e quadam secta hereticorum . x x ix .

R e x noster eciam H e n ricu s secundus a b om nibus terris suis

0. 9. arcet h ereseos noue d am pnosissim am sectam , que scilicet ore 20

confitetur d e C h risto quicquid et nos, sed factis m ultorum m ilium

turm is, qu as R u tta s uocant, arm ati penitus a uertice ad plantas

corio, calibe, fustibus, et ferro, m onasteria, uillas, urbes in fauillas

redigunt, ad u lteria vio le n te r et sine dele(c)tu perpetran t, pleno

1. corde dicentes, N o n est D eus. H e c autem orta e st in B reb an n o, 25

unde dicitur B re b e a z o n u m ; nam in prim o latrunculi egressi

legem sibi fecerunt, om nino contra legem , et associati sunt eis

propter sedicionem fugitiui, clerici falsi, m onachi euasi, e t quicum

que D e u m aliquo m odo derelinquunt horrendis eorum ad h eren t

1 3 M S . elacione magna aliqua.

cetibus. M ultiplicati sunt iam su per om nem num erum , inualue-

runtque ph au lan ges L eu iath an , ut tuti resideant au t errent

p er prouincias et re g n a cum odio D e i et hom inum .

D e quadam a lia secta eorundem . x x x .

5 E s t eciam alia uetus heresis de nouo supra m odum propagata,

ducens originem e x his qui D om inum loquentem de carne sua

com edenda et sanguine bibendo dereliquerunt, | dicentes, D u ru s 2 2 b, coi. 1.

hic sermo ; et abeuntes retro, dicti su n t P u b licam uel Paterini. J ° ’ 6' 60,67

L atu e ru n t autem a diebus dom inice passionis inter C h ristian os

10 passim , fe ra n tq u e .f Prim o quidem unicas hab eb an t in uillis quas

inhabitabant dom os, et undecunque uenissent singuli dom os suas

in fum o noscebant ut aiunt. E u a n g e liu m Jo h an n is non a c c ip iu n t;

de corpore C h risti et sanguine, pane benedicto, nos derident.

U iri et fem ine cohabitant, nec apparen t inde filii uel filie.

15 R esip u eru n t autem multi, reuersique ad fidem enarrant quod

circa prim am noctis uigiliam , clausis eorum ianuis, hostiis, et fe

nestris, exp ectan tes in singulis sin ag o g is suis singu le sed eant in

silencio fam ilie, descenditque per funem appensum in m edio m ire

m agnitudinis m u relegu s niger, quem cum uiderint lum inibus

20 extinctis ym n os non decantant, non distincte dicunt, sed rum i

nant assertis dentibus, acceduntque ubi dom inum suum vid erin t

palpantes, inuentum que deosculantur quisque secundum quod

am pliore feru et insania hum ilius, quidam pedes, plurim i sub

cauda, plerique pudenda, et quasi a loco fetoris accep ta licencia

25 pruriginis, qu isque sibi proxim u m au t proxim am arripit, com -

m iscenturque quantum quisque ludibrium exten dere preualet.

D icu n t eciam m agistri d ocentque nouicios caritatem esse p erfe

ctam a g ere uel pati quod d esiderauerit et pecierit frater au t soror,

extin gu ere scilicet inuicem ardentes, e t a paciendo Paterini

30 dicuntur.

In A n g lia nondum uenerunt nisi sedecim , qui precepto regis

H e n rici secundi adusti et uirgis cesi disparuerunt. In N o rm an n ia

non ap p aren t n ec’ in B rita n n ia ; in A n d e g a u ia m ulti sunt, sed in

A q u ita n ia et B u rgu n d ia su perh abu ndant iam ad om nem

infinitatem . 5

coi. *2. A iu n t eciam com patriote sui, quod conui|uas suos in aliquo

ferculorum suorum capiunt, et fiunt ut ipsi, quos scilicet predica-

cionibus ocultis q u as uulgo faciu nt attem p ta re non audent.

U n d e con tigit qu od mihi dom inus W ille lm u s R e m e n sis archiepi-

scopus, frater *re g in e Fra n co ru m , retulit et m ultis confirm auit io

testibus, quod qu idam nobilis princeps a partib u s V ie n n e m etu

d etestab ilis huius rapine sal exo rcizatu m secum in peru la sem per

h aberet, nescius cuius dom um ingressurus, et u biqu e tim ens

pellaciam hostis, eciam in m ensa propria om nibus illud appon eb at

cibis. P erlatu m est ad eum forte quod duo m ilites nepotem 15

suum, qui m ultis p reerat populis et opidis, euerterant, et ecce

ipsum ad nepotem suum ; cenantibus illis rite sim ul, ignorante

nepote quid ag eretu r, fecit auunculo suo m ullum integru m in disco

• 3- 6. apponi, p u lcru m uisu et a d uescendum suauem , ut uidebatur.

A p p o su it ergo m iles sal, et disp aru it subito piscis, et reliquid in 20

disco quasi pilulas fimi leporini. A b h o rru it m iles, et qui cum eo

erant, ostensoqu e nepoti suo m iraculo, predicauit ei deuotissim e

penitenciam , et cum m ultis eum edocuit lacrim is m ultitudinem

m iseracionum D om ini, et om nes dem onum conatus sola fide vinci,

ut visu i subiectum h ab eb at. N e p o s e g re fereb at serm onem , et 25

ab cessit in talam um . Princeps ergo delusum se dolens, m ilites

nepotis eu ersores secum d educit in uinculis, et in conspectu

populi m ulti et m agni conclusit eos in tegete posti firm iter allig a

tos, ignequ e supposito totam com bussit dom unculam . Illos au tem

)an. 3. om nino non tetig it ignis, nec eciam in uestibus adustio uel m odica 30

inuenta est. In su rgit e rgo populi tum ultus in principem , dicentis,

‘ P eccau im u s in uiros iustissim os contra fidem ve ris virtu tibu s

a p p ro b atam / Princeps ob | a p p a re n d am tantam in nullo fidei 23 a, coi.

C h ristian e d erogan s uel dubitans, iram et uoces placauit uulgi

blandiciis, fidem que benignis affirm auit serm onibus. Pontificem

V ie n n e consulit, qui eos in dom o m aiore conclusit ligatos ut ante,

5 dom um que totam e xtra circuiens aq u a b en edicta conspersit contra

prestigium . Ig n em iubet apponi, qui nullis flam inibus nu llisve

fom entis dom ui potuit inherere, uel quicquam adurere. In sultat

igitur pontifici tam lesa fide ciuitas, ut m anifeste multi stultis

prorum pant in eum vocibu s, et, si non obstet dom ini sui principis

10 reuerencia, pontificem ipsum in flam m as deicerent, et non nocentes

liberarent. D e p u lsis igitu r hostiis, in dom um irruerunt, et ad

postem ven ien tes carbon es et fauillas e x ossibus eorum et carni

b us factas inueniunt, uincula uident illesa, postem intactum , et

iustissim um ignem in eos solos qui delinquerant anim aduertisse.

15 C on u ertit e rg o ben ignus D o m in u s corda errancium ad peniten-

ciam , et b lasph em ias in laudem .

N o stris h ec sunt orta tem poribus. N o stra dico tem pora

m odernitatem hanc, horum scilicet centum annorum curriculum ,

cuius adhuc nunc ultim e partes extant, cuius tocius in his que

20 notabilia sunt satis est recens et m anifesta m em oria, cum ad h u c

aliqui supersint centennes, et infiniti filii qui e x patrum et auorum

relacionibus certissim e teneant que non uiderunt. C entu m annos

qui effluxerunt dico nostram m odernitatem , et non qui ueniunt,

cum eiusdem tam en sint racionis secundum p ro p in q u itatem ;

25 quoniam ad narracionem pertinent preterita, ad diuinacionem

futura. H o c tem pore huius centennii prim um inualuerunt ad

sum m um robur T e m p la rii, H osp italarii in Ieru salem , in H isp an ia

m ilites qui a g lad io nom en habent, de quibus superius serm o

delcessit. > 230, coi.

8 qu. tanquam ?

D e secta Valdesiorum . x x x i.

V id im u s in concilio R o m a n o sub A le x a n d ro papa tercio cele

brato V a ld esio s, hom ines ydiotas, illiterates, a prim ate ipsorum

V a ld e dictos, qui fu erat ciuis L u g d u n i su per R odanu m , qui librum

dom ino pape presentaueru nt lin gu a conscriptum G allica, in quo 5

textu s et g lo sa P salterii plurim orum que legis utriusque librorum

continebantur. H ii m ulta p eteb an t instancia predicacionis au

ctoritatem sibi confirm ari, quod periti sibi uidebantur, cum u ix

essent scioli. M o ris etenim est ut aues, que subtiles non uident

laqueos aut rete, liberos ubique credant m eatus. N o n n e qui cap - 10

ciosis exercitan tu r tota uita serm onibus, qui capere et capi u ix

possunt, profunde rim atores ab issu s, nonne hii tim entes offensam

reu eren ter om nia de D e o proferunt, cuius tam celsa dign itas ut

nulle possint ad eam laudes uel oracionum uirtutes ascendere nisi

m isericordia traxerit illas ? In singulis diuine p ag in e apicibus 15

tot uolitant pennis uirtutum sentencie, tot sapiencie accum ulantur

opes, ut de pleno possit haurire cui(cun)que D e u s donauerit cifo.

b N u n q u id ergo m arg arita p o rcis , uerbum dabitur ydiotis, quos

ineptos scim us illud suscipere, nedum dare quod acceperun t ?

31 * 2. A b s it hoc, et euellatur. A capite descendat unguentum in barbam , 20

5- l6 - et hinc in uestimentum ; a fo n te d eriu en tu r aque, non a plateis paludes. E g o m ultorum m ilium qui vo ca ti fuerunt m inim us,

deridebam eos, quod super eorum peticione tractatus fieret uel

dubitacio, vo catu sq u e a quodam m agno pontifice, cui eciam ille

m axim u s p ap a confessionum curam iniunxerat, consedi signum 25

coi. 1. ad sagittam , | m ultisque legis peritis et prudentibus ascitis, deducti

sunt ad m e duo V aid esii, qui sua u idebantur in secta precipui,

disputaturi m ecum de fide, non am ore ueritatis inquirende, sed ut

2 .12 . m e conuicto clau deretu r os m eum quasi loquentis in iqu a . T im id u s

fateor sedi, ne peccatis exigen tib u s in concilio m ihi tanto g ra cia 30

17 cifo] MS. in quo.

n egaretur serm onis. I ussit m e pontifex experiri ad u ersu s eos,

qui respondere pa ra bam . Prim o igitur proposui leuissim a, que cf. Virg .E c l

nemini licet ignorari, sciens quod asino cardones edente, indignam vn* 5*

habent labia lattucam , ‘ C re d itis in D eu m patrem ? ’ R esp o n d e-

5 runt, ‘ C red im u s.’ * E t in filium ? ’ R esponderunt, 4 C re d im u s/

‘ E t in spiritum sanctum ? ’ R espon deru n t, ‘ C re d im u s/ Iterau i,

‘ In m atrem C h risti ? ’ et illi item, ‘ C re d im u s/ E t ab om nibus

m ultiplici sunt clam ore derisi, confusique recesserunt, e t merito,

quod a nullo regeb an tu r et rectores ap p eteb an t fieri, P h aetontis

io instar, qui nec nomina nouit equorum. Ov. Met. ii.H ii certa nusquam h ab en t dom icilia, bini et bini circueunt n u d i-192‘

pedes, laneis induti, nihil habentes, om nia sibi communia tanquam Ac. 2. 44. apostoli, nudi nudum C h ristu m sequen tes. H u m illim o nunc inci

piunt modo, quod pedem inferre nequeunt, quos si adm iserim us

15 expellem ur. Q u i non credit au d iat quod predictum est de huius-

m odi. S u n t certe tem poribus nostris, licet a nobis dam pnatis -

et derisis, qui fidem seru are uelint, et si ponantur ad racionem ,

ut dudum , ponant anim as suas pro pastore suo dom ino I h e s u ;

sed nescio quo zelo ductis uel conductis nobis nostra uiluerunt

20 tem pora, quasi fe r r e a ; placuerun t antiqua ve lu t auro lu c e n c ia ;

historias ab inicio ad nos usque deductas habem us, fabulas eciam

legim us, et quo p lacere d eb ean t intellectu m istico nouim us.

A tte n d e C a im inuidum , G o m o rre cive s et Sodom e, non unum

dico sed ad unum om nes lu xu perfluidos, Jo|seph venditum , 23*$, coi, 2. 25 P h araon em per tot punitum plagas, populum vitu lo yd olo aureo v

D e o et electo D om in i per deserti purissim as exibiciones

rebellem , superbiam D a ta n , proteruitatem Z am b ri, periurium

A rch itoph el, auariciam N ab al, et quorum non est num erus m onstra

nostris a prim o continuata tem poribus, et non ab h orreas tam

30 nimio fastu que nunc fiunt sim ilia uel m inus vilia. S e d quod

7 This was the snare: the phrase is Nestorian and heretical. 26 qu. add.seruientem, vel simile quid ?

g rau io r est m alorum sensus quam auditus, quod audim us silem us,

et quod dolem us p la n g im u s; uel pensantes d eteriora fuisse,

m odum h ab eam u s in his que leuiora sunt. F a b u le nobis eciam

com m onitorie A tre u m et T h ie ste m , Pelopem et L icao n a, m ultos-

que sim iles eorum proponunt, ut vitem u s eorum exitus, et su n t 5 historiarum sentencie non in u tile s ; unus utrim que narracionum

m os et intencio. N a m historia, que ve rita te nititur, et fabula,

que ficta contexit, et bonos fine florenti beant, ut am etu r b en ign i

tas, et fedo m alos dam pnant interitu, vo len tes inuisam red dere

m aliciam ; sibique succedunt inuicem in scripturis tum ad u ersitas 10

prosperitati, tum e conuerso m utacione frequenti, quatinus utraque

sem per habita pre oculis neutri fiat p ropter alteram obliuio, sed

se m edico tem peram ento m oderentur, ne unquam m odum su peret

eleuacio uel fractura, scilicet ut contem placione futurorum nec

sit a spe u acua m editacio, nec a m etu libera, futurorum dico 15

8. tem poralium , qu ia caritas perfecta que celestis est foras mittit timorem.

De tribus heremitis m irabiliter penitentibus. x xxii,

Philippus N eap o lita n u s, uir illustris, nobis retulit, quod cum in

N ig r a M o n tan a ven atu uenisset, uirum siluestrem pilosum et 20

deform em fonti recu bantem ut biberet, repente per pilos sublim em

rapuit, queren s quis esset, et quid ibi ? Ille au tem m ansuetudine

su a dem itti m eruit, et ait, ‘ V e n im u s ad hanc solitudinem tres, ut

hic penitentes antiquorum fie|remus im itatores p a tr u m ; prim us

*• nostrum et optim us F ra n cu s, secundus et m e lo n ge forcior et 25

lon ganim ior A n g lic u s, ego Sco tu s. F ra n c u s tante perfeccionis

est, quod de uita ipsius loqui pertim esco, exced it enim fidem.

A n g licu s, sed angelicus, cathena strin gitu r ferrea, tam lo n ga ut

4 Atreum] So the m argin: text arthurum, lined through. 6 unus] So W .probably

rig h tly: the M S . has nnnwj or unnwj. 16 que celestis est added in m argin.18 xxxii] M S . xxxvi.

protendi possit ad pedem septim um . M alleu m autem secum

ferreum et paxillum sem per gestat, quibus affirm at terre cathenam

suam in sabbato, et intra m odicos illos fines per ebdom odam orat

totus in h ym n is et leticia, et nunquam querulus au t t r is t is ; ibi

5 com edens quod repperit, sab b ato castra m ouet, non u agu s sed

loci querens am enitatem , non ubertatem , non rem otum ab aeris

im portunitate sinum, ubi victu s aliquid secus aquam obuenerit

cum gaud io m etatur, quem si uidere libet, super huius riuulum

fontis h ac facit ebd om od a re sid e n d a m .’ H is dictis ferina

10 uelocitate recessit ab ipso. N eap o litan u s autem A n g licu m

interuallo paruulo m ortuum repperit, et ob reueren ciam uirtutum

eius nec ipsum nec quicquam de suo tan gere presum psit, sociisque

suis dignitatem sepulture com m endans abscessit. H ic fontem

leticie C h ristum pectore g e re b a t A n g licu s, cui nullam potuit

1 5 infligere tristiciam angustia. S in t ypocrite sic, ut a it D om inus, Mt. 6. 16.

tristes, quod perfecta caritas foras mittit cum tristi cia timorem. 1 Jo . 4. 18

Explicit distinccio prim a nugarum ctirialium . Incipit secunda.

< Distinctio secunda. >

V ictoria carnis est ad versu s (racionem ), quod que D e i sunt

m inus appetit hom o, que mundi m axim e. R a c io ve ro cum

2. 21. tenetur, anim e trium phus est, reddit que Cesaris Cesari, que D e i T* Deo. D u o prem isi D e i m isericordiam et indictum continencia,

que non solum non delectant, sed tediosa sunt, et exp ectan tu r 5 sicut expetu n tu r fabule poetarum , uel earum sim ie. D ifferan tu r

tam en, si non auferantur, et que scim us au t credim us m iracula

prem ittam us.

D e G regorio monacho Gloucestrie. ii.

G re g o riu m G lo u cestrie m onachum uidi, uirum iam senem , io et cum sit ipsa senectus infirm itas, m ultis afflictum aliis egritudi-

nibus : calculosus erat et fistulosus tibiis et cruribus, sem per

tam en et assidue iocundus, et cum non ce ssasset ualitudinis

infestacio, non cessab at a psalm is. S i quando post longos

labores som pnus irrepsit dulcior, illa se d icebat h ora derelictum 15

a D o m in o au t obliuioni d e d itu m ; et cum grau iu s u rgeb atu r,

g ra te s uberius effundebat A ltissim o , quasi cum b eato d iceret

A u g u stin o , ‘ hic ure> hic p u n i, et ne in fu r o r e tuo arguas m ei S u is m e com endaueram oracionibus cum prim o transfretaui, et

24. cum inualuisset tem pestas ut pene nauis operiretur flu ctibtis, 20

in aliorum desperacione certissim a de illius presum psi m eritis

cui m e com m endaueram , eaque deuocione qua periture nauis

3 que dei: M S. dei que.

periclitantes assolent D e u m deprecatus sum, quatinus sua

m isericordia et illius boni G re g o rii m eritis nos a fluctibus

indem pnes eriperet, et in m edio procelle conquieui m odicum ,

et ecce uidi dom inum G re g o riu m per singulos nautas inceden-

5 tem, anim antem eos et docentem , et singula corrigebat. E x

citatus igitur om nia repperi sum m a tranquillitate s ile n c ia ;

m eritas D om in o persolui gracias.

H o c de ipso postm odum ab b ati suo H am elin o retuli, quod

ipse cum m ulta graciaru m accione m ultis intim auit. H o c autem

io G illeb ertu s de L a c i, v ir illustris, qui se tem plo donauerat,

audiens, exem plo mei cum predicti G re g o rii precibus et bene-

diccione Ierosolim am peciit, et in m ari G re co sim iliter ipsi

contigisse postm odum narrauit.

D e beato P etro Tarentasie. iii.

15 V id i postm odum beatum P etrum archipresulem T h a re n th asie ,

que m ontes inter A lp in o s residet, uirum tante uirtutis et tot

illustrem m iraculis, ut m eritis antiquorum quos in ecclesia

colim us patrum equalis possit iustissim e predicari, | cuius m anu 24 b, coi. 1.

D om in u s solo tactu et prece cu rabat infirm os, dem onia e ffu g a b a t :

20 nec attem ptauit qu od non perficeret. H ic per dies undecim cf. Ov. A rs

cum A n g lo ru m re g e dom ino H en rico secundo apud Lem o u icas Am' lm s89‘

m oram fecit, cuius eg o curam a re g e suscepi, et regiis interim

exibendum exp en sis habui, hom inem letum et hilaris in om ni

casu faciei, m undum , m odestum , hum ilem , om nino sicut m u ltis

2 5 aliis et ut mihi uidebatur perfectum . U n u m vid i m iraculum per

m anum ipsius a D o m in o factum , audiui plurim a. C u m sero

esset die una, uenit m ultitudo m agn a ciuium Lem ou icen siu m , et

secum hom inem dem oniacum deferebant. V e n ie b a t autem post

eos Pictauensis episcopus, qui nunc est L u gd u n en sis archiepisco-

29 Lugdunensis: Lund. A IS .

K

pus, A lb em an u s cognom ine, natus a C an tu aria, uir e lo q u en d e

precipue, auctoritatis et celebritatis m axim e, non ut tem ptaret,

sed quod fere cred eb atu r v e re posset scire. Is ad m e in hiis

uerbis a c c e s s it : ‘ C arissim e mi, eu oca nobis archiepiscopum , ut

quod om nes pred icant sine dubio testificari p o ssim u s; uidi 5

aliquociens fan tasias fieri, ubi p red icaban t m iracula se uidisse,

percepiqu e sem per sim ultatem , nec unquam veru m aliquod uidi

m iracu lu m / T u m eg o dom inum P etru m a d d u x i; qui posito

gen u m anum im posuit infirm o spum anti et om nino uesano,

procul dubio. A u r e s apposuim us dom inus Ioh an n es episcopus 10

et ego, audiuim usque dicentem , Recumbentibus undecim discipu lis , et cetera. T e n e b a n t autem d em oniacum contra le<c>tum,

non enim ligau eran t eum , qu od ipsorum conciuis erat. D ic ta

igitu r breui oracione, p o st euangelium , iussit ei m anus d im it t i;

qui statim m anu d extera os suum tersit, dicens, ‘ M a te r D e i, 15

m iserere/ R e silie n s e rgo subito dom inus Io h an n es episcopus

cum lacrim is ait, ‘ V e r e sanu s est e g e r ; h ic solus episcopus est,

nos autem canes non valentes la tra re i

Item de eodem beato P etro . iiii. |

R e tu lit m ihi m agister S e rio a W iltu n ia, ab b as E lem o sin e, 20

quod hic idem bonus archiepiscopus P etrus, cum interesset

C istercien si capitulo, ro gatu s est a q u odam m onacho illius

claustri, qui gib b o su m h ab eb at et retortum a natiuitate pedem ,

quatinus eius interuentu sanus f ie r e t ; qui ducens m onachum

seorsum , et eum in scam no sed ere fecit, et discalciato eo co ram '25

ipso gen ibu s o rab at flexis, pedem illum nudum inter m anus

habens. A c c e s s it igitu r m a g iste r Se rio , au rem qu e apponens

audiuit dom inum archiepiscopum , <qui> cum qu asi percussus

a m onacho resilisset, et resp exisset m onachum adm iranter, ait,

‘ F ra te r, m elius est tibi unum pedem habentem in tra re in regnum 30

edorum , quam cum duobus in Gehennam m itti* et dim isit e u m ;

et cum in Serlo n em respexisset, ait, ‘ F r a te r S e rio , si m e

D o m in u s ad fratris huius curam adm isisset, ipsum am isisset/

Q uod quidem m agis im potencie eius quam presciencie deputans,

5 sed ut p rob aret quod fiebat, C isterciensi ab b ati om nia rettulit,

instanter petens quatinus m onacho seorsum vo ca to iuberet eum

om nia fateri. Q u i iussus, ait, * Pater, cum gen erosu s et pulcher

rim e prosapie sim , uidens m e illo pede cognatis m eis dissim ilem

et usque ad ludibria deform em , pre pudore abieccionis huc m e

rod estinau i, nunc autem cum pedem illum dom inus P etru s in

m anibus confouisset, u idebatu r m ihi sentire salutis aduentum ,

nactisque prim itiis co gitab am illuc letissim e reuerti unde pre

pudore tristis exiu i/

Item de eodem beato P etro . v .

15 A liu d eciam m ihi m iraculum ipsum in crastina fecisse idem

S e rio narrauit. Se rm o n e m facieb at iussu C istercien sis ad popu

lum dom pnus P etrus, quem interrum pens m ulier qu edam cum

m agno eiulatu p lan geb at | sibi bursam dom ini recisam . Ind icens 25 a, coi.

igitur archiepiscopus om nibus silen d u m , m ultis precibus fusis u t

20 restitueretur lacrim ose precatrici quod perd id erat petiuit,et uidens

h ortam enta delusa, tandem ait, ‘ M agn u m illum cum m itra

candida sum ite, num m osque sub ascella eius sin istra/ Su m p tis

e rgo ut ve ru s p roph eta iu sserat illis et redditis, quesiuit dom inus

furis ab arch iepiscopo quid d e fure fieri u e lle t ; cui ipse, ‘ S in ite /

25 inquit, ‘ eum abire, quia corripi p o te st/co rrig i autem n o n /

H u n c Petru m aiunt aqu am in vin u m conuertisse, m ultos hom ines

paucis panibus m iraculose pauisse, ut sciatis g ra ciam D om in i non

deesse petentibus e t m erentibus eam nostris eciam tem poribus.

In partibus eciam B u rgu n d ie celebre dicunt, quod m iles

10 perhaps destinauit.

quidam non satis D om inu m m etuens, cum in usu peccati

sui pertinaci m ore persisteret, sensit ulcionem im m o correp-

cio n e m ; adh esit scapule sue infixitque lacerta dentes et digitos,

et cum nullatenus am oueri p o sset Y p o c ra tis arte v e l oracionum

auxilio, m irabiliter se m agnificabat m isericordie m ater. Q u o cien s 5

m iserabilis ille aliquam in eius nom ine ded icatam in trabat

ecclesiam dem ittebatu r et non co m p areb at lacerta, sed sem per in

exitu ad h ereb at ei, quod ut P etro per predictum innotuit, audita

eius confessione penitenciam iniunxit ei, ipse autem peracta

penitencia lib eratu s est. 10

De quodam heremita. vi.

V isib ile s facit m isericordias D o m in u s facta uel inch oata

i8. 13. penitencia, docens cor uere penitens inuisibiliter et ab occultis liberari. L ib e ra u it D o m in u s h e re m ita m : h ora cene uenit ad

solitarium in herem o serpens m odicus, et ingressu s cellulam 15

quasi ieiunus supliciter se satis apu d edentem h abebat,

supplicatu suo quasi postulans alim oniam . Ille zelum D om in i

, coi. 2. habens | etsi non secundum scienciam, audierat, 1 Omni petenti te 1.10. 2. tribue! e t ‘ catelH de micis edunt! M ica s tribuit, et diebus

15. 27. om nibus venientem ita su scepit hospitem , donec tantus fieret ut 2o

egredi non posset qu a uenerat. Postm odu m autem tractu

tem poris dom uncule p er an gu stiam locum igneis spiris inuoluit ad-

uenticius, ut illa sola pat(er)et hospiti suo sedes. F le u it igitu r et

Kxiv. 1. ad Dominum totam letiauit animam tortu osi nutricius Z ab u li,

penitens, et edoctus quom odo caritas im pensa fatue responde- 25

b at. M isertu s igitu r eius qui sua g ra cia non potest non m isereri

D om in u s, ei salutis destinauit nuncium , viru m scilicet ad

uisitacionem eius aduectum , qui audito viso q u e ludibrio, peni-

tenti precipit quatinus illius presenciam patienter h ab eat in diem

5 mater] matrem MS.

quadragesim um . F i t ita, dieque d ata non est inuentus, qui

nichil aliud in casu la quam seipsum passu s fuerat h erem itam

inuenire. Q ui visibilem d isp arere coegit hostem inuisibili potencia,

potens est et certe v a ld e vo len s abolere que latent, nisi nos

5 obstinatos inuenerit.

D e L u c a H u n g a ro . vii.

V id i P arisiu s L u c a m H u n g a ru m in schola m agistri G irard i

Puelle, viru m honestum et bene literatum , cuius m ensa com m unis

fuit sibi cum pauperibus, ut vid eren tu r inuitati conuiue non

ioalim o n ie questores. H u n c uocauit D om in u s per regem H u n -

garie, per clerum et populum , ad archiepiscopatum Strigo n ie.

H u iu s mihi uitam et m ores post archiepiscopatum narrauit H u g o

t v 1 f a Cenom ann o natus et A c re n s s episcopus. R e x H u n g a ru s,

de quo prius serm o, decessit, filium m odicum , scilicet puerulum ,

15 relinquens heredem . A c c e ssit igitur ad L u ca m archiepiscopum

frater regis, petens ab ipso in regem inungi et coronari. C o rri

puit ipsum L u c a s et prodicionis arguit, qui contra ius et m orem

et fas | exh ered are uellet innocentem , et consentire noluit. Ille 25 b, coi. 1.

regem se fieri ab alio eiusdem regn i archiepiscopo, ad quem

20 nichil de coronacione regis pertinebat, obtinuit, quasi dixisset,

Flectere s i nequeo superos, A ch eronta mouebo, V irg. A m .vii. 3 1 2 .

et a L u c a statim anatem ate percussus e s t ; qui e uestigio L u ca m

de absolucione su a m inis terribilibus enseque nudato ad racionem

posuit, et spretu s item que excom m unica tus ipsum uiolenter detru-

25 sit in carcerem , et suspensas ecclesias ab interdicto cessare coegit.

C u m qu e diu teneretu r in uinculis L u ca s, retulit ab A le x a n d ro

. papa tercio quidam am icus eius literas liberacionis eius ad ipsum

in carcerem occulte ad regem m issas, quibus nullatenus uti volu it

21 Acheronta] achonita MS,

L u ca s, audito quod duodecim denariorum constitissent, ut om nes

alie solent ad bullam , dicens se nolle per sim oniam liberari.

A p e ru it autem sibi D o m in u s carcerem die P asce, dum interesset

re x m isse solem prii. In trau it igitu r L u c a s capellam cum m ulta

om nium adm iracione, altariqu e nudato m antili, ceterisqu e proiectis 5

ornatibus, coram cruce iu xta regem stupidum tim idum que sic ait,

‘ D om in e Ihesu, cuius resurreccionem nem o preter C h ristian o s

asserit, in uirtute qu a surrexisti, si d ignum h u nc re g e m tu a visi-

[2. 7. tacione decreueris, uerte im pium u t non sit, sin autem , in m anu

forti et d extera P h arao n is ultrice in his q u ad rag in ta diebus s e n - 10

,3 7 . ciat in quem tra n sfixit.’ E t egressu s capellam , item ab iniquis

execu torib u s arciori d eputatus est custodie, pacienter om nia

ferens, in oracionibus et laude D o m in i u igil et assiduus. E t fa c

tum est ut ante diem q u ad rag esim u m r e x m oreretu r inpenitens.

S u cce ssit ei frater eius unicus, vio len cia equ alis priori. H u n c 15

2 . 8. eciam L u ca s, datis q u ad ragin ta dierum induciis, interfecit sp iritu ol. 2. oris su i in ipsis, puerum que iustum heredem cum om ni | solem p-

nitate inunxit, cuius puericiam L u c a s cum su m m a tranquillitate

transegit, at iuuentutem non eque. R e x enim factu s iuuenis

am plecten s alciora quam sustinere u aleret, re su a deficiente, pos- 2o sessiones ecclesiasticas dilapidare non horruit. Q u em L u c a s p o st

m ultas lacrim osas am oniciones, obstinatissim e pertinacie uidens

flendo subiecit anathem ati, e t m ultis pro eo fusis ad C h ristu m

precibus, m eruit ei a D e o gra ciam u t b on a penitencia ductus ad

ecclesiam S trig o n ie properaret, satisfacturus pro v o to L u c e . C u i 25

L u c a s cum om ni clero e t populo solem pni processit obuius leti-

cia, absolutum que suscipiens d ucebat. C an tan tib u s autem aliis,

flebat occulte L u ca s. C u i rex, ‘ Q u id est, karissim e pater, quod

inter tot g a u d ia flere l i b e t ? ’ T u m L u c a s, ‘ G a u d e re v e re

possum , nam anno reuoluto consim ili die cum om nium nostrum 30

29 vere] sic M S. : qu. unde possum?

confusione et ira hoc eodem loco suscipieris m ortu u s/ E t

ita contigit.

D e indiscreta deuocione W alensium . viii.

I n om ni gente, ut alias dicitur, q u i tim et D eum acceptus est ei. Ac. io. 35..

5 R a ru s in U u alen sib u s nostris est tim or D om in i secundum scien- Rom. 10. 2.

ciam. C u m dom ino W illelm o de B reu sa, uiro arm is eruditis

simo, fuit, ut ipse mihi retulit, W a le n sis quidam , gen ere nobilis,

probitate acerrim us, qui noctibus sin gu lis prim o gallicantu a

lecto su rg e b at nudusque ad terram nudam gen u flexo excu b ab at

10 in lucem o r a n s ; abstinens eciam d ecenter erat, et tam artissim e

circa seipsum custodie, ut si co gn o sceres eum su pra hom inem

an gelis putares proxim um . S i uero uideres quam infrunitus in

congressibus, quam facilis ad sanguinem , quam sue salutis

necligens, quam aliene m ortis auidus, quam letus scelere aliq u o .

15 uel hom icidio perpetrato, non dubitares eum penitus iniquitati

deditum : adeo firm iter et tanquam | natu raliter inest eis W a le n - 2 6 a, coi. 1.

sibus hebetudo m ansuetudinis, ut si in aliquo vid ean tu r modesti, cf. 1 Pet. 2.

in m ultis ap p arean t discoli et siluestres. l8.

D e H elya heremita W alensium . ix.

20 V id i H e ly a m h erem itam W ale n se m , preclare fidei et uite p ro

babilis hom inem . S e cu m h ic fratrem suum W a le n fre it h ab e

b at aliosque quam plures in foresta qu e D e n a dicitur, non e x

decim acione aliqua, sed nom ine proprio, qui non e x consilio H e lie

sed suo anim alia in pascuis que ibi h abundant h ab eb an t plurim a.

25 C o(n )tigit au tem equam qu and am e x illis abesse, quesitam diu non

a d e s s e ; delata est inde a d eum a b ipsis querela, qui ait, ‘ H in c

ad A u stcliu e ab d u xit eam R icard u s portitor m ultis uigiliis et labo

ribus a n tla ta m ; inuenietis autem eam in tugurio iu xta portam

27 Austeline MS.

eius/ proferensque dedit eis quatuor denarios dicens, ‘ Date ei d. 7. pro labore furti, ne defraudetur operarius mercede sua! Factumque

est ita, et nichil contra inuentum. Hunc nemo ambigit in hoc fuisse prophetam. Hic iam in fata concessit, et cum ipso est

1.1.12. cui credidit, qui pro nobis propicietur. 5

De Cadoco rege Walensi. x.

10. C ad o cu s, W a llie rex, audiuit D om in u m dicentem , ‘ Qui non reliquerit omnia propter me non est me dignus/ et relictis om ni-

3. 19. bus in herem o solitarius labore m anuum suarum et sudore uultus sui panem quesitum iocunda et salubri deuocione com edit. C o n - 10

tigit autem post aliqu ot dies et annos, quod successor eius, sorte

scilicet electus, faciens illae iter ad eum m itteret ut panem sibi

m ilitibusque suis acciperet, qui respondit se m odicum et quod

tantis non sufficeret habere, si tam en pro D e o peteret se daturum .

R em isit au tem ad eum dicens, ‘ S i m iserit, r e c ip ia m ; sin autem , 15

m ansionem eius et panem suum et ipsum flam m a co m b u ret/

C u i C ad o cu s, ‘ M a lo ipse panem h abeat, quam sim ul com buram ur, |

coi. 2. sed m aledicti qui com ederin t/ C om ed en tib u s autem illis, an a

them a scientibus nec parcentibus, m iles quidam I Itu tus nom ine,

stans in m edio eorum ,, abstinuit et dissuasit. A t illi obstinati et 20

deridentes eum caum ate absorti p e rie ru n t; terra autem sub

pedibus Iltuti m ansit, et saluatus est. H e c de C ad o co Brenin.

De aparicionibus fantasticis, xi.

Aliud non miraculum sed portentum nobis Walenses referunt. Wastinum Wastiniauc secus stagnum Brekeniauc, quod in 25 circuitu duo miliaria tenet, mansisse aiunt et vidisse per tres claras a luna noctes choreas feminarum in campo auene sue, et secutum eum eas fuisse donec in aqua stagni submergerentur,

2 5 brekeinanc M S .

unam tamen quarta vice retinuisse. Narrabat eciam ille raptor illius quod eas noctibus singulis post submersionem earum murmurantes audisset sub aqua et dicentes, ‘ Si hoc fecisset, unam.de nobis cepisset/ et se ab ipsis edoctum quomodo hanc

5 adepta f sit, que et consensit et nupsit ei, et prima uerba sua hec ad uirum suum, ‘ Libens tibi seruiam, et tota obediam deuocione . usque in diem illum quo prosilire volens ad clamores ultra Lenem me freno tuo percusseris/ Est autem Lenem aqua uicina stagno.Quod et factum e st; post plurime prolis suscepcionem ab eo

io freno percussa est, et in reditu suo inuentam eam fugientem cum prole insecutus est, et vix unum ex filiis suis arripuit, nomine Triunein Nagelauc. Hic cum esset magnanimus arte possessionis terminos exiit. Regem ergo Deheubard, id est Noruuallie, sibi dominum elegit; ibi diu moratus iactanciam domini sui non

15 tulit, qui cum sedisset in cena, familiam multam nimis et bonam uiribus et armis respiciens, superbe intulit, ‘ Non est prouincia uel regnum sub celo unde mihi facile non sit predam educere, et sine bello reuerti: quis enim tanto mihi tante|que familie mee26£, coi. 1. resistere possit ? quis vero absque negocio a facie nostra fugiat ? ’

20 Triunein hec audiens, probitatem et improbitatem suorum com- patriotarum pensans, ait, ‘ Domine rex, salua magestate regia,Breauc rex noster tanta uirtute sua suorumque prepollet, ut non possis tu uel quisquam alius rex predam suam vi abducere, die illa qua mane cacumina moncium libera sint et absque nube et

25 flumina uallium nebulosa/ Rex, auditis hiis, iratus ligari eum iussit et in carcerem proici. Ad hoc quidam nepos regis, qui diligebat Triunein, nomine Madauc, ait, ‘ Domine, non ulla facecia cum indempnitate fame uestre ligari potest aut male tractari, antequam mendax inueniatur. Quod ait nebulas super

30 flumina detineri et cacumina libera, signa sunt serenitatis; vult5 adepta] So the M S . : qu. adeptus? 12 M S . apparently triunem here.

1 3 Deheubard] M S . deheulard. 20 M S . compatriotatarum.

L

autem significare quod clara die nem o possit inde predam eicere.

Prob em u s an uera sit hec iactancia, nactique serenitatem , hunc

T riu n e in ducem nobis faciam u s, qui parcium illarum situs nouit

qua ingrediendum et exeun du m sit/ A n n u it rex, ingressiqu e

regnum B reh ein a B rek en ian c predam m ultam collegerunt. 5

S e d e b a t autem re x B rech ein in balneo, et nem o ei dicebat.

T im e b a tu r enim a vicio suo, nam om nem sinistri rum oris

nuncium in prim o intellectu m ali quasi a dem one arreptus, eo

qu od tenebat siue lapide, siue fuste, siue gladio, percu ciebat

subito, et post prim um iactum au t ictum aut im pulsum penitebat, 10

et uel lesum uel illesum reuocabat, ut peraudiret. A u d ie b a t

clam ores nimios, et erat lancea proxim a, unde factum est ut

exercitu suo contra hostes collecto nem o ei quicquam nunciare

pcesum ps(er)it. P u er tam en e x nobilissim is illorum tandem in

m edio prosiliens, ait, ‘ S c io quod pre tim ore nem o vestru m | 15

preconem se regi nostro rum oris huius faciet, sed si m ihi om nes

b en edixeritis, nunciabo ei p e ric u lu m ; ’ et sum m isso capite

susceptaque ab om nibus m anuum et lingu arum benediccione, regi

astitit in term is, et ait, f ‘ V e s tr a terre reyn os, id est B rech eniau c,

non pugnent am odo quasi anim alia desunt/1 Prosilit ergo rex 20

a balneo, et in furoris im petu lapidem prope repertum in ipsum

proicit, sed non consequitur, et m ore suo reuocat, edoctusque

rum ores, arreptis uestibus et arm is, com peditum insilit in equum ,

qui libere ipsum et quasi non com peditus a m onte C u m eraic, ubi

tunc erat, usque in terram suam rapuit, ubi a m uliere am onitus 25

est equum suum soluere a com pedibus, qui statim hesit, et

com pertis uinculis equi sui non processit d onec absolueretur,

exin d e autem m aledicens fem ine properare non destitit quousque

cum suis obuiam habuit. .Q u o uiso sui securi et acres in hostes

inuolant, perdunt et m actant, et confecto eorum exercitu fere 30

toto, die crastin a iussit re x om nes om nium m anus d extras in

unum com portari, et in locum alium m entulas eorum , et in

tercium secus uiam fu ge om nes pedes d extros, singulosque fecit

super hec eorum m em bra m onticulos in m em oriam victo rie sue

post tantas iactancias, qui usque nunc extan t quique secundum

inclusa m em bra nom inati. Q u od autem aiunt T riu n ein a m atre

5 sua seruatum , et cum ipsa in lacu illo uiuere unde supra m encio

est, imo et m endacium puto, quod de non inuento fingi potuit

error huiusm odi.

Item de eisdem aparicionibus. xii.

S im ile huic est quod E d ric u s W ild e , quod est siluestris, sic

io dictus a corporis agilitate et iocunditate uerborum et operum ,

hom o m ulte probitatis, et dom inus L e d e b u rie borealis, qui cum

uenatu sero rediens per deuia | m ediam usque noctem uiarum 27«, tol.

dubius errauit, uno tantum com itatus puero, ad dom um in hora

nem oris m agnam delatus est, qu ales A n g lic i in singulis singu las

*5 h ab eb an t diocesibus bibitorias, g h ild h u s A n g lic e dictas, cum que

prope esset uidissetque lum en in ea, introspiciens m ultarum

nobilium fem inarum m axim am coream uidit. E r a n t autem pul

cherrim e aspectu, ven u stoqu e habitu ele g an ter culte lineo tantum ,

m aioresque nostris et proceriores. U n a m tam en inter alias

20 notauit m iles predictus ceteris form a faciequ e prestantem , super

om nes regum delicias desiderabilem . C ircu ib an t leui motu

gestu qu e iocundo, et castigata voce, reuerendo concentu sonus

au d iebatu r exilis, a t non erat serm o earum intelligibilis. H a c uisa,

m iles accipit uulnus in cor, arcu qu e C u pid inis im pressos u ix susti-

25 net ignes, totus accenditur, totus abit in flam m as, et a feruore pul

cherrim e pestis au reique discrim inis anim osus efficitur. G en ciu m

errores audierat, nocturnasque ph alan ges dem onum e t m ortiferas

eorum uisiones, D ictinnam , et cetus D riad u m et alares, edoctus

offensorum vin d ictam num inum quom odo subitis eorum viso rib u s

30 subitas inferant penas, qu am se illibata conseruent, e t incognita

28 alares] rewritten in erasure.

secrete seorsum habitent, quam inuisos h ab eant qui consilia

eorum deprehendere conantur ut d etegan t, rim antur u t.reu elen t,

quanta se sollicitudine clau dan t ne uisa u ile sc a n t; ulciones

au dierat et punitorum e x e m p la ; sed quod recte cecus C u pid o

pingitur, im m em or om nium fan tasm a non pensat, ultorem non 5

uidet, et, quod lum en non habet, offendit inprouidus. D o m u m

2. circuit, ad ituque reperto | irruit, ipsam rap it a qu a rapitur, et

statim ab aliis arripitur, e t dim icacione fortissim a detentus

aliquandiu suis puerique sui m agn is conatibus eripitur, nec

om nino indem pnis, sed, quantum possint fem inarum ungues et 10

dentes, pedibus lesus et t ib iis ; hanc secum tulit, et ea pro uoto

tribus diebus et noctibus usus, uerbum ab ea extorqu ere non

potuit, p assa ta.men est consensu placido uenerem u oluptatis eius.

Q u arta uero die locuta est ei u erba hec, ‘ Salu e , dulcissim e mi,

et saluus eris, et prospero statu persone rerum que gaud ebis, 15

donec inproperaueris mihi aut sorores a quibus rap ta sum , au t

locum au t lucum unde, aut aliqu od circiter illu d ; a die v e ro illa

decides a felicitate, m eque su b lata detrim ento frequenti deficies,

diem que tuum inportunitate tua preuenies.’ Ille se stabilem

fore fidum que sem p er in suis am oribus quacunque potest securi- 20

tate prom ittit. C o n u o cat e rgo vicin o s et rem otos nobiles, et

m ultitudine co n g re g a ta solem pni eam sibi m atrim onio iunxit.

R e g n a b a t in illa tem pestate W illelm u s B astard u s, tunc nouus

A n g lie rex, qui portentum hoc audiens, p ro b are cupiens et scire

palam an ve ru m esset, utrum que v o ca u it ut sim ul uenirent 25

Lon don ias, ven eru n tq u e m ulti cum eis testes, et m ultorum

testim onia qui ad esse non poterant, et m axim u m erat fatalitatis

argu m entu m inuisa prius et inaudita species m ulieris, et cum

stupore om nium rem issi sunt ad propria. C o n tig it postm odum

plurim is reuolutis annis quod E d ric u s uenatu reu ersu s circa 30

terciam noctis h oram (cum ) qu esitam eam non inuenisset, uocauit

3 claudant] claudunt M S .

eam et uocari iussit, tardequ e ven ien tem iratus intuens ait,

‘ N u n q u id a sororibus tuis tam diu detenta es ? ’ et cetera iu rgia

fecit in aerem , nam illa soro|ribus auditis disparuit. Penituit 27 b, coi.

ergo iuuenem e xcessu s tam enorm is et dam pnosi, locum que petit

5 unde raptum fecerat, sed nullis eam fletibus, nullis eiulatibus,

reu ocare potuit. C la m a b a t per diem et noctem , sed ad in

sipien d am sibi, nam uita eius ibi defecit in dolore continuo.

R eliq u it autem heredem filium suum et illius pro qu a decessit,

A ln o d u m , uirum m agn e sanctitatis et sapiencie, qui cum esset

10 aliquantulum prouectus decidit in paralisim et trem orem capitis

et m em brorum , qui cum om nibus m edicis incurabilis uideretur,

a uiris d iscretis accepit quatinus ad apostolos P etru m et Paulum

quom odocunque posset properare satageret, sanitatem pro certo

accepturus, ubi corpora eorum R o m e-scilicet sepu lta sunt. Q uibus

ille respondit se nusquam iturum in iniuriam sancti Ej?elberti regis

et m artiris, cuius ipse parrochian us erat, antequam ipsi presen tare-

tur, et se deferri fecit H erefo rd iam , ubi nocte prim a coram altari

predicti m artiris pristine datus est sanitati, et cum gratiaru m

accione donauit in perpetu am elem osinam D e o et b eate uirgini et

20 sancto regi E d e lb e rto L e d e b iriam suam , que in terris U u a llie sita

est, cum om nibus pertinenciis suis, que adhuc nunc in dom inio

episcopi H e re fo rd e n sis est, diciturque trigin ta lib ras annuas

facere dom inis suis.

A u d iu im u s dem ones incubos et succubos, et concubitus eorum

25 p e ric u lo so s; h ered es autem eorum au t sobolem felici fine

beatam in antiquis historiis au t raro au t nunquam legim u s, ut

A ln o d i qui totam h ereditatem suam C h risto pro sanitate sua

retribuit, et in eius obsequ iis residuum uite peregrinus expendit.

Item de dsdeni aparicionibus. xiii.

30 A fantasia, quod est aparicio transiens, dicitur fa n ta sm a ; ille

enim aparencie quas aliquibus interdum dem ones per se faciunt |

col. 2. a D e o prius acce p ta licencia, au t innocenter transeunt au t

nocenter, secundum quod D o m in u s inducens e as aut co n seru at.

aut d eserit et tem ptari p e rm ittit; at quid de his fan tasticis

dicendum casibus qui m anent et b on a se successione perpetuant,

ut hic A ln o d i et ille B ritonum de quo superius, in quo dicitur 5 m iles quidam u xo rem suam sepeliisse reu era m ortuam , et a

chorea red ibu isse raptam , et postm odum e x ea filios et nepotes

suscepisse, et p erd urare sobolem in diem istum , et eos qui

traxeru n t inde origin em in m ultitudinem factos, qui om nes ideo

‘ filii m o rtu e ’ d icu n tu r? A u d ie n d a sunt o pera et perm issiones 10

D o m in i cum om ni paciencia, et ipse laudandus in singulis, quod

sicut ipse incom prehensibilis est, sic op era su a nostras transcen

dunt inquisiciones, et disputaciones euadunt, et quicquid de puri- '

tate ipsius a nobis exco gitari potest au t sciri, si quid scim us, id

uidetur habere, cum totus ipse sit uera puritas et pura ueritas. 15

Item de eisdem aparicionibus. xiiij.

M iles quidam a k arissim a sibi bona quidem et nobili u xo re

prim ogenitum prim o m ane post eius natiuitatem iugulatum

repperit in cunis, et anno reuoluto secundum , et tercio sim iliter

tercium , suis et om nium suorum excu biis flebiliter delusis. 20

P reu en eru n t ergo ipse et u xor sua suique quartum puerperium

ieiuniis et elem osinis et oracionibus et lacrim is multis, natusque

est eis puer, quem cum eis ignibus lam padibu s(qu e) circu m

dantes tota uicinia, om nes in eum intendebant oculos. V e n ie n s

autem peregrinus quasi e x itinere fessus, hospicium sibi pro D e o 25

peciit, et deuotissim e susceptus est, qui et assedit eis e x c u b a n s ;

et ecce post noctem m ediam sopitis om nibus aliis ipse solus

peru igil uidit subito reuerendam m atronam cunabulo im m inen-

col. 1. tem et inuadentem | infantulum ut iugularet. P rosilit igitu r

3 at] M S . et. 20 suis] added in inargin.

inpiger ille, tenetqu e firm iter arreptam , donec om nibus excitatis

et circum stantibus a m ultis eorum ag n ita est, et ab om nibus in

m odico, protestantibu s ipsam esse nobilissim am om nium illius

m etropolis m atronarum genere, m oribus, diuiciis, et om ni hone-

5 s t a t e ; sed ad nom en suum , ad questiones alias, nichil respondet.

Q u od et p ater ipse m ultique alii pudori ascribu nt ob inter-

cepcionem , suadentque d im itti; ille, constanter asserit dem onem

esse, tenetque firm iter, et una clauium ecclesie proxim e faciem

ad eius m alicie signum exurit, et precipit ipsam sibi cito adduci

io quam opinantur hanc esse. Q u e dum istam tenet adducitur,

sim ilisque per om nia capte, sim iliter eciam exu sta, uidetur.

D icit ergo p eregrin u s ad m irantibu s et stupidis, ‘ H an c que nunc

aduenit optim am spero D e o q u e dilectam , et bonis operibus

inuidiam dem onum in se prouocasse, unde et hec eorum nuncia

15 nequam et execu trix irarum huic bone quantum ei licuit inuisa

sim ilisque facta est, ut infam iam culpe sue refundat in istam .

Q u od ut cred atis vid ete quid dim issa faciet/ A t illa per fen e

stram auolauit cum planctu et eiulatu m axim o.

Item de eisdem aparirionibus. x v .

20 Q uid su per his et huiusm odi djcendum ? P au lu s et A n to n iu s

recte dicti herem ite, quod, va sti nimis herem i palantes incole,

D e u m in solitudine solum querebant, inuicem ignoti, adm oniti

sunt in spiritu hic hospes fieri adueniens, ille su scip ien s; hic

aspectatus, exp ectan s ille. V en ien ti autem et de v ia dubitanti,

25 e transuerso affuit currens centaurus, anim al duplex, hom o ab

imo pectoris, equs in feriu s; hic ad questiones eius m ugitum pro

uerbis edidit, m anuque doctrinam vie fecit. P o st hunc se sibi

ultroneum obtulit aliud quoddam pedibus caprinis, uentre

hispido, nebridem | habens pectore stellis stellatam , facie 28 a, coi.

30 ardenti, mento barbato, cornibus erectis ; huiusm odi autem P an a

dicunt antiqui; pan autem interpretatur omne, unde tocius in se mundi formam habere dicitur. Hicuerbis discretis uiam docuit, quesitusque quis esset, respondit se angelorum unum qui eiecti cum Lucifero dispersi sunt per orbem singuli secundum merita superbie sue.

Item de eisdem aparicionibus. xvi.

Nunquid non et hoc fantasma est ? Apud Louanum in marchia Lotharingarum et Flandrie, in loco qui Lata Quercus dicitur, aduenerant ut adhuc solent multa militum milia ut more suo armati colluderent, quem ludum torniamentum vocant, qui reccius tormentum dicitur. Insidebat autem miles quidam ante congressum equo maximo; erat autem ipse pulcher, statura aliquanto mediocribus maior, et uenustis armis decenter redimitus. Innixus lancea suspirabat tam egre, ut a multis circumstandum annotatus, ad racionem poneretur cur hoc. Ipse autem cum alto respondit suspirio, ‘ Deus bone! quantus mihi labor est omnes hodie uincere qui huc conuenerunt/ Exiit autem uerbum hoc ad singulos, et ostensus <est> alternatim et inuicem omnium digitis cum susurro inuide indignacionis. Ipse autem primus lancea in aduersos irruit, et tota die illa tam fortiter agens, tantis eminens successibus, tam victoriose quibus- (cun)que preualens effulsit, quod in iniuriam eius nulla tacuit inuidia laudem, et in amorem eius pre admiracione tota conuersa est malignitas odii. Sed vere laus in fine canitur, et uespere

. laudatur dies. F iliu s uidebatur fortune, sed in ultimo circa finem et discessum omnium, ab ignobili nulliusque precii milite facto sibi obuiam lancea percussus est in cor, subitoque mortuus. Reuocate sunt utreque partes, et cum ab omnibus et a singulis | alterutrum singulis ostensus sit exarmatus, a nemine cognitus est, et usque hodie inauditum quis fuerit.

17 labor] added in margin.

5

10

15

20

25

30

D e Gradone m ilite strenuissim o. xvii.

G rad o n em m iram ini m erito quasi stabilem inter procellas

rupem , qui se sem per spei m etusque m edius per labores H e r

culeos equa lance librauit, ut in neutrius exiret d egen er in-

5 fam iam . F iliu s erat reg is W an d alo ru m , cuius ipse regnu m

egressu s a puero, non im portunitatem patrie uel p'atris distric-

cionem fugiens, sed anim um h aben s m undo m aiorem , artari se

finibus contem psit patriis. L ite ris ergo prim o sufficienter

adeptis, arm is dem um assum ptis, tocius orbis portenta perdo-

io muit. Q ui cum non esset ipse m onstrum instar A lc id e secundum

gigan team altitudinem , v e l A c h illis secundum fatalitatem , non

inferioribus m eruit titulis attolli, sed eciam m aiori(bus) uidetur

ualuisse uirtutis et uirium . H ic bellis excercitatissim us, piscibus

et auibus et feris capiendis frequentissim us, pacis et w erre

15 tem pore tam preclaru s enituit, ut nichil ignorare predicaretur, et,

cum gladio d extere sue u ix posset arm orum turba resistere, pacis

erat am ator et asserto r exim ius, totum que m undum circuiens

fam osos ubique interfuit congressus, causa sem per utrinque co

gn ita quatinus fieret iniurie d epressor et atleta iusticie, et quod

20 nunquam ab incepto resiluit nec actibu s recusis retrocessit

a voto, om nem eum h ab ere sapienciam aiebant, lingu as quorum

libet loqu ebatu r regnorum , et frequenti felicitate successuum

tocius uite u idebatur obedienciam optinere, tanquam opcioni sue

p areren t anim an da om nium m otabilium et h ab eren t intelligen- Gen. 1.

25 ciam . H ic insulam nostram , id est A n g lia m , ingressus, O ffam 2 1' uidit re g e m strenuissim um , inter puericiam et iuuentutem

iocundissim um tem pus agentem , si quis | ag n oscere p o s s e t; a t 28 <5, coi. 2.

nostra sic tota prelabitu r etas ut non uideatur dum ad est felici

tas, sed ad p reteritam aperian tu r oculi. R e x hic W a le n se s in

2 Gradonem] after this the M S . has Gado throughout. 16 armorum] qu.armatorum ?

m odicum sue W a llie angulum et que de nom ine reg is eiu sd em

dicitur adhuc fossa cinxerat, cuius egressu m v e l excessu m pede

lu ebant et lu geb an t am isso. H ic regnu m suum ad sum m um

prosperitatis p erd u xerat m ulto studio m ultoque labore gradum ,

acceperatqu e sibi coniugem filiam im peratoris R om an oru m . 5

M u lta inter R o m a n o s et A n g lo s audiuim us ad u trorum que

lacrim as facta coniugia, quorum h oc unum . V e n e ra n t R o m an i

frequenter ad O ffam ab im peratore m issi, ditatique ab ipso

recesserant cum m ulta laude re g is et regni, quos ut R o m a

uidit uestibus et auro lucidos, innata statim e xarsit auaricia. 10

N e c m irum : h oc enim nom en R o m a e x au aricie su equ e diffini-

cionis form atur principiis, fit enim e x r . et o. et m . et a . et

10. diffinicio cum ipsa, radix omnium malorum auaricia. S u g g e

runt ergo dom ino suo im peratori C u n n an o (de quo m onialis

uidens eum deform em dixerat, 15

Domnus Cunnanus nichil {est) nisi cunnus et anus)

quod R o m a m erito caput orbis est et dom ina terrarum om nium ,

A n g lia m trib utariam de lib era fieri, nec ab sistu n t eum ad h oc

anim are, donec in suam inducunt auaricie sentenciam . S e d

incipere ag gred i hoc solum proibet, quod G ad o n em su peresse 20

sciunt om nis innocencie defensorem , nec u squam posse tam

arduum opus inchoari siue prope siue longe ad quod ipse non

vo ca re tu r ad tuicionem iusticie. S u sp ira t igitur diucius ad h oc

cum suspirantibus R om anis, u erbum que satis secretum habent.

N e scie n s hoc agi, dim isit O ffa G ad o n em diutissim e tam en 25

detentum et m ulta sem p er excultum reuerencia, qui non

quantum potuit sed quantum uoluit diuiciarum secum tulit,

A n g lia m q u e com petenter honustus egressu s est ad extrem o s |

. 1. Indos, abinde nunciis hanelis et literis vo ca tu s an xiis quasi qui

gladiu s erat in m anu D om ini, om nium ad qu as inuitabatur 30

iniuriarum ultor ; cuius m em oria quoniam in rem otissim is a g e b a t

remissior erat apud Romanos, fueruntque qui mortem eius et modum et locum et tempus fingerent imperatori, ne timeret Anglos inuadere. Conuocatur ergo grauissimis imperium edictis, factusque numerosus ac super numerum exercitus inprouisos

5 Offam et Anglos appulit, inprouisos ad se dico, quoniam a Deo prouisos. Nam Gado expeditis Indorum angustiis ad patris sui regnum per mare properans, ventis voto suo peruersis, sed in subsidium Anglorum a Deo conuersis, eadem die ad litus idem ad quod impetitores et hostes, defensor et amicus

10 allabitur. Offe presentatur, aderatque collectis uiribus in Collo- cestria, de qua natam predicant Helenam que crucem Domini repperit, reuersique sunt ad eum nuncii, pace petita sed negata. Gado igitur uidens faciem preliorum, a Domino se illuc aduectum sentit, libensque suscipit obedienciam. Iam se foro parat,

15 preciosis quibus semper utebatur indutus uestibus, et centum optimis et electissimis stipatus equitibus, ad tentoria properat imperatoris; quem qui primus est intuitus cum omni properat attonitus. admiracione nuncius imperatori fieri, dicitque uirum aduenire maximum, respersum canis quasi semicanum,

20 sericis uenustissime redimitum uestibus, hominem secundum similitudinem angelicum et iam a Deo glorificatum, et cum eo circiter centum milites, quasi ex omnibus orbis partibus optimos, maximos, et pulcherrimos. E t notandum quod Gado semper ad minus centum circumducebat. Ad hos expauescens imperator

25 rumores, sciens quid contigerit, stupidus hesit, et consiliarios aduentus sui prodicionis arguit. E t ecce Gado medius eorum ait | ‘ Si pacificus aduentus domini summi principis ? ’ Imperator respondit, ‘ Quid ad te, qui nusquam domi residuus es ? sed

' nunquid tuus ingressus pacificus, qui lites et rixas uenaris in 30 orbe?’ Tum Gado, ut erat vir firmissimi cordis et immobilis

a ueritate, blande subintulit, ‘ Pacificus, quod cum gratia etm 2

29 a, coi. 2. 1 Reg. 16 .4 .

uirtute D e i p a x erit in n o ce n cie ; quod et uenatorem m e dicis

licium , non errasti, nam eas inuestigo sollicitus et inuentas totis

prosterno u irib u s; creatores earum odi, q u as nisi fouere d estite

rint non am ab o .’ H is dictis papilionem egreditur, suis ad ditur

qui foris exp ectab an t, salu tansqu e R o m a n o s abscedit. N o n 5

proinde salutat quod d iligat eos au t resalutari desideret, sed

bone consuetudinis rem inisci iuuat, nullus enim faceti m oris

om ittendus est calculus, ne fiat obliuio boni quod tam facile

la b itu r; unde fit eciam ut ibi sit assu escen da facecia ubi non

debetur, et felix qui bonos conseru at usu frequenti m ores. 10

M iran tu r et m etuunt R om an i, quod sint G a d o n is m ilites m agn is

sum m itatibus et form a prestanti cultuque diuite preclues, et non

sibi solom odo sed om nibus quos ante uiderant preferendi.

In g red itu r ad O ffam inprouisus G ad o , cui tantum attu lit securi

tatis et spei quantum R o m a n is intulerat form idinis et d iffid en d e, 15

edoctusque suum ius et eorum iniuriam , exercitu m prior arm atu s

ad arm a iusta com m ouet, regem ipsum et totam m ultitudinem

exceptis quin gentis optim is in urbis m edio statu it in loco

spacioso et uacuo ; ipse cum suis tantum ad portam que prim is

hostium p restab at incursibus con gred i p ro p erat, iuuenem que 20

precipuum nepotem reg is nom ine S u an u m proxim e sibi po rte

1. presidentem predictis quin gentis preficit.| V e n ie n s ergo prim us

R om an oru m cuneus, G a d o n e pre tim ore uitato, S u an u m irrum

punt, quos ipse tanta v irtu te sustinuit et tanta restitit eis

fortitudine, ut oculis quibus alias G a d o n e m uiderant discre- 25

d entes ipsum se (ib)idem inuenisse putarent, u alid aq u e m u lti

tudine certant opprim ere, quem bellica nequeunt industria

su perare. T a n d e m e x eorum cuneis duobus fu gatis et fusis,

e x quingentis ducenti ceciderant. In u ad it trecentos cuneus

qu in gentoru m an tequ am respirarent a lassitudine, m issoque 30

m ilite ad G a d o n e m pro subsidio, responsum h abu it S u a n u s ut

1 quod et] qu. quod autem ?

dim icaret fortiter. P aru it ille nichil obiu rgans, et tam irreueren-

ter in hostes irruit et tam secure se ingessit in m edios, ut non

uideretur congressio, sed agn orum fu g a pre lupis, uel leporum

a canibus, instititque portam egressu s, ced ens eos usque ad

5 quartam aciem . E ru b e sce n s au tem quod petisset auxilium ,

viu ere uilipendit, ab hoste reuerti pudet, m orteque su a redim ere

p arat tim iditatis obprobrium , donec G a d o m isertus fu gam ei

m andat inire. Ille non sibi consulens sed m aiori prudenter

obediens, regem suum ut precipitu r porta neclecta precipitanter

10 adit. H o ste s au tem ut m ulta vis aquarum obice rupto p ercf. Virg.

portam irruunt, de trium pho securi, sed eos in foro fortiter O ffa '0n' suscipit, et ad firm issim um alliduntur obstaculum . A te rg o

igitur per eandem eis im inet portam G a d o , e t fere falci sim ilis in

arundineto per m edium m iserorum irrum pit, vicu m relinquens

15 quocunque graditu r. C e d u n t igitu r et ceduntur inclusi, et quod

nec spes est uictis nec tim or uictoribus, d ed ign an tu r persequi |

regem qu e reuocat G a d o : vo can tu r ad pacem qui bellum attule- 29 b, coi. 2.

runt, et acceptis a rege nauibus m ortuos suos R o m am secum

sepeliendos reuehunt.

20 D e A ndroneo im peratore Constantinopolitano. xviii.

R egn an tib u s L od ou ico gro sso in G allia, H e n rico prim o in

A n g lia , im perabat C onstantinopolitanis A n d ro n iu s, duobus filiis

preclarus, A n d ro n io et M anuele. M isso au tem a patre suo in

expedicionem A n d ro n io et ibi com m orante, concessit in fata

25 pater. O cu p au it ergo M an u el im perium illicite, quod iunior,

reuersum que reppulit A n d ron iu m , qui per prouincias et ciuitates

querelam tante deferens iniurie contra M an u elem fere dim idium

arm au it orbem , obtinu issetqu e aduersus eum , sed M an u el

thesauri p rod igu s et auarus honoris, sciens G re co s m oolles et

30 fem ineos, loquaces et dolosos, nulliusque contra h ostes fidei uel

uirtutis, pro tem pore sibi utiliter usus est eis, effusis copiis et

* sim ulatis prom issis, induxitque viritim quasi ad ipsorum tutelam

et personarum salu tem cism ontanos, pro ipsis scilicet periculis

obiciendos, et, cum nullatenus p arceretu r pecunie, fam elici per

turm as aduolantes replebant terram , et pedetentim ingressi toto 5

se cursu in g en tem m agn am perficiunt. V ic to r igitu r eorum

o pera M an u el et ope, fratris uicti et om nino expulsi m isertus ipsi

regnu m Parth is, id est T u rch is , contiguum , utile satis et am plum

sed longinquum , tribuit, accepta iuram enti caucione im periique

perpetua renunciacione tam ab ipso quam ab A n d ro n io filio suo io

et herede. S a tis fecisse sic putat M an u el iusticie de inuasione

et pietati de non euicta donacione. M ortu o postm odum A n d r o

nio patre, instaurat A n d ro n iu s heres iteratque M anueli caucio-

d1. i . nem. H iis fideliter( obseruatis usque ad tem pora L u c ii pape,

qui A le x a n d ro pape tercio successit, rexit im perium pred ictus 15

M an u el felicissim e, accepitque filio suo M anueli filiam L o d o u ici

reg is F ra n cie , decessitque plenus dierum fideliter e t feliciter,

excep to quod filius eius nonnisi septennis relictus est, et in m anu

cuiusdam G re ci qui e x officio protosaluator dictus est. H iis

auditis A n d ro n iu s, sicut est uir pessim e audacie, qui iam b is 20

negau it C hristum adulans sibi a T h u rc h is auxilium , eciam nunc

26. . tercio ut aiunt negauit, et ascita sibi m agn a m anu Sarracen o ru m

per vicin as M anu elis insulas finitim asque prouincias querelam

detulit, fingens protosaluatorem u xo re dom ini sui abuti et sibi

m atrim onio uelle coniungere, am b osqu e in necem pueri M an u elis 2 5

coniurasse uel ipsum iam interfecisse, ut su b sim ulacione pietatis

sim ul im perent, se cum lacrim is asseren s pupillo fore tutorem

fidelissim um , si fauoribus eorum et au xiliis id prosequi dignum

ducerent, au ferrique de m edio scandalum et duplicitatem . H is

ad d it prom issis m unera lacrim ans, om nem que iusti doloris sim ili- 30

tudinem . C re d itu re tin custodem ad optatur ab om nibus et tutorem

pupilli. V e n ie n s igitur in m anu m agn a obuias acies a protosal-

uatore destinatas contriuit, non bellica virtu te confectas, at ab ipsis

earum ducibus ad m ortem proditorie uenditas. H e c G re c a fides.

Peruentum est tandem ad m are, quod B eati G e o rg ii B rachiu m

dicitur. H in c prem issis a ciuibus C on stantinopolis G re cis f

5 quidem fauore A l e x f et eorum ope transfretans, per Portam

D acoru m adm issus est dato precio et indem pnitatis securitate.

E r a n t autem in C onstantinopoli m anentes per M anu elis attractum

quos F ra n c o s appellabant, e x (om ni) fere nacione aduene, quos

G re ci persequ eban tu r | odio pessim o per inuidiam ; adeo enim 30 a, coi.

10 exh au sta est uis eorum a bello T ro ia n o ut post A ia c e m , cuius

uirtuti dolus iniuste preualuit, nichil h ab ean t in aliquo G reco ru m

iactabile uel em inens, et eciam adeo ut facta sit eis inuidiosa

om nium scoria populorum et om nis abieccio plebis. Scim u s

enim quod illuc applicuerunt proscriptorum et dam pnatorum

15 fugitiue phalanges, et quos a propriis profu gos egit sedibus innata

m alignitas tantam inter G re co s adepti sunt autori[e]tatem , ut liuor

eorum in ipsos tanquam in rediuiuos e xard e at T ro ia n o s. N o n

inuideo titulos origini sanctissim e quam D o m in u s a cunis usque

ad diem obitus sign is et m iraculis est p ro se c u tu s; nichil detraho

20 quos elegit D o m in u s ; de m ilitibus m ichi serm o est, quoniam id

gen u s in illo defloruit exercicio f T ro ia n i exercitu s, nec est in illis

inuentum ad m iliciam decus p o st A ch illem , A ia ce m , et T itid e m .

De Gillescop Scoto viro strenuissimo. xix .

V id i uirum a S c o c ia cuius laus ibi eternitatem ad ep ta e s t ;

25 nomen ei G illescop , id est episcopus. H ic cum om nibus fere

ducum , principum , et regu m con gressib u s illarum parcium inter

fuisset, in singulis siue cum victo rib u s siue cum victis precium

utriusque tulit agm inis, a iuuentute in senium felicis hom o

4 sic M S .: qu. quibusdam fauore alexii ? 2 1 something seems w anting: qu.(post exicium) vel simile quidl

audacie, cui nunquam tem eraria presum pcio n ouerca(ta) est, cum

in om ne periculum quasi cecu s irruerit, et raro uel nunquam

tante proteruitati sint n egati su c c e ss u s ; episcopus non e x officio

dictus, sed a corona caluiciei. P o rro m ulte sunt vicin e S co tis

insule quibus singulis reguli presunt, quorum unus cuius duobus 5

tantum d istab at a S co cia m ilibus regio, uir laudabilis secundum

suam m iliciam im probitatis, predicti G illo n is am icam rapuit in

antelucano dom inice d i e i ; quod ipse h ora eiusdem diei prim a

rum oribus auditis tam ferine tulit, ut inconsultis am icis non

e xp ectata v e l exp etita naue, inerm is excep to gladio, b raccis in 10

. sella fissis, cetera nudus, au d eret pontum ag gred i, seipso | usus

clauo, rem ige, et uelo, idem nauis et rector eius, exercitu s in

hostem et dux, et cum in om nia tim enda preceps irruat secure

transit et applicat. P o n e dom um raptoris adit, clam qu e p e r

foram en m odicum introspiciens inter trecen tos au t plures c o n - 15

uiuas am icam suam am plexibu s regis h eren tem uidet. Insilit

igitur am enter inprouidus, unoque regem ictu consum m at e t

exilit. C on uiu e stupent, et quidam m orienti dolentes, quos

autem m agis im probus accen d eb at <in> iracundiam dolor, arm is

prosequi elegerunt. Ille p e r m edium equoris gladiu m in m anu 20

cruentum tenens natatu saluti consulit, instar apri quem canes

oblatran t em inus, quos a co n gressu vu lneru m arcet tim or, et a

cepto desistere ran cor anim i non perm ittit. D u o b u s tam en in

equore confossis dom i tutus residet, au d acissim e nouitatis et

acerbissim e au ctor ulcionis. 25

Id em dom ino suo regi S co cie , cum pro infirm itate non posset

hostibus obuiam ire tute, respondit, ‘ D om in e, loco tuo m e

m ittens o ras ut b en e pu gnem : secu ru s esto quod cuicunque

ce d at belli uictoria, tibi dico uel hostibus, eg o de laudibus

om nium triu m p h ab o / E t trium phauit. 30

Id e m cum m ultos in fu gam co egisset h ostes uictor, cruribus

perforatis lata lancea, sociis ad spolia relictis, innitens h aste pedes

rediens, cum a suis com plicibus e t ab eorum esset rem otus

obtutibus, insiliunt in eum subito tres pedites e x uictis, prim us

lancea, secu n d u s cnipulo, tercius arcu. In erm is ille lancea

excepta, sed e t illi p reter predicta. Prim u m igitur in aduentu

5 lancea suscipit transfossum in cor, et sua sinistra lanceam ipsius

auertit, et suam extrah en s recipit secundum per m edium inguinis;

tercius ipsum titubantem repperit, et paruipendens am plexatus

est eum quasi eligen s hosti pro uoto m ortem . Ille autem inpiger

ei abscondit interim cnipulum sub pectore, et ab ipso alium sus-

10 cepit cnipulum per m edium scapularum . O ccu m bu n t ergo

quatuor, | sed ipse solus euasit, et a suis inuentus ad securitatem 3° col« 2*

se transtulit. V ix it idem inter tot pericula discrim inum usque ad

senium , et ab huiusm odi casibus forte dictum est m ilitare prouer-

bium , ‘ V a d is quo uis, m orieris ubi d eb es/ tanquam quiuis posset

15 in om nem irruere m ortem , et non preuenire diem suum. Bonum

est ut m ilites hoc credant ad excitandum et im itandum .

De moribus Walensium. xx .

C om p atrio te nostri W a le n se s, cum om nino sint infideles ad

om nes tam ad inuicem quam ad alios, probi tam en sunt, non dico

2ou irtu te boni uel uiribus precipui, sed acerbitate inpugnandi et

acredine resistendi, sola scilicet im probitate probi, uite prodigi,

libertatis auari, pacis neclectores, bellicosi arm isque prudentes,

et uindicte auidi, om nium rerum largissim i, ciborum sibi quisque

parcissim us, et cuiuis alii effusus, ut cuiusque alim enta cuiusque

25 s i n t ; et om nino nullus inter eos q u erat panem , sed sine lite

sum at inuentum, et quicquid uictualium ad esum presto repperit.

E t ne redargui possint auaricie, tanta retinent uerecundia la rg i-

• tatis et h ospitalitatis reuerenciam ut ante diem tercium nem o

queret ab hospite suscepto unde sit uel quis, ne unquam erube-

30 sca t uel de lice n d a uiolenta suspicionem h ab eat a susceptore, uelMB* N

oporteat ipsum ad uocacionem respondere, ut tutus sedeat ab imperio. Die autem tercia licet reuerenter querere.

De hospitalitate. Walensium. xxi.

Contra hunc morem contigit. Vir quidam illarum parcium hospitem suscepit, ipsoque relicto domi, sumpta lancea mane 5 facto in agenda sua perrexit, et pernoctauit alias, et secundo mane reuersus non inuento quem querebat hospite querit ab uxore quo deuenisset. A t illa, ‘ Iacebat diluculo, et aperto contra se hostio uisaque tempestate maxima uentorum et niuium, ait, “ Deus bone! quam periculosa procella! ” et ego respondi, io “ Modo facit bonum perhendinare ignauo uiro in domo sapientis.”

i. Tum ille cum magno | gemitu ait, “ Pessima femina, non perhen- dino; ” et exiliit cum lancea, nec potui eum reuocare/ Vir se delusum dicens ipsam sua transfodit lancea, et cum eiulatu flebili uestigiis inhesit hospitis, diuque secutus lupum inuenit occisum, 1 5

et post illum circa semitam precedentis octo, et demum lanceam fractam. Post hec ipsum a longe sedentem uidit,—unumque sed maximum lupum ipsi de proximo insilientem,— quem sequebatur. Tum ille properans abegit lupum, pedibusque hospitis sui prouo- lutus veniam sibi de uxoris delicto petit, enarrans ab illa ulcionem 20

Ille miser omnino exanimis fere lupum uidens expectantem quid fieret, ‘ Hoc/ inquit, * tibi pacto mee te mortis inmunem concedo, ut te hinc dum quid mihi uirium et uite superest amoueas, quatinus in incursu lupi qui mihi tam improbe quasi adherere uidetur ipsum interficere possim/ Secessit igitur in partem 2 5

rogatus, et lupus in uulneratum irruit, et ab ipso lancea transfixus est quam ei commodauerat qui astabat. Seminecem igitur domum secum referens hospitem hospes, paulo post mortuum sepeliuit. Hec fuit odii prima causa inter generaciones uiui et 2

2 imperio] qu. improperio.

mortui, et ulcionis mutue usque in hodiernum diem. Cumque parentes uiui sine culpa sint, sine improperio non sunt, ob causam facte suspicionis per uerbum uxoris inuide. Et quia de Walensibus sermo cepit, ueniat in medium iudicium diu inter eos

5 quesitum et tarde productum.

De Luelino rege Walensi. xxii.

R e x W a llie Lu elinu s, uir infidus ut fere om nes decessores eius

et posteri, u xorem h ab eb at pulcherim am , quam veh em enciu s

am ab at quam am aretu r ab ipsa, unde se totum arm au it in insidias

10 castitatis illius, et suspiciosissim a zelotipia decoctus nichil aliud

a g e b a t quam ut non tan geretu r ab alio. P eru en it ad eum forte

iuuenem illarum parcium elegan tissim um fam a, no|bilitate 31 a, coi. 2

m orum , generis, et form e, statuque rerum et persone felicissim um ,

som pn iasse quod cum ipsa rem habuisset. D elu su m se dicit rex,

15 et quasi de re ve ra cite r acta stom acatur, dolet, et dolo com pre

h en d is innoxium , et, si non obstet reuerencia parentum et tim or

ulcionis, ipsum cruciatibus affliget ad m ortem . U t m oris est,

va d e m se offert pro iuuene tota cognacio, et cauere iudicio sisti.

Ip se negat, et iudicium statim fieri petit. R ep u lsi de repulsa

20 queruntur, et dum tenetur in uinculis uindictam differunt. M u lti

ad iudicium sepe conueniunt tum iussu principis, tum alterius

• inuitacione partis, et in om ni contractu defecti plures inuocant

undequaque prudentes. T a n d e m unum consulunt quem fam a

faciebat precipiium , et res non m inus, quibus ille, ‘ Iu d icia terre

25 nostre sequi oportet, et que statuerun t patres precepta longaque

consuetudine firm ata sunt, nulla possum us racione destruere.

S e q u a m u r eos, et antequam in contrarium d ecreta dictent publica

nihil nouum proferam us. A b antiquissim is prom ulgatum est

institutis, ut qui r e g is 1 W a llie regin am adulterio deturpauerit,

30 m ille solutis regi v a ccis cetera indem pnis liber abibit. D en 2

uxoribus similiter principum et magnatum quorumcunque secundum singulorum dignitates constituta est pena sub certo numero. Iste acusatur de sompnio concubitus cum regina, nec inficiatur.D e ueritate crim inis confessa certum est quod m ille v a c c e

darentur. D e som pnio dam us iudicium , quod iuuenis hic m ille 5 v a c c a s in conspectu regis su per ripam stagn i de Behthenio statu at

in ordine, sole lucente, ut sint um bre singularum in aqua, et sint

um bre regis, va cce uero cuius ante, cum sit som pnium ueritatis

u m b ra/ A p p ro b a ta est ab om nibus sentencia h ec et execucioni

m andata, licet obiu rgante Luelino. 10

De eodem, xxiii.

coi. 1. Lu elin u s iste, cum esset iuuenis, uiuente G riffino patre suo,

ignauus erat et piger, et paterni consessor cineris, hom o nauci et

defectus qui non exibat. C u i soror sua post m ulta im properia

nocte ante C ircu m cisionem p ro xim a cum fletu aduenit, dicens, 15

‘ K a rissim e frater, non sine m agn a confusione regis et regni huius

factu s es in derisum et fabulam om nium , cum sis unicus et h eres

regis. N u n c autem oro, ut quod est leuissim um et sine periculo

facias. M o s huius terre est quod h ac nocte, que prim a est in

noctibus anni, exeu n t om nes iuuenes in pred am , uel in furta, 20

uel saltem in audicionem , ut experim entum quisque de se cap iat

in h i s ; in predam , u t G estinu s, qui lon ge profectus qu od rapuit

ab squ e negocio su au iter reu exit et anno illo m agn is floruit

su c c e ss ib u s; in furta, ut G o len u s bard , qui de dom o porcorum

festu cam unam retulit sine alicuius grunnitu, et quecunque vo lu it 25

illo anno sine qu erela uel sonitu furari p o tu it ; in audicionem uel

ascultacionem , u t T h e u d u s (quod L a tin e dicitur T h e o d o siu s),

qui furtim accedens a d dom um M eilerii, audiuit intro unum e x

ig. 18. sedentibu s dicentem , “ uidi hodie m an e nubeculam a m ari

1 3 consessor] M S . concessor.

ascendere, et facta est in nubem m axim am , ita ut totum operire

tur m are ” ; processus igitur inde arbitratu s se nubeculam , id est

paruulum , a m ari, i. W a llia , que sem per in m otu est, natum ,

regem futurum , quod ei postea d etexit euentus. N u n c autem ,

5 karissim e frater, saltem in auditum exi, qu od sine omni periculo

e st/ H is excitatu s puer, quasi a grau i som pno surgente anim o,

deuolutus in iram quam non nouerat, leui et prom pta uoluntate

factus est ualidus et agilis, et ascita sodalitate plurium ad p arie

tem uiri cuiusdam restitit clam arectis auribus. S e d e b an t in

io terius multi et in m edio eorum e xp ectab atu r b os in fru sta

concisus, quem cocus eorum su per ignem in lebete creagra

circu m tereb at; | qui et ait, ‘ U n u m adm irabile frustum inter alia 31 b, coi.

hic repperi, nam illud pessundo sem p er et sub aliis pono

subiciens, et statim apparet su per om nia alia / ‘ H o c eg o su m /

15 ait Lu elinu s, ‘ quem multi conati sunt et conabuntur opprim ere,

et sem per contra om nium v o ta violen ter irru m pam / L e tu s

igitur tam m anifesto pronostico patrem deserit, bella vicinis

indicit, fur argutissim us et veh em entissim us in alienas irruptor

o p e s ; precipitanter ad ipsum conuolat om nis nequicie m anus, et

20 in breui ab ipso patre tim etur, cuius p o st decessum om nes

potenter obtinuit W a llie fines in pace, e xce p ta quam ipse suis

faciebat persecucione. Sim ilis enim erat A le x a n d ri M acedonis,

et om nium quos au ara cupiditas fecit effrenos, largu s, peruigil,

inpiger, au dax, facetus, affabilis, dapsilis, im probus, perfidus, et

25 crudelis.

H ic iquemcumque uidebat iuuenem boni fortisque principii

quoquo ipsum au t interficiebat dolo au t m em bra eius debilita(ba)t,

ne fieri posset in uirum fortem , sui m em or s a lu tis ; qui subito

* factus est om nium supprem us, dicens, ‘ N em in em occido, sed

30 obtundo cornua W a llie , ne possint ledere m atrem / N e p o s igitur

Lu elin i L u a rc cum esset bone indolis puer, procerus et pulcher,

2 gu. progressus . . . arbitratur ?

magnas habens summitates et multa tam uirium quam virtutum indicia, presagiens rex ipsum magnum fore, timuit sibi, sed et multis adulacionibus nequaquam illexit. Diu tamen quesitum in tuto repperit, ubi puero non erat timendum, aitque, * Dic michi, carissime, qua me racione uitas et fugis, certissimum tibi et tuis refugium ? scandalum tibi et toti generi tuo facis, nec est aliquid quod redimere possit infamiam quam inponis, nisi te nobis, quos unit sanguis, et conuersacio grata conformet; quod si quid times, quoscunque duxeris fideiussores dabo/ Ad hec puer, 4 Hoelum/ inquit, ‘ peto fideiussorem, quem mandato tuo parentem in

i. abdito tu | suffocare fecisti, Rothericum, quem osculo et amplexu sinistre suscepisti et cnipulo sinistre occidisti, et Theodosium, quem tibi coambulantem et colloquentem opposito pede tuo suis a prerupto rupis precipitasti, et Meilinum nepotem tuum, quem clam in dolo cepisti et cathenis honustum in carcere mori coegisti/ et in hunc modum ei multos alios obiecit quos perdiderat.

Inter opera nequicie sue unum nobiliter et honeste fecisse dicitur. Tempore sup finitimis suis adeo grauis et pestilens extitit, ut rex Edwardus, qui tunc Anglis prefuit, pro suis cogeretur supplicare uel ad defensionem armari. Missis igitur hinc inde ‘nunciis, Sabrina interposita, collocuti sunt. Edwardus ad Austecliue erat, Luelinus in Becheslee. Ibant et reuertebantur inter eos in phaselis magnates, et post multa internuncia ad alterutrum, altercatum est diu uter eorum ad alterum transire debuisset. Erat autem transitus difficilis difficultate fluctuum, sed non hac causa conflictus; allegabat maioritatem Luelinus, parietatem Eduuardus; Luelinus quod sui totam Angliam cum Cornubia, Scocia, et Wallia conquisissent a gigantibus, et se affirmabat in rectissimo descensu heredem, Eduuardus quod a conquisitoribus suis eam sui obtinuissent

9, io fedeiussores M S . 2 3 betheslee M S .

5

10

i5

20

25

30

antecessores. P o st m ultam igitu r preliacionis rixam , ingressus

cim bam E d u u a rd u s ad L u elin u m properauit. E s t autem ibi

Sa b rin a m iliare habens in latum. V id e n s ipsum et agnoscens

Luelinus, proiecto pallio solem pni, nam se foro parauerat, usque

5 ad pectus ingressus est aqu am et cym bam corditer am plectens

ait, * Sapien tissim e rex, tua hum ilitas m eam uicit superbiam , et

sapiencia trium phauit in e p cia m ; collum quod contra te fatuus

erexi ascendes, et sic intrabis terram quam tibi hodie tu am fecit

b en ign itas/ A cce p tu m q u e hum eris super pallium | suum sedere 32 a, coi. 2

10 fecit, et iunctis m anibus sibi fecit hom inium .

H o c inicium pacis egregiu m , sed m ore W ale n siu m obseruatum

est usque ad potestatem nocendi. U n d e m ichi contigit respon

dere p arab olam b eato T h o m e , tunc cancellario dom ini mei,

regis H e n rici scilicet secundi. Q u esiuit a m e, qui m archio sum

15 W alen sib u s, que fides, id est fidelitas, eorum , et quom odo credi

p o ssin t: cui ego, * E x u la b a t in G a llia F ra n c o equ es ab A lle -

m annia, qui ven ien s per m edium nem us B ih ere uidit Lod ou icu m

regem K a ro li filium insidentem lapidi solum , ceperant enim ibi

pueri sui ceruum , cum que uidissent alium ibi ceruum transeuntem ,

20 insilientes relicto eo secuti sunt ceruum . Q u e re b a t autem loqui

ei, nec scieb at ipsum esse, diuertens tam en a d ipsum quesiuit

ubinam esset rex. A t L o d o u icu s se celare vo len s, ait, “ In

m odico hic erit,” cum que descendisset m iles, assu rgen s ei re x e

diuerso sibi scansile tenuit, ut m os est, sella ne v e rg e re t,

25 vid ensque m ilitem longissim o cinctum gladio, peciit sibi ostendi,

cum que m iraretu r m agnitudinem et form am glad ii quem nudum

tenebat, oblitus proposite celacionis, regaliter ait, “ A ffe r mihi

lapidem ut sed eam .” F ra n c o tim ens glad iu m attulit, et repeciit

ensem , tenensque, “ R e fe r ,” inquit, “ lapidem in locum suum .”

30 R e x , cum uidisset ensem erectum , tim uit et retulit. E t ego

vo b is e x h oc facto notifico fidem W alen siu m , quod dum tenebitis

8 tibi] qu. tua ?

ensem su pplicabu n t, cum ipsi tenuerint im perabunt. E t ut

aliquid sciatis quo F ra n c o deuenerit, re x a suis in u en tu s. statim

retinuit eum pauidum et fu gien tem cum m agn a laude, suis

referens q u am probe q u am que facete co egisset eum referre

lapidem , et ded it eum C resp iu m in U a le sio in h ered itatem / 5

In rapina et furto g lo ria W alen siu m , et ad eo eis utrum que

placet, ut im properium sit filio si pater sine vu ln e re decesserit,

coi. 1. U n d e fit ut pauci canescant. | Prou erb iu m ibi est, Iuu en is m ortuus aut senex p a u p er, scilicet ut cito quisque in m ortem

irruat ne sen ex m endicet. 10

D e Conano sine pau ore . xxiiii.

C on anu s sine pauore, sic dictus quod nusquam obstupuit,

uispilio d uxqu e latronum , m ilitem super S ab rin am m anentem in

G lan m org an , viru m strenuum et habundantem , spoliare cupiens,

egressu s est solus nem us quod toti em inet prouincie, m ulta 15

m anu in nem ore ab scond ita, stru xitq u e innocenti nociuas

in sid ia s ; cum que circa u esperam uidisset m ilitem ad dom um

predicti properare m ilitis et prem isso puero ab ipso in hospitem

recipi, reuersus ait sociis suis, ( H u n c quem cupim us d epred are

m ilitem residere d ecet in pace, suscepit enim hospicio m ilitem 20

qui sub nom ine caritatis, ut nostratum est m os, illud peciit,

h ab etque secum hospitem in ipso D e u m , contra quem om nis e st

. Aen. in p a r congressio/ A tto llu n tu r in ipsum ad h ec u erba uultus et

5* irrisiones om nium , dicencium , ‘ V a t h ! quam recte sine pauore

d ic itu r ! 1 e t alia in hunc m odum inproperia. Ille m ori m alens 25

quam ignauie red argu i, secutus est eos, ven eru n tq u e in conticinio

ad dom um m ilitis. In su rgu n t in eos canes, et u isa m ultitudine,

ut solent, egressi sep ta latrant exterius. Ia ce b a t in aula h ospi-

tatu s sub m agn is et vicinis terre fe n e s tris ; intellexit per latratum

2 aliquid] M S . a’ perhaps f o r autem: i f so, et must be omitted.

exteriu s v im m ultitudinis su p e ru e n isse ; cum om ni festinacione

et silencio sibi loricam iniciens, lanceam in m anu tenens, in m edia

constitit area contra fen estras ascultan s audiensque m ultitudinem

licet tum ultum dissim ulantem ; et ecce quidam nepos C on ani, qui

5 quasi furtim ap erta fen estra pedem intro posuit ut intraret. A t

ei m iles in piger lanceam inpingit in cor, retroque proicit, quem

frater eius per tim orem resiliisse putans, obiectis obprobriis

pretergreditur* et ab eodem m ilite sim ili uulnere reiectu s est.

C o n an u s igitur m ortuis assum ptis cum festinacione fugit, suis

io dicens, ‘ S c ie b a m D e u m intus e s s e : scio eciam lu d a m M ach ab -

eum D e i fortissim um atletam d ixisse, Non in multitudine i M acc. 3.

exercitus uictoria belli, sed de celo fortitudo est; ideo t im e b a m 19 *

hunc insultum producere, nec est oblitus D o m in u s | in nepotes 32 3, coi. 2.

m eos ulcisci superbiam ob iu rgacionis/

15 De Cheueslino fu re . x x v .

C heu eslinu s N o ru u alen sis, frenum h aben s in collo, calcaria in

zona, cepit hospicium in S u d w a llia in dom o T ra h e rii, cum que

post sobriam p arcam que cenam diu sed issen t in silencio, d ixit

T rah e rio , ‘ M iram ini om nes, et ob reuerenciam nostre consuetu-

20 dinis nem o querit, quis au t unde sim . C u m tam en scire quisque '

vestru m h oc cupiat, de boriali p la g a W a llie sum , et m e p erd u xit

ad has au strales partes fam a nobilis eque, quam uir m archio

noster et uester tanta obseru at d iligencia ut iam p er m ensem

fru strate sint om nes insidie m ee, conatusque uacuati, his ut

25 decuit calcarium et freni sign is sem per absconditis, sicut v o s

nostis o portere/ R isit ad h ec et intulit T ra h e riu s, * M erito certe

iustoque iudicio tim idi predicantur ve stra te s a nostris et tam

tardi. M a lle t eciam quis nostratum cau sa laudis in inprobitate

furti stulte proteru a interceptus acerb itate uitam dedisse, quam

' 30 segni elan gu isse per m ensem inhercia circa preciosissim um

11 M S . alletam. 14 M S . ulcissi.

furtum; et ecce quam abiecte ignauus es, qui non erubescis tantum fateri obprobrium. Enuclea mihi quis hanc equam habeat, ubi et quomodo custodiatur, et me hic cum uxore mea et liberis expectabis in diem tercium a meo illuc aduentu, ut me audias gloriose mortuum uel cum preda mirabiliter reuersum/ Tum ille, ‘ Multas audiuimus vestratum audaces iactancias ut plantam mirice ad scopam reuerti. Cadolanus, quem satis nosti, filius Uther, eam habet in Gesligair; die pascit in medio exercitus, nocte stat in angulo ulteriori domus sue, ut iaceat tota

i. familia inter ipsam et hostium | unicum, quatuor autem ex optimis seruis ut eam arte custodiant inter ipsam et ignem super brachanum, id est tapetum optimum; quod si mihi super equam retuleris, decem vacce precium erunt eque et quinque brachani.’ Ille frenum arripit et calcaria, et cum nemo fur interceptus in Wallia capi soleat aut redimi, sed statim capite puniri, quasi securus de prope struit insidias, et se sic res habere ut audierat aduertit. Prima nocte domui vicinus astat, arrectis auribus, et oculo insompni. Erat autem nox suo conpetens operi sine stellis furuissima : nactus horam iuxta hostium cnipulo suo foramen, quo manum inmisit et apperuit sibi, quanto potuit silencio fecit, hostium totum stare fecit apertum, veniensque furtim ad equam soluit eam. Conpertis vero quatuor illis qui super bracanum dormiebant, furenti feruore animi ausus est fimbrias bracani, que longe sunt et fortissime, caude iumenti ligare firmiter, ipsosque quatuor per medium ignis maximi, qui cinere suo iacebat opertus, extra hostium traxit, stupidosque reliquit. Facto igitur clamore totus ipsum sequitur exercitus, solis scintillulis ducibus quas in bracano preferebat; quibus extinctis, domum reuersus est securus, deditque iumentum et brachanum, acceptis vaccis, obtinuitque sibi suisque quantum in ipso erat .audacie laudem aduersus boriales.

5

IO

15

2 0

25

30

17 M S . errectis.

D e fu r o r e W allensium . x x v i.

U t au t$m sciatis quam indiscreti et fatui furoris sint ire W a le n -

sium, puer quidam castri quod S e p e s In scisa dicitur, exiit ut

aquam , W a ia m scilicet, tr a n s ir e t ; arcum deferebat cum duabus

5 sagittis, obuiusque duobus e x hostibus f u g it ; fu gientem de tam

prope secutus est alter eorum ut iam tenenti sim ilis esset. P u er Verg. A m .

autem ipsum una sagittaru m suarum per m edium pectoris t r a n s - 12 *

fodit^ | A t ipse socio suo ait, ‘ S e q u e re ipsum , quia e g o m orior, 33 a> coi. 2.

et mihi uitam m eam ab ipso refer.’ Se cu tu s ille puerum quantum

10 pro uilla proxim a potuit, ad socium suum r e d iit ; puer autem

ipsum a longe secutus est redeuntem , ut finem socii sciret, uidit-

que quod cum sanus ad uulneratum in frutectis uenisset, quesiuit

ille a sano utrum sibi uitam a puero retulisset, cum que sibi

responsum esset non, ‘ V e n i huc,’ inquit, * ut susceptum a m e

15 osculum feras uxori m ee et filiis, quia m orior.’ C u m sanus

egru m oscularetur, qui su b erat iacens e g e r cnipulo ei effodit

uiscera, ‘ P erd e,’ inquiens, * tuam , qui m eam mihi p er ignau iam

non retulisti.’ Su p e rio r au tem ei sim iliter sua insecauit u iscera

cnipulo suo, dicens, ‘ N u lla m facies de m orte m ea iactanciam ,

20 solum que hoc m ihi m ale con tigit quod m e m ori co gu n t uulnera

tua, antequam u xo ri tue b asia sim ilia liberisque tuis transfuderim .’

E c c e quam stulta quam que iniusta e st ira W alen siu m , et quam in

sanguine proni sint.

D e quodam prodigio, x x v ii.

2 5 M axim u m scio contigisse in W a llia prodigium . W illelm u s

L au d u n , m iles A n g licu s, fortis uiribus et au d acie probate, uenit

ad G illeb ertu m F o lio t, tunc episcopum H ereford en sem , nunc

autem Lu ndoniensem , dicens, ‘ D om ine, ad te confugio consilium

2 U t] M S . Et. 23 qu. sanguinem?

p eten s: quidam m aleficus W a le n sis d ecessit satis nuper infideliter

in uilla m ea, qui statim post qu atu or noctes singulis ad uillam

noctibus repedans, non ce ssa t eu ocare singillatim et nom inatim

conuicaneos suos, qui statim vo ca ti infirm antur et infra triduum

m oriuntur, ut iam pauci supersint.’ E p isco p u s adm irans ait, 5

‘ P otestatem forsitan dedit D o m in u s an gelo illius perditi m alo, ut

in corpore illo m ortuo se exag ite t. A tta m e n effodiatur corp u s

illud, et collo reciso fossorio co n sp ergatu r ipsum et fossa m a g n a

aq u a benedicta, et reponatu r.’ C u m q u e h oc fieret, nihilom inus

errore pristino fatigati sunt ab eo residui. N o c te igitu r q u ad am 10

coi. 1. cum iam paucos reliquisset superstites, ipsum | W illelm u m trina

citacione vocauit. A t ille, ut erat anim osus et inpiger, non

ign arus quid esset, nudato prosilit ense, fu gien tem q u e dem onem

ad fossam usque secutus, ibi iam in fossa recidentem percussit in

caput collo tenus, cessau itqu e ab illa hora persecucio pestis 15

erratice, nec ipsi W illelm o nec alicui aliorum exin de nocuit.

H u iu s rei ve ru m tenorem scim us, causam nescim us.

Item aliud prodigium . x x v iii.

S cim u s eciam quod tem pore R o g e ri W ig o rn e n sis episcopi,

quidam , quem dicunt infideliter decessisse, per m ensem au t eo 20

am plius et noctibus e t diebus eciam palam in cilicio suo errab at,

donec ipsum uniuersa populi uicini tu rb a obsed it in pom erio.

M an ifestu s [autem ]-que fuit ibi per dies u t d icitur tres. S cim u s

eciam quod idem R o g e ru s iussit cru cem superponi fosse illius

m iseri, ipsum que dim itti, qui cum uenisset ad fossam populo 25

sequente, u isa ut uidebatu r cruce resiliit, fu gitqu e alias, sanoqu e

consilio crucem abstulerunt, et ille incidit, et se terra post ipsum

clausit, cruceque su perposita quieuit.

Item aliud prodigium . (x )x ix .

In libro T u rp in i R em en sis archiepiscopi de g e stis K a ro li

M agn i, cuius ipse coadiutor indiuiduus usque ad m ortem fuerat,

scriptum repperi, quod m iles quidam exercitu s K a ro li apud

5 Pam pilonem decedens, om nia bona sua karissim o sibi cuidam

clerico pauperibus parcienda reliquit. C le ricu s autem ceteris

apte distributis equum m ilitis unum optim orum tocius exercitu s

auare diu detinuit, et tercio in som pnis am m onitus ab ipso

m ilite ne legatu m pauperibus ipse sibi u su rparet illicite neglexit,

io Q u arto igitu r uigilanti aparuit, et ait, ‘ Ia m iudicatus es, et

indurauit D o m in u s cor tuum ne peniteas, et quoniam eius

paciencia delusa m onitisque neclectis honorem D e o superbe

negasti, die tercia post hanc viu u s a dem onibus rapieris in ae ra

h ora | tercia/ H o c uerbum ut K a ro lo innotuit, circum cinxit illa 33^» coi.

15 h ora clericum cum toto exercitu. S ta b a n t e rgo clerici crucibus

et filateriis et cereis arm ati, laici g la d iis et se decentibus arm is ;

attam en facto m axim o ululatu in aere raptu s est a m anibus

eorum , et die qu arta tribus inde dietis inter rupes om nibus con

fractis m em bris inuentus.

20 (Item aliud prodigium , x x x .)

S e d e b a t solus in dom o su a m iles a N orth an h im b ria circa

horam decim am p o st prandium in estate, et ecce qui diu ante

d ecesserat pater suus, vili pannosoque cilicio inuolutus, aduenie-

bat. Ille dem onium ratus, ipsum a lim ine repulit, cui pater,

25 ‘ K a rissim e fili, ne tim eas, quod p ater tuus sum , et nichil tibi

sinistrum a ffe ro ; sed sacerdotem ad u oca u t uideas causam ad-

uentus m ei/ V o c a to igitu r et plurim is accurrentibus presbitero,

procidens ipse ad pedes eius, ait ‘ Ille m iser ego sum , quem tu

24 ratus] M S. ra/tus.

dudum pro decim arum iniusta retencione innom inatum in turba

cum aliis excom m unicasti, sed in tantum m ihi per graciam D e i

com m unes ecclesie oraciones et elem osine fidelium profuerunt, ut

m ihi liceat absolucionem p etere/ A b so lu tu s igitu r cum m a g n a

m ultorum processione usque ad foueam veniens incidit, que 5 sponte su per eum clau sa est. N o u u s hic casu s nouam diuine

pagin e disputacionem intulit.

sta De quibusdam proverbiis. x x x i.orum, . .ed. M ile s quidam , hereditarius F ra n c ie senescallus, decedens ait

ley- filio suo, ‘ F i l i karissim e, p er graciam D e i g ra tu s es uniuersis, io

et D o m in u s tecum est m anifeste. N u n c autem hec ultim a

p recepta m ea conserues pro salute tu a bonoque statu persone

tue rerum que, et ut prospero ga u d e an t exitu cepta tua. N o n

liberabis iusto condem pnatum iu d icio ; non b ib es aquam uete-

rem que de se riuum non fa c it ; non exal(t)ab is se ru u m ; non 15

duces filiam a d u lte r e ; non cred es rufo ign obili/ F iliu s igitu r

p atre sepulto su sceptu s a re g e in h ered itatem officium que

ol. 1. patrium , prim um , g ra tu s ipsi regi, | toti fuit acceptu s F ra n c ie ,

erat enim uir m ansuetus et sapiens et ben e se conform ans

b onorum m oribus. M in u s tam en circa patris sui p recep ta 20

diligens, u xo rem d u xit filiam adultere, seru u m qu e ruffiim

78. h ab en s Gremio esurienti sim ilem , notata ipsius sollicitudine,

diligencia, rap id aq u e negociorum instancia, se felicem in eius

arbitratu r aduentu, pariter cum ipso D e i ad se b en ediccion em

in g re s s a m ; ipsum igitu r tam fam ilie quam pecunie quam uniuer- 25

sis preficit rebus.

26 A lea f o f the archetype o f our M S . was wanting at this point.

Conclusio prem issorum , xx x ii.

S ilu a m u o b is et m ateriam , non dico fabularum , sed fam inum

a p p o n o : cultui etenim serm onum non intendo, nec si studeam

co n se q u ar; singuli lectores appositam ruditatem exculpant, u t

5 eorum industria b on a facie p ro d eat in publicum . V e n a to r

v e ste r sum , feras uobis affero, fercula faciatis.

E x p lic it distinccio secunda N u g a ru m C u ria liu m .

{W alteri Map, de N ugis Curialium , distinccio tertia>

Incipit tercia. Prologus. i.

C u m a palacii descendunt palatini negociis, regaliu m operum

inm ensitate defessi, placet eis ad hum ilium inclinari colloquia,

ludicrisque leuare pond era seriorum . H o c tibi uultu placeat, 5 cum a philosophice uel diuine pagin e senatu respiraueris, uolum -

inis huius inolibiles et exan g u es inepcias uel audire uel le g e re

recreacionis et ludi gracia. N o n enim fori lites au t placitorum

attem pto seria ; teatrum et arenam incolo nudus pu gif et inerm is,

quem in arm atos obtrectancium cuneos talem ultro m is is ti: io

teatrum tam en hoc et hanc arenam si C a to visitau erit au t

S cip io uel uterque, ven iam spero dum non districte iudicent.

S crib e re iubes posteris exem p la quibus uel iocunditas e xcitetu r

uel edificetur ethica. L ic e t inpossibile m ihi sit hoc m andatum ,

quod pauper poeta nescit an tra m usariim , non difficile le g e re uel 1 5

8 .2 8 . scribere quod bonis sua faciat utile bonitas, (cum omnia bonis coi. 2. cooperentur | in bonum) nec terre b one m and are sem ina que

proficiant. S e d quis anim um nequam et discolum excolat, cum

2 5 .2 0 . d icat scriptura, Acetum in nitro qui cantat carmina cordi pessimo ?

C arm in a can tau it S a d iu s ; placet audire ? 20

D e societate Sadii et Galonis. ii.

S a d iu s et G a lo , m oribus, etate, form a p ares, e t arm orum

eruditi sciencia, prisciqu e gen eris nobilitate preclari, paribus

7 M S . inolibiles apparently. 1 5 qu. add est after difficile. 19 M S .adds et after nitro.

alterutrum se diligeb an t et honestis am oribus, unde satis inter

ad u ersa probati, rem otis erant et proxim is exem p lar et prouer-

bium . _ G a u d e n t enim ea felicitate fideles am icicie, quod inter

bonos conseru ate laudes eciam ab inim icis extorqueant. E r a t

5 autem S a d iu s re g is A sia n o ru m nepos, in cuius ipsi pariter

palacio m ilitabant, auunculo suo tam tenerrim e dilectus, ut non

esset ei sine S ad io spiritus aut u i t a ; nec inm erito, quod secu n

dum animi uirtutem et corporis habilitatem erat qualem te

uelles fieri* G a lo , licet aduena, pari per om nia beatitudine

10 diues, excepto tanto regis am ore, suum sepe tacitus flebat

infortunium , quod forsitan alii uideretur successus, scilicet quod

a regin a nim ium am ab atu r et uehem entissim is im petebatur

assultibus, in v e rb is et signis quibuscunque potest aut flecti

rigidus au t em olliri durus aut infatuari sapiens, tum m anibus

15 tum oculis cupidis non cupitis, susceptis et non acceptis, nec

cessaban t xeniola, silicet torques, anuli, zonule, serice u e s t e s ; et

ve re non est ociosus am or, non obliuiosus. N ich il om ittit

regin a solicitudinis, nichil in sta n c ie ; totam se pronubam im- *

probitate reddit, quicquid solet am or suadere furenti tem ptat.

20 (T e m p ta t) et om nim odis G a lo reu eren ter et verecu n d e negacio-

nem , et sine repu lsa form a perem ptoria, cupiens ipsam sine

desperacione su spend ere donec resipiscat, b lan d aq u e castiga-

cione proficere sperat. Illa p rop erat labentem retinere, laxisqu e

' decurrit habenis ; | hic laborat sic cu i're r e, ut non comprehenda- 34 k 25 tu r , seratis pudicicie foribus, et, quod non est m odici coram 1 0

A ltissim o m eriti, contra pulcritudinem et regin e delicias carnisque

proprie m iliciam castra castitatis obseruat, et consilio eius qui

nec fallit nec fallitur m unera tandem spernit, refutat breuia,

nuncios horret, m odis om nibus eam in d esperacionem inducere

30 conatus. Sen tis, o S a d i, tandem socii sollicitudinem , et edoctus

ab ipso propriam facis. In g red itu r ad reginam Sad iu s, et quasi

21 repulsa] ? repulse. 27 obseruat] ? obserat.

coi. 1.•. 9-24.

suorum nescius errorum carm ina cantat cordi pessim o ; lau d at

eam ab altitudine sternatis, ab e le g an cia corporis et faciei,

m orum eciam uirtutem asserit et su per om nia m iraculum

castitatis attollit, quod plena deliciis, quod om nibus habunda,

que d esideria quam uis continencium excitent, nobilium et 5

electorum appetib iles elu dat instancias, et cum non sit que sue

possit resistere uoluntati, nulli sit ad d icta volu ptati. ‘ U ictam /

inquit, ‘ se fateatu r am odo L u c f e c ia ; sed nec sit v ir qui tantam

sibi sperare presu m at anim i uirtutem . U n u m tam en et unicum

scio quem de sim ili possum laudare constancia, si non ei V e n e ris 10

usum n e g e t inpotencia. S e d quod in eo m irantur et stupent

alii, prorsus ei d eesse non dubito.’ T u m illa, ‘ Q u is h i c ? ’ A t

ille, ‘ C e rte qui cuiuis hom inum incom parabilis est, sed qui

ditauit eum et dotauit omni felicitate D om inus, in h oc solo

dam pnauit, sed ut ipse satis asserit saluauit.’ S u sp icio sa s u a m -15

que causam aliqua p arte tactam regin a reputans, propius assidet,

inquirit attencius, quanta potest adulacione contendit audire

nom en, scire personam . S ad iu s ut secretu m h ab eat serio

precatur. Illa certissim e spondet. A t ille, ‘ M e u s/ inquit,

4 G a lo , cum om nia possit a m ulieribus euincere, vacuum - se 20

penitus fatetu r ab | opere, sed m ichi soli.’ D ictis in hiis in g e

m iscit in archano regina, nec lacrim as om nino continet. S a lu ta t

eam Sad iu s, et iniecisse scrttpulum putat, et licencia d ata

libenter abscedit. P ro p e ra t illa sola secreto f ie r i ; p roperat

ille socio fabulari, qui sollicitudinem eius affectuosa gratu lacio n e 25

prosequitur, et de sua quam e x hoc sperat et conceperat

erepcione letatur.

S e d secus e s t : nam illa non dorm it, quam S a d iu s ad am pliores

excitau erat an gustias. O m n ib u s euolutis que docere potuit eam

am or, una p lacet sed pericu losa s e n te n c ia ; per nobilissim am 3 °

puellarum palacii quod ob verecundiam per se non presu m it

attem ptare desiderat, si uerus est S a d iu s aut falsus. In stru it eam

et docet aditum , quo possit in G a lo n is am plexu s illabi, nudam que

se nudo iungere, m anum iubet m ittere pudendis, et ut casta

referat utrum possit an non. E m ittit ergo puellam , et inuidet

em isse, cupitque iam ab iecta regin a puella fieri, lectoque proiecta

5 secum uersat ‘ S ic incedit et illae: ibi cubicularius, quem certe iam

non am o nec nom inabo, uenit obuiam ei sicut m ichi solet. O

quam fidelis et ben ignus mihi sem per ille, quam m isericors et

com paciens, et quam durus ille, de m ea qui m e tociens repulit, et

m eis extorsu s am p lexib u s blanda conducebat oracione, sed certe

10 toxicata. R e g in a m etpu lch erim am et d om inam om nium m edicebat,

et eciam suam . S u a m ? O quam bene suam , cui quantum licebat

an cillab ar, et ultra quantum d a b a tu r! Q u am b lan d a castigacione

d iceb at m e sponsam et regi consecratam , et se iuratum suum , et

se causa m ei facturum om nia, sed adiciebat, p reter h o c ! D e u s

15 bone, quantum erat illud h oc ! Q u icqu id ego petebam erat illud

h o c ; illud e rat om nia. Q uid ergo d iceb at om nia preter h oc ?

sed om nia preter om nia, quod est interpretatum n ic h il; et certe

uerius dixisset, “ D o m in a m ea, g ra tia tui faciam om nia n ich il/’

E t utinam hoc | non recto serm on e m ihi recte sic intencionem 35 a, coi. 1

20 suam reuelasset, et repulsa m e condem pnasset eterna. D eu s, quis

unquam se tam cru d eliter a talibus eripuit, sed et nudis am p lexi

bus ? A u t mihi iuuenum suspiria m enciuntur, et eciam senum

(sed verissim u m speculum ), au t facies h ec posset cuiuis hom inum

persuadere furorem . O , sed eram im m em o r! V e r e fidelis et

25 ve ru s est Sad iu s, am isit genitalia. N u n q u id et G a lo fatuus, qui

a m e probra su a (celauit), qui se non perm isit attrectari, qui m e

repulit ne repellerem ipsum ? V e r e si mihi fauisset iunctissim is

ei nexibu s ad esissem , et si m oram in eo reperissem , illuc m anus

errasset quo certissim e posset deprehendi fem ina uel m as, au t

30 neutrum . O , non est ut c r e d id i! falsus est S a d iu s, m asculus est,

certissim is apparet indiciis, quod m as, quod integer, quod absque

defectu. S e d o m iseram et fatuam me, puellam habilissim am et

cautissim am in opus im m isi p ropriu m ! ’ Q u o mihi m ens, quo

fu gerat anim us ? Illab etu r ad ipsum , et se reueren cius et caucius

habebit, donec senciatur et in prim is tactibus ag n oscetu r altera

quam ego, et si non, ipsa fatebitur, et in m eas g ra tis accep ta fiet

an gu stias : hoc sem el erit au t bis an tequam redeat, et quid quod 5

perseuerabit et quod am ab it et quod am abitu r ? N o n credo, non

opinor, certa sum et sine dubio, quod eam ille iam — nam et m e

dudum , si non esset capitis mei consecracio, si non essem sp o n sa;

sed et fides eum tenebat. Q uid hic im pedit ? Q u id horum hic ?

C e rte nichil, et certe factum est. N o n est dictum om nia p reter io

hoc, sed super om nia factu m est hoc. Q u am leta, quam celeriter

h oc rapuit ab ore m eo nuncium , quam sine questione ! v e r z p ig r a 26.13. non fuit, non tim ida, non in u ia f u it u rsu s, non in p la teis leo, cum

exiit. A t iam nunc dies est. O quam v e lo x in itu, quam secu ra,

quam in reditu tarda, quam tim ens. N u n c ursus in uia, nunc in 15

coi. 2. plateis leo. S e d ab illo violento detinetur ut eam sibi | perpetuet.

O quam non inuita uiolenciam p a titu r ! Q u id autem queror ?

quem uel quam iuste causari possum ? e g o m ihi fraus, eg o

proditrix, ego m ihi laqu eu s facta sum . Illa certe non e r a t ; non

fecit nisi quod ego, nisi quod omnis. S e d nunquid v e ru s est 20 S a d iu s ? non, non : nichil est. M anifestiim est quod p o t e s t :

quod si non posset illa venisset. O m n ia bona sig n a palam sunt,

iam enim densior dulcis illa m alarum incipit esse la n u g o : nichil

in eo iusto p in g u iu s ; nullus in oculis liuor, in corde nulla tim idi

tas. N u n q u id posset effem inatus tot arm orum penetrare cuneos, 25 pessu m dare lau des om nium , propriam attollere glo riam in tantos

laudum apices ? V e r a sum quod falsus est S ad iu s. S e d illa

quam in v o ta m ea tam elegan ter im pegi, que m eo iam gloriatur,

que m e cum ipso necligit, que non mihi properauit, que non mihi

paruit tam ultro, que sibi volu n tatiqu e sue volu n taria fuit, illa 3°

certe m eas leta tulit d e lic ia s : et quid m ihi dicendum , nisi quod

om nis am ans am ens ? S e d audiam quando, quom odo, si culta, si

com pta, si redim ita recessit/ E t uocans sociam eius quam loque- '

batur, ‘ H e u s, L a i, quando recessit E r o ? ' T u m illa, ‘ N u n c in

prim o gallican tu / R e g in a, ‘ Q u e m issa crepusculo?* L a is ,

‘ E a d e m / R egin a, ‘ Q u are tam s e r o ? ’ L a is , ‘ S e ro m issa sero

5 red ib it/' R e g in a , ‘ C au sa m nostram f et cur sit em issa nosti ? *

L a is , ‘ N o n , sed scio quod cum 'omni festinacione se prep arau it

et opipare festiu a seroque recessit/ R e g in a , ‘ D o len s e s t ; unde

festiua ? * L a is , ‘ M onilibus, anulis, ung<u)entis, purpura, bisso,

stibio, calam istro : n.ec ei defu it acus ad g la b e lla m / R e g in a,

10 ‘ M e m iseram ! ad quid hoc ? * L a is, ‘ V e r e nescio : sed nullius

oblita fuit quod ad am atorem iture prod esse p o s s e t ; uncta, lota,

com pta, cerusata, plene redim ita r e c e s s it ; nichil auro, uestibus,

aut aliquo iuuam ine frau d ata queritur : om nia secum intuita,

nichil de citato reditu p en san s/ R e g in a, ‘ Pu tabam eam tam

15 yd iotam ,|tam om nium arcium nesciam / L a is, ‘ N e scia m ! O quam 35^, coi. 1

bene prudentem in huiusm odi, si fateri fas e s s e t ! * R e g in a,

‘ B o n a .m i L a i, dic om nia/ L a is , ‘ G alo n em , nescio quibuscum

licet signis, im petit/ R e g in a, ‘ Q u id ipse tunc ? * L a is, ‘ D issi

m ulat, tanquam alias am etur, ut am e t/ R e g in a , ‘ D icis am etur,

20 imm o dicitur quod non potest/ L a is, ‘ E r o iam scit, si potest/

R eg in a, ‘ M e m ise ra m ! E r o ? ’ L a is , ‘ E r o / R e g in a , f N o s t r a ? ’

L a is , ‘ A lia m n escio/ R e g in a, ‘ Q uom odo scis eam h oc s c ir e ? ’

L a is, ‘ C e rtis eam coniecturis agn ou im u s/ R e g in a , ‘ F a llu n t

interdum / L a is , ‘ O su per om nes am encias infelix am or, qui

25 cum sum m opere latere conetur, an tequ am ipse sciat scitu r ab

om nibus ; et si ve rb is d e t u r 4 au d acia— ’ R e g in a , ‘ B o n a L a i,

quelibet au d e / L a is , ‘ E d u ca tu m aiunt G alo n em inter aduenas,

sed ad v e n a s et cor p en etrat/ R e g in a, ‘ C u iu s ve n a s et cor ? ’

L a is , ‘ U tin am non a d tuas, ut m enciuntur aliqui, quia m eum cor

30 om n ib u s im pleuit a n g u stiis ; et cuius non ? sed audio cardinem /

R egin a, ‘ F o rsita n ad est h e c : alias e g re d e re : festina, ne nos collo-

quentes inueniat. H e u s E r o , uenisti ? ’ E r o , ‘ V e n i/ R e g in a ,

‘ Q u id actum e s t? ’ E r o , * Peru eni, tetigi, sed rep u lsa sum . A t t a

m en non dubito quin p o ssit/ R e g in a , ‘ C u r non statim redisti ?

Q u e m ora p lacu it? ’ E r o , ‘ Q u eu is h ora desiderio m o ra/ . . . E r o ,

‘ Q u antum properaui nunc e g r e s s a ! quom odo uenissem cicius ? ’

R e g in a, * N u n c ab h ac h ora precepti m ei posses a decem redisse

m ilibus, sed egred i nisi cu lta n o lu isti: nunquid nuptum ibas ? ’

E r o , ‘ B on u m e rat u t placere possem ei donec scirem ; et placui

fere, sensique viru m integrum et prom ptum , si te s e n s is s e t ; sed

ut a(d)u ertit quod minor, quod m inus habilis, quod non idonea fui,

sicu t tu, statim eiecta su m / R e g in a , ‘ N u n c scio quod nequ iter

ad u lteraris/ E t crinibus arreptam pessu m d ed it pugnisque lesam

et pedibus fere sem im ortuam sociis assig n au it obseru andam

cautissim e ne quicquam ei l ic e a t ; et seorsum in lecto proiecta,

2. nichil ibi tacuit | quod possit am or pestilens o b scu ra d ocere corda,

totasq u e tandem in G a lo n e m refundit iras, et totis eum lacerat

quibus ira su ad et conuiciis.

F e m in a ru m ira cru d elis et im m isericors ulcio personam

sequ itur inuisam super om ne quod licet. C o n atu s regin a dolere

fraudatos repercu ssa non cessat, et sicut u ehem encia fereb atu r

am oris sic inclem encia g ra ssa tu r odii. Q u alib et incenduntur ad

iram offensa, sed eis ille tantum perpetu ant odia cau se q u as

facit am or, uel ab latu s ab em ula riuali uel ab affectato delusus.

D e lu sa m se regin a sentit, et a concupiscenciis obtusam , nec

credit sensui, sed contra proprii cordis om nia presagia, quod

m irum est, ipso corde luctatur. M an datu m suum G a lo de

ueniendo su scipit et adest, fitque palam e diuerso con gressus,

assultus, et defensio. N a m h ec assilit, hic d efe n d it; h ec te la

proteruie m ittit, hic clipeo m odestie s u s c e p it ; h ec in ten tat

U e n e re m , hic M in eru am obiicit. H ic tam en eam tandem ,

forcium negacionum ag m in e facto, certissim am trudit in d e-

5

io

i5

20

25

30

3 Some words spoken by the Queen are missing.

speracionem . R e g in a, iam non regina sed tyg ris, sed ursa

truculencior, ab am ore d egenerat in odium , obtundique p ro caci

tatem a constancia lam entans, tanquam lese m aiestatis reum

quacunque potest trahit infliccione, et se G alo n em persecuturam

5 asserit.

D ie s adest re g is A sia n o ru m n a ta lic iu s : assid ebant ergo regi

dim idii mundi prim ates et precipui qui conuenerant e x m andato

conuiue. C u n ctis autem epulantibus, G a lo solus attonitis intende

b at in m ensam oculis. E r a t autem em iciclum im m ensum regi

io pro m ensa, regiqu e sedes in centro, quatinus elim inato liuore in

em iciclo sed(e)ntes regie sedis essen t om nes equaliter proxim i, ne

quisquam p o sset de sua rem ocione dolere nec de vicin ia gloriari.

G alo n is et Sad ii sim ul | erat sedes. A t regin a peruigil, cuius ad 3 6 a> cq1

ipsum sem per eran t excubie, quam C u pid in is accen derat arcus,

15 quam g rau itas extin gu itp lu m b ea, prim a notat quam sollicita quam

sedula G alo n is anim a, nec dubitat quin secretissim um h ab ere

desideret G a lo quod tanto recordacionis ardore percurrit (?); quod

quanto credit occulcius et ei firm ius celare propositum , tanto

cupit auidius ipsum ad reuelacionem eius inducere, cupiens

20 ipsum in facie tanti confundi principatus, cuius dolet introrsus

erubescere de repulsa.

M o s autem erat regi singu lis natalicii sui d ieb u s singu la

regin e donaria pro v o to conferre. P eciit igitu r et optinet

a dom ino suo pro donario sine nom ine donum . Iurm iit rex, etPs. 109.

2 5 penituit eum, quod non iurm iit Dominus. Illa subintulit ut

G alon em fateri faciat stante m ensa coram qu e discum bentibus

illud archane m editacionis inuolucrum quod clam secum uoluta-

uerat to ta refeccionis hora. E x p a llu it rex, et inhorruit, et

. contristata est ab utroque term ino m ensa. P re ceteris tam en

30 condolet G alon i precipuus eius am ato r S a d iu s, et prim us o rat

v o ta m utari. R e x autem inprouisi penitens iuram enti, tercium

se sentit innom inati reum prom issi. V id e re s confusionem

H e ro d is et saltatricis instanciam , Ph ebi ruborem et obstinaciam

Ph etontis, re g is huius an gu stias et regin e deliros im petus.

T o tu s orat procerum cetu s cum G a lo n e m icius ag i, fru stra

ta m e n ; que penitus intendit ulcionem degeneri prorsus incum

bit incepto, uictoriam suam reputans quod a p rop ria uincitur ira. 5

P rocaciter igitu r instat infrunita fem ina, quasi decus eius e x

d ed ecore uiri pen d eat innocentis. G a lo sed et im m otus, et quod

nullius n oxe con(s)cius est, nullas tim et insidias, ne(c> quid ag atu r

aduertit. A d excitacionem tandem S a d ii suspicit, et suspirio

m editacionem ab solu it altissim o. D e h in c regin e preces et c o n - 10

coi. 2. cessum | reg is edoctu s ingem iscit, ueniam que petit narratibus.

E t post longos in stan d u m uirorum et n egan tis fem ine conflictus

incipit et a i t :

‘ A n n o iam reuoluto, die P entecostes, diutino febrium ardore

decoctus, aput S a lo n a m in lecto sedebam egritudinis quinto die 15

post creticum ; festa lu x erat, fessique laboribus et tedio custodes

mei cum reliqua fam ilia solem pnibus ludis intererant ciuitatis.

E g r e d i cupiebam arm atus, uires m eas, equm et arm a" tem

ptare ; loricam indui, g aleam , et arm a mihi u ix aptaui c e t e r a ;

debilis e r a m ; equm ascendi desuetudine mei pinguem et m agis 20

ultroneum , urbeque relicta d ecerp si uiam altissim i nem oris, et

a m ane in u esperam nusquam frena tenui. R a p u e ra t m e cursor

equus ad partes rem otissim as inopinum , quod ut aduerti v o le

bam reuerti, sensique quod am or m ihi tantum fecerat errorem ;

am ab am enim et non a m a b a r; nesciusque viaru m ad m agnum 25

et m irificum delatus sum castrum . P a la cia m irab ar intra precel-

sos m uros altissim a, dom os eburneas, claritatem et raritatem

operum . A u t lateb an t inhabitatores, au t nulli erant. T ra n situ m

feci per m edium usque, m ente uersans quod dolebam , et sine

m eo uel sensu uel consensu, tam ab equo ductus quam uectus ad 30

palacium in m uris interioribus, quod p rem in eb at aliis: m ee

uisionis illustrissim um , respiraui, respexi, m iratus sum. E q u e s

iui per palarium , et nem inem inueniens, per m axim um th ala

m um et duos ulteriores ortum ingressu s am plissim um , puellam

inueni sub floridissim a cino, panno serico regaliter insidentem .

D escen d ere parabam , et debilis pre lassitudine cecidi, passus

5 aliquandiu suauem ad pedes eius extasim . Illa uero nullo m otu

sim ilitudinem h ab eb at uidentis au t uiuentis. S u rre x i clipeoque

cum h asta reiectis, coram ipsa su p lex ge n u a flexi, salutem d ixi

suplicem . | Illa nichil. A d ie c i quicquid responsum m ereri d e b u it ; 36 bt coi. 1.

uerbum autem ab ea non extorsi, sed silebat instar ym agin is.

10 Puduit m e sine signo reuerti, quodque fateri dedecus est, ipsam

supinam ut prim icias pudoris accip erem uiolencia to ta uiolare

paraui. C u m qu e se tueri non posset, exclam at, R iu iu m aduocat.

R iu iu s aduolat. E r a t autem g ig a s inaudite stature, m agnitu

dinis inuise, cuius congressibus p reter dom inum reg em et cf. Virg.

15 Sad ium m iles om nis im par. A rm a tu s affuit, com petencie sue Aen' h caballum insidens, oculi sui super lorice ven tacu la accen saru m

sim iles lam padarum . T im u i, fateor, et erubui, sed iam nunc pro

reuerencia regis et assidentis ei principatus m isereatur mei regina,

ne subsecuta narracio mihi fiat obprobrium eternu m / R e x

20 igitu r et circum stancia tota m isericordia m oti ad lacrim as pro

G alo n e supplicant, et inuictissim am tyg rid e m m ouere non pos

sunt, ut v e l eorum aliquem respiciat ut resipiscat uel respondere

dignetur, sed solum G alon em inspicit, instans ut ceptis insistat.

Incipit iterum G a l o : ‘ G ig a s vero, licet m ulto furore feruidus,

25 ad arm a m e reuerti iubet, inerm em tanto dedignatus assultu.

C on gred im u r im pare mihi nim is et periculoso congressu. N a m

m e leuiter et sine difficultate tota longitudine lancee sue deiecit in

furcam arboris proxim e, tenuitque firm iter ibi conuicians et casti

g a n s im m otum , ut de suis gloriaretu r uiribus, et sua uirgo de m ea

30 gau d ere posset ulta m iseria. N u n q u id nondum sufficit, o re

g in a ? * R e x orat, om nes ad o ran t yd olu m illud surdum , et eis

om nino m utum , excep to quod proced ere iubet. G a lo : ‘ D e u s in1864 Q

quo sperabam m ihi m isit in subsidium aliam uirginem quam ign o ra

bam , que predicte crudelissim e uirginis profusa pedibus ueniam

m eis postu labat e rra tib u s ; osculabatur ei pedes van is inundans

lacrim is, nam elatissim e superbie u irgo gig an tis m ee con fregit

. adiutrici pede suo | tenerrim a contra d en tes labia. N o n n e satis est, 5

regin a ? Q u is m irabilior au t m iserabilior usquam alicui casus ?

S e d scio non m isereris. O m n ia fatebor. A m o r m eus et lon ge

nobiliori dign issim a puella pedem osculata gigan tis, ore p r o h ! san

guinolento m eam allegab at e x egritudine lo n ga debilitatem , et illi

dedecus esse m axim u m viru m inanem ulribus et exp ertem s a n - 10

guinis ad sin gu lare certam en coegisse. G ig a s erubuit, sed non

p e p e rc it ; e xp e ctab at enim illius sue preces que sed eb at im m o

bilis et im m isericors, et respicieb at non respicientem . T u m m ea,

cuius m ichi cor dulci condolebat am ore, flens am are quia pacem

optinere non potuit, inducias in annum peciit, et se dedit obsid em 15

quod anno reuoluto die consim ili, si non m ors interuenisset, m e

contra R iu iu m ad singulare certam en produceret, lacrim isque qui

bus iras om nes et om nium fran g ere p o sset cord a tyrannidum , cum

puella(m ) non m ouisset, g igan tem flexit, et ad v o ta m ansuefecit.

D ie s instat, et m ee salutis au ctrix quingentis com itata m ilitibus in 20

ianuis e s t ; g ig a s autem in m anu quinque milium sequitur. * H e c

m e fecit m editacio stupidum in m ensa, quia mihi terribilis et

im m ensa. N u n c autem , optim e rex, optine ueniam probrose

nim ium se q u ele/ T u m illa, ‘ C e rte gigan tis illa puella, cui d etrah is

quia te non attraxit, anim i constantis est et firmi, laudabilis eciam 25

in his que tu uituperas ; sed tuus hic est m os, im m o vicium . M o d o

fleas, erum pant lacrim e, m e que non sum g ig a s m oture, uel illa

ueniat, tua laus, tuus am or, que g ig an tem uicit, cuius lacrim is

m ortui resurgunt, ire placantur dem onum . O quam ben e laudas

quam laudas, quam bene fletus eius ut asseris cantibus p restat 30

17 Rinum MS.

O rphei, qui non nisi sub ancipiti pacto m eruerunt E u rid icen . S e d

quid ad has A m p h io n lacrim as ? he fecissent | T h e b e o s sine car- 37«, coi. 1.

m ine m uros. • T o t i sudauit utiliter orbi m onstrorum dom itor

H ercu les, h ec tam en si volu isset flesset utilius. M o d o fleat illa,

5 iubeat rex clarissim us. H ic o r e t : attende senatus, et certe

m anebo salua regis et eorum reuerencia uictrix. A u d iem u s om nia.’

G alo, ‘ Predictis odibilius audietis, et m aius obprobrium , quod

inter dom ini regis et assidencium ei preces tuasque negaciones ad

ultimum firm iter in m editacione figebam m e die statuto, neque pro

10 fideiussione m ea quam laceras neque pro alicuius alterius casus

dam pno ve l lucro, (de)decore uel honore, in loco destinato contra

g ig an tem arm atum nec inerm em appariturum . C o n d ixe ram u s

tam en sub iuram ento dom inum nostrum re g e m et ipsum cum

utriusque partis exercitu plenius affuturos, quod nunc non opor-

15 tet, quia non erit mihi cum g ig an te congressus. A d u o ce tu r H e r

cules et in claua f uisit f d eb ita sue uirtuti m onstra, suo reseruatum

en igm a sudori, D e o non hom ini titulos adiectos. E n audistis

om nia, nec unum iota ignom inie m e e uobis celatum e s t ; iacture

preterite pudenda tim oresque futuros palam feci. Q u id am plius

20 est quo m ihi nocere uelit aut possit regin a ? Ia m mihi nil restat,

nisi uastas inhabitare solitudines et hom inibus insueta loca, fre-

quenciam om nium uitare gencium , et ut m em oria m ei quantocius

a facie terre deleatur, ut instar E m p e d o clis E t h n e flam m is insi

liam , uel incum bam gladio Piram i, uel N e p tu n i m e tradam belluis,

25 ne si diu uixero longum sim infam ie signu m et m onim entiim d ed e

coris et prob rosa ostensio digitorum . G a u d e an t h ac luce, quam

u elo x exuam , quibus vite conceditur libertas, qui loqui quod iuuat

audent, et tacere quod necem ingerit. C ap u t huc aduexi liberum ,

, et inflictum est huic ori m eo silencium , ne loquar am plius nisi

30 quod nolo, uel taceam nisi quod non oportet. O le|talis et leto 37<*>co1- 2-

16 qu. uincat.

Q 224 MS. Pirini.

peior serultus ! L ib e ra ligatis et flagiciosis est m ens, et quo cupit

indefensa tra n sfe rtu r; mihi, quod dam pnatissim o nem ini contigit,

ligatu s est a n im u s ; et est infrunite fro n ti datus hostia miles, dudum quidem m iles, nunc m onstrum m ilitum et fem ine uictim a,

nescio quid p u rgatu ra d elicti/ C o n ticet et exilit a m ensa ; nec 5

solus, nam principum plurim i regiequ e fam ilie cohors electa

dolentes eum conducunt. A t regina iam dudum graui saucia cura dolores ad d it doloribus, eorum post te rg a vociferan s, ‘ E x ore

G a lo n is audiuim us indicia sue tim iditatis certissim a, quod cum

g ig a n te non erit ei congressus. H e sunt laudes em pticie conducti io

uulgi quibus extolleb an t ad a stra G a lo n e m ; h e sunt asserciones

oris proprii, iactancieque superbe. G ig a n te m eum d ic it ; O utinam

nunc dem andetur, ut uideam us si g ig a s e s t ! C ertissim e scim us

om nes sub H e rcu le d eperiisse gigan tes. H e c est hom inis exterriti

v o x et deuicti, castigati duriter et stupidi. S a n e satis g ig a s e st 15

qui qu olib et elaciorem g ig a n te nanum ictu fecit unico. Ia m telo

suo D ii tim eant totaque caueant sedulitate, ne rediuiui T y ta n e s

eis ungues iniciant. S u b M u lcib ero sudent S te ro p e s e t P iragm o n

ut in m oncium cum ulos non sit inerm is Iu p ite r ; assu m at eciam

idem ipse fulm ina, M a rs cassidem , spicu la P h eb u s, P a lla s egidem , 20

D ia n a ph aratras ; au t si tanti sint g ig a n te s qu an tos iste describit,

struat inter ad u ersas acies p re stig ia Stilb on , ut reu eren cie patris

obu iam referant t inequaliadis f . In d ixit p re lia G a lo : gaud e,

S a d i, qui doles, et innocenciam tuam ab inuidia leteris eripi/

S ic hiis et aliis G a lo conductus a regin a conuiciis, egred itu r tam 25

silencio rixe v icto r qu am longanim itate trium phator incestus ; iam

. ipso longius a ciuitate agente, reuersis aliis, Sa|dius eum ueris

exo rat lacrim is, et ait, ‘ S c io totum orbem tue concupiscencia

m ilicie u en eran ter ardere, tequ e m anentem in regu m d esid eriis et

p rin cip u m ; sed te m ihi cuncta d eb ere nem o negabit, cuius anim am 30

18 M S . multifero. 2 3 M S . apparently: in-equaliadis utdixit; qu. Inequalia diis,

indixit, pr. G . ?

in corde tuo tenes ancillam tu e : sicut e rg o m e frena nullius potencie

tenere possunt ne tibi quelibet vo ta perficiam , nulla te calcaria

m oueant m eam uitare presenciam uel effugere societatem . C re d i

bile satis est quod in om ni narracione quam e xto rsit regin a u erax

5 es, excep ta confessione tim iditatis, que nunquam in cor tuum

ascendit. S in g u lare cum g ig an te certam en nolo, quod sic locutus

es, ineas ; sed in arm is tuis m e sub tui pretextu periculo subicere

placeat, ut sub nom ine tuo nullo consciente salua tibi m ilitum

indem pnitate, ne uel uictus doleas uel a trium pho m e uictore

io fralideris, ut nullo possit casu fortuito de rupta societate nostra

liuor letari/ H e c fidelibus lacrim is et supplici gem itu Sad iu s.

S u b stitit igitur G a lo crebris singultibus suspensus a re sp o n so ;

cum loqui licuit ait, ‘ G a u d e a t alm a fides, et ab an tiqu is exu i

diebus leta repatriet, secu ram se defensore S a d io d ecan tare non

1 5 tim eat. R a rissim e mi, reperit am or tuus viam qu a reuertar, ut tue

m odus inuencionis conuertatur in m odico, scilicet ut furtim arm a

nostra m utentur, et in tuis ego quorum libet opinione decepta cum

g ig a n te congrediar, quatinus occiso m e ueritas occisi m anifesta sit,

uel superstite, tibi g lo ria trium phi clam depositis arm is solem pni

20 laude celebretur. A d d o etiam , quod ante congressum dom ino

m eo regi, dom ine regin e m e tecum hoc pacto retentum intim es,

ut pro m e duelli discrim en subeas. H o c eciam m ihi prestet

am icicia tua, ut inter inicia conflictus, fa cta confluencium corona,

liberatricem m eam aduoces, e t ipsi soli reu elata doli nostri v e ri-

25 tate secum toto tem pore conflictus consilium h ab eas consola-

cionis, si forte cum | ip sa uel e x nostris alique uel e x alienis alie 3 7 coi.

conuenerint. C og n o sces illam m axim is proxim am , m ediocribus

m aiorem , alta ceruice, scapulis dem issis, felici proceritate pre

ceteris uenustam , u t possit d ecor opertu s e x hiis qu e sunt ap erta

30 desideranter ap p eti/

D ictis hiis et fideliter obseruatis, ecce saluatum solem pni ter

27 proximam] proximans M S .

occupatum a cohorte .g ig a n tis usque ad partem m e d ia m ; pars

altera regi quem dicunt A sia n o ru m relinquitur, et im pletur opipare.

G ig a n tis igitu r erecto tentorio precioso, coram hostio tentorii

cunctorum in oculis pannis regaliter insidebat sericis u irgo que

G alo n is leserat in ore uirginem , eo quo preuisa fu erat m odo. 5

G ig a s igitu r arm atus egreditu r, ad cuius inm ensitatem expallu it

tota corona, gen erali gem itu v e ra m ad m iracion em confessa.

G ig a s insidet equo m axim o tanto ponderi satis apto, fa c tisq u e '

discursibus et g iris e xace rb at eum, et futuram edocet necessitatem ,

et quasi lusibus ad seria p reparat proxim a. Q uicunque uident 10

m irantur et m etuunt, et super Sad iu m leuant ululatum , et quanto

persequuntur fauore S ad iu m tanto persequuntur G a lo n e m odio.

A u d iu n t ipsi nec m ouentur, sed ag u n t inter laudes et conuicia

fideliter Sad iu s, fiducialiter G alo . G ig a s igitu r in G alo n em irruit

obuium , diuersis se petunt ic tib u s ; g ig a s fractam linquit in scuto 15

G alon is lanceam , G a lo g ig a n tis equum a fronte consuit in arm os,

et utrum que sim ul deicit. V id e n s igitu r is ipsum cum equo

sim ul obrutum , tanquam ardu a quercus ab ultim o securis ictu

corruentem , ait, ‘ Q u ia G alo n em in tua potestate constitutum

arm ari perm isisti, ne tibi foret inpar cum inerm i congressio, 20

descendo, ne m ihi fiat inequale cum pedite duellum / D escen d it,

exsu rgu n t pedites, et in alterutrum fortiter insurgunt. R e x m ulto

deplorat gem itu nepotem , qui nullo su b est periculo. R e g in a

1. S a d ii d at in uultum conuicia, m ultisque lacerat | ab sen tem obpro-

briis. S a d iu s eam decipi gau d et, cum silencio sustinens, et ut 25

am plius inuideat, auersus ab ipsa, quam consolari ceperat quatenus

d atu r am anter excolit. R e g in a uidet et inuidet, illam electam , se

spretam arbitrans, iraque succensa dupplici duplicat et triplicat

utrique rixas. Q uociens aliquid sinistri G a lo n i casu s affert,

om nium conuertuntur in Sad iu m oculi. C o g ita tu r et dicitur in 30

G a lo n e m detraccio, sed in Sad iu m fit d etraccionis ostensio.

Secu n d u m form as bellancium uidetur inequalis congressio,

secundum ictus plena iudicatur equ alitas et m inoris m aior audacia.

R e tro ce d it e x industria gigas, ut irruentis im petum qu asset ino

pino subitoque repulsu, sed tam prope, tam acriter instat G a lo ,

tam indefessus, ut om nino g ig a s a spe fraudetur, et ut fu g a

5 spontanea iam fiat n ecessaria ; iam in am ice sue tapeto vacillat,

et ipsum G a lo repentino conatu propellit ut ad illam g ig a s talo

offendat et ultra corruat. C lam o r hinc attollitur, illinc subm isse

g em u n t suspiria, nec celatur quibus est aut ira propensior au t

profusior leticia. R e x et sui desiderant et, quantum sinit d ate

10 reuerencia pacis, locuntur nutibus ut in iacentem S a d iu s irruat.

G a lo tam en iusta facecia deiectum su rgere precipit et ad arm a

reuerti.

G ig a s igitu r exsu rg it inpiger, et uisis dilecte sue lacrim is

im m em or induite proxim o uenie, iam non quid com itas au t iusta

15 retribucio dictet attendit, sed toto feruore cordis preceps d efertur

in hostem , fortiterqu e resistentem durissim is infestat assultibus,

et bene pugnantem bene pu gn ans efficit hostis. E le u a ta tandem in

altum m anu ictu consum m are tem ptat unico duellum , et dum

in galeam descendit fortiter ensis in capulo fractu s 'e st. T im e t

20 igitu r g ig a s sibi, et se fere uictum corde fa te tu r ; sed m ore suo

G a lo resilit, ut p er om nia | bonus appareat, inducias g ig an ti licen- 38 a, coi.

ciam que concedens alium querendi gladium , dicens, 4 Q u eren da

est uirtute g lo ria non casu.’ L e tu s ille suique, S a d ii dolent

- om nes am ici, prom ptam qu e uictoriam queruntur in periculum

25 ultro conuersam . H o c au tem m ihi uidetur iniuria preceps,

quod quis id scienter ag at, unde letentur hostes, am ici doleant.

R e ce d it g ig a s ad tentorium , et a cubiculario gladiu m grandem et

pulcherim um accipit, et abstractu m agn oscit illum esse cuius

, acum ini non lignum , non os, non calibs, non aliqua resistunt arm a,

30 seque deceptum dicit a baiulo prioris, ipsum que baiulum scindit

eodem a ceruice per spinam et renes in terram , dicens, ‘ S e ru e

nequam , hic mihi uictoriam in prim is dedisset ictib u s’ ; et addidit,

‘ H e u s tu ! qui loco G a lo n is m ecum discrim en inisti, qui certe

G alo n e m ulto m elior es, carceri m eo te redde, si uitam tuam

m orti preferre cu p is/ G a lo subintulit, ‘ Q u antum tibi contulit

anim i uel iactancie glad iu s ille, non e x tua uirtute prouenit sed

e x m ea licencia, liceatque tibi si quid potes adhuc utilitatis ad icere. 5 S e cu ru s sum e x v i corporis et anim i uirtute, non e x arm orum

ad iecto ; m ea m ichi laus in adm iniculum / G ig a s igitur iratus in

ipsum irruit, et ictu prim o de clipeo G a lo n is quicquid contingit

fulm inis instar abscindit, et secundo de lorica partem plurim am

et clipeo. S e n tit G a lo uidetque palam quod ipsum a facie gla d ii 10

nulla possunt arm a saluare ; scit eciam presidium uiribus et arte

querendum , et con tra tam instantis m orem periculi non fu gere

sed fu gare parat, et tam crebrum exib et in h ostis uultum d extere

sue gladium ut nullatenus ab squ e uulnere possit inter scu ta

gig an tis exire m anus. In stat ag en s serio et licet non ad u ersu m 15

hostem cogit esse retrogradu m , et su per am atam suam tandem

precipitem dedit ipsam pedibus eius offendiculum . R etu lit ergo

coi. 1. pedem G a lo , cum que sibi de uita tim eat, | periculosum facit

securitatis iudicium . S u rg e re g ig an tem iubet, et ne tim eat

hortatur, regin e prestan s unde Sad iu m laudet et in eius su rg a t 20

leta conuicia. G ig a s ergo de uenia gau d en s, et induito prouide

fruens beneficio, tutus in ipsum insiliit et gladiu m tam forti

descensu G a lo n is infert um boni, quod lorica concisa su m m itate

pugionis faciei sue g rau e uulnus im presserit. E m a n a t inde eruor

et arm a G alo n is ad ped es usque p e rfu n d it; quocunque recedit 25

uel acced it u estigia plena relinquit, spectaculum am icis odiosum ,

et inim icis gloriam . G a lo , nec mirum , g la d iu m timet, cui

peruium uidet qu icquid o b ic itu r ; deludit ictus cedendo scutum

aliquando sum m opere curans ne firm um inueniat glad iu s o b sta

culum cui possit herere. R e x nepoti m etuit, totum que cupit pro 3°

salute sua regnu m inpendere. R e g in a m anum loris inicit, S ad ii

2 3 M S . inserit.

v o ca t satellites, captiuum abduci precipit, et non assecu ta quod

iubet a circo recedit, anceps an de G a lo n e confuso ga u d e at an

doleat de m orte S ad ii. G a lo uidens hostem solito ferociorem et

irreuerenter in se precipitem m anum que suam tuto cecam errore,

5 manu<i) prudenter et attente struit insidias, et ipsam inter agen d u m

ictu prepeti su rreptam am putauit, g ladiu m qu e u elox arripit,

proprium in locum suum ponit, equm ascendit. T riu m p h ato r

ergo uictum g ig an tem per nasellum g a le e regi sub nom ine pre-

sentat Sad ii, m unus gratissim u m , m ultaque gra ciaru m accione

io prosecutum . C ircu m sta n t om nes victorem , vu lnu s optant uidere

faciei. R e x m agis inpaciens m ore m anum apponit exarm are

caput, quod quidem ipse proh ib et fieri, Sad iu m q u e secum et

puellam abducit ut seorsum in secreto fiat arm orum com m utacio.

G a lo cum | puella dom i residet, S a d iu s ab om nibus exp ectatu s 3 8 coi.

15 curiam petit. R eq u iritu r a re g e w ln u s, et de faciei stu pet integri- •

tate milicia. R e g in a ve lo x accurrit, cui G a lo sem per ad obpro-

brium in ore, S a d iu s ad lau dem ; au reas affert cum unguentis

preciosis p y x id e s ; cui Sad iu s, ‘ N ich il unguentis tuis et m ih i;

sciatis illum triu m ph asse qui signum h ab et adhuc uictorie, qui

20 uulnus accepit, qui iam non effectus est nanus, qui gig an te m aior

apparuit. E g o sum ille, signum ad uestras derisiones, qui cum

puella stans falsas mihi laudes audiui a uobis et indignissim a

G alo n is obprobria, cuius iam, D e o g racias ! uirtus incom parabilis

• om nes trium phauit inuidias/ A d hec regin a quasi G o rg o n e v isa

25 per stuporem obriguit, conaturque discredere quam h orret ueri-

tatem . Proinde iam nem o d ubitat de v ic t o r e ; certi sunt de

trium pho G a lo n is et de fide S a d i i ; iam clam or attollitur omnium,

et uictrices ei deferunt certatim a q u ila s ; iam uulnere v iso

reuerenter ei su pplicat re x et illate petit ueniam iniurie.

30 C u m q u e g a u d e at tota solem pniter ciuitas, re g in a sola tantum

h ab et undique confusionis, ut obtusa relangueat, serpenti sim ilis

23 cuius] cum M S .

R

serotino, qui p e r estum interceptus adum brari a feruore non

potuit, et in quoduis ultor obstaculum fru stra totum viru s euom it,

exinanitu s in ve sp e ro sub h erb a latens insidias anim alibus a pastu

redeuntibus struit, m ortem que singu lis cupit et m anet im p o te n s;

sic hec v a cu a uiribus v a n is intabescit desideriis, solam fru stra 5 retinens nocendi uoluntatem . S a n e iusto D e i iudicio fine bono

g au isu s est G a lo , V e n e risq u e forn ace d ecoctus pudicicie puris

sim um exem p lar e n itu it ; et reuelatis regin a m aliciis m erito

. fleuit in derisum e t fa|bulam om nis ocii conuersa.

F a tu a forsitan hec uidebitur et friuola narracio, sed fatuis et io

friuolis, quibus nichil p ro p o n im u s; de talibu s forte nobis erit

serm o cum inciderit, a t non ta lib u s; quod possum us et scim us

b en ign is et arg u tis inpendim us, scientes quod absinthium et

thim um argu m en to sa d egu stet apis, ut electos e x am aris et

dulcibus conferat in thesaurum sa p ie n d e fauos, e x friuolis his, et 15

a D e o sibi d ata g ra c ia colligens quatinus elig at et d iligat am aras

iusticie vias, ut G a lo , nec obstinate cum regin a prob rosis conten

dat inherere deliciis, eritque carm en cordi cantatum optim o.

D e contrarietate P a r i i et L a u s i. iij.

L a u d e t lector et am et auditor, quod G alo n is et S a d ii seren a 20

fuerit et sine nube societas, m irenturque P arii p ariter et L a u si

nubem in am iciciis et fraudem . D e cord e n ata L u cife ri prim a

seuit in D e u m inuidia scelus au sa suprem um , et de celo d eiecta

prim am et precipuam orbis partem parad isu m irrepsit, unde

v ic trix e t v ic ta detru sa quicquid e xtra reperit exp lo rat et m agnifice 25

m em or nacionis quecunque deorsum uidet despicit, su pra se

conatus erigit et d eg en erare d ed ign an s su periora sem per attem

ptat, tanquam g rad ib u s ulterius et ulterius ascensis repatriare non

desperet. P a re m se facit om nibus et conform em , cum sit im petus

eius in im pares ; nam sem per in superiores insurgit. E s t enim in 30. 8 M S . regine.

m odicis parua, sublim is in altis, in tugurio pauper, in palacio diues.

V iciu m quodlibet proscriptos h ab ere vid etu r aliquos f in e s ; h ec

om nes m etas excedit, et quod in m undi tenetur term inis intabescit,

in omni v ita terre, m aris, et aeris pestilenter inhabitat, ut eciam

5 verm i uerm is inuidere s c ia t u r ; quicquid secundum m elius et de

terius in v ita dicitur inficit, et ab inferiori suscepta superius inpe-

tit, et cum obtusa sit | in D e u m audere, sublim ia queque, quasi que 39 a> coi.

D e o proxim a uidentur, blasph em a d e c e r p it : celi deiecta, parad isi

p ro fu g a ; prim o nobiscum exu lavit, et in m odico sibi de nostro

10 patriam fecit exilio.

H e c su perbe solium B ab ilon is in gressa latenter reg em eius

N in u m in singulis inuidiosum .inuenit, inuidum reddidit, et qui

fuerat orbis am ator et p a x in odium eiusdem peruertit et m alleum ,

de cuius tirannide quam inuide satis exercu it et cupide con tra

15 finitimos, liquet in au cto rib u s; sed h ec qu e N in u m interfecerat,

duos eius in dign ata cubicularios am icos inuicem et per om nia con

cordes Lau su m et Parium , eo quod essent a reg e primi, placuit ei

post ipsum eos euertere, et, quod pociori non potuit, peiori fucum

sue m alediccionis affricuit. Inu id et e rgo latenter L a u so Parius,

20 iusto nequam , m iti peruersus, et tractatibus obscenis insistit

peruigil, quom odo, quando, qu a possit arte nocere. Q u icqu id

ante L a u si placuit in m oribus horret, totum in suam interpretatur

pessim us au gu r in iu ria m ; quod ille dom ino suo deuotus assistit,

quod dispensanter et prouide m inistrat, quod fideliter fam ulatur,

25 quod feliciter acceptatu r a dom ino, quod eciam ipsius am ato r est

uerus et prom ocionis adiutor, duplicitatem dicit, beneficiique fidum

auctorem fraudis argu it. L a u su s ei tam ficcionis im m em or quam

faccionis inscius om nem exh ib et b on a sim plicitate societatem .

. P a r utrique uultus et in uerbis indem pnitas aperta, d isp ar affectus

30 et opposicio cordium operta. E q u is placere certabant obsequiis

8 qu, celo? 15 ^«.infecerat? 22 MS, totam.

R 2

am or et liuor, et tam bene caritati e st h ec adulacio sim illim a,

quod exp resse nem o deprendit v im sim ilitudinis. H o s ut

N isu m et E u rialu m m irabantu r hom ines, quos ut P yrith o u m et

T h e s e a uidebat D e u s. Ia m flam m as odii quas incenderat ultro

coi. i. non suffert u ltra P a r iu s ; iam a fornace | nutritiua uiolenter erum - 5

punt, et in actum prodire cupit d eg en ere diu d ecocta sudore m edi-

tacio ; iam om nim odam am ico P ariu s m ente concipit infrunita n e

cem , et cum ei cladem om nem exoptet, clam unicam et secretissi

m am querit, ne noctis in lucem n ata prosiliat, in noticiam nequicia.

us i. M u lieres S c ith a s scit in singulis oculis gem in as h ab ere pupillas, et io

necare quos irate respexerint. S c it .m athem aticos T r a c ie sola

carm inum vio len cia quibus affuerint occidere. Q u id pestibus his

occulcius ? Q u e m ors ad accusandum inepcior ? U trim q u e su s

picionis reperit argu m enta, ipsos sceleris tim et auctores, et quod

ipse scit nem inem latere credit, au d et in D e u m cui nudus est, e t 15

in fam am trem it arm atus ; ut hom inem sim ul e t m ortem extin gu at,

om ne facit m entis adulterium , et in cogitacion es totus defluit

alienas, ut nom ine vo ce tu r nouo, sicut hom inis sic m orticida.

V e n e n a placent, sed insolita, sed singularia, sed ut nocentissim a sic

latentissim a, sic qualia nulla S cith a s et T r a c e s ; C ircen preterit, 20

et M ed eam , et quecunque veritatis h aben t u estigia preterm ittit.

Inuisum et inauditum procu rat facinus, o m n e (m ) sa ta g it m ouere

la p illu m ; et quia nichil inuenit quod non e x uetustate prodeat,

repercu ssa resilit obstinacio, redit tam en ad u etu sta m ens in d aga

nouitatis et inuencionis indiga. M em o r igitur H e rcu lis et D eianire, 25

N e ssicu m p arat am ico suo uenenum : et lintheis clausus interit

infectis. M o rtem L a u si loquuntur om nes, sed m odum nesciunt,

. nec in eam quispiam quid loquatur a g n o s c it ; et cum nulla sit de

proditore suspicio, nulla fit in ipsum prodicionis m encio. M o rs

cum hom ine decessit, cuius causam nullus inuenit. Q u eru ntu r et 3 °

8 cladem] M S . clam dem : qu. transpose cladem and clam ? 12 affuerint]qu. offuerint? 20 nulla] qu. add apud? 30 nullus] M S . nullius.

flent om nes, sed om nes exced u n t lacrim as lam en ta p ro d ito ris ;

crines auellit et se pugnis cedit hom icida, seuiciam pietate palliat,

sub am oris p retextu ueritatem au ertit odii, su pra | cadauer se 39 coi. 2.

proicit in tumulum , conuiciis et m inis contra- uim uetancium

5 sepeliri proteruat. M orti Pariu s non hom ini p arab at exequias,

et eam caute coram om nibus in tu m b a t: accepta u ix tandem con-

solacione foris qu a non egeb at interius, sublim i solus alta ceruice

superbit solio, sine consorte locum om nem obtinens. A t N in u s

veri doloris index L a u si filium superstitem inducit in palacium ,

10 puerum quidem am abilis elegancie, m oribus et form a nobilem ;

patricide suo traditur in officio patris erudiendus, lu pu s agnum

accipit in ulnis, et contra m entis arbitrium exu ltacionem exh ib et

in uultu. P u e r felix eruditur in m odico, et proficit in officio

d e c e n te r; iam in conspectu N in i tantam h ab et graciam , ut tam

15 L a u so preferatur quam Pario. Ia m om ne consilium h ab et cum

puero rex, nichil ei cum P a r io ; | iam ad cultum capitis, m anuum ,

et pedum relgis frequens est puer et sup. usus an & quam . | F u r it ergo

fur hom inum et furoris om nem exc|itat a u d a c ia m : rediuiuo so n o re

consum itur | et in pristin as redit tante cladis auctor | an gu stias :

20 retro datu r . . . om nium quecunque | fuerunt uel esse possunt m or

arum et de trium|pho patris arm atu r in filium. V e r b a m inistrat |

qui su g g e ssit inuidiam ; om nem enim dirigit | iniquitatem auctor

scelerum , et ne creata de|ficiat ve l errab u n d a v a g e tu r, acubu s

' exhi|bet, sem itas edocet, et gressu s confirm at | im pios. Pariu m

25 ergo . . . m agfs/rat instruit et | in noue duplicitatis facinus

inducit. V o |cat P a riu s quem educauerat puerum : a lau|de speciei

serm onis et m orum eius incipit, et ut | in execrab ile m endacium

adulacio descendat, solum ipsum tanti regis fam iliaritate dignum ,

tam secretis aptum dicit obsequiis, sollicitudinem eius lau dat et

4 conuiciis] M S . inuiciis. 16 sqq. The M S . is blurred and partiallyillegible fo r about sixteen lines. I have marked the points at which each line ends.

asserit; in uno solo tam en tota blandicie ca stig at errorem , dicens,

‘ C u m te, dulcissim e fili, natura supra m odum beauerit, et in singu-

col. i. lis tibi mem |bris aptitudinem suam elegan ter inpresserit, ne diis

faceret inuidiam , citra perfectum su b stitit,et ne tenerrim us oris dul

cissim i flosculus ut visu sic tactu cunctos eu erteret anim os, feto

rem innasci p e rtu lit ; tibi, karissim e, loquor ut filio pater, m odis om

nibus exh ortari te cupiens quatinus ne dom ino regi circa cultum ca

pitis et uultus tam propinquus assistas ; paulo tem perancius et v i

ta n d u s age, ne te per frequenciam red dat odibilem , quod ipse tibi

per am oris celat reuerenciam , et licet pacientissim us e g re nim is

tolerat.’ H e c ait Pariu s, et sim ul oborte lacrim e licet infideles

fidem distillant puero. S tu p e t m iser et o b r ig e s c it ; fletum ei pre-

struit nim ia doloris an xietas, et loquelam et interceptam anim am

co g it a ven is in cor. R estitu to tandem spiritu, m agistro quantas

scit et preualet g ra te s exsolu it,tota b en ign itate pedibus eius accum

bens. Q u am dura nequicia que non m iseretu r et re sip is c it! E x s u r

g it a scelesto celestis, et pedes elatissim e superbie linquit caput

h u m ilita tis ; m entis m eror egerrim e transit in carnem , et afflicte

fortiter anim e transcorporatur an gu stia. D e cu m b it lecto ; non

exit grabatu m . N in u s quem perd id erat querit, inuenit, in spond a

lecti tristis assidet, et cui ualide com patitur hunc benigne consola

tur. P u er pre pu d ore faciem auertit, ne fetore m entito dom inum

offendat. R e x ueritatis inscius uehem encie passionis im putat,

m edicos ei quoscunque potest optim os exhibet, et tem poris tractu

non m odico sanum ab eis accipit. Pu er sanitati deditus et officio,

nullatenus ad dom inum suum presum it nisi uocatus accedere,

capite fam ulatum dem isso prosequitur et auerso uultu totum regi

com plet obsequium . N in u s notatis his iam non credit eum b en e

, col. 2. conu aluisse,cerebru m ei lesum | dicit,uel adhuc d eb ile; diu sustinet,

nec aliquid m alignitatis aut fraudis imponit, in partem bonam in

terpres optim us. P ariu s igitur fere vo tu m assecu tu s fraudis ne-

i tota] qu. tocius? i i oborte] aborte MS.

5

io

i5

20

25

30

farie locum eius frequens occupat, accedentem arcet et arguit, .

et quasi defectus eius im plere cupiens, altero uocato subitus aduo-

lat, castigacionibus, consiliis, et suis interposicionibus eum longe

detinet, uenientem uituperat, vitan tem laudat, et incantacionibus

5 infatuat aduersis. D ie b u s om nibus totus in lacrim as puer defluit.

M iratu r N in u s et dolet, et sciscit<at)ur quid hec. Ille stupidus ob

verecu n d iam silet. S e cre ciu s igitu r affatur re x Parium , sub inter-

m inacione uera fateri iubet. Ille proditor pedibus eius aduo-

lutus ven iam hiis v e rb is e x o r a t : ‘ P rop icietu r mihi clem entis-

10 sim us rex, ne fiam accu sator et cau sa m ortis puero quem enu-

triui et quem unico sem per sicut patrem eius affectu d ile x i ;

verb u m autem h oc a uobis ipsius am ore nim io celaui fateor,

quacunque m iseracione delictum eius ueniam h a b e a t ; h oc ego

m erui m ortem silencio tam fauore pueri quam m ea sim plicitate se-

15 ductus, et quod m e nunc flentem et inuitum fateri cogit dom inus

m eus, ab ipso v ix instanciis infinitis extorsi, et in quo certissim e

noui m endacem , m ihi contra m eam iurauit sentenciam se m ultas in

cultu capitis et uultus regii perpessu m an gu stias, et os vestru m

quod odore prenobili pom is estiuis et balsam o recenti precellere

20 non est dubium , sentine co m p a ra u it ; m oriens et m orte dignus hec

loquor. H in c est quod dom inum m eum tanto v ita t odio, quod ab

ipso uultum auertit, cap u t inclinat, m anum ori preponit, declinat

allo q u ia/ Q u is hanc discredere verisim ilitudinem possit ? Q uis

pu er non deuitet dom inum ? Q u is dom inus non fiat sanguinarius

25 innocenti ? Q u o d u nqu am crudelius adinuentum est | scelus ? Q u e 40 b, coi. 1.

nequiora uel a quibus e x co g ita ta uel audita sunt uenena ? Q u am

utrinque grau is et seua se d ic io ! quam pestilens et crudelis ini

quitas hec est in dom o dem onum vestita dupplicibus \ A t Prov. 3 1 . 2 1 .

certe timebit a fr ig o rib u s niuis. ■ -

3° R e x Pario credulus, iam am enti sim ilis, am atori suo fit inmiseri-

cors, et cum sit irato re g e nichil im m icius, differt tam en ulcionem ,

experiens an possit m isereri, cupiens m ag is indultor esse quam ’

ultor. A d s u n t interim ludi solem pn es annui d u itatis, quibus ipse

re x interesse tenetur, regalib u s insigniis et d iadem ate redim itus,

uel in eisdem festiuis ornatibus m ittere qui vice m eius su p leat et

tocius anni principatum a re g e prim us optineat toto regn o B a b i-

lonis. Iu b et e rg o re x puerum ad ludos ornari, proprium tan te 5

solem pnitatis equum ascendere, potestatem et im perium tocius

anni tribuens. P a riu s hiis intellectis m inus actum credens, quod an. ii. restat agendum in p ig er e x e q u itu r ; regem non audet ag g red i,

puerum inuadit, et m odis om nibus sollicitat in retribucionem tocius

b en ign itatis exh ib ite uel exh ib ende, cum lacrim is o rat nunc 10

prim o ueris honorem hunc sibi nesciente N in o conferri. P ron u s

ad carissim i prom ocionem nutricii pu er facilis annuit. P ariu s

e rgo die festo palaciu m egreditur, corona regia, uestibus, s(c)eptro

solem pnis et equo. N in u s em inentem tu rris ascendit sedem , ut

de puero u ideat quod procurauerat, et ecce P ariu s in porta 15

prenobilis, ad quem om nium o c u l i ; m oram facit, ut diucius

exp ectatu s aduentu p refu lgeat digniori, m aiestatem qu e non m inuat

precipitata leuitas, cum repente iuuenis ab abd ito subornatus

irruit, et indigne m aiestati iustam et iussam exh ib en s irreueren-

, coi. 2. ciam, ad cubile tantarum prodicionum cor glad iu m | prem it, ut 20

ferri frigid itas om nium tem peret fornacem irarum . E x c id it

, 4 . 2 5 . occisus, quoniam occidit super iracundiam eius s o l ; iuuenis

asilum altare proxim u m petit, accu rrit urbis uniuersitas, et iam

non m urm ur hom inum sed tum ultus est. R e x autum ans puerum

esse qui plangitur, sue uidere uenit auctorem iniurie. P ariu m 2 5

ag n oscit m ortuum et puerum inm orientem ei vid et, dulcissim um

inuocantem inter lam enta m agistrum , crinibus auulsis et pectore

tunso fidelissim i plangentem diligenciam nutricii. D elu su m se

d icit ut v id e t N in u s, at m odum ig n o ra t; talam um interius euocato

seorsum a tu rb is puero secreciu s in tr a t ; puer e x doctrina defuncti, 3 °

dem isso capite, m anum ori preponens, in genibus astat. R e x

item iratus et aliam ei iam m ortem in anim o preparans, inquit,

‘ Q u id naso m anum apponis ? Q uom odo tibi soli factus sum abhom inabilis ? N u n q u id oris m ei tantus est fetor ut propius

accedere nequeas ? * Puer, ‘ Im m o mei, dom ine, quod vito ne

sencias.’ R e x , ‘ Q u is tibi reuelauit ? ’ Puer, ‘ D o cu it m e Parius,5 quem am ab at unice; quod a m e celauerant uniuersi, silicet oris

mei tam nim ium esse fetorem , ut uobis m olesta fieret presen cia

m e a ; hinc michi propius attendendi presum pcio d e p e r iit ; hinc

m ichi sem per coram hanelitu m eo m anus, ne m ea uobis inportuna

sit feditas, e t m eo possit afflari uicio seren a serenissim i uultus

io ve stri sobrietas. In retribucionem autem huius prem unicionis et

alias e xh ib ite fidelissim e cure, peciit a m e mihi collatum a

uobis honorem , et tulit. E c c e coram vo b is totam hanc anim am

effusam , et m e m isericordie v e stre gen ibu s prouolutum , donec de

. pena debita doleam vel gratu lari possim de uenia.’ N in u s ad

1 5 hec non inm erito motus, in breui studio quid | contigerit aduertit, 4 1 at coi. 1.

m agn atesque suos Parii pestilentis duplicem edocet prodicionem

et iustissim am liuoris ulcionem , D e o iudicante, puerum que

restituit in graciam , et sedicionum au ctoris cad au er in equleo

suspendi iubet, u t m anifestetur in m ortuo quod m ale uixerit.

20 M isericors p ater noster in u irg a corrigit et baculo filios et in Ps. 2 2 . 4.

correpcione conseruat ab ultore furoris, donec plene contem pnant,

sicut Parius, qui statim conceptis prim is aduersus L a u su m e x

inuidia m otibus ad quieuit odiis, et inde non restitit, sed totus

in stitit ; qui quot tolerau erit e x L a u si prosperis aduersa, uel e x

25 prouectibus depressiones, e x augustiis angustias, tot intelligere

debuit castigacion es ; a t ipse contem ptu perfecto D e u m a se

fugauit, quo pro p ter hom icidium fedum auerso catu li leonum Ps. 10 3 2 1 .

rugientes hunc a D e o sib i quesierunt escam, et datus e st eis,

et custodierunt eum , plenam que uoluntatem haben tem ut filium

3° L a u si cum patre sim ul occideret, aliisque sibi sagin atu m nequiciis

7 attendendi] sic : qu. accedendi? 1 7 iustissimam] M S . iusticimam. 29, 30 M S . ut fil. L a u si. . . occid., plenamque uol. habentem.

S1S6 4

vocau eru n t cum placuit. H o c m odo quem D om inu s dereliquerit,

ille custodit, cui derelictus est, ut ipsi sem per im pune d eseu iat

cui deseruit, dam pnosisque su ccessibu s inpinguetur ad m ortem ,

d on ec im pleta sit iniquitas ad uindictam . A u d ia n t hec et

resipiscant liuidi, nec spernant quom odocunque rem eis m astica- 5

uerim , si quid utilitatis subesse uidebitur.

A p is et dulcibus et am aris h erbis insidet, et e x singulis aliquid

cere uel m ellis e lic it ; am ator sapiencie quem libet in aliquo

poetam approbat, et ab om ni p ag in a quam b aiulauerit recedit

docc(i)or. In stat enim et ad h eret litere, nec h ab et aliquam io

inuisam nisi peruisam , au t n eclectam nisi p e rle c ta m ; si qu id

au ctor opinatus est prouide, co m p ro b a t; si v e ro (quod a b s i t !)

ubique fu erit inutilis, non au ctoris im putat inepcie, ] sed h eb e

tudini proprie, sep eq u e repulsis dum inprobe lu ctatu r euincere

quod iuuet aut prosit, in nouas et m eliores incidit argu cias quam 15

penes se au ctor habuerit. Non sic im pii, non sic, sed oderunt

antequam audierint, vilipen du n t antequam appendan t, ut sicut

. in sordibus sunt sordescant adhuc.So lu m e x hoc placeo quod uetu sta loquor : libetne tam en nuper

actis aurem d are p arum per ? 20

D e Rasone et eius uxore, iiij.

R a s o C hristianus, unus e x hiis quos u u lgo uauassores aiunt,

castrum h ab eb at quod ipse fortissim um necessitate tuicionis

e x stru x e ra t; h ab eb at enim frequentes cum vicin a sibi p a g a

norum ciuitate congressus, cui quidam adm irabilis, quod nom en 25

dign itatis est, presidebat. C u m q u e ipsi R a s o virib u s im par

esset et num ero, su a tam en et unici filii sui strenu itate p reu aleb at,

cuius m atre defu ncta nouos e x coniugio sibi cupiens am icos

thoro priori secundam substituit, duxitqu e pulcherrim am ma*

' 6 A IS . ultilitatis. 1 5 iuuet] A IS . iuuat.

gnaru m qu e diuiciarum dom inam , cui sic anim a eius conglutinata

est, ut zelotipie cau sa se grau i diu et ancipiti deliberacione

suspenderit, utrum sibi p restet ad pudiciciam eius caute seruan-

dam D an (a)em eam facere uel Procrin. D a n (a )e m au d it auro

• 5 deceptam , et quecunque non am at scit am are p osse form a,

probitate, uel a u ro ; P rocrin illectam C ephali lau dat am oribus,

uxoriu m qu e sapienter ei liberas fecisse licencias ait, et utrum que

felicem , ipsam quod ipse uxorius, illum quod illa inde pudica, .i.

m erito et retrib u tio n e; uidet clausam errasse, liberam * se

10 clausisse, quod in libidinem exiit inclusa, quod se v a llo pudicicie

sep sit exclusa, quod qu e tim uit au sa est, q u e d ilexit n e g le x it ;

m auult beneficio m eritorum am ari quam carceris affliccione

tim eri, tim or enim sollicitus est ne tim eat, am or an xiu s ut

am etur. S o lu it igitu r a freno ium entum , ut | quocunque fam es 41 h coi. 1

15 iusserit pabula querat, ultroneam extollen s ad astra pudiciciam ,

castitatem indagine castro ve coactam castrati m eritis equalem

asserens. Illa uultu seuero, u erbisqu e certissim is com itantibus et

que rem com unt lacrim is, totam facit securitatem . Ille deside

rata v o ta com plectens allacrim atur ei, et notatis uere fidei m ultis

20 argu m entis rigo re m ollito a uiro pristino defluxit in u x o riu m ;

iam nichil unico et optim o cred it filio, im m o ipse cum preclara

fam ilia sua ceptis eius addicitur, quicquid est appetibile m anui

sue subicitur, nec restat quod ipsa desiderio suo dignetur.

A d d u x it ei quadam die casus adm irabilem cum m axim o

25 com itatu m ilitum ad ianuas, quem R a s o coram su a quasi procus

adhuc tam acriter inuasit ut nullo possit argu i senectutis incom

modo. C ap tu s est autem ea die sua filiique sui uirtute

adm irabilis et incarceratus, et clauis in m anu dom ine. H a b e b a t

, etatis adm irabilis plus puero, iuuene m inus, eratqu e ipsi statura

30 nim ietatis utriusque m edia, corpus habile, facies quantum

Sarrace n i potest am abilis. Capta est in om lis eius dom ina, et Judith 10

quoniam ipsi facu ltas est om nium data, forte posset uotum

im plere d e fa c i l i ; fit au d ax e x licencia, nulla se castigacione

cohibet, ab ipso s p e r a f quicquid a sene deficit, singu larem ei

carcerem facit tenebrosu m et fortem , et zone clauem eius ap p en

dit proprie, d istriccione ciborum et potus captiuum conficit, et id 5

m odicum quo u tendum ei cen setu r p er fen estram ut urso proicit.

N em in em patitu r accedere quasi nulli fidem h ab eat, sciens quod

om nis su p erb ia fam e dom atur, et quod R a s o sue cred it inpensum

fidelitati in iniuriosam ipsi cedit libidinem . C red itu r, et lau da

tu r qui credit, et la u d a t ; uir fallitur, nec m irum , uerissim os io

coi. 2. enim am ores exp rim it | u xo r ypocrita. S e c u ru s e x it ad e x p e -

diciones et prelia R a so , et sibi e x fide u xoris dom i u idetur

esse dum foris est. N a c ta igitu r lib ertatem lupa, susceptis ad

am orem sibi seruandum quascunque iubet caucionibus,- eques

cum adm irabili d ecep ta custodia clam recedit. Insid et a d m ir a -15

bilis equo R aso n i carissim o, quod et optim o et om nium inpari,

quibus in optata ciuitate receptis ad castru m suum R a so reuerti-

t u r ; audit et dolet, et in hoc se m axim e derisum dicit, quod

contra fabu las et h ysto rias et om nium ab inicio consilia sapien-

tum se fem ine cre d id e rit; non tam en adm irabilis, non uxoris, 20

non eorum que tulerunt, sed solius equi iacturam intem perate

plangit, nec filii nec fam ilie consolacione leuatur.

P o st aliquot e rg o dies in h ab itu pau peris ciuitatem ingreditur,

et inter sed entes ad elem osinam annotatur a sua, que, ut finem

tim ori suo faciat, eum adm irabili suspendio dignum iudicans 25

tradit. Q u i uoce preconia ciuitatem concitat, quatinus R aso n em

uideant publicum hostem , et reipublice su e pestem ducant ad

exterm inium . F i t concursus et clam or p o p u li; sonan t litui et

tu be. A d clan go rem igitu r et tum ultum excitatu r qui e xcu b at

prope filius R aso n is, et cau sa cogn ita, quam tocius in siluam 30

se cum arm ata fam ilia latibulo proxim am conferens cum silencio

p re sto la tu r; et ecce coram om nibus salu atrix d u ita tis dom ina

m ultis conducta laudibus, et adm irabilis disponens et m oderans

om nia. Inopinos igitu r et inerm es inuadunt rapide, filiusque

R aso n is adm irabilem ictu prim o m ortuum deicit. D o m in a super

5 optim um equum euadit fa c i le ; fit m axim a stra g e s equitum et

peditum , et tocius populi | dira direpcio. R ed u ctu s ad propria 42 a, coi.

R a so inter tantas leticias m estus residet, uilipendens predam e t

spolia, captiuos et m ortem adm irabilis, desolacionem ciuium , et

suam erepcionem , et quicquid actum e s t ; cum non redibetur

10 equus, nichil reputat. M u ta t ergo uultum et habitum ; sim ulat,

dissim ulat, non cu rat cui sim ilis fiat dum m odo sibi dissim ilis :

com positus et sibi quantum potest oppositus, eadem euasionis

die pauperibus assidet, et introductus cau et ne dom ine opponat

faciem , sed procu rat ut retro precelsum cui ipsa insidebat sca-

15 m num dorso ad dorsum sed eat. P recatu r in h ora cene qui co

epulabatur m iles dom inam quatinus cum ipso nocturno tem pore

ad suas recedat quibus h abu ndat ciuitates, allegan s quod ab om ni

tim ore R aso n is libera possit in deliciis tota gau d ere uita. T a li

bus et aliis paucis uerbis allubescit, orataqu e nouitatis am atrix

20 m ulier ad sua facile desideria trahitur ; hora d esign atu r ante luca-

num, locus porta m eridialis. H iis e rgo caucius R a so notatis, letus

egreditur, festin at et arm atus a castro suo reu ertitur in noctem et

in illa m eridiali pern ox excubat, secu ru s in m ilitem irruere si uene-

rit, ut ipsum interim at, uel dom inam sub ipsius abducere typ o si

25 preuenerit. S e d que non dorm it in desideriis m ulier anticipat

h o r a m ; uidens uirum arm atum adductum sibi optatissim um

equum offert quatinus ope su a conscend at eum . A t ille uisa

spe sua non inm erito inpiger descendit, equisque m utatis leti

, p ro p e ra n t; falsa dom ina se falli non sentit, e t nescia quo ten d at

30 uota sequitur irrita. R a s o labore victu s et lo n ga u igilia dorm it

in equo et ab u xo re stertens agnoscitur. O ra t illa quod m odi

cum diuertat donec d o rm ie rit; ille diuertit, sed | descendere tim et, 42 a, coi.

lancea fultus som pnum capit. M iles ergo cui non concessa

scandala delusus, totam concitat urbem , dom inam fu gisse

nunciat, et ecce ipsum cum m anu arm atorum m ulta prope locum

dorm icionis. P essim a illa, que non cessat scrutari qu aliter

eripiatur, uenientem uidet et quibuscunque potest ad u ocat signis. 5

Illis iam prope agentibus, equs R aso n is non assu etus in con

gressu quiescere, leuato capite hinnit, et pedibus arenam terens

dom inum suum a m orte p re m u n it; beneficio cuius e xcitatu s

R a so prim is incursibus resistit fortiter, filium que suum quem in

p ro xim a sp e ra b a t siluula fam iliam que vo ce p recelsa euocat. 10

Illi spe su a nullatenus segniores velo citer aduolant, et obu ias

fortiter abrum punt acies. R a s o equi sui celeritate quocunque

uult transfertur, et quibuscunque cupit hostibus im m in e t; fam i-

* liam suam hortatur, et se totum im pendit ulcioni. A t filius suus

sicut unicus unice patrem diligens uniform iter et om ni conatu 15

Aeti. sa ta g it illam ulcisci que causa malorum extitit, q u a tandem

r' decollata, cum capite ipsius triu m ph ator abcedit. R e d it R a s o

cum suis letissim a trophea referens. D e cetero ceteris ait,

‘ C au ete, et ego u obis dico, R aso n i credite, quoniam que m ulta

euaserunt aues recia m odico tandem capiuntur in laqueo, sicu t 20

1 . 1 7 . hec auis.’ S crip tu m e s t : Frtistra iacitur rete ante oculos pennatorum ; huiusm odi pennatis raro fru stra iacitur, non enim h ab en t

oculos : h ec auis, hec uulpa, h ec fem ina tot bonas u iderat fidei sue

facies, tot au d ierat et non exau d ierat diuitum preces, et a facie

S arrace n i captiui e xle g is et attenuati capta e x le x facta est et uilis 25

et adultera, legis et viri quibus[cun]que (secundum V e n e ris

:ol. 1. loquor iura) se retibus debuit, se negau it | et sibi laqueum inde

bitum et inopinum in ie c it ; h ec pennas habuit quoniam auolauit,

oculis caru it quia se non cauit, eo quod sibi uisum est crim en

dulcius quo n ocen d u s, quo R aso n i dam pnosius. 30

A t non sim iliter Rolloni ut R aso n i sua nocuit innocencia.

De Rollone et eius uxore, v.

R ollo, uir m agni nom inis et preclare milicie, m oribus et omni

statu felix, cum non esset zelotipus, pulcherim am h ab eb at

uxorem , cuius am ore lan gu eb at vicinus puer, form a, genere,

5 diuiciis, et optim a indole om nes illarum parcium excedens pueros.

Nec quid speraret habebat; fortissim is enim negatiu is depulsus Virg. EcU secum lacrim osus intente qu ereb at quid sibi deesset ad m eritum 2' 2' am oris. R o llo n em tandem respicit, m ilitem serenissim e fam e,

se uero puerum intra septa cunarum ad h u c m orantem nichil

1 0 egisse, nichil egregiu m g e s sisse ; iam se m erito spretum dicit,

et nisi preualuerit non debere preponi. S u a m ait iniustam

peticionem , illius iustissim am riegacionem . Ia m properat, iam

hanelat* ad arm a, iam om nibus interest ubique congressibus, et

edoctus preliorum astucias, varietates, et casus, ab ipso R ollon e

15 m ilicie cingulum accipit, ut proinde sibi fiat accepcior, et possit

dom ine fam iliarius loqui, uel significare quod d o le t ; et si non

nisi tantum eam uidere debeat, idem fecerit. E x i t igitu r quo

cunque ipsum m agister am or euocat ad om nes arm atas sediciones

uel rixas, et quam cunque torpentem au t sopitam reperit, excitat

20 et perducit ad sum m um , et non perductis om nium est potissim us

et potentissim us. E u a d it in breui laudes vicinie precellens

om nibus, et non transcensus ad m aiores accenditur. Vincit Cf. Virg.

ferratas acies, m uros et turres, et qui transuehit ipsum anim us ad Aen,VUt 22

om nes uictorias a seipso effem inatur, sed infem inatur, quoniam in

25 fem ineam transit im potenciam |, ut earu m instar sine respectu post 42 b, coi. 2.

v o ta currat, ouis intus et leo foris, et qui castra subuertit extero

rum a dom esticis curis castratus em ollescit, plangit, precatur, et

plorat. Illa non ut u irgo uel uirago, sed ut uir deuouet et

spernit, et quibuscunque potest m odis in desperacionem trudit.

20 perhaps non should be omitted. 24 qu. sed pocius infeminatur? ornon eff. sed inf. ?

C o n tig it u t die qu ad am iter facienti R olloni in d extera illius tam

d esiderate u xo ris su e fieret obuius predictus iuuenis, quern e x

nom ine d esign au it R esu m , conductisque ipsis aliquantulum quasi

dom inis et m aioribus b en ign is et supplicibus uerbis, dicta salute,

m igraret. Illa d issim ulat insolenter. R o llo uero diu respicit 5

em igrantem toto su spen su s in ipsum anim o, tandem que reflectit

oculos erratqu e silens. S u sp icio sa tim ensque sibi dom ina ne

quid aduert(er)it, qu erit quid hoc, qu are diu resp exerit non

respicientem . C u i R o llo , ‘ L ib e n te r asp exi qu od utinam sem p er

vid eam , nostri tem poris prenobile prodigium , hom inem genere, 10

m oribus, et form a, diuiciis et fam a et tocius terre fauoribus

or. Od. insignem , et qu alem non reperit scriptu ra ex om ni p a rte beatum.’

2? S<1* Illa e x tanta lau de plus anim o concipiens, quam ore h abens,

subintulit, ‘ N ec m ichi pulcher vid etu r, nec ipsum bonum au d iui/

A liu d autem in m ente uersat, scilicet quod R o llo fidelis e t 15

ueridicus est, et quod ab aliis au d ierat ipsius est assercione

credendum . P en itet iam ipsum repulisse, iam' d esperat posse

redim i quod actu m est, et quem hum illim um su p erb a spreuerat,

superbissim um h orret hum ilis optare. C u m q u e post iter thalam o

recipitur, flere libet, nec licet ob sca n d a lu m ; dolores enim 20

crim inis querunt latibula, et noctis filie secretos hab itant seorsum

thalam os. In d e se proicit in secreta secessus intimi, exp lo ratisq u e

plorando consiliis, una tandem et a u d ax p lacet sentencia, nuncio

coi. 1. tem ptare si uenire | dignetur. D esid eran tis euolat legatu s et arden

tem concupiscencia reducit inflam m ate, iussusque recedit. O rn a- 25

tum igitur V e n e ri sibique thalam um archanum su m m a secuturi .

uota subintrant, et inter eundum inquit illa, * M ira ris forsitan,

dulcissim e mi, que m e tibi tam subito cau sa post tot tam

crudeles dederit n e g a c io n e s ; R o llo cau sa fuit, nam fam e non

credideram , sed su a mihi, quem ueracissim um noui, p ersu asit 30

assercio te A p p o llin e docciorem , Io u e leniorem , M a rte leoniorem ,

pro tem pore, loco, et m odo, nec est aliqu a diis d ata preter

eternitatem felicitas, quam non tuis adiunxerit laudibus. Credidi, fateor, et capta sum, et ecce tibi desideratas offero leta delicias/E t decumbit, et attrahit, . . . frenumque furori ponens respondit,‘ Nunquam a Reso Rolloni pro benignitate retribuetur iniuria ;

5 inurbanum enim est ut ei thorum uiolem, quem mihi totus negauit orbis, et ipse prestitit/ Sic abscedit et abstinet; potest et non est transgressus ; vicerat ipsam ut sibi pareat, uincit seipsum ut ipsa careat; uictoria prior diu dilata, posterior cito collata, illa fugando longis quesita uigiliis, hec fugiendo breui sed

10 forti parta vigilancia; illa dulcis et dilectans, hec amara et dolens,sed fructus earum mutatis inuenientur saporibus in tempore Mt. 1 3 . 3 0 .

messis.Sic contra fidem Nasonis a iuuene et cupido reddita est

quantum in ipso est uirgo; hec autem in ipso sue feruore 15 libidinis, in ianua Dyones, in precipicio promte ruine, in despera

tione continencie. Quis non miretur, et non hunc imitetur si possit? Hic certe potuit fugam inuadere gracia preuentrice, et arreptus euadere gracia subsecutrice. Fortis hic, sed in eo fortis utrimque Dominus ; laudabilis hic, sed a Domino. Videbit hec

20 piger et expectabit graciam; excusabit et incurrit offensam.Nos autem nunc non sic, | sed sciamus sine Ipso nichil posse fie r i, 43 coi. 2.

et conemur tanquam ex nobis inicia sint, et nulli conatui desit J°' spes et oracio; accingamur vim facere Deo nobis ut assit, et nostram Ipsi placere sciamus uiolenciam; virtus pallium appre-

25 hensa non linquit, sed quo traxeris ultro comitatur optata. Qui carni precipit, effugit iram, et qui sibi frenum ponit, a Domino dirigitur : Ipsi grates a quo gracie.

Explicit distinccio tercia Ntigarum Curialium .

3 something is wanting after attrahit 7 pareat] M S . parcat.2 3 Deo] M S . donec.

, Aen. 9•

col. i.

IValteri Map, de N ugis Curialium ,, distinctio quarta.

Incipit quarta. Prologus. i.

A d nostram om nium instruccionem exp e d it ut nem o clausis

oculis uel au rib u s uel aliquo sensuum inofficioso viu at, sed e x reb us

oportet extrin secis intrinsecus edificari, p er hec. S a n e , quia ceci 5

sum us ad futura, presencia qu edam palam sunt, et preteritorum

aliqu ot que non uidim us uidere properem us. Q u e non audiuim us,

non fastidiam us, sed D e o fu tu ra com endantes, inform ari festi

nem us e x his in quibus nobis D o m in u s im itacionem posuit au t

fu gam , nostrum sem per orantes refugium , ut eleccionis p u re 10

bonorum Ip se in nobis consecucionem , et fu g e m alignitatis Ip se

faciat effugium .

V id e o iuuenes que uident et audiunt uel spernere uel parui-

pendere, m ultosque dom i torpentes, qu orum senectus au t uilis

est au t m ediocritatem non euadit. P u eru m uidi, de cuius eciam 15

cogn acion e glorior, inter nos et a nobis educatum , sem per ab ore narrantis pendentem, m aioribu s suis herentem , collegia bonorum

querentem , forcia qu equ e tem ptantem , nunquam ociosum ,

in defesse negociosum , acerrim e indagacionis ad om nia h on esta

in tantum u t cum non esse t literatus, quod doleo, q u am libet 20

literarum seriem transcribere sciret. A n te q u a m esset annorum

xxti. m atrem n ostram et suam A n g lia m exiuit, sequ e P h ilippo

Flan d re n siu m com iti solum alien igen am dedit, quatinus arm is

instrui m ereretu r ab ipso, ipsum que | p reelegit d o m in u m ; nec

. iniuste, quoniam om nium huius tem poris principum excep to 25

nostro strenuissim us est arm is et regim ine, p o stq u am H en ricu s

r e x iunior decessit, nostri filius H e n rici regis, cui nem o, D e o

g ra cia s ! hodie p a r est.

D e ce ssit autem ille prenom inatus H en ricu s apu d M artellu m

m ense quo hanc paginam apud Salm u ru m scripsi, die sancti

B arn ab e apostoli, anno ab incarnacione D om ini M °. c. octogesim o

secundo, et sue natiuitatis x x v ij°, v ir noue adinuencionis in arm is,

5 qui miliciam fere sopitam excitauit, et ad sum m um usque perduxit. Lucr. i. 29. E iu s possum us virtu tes (qui eum uidim us ipsius am ici et fam i

liares) e t g r a c ia s describere. Speciosus erat p re ceteris statura et Ps. 44. 3. facie, beatissim us eloqu encia et affabilitate, hom inum am ore,

gracia, et fau ore felicissim us, persuasione in tantum efficax ut fere

10 om nes patris sui fideles in ipsum insu rgere fefellerit. A b sa lo n eum

(si non m aior hic uero fuit) com parare p o s s is ; ille unum habuit

A rch ito p h e l, hic m ultos, et nullum C h u s i ; quod quidem hodie

m anifestauit D om in u s, qui om nes misericordias D auid fidelis Isa. 55. 3. dom ino nostro patri suo com pleuerit, id e st illas qu as ipse fideli suo

15 D a u id habuit, quoniam ex omni tribitlacione eduxit eum Dominus, Ps. 53. 7.

et super iram inimicorum suorum despicit oculus eius. A b sa lo n suus

totam e xcitau erat A q u itan iam , B u rgu nd iam , et e x F ra n cis m ultos

in patrem suum dom inum nostrum , et om nes M an sellos et A n d e -

gau en ses et Britones, et e x quibus nobiscum m ilitabant m axim a

20 pars u acillabat ad ipsum . M anselli tam en et A n d e g a u e n se s palam

nos obsidentes Lem ou icas, spretis lacrim is et supplicacione nostra,

liquerunt et repatriantes coegeru nt exercitu m solui pau citate re

m an en d um . Confluentibus autem ad ipsum A b sa lo n uiribus orbis

in p atrem suum apud M artellu m iurauit, et ea die percussus ab

25 ultrice iustissim a d e x tra m artello m ortis | euanuit, et uersa est in 43 coi. 2-

sedacionem sedicio ; quieuit igitur orbis Phitone perempto. Q ui Claud, in cum iussisset corpus suum R o to m e sepeliri, ablatum est et in

ecclesia sancti Ju lian i v i detentum a Cenom anensibu s et ibi tu

m ulatum ; sed hodie iussit re x p ater eius illud inde R o to m am

3 ° deferri, quatinus ibi sit eius im perpetuum m em oria viri fauoris et

graciaru m pleni. Q ui quod diues, quod generosus, quod am abilis,

13 qu► fideles, as the Bible text ?T %

quod facundus, q u o d pulcher, quod strenuus, qu od om nim odis

graciosus, quod paulo minor angelis, totum conuertit in sinistram ,

et peru ersa felicitate fortissim us tam infrunito factu s est anim o

patricid a, ut in sum m is desideriis m ortem eius posuerit, sicut

aiunt M arlin u m de ipso proph etasse, Linxpenetrans omnia exido 5

proprie gentis imminebit. N ich il inpenetratum liquit, om nem

lapillum m ouit, totu m fedauit prodicionibus orbem , prodigialis

proditor ipse p ro d igu sq u e m alorum , fons sceleru m serenissim u s,

appetibilis nequicie fom es, pulch errim a peccati regia, cuius erat

regnu m am enissim um . U t sciatis quom odo creator fuerit h ereseo s 10

p ro d ito ru m ; p ater suus totum sibi sed au erat ad p acem m undum ,

tam e x alienis qu am e x suis ; hic au tem rum pi fed era fefellit, et in

regem pacificum con tra iuram enta iuratorum arm a coegit, periurus

ipse patri, m e vid en te, m ultociens ; frequens ei po n eb at scandalum ,

victu sq u e redibat, eo sem per ad delicta procliuior quo securius a d - 15

u ertebat sibi ueniam non p o sse negari. N u lla s unquam m eruit

iras quas non p o sset prim is p lacare lacrim is ; nil concupiuit quod

non paucis exto rq u eret blandiciis, qu ipp e qui quem uis h om i

nem contra seipsum optinebat, qu ia contra conscienciam et fidem

D e o derelicto, qui m alleus percu ssu s in M a rte llo peniteris d e- 20 cessit ut aiunt, sed ad pacem patris nullo potuit inflecti m onitu,

quasi ‘ si d ecessero quiescam , | si non, im p u gn ab o / Depositam habebat in corde guerram ; fratrem qu e suum R icard u m , cuius inta

b esceb at odio, reliqu it heredem , et d ecessit iratus ; dissim iliter

re sp exit D o m in u s finem . 25

Epilogus. ' ii.

H u n c in curia re g is H e n rici libellum raptim annotaui scedulis

et a corde m eo uiolenter extorsi, dom ini m ei preceptis obsequi

conatus. H o rre b a m enim quod ag eb am , lu ctabar euincere quod

nequibam . C u m enim ab om nibus curiis sint M u se refuge, no- 3 °

22 qu. add diceret after quasi? 25 The chapter seems unfinished or imperfect,

stram super om nes abiurauerunt, qu ia prorsus ab eis auersam et

longe plus aliis aduersam , quia u exacio tantum quietis interpolari

non pacieb atu r ut ad som pnum sufficeret, nedum ad studium . C o

ge b am eas et in d ig n a b a n tu r; veru m p tam en, au dita m orte dom ini

5 m ei predicti regis, post biennium exequ iarum exinanitus lacrim is,

ad puteal exsu rgo , lucrum inestim abile nunc prim o uidens quod a

curia liber sum , unde relegatu s quiete noua percipio quam m isere

fuerim ibi religatus. Q u iete dico recte quidem , si quies est

certis indiciis agn oscere tenebrarum absolucionem , et perm ittente

10 D om ino, qui foras eum ad uincula misit, regnum ipsius om nibus

dom inari. D a ti sum us illi cui cessit facu ltas et caro beati Jo b , et

tanto seuiorem eum sentim us et nos ad uictoriam im prom ciores

quanto sum us a paciencia rem ociores. S cru ta tu r et eu ertit orbem

antiquus ille dierum , om nium cord a possidet et obtentu m undi Dan. 7. 9.

15 g lo ria tu r ; preua(ri)cator serpens spiris om nia cingit, au t nichil au t Cf. Claud, in m odicum e xtra relictum est. D u d u m a prauis exactorib u s fiebant 3

iniquitates sub alicuius cause pretextu , saltem u t aliqu a sim ilitu

dine iusticie velam en h ab eret nequicia. N u n c autem et iusticia

periit, et facies eius non requiretur. Im m o pace deleta penitus

20 apertus est in rapina furor, | et tam obstinate frons om nis induruit, 44 coi. 2.

ut pudor et reuerencia nichil sint. Ia m nem o lesus queritur au t

querere potest cur hoc, qu ia racio nusquam est, et nem o respondet

ad hoc. E t mihi nunc prim o p lacere potest puteal, quia cum orbe

. m utate sunt M u se, et iam non oportet ab antris earum loqui, Claud. /. c. 25 nec in regulis arcium artari. Q u idlib et ut lib et agim us, et non e s t I4*

* distinccio uirtutis et vicii. Redeat Cato, reuertatur Numa, Fabiireddantur, et reuocentur Curii, fiant rediuiui Rusones, id agetur Martial, v. quod agitur. Nam ubi nichil humanitatis, non utetur sapiencia 28* 3’ 4* Cato, Numa iusticia, Fabius innocencia, comitate Curius, pietate

30 Ruso: cum nichil eorum unde boni fuerunt, f nimirum stupidi sunt.

25 Quidlibet] MS. + in regulis lined through. 27 Rusones] MS. rusores,30 something is wanting such as in precio habeatur or estimetur,

S i N eronem , si V itell(i)u m , si C atelin am suscites, se reperient in-

m aniores plu rim os; S i M am ertu m a m anibus excites, nichil ad tot

R u fin as facient E ly c o n et Pieru s. D o rm ia t e rgo cum H o m e ro

M aro, cum C atu l(l)o M a r s u s ; v ig ile n t et dictent C h eru lu s et C lu -

tial uienus, B au iu s et M e(u)iu s, et m e nichil interstrepere prohibebit. 5

^ rv* T a liu m tem pora su n t poetarum . O b iu rg are non possunt M use,

157: nec iniurias ulcisci, nec in artibus causabuntur, quod alias u bique

: fit. Id eo tutus et inerm is ag g re d io r quod trepidabam .

^6 3 T a le s nunc inueniat libellus le c to re s ; hii m e poetam facient, sed

non sic im pii legunt, non sic, et ideo m isellum hunc uentilabunt, 10

ut puluerem ; oderunt enim an tequ am audierint, uilipendent an te

quam appendant, inuident priu squ am uideant. Incidencia uero si

notare fas est, incidit.

A m icu m habui, uirum uite philosophice, quem post lo n ga

tem pora m u ltasq u e visitacion es annotaui sem el habitu, gestu , 15

uultuque m utatum , suspiriosum , pallidum , laucius tam en cultum ,

loquentem parciu s et grau iu s, insolita sim ultate su p e rb u m ;

pristina perierat facecia, m orosaque io c u n d ita s; egru m se dicebat,

1.1. et m ale | sanus erat. So liu ag u m uidi, m eaque quantum reu eren cia

mei sinebat declinantem alloquia. V e n e ris arrepticium uidi. Q u i c - 20

quid enim uidebatur, totum erat proci, nichil philosophi. S p e s ‘

tam en erat, ut post lapsum resu rgeret. Ig n o sce b a m qu od igno

r a b a m ; ludum putabam , et erat seuum serium . U x o ra ri tende

bat, non a m a ri; M a rs nolebat fieri, sed M u lcib er. T a m e n m ihi

m ens excidit, et qu ia m ori pergebat, com m oriebar ei. L o cu tu s 25

sum et repulsus. M isi qui loquerentur, et ut noluit eos audire,

33- dixi, ‘ Fera pessima deuorauit tmicum meum ’ : et ut om nes am i-

cicie uices im plerem , epistolam ei scripsi, m utatis nom inibus no

stris, m e qui W a lte ru s sum V a le riu m uocans, ipsum qui Iohannes

est et ruffus R uffinum . Pretitulaui epistolam sic. 3 °

1 reperient] MS, repedentur. 2 Mamertum] ^.=Claudian? 3Rufinas] qu. Rufinos? 24 Tamen] qu. Tandem?

NOTE:The following Epistle is current separately in a number of manuscripts. The text

of it was printed among the spurious works of St. ferome (Martianay V. 337 ; Migne, Patrol. Lat. xxx. 254). I subjoin to the text of the Bodleian manuscript (which I take as the basis of the text) the variants of the two oldest copies which I have foundy viz. Bodl. Digby 6*j f 80, of cent, x ii-x iii (D) : and Trin. Coll. Camb. 0. 7. 7. f . 64 by of cent. x iii early (T). The rejected readings of Bodl. 851 (0) are given apart

from these.Particulars of some of the manuscripts and commentaries are reserved fo r a

special note.

D issuasio V a le rii a d R u ffin u m philosophum ne uxorem ditcat. iii.

L o q u i prohibeor et tacere non possum . G ru e s odi et uocem

ulule, bubonem et au es ceteras que lutose hiem is grau itatem

luctuose p re u lu la n t; et tu subsannas uenturi uaticinia dispendii,

5 uera, si perseueras. Ideo loqui prohibeor, veritatis augur, non

voluntatis.

Lu<s)ciniam am o et m erulam , que leticiam au re lenis concentu

placido preloquuntur, et potissim um philom enam , que optate tem

pus iocunditatis tota deliciarum plenitudine cum ulat, nec fallor.

10 G n ato n es diligis et com edos, qui dulces presu su rran t illecebras,

et precipue C ircen, que tibi suspirate suauitatis arom ate gau d ia

O. 7 Lu(s)ciniam] Luciniam. 10 comedos] commendas.

1 Incipit epistola Val. ad Rufum de dissuasione uxorandi D. . Dissuasio ual. ad ruffinum ne ducat uxorem T. • 2 om. Loqui.. . possum T. et tacere]sed tacere D. 3 om. bubonem T. lutose] lutuose D. 7 Lusciniam]Luciniam D ; Lucinam T.- 8, 9 potissimum &c.] potissime phil. que opt.temp, deliciarum iocunditate cumulant T. 10 comedos D. 11 om. tibi T.*

D has rubrics io the various paragraphs e.g. 1. 1. Exemplum de auibus luctuosis; 1. 7. Exemplum secundum de auibus letificantibus. These I have omitted.

plena perfundit, u t fallaris. N e sus fias au t asinus tacere non

possum .

31* P rop in at tibi m ellitum toxicon m inister B a b e l; blande ingre-12. ditur et delectat, et impetum spiritus tui co n d u cit: ideo loqui

prohibeor. 5

32- S c io quod in nouissimo ut coluber mordebit et uulnus im prim et

im par omni tiriaco : ideo tacere non possum .

M u ltos h ab es vo lu p ta tis tue persu asores in cap u d tuum |

. 2. facundissim os, m e solum elinguem preconem u eritatis am are qu am .

n a u s e a s ; ideo loqui prohibeor. IO

. 9» R e p ro b a ta est fatu a vox anseris inter olores tantum delectare

doctos : ea tam en senatores edocuit salu are u rb em (ab ) incendio,

thesauros (a) rapina, se ipsos a telis hostium . F o rsita n et tu cum

senatoribus intelliges, qu ia prudens es, qu od organ (iz)ant tibi

olores interitum et an ser salutem str e p it ; ideo tacere non possum . 15

D esid erio tuo totus inflam m aris, et speciosi nobilitate capitis

seductus, chim eram m iser nescis esse quod petis : sed (et> scire

deuoues quod triform e m onstrum illud insignis uenustetur facie

leonis, olentis m aculetur uentre capri, v iru len te arm etu r cau d a

vip ere ; ideo loqui prohibeor. * 20

. i. Illectu s est U lix e s sim phonia sirenum , sed quia Sirenum uoces et Circes pocula nouit, uirtutis (uinculis) sibi v im fecit, u t *

v ita re t u oraginem . E g o au tem in D o m in o sperans conicio quod

U lix is im itator eris, non ■ E m p e d o clis , qui su a philosophia ne

O. 3 toxicon] text torictf», marg. toxicon. 6 imprimetur. 7 tiriaco] toxico.1 Ne sus &c.] Ut sus f. aut as. ideo tacere D ; Ut as. f. aut sus T. 3 Propinat

. . . minister] Propinant. . . ministri DT. toxicon DT. 7 tyriaco D ; tiriaco T.iz

12 edocuit] docuit DT. 12, 13 ab incendio. . . a rapina DT. 14 organant D ; organant T. om. tibi T. 15 et anser] anser uero D. 17 essenescis quam petis, sed et scire D ; quod et scire T. 18 triphorme illud m. T.21 Illectus] Delectatus DT. 22 uirtutis] ueritatis D. uinculis sibi DT.23 conicio] adicio DT. 24 sua] sui T.

10

dicam m elancolia uictus, E th n a m sibi m ausoleum elegit, et p ara

bolam quam audis aduertes, quod tim eo. Id eo tacere non possum .

T a n d e m valid io r est tuus ig n is ille quo tibi conuenit pars

aduersa, quam ille tuus quo in m e a c ce n d e ris: ne m aior

5 m inorem ad se trah at et peream , (id eo) loqui proh ib eor.

U t spiritu lo q u ar quo tuus sum , pensentu r ignes lance

qualibet, equali uel inequali, v e rta tu r in periculum capitis m ei

quicquid (agas quicquid) iudices : indulgendum est michi, qui p re

am oris -impaciencia tacere non possum .

P rim a prim i u x o r A de p o st prim am hom inis creacionem

prim o peccato prim a soluit ieiunia contra preceptum D om in i.

Paren tau it inobedfencia, qu e citra m undi term inum non ab sistet

exp u g n are fem inas ut sint sem per indefesse trahere in con

se q u en d a m quod a m atre sua traxeru n t. A m ice , contum elia

15 uiri est u xor | inobediens : caue tibi.

V e rita s que falli non potest ait de b eato D a u id ‘ In u en i n iru m secundum cor meum*. H ic tam en egre g ie precipitatus est am ore

m ulieris ab adulterio in hom icidium , ne unquam sola veniant scandala. D iu e s est enim om nis iniquitas societate plurim a et

20 quam cunque dom um intrauerit suis tradit inquinandam conuiciis.

A m ice , B e rsa b e e siluit, in nullo m align ata e s t : nichilom inus tam en

facta est stim ulus subuersionis uiro perfecto et m ortis aculeus m arito innocenti. N u m q u id (in)nocens erit que contendet (et)

45 a, coi. 1.Act. 13. 22. (1 Sam. 13. M.)Mt. 18. 7, Lc. 17. 1.

O. 6 tuus] apparently cirris 7 om. incoinquinandam (conuiciis = fellow-vices)

12 inobedienciam 20

1, 2 et parabolam . . . timeo om. T. et parab.] sed parab. D. 3 ignis tuus ille T. om. ille D. conuenit] conuiuit D. 4 ne maior] timeo ne maiorD. 5 peream] + ideo DT. 7 equali et inequali D. vertatur] -f- in DT.8 quicquid] + agas quicquid DT. 12 inobediencia et citra D. absistet]absistit T. 13 ut sint] que semper erunt D et sint T. 16 non potest falli T. 18 ab homicid. in adult. T. veniant sola T. 20 inquinandam DT. 21 om. tamen T. 23 innocens D nocens T. contendet] contendit DT + et T.

U1354

e lo q u en d a, ut D a lid a Sam p so n is, et form a, u t B ersab ee, cum huius

sola pulcritudo trium phauerit et nolens ? S i non es am plius secu n

dum cor D o m in i quam D a u id , cred e quod et tu precipitari potes.

S o l hom inum S alom o n , th esaurus deliciarum D om ini, sapiencie

sin gu lare dom icilium , crasso tenebrarum fu scatu s atram en to 5

lucem anim e sue, odorem fam e sue, gloriam dom us sue fem inarum

‘eg. fascino am isit, et postrem o incuruatus caram Baalim e x eccle

siaste D o m in i m utatus est in m em brum Z ab u li, ut adhuc m aiori

u ideatu r detrudi precipicio quam P h e b u s in casu Ph etontis, qui

de A p o llin e Iou is factu s est p asto r A d m e ti. A m ic e , si non es 10

sapiencior Salom o n e, qu od nem o est, non es m aior qu am qui

teg. p o t e s t a fem ina fascinari. Oculos tuos aperi et tride.' O p tim a fem ina, que rario r est fenice, am ari non potest sine

am aritudine m etus et sollicitudinis et frequentis infortunii. M a le

ve ro , quarum tam copiosa sunt exam in a ut nullus locus sit exp ers 15

*• 12. m align itatis earum , cum am antur am are puniunt et affliccioni

'lus' u acant tcsgue ad diuisionem corporis et spiritus. A m ic e , et(h)icum

hei. 6 . est Videto cui des : et(h)ica est Videto ctd te des.'ol. 2. V e x illa pudicicie tulerunt cum S ab in is L u c re c ia | et Penolope,

et paucissim o com itatu trophea retulerunt. A m ic e , nulla est 20

L u crecia, nulla Penolope, nulla S a b i n a ; om nes time.

O. 4 Salamon 6 om. odorem fame sue. 18 ethica] elicum20, 21 et paucissimo ,. .Penolope] om.per homoeot.: supplied in margin in contem

porary hand.

' 1 Dalila D. huius] eius T, 2 et nolens] et si nolens D. sed n. T.5 fucatus DT. 6 odorem fame sue DT. 6, 7 feminarum fascino] amoremulieris D. am. mulierum T. 7 om. postremo T. Baalim] balaam D.

grauiori8 mutatus] factus T. om. in T. 8, 9 adhuc uid, maiori precip.detrudi D. maiore T. 10 Admeti] + regis T. 10, 1 1 si non esSal. maior D. 12 potest] possit T. fasc. a fem. P. 13 phenice,non potest amari T. 15 vero] autem DT. expers sit D. 17diuis. anime et corp. D. 17, 18 ethicum, ethica DT. 21 time omnes DT.

Ingresse sunt acies in Sabinas Scilla Nisi et Mirra-Cinare, et secute sunt eas turbe multe omnium viciorum exercitu stipate ut gemitus et suspiria et tandem infernum captiuis suis faciant.Amice, ne preda fias inmisericordium predonum, non dormias in

5 transitu earum.lupi ter, rex terrenus, qui eciam dictus est celorum rex pre

singulari strenuitate corporis et incomparabili mentis elegancia, post Europam mugire coactus est. Amice, ecce quem bonitas super celos extulit, femina brutis comparauit. Poterit et te

10 femina cogere ad mugitum, si non es Ioue maior, cuius magnitudini nemo alius par fuit.

Phebus, qui sapiencie radiis tocius orbis primiciauit ambitum, ut merito solis nomine solus illustraretur, infatuatus est amore Leucotohes, sibi ad ignominiam et illi ad interitum, et ecliptica

x 5 diu vicissitudine varius factus est frequenter sui egenus luminis,quo totus (uniuersaliter) egebat mundus. Amice, ne lumen quod Lc. 11. 35. in te est tenebre fiat, Leucotohen fugito.

Mars, qui deus bellancium dici meruit triumphorum familiari frequencia, in quibus expedit maxime prompta strenuitas, nichil

20 sibi metuens a Vulcano ligatus est cum Venere, inuisibilibus quidem cathenis, sensibilibus tamen; hoc autem ad applausum satirorum et derisum celestis curie. Amice, meditare saltem cathenas quas non uides et iam in parte sentis, et eripe te dum adhuc sunt rupti(bi)les, ne claudus ille faber et turpis, quem

O. 3 ut gem. et susp. ut tandem infamiam marg.: al. infernum

1 Cilla DT. 2 et secute] om. et T. 3 ut gemitus (gemitum T)et susp. et tandem infernum DT. 4 preda sis uel fias D : fias pr. T.ne dormias T. 6 qui et rex cel. dictus est DT. 13 illuxcraretur D.14 Leucotoes DT. et illi] om. et DT. 15 uiciss. diu D. freq. suiluminis expers DT. 16 uniuersaliter habent DT. 17 fiat] sint D : sit T.18 bellantium deus T. 21 ad applausum &c.] et ad pl. sat. et derisum D :ad pl. sat et ad der. T. 23 iam] adhuc corr. to iam prima manu T. 24 ru- ptibiles sunt D : reptibiles T.

U 2

Er/. 4. nec deus est mensa dea nec dignata cu b ili, te sue Veneri suo I x more concatenet et te sui similem, turpem et claudum, uel | quod

magis metuo loripedem faciat, et non possis, quod saluat, fissam 9 . 6 . habere ungulam , sed alligatus Veneri dolor fias et derisio

uidencium dum tibi applaudunt ceci et videntes minantur.A falso dearum iudice reprobata est Pallas, quoniam delectare

non promisit sed prodesse. Amice, numquid et tu sic iudicas ?Video te iam fastidienti animo tota celeritate percurrere que

legis, et sentencias non attendere sed expectare scemata. Frustra ~p. i. expectas dum hic tu rbidu s am nis effluat, aut dum hec feculencia

secedens pura sibi fluenta subroget; similes enim sui fontis oportet esse riuulos, turbidos aut claros. Sic impericiam cordis mei vicium oracionis exprimit, et strumosa diccionum imparitas delicatum offendit animum. Huius imbecillitatis michi conscius, diuertissem me a dissuadendo libenter; sed quia tacere non potui, ideo locutus sum ut potui. Quod si michi esset tanta stili virtus quantus est scribendi animus, tam elegancia tibi verba transmitterem et tam nobili maritata coniugio, ut singula seorsum et simul omnia suum viderentur auctorem benedicere. Sed qui(a) michi omnia debes quecumque nudus adhuc et infecundus amator, non dico sterilis, promereri potest ex omnibus, michi aurem

O. 20 nudus adhuc amor et infec. amator.

1 dignata] dedignata T . 1 , 2 concathenet D : s. m. conchatenet T .2 uel] immo D T . 5 ceci] uel ceteri D . om. et videntes minantur D T .6 quoniam] quia T . 8 precurrere T . 9 om. et D . 10 effluat]defluat D. aut dum] om. dum D T . 1 1 sibi] tibi T . 1 2 inpericia T . 1 5 om. me T . 16 om. ideo D. 1 7 elegencia T . uerba tibi T ,J 9 viderentur] urerentur D : uid. suum T . 19 sqq. Sed quia & c.] Sedquia m. om. deb. quecunque nudus adhuc amor et si infecundus non dico sterilis mereri potest ex omn. his mihi interim aurem prebe p a t D : Sed quia om. michi debes quecunque recens (marg.. nudus prim a manu) amor et adhuc recens mereri potest {rest as text exc. aurem mihi) T .

5

10

i5

20

interim prebe pacienter, dum euoluam quod implicui, et a m e

ne requiras purpurissum oratoris au t cerusam , que m e nescire fateo r et fleo, sed scribentis votu m et pagine ueritatem accepta.

Iulius C esar, cuiits am plitudini artu s f u it orbis, die qu a nobile

5 filum ipsius au sa est occare seua nim is A tro p o s, T o n g illo , hum ili

quidem sed diuino, quia stilos predocenti, aurem hum iliter

inclinauit in va lu is C a p ito lii ; quodsi et anim um , penas ei

dedissent quibus ipse. T u uero m ichi stilorum tuorum prenuncio

aurem inclinas ut aspis veneficis \ anim um ad h ib es ut ap er

1 0 latratibus : placaris ut | dipsas cui sol incanduit a ca n cro ; tibi

consulis ut sp reta M e d e a ; tibi m isereris ut equor naufragis. Q u od

m anus contines, reuerencia regie pacis e s t A m ic e , hum iliauit

se licet citra perfectum dom itor orbis fideli suo, et pene pedem

retulit quia pene paruit, peneque succubuit, quia non plene

15 o b e d iu it: nichil illi hum ilitas m ulta profuit, quia non plena. Q u id

tibi con feret tu a tam ferina inhum anitas et rig o r inflexus e t

h orror supercilii, qui ultro irruis in latronum insidias inerm is ?

H u m ilia te, sodes, ad m odum hum ilitatis eius qui totum sibi

m undum hum iliauit <et audi am icum tuum). E t si C e sare m

20 errasse credis, quia consilio non credidit, .e x a u d i et atten de

quid aliis contigerit, ut prosit eorum tibi lesio. Indem pnis e st

enim castigacio quam persu adent exem plaria. N e scio quo refugio

tutus es, aut quo asilo torpescis. C e sa r im m isericordes per-

O. 11 Media 14 peneque] sc. poenaeque. 2 3 asilo] marg. al. consilio

2 ne] non D . 3 accepta] accipito D . 5 filum] filium T . ipsius] eius D. ausa] so marg. prim a m anu: text uisa T . seua] seu^ra D. Tongilio D.6 quia stilos] et st. D . 7 quodsi] qui si D. 9 aurem] animum T . 1 3 citra] circa T . 1 3 sqq. fideli suo & c.] fideli suo et pene pedem retulit quia pene paruit et pene succubuit quia pene obediuit et non penitus. Nichil enim illi multa humilitas profuit D : fideli suo et pene succubuit quia pene obediuit et non penitus {m arg.: sed plene succubuit quia plene non obediuit). Nihil illi humilitas profuit multa T . 16 conferet] confert D . 17 ultro in latr. insid. irruis, om. inermis T . 1 8 ad humilitatem eius T . 19 et audi amicum tuum D T .20 quia cons.] qui cons. D T . 23 aut] et D.

cf. Juv. x. i68*sq.

cf. Ps. 57 .5> 6.45 b, coi. 2.

? ciu. i- 3- chol.. 15.

2. 2.

hocl..d e

ol. 1 .. adv. 1may

fidos resp exit et non est re u e r s u s : tu, si unquam tale g ig n a -

sium euasisti, pios im pios inuenisti.

Phoroneus re x , qui th esau ros legu m populis publicare non

inuidit, sed his prim us G re co ru m stu d ia deaurauit, die qu a uiam uniuerse carnis ingressus est ait L e o n c io fratri suo ‘ A d sum m am 5

felicitatem m ichi nichil d eesset si m ichi sem per u xo r d efu isset/

C u i L e o n ciu s ‘ E t quom odo u xo r obstitit ? ’ A t ille ‘ M a riti

om nes h oc sciu n t/ A m ice , utinam sem el m aritu s fueris et non

sis, ut scias quid felicitatem im pediat.

V a le n ciu s im perator octogenariu s et ad h u c uirgo, cum au d isset 10

die fati sui p recon ia trium phorum suorum recoli, quibus ipse

fu erat frequentissim us, ait se tantum u n a u ictoria gloriari, e t

requisitus 4 Q u a ? ' respond it ‘ Q u a inim icorum nequissim um

dom ui carnem m e a m / A m ic e , h ic im p erator ingloriu s m ig ra sse t

a seculo, nisi ei fortiter restitisset cum qu a tu fam iliariter a s s e n - 15

sum pepigisti.

C icero post repudium T e re n c ie u xorari noluit, dicens | se

p ariter uxori et ph ilosoph ic operam d are non posse. A m ic e ,

utinam h oc tuus anim us tibi respondeat, uel tu a m ichi lingu a,

et saltem loquendo eloquencie principem dign eris im itari, u t 20

m ichi spem facias uel uanam .

O. 1 respexit] text repperit m arg. al. respexit. 3 legum] marg. al. regum, publicare] text supplicare m arg. al. publicare. 4 sed hiis] qui. 5 uniuersecarnis] ueritatis. 6 felicitatem] felicitatis. 19 lingua suppi, in marg.

1 respexit] repperit D T . gign.] glmn. D. tale gign.] tales gi/wnasios T .3, 4 qui thesauros & c.] qui legum thes. populis puplicare non inuidit, sed is D : qui regum thes. populis p«£/fcare non inu. sed is T . 4, 5 uiam uniuerse carnisD : uiam ueritatis T : uiam uniuersitatis at. 6 si ux. m. semper T . 7 at ille] ille ait T . 8 utinam] + tu D T . 10 Valencius] Valentinus D . n - 1 2 ipse fuerat] erat D. 12 una se tantum uict. gloriari D : una tantum gl.uict. T . 1 3 Qua (2)] Quod D T . 14 om. imperator D T . 1 5 fortiter ei D .1 7 T^rrencie T . 18 operam non posse dare T . 1 9 - 2 0 utinam & c.]utinam hoc tibi an. tuus resp. ut loquendo saltem eloq. prine, dign. ymitari et D ;

utinam tuus an. hir tibi resp. uel loquendo saltem eloq. prine, dign.. imitari et T .

C a n iu s a G a d ib u s (H ercu lis), poeta facundie leuis et iocunde, Martia! i.

reprehensus est a L iu io P en o grau i et uxorato historico quod 6 l- 8> 9*

m ultarum g a u d e re t am oribus h is uerbis 4 N o stra m philosophiam

particip are non poteris dum a tot participaris : non enim eo iecore

5 Iunonem am at T ic iu s quod multi vu ltu res in m ulta diu ellu nt/ C u i

C a n iu s ‘ S i quando lab or resu rgo c a u c io r : si paululum opprim or

alacrius resum o aerem . V ic e s noccium dies reddunt leciores, sicut

tenebrarum perpetu itas inferni est instar. S ic lilia prim eua ve rn i

solis d eliquata teporibu s v a rie ta te tum E u ro n o th i tum Z ep h iri

10 leticia effusiore lasciuiunt, quibus uno spiritu fulm ineus A u s t e r

occasum facit. H in c M a rs ruptis resticulis in m ensa celesti

recum bit conuiua superum , a qua u xorius M u lcib er suo fune longe

religatur. S ic leuius ligan t m ulta fila quam una cathena,

suntque m ichi a philosophia delicie, tibi so la cia / A m ic e , utrius-

15 que istorum u erba probo, v itam n e u triu s: m inus tam en ledunt

m ulti m orbi salutis vicissitu dine interpolati quam lan go r unicus

qui doloribus irrem ediatis non cessat affligere.

Pacu u iu s flens ait A r r io vicin o suo 4 A m ic e , arborem h abeo in cf. Geli. xiii.

orto m eo infelicem , de qu a se prim a u x o r m ea suspendit, et ^ ^

20 postm odum secunda, et iam nunc C ercia/ C u i A r r iu s 4 M iro r te Orat. ii. 69.

in tantis successibus lacrim as inuen isse/ et iterum 4 D ii boni, quot Qu t d -vi*

dispendia tibi arb o r illa su sp e n d it! ’ et tercio 4 A m ic e , dede m ichi 3*

de arbore illa surculos quos seram / A m ic e , et ego tibi dico,

O. 5 Iunonem] text ciceronem: marg. al. iunonem. 9 teporibus] temporibus.10 Auster] marg. al. lips. 1 2 Mulciber] multifer.

1 Canius] Cannius D . Gadibus] + Herculis D T . iocunde]iocose T . 2 om. Peno T . historico] hystoriographo D T (hist-).4 om. enim T . 5 diuellunt] distrahunt D . 6 caucior] fortior D T .paulum D . 7, 8 sicut tenebr. & c.] sed tenebr. perp. instar inf. est D T . 9 teporibus T : t “ p*ribus D . tum euri tum nothi tum zeph. D T . 10 Auster] libs D T . 1 1 H inc] Sic T . 12 qua] quo T . Mulcifer D 1 3una] sola D T . 1 4 suntque] sic solatium D . 16 uicissitudinis T .2 1 , 22 quot tibi sus dispendia T . 22 om. Amice T . 23 dico tibi D.Amice . . . ne] amice timeo ne T .

m etuo ne et te o p o rteat arboris illius surculos m endicare cum

inueniri non poterunt.

:ol. 2. Se n sit S u lp iciu s ubi ipsum calceus suus prem ebat, qui ab | u xo re

1,c* nobili et casta diuertit. A m ic e , caue ne te p rem at calceus que

auelli non potest. 5

Serm. A i t C a to U ticen sis ‘ S i ab sq u e fem ina posset esse m undus,

S i con u ersaci ° n o stra non e sse t ab sq u e d iis/ A m ic e , C a to non nisi sensa et co gn ita loquebatur, nec quisquam fem inarum e x e -

tell. cratu r ludibria nisi lusus, nisi expertus, nisi pene conscius. H iis

la p . fidem h ab ere decet, quia cum om ni ueritate lo cu n tu r ; hii sciunt 10

ut placet dileccio et pungit dilectum ; hii norunt qu od flos V e n e ris

rosa est, quia sub eius purpura m ulti latent aculei. *

M etellu s M a rio respondit, cuius filiam, dote diuitem , form a

nobilem , gen ere claram , fam a felicem , ducere noluit ‘ M a lo m eus

esse quam su u s/ C u i M a riu s * Im m o ipsa e rit tu a/ A t ille 15

‘ Im m o viru m oportet u xoris esse ; logicu m enim est “ T a lia

erunt p red icata qualia su b iecta perm iserin t.” } S ic face cia uerbi

M etelli diuertit ab oneribus dorsum eius. A m ic e , s i oportet1 2 . 1 . uxorari, non expedit qzridem. U tin a m sit am o r non cecus [non]

in causa, non c e n s u s ; ut faciem u xo ris eligas, non uestem , et 20

anim um , non aurum ; et tibi n u b at u xo r, non dos. S ic si quo

O. 3 Sulpicius] Suplicius. 8 feminarum suppi. in marg.

1 metuo] timso D. sure. arb. illius T . cum] + ia m D . 3 sensit sulptilius(marg. sulpicius) ubi calc. suus ipsum T . 4 casta et nob. se diuertit T . caue tibi ne pr. D ne] + et T . 5 potest] possit D T . 8 sensa] uera D : deprehensa T . nec] ne D. 8, 9 exeerabatur D : exeer. fem. lud. T . 9, 10 Hiis fidem & c.] Hiis igitur fid. (D T ) adhibere debes (D) qui D T . 10, 1 1 hii sciunt . , . dilectum] hii sc. ut (quia T ) pl. delectatio et pungit delictum D T (supplied in margin of T in conlemp. hand). 1 3 Metellius D . 1 5 tua erit D T .16 ux. esse op. T . est enim D . 1 7 permis. subiecta T . 18 Metellii D.17 , 18 Sic facecia. . . dorsum eius supplied in marg. 0/ T . 18 , 19 si ux. op. D .19 , 20 Utinam & c.] Utinam sit (Verumtamen D ) amor in causa non census et

faciem T : et faciem D. 20, 2 1 et animum] om. et D .

m odo fieri potest, predicari poteris, ut liuorem non ducas a sub-

iecto.

L a is Corinthia, p rerogatiu a pulcritudinis insignis, tantum - Geli. i. 8.

m odo regu m et principum d ign ab atu r am plexu s ; con ata est tam en

5 D em osten i philosopho participare thorum , ut note castitatis eius

m iraculo soluto vid ere tu r ipsa sua specie lapides m ouisse, u t

A m p h io n cyth ara, attractum qu e blandiciis attrectat suauiter.

C u m qu e iam D em o sten es em olliretur a d th alam os, petiuit ab

eo L a is centum talen ta pro concessu. A t ille in celum suspiciens

io ait ‘ N o n em o tanti pen itere/ A m ic e , utinam et tu in celum

m entis acum en erig as et id effugias quod necesse est penitencia

redim i.

L iu ia uirum suum interfecit quem nim is | o d it; L u cilia suum 46b, coi. 1.

quem nim is am auit. Illa sponte m iscuit aconiton, hec d ecepta

15 furorem propinauit pro am oris poculo. A m ice , contrariis con

tendunt uotis i s t e ; neutra tam en d efrau data est fine fraudis

fem inee, proprio id est m alo. V a riis et diuersis incedunt sem itis

fem ine ; quibuscunque anfractibus errent, quantiscunque deuient

inuiis, unicus est exitus, unica om nium viaru m suarum m eta,

20 unicum caput et conuentus om nium diuersitatum suarum , m alicia.

E x e m p lu m harum experim entu m cape, quod a u d ax est ad om nia

quecunque am at v e l odit fem ina, et artificiosa nocere cum vu lt,

O. 16 neutra] text nw/ra marg. al. neutra. fine] sine. 19 in-- uiis] text iniciis marg. al. inuiis.

3 Lais] Thais D T . 6 om. ipsa T . 7 attrectat] tractauit D . 8iam] ita T . petiit D . 9 concessu] consensu D . susp. in cel. T . 10 celum] + nunc D . 11 erigas ut D. 1 0 ,1 1 et tu nunc mentis ac. in cel.erigas ut T . 12 redemi T . 1 3 Liuia] Lucia D . quem] qm. (quoniam?) T . 14 achoniton D . 16 om. iste T . fine] sine D. 17 malo .i. proprio T . diuersis modis (m arg. uel semitis) D . 18 quantiscunque]quibusc. uel quantise- d # 1 9 inuiis] in uiis T . unica] una T . 20 capud T .

om. suarum T . 22 om. amat vel T . et artif. est cum nocere D .

quod est se m p e r; et frequenter cum iuuare p arat obest, unde fit

ut noceat et nolens. In fornace positus es ; si aurum es, exib is

aurum .D e ia n ira T irin tiu m interula uestiuit, et m onstrorum m alleum

m onstri sanguine u lta est, sibique processit ad lacrim as quod ad 5

leticiam m achinata est. A m ice , traiectum telo H e rcu lis sciuit

et v id it N e ssu m T e stia s , nichilom inus tam en N e sso credidit in

H e rcu le m , et quasi sponte, quem uestire debuit interula, uestiuit

interitu. Insani capitis et precipitis anim i fem ina illibrata sem

p er uoluntate precipuum arbitratu r quod uult, non quod e x - 10

p e d it ; et ut pre om nibus placere cupit, placitum suum om nibus

p referre consueta est. D u o d ecim inhum anos labores consum -

m au it H e r c u le s : a terciodecim o, qui om nem inhum anitatem

excessit, consum ptus est. S ic fortissim us hom inum eque g em en

dus ut gem eb u n du s occubuit, qui celi arcem hum eris sine gem itu 15

sustinuerat.

T a n d e m que unquam inter tot m ilia m ilium sedulum solli-

citum que p recatorem perpetua contristauit repu lsa ? uel qu e con

stanter precidit u erba petentis ? fauorem sapit eius responsio, et

quantum cunque dura fuerit, sem per in aliquo uerbi sui an gu lo 20

h ab eb it aliquem tue peticionis fom item im p licitu m : quelibet

1. negat, nulla pern egat

0 . 12 consueta] consulata. 1 4 , 1 5 gemendus ut added.

1, 2 quod semper est et freq. . . . fit ut frequenter noceat &c. D : quod semperest et ad malum promta et frequenter cum amare parat et obest &c. T . 2, 3«xibis aurum] ex. purior D T . 6 leticias est machinata T.- telo] telis T .8 quasi] + non D. 1 1 cupit] + ita D. 1 1 , 1 2 plac. suum omn. semperpref. consulta est D : plac. suum pre omn. pref. consueta est T . 1 3Hercules] Alcides D T . 1 4 consumptus] exuperatus D : superatus T .14 , 1 5 eque & c.] eque gemeb. occub. ut gemendus D : om. eque gemendus ut T .1 5 arcem] axem T . sine gem. humeris D. 16 sustinuit D T . 2 0 , 2 1semper habebit aliquem petic. fom. inplic. T . ■ •

Irru p it aurum in pro|pugnacula turris A c ris ii, valloqu e m ul- 46 b, coi. 2,.

tiplici signatam D a n (a )e s pudiciciam soluit. (A m ic e ,) sic uirgini

que terram trium phauerat de celo pluit in c e stu s; sic quam non

fallit m undus vin cit sullim is ; sic arborem quam non m ouit F a u o -

5 nius euertit Aqu ilo .

(P erictione,) v irg o ve rg e n s in senium et fam a castitatis priui-

legiata, tandem Apollinis oppressa fantasmate concepit peperitque Hieron. adv.Platonem . A m ice , ecce quam illibatam seruauerunt v ig ilie { ^ tn\ 1

. . * f f (Martianaydeflorauit illusio per som pm um , ut sem per om ne rosarium aliquo iv. 186).

10 turbine sua purpura spoliaretur. S e d bene, si quid[em ] sic bene,

quod patrissauit P lato in sapiencia et quod sim ul factus est heres

num inis et (nom inis) patris sui precipui.

A m ice , m iraris an indignaris m agis quod in parabolis tibi

significem gentiles im itandos, C h ristian o yd o latras, agno lupos,

15 bono m a lo s? V o lo sis argu m en tose api sim ilis, que mei elicite x urtica, ut suggas mei de petra et oleum de saxo durissimo. Deut. 3 2 . 1 3 .

G entilium noui su p e rsticio n em ; sed om nis creatura D e i aliquod

h ab et exem p lar honesti, unde Ipse tum leo tum uerm is tum

aries dicitur. Plu rim a peruerse agu n t in cre d u li; aliqua tam en

20 ag u n t que, licet in ipsis intereant, in nobis habunde fructum

O. 3, 4 s ic . . . sullimis] sic q. n. f. m. vincit hl/Iiter vincit sullimis: marg. al. similis (?). 6 - 1 2 virgo . . . precipui] oinitted in text, supplied in lower marginby the corrector

2 Danes D T . soluit pudic. T . om. Amice T (habet D ). 3 non]nunquam D. 4 mundus] humilis D T . mouit] mouet T . 6 Perictione &c.] Pennutia uzrgo uzirg^ns D : Uerg^ntio uirgo u‘gens T . 8 om.ecce D T . 10 spolietur D T . sed bene si quid sic (sit T ) bene D T ,1 1 , 12 simul &c.] similis factus est nominis et numinis precipui D : simul factus est heres num. et patris nominis precipui T . After precipui D continues Amice, artam tibi (p. 157. 1. 3) omitting all that intervenes. 14 , 1 5 agno canes, denique bono malos T . - 16 ut suggas] et tu sucgas T . et oleum]om. et T . 18 unde ipse Christus t. ar. 1 .1. t. uer. T . 20 agunt om. T ,

X 2

3 - 2 1 .. I O .

5. 8.i.

*n. 2.

18.

ien. 24,

. 1. 3- 5- 2.

)I. 10.col. I.

. Cap- (p. 12

>ner).

facerent. Q u od si illi zonas habuerunt p ellicia s, sine spe, sine

fide, sine caritate, sinepredicante profecto, nos si fuerim us asini au t

sues aut aliqu a inhum anitate brutei, quo fidei, quo caritatis, quo

spei m erito digni reperiem ur cum uideam us proph etas, apostolos,

et precipue precipuum Illum m undi cordis, quem soli cernere pos- 5

sunt (m undi) oculi ? A u t si illi studio suarum arcium se afflixerunt,

nullo future felicitatis intuitu, sed tantum ne anim as h ab eren t

ignorantes, quid nobis erit pro n eclecta diuina pagina, cuius finis

v e rita s est, et illum inacio lucerna pedibus et lumen semitis ad lucem

eternam ? U tin a m hanc eligas, utinam hanc legas, utinam hanc 10

introducas in cubicuhtm tuum , ut introducat te rex in su u m ! H a n c

dudum floribus v e ris tui s u b a rra s ti; hec in estate expectat tu a u t fa c ia s u u a s : huius in iniuriam non ducas aliam , ne in tem pore

vin d em ie fa c ia s labruscas. V e n e ris te nolo fieri sponsum , sed

P alladis. H e c te ornabit m onilibus preciosis : hec te [orn ab it 115

et] indicet ueste nupciali. H e e nupcie gloriab u n tu r A p o llin e

paranim pho : harum fescenninas docebit cedros L ib a n i S tilb o n

> uxoratus. S p e m huius tam desid erate solem pnitatis deuote

concepi, sed in t im o r e ; causa huius tota h ec leccio facta e s t ; ad

hunc finem tota hec licet lenta properab it o r a c io ; huius rigo re 20

dissuasionis hom o totus arm atur, cuius m ulto calibe preduratos

sentis aculeos.

O. 2 asini] apparently written azini. 3 inhumanitate sluiate similesbrutei. 17 cedros] cedrus. 1

1 facerent] faciunt T . 1 , 2 zon. hab. pell. causa pudicicie sine spe sinef. sine utilitate sine car. sine predicatione T . 6 Aut si illi suarum arciumse multis studiis afflix. T . 9 lucem] uitam T . 10 hanc (2 & 3)om. T . 12 tui ueris T . h. in estate tua expectas T . 1 3 non] ne T . 1 5 hec te &c.] hec sponsa om. te T . 1 7 phecenninas T . cedros T .19 om. causa T . 20 properabat T . 20, 2 1 huius rigore &c.] huic rigor huius diss. T .

Conclusio epistole premisse, (iiij).

D u ra est m anus cyrurgici, sed sanans. D urus est et hic sermo, Jo. 6. 6 1.

sed sanus, et tibi utinam tam utilis quam deuotus. (A m ic e ,)

artam , ut ais, infligo tibi viuendi regulam . E s to . A rta enim est Mt. 7. 14.

5 via que ducit a d uitam , nec est sem ita plana qu a itur ad gau d ia

plena ; im m o eciam ad m ediocria (per) saleb ras euadim us. A u -

diuit Iason quod per m are adhuc tunc nullis deuirginatum ratibus

au t rem is, et per tauros sulfureos, et per toxicate serpentis vig ilia s

sibi vian d u m esset ad au reu m u e llu s ; et sano consilio licet non

io su a u i usus ab iit et rediit et optabilem thesaurum attulit. S ic

absinthium ueritatis accep tat m orose m entis hum ilitas, fecu ndat

officiosa sedulitas, in fructum prod ucit p erseu erancie utilitas. S ic Hor. Ep. i.

sem entem e xe rit pincerna pluuiarum A u s te r , consolidat scopa 8*

uiarum A q u ilo , in ubertatem prom ouet florum creator Z ep h iru s.

15 S ic dura principia dulci fine m u n eran tu r; sic artus callis ad

am pla ducit p a la c ia ; sic an gu stu s tram es ad terram tduencium . Ps. 26. 1 3 .

S e d , ut m aiorum testim onio m ichi fides habeatur, lege A u re o lu m

O. 4 artam . . . esto om. in iexty supplied in loiver m argin. infligo] infigo,regulam] racionem (?). 1 1 morose] viciose. 1 3 exerit] asserit.

1 et hie] om, et T . 2 om, tibi T . 3, 4 Amice artam (arctam T ) tibi ut ais D T . 4 om. enim D T . 5, 6 ad uitam & c.] ad uitam. Immo

et mediocriaad summa queque fastigia per salebras euadimus nec est uia plana que ducit ad gaudia plena D : ad uitam. immo ad summa queque fast, per sal. euad. Non est uia plana que ducit ad g. p. T . 7 sq. per mare & c.] per

uel nullis deuirginatummare adhuc tutum intactumque rat. et rem. D : per mare adhuc intactum rat. et rem. T . 10 attulif] retulit D T . 1 1 morose D T . 12 , 1 3 utilitas.Sic sementem &c.] utilitas. Sic sementem exerit pine. &c. D : utilitas. Sic irrigat pine. &c. T . 1 5 munerantur] metiuntur D . * 16 sic angustus]et ang. D T . 17 Sed ut maiorum &c.] Sed ne longo te dispendio suspendamet ut maiore testimonio fides mihi habeatur D : Sed ne te longo disp. susp. et ut maiore test. f. m. adhibeatur T .

T h e o fra sti et M ed eam Iasonis, et v ix pau ca inuenies m ulieri

inpossibilia.

F in is epistole prem isse, v .

A m ice, det tibi D e u s om nipotens om nipotentis fem ine fallacia

non falli, et illum inet cor tuum, ne prestigiatis oculis tendas quo 5

eg o tim eo. S e d ne H orestem scripsisse v id e a r, va le .

S cim u s hanc placu isse m ultis, auide rapitur, tran scrib itu r in-

2. tente, plena iocunditate legitur. M e a m tam en esse quidam , | sed

de plebe, negan t. E p isto le enim inuident, decorem suum ei uio-

lenter au feru n t et auctorem . H o c solum deliqui, quod uiuo. 10

V e ru m p tam en h oc m orte m ea co rrigere consilium non habeo.

N o m in a nostra nom inibus m ortuorum in titulo m utaui, sciebam

enim h oc placere. S in autem , ab iecissen t illam, u t m e. V o le n s

igitu r huic insulse prouidere paginule, ne m ittatur in cenum a

fago , latere m ecum eam iubebo. S c io quid fiet p ost me. C u m 15

enim putuerim , tum prim o sal accipiet, totu squ e sibi su p p leb itu r

decessu m eo defectus, et in rem o tissim a posteritate m ihi faciet

auctoritatem antiquitas, quod tunc ut nunc u etustum cuprum

p referetu r auro nouello. Sim iaru m tem pus erit, ut nunc, non h om i

num ; quod presencia sibi deridebunt, non habentes ad bonos 20

pacienciam . O m nib u s seculis su a displicuit m odernitas, et

queuis etas a prim a preteritam sibi p re tu lit ; unde, qu od non

potuerunt epistolam m eam , m ea spreuerunt tem pora. N e c m oueor,

quod m ereor. H o c solo glorior, quia ab inuidia tu tu s sum ; nichil

in m e reperiet quod m ordere dignetur. N o n enim canis os rodit 25

•P. siccum , nec vene tiacue adheret hirudo . K a ra c te r hic siccus et

e x sa n g u is sola fiet lib er inepcia. S i m ouerer, et m irarer m agis,

quod G illeb ertu s F o lio t nuric Lu n d u n en sis episcopus, v ir m orum

1 om, vix T . 1, 2 imposs. mulieri D T „ 5 et] sed T . 6 om. ego T .Colophon: Exp l. ep. Val. ad Rufum de dissuasione uxorandi D..

et sa p ie n d e thesaurus, diues et clarus, stilo lim pidissim o lucidus,

quia scripsit delirus dictus est, cum nichil apcius suo opere possit

inueniri, nisi quod legi m irabilem illum cocum dicentem ,

Ennius est lectus ( saluo) tibi Roma M arone. Mart. v. io .

5 D ein d e ve ro p lan gen s H o m eru m ait,

E t sua riserunt tempora Meonidem.

Q uis in scriptis H o m e ro m aior ? quis M aro n e felicior ? quis con-

uiciatores horum attendens, non ferat suos p acien ter ? Q u is

offendatur a m alicia sui tem poris, cum om nia secula consim ilem

io h ab u eru n t? S c rib a s ergo, G illeb erte, securus, ut | diuine leg is 47 b, coi. 1.

inter occulta luceas, dulcesque nodos m ellea solu as e lo q u e n c ia ;

suaui serenitate salebras apperi salubres asperum planans iter, et

reflexos d irige calles. Ia m senectus et librorum usus tibi ceci-

tatem inducunt, et tu am faciunt ut dudum cecucientis M eonii

15 suauiloquam senectutem . Iam non corporeis oculis, sed quibus

an geli D om inum uident, Ip su m et sua uideas et contem pleris, ut

p e r has tenebras te perd ucat in admirabile lumen suum, qui cum 1 Pet. 2. 9.

D e o Patre et F ilio et Sp iritu S a n c to uiuit et regn at D e u s per

om nia secu la seculorum . A rn en .

20 Iam incipiunt torpere liuidi; m em inerunt quidem quid scripserit;

resipiscunt et penitent, digni certe penis E m p e d o clis uel E u d o n is

penitencia. Q u is E m p e d o cle s uel qu a pena d ecesserit liquet in

au cto rib u s: sed si placet E u d o n e m audiam us.

De Eudone puero a daemone decepto. vi.

25 M iles quidam e x hiis qui dom inici dicuntur in F ra n cia , baro-

' nes in A n g lia , filium unicum E u d o n e m h eredem reliquit diuicia-

rum m agnarum in castellis et uicis et redditibus copiosis, pueruni

4 Ennius] M S . Eminus. 2 1 , 22 Em pedocl.] Empediocl. M S .

procerum et pulcrum , sed ignauum et stolidum , m agnique prodito

rem patrim onii. C u m ergo stultus e t copia non consenescant,

factus est in derisum E u d o uicinis, et hereditas eius illis in predam .

S in g u lis igitur porcionibus suis areptis et direptis, expu lsu s est

fatuus, et diuisus a propria regione, pre pudore tran sfu ga, circuit 5

exu i alienas. C u i post diutinam con tigit m endicitatem ut die

quadam e xtra ciuitatem in qu a m endicauerat cum fragm en tis p a

num sui questus su b u m b ra p roxim e silve quiesceret, inspectaque

uictus exilis et uiliter conquisiti feda tenuitate, sed et recordato

quantum d eg en eret et quam inconueniens sit suo pau pertas g e - 10

coi. 2, neri, prorum pit in lacrim as et in lam enta se proicit, m icas pellit |

et crustulas, uestesqu e respiciens ad pannositatem nauseat, pallet

ad pita(n)ciam , iam se uilem sciens om nibus, ipse sibi uilescit et

sordet, et si se possit effugere, non e x p e c t e t : sed et anceps, et fluc

tu at et e x incertitudine sui d eportatu r ab ipso flagiciosus a n im u s; 1 5

cum ecce subitus ei uir astat m ire m agnitudinis et m ulta fed itate

faciei terribilis, suaui tam en et blando satis ipsum confidere iubet

alloquio, m entisque sue sibi diuinat an gu stias, subsidium spon

det, p erd itas ei prom ittit diuicias, et ad icere desideriis alciora,

dum m odo se suo su biciat dom inio consilioque fru atu r. S u sp icit 20

ille, stu pet et horret ad noui spectacu la m onstri. S u sp e ctu m

h ab et ex ‘ dom inio * dem onem , ait tam en : ‘ T u quis es ? N o n n e '

tu nostrum E u e tuis persuasisti consiliis exilium ? Q u i arm asti

Cairn in A b e l, qui C a m patris fecisti derisorem , P h arao n em

tyran n u m in populum Israel, populum obstinatum in M o yse n , 25

D a ta n inuidum in A a ro n , A rch ito p (h )el periurum in D au id , A b s a -

lon anim o patricidam , Je z a b e l facto detestabilem , tuis adinuencio-

nibus reddidisti ? Q u id autem tu arum conor ag m in a fallaciarum

enum erare, cum innum era sint, et cum nec una sit uel fuerit quam

tu non creaueris ? E t finem earum quis ign o rat ? Q u is tuorum 30

nescit consiliorum exitu s et prom issionum retribuciones pessim as ?

1 7 blando] blande M S . 2 3 qu. tu(es q u i)?

Q u is non om nis m ilicie tue, dam pnosa nouit stipendia ? S cim u s

quod om nes occupan t recia tua sem itas, et om nis esca tu a sem per

in ham is. V e n it en ista blandicies in ham o, quam si deglutiero,

pred a su m /

5 H e c ait, et infrem uit, totoque stupidus hesit horrore. N e c

m iru m ; horrent enim ut aiunt quibus de nocte proxim i sunt

fures aut cerue. D e cerua, nescio racionem , sed fures horripilacio-

nem non faciunt, sed qui cum eis com itantur dem ones. H ic | igitu r 48 a, coi. 1.

‘ expauit merito cui proximus e{s)t Satan astans ' et aloquens

10 in uera uisione secum . S ic m iser diu d is p u ta t: ‘ S i quod iubet

hic egero, deceptus sum , infernus domus mea est; sin autem , Job 17. 13.

manus eius non effugiam'T u rn ille, qui solerter e x om nibus ab inicio co llegit astuciam ,

eoniectans quid esset in cau sa more, su b in tu lit: * N o n te turbet

15 tim or inferni, quia longeuus es, et tibi lo n ga satis penitencie

tem pora restant. A d d o quod an te m ortem tuam te tribus

prerhuniam signis m anifestis, tem pore com petenti, uicibus in

terpolatis, ut inter singula spacium h ab eas penitudinis. S e d non

credes ; ais enim, ‘ si blandiciem tuam deglutiero, preda su m / H e c

20 nobis inflixit a casu L u cife ri D o m in u s nostre g en tis odia dede

cusque perpetuum , unde cum distinguendum sit, nocentes et inno

centes pari persecucione dam pnatis. In prim eua nam que su per

b ia quam e x noui plenitudine decoris nostra contraxit in grata D e o

fam ilia, choruscum illum principem multi secuti su nt ad aquilo- cf. Isa. 14.

25 nem, alii scism atis artifices, alii coadiutores, alii seductores alio- I3 ‘

rum , alii consencientes, alii dubii quid ageretu r, om nes contra

D e u m superbi uel sapiencie necligentes. D e iecti sunt igitu r a

vin d ice d extra, tam lib rata, tam iustissim a lance, quod non defuit

ignorancie ve n ia nec iniquitatis ulcio. * F i t igitu r iam quod qui

30 plus - cruciantur e x inm anitate 'meriti plus affectant e x innata ne-

quicia ledere. S u n t autem e x his m agnatib u s hi quorum cupit

29 iam obscure in M S .U 5 4 Y

et potest inm anitas ardu a scandala, que vitan d a censes, efficere.

S u n t autem hii qui m erito tim entur, in quorum m anus dati sunt

reprobi, quos com pleta dam pnauit iniquitas. Isti sibi traditos

docti sunt copia stabilire, prom ouere successu, defensione tutos,

prouidencia cautos reddere. F a c iu n t autem h ec hiis quorum eis 5

prosperitas utilis est, et salua dam pnacio cum voluerint. H ii

blandiuntur, ut perd an t • eleuant ut a llid a n t; hii m erito detestabi-

. les orbi predi|cantur. E t h e u ! nos illa fucam ur innocentes infa

mia. P rocu l enim a nobis sunt rapine peculiorum , subuersiones

urbium , sanguinum sitis et fam es anim arum , et plus m ali v e lle 10

quam possum us. Sin e m orte nobis sufficiat nostram om nino com

plere licenciam . R idicu lis fateor et ludificationibus apti, presti-

g ia struim us, fingim us im aginaciones, fan tasm ata facim us, ut v e ri

tate contecta v a n a ridiculaque sim ultas ap p areat. O m n e quod a d

risum est possum us, nichil quod ad lacrim as. E x illis enim exu li- 15

bus celi sum, qui sine coadiutorio uel consensu culpe L u cife ri

v a g i post fau tores scelerum fatue ferebam ur. Q u os si deicit in

dign os celo D o m in u s indignans, m isericorditer tam en tum in ua-

stitate solitudinis tum in locis habitacionis pro qualitate delicti

puniri perm ittit. N o s antiquitus populi decepti d ixere sem id eos 20

au t sem ideas, pro form a corporis assum pti uel apparicionis nom ina

ponentes d iscretiu a sexus. E x locis autem incolatus uel p erm issis

officiis distinccius appellam ur M onticole, Silu an i, D riad es, O re a

des, Fa u n i, Satiri, N a y a d e s, quibus e x eorum inposicione pre-

. sunt C eres, B acu s, Pan, Priapu s, et P ales. V e ru m p tam en qu e ui- 25

dim us ab inicio notauim us, q u ia concessa nobis a D e o rerum

cogn itaru m exp erien cia, d ocem ur astuciam , et e x preterit is futura

co n ice re ; presen cia quoque sicu t spiritus, ubicunque m oram ur

au t quocunque terraru m transferrim ur, m etiri certissim e scim us,

nostrisque deditis et su sceptis palam facere curam us, ut proinde 30

status om nium hom inum m anifestos h abeant, possintque si uelint 3 reprobi] obscure in M S . perh . improbi, as W .

in (in)cautos irrum pere subiti, paucisque surripere multitudinem, et

totas tractare pro uoto prouincias, nec. nobis interesse licet si pro

ph ana peregerint.’ M an ifestare possum us eis, ipsi* secundum

quod sunt m iserentur au t perdunt. A t tu nos e x librorum tim es

5 sentenciis, cum non sim us e x his qui caueri docentur. Im m o •

certe meo fratrum que m eorum consilio tu a sperabitur a ven a- • * - -

toribus anim arum condicio, fatalem qu e tibi prenunciabim us diem ;

ne quod ipsi cupiunt, obdormias in mortem . Preu id ebim u s enim Ps. 12. 4.

tibi pro salute tua | diem tuum, ut possis illum penitencia preue- 48 b, coi. 1

10 nire. N e c fallem ur, om nium enim rerum experien ciam didicim us

tam celestis quam terrene, periciam phisice silicet astrorum ,

specierum , herbarum , lapidum , et lignorum noticiam , causasque re

rum o m n iu m ; unde sicu t tu solem a die m edia descensurum scis

et ad occidua ve rg e n te m cognoscis, horam qu e sui notas occasus,

15 sic nos fallere non p o test finis euerse carnis uel ad ruinam pre-

parate. S u m u s autem e x h ac sciencia nostraqu e m ansuetudine

boni consilii m agnique, cum perm ittit D om inus, auxilii. Q u id m o

raris au t h esitas ? U t scias quod non scelerose uel crudeliter a g a

mus, unam audi si p lacet ulcionem , qu a frater m eus M o rp h eu s iri

20 m onachum anim aduertit, quam nos crudelem d icim us/

' ‘ P icto r erat m onachus, et sui sacrista m onasterii. Q u ocien sau tem

contingeb at m onachum nocturnis ym agin acion ib us v e x a ri quibus

preesse M orp h eu m sciebat, in ipsum om nia con gereb at m aledicta,

cum que d ab atu r oportunitas et quandocunque parietibus, corti-

25 nis, fenestris vitreis ipsum defiguratissim e pingebat, e t fidissim e.

Q u em p er som pn ia frequenter h ortab atu r et e x o ra b a t M orph eu s

ne personam su am d eu enu staret ad tantum populi derisum , et

tandem eum am onuit d esistere sub interm inacione consim ilis

Iacture. M o n ach u s autem m inas et p reces et som pnia paruipen-

30 dens non abstitit. M o rp h eu s igitu r nocturnis apparicionibus il

lius uicinie uiris optim is persuasit xen ia m onacho m ittere, vinum ,

escas, argentum , aurum , anulos, nebrides a sinibus uxorum raptas, ' ♦y 2

hom ini silicet in his que pertinent ad D om in i fam ulatum la b o

ranti, sepius occu pato ne possit epulari cum fratrib u s? ornatum

altarium , vestiu m , 'librorum procuranti, sem p er autem oranti pro

fidelibus, quasi d icerent ‘ ne ,uel in uictualibus deficiat hom o tante

coi. 2. religionis uel uir tantarum | arcium in geren d aru m m ateria rerum 5

32. senciat inopiam / Im pingu atu s igitu r in breui m onachus, incrassatus, d{il)a ta tu s) recalcitrauit, et ignorans quo duceretur a deliciis, a

vin o uenit in V en erem , uiduam que uici p roxim i pu lch errim am ada-

m auit, et cum se sciret ad am orem ineptum tam facecie defectu

qu am feditate faciei, m uneribus intendit arm are fallaciam . H e c 10

autem iacula post repulsam pulcritudinem et facie(i) facib us extin -

ctis, verb oru m q u e fascino retroacto, post om nes M in eru e trium fos

pen etrare dicuntur egidem . D u ra m et rebellem prim a repereru n t

donaria, sed im prob a tandem instancia viceru n t. V o tis igitu r

conuenientibus, non e rat eis locus conueniens. In p ed ieb at ap u d 15

ipsam hom inum fem inarum que frequencia, penes ipsum reue-

rencia m onasterii. C u p ie b atu r hinc V e n e ris opus et illinc, et

utrinque tim ebatur infam ia. V o lu p ta ti tandem queren tibus apti-

tudinem occurrit, surreptis ecclesie thesauris, uidueque diuiciis,

opulenter effugere presenciam obtrectancium et populi tum ultum , 20

ut in ab sen tes lo q u a n tu r; liceat om nibus quecunque u o lu e ru n t;

dum sim ul lateant, non eru bescent. In loco silencii noctu fu giu n t

ut preparau eran t. E u ig ila n t in h ora sin axis e x m ore m onachi,

queruntur h oram tran sisse pulsandi, causam querunt, altare phi-

lacteriis nudatum uiden t,scru tan tu r arcius et non inuentis th esau ris 25

sciscitantu r ubi sacrista, secu n tu r eum et consequuntur. Illa d i

m ittitur de q u a nichil ad eos. A t ille m iser ferreis inicitur uinculis,

et in carcere linquitur altissim o solus, aq u a vinum , fam e cibum , exili

victu crapu lam plectens, nuditate pellicias, h aren e redim ens asp eri

tate stratoru m m ollicies, so b rietate co acta crapulam , cru ce carceris 30

thalanjorum delicias, lucem obscu ritate, m erore le tic ia m .\. C u i

col. i. post m ultam affliccionem M o rp h eu s | astat insultans. - 4 H e c su n t/

inquit, ‘ picture tue d ign a stip e n d ia ; pingebas, et ego de retribu-

cione studebam . H e c arte m ea, non uirtute sed perm issione

D ei, p erp etrata scias et sencias. L ic e t eciam si uelim in te seuire durius, quia tollens m embra C h risti fe c isti m embra m eretricis, 1 Cor. 6. 15 .

5 N ich il h abes defensionis contra m eos im petus, sed nec tibi licet pro

cathenis m anus e rigere ut signo crucis arm eris. S e d i a m certe,

quia uictor sum et tu victu s et vin ctu s m iserabiliter, m iseret

m e tui, teque iam ab his eripiam uinculis, e t quasi non fu eris

is qui ‘prob ra fecerit delicti tui d elebo fid e m ,: fam eque resti-

16 tu a m 'p ristin e , dum m odo iures ut nulla m e d e cetero pictura

d efo rm es/ i Iu ra u it m onachus. M o rp h eu s eum appositis herbis

e t violencia carm inis absoluit, seque m onach o sim ilem factu m ca

thenis eisdem alligat. M o n ach u s igitu r instructus ab ipso quid

ageret, lecto solito decum bit, orat, gem it, tussit, ut audiatur, ho-

ig ra m q u e nactus consuetudinalem surgit, p u lsa t; conuocantur et

coniieniunt m onachi. Ille substitutus ei post fu gam in officio suo

prim us aduertit quod redierit a uinculis. A b b a te m hoc edocet et

m onachos. M irantu r, accurrunt, querunt quis eum soluerit.

Ille querit a quibus uinculis. D o m p n u s ab b as ei fu gam obicit

20 et uidue raptuni, furtum que thesauri, cathenas et carcerem . H ic

om nia constantissim e negat. N o n uidit uiduam , nec sensit v in

cula : m anum eleuat et m a g n a cruce coram se facta uesanos

eos dicit. R a p itu r e rgo vio len ter ad carcerem , ut iterum iniciatur

vinculis. R e p e ritu r ibi ligatu s consim ilis, frater m eus, contor-

2 5q u e n s os, nasum , et oculos, et fingens ‘eis m ultim odas yconias.

R e sp e ctan t hinc inde- m onachi, sim ilitudinem liberi stupent et

ligati, m iranturque quod utrum que vid e n t | in altero, p reter quod 49 a» coi. 2.

m onachus flet, ille rid et et d eridet e o s ; et ut m onachus discredi

non possit, cathenis e xilit abruptis in aera cum m agn o foram ine

30 tecti. S tu p e t a b b as et conuentus, * ped ib u squ e flentis et irati

fratris a d u o lu ti'v e n ia m errori su o p e tu n t; fan tastica se dicunt

illusione d eceptos ; vid uam eciam solari satagu n t, et eos deinceps

om ni suspicione ^sem ota fam aqu e firm ius restitu ta reuerencius

hab u eru nt/

4 H e c M orph eu m fecisse scias, et m e fratrem eius, qui talibus

et tam urbanis freq u en ter usi lusibus, non trahim us ad gehennam ,

non in inferno torquem us, non cogim u s ad peccata quem piam ,

nisi ven ialia tantum . In ter viu o s ludicris exercitam ur, au t serio

iocundo. N ich il ad nos de m ortuis, uel perdendis anim abus.

C re d e mihi solum in hoc, ut iunctis m anibus tuis inter m eas mihi

fidelis e xistas, et om nium inim icorum tuorum dom inaberis/

H iis et huiusm odi seductus fabulis, E u d o libens adqu iescit in

pactis, sibi iurato prom issoque firm iter quod ei tribus sign is

m ortem cum fuerit pro xim a prenunciabit. R e ce d u n t simul, e t

per quascunque transeunt prouincias collegas sibi colligu nt sine

lege vispiliones. D ie dorm iunt, nocte uero, scelerum am ica,

furtorum fautrice, per inuia furtim errant, nec ign oran ter deuiant.

D u x enim eorum O lg a, quem nulla latet sem ita, quem eciam ,

postquam ven tu m est ubi delinquendum e rat in prouincia B elu aci,

consiliarium , exploratorem , stim ulum , instigatorem crudelitatis

habent, et om nis iniquitatis quam exercere solent exercitu s qui se

tali dom ino com m ittunt ut com m ittantur. -F a llit autem au ctor

fallacie p h alan ges plurim as suis associari dom esticis. C on iu ran t

i. in patres filii, iu|uenes in senes, in am icos am ici, totaque lib ertate

de plano ruit in innocenciam m alicia. P len e penitusque cedit eis

in pred am prouincia. S u p ra m odum tim entur, quia sine m odo

seuiunt. O m n em om nium eos edocet statu m O lg a , m a g iste r

E u d o n is et dom inus. H o c ei. nom en suum confessu s est doctor

eius, qui cu m m endacii sit am ato r et auctor, e a ' suis v e ritate

fidelis est, qu a m agis quam m endacio nocere potest. H in c

om nes cauere sciunt insidias et inprouisos ubique surripere.

Q uocunque raptu m prosiliunt, m ore form icino reuertuntur honusti.

V a c u a n tu r igitur a facie furentum castella cum uillisj et ab ip sis

occupantur. .

5

IO

1 5

2 0

25

3°

Ia m sua plene possidet et potenter inuadit a lie n a ; quique

fu erat ignauus et iners, frequenti successu fit astutus et au d ax, et

in om ni sperans discrim ine sim ilia perpetratis. C u m au tem sit

victoriosu s ad votu m , nulla p lacet ei sine stra g e v ic t o r ia ; diem

5 perdidit qu a num erum sciuit perditorum . S u p e r om ne quod

exp ed it delicie sibi sunt prede clericorum et rapine d e patrim onio

C hristi. A n im ad u ertu n t igitur districcius in ipsum B elu acensis

episcopus, m etropolitanus, et sum m us pontifex, plenaque populi

m alediccio. S e d ceco ponunt offendiculum , et m aledicunt su rdo ; Lev. 19. 14

10 dissim ulanter enim et indignando pertransit, oculos habens et non Ps. 1 1 3 . 5>6

uidens, aures habens et non audiens. P lace t igitu r im pio dom ino

seruus nequam, quem sanguin e replet, ca d a u e re ditat, seuicia Mt. 18. 32 .

iugi letificat, indom ita com placat rabie, et a d scelerum suorum

satiandam esuriem castra suis im plet com plicibus. M alis ubique

15 pessim os preficit, v ires illis ad icit et potestatem au g e t qui

nequius in innocentes insurgunt, et qui m isereri nesciunt super

om nes constituit. N u lli suorum parcit qui parcere uelit, nullum

ei bonum im punitum , | nullum m alum irrem uneratum ; et cum nec 49 b, coi. 2.

parem in terra nec rebellem reperit, instar C ap an ei a celo prouo-

20 cat inimicos. C im iteria spoliat, v io lat ecclesias, nec tim ore viu o -

rum nec pietate m ortuorum a b sistit ; et ualde iustum est ut qui *

d e D e o non h ab et reuerenciam , nichil tim eat ante ruinam , sed

exaltetu r sem per ad precipicium cor, ut longeua nequicia subita

securi precidatur. Percellitur anathem ate, nec t im e t ; vita tu r ab

25 om nibus, nec h o r re t ; fam am fu git et querit infam iam . O m n ia

cassauit om nium co n silia ; iam ipsum nem o reprehendit, nem o

castigat, sed, desperantibus am icis et silentibus, ut lapis a uertice

abruptus totum lapsus ad im a decurrit irreuocabilis, ita liber et

expeditus et dim issus ab om nibus, m agnis saltibus ad tartara

30 tendit, et ut m are ven tis, ita m aledictis attollitur et intumescit,

affliccioni tem pestuosius uniuersorum im m inens, et licet petita

su scip iat ra p ia tq u e negata, nulla potest affluentia sedari, nec

totam terre d ep asta p retiositatem satiatu r am b itio.

Ia m satis O lg a securus, seruique tenens sui anim am certissim is

astrictam vinculis, se die qu ad am ipsi soliu ago sub u m bra nem oris

obuiam facit. C on sid en t et confabulantur, record atisqu e nouis 5

iniquitatum et scelerum propriis inuentis, lau d atu r E u d o , ridet

O lg a ; victo s fratrem suum et se discipulosque fatetu r eorum

tante cladis et im m anitatis artibus. S e rio tandem O lg a su spi

rans, et post lo n gam m editacionem in angelum se transform ans lucisy ait, ‘ K arissim e mi, quocunque tendunt h ec ludicra, con- io

silium anim e tue ne differas ; displicet m ihi quod m aiorem e x e rce s

nequiciam quam m eam d eceat fatalitatem , et licet tibi rideam ,

non libet quod te d erid ean t qui tibi struunt ad perd itionem

insidias. H e c enim sunt o pera Sath a n e, B erith, et L e u ia ta n ,

S c ia s quod a nobis et eciam a b an gelis D o m in i sunt ab scond ita 15

. iudicia dom inici pectoris ; sed que fato decurrunt, | uel secundum

elem entorum fed era prenotata sunt, que p er astrorum ortum ,

occasum , et m otum significata, que secundum celestenr au t

terrenam phisim ab eterno preordinata, quod certa rerum series

ten et et quod etern e glutino racionis coh eret im m obiliter, que 20

secundum diuine disposicionis ordinem instant, et que iu xta

creacionis condicionem perseuerant, aliquatenus nouim us, et

eorum e x preteritis et presentibu s habem us prescienciam . S e d

que D e u s au ertere nocitura per m isericordiam uel profutura per

iram pie iusteue decreuerit, occultata sunt h ec a filiis terrenis et 25

celestibus. H e c sunt que preiudican t astris, elem entis im perant,

et in th esau ris delitescunt A ltissim i. Sp iritu s solus D o m in i

preuidere potuit luctum et gaudiu m e x dissim ilibus H e ly e preci

bus, N in iu itaru m tim orem et erepcionem e x prophecia * Ione,

rubri m aris diuisiones duodecim . H in c tibi, karissim e.m i, tim eo, 30

ne te, dum om nipotentiam prouocas, repentinus u ltor anticipet,

e t mihi, quod inde prouidenciam non habeo, redundet in obpro-

brium et pactorum infam iam . E r g o , quod solum superest, ab

an ath em ate fac absoluaris, e t quociescunque peccaueris, ve n ia m

p e t e ; nec diffidas, quia nulla sceleru m im m anitas su perare

potest v e l equari m isericordie D e i, dum m odo non d esp eres/

5 M iratu r E u d o , et ait, 4 Ia m te .non dem onem sed an gelu m

D om in i dico, non m odo dom inum m eum sed et p atrem /

R e ce d u n t ab in u ic e m ; p ro p e rat E u d o , pontificem petit et

absolucionem obtinet, pau sat aliquam diu, nec b en e resipiscit.

Iteru m incipit, iterum que ligatu r et m eretu r absolui m ultociens.

10 T a n d e m has episcopus ludificaciones exp ertu s horret, et ipsum

h ac va rie ta te deteriorem dicit quam obstinacione continua certo-

que furore priori. C la m a t igitur ad D o m in u m cum lacrim is,

exorcisatu m h ab et populum ut m aledicat ei terra, prouocat

ultricem a celo d exteram . E x cita tu s est igitur ad tantos eiulatus Ps. 77. 65.

15 tanquam dorm iens D om inus, h ostem qu e suum ab equo currente

deicit, v isitatq u e superbiam eius infraccione cruris. A t ille

signorum Sath a n e prim um intelligens, ab episcopo v ix obtinet

ut audiatur, | delicta fatetur, O lg e tam en celato dom inio ; sed ineo- 50 coi. 2.

lum itati restitutus, om nia despicienter et superbe negat, et in

20 ipsum ulcisci sa tag it episcopum , quod delicta non m etuit et iu rata

reposcere. Periu ru s igitu r et se priore peior, in C h ristu m et in

electos eius insurgit. A tta m e n aliquando signi m em or et v ite

breuis deuotissim e supplicat, et exauditur, et peierat. T u m enim

se morti proxim um tim et, tum sibi vite satis superesse m entitur

25 contem placione signorum sequencium , donec ille cuius est cu sto -

die deputatus ei sa g itta quam puer inanem casu em iserat oculum

eruit. V e riu s igitu r terrore signi secundi, licet in m odico, peni-

tens, festinus ad episcopum conuolat, et m iseria vu lneris inflicti

post tot periuria m eretur adm itti. S e d statim decrescente dolore

30 vulneris, crescit am o r iniquitatis, unde tam sepe sese deterior

tocius ecclesie nausea fit et populi contem ptus. A d ic it ergo ter

tiam suam O lg a cui traditus est et ultim am E g ip ti plagam ,z1S54

prim ogeniti sui tam unice sibi karissim i m ortem , ut sua post

ipsum sibi v e re v ita uilescat. F u n e re is igitu r indutus in lecto

cineris et cilicii decum bit, tam verissim e penitens, tam fideli

contricione m iser(r)im am affligens anim am , ut infra m odicum tem

poris firm iter h ereat ossibus atten u ata cutis, et v ix in corpore 5

spiritus teneatur. Iam ei serio licet sero penitencia placet, ad

om nes p roperat quoscunque m olestauerat, et ut e rat persu asor

efficacissim us om nes ad m isericordiam sui flectit tam eloquencia

singulari quam m anifesta m iseria. Q uibus om nibus com itatus

cum m anu m axim a B elu acu m petiit. 10

E p isco p u m e x tra m uros inuenit ad rogu m m axim u m quem in

cenderant iudices ciuitatis ut phitonissam inicerent. A g n o s c it

eum a longe pontifex, et horripilacione frigid a totus obrigescit.

C lau d it ab eo u iscera ne m isereatu r eius, firm atque sibi cor ne

m ed eatu r in firm o ; statuit obn ixe ne delud atu r am plius, et totus 15

coi. 1. obdurescit in calibem . A d e s t ille solito m icior et sperato | m ultum

hum ilior, non m inus m iserabilis p er lacrim as oculi retenti quam

per iacturam e r u t i; pedibus episcopi prouoluitur ante rogum , pro

quo cum uera m erito d eb ean t perorare lam enta, principum preces,

et luctus populi, non proficiunt, non m ouent eum nec sollicitant. 20

S o lita s h ab et in m em oria fallacias. In stat ille totum eructans ab

imo virus, qu odqu e clausum sem per tenuerat proditoris O lg e d om i

nium et secreta pessim a reu elare non cessat. In sta t absolui

sem el et dari sibi penitenciam , spondetque tenere quantum cun

que difficilis aut dura fuerit. H o c episcopus cum iuram ento n e g a t ; 25

ille v e ra contricione m ultoque ru gitu lacrim osu s asserit. N e g a t

episcopus et pernegat, et totus in contradiccione persistit. Ille

uero tam ve ro corde, tam ve ris lacrim is instat, ut iam obtineat

ab om nibus inim icis suis veniam , et per se ven ian t interueniant-

que fletus illorum oculorum , quos contra se co eg erat frequen ter 30

em ittere lacrim as ad D om inum . Iam exto rsit ab inim icis am ici-

ciam , terram placauit, celum aperuit, iusticiam D e i flexit, e t a

m isericordia confessio m iseri suscipitur. C o r au tem episcopi

lo n ge factum est ab e o ; D e u s exaudit, iram tem p erat et hum i

liatur, hom o contem pnit et superbire uidetur, et ad inportunam

principum et plebis instanciam se respondet securum quod E u d o

5 nec vo ta nec prom issa tenebit, et non esse m iserandum obstina

tissim o tyranno. T u m ille tota priori v ita sua m iser, et nunc

prim o certissim e m iserabilis, a pedib u s inm isericordis e xsu rg it

episcopi, qui nondum septuagies sepcies im pleuerat, et qui quo Mt. 18. 22. *

m aiori cunctorum exo ratu r an gu stia tanto seuiori crudescit

10 obstinacia. T u m ille tantis inundans fletibus, tam dolorosis

irrugiens gem itibus, ut nem o circum stancium p reter episcopum

posset cordis au t oculorum lacrim as continere, subintulit, ‘ In

illas m anus S a th a n e trad at anim am m eam D om inu s, in qu as m e

confiteor dedisse corpus, ut nulla possit | unquam m iseracione 5 ° h coi. 2.

15 redim i, si non cfeuotus im pleuero quicquid inflixeris ad peniten-

c ia m ! ’ P o n tife x igitu r iratus, incredulus, et induratus, quasi

tem ptans et irridens, stultis precipitauit sentenciam labiis, dicens,

‘ In fligo tibi pro peccatis ut hunc rogum insilias/ A t ille, quasi

vita cum precepto suscepta se letus intulit, tam ultro, tam cito,

20 tam in intim a rogi, ut nem o sequi posset ad extrahendum , donec

totus consum eretur in cinerem .

L e c to r et auditor d isputent si m iles rectum habuit zelum t\.secun- Rom. 10. 2.

dum sciendam , qui precipitatam indiscreti pontificis et iracundi

.secutus est sentenciam . Q ui pastor ouile n egat oui venienti de

25 deserto, non aperit antequam balatum audiat, non suam dicit,

cognoscit eam et non ignoscit, im m o repulsam eam anticipat ?

P ro d igo p ater occurrit filio, clem en ter am plectitur et acceptat, stola p rim a v e stit et vitulo saginato saciat. D u ru s hic pater Lc. 15. 22,

venientem reppulit, petenti panem obicit lapidem , ouum roganti tI TI

30 dat scorpionem \ non patris verb era, non m atris ubera, vitrici 12.

gladium , nouerce venenu m baiulat.

30 vitrici] victrici M S .

De quodam monacho Cluniacensi contra votum suum in castris m ilitanti. v ii. ( = Dist. 1. x iv .)

Q u eri eciam p otest de salute m onachi C lu niacensis, qui cum

se ibi relictis m ultis castellis et opibus infinitis reddidisset, post

paucos annos a filiis et om nibus terre sue optim atibus ad regi- 5

m en relicte dicionis repetitur, quatinus scilicet habitu retento ad

expedicionem eorum et consilium in castris m ilitet, et m ultis la cri

m arum instanciis optinetur, e t. ab ab b ate dim ittitur. E x i r e

iubetur sub arm orum interdicto, rebusqu e reform atis ad pacem

ad penitenciam reuerti. R e ce p tu s igitu r in castris form idabilem 10

hostibus rum orem intulit, erat enim v ir m agni consilii et acer

rim e probitatis. C on u ocatis ergo suis et alienis quoscunque

1. potuit, in latentes et prestolantes quid fiat, insurgit | rapidisque

furit in h ostes irrupcionibus, frequenter assilit et in instancia

perd urat fortiter, unde fit ut sepe conficiat quos im pares inuenit 15

astu cie uel fortitudinis. In d ies conualescunt e x affliccione qu os

ipse tuetur, ut illam pro beatitudine successuum p acem et concor

diam tim eant hostium quam in eius optauerunt aduentu. C o n

fectis tandem om nibus et ad iugum fere coactis inim icis, in d olo

petunt inducias. A n n u it ille, iu ratasqu e donat et suscipit. 20

V e ru m p ta m e n illi diem preu enerun t in d u ciaru m ; collecto clam

quantocunque possunt exercitu, furtim et inprouisi ueniunt, e t

securis im m inent form idabiles. E x c ita tu r ad clam ores hom inum

et clan gores lituorum m onachus, sequ e cum suis obuium facit

hostibus. C on seru n tu r et fit im proba congressio, licet im p a r; 25

nam m ultos e x suis ad propria rem iserat induciarum spe m o n a

chus, qui stans in m edio suorum inerm is iam va cilla n d u m

fereque ce d en d u m exclam at, exortatu r, im perat, inproperat,

argu it, obsecrat, se fu gientibu s obicit, om nibusque p eractis

quibus arm ati p ossu n t ab inerm i retineri nec prosperatis, que 3os

secum deferri p receperat ad subsidium casum que fortuitum arm a

subitus ab arm igero rapit, et ad horam inobediens sub spe cor-

reccionis induit, m ilitesque suos non iam dubios sed in certis

sim am adactos fu gam ad bellum retinet, m ultasque m anus

5 hostium una retundit d extera, tim orem cordibus incutit, bellique

preuaricat euentum , m utata sibi hostium in predam victoria.

D irep tis igitur spoliis et ad uotum diuisis,. dum ad propria cum

exultacione reuertitur, solis ardore m onachus et sua pinguedine

arm orum que grau itate dissuetorum pene suffocatur, vin eam e xtra

io seriem itin eran d u m puero com itatus ingreditur, arm isque deposi

tis au ram captare s a ta g it ; et ecce| e x hostibus insidiator b alista 51 a, coi. 2

ingreditur a tergo, m onachique notata nuditate clam et repente

lethali spiculo p erforat inprouisum , clam que recedit. S e n tit

m onachus m ortem in ianuis, confiteri cupit, nec ad e st preter

15 puerum cui possit. Ineptum eum ad hoc intelligit, attam en quia

non potest alias, ipsi confitetur, et coram eo totam effundit

anim am , oratque penitenciam secundum peccata dari. P u er se

nichil tale uidisse vel audisse cum iuram ento dicit. M onach us

instat orando, pedibusque pueri prouoluitur, et alicuiusm odi pro

20 peccatis infliccionem fieri om nim odis exorat, cum que non proficit

ut ab ipso exto rq u eat quod nescit, u rgen te m ortis articulo docet

eum dicens, ‘ K arissim e fili, iniunge m ihi ut sit anim a m ea in

torm entis et in locis cru ciata penalibus sine interm issione usque

.a d diem iudicii, dum m odo per m isericordiam C hristi -tunc salua

2 5 fiat.’ A n n u it hoc puer, et id ei eisdem uerbis inflixit. D e ce ssit

autem m onachus in fide C h risti, et bona spe feruentique peni-

tencie zelo.

Item de fantasticis aparicionibus. viii. ( = D ist. 11. xiii.)

Q u ia de m ortibus quarum iudicia dubia sunt incidit oracio,

30 miles quidam Britannie minoris uxorem suam amissam diuque ploratam a morte sua in magno feminarum Cetu de nocte reperit

in conualle solitudinis am plissim e. M ira tu r et m etuit, et cum

rediuiuam uideat quam sepelierat, non credit oculis, dubius quid

a fatis agatur. C e rto proponit anim o rapere, ut de rap ta uere

gaud eat, si uere uidet, uel a fantasm ate fallatur, ne possit a d e

sistendo tim iditatis argui. R a p it eam igitur, et gauisu s est eius 5 per m ultos annos coniugio, tam iocunde, tam celebriter, ut priori

bus, et e x ipsa su scepit liberos, quorum hodie progenies m agn a

est, et f i l i i m ortue dicuntur. Incredibilis quidem et prod igialis

iniuria nature, si non e xtaren t certa v e stig ia veritatis.

Item de appciririonibus, ix. | 10

1. H e n n o cum dentibus, sic a dencium m agnitudine dictus, sp e

ciosissim am in um broso nem ore puellam inuenit h ora m eridiana

secus oram N o rm an n i litoris. S e d e b a t sola regalib u s ornata

sericis, flebatque sine uoce su ppliciter pu lch errim a rerum et

quam eciam lacrim e decerent. In calescit igne concepto iuuenis. 15

M iratu r tam preciosum sine custode thesaurum , et tanquam

illapsum de celo sidus de vicin ia terre conqueri. Circum spicit,

nam a latibulis tim et in s id ia s ; non inuentis, ei suppliciter in

gen ibu s astat et reueren ter a llo q u itu r: ‘ D u lcissim um tocius

orbis et clarissim um decus, seu nostre sortis est hec tam d e- 20

siderabilis faciei serenitas, seu se diuinitas, his redim itam flos

culis, hoc lum ine vestitam , suis in terra vo lu it ostendi cultoribus,

gaud eo, et ga u d e re te decet, quod in m ea te co n tigit p o testate

c o n sid e re ; hei m ih i! quod ad tu a sum preelectus obsequia ; tibi

glo ria, quod ad idem locorum quo desiderabilius es recep ta 25

p re sa g a declinasti sen ten cia/ Illa tam innocenter et colum bine

respondit, ut credas angelam locutam que possit an gelu m quem -

uis ad uota fa lle r e : ‘ F lo s iuuenum am abilis, et desiderabile

lum en hom inum , non m e huc attulit spontanea prouidencia, sed

casus. Inu itam ad u exit m e cum p atre meo, nuptui tradendam 30

regi Fra n co ru m ad h ec litora ratis v i tem pestatis im pulsa ; quam

cum e g re ssa essem , h ac sola qu e v o b is astat— (et ecce astab at

puella,)— com itante, au ra turbini succedente prospera, pleno cum

p atre recedunt naute uelo. S c io autem quod cum m e scierint

5 ab esse cum lacrim is huc reuertentur. A tta m e n ne m e lupi

hom ines v e ma|ligni d euorent uel attem ptent, si michi innocencie 51 Z>, coi.

fidem dederis pro te tuisque, tecum pro tem pore re m a n e b o ;

nam tucius est et salubrius ut m e tibi com endem usque in nauis

reditum .’ H en n o , qui desideria non deses auditor intelligit,

10 om nia d at im piger quecunque petuntur, et thesaurum inuentum

cum m axim o secum anim i iubilo reportat, utrique quantam

potest adibens leticiam . Introd u cit, et sibi m atrim onio nobilem

illam pestilenciam iungit, custodieque m atris sue deputat, et e x

illa pulcherrim am prolem suscitat. F re q u e n s erat in ecclesia

15 m ater, illa freq u en cio r; orphanorum et uiduarum et om nium

panis egencium . . . illa m agis. U t fine concludat optato m ali-

ciam , om nem in conspectu hom inum com plet leticiam , excepto

quod aspersionem aque benedicte vitabat, horam que corporis

dom inici et sanguin is conficiendi cauta preueniebat fuga, sim ulata

20 m ultitudine uel negocio. M a te r hoc H ennonis aduertit, iustaque

suspicione sollicita cuncta m etuens, instat artissim a sedulitate

scrutari quid hoc. S c it eam diebus dom inicis post aquam

datam ecclesiam ingredi et consecracionem fugere, cuius ut sciat

- causam , m odico secretoque foram ine facto in thalam um eius

25 occultas tendit insidias. V id e t eam igitur sum m o m ane die

dom inica, egresso ad ecclesiam H ennone, balneum ingressam , et

de pulcherrim a m uliere draconem fieri, et in m odico exilientem

a balneo in pallium nouum quod ei puella stfau e ra t et in m inutis

sim a frusta dentibus illud concidentem , et inde in propriam

30 reuerti form am , que postm odum per om nia sim ili argu m ento

fam ule fam ulatur. M a te r filio v isa reuelat. E r g o sibi presbi-

16 qu. egencium (mater adiutrix), illa magis?

tero ascito, inopinas occupant, aqu a benedicta conspergunt,

que subito saltu tectum penetrant et ululatu m agn o diu culta'

i, coi. 1. relinqunt hospicia. N e m irem ini si D o m in u s asjcendit corporali

ter, cum hoc pessim is perm iserit creaturis, quas eciam n ecesse

sit deorsum inuitas trahi. H u iu s adhuc e xtat m ulta progenies. 5

Item de eisdem aparirionibus, x. ( = Dist, 11. xiii.)

Scim u s quod tem pore W illie lm i B astard i p reclare v ir indolis,

cuius p ossessio fuit L e d e b iria borealis, de cetu nocturno fem i

narum choreancium pulcherrim am rapuit, de qua contractis

sponsalibus filium suscepit, cuius tam form e quam rapine audito 10

prod igio m iratur re x et eam in concilio Lu ndoniensi deduci

fecit in m edium , confessam que rem isit. H u iu s filius A ln o d u s,

uir christianissim us et tandem particulariter paraliticus, v ictis

m edicis et im potenciam professis, se iussit H erefo rd iam deferri,

et in ecclesia b eati y E d e lb e rti regis et m artiris eius m eruit 15

absolui m e ritis ; unde pristine redditus incolum itati su am ibi

L e d e b iriam D e o m atrique D om in i et regi et m artiri A d e lb erto

perpetuo dedit possidendam , quam ad h u c eiusdem loci pontifex

tenet in pace, sextu s ut dicitur ab eo qui eam de m anu A ln o d i

suscepit, viri cuius m ater in au ras euanuit m anifesta visio n e 20

m ultorum , indignanter inproperium viri sui ferens, quod .earn

a m ortuis rapuisset.

D e fantastica decepcione Gerberti. xi.

Q u is fantasticam fam osi nescit illusionem G e rb e rti ? G e r-

b ertu s a B u rgu n d ia puer gen ere, m oribus, et fam a nobilis, R e m is 25

id a g e b a t intentus, ut tam indigenas qu am aduenticios p ectore

vin ce re t et ore scolares, et obtinuit. E r a t autem ea tem pestate

filia prepositi R e m e n sis quasi speculum et adm iracio ciuitatis, in

qu am om nium intendebant suspiria, vo tis hom inum et desiderio

diues. A u d iu it G ereb ertu s, nec distulit. E g re d itu r, uidet, adm i

ratur, cupit, et a llo q u itu r; audit, et a llic itu r; haurit ab apoth eca

S cille furorem , et a f m atre m o rp h o seo sf doctus obliuisci | m orem 5 2 a, coi. 2.

suo non ab n egat veneno, cuius virtu te d egen erat in asinum , ad

5 onera fortis, ad ve rb e ra durus, ad opera deses, ad operas ineptus,

in omni sem per m iseria petulcus. N o n ei sentitu r inflicta cala

mitas, non eum castigacionum flagella mouent, torpens ad stre

nuitates, inprom ptus ad argu cias, incircum specte iu giter inhiat

im petigini, suppliciter petit, acriter instat, obstinate perdurat, et

10 obtuso per im probitatem m entis acum ine certa desperacione tor

quetur, et ab anim i tranquillitate decidens conturbato se et e xtra

m odum posito rem m oderari uel statui suo prouidere non potest.

D ep ereu n t igitu r res, oneratur debitis, subicitur usuris, derelin

quitur a seruis, v itatu r ab am icis, et substancia denique penitus

1 5 direpta, dom i solus residet, sui n egligen s, hirtus et squalidus,

horridus et incultus, una tam en felix m iseria, ultim a scilicet

egestate, que ipsum a principe m iseriarum absoluit am ore, que

sui m em oria non sinit eius rem inisci. H e c tua sunt, D yo n e ,

tam dolorosa quam dolosa dispendia, que pro tue m ilicie sti-

20 pendiis tuis inpendis equitibus, ut a te circa finem ridiculi red

dantur palam qu e confusi, siue tuis doloribus euntis habeantur

ostentui. M ise r h ic de quo nobis serm o, pau pertate m agistra,

solutus ab ham o V e n e ris, ingratu s est ei que soluit, quia que

preterierunt an gu stie faciles uidentur com parate presentibus, dig-

2 5 nam que dicit inediam m ercede leonis qui dam ulam lupis aufert

ut eam deuoret.

E x i t una dierum G e rb e rtu s ciuitatem hora m eridiana, quasi

spaciatum , et fam e torqu ebatu r ad luctum , et totus e x tra se

pedetentim longe d efertur in nem us, et in saltum deueniens

30 fem inam ibi reperit inaudite pulcritudinis, m axim o insidentem

panno serico, h aben tem coram positum m axim u m denariorum |

3 qu. matre metamorphoseos ? see note, 18 Dyone} M S . Dyane.1364 A a

b9 col. i. aceruum . S u b tra h it e rg o pedem furtim ut effugiat, fan tasm a

siue prestigium tim ens. A t illa ipsum e x nom ine vocans, con

fidere iubet, et quasi m iserta eius, pecuniam ei presentem et

quantam desid erare potest diuiciarum copiam spondet, dum m odo

filiam prepositi que ipsum tam insolenter spreu erat dedignetur, 5

et sibi non tanquam dom ine v e l m aiori sed tanquam pari et

am ice uelit ad herere, adiciens, ‘ M erid ian a vo co r, et gen ero sis

sim o prod ucta stem ate, id sem per sum m opere curaui, ut mihi

parem om nim odis inuenirem , qui m ee virgin itatis prim os d ecer

p ere flores dign us haberetur, nec quem quam repperi qui non in 10

aliquo mihi dissideret usque ad t e ; unde quia m ihi p er om nia

places, ne differas om nem suscipere felicitatem quam tibi de celo

pluit A ltissim u s, cuius eg o creatu ra sum ut tu. Q uoniam nisi

iustas extorseris iras a me, beatu s es om ni rerum et statu s

o p u le n cia ; tantum , cum m ea reflorueris ad plenum d iligen d a, 15

eadem ipsam su perb ia repellas q u a te ipsa m iserabilem fecit.

S c io enim quod penitebit eam , et reuertetur ad spreta, si liceat.

S i tuos odisset instinctu castitatis am ores, in tu a m eru isset

graciam victoria. S e d id solum in cau sa fuit, ut te qui om nium

iudicio su per om nes eras am abilis insolenter ab iecto sine suspi- 20

d o n e fau eret aliis, falsoque M in eru e peplo ve la u it A ffro d item ,

et sub tue pretextu repu lse in su am alii diuaricacionem appu le

runt. P roh d o lo r! e xp u lsa P allad e tegitu r sub egid e G o rg o n , et

tu a m anifesta confusio dedit um braculum lupe spurciciis, qu am

si digne sem per d ixeris tuis indignam am plexibus, precelsum te 25

faciam in om nibus excelsis terre. T im e s forsitan illudi, et

sucubi dem onis in m e v ita re tendis argu cias. F ru stra . N a m

illi quos m etuis cauent sim iliter hom inum fallacias, et non nisi

coi. 2. d ata | fide uel alia secu ritate se credunt alicui, e t nichil preter

peccatum ab eis referun t qui falluntur. N a m si quando, qu od 30

raro fit, uel successus v e l opes afferunt, au t tam inutiliter et tam

7 Meridiana] marg. al. Marianna ut (?) infra (?)

v a n e transeunt, ut nichil sint, au t in cruciatum cedunt et per

niciem deceptorum . E g o autem nullam a te expecto securi

tatem , m ores tue sinceritatis ed o cta plenissim e. N e c secu ra

contendo fieri, sed te securum facere. E g o tibi cuncta libens

5 expono, et vo lo tecum hec deferas an tequam coeam us, et sepe

reuertaris ad plu ra tollenda, donec uniuerso debito soluto proba-

ueris fantasticam non esse pecuniam , et non tim eas ve ri am oris

inpendiis iustas repen dere vices. A m a r i cupio, non dom inari,

nec eciam tibi parificari, sed an cilla f ie r i ; nichil in m e reperies

10 quod non sencias am orem sa p e re ; nullum aduersitatis in m e

signum d eprendere poterunt v e ra iu dicia/

H e c et sim ilia m ulta M eridiana, cum non oporteret. A u id u s

enim ablatorum G e rb e rtu s fere m ediis eam rap it serm onibus ad

annuendum , an xiu s paupertatis eu ad ere copiosus captiuitatem , et

rg u elo x venustissim um V e n e ris periculum inire. S u p le x igitu r

om nia spondet, fidem offert, et, quod non petitur, iuram entis

oscula iungit, saluo pudoris reliquo tactu.

R e d it honustus G erb ertu s, nuncios aduenisse creditoribus fingit,

et lente ne th esauros inuenisse vid eatu r se debitis exhonerat.

2o Porro iam liber et M erid iane m uneribus habundus, supellectile

ditatur, fam ilia crescit, uestium m utatoriis et ere cum ulatur, ciba--

riis et potu stabilitur, ut sit eius in R e m is copia sim ilis glo rie S a

lom onis in Ieru salem , et lecti secura leticia non m inor, licet ille

fuit m ultarum , hic unius am ator. S in g u lis ab ipsa que preterito-

25 rum h ab eb at scienciam docetu r noctibus, quid in die sit agendum .)

H e sunt noctes adm iratissim e N u m e, quibus R o m an i fin geban t 53 a, coi. 1.

sa crificia ‘fieri, colloquia deorum asscisci, cum unicam coleret, cui

nocturno studio su d ab at occulte sapienciam . D u p lici proficit do

ctrina G erb ertu s, thori et scole, et ad sum m a fam e propugnacula

30 trium phat in g lo r ia ; nec m inus eum prom ouet leccio lectoris in

12 and 20 t o / marianwa m arg. al. meridiana. 16 iuramentum M S .27 asscissi M S .

A a 2

studio quam lectricis in lecto, huius in rebus ag en d is a d sum m am

gloriam , illius adinuentis e x artibus ad illum inationem . In

m odico fit im par om nibus, uniuersos excedit, fit panis esuriendum ,

uestis egencium , et om nis oppressionis prom ta re d e m p c io ; et non

est ciuitas cui non sit inuidiosa R em is. 5

[36. 8 . A u d ie n s h ec et vid en s f i lia B a bilo n is m isera , que per su per

biam ipsum in v a lle m red egerat, consuetos exp e ctat auribus arre

ctis nuncios, m oram que m iratur et argu it, et se tandem spretam

> . M et. intelligens, quos fastid iosa repu lerat him prim o concipit ignes. etc* Ia m v iv it laucius, et culcius incedit, et ipsi verecundius obuiat, 10

et reuerencius loquitur, et se per om nia delapsam in vituperium

senciens et abieccionem , eo b ib it cifo rancorem anim i quo propi-

nauerat am atori suo furorem . F re n u m igitu r arripit am ens, et

quo lora flectant aut retrah an t non curat, sed quibus im petitur

calcaribus toto facit obedienciam cursu, et qiiibuscunque m odis 15

ipsam ille tem ptauerat, id est om nibus, ipsum ad uncare conatur.

S e d fru stra fiunt insidie, tenduntur recia, iaciuntur ham i. N a m

odii veteris ultor et noui ad u lator am oris ei quicquid dare solet

dileccio negat, quicquid odium infligere iaculatur. E x in a n itis ergo

conatibus, au gm en tatu r in am enciam am or, sensum que doloris 20

exced it acerbitas, et sicut m edicinam m em brorum stu por non a d

m ittit, sic anim us exh au ste spei solacia non sentit. E x c it a t eam

tan dem quasi m ortuam suscitet anus vicin a G erb e rti, et ipsum a

tugurio suo per foram en ostendit d eam bulantem in m edio m odico

, coi. 2. pom erio in feruore diei post cenam solum , quem eciam post | pusil- 2 5

lum decum bere su b um bra uident esculi tortulose, sopitum que

quiescere. A t non illa quiescit, sed pallio reiecto sola cam isia v e

stita sub ipsius se clam ide totam toti coniungit, capiteque velato,

ipsum osculis et am plexibu s excitat. 'A vinolento et saturo leuiter

optinet quod q u e s ie ra t; in unum enim V e n e ris estum conuene- 3 °

rant iuuentutis et tem poris, ciborum et vini, feruor. S ic nim i

rum sem p er assu rgu n t V e n e ri P h eb us et P an , C e re s et B acu s,2 adinuentis] perhaps adiumentis.

a quorum ubique conuentu celebri Pallas excluditur. Instat illa complexibus et osculis et tacita verborum adulari blandicie, donec ille Meridiane memor pudore confusus et non modico timore trepidus, eam tamen verecunde vitare uolens, sub redeundi

5 promisso recedit, et in nemore solito a pedibus Meridiane veniam petit erratui. Illa diu despicit insolenter, et tandem eius hominium ad securitatem quia deliquerat poscit, et optinet, et in eius per- seuerat tutus obsequio.

C o n tig it interea archiepiscopu m R em en sem in fata cedere,

i ° e t G erb ertu m fam e sue m eritis incathedrari. D e in ce p s eciam

suscepti negocium honoris exequens, dum R o m e m oram faceret,

fit a dom ino papa cardinalis et archiepiscopus R au ennas, et post

pau ca defuncto p ap a sedis illius eleccione publica grad u m ascendit,

et toto sacerdocii sui tem pore confecto sacram ento corporis et

15 sanguinis D om inici non gu stabat, ob tim orem uel ob reuerenciam ,

et cautissim o furto quod non ag eb atu r sim ulabat. A p p a ru it autem

ei M eridiana anno sui papatus ultimo, design ans ei v ite securitatem

donec Ierosolim is m issam celebrasset, quod R o m e com m orans

pro vo to suo cauere putabat. C on tig it autem ipsum ibi celebrare

20 ubi asserem illum aiunt depositum quem Pilatus sum m itati crucis

D om in ice titulo sue passionis inscriptum affixerat, que quidem

ecclesia usque in hodiernum diem Ieru salem d icitu r; et e c c e sib i

e x opposito ap p lau d eb at M erid ian a quasi de aduentu suo pro

xim o | ad ipsam gau isu ra. Q u a v isa et intellecta, nom enque loci 53 b, coi. 1.

2 5 edoctus, cardinales om nes, clerum , et populum conuocat, publice con

fitetur, nec aliquem totius v ite sue neuum irreuelatum obseruat.

Statuit eciam ut deinceps contra clerum et populum in facie omnium fieret consecracio. Unde multi altari celebrant interposito, dominus autem papa percipit facie ad faciem omnium sedens,

3 text marianne m arg. al. meridiane. 5 text meridiane marg. al.marianne. 16 cautissimo] M S . castissimo cautissimo. 1 7 and 23 teximeridiana m arg. marianna..

G e rb e rtu s m odicum uite sue residuum assid u a et acerrim a

penitencia sincere beauit, et in bona confessione decessit. S e p u l-

tus est au tem in ecclesia beati Io h an n is L a te ra n i, in m ausoleo

m arm oreo, quod iu giter sudat, sed non adunantur in riuum gu tte,

nisi m ortem alicuius diuitis R o m an i proph etantes. A iu n t enim 5

quod cum im m inet dom ino pape m igracio riuus in terram d e flu it;

cum alicui m agnatum , usque ad terciam uel qu artam uel quintam

partem em anat, quasi cuiusque d ign itatem arto design ans uel

am pliori fluento. L ic e t au tem G e rb ertu s auaricie cau sa glu tin o

diaboli diutissim e detentus fuerit, m agnifice tam en in m anu forti 16

R o m a n am re x it ecclesiam , a cuius ut dicitur possessionibus

om nium successorum suorum tem poribus aliqu it defluxit.

A u d iu im u s qu od L e o p apa dedit inicium cause qu a castellum

C rescen tii adhuc, qu asi exh ered ato beato P etro, Petri L e o n is h ere

des detinent. P etru s ille L e o n is Iu d eu s ad fidem nostram o pera 15

L e o n is pape conuersus est, et ab ipso L e o n is agn om en habuit,

studuitque L e o p ap a ipsum redditibus et prediis am pliare, castel

lique predicti ei custodiam contulit, ad eius m agnificenciam et

honorem , et nobilissim i ciuis ei filiam u xorem dedit, e x qua P etrus

duodecim suscepit filios, quos ipse prudencia sua singu lis stabi- 20

liuit honoribus et sum m os in ciuitate constituit. R eliq u it autem

2. eis castelli custodiam , dicens hoc m o d o |; duodecim eis u irgas forti

lig a tas vinculo dedit, ut qui eas sine solucione vinculi m anu p o sset

inerm i confringere prim us in hereditate deinceps haberetur. S in

gulorum igitur conatibus elusis, solui iussit u irgu las et unum quem - 25

que suam fran gere, quod in m om ento factum est. A i t ergo , ‘ S ic ,

filii m ei karissim i, dum unitos am oris vinculo v o s inueniet hostili

tas, v ic ta resiliet, quos quecunque v is forcio r separatos inuaserit

triu m ph ab it.’ S ic Petri suorum que sapiencia et astucia sequacium

m ansit apud eos quasi h ereditas patrim onium C hristi. N o stris 30

etiam tem poribus perdidit A le x a n d e r p ap a tercius consuetudinem14 Crescentii] M S . crescens.

porte beati Petri, quam pedagium dicunt, et altare dom inicum ec-

clesie ipsius in m anum ' laicam , prefecti scilicet R o m a n i; et nunc

hodie a R om an is electus est L u ciu s papa su ccessor A le x a n d ri

tercii, qui fuerat anno preterito H u b ald u s H o stien sis episcopus

5 et sancte R o m an e ecclesie C ard in alis [e t H o stien sis episcopus].

D e sutore Constantinopolitano fantastico. xii.

C irciter idem tem pus quo G erb ertu s fan tastica felicitate

floruerat, iuuenis a C on stantinopoli de plebe sutor, et illius artis

om nes excedens m agistros nouis et precipuis inuencionibus, plus

10 operab atu r una die quam aliquis alius duobus, et in singulis erat

sua festinacio lau cior quam studia m agistrorum . V is o enim

quouis pede nudo, gib b oso uel recto, aptissim um ei statim indue

b at calceum , nec alicui operab atu r viso nisi pede, unde nobilibus

acceptus nulli pauperum uacare potuit. In om nibus eciam arene

15 spectaculis, ut in iactibus et palestra sim ilique viriu m experiencia,

palm as adipisci solitus, adm irabilis longe lateque predicabatur.

U n a igitur dierum , uirgo pulcherrim a cum m axim o com itatu ad

fen estram veniens, pedem ostendit nudum , ut ab ipso calciaretur.

Ille m iser v isa m intuetur argucius, et factis | venundatisque calceis 54 a3 coi. 20 incipit a pede, totam qu e recipit in cor, ebibitque pestilentem

m aliciam qu a totus deperit. R e g a le s appetit seruus delicias, nec

. attin git unde quid speret. Su p p ellectile tam en ab iecta, patrim onio

vend ito, fit m iles, ut licet sero uilitate condicionis m utata cum

statu nobilium , saltem leuius repelli m ereatur. P riu squ am dilec-

25 tam appellare presum at, quam sibi usurpauerat m iliciam acerbe

sequitur, et exercitacion e frequenti successu com ite fit com para-

cione militum, qualis fu erat sutoribus aptatus. A tte m p ta t igitur,

e t se dignum iudicans a p atre puelle petitam non o p tin e t;

exard escit in iras nim ias, et quam sibi gen eris abieccio predio-

30 rum que defectus n egan t extorqu ere desiderans, iuncto sibi m agn o

piratarum agm ine, m arino prelio parat ulcisci repulsam terre,

unde factum est u t terra m arique tim eatur, qu em nusquam

successus deserunt. D u m e rgo proficiscitur instanter, et sem per

proficit, vero s au d it m ortis am ice sue rum ores, qui licet lacri

m osus accep tis induciis, ad exequ ia properat et v isa tum ulacione 5

locoque notato nocte proxim a solus effodit tum ulum , et ad m or

tuam quasi ad viu am in g re d itu r ; quo scelere peracto, e x m ortua

resu rgen s audit ut tem pore partus illuc reuertatur, d elaturus inde

quod genu erat. P a re t auditui, n acta com petencia reuertitur, et

effosso tum ulo caput hum anum recipit a m ortua, sub interdicto 10

ne u ideatur nisi ab hostibus interim endis. In scrinio illud altis

sim e uinctum deponit, cuius co n fid en d a m ari relicto terram in-

uadit, et quibuscunque ciuitatibus au t v icis im m inet, G orgon eu m |

. pretendit o ste n tu m ; obrigescu n t m iseri, vid en t instar M e d u se

m aliciam . S u p ra m odum tim etur, et ab om nibus in dom inum 15

accipitur, ne pereant. N e m o causam intelligit pestis inuise

subiteque m ortis. S im u l enim vid en t et pereunt, sine vo ce, sine

g e m itu ; in propu gn acu lis eciam sine vu ln ere m oriuntur arm ati,

cedunt castra, ciuitates, prouincie, nichil obstat, et se dolet om nis

m ilicia viliter et ab squ e negocio spoliari. M ath em aticu m quidam , 20

alii dicunt d e u m ; quicquid pecierit nichil ei n egacion is afferunt.

In ter eius enum erant unum successus, quod im peratore C o n -

stantinopolitano defuncto filia eius h eres ei derelinquitur. A c c ip it

o b la ta m ; quis enim n eget ? A liq u a m d iu cum e a conuersatus,

de scrinio ad racionem ab ipsa ponitur, que non nisi cogn ita ueri- 25

tate q u ie sc it ; quam edocta, ipsi a som pnis excitato in vu ltu m

p o rrig itu r: quo suis insidiis capto d eportari iubet M ed u seu m

prodigium , et in m edio m aris G reco ru m proici tantorum u ltrix

scelerum , au ctorem que delicti socium esse perdicionis precipit.

P ro p e ra n t in g a le a nuncii, m edium que m aris (nacti) duas orbis 3°

im m anitates in profundum abiciunt. F a c t a est autem ab eorum 4 rumoresj M S . rimores or runores, 3 1 Facta] M S . Factus.

recessu cum arenis te r ebullicio pelagi, tanquam auulsus a fundo

design et estus fu gam saltu subito resilien d u m aquarum et ab h or

ren d u m in illis iram A ltissim i, et quasi m are nauseans reicere Cf.Hab.3.8. conetur quod in ipsum suo tellus e g ra puerperio conualescens

5 euom uit. E xal(t)aban t(u r> in sidera fluctus, et ignis instar altissim a

petebant. S e d post dies paucos m onstrorum m utata sentencia,

que sidera petebant aqu e deorsum tendunt faciuntque voragin em

circuitu sem piterne | vertiginis. C u m u lu s fu erat quod nunc fossa 54 b, coi. 1.

est. L im u s enim profundi non sustinens abhom inacionem , et m aris

10 horrorem , exinanitus est, et stupore defecit, h yatu q u e dehiscens

infinito permeabilis eis usque in abissi nouissima facta est, unde Job 38. 16. semper absorbere sufficit quicquid infundere potest maris immanitas, Caribdi sub Messana persimilis. Quicquid incidit casu uel ab auido fictu attrahitur, irremediabiliter periclitatur ; et, quia nomen

15 erat virgini Satalia, vorago Satilie nominatur, et euitatur ab omnibus ; quod vulgo dicitur Gouufre de Satilie.

De Nicholao Pipe homine equoreo. xiii.

M u lti viu u n t qui nobis m agn u m et om ni .adm iracione m aius

enarrant se vid isse circa pontum illud prodigium N ich olau m

20 Pipe, hom inem equoreum , qui sine spiraculo diu per m ensem

uel annum intim a ponti cum piscibus freq u en tab at indem pnis, et

tem pestate depreh ensa nauibus in portu v e ta b a t exitum presagio,

uel eg ressis reditum indicebat. V e ru s hom o, nichil inhum anum

in m em bris, nichil in aliquo quinque sensuum defectus habens,

? 5 trans hom inem accep erat aptitudinem piscium . C u m au tem in

m are descendeb at m oram ibi facturus, fragm en ta veteris ferri de

b ig a uel pedibus equorum v e l antiquate suppellectilis auulsi

secum deferebat, cuius nondum racionem audiui. H o c uno erat

inm inutus ab hom inibus et piscibus unitus, quod sine m aris 22 deprehensa] M S . depressa,

iso*' B b

odore uel aq u a v iu e re non p o tu it; cum ab d u ceb atu r longius

tanquam hanelitu deficiente recurrebat. C u p iu it eum re x Sicu lu s

W illelm u s auditis his uidere, iussitque ipsum sibi presentari,

quem dum inuitum traherent inter m anus eorum absencia m aris

extinctus est. L ic e t non m inus adm iranda legerim uel audierim ,

nichil huic portento sim ile scio.

S u p ra C enom ann um in aere com paru it m ultis hom inum cen

tenis g re x capraru m m axim us. In B ritan ia m inori uise sunt

, coi. 2. pred e nocturne | m ilitesque d ucen tes eas cum silencio sem p er

transeuntes, e x qu ib u s B rito n es frequ en ter excu sseru n t equos et

anim alia, et eis usi sunt, quidam sibi ad m ortem , qu idam in-

dem pniter.

C e tu s eciam et p h alan ges n octiu age qu as H e rle th in g i d iceb ant

fam ose satis in A n g lia usque ad H e n rici secundi, dom ini scilicet

nostri, tem pora re g is com paruerunt, exercitu s erroris infiniti,

insani circuitus, et attoniti silen d i, in quo viu i m ulti ap p aru e

runt quos d ecessisse nouerant. H e c huius H erle th in g i uisa est

ultim o fam ilia in m archia W allia ru m et H e re fo rd ie anno prim o

regni H en rici secundi, circa m eridiem , eo m odo quo nos erram us

cum b igis et sum m ariis, cum clitellis et panariolis, auibus et

canibus, concurrentibus viris et m ulieribus. Q ui tunc prim i

uiderunt tibiis et clam oribus totam in eos viciniam concitaue-

runt, et ut illius est m os vigilan tissim e gen tis statim om nibus

arm is instructi m ulta m anus aduenit, et quia uerbum ab eis

exto rq u ere non potuerunt uerbis, telis ad igere respon sa p ara

bant. Illi au tem eleuati sursum in aera subito disparuerunt.

A b illa die nusquam v isa est illa m ilicia, tanquam nobis

insipientibus illi suos tradiderint errores, quibus uestes atterim us,

re g n a u astam us, co rp o ra nostra et ium entorum frangim us, egris

an im abus qu erere m edelam non vacam u s ; nulla nobis utilitas

accedit inem pta, nichil em olum enti prouenit, si dam pna pensen

tur, nichil d ispensanter agim us, nichil v a c a n t(e r); v a n a nobis

5

io

i5

20

25

30

infructuosa(que) ad eo properacione deferim ur in s a n i; et cum

sem per in abscondito secrecius nostri colloquantur principes,

seratis et obseruatis aditibus, nichil in nobis consilio fit. F u r ia

invehim ur et im p e tu ; presencia necligenter et insulse curam us,

5 futura casui co m m ittim u s; et quia scienter et prudenter in

nostrum sem per tendim us interitum , u agi et palantes, pauidi pre

ceteris hom inum exterm inati sum us et tristes. In ter alios queri |

solet que causa doloris, quia raro d o le n t; inter nos (qu e) causa 55 a> co1- *•

leticie, quia raro gaud em u s. D o lo ris aliquando leuam en habe-

10 m us, leticiam nescim us ; subleuam ur solacio, gaud io non beam ur.

A sc e n d it autem in nobis cum diuiciis m eror, qu ia quanto quis

m aior est, tanto m aiori qu assatu r sue volu n tatis assultu, et in

pred am aliorum diripitur.

In h ac ego m iserabili et curiosa langu esco curia, m eis abre-

isn u n c ia n s voluntatibus, ut p laceam aliis. C u m enim paucissim i

iuuare possint, quiuis nocere p o te s t ; nisi placatam habuero solus

uniuersitatem , nichil s u m ; si virtu osu m precessero ut fiam inui-

diosus, clam detrahent, et defensores m eos d eceptos ap p a re n d a

dicunt. Sim p licem fatuum iudicant, pacificum , desidem ,

20 tacitum nequam , b en e loquentem m im um , ben ignu m adula

torem , nichilum sollicitum cupidum , . . . pestilentem , pium rem is

sum , d ivitem avaru m , orantem hipocritam , non orantem publi

canum . N e ce sse h ab en t ad hos succincti tum ultus, ut uirtutibus

supressis arm entu r v ic iis ; utriusque locum caute distinguant,

25 ut bonis iusti uideantur, m alis pessim i. C onsilium autem salu bre

nem o am bigit, ut sem p er in occulto colatur T rin itas, et in cordis

arch an a puritate sin cera deuocio celebretur, quatinus interius

solem pnitate seru ata d ecen ter et caste defensa, quocunque m odo

saccu m concidi perm ittat D om inu s, non perm utent extrinseci

^19 Simplicem] M S . Si placem. 20 mimum] M S . nimium. 21 nichilum]M S . nichum or inthum. A fter cupidum an adjective expressive o f a good quality is wanting. 24 ^.distinguunt?

B b 2

casu s interiorem hom inem , nec transeuncium pertu rb en t accid en

d a residenciam anim e substancialem in D om ino.

H o c de nostra velim m anifestari curia, qu ia nondum au dita

est ei sim ilis preterita uel tim etur futura. C u p io eciam ut

postera recordetur huius m alicie m ilicia, sciantque tollerabilia 5

14.31. perpeti, a nobis intoleranciam passis edocti. Surgite igitur,

:, coi. 2. eamus hinc, quia inter eius o peras cui abrenunci|auim us in b a

ptism o D e u m placare uel ei p lacere non v a c a m u s ; hic enim

14- 19i om nis hom o uel uxorem ducit uel iuga boum probat Q u a s

excu saciones quom odo S a liu s vitau erit, audite, 10

De Salio filio adm irandi maioris. xiv.

Saliu s, nacione rituque gentilis, filius adm irandi m aioris, quem

ad m irabantu r p ater eius et m ater et tota nacio pre sciencia in

puero m atura. H ic cum esset sollicitus de salute anim e sue,

non inuenit in leg e gentilium unde spem conciperet. S cru ta tis 15

igitur patrum tradicionibus, ad C h ristian am se contulit ueritatem ,

T e m p la rib u s b abtism o, fide, societate coniunctus. C u i cum

acceptis induciis pater eius et m ater et sue m agn ates parentele

secrecius loquerentur, ut ipsum quasi ab errore faceren t resipisci,

respondit, ‘ C arissim e pater, qui sapiencia prem ines aliis, tu m ihi 20

solus om issis lacrim is d ic quam exp ectes a diis anim e tue retribu-

cionem pro im pensis ob seq u iis/ T u m ille, ‘ K a rissim e fili,

parad isu m nobis p reparau eru n t dii nostri, lacte e t m eile duobus

m agn is flum inibus m anantem , eritque nobis in m eile sap o r

om nium desiderabilium ciborum , et in lacte cuiuslibet d electatio 25

liquoris.’ A i t e rg o S aliu s, ‘ S i non appecieritis, non eru nt

d e lic ie : appecieritis quo plus, (post) m ultam saturitatem ad

requ isita d iuertetis nature. C o rp o ralis enim cibu s au t potu s

euanescere non p o te st; n ecessaria u t h ab eatis necesse est, et

10 audite,] either punctuate thus or insert erat in the fir s t sentence o f cap. xiv

2 7 ] perh. quo plus appecieritis, (post).

pereat paradisus qu e tali eget tu gu rio/ V id en tes igitu r sui

legem patrum suorum ab ipso delusam , e t-co n tra constanciam

eius eorum uanam instanciam , recesserunt cum lacrim is m aledi

centes ei. Ip se autem nec uxorem dtixit nec boues probauit.

5 De Alano rege Britonum, x v .

A t A la n u s R eb rit, id est re x Britonum , uxorem sinistro duxit |

auspicio sororem re g is Fra n co ru m , com es ipse R ed o n en sis et 55 £, coi.

tocius Britannie m inoris dom inus, et quasi rex. E r a t tunc tem

poris com es Leon ien siu m R em elinu s, qui licet A la n i iuratus

10 esset et eius hom o, insolenter tam en se h ab eb at e t uitanter ad

ip s u m ; quod u xor A la n i aduertens, nocturno ipsum conficiebat

tediosa susurro quasi desidem e t tim idum , qui quocunque m odo

non ad egisset uel uitam eius uel p len a seruicia. C u i tandem

A la n u s, ‘ F a c ile satis est ipsum de m edio delere, sed duos h ab et

15 filios, W ig a n u m e t C lodoanum , facie sim iles, m oribus longe

im p a re s ; C lod oan u s enim ben e litteratus est et prudens, sed

d egen erau it in m im um , ut totus in rithm is et ridiculis ocupetur

et in eis u ltra solitum v i g e a t ; W ig a n u s autem procerus est, et

su per om nes qu os ego uiderim hom ines form osus et sapiens,

20 scienciam eciam arm orum et probitatem h ab en s tam elegantem ,

ut m agis A c h ille m aior uel H e cto re iudicetur qu am p ar a lter

utri. H u iu s autem sapiencia nunquam sim ul exeu n t terram

suam p ater et ipse, ne sim ul possint intercipi/ T u m illa, ‘ Q u an

doquidem ita se h ab et status eorum , ne nobis extin cto patre

25 durior sit infestacio filii, studeam us ipsum au ferre de medio, si

non u tru m q u e ; fac pater u eniat/Ille annuit, et ecce R em elinu s, quem ip sau eri sim u latrix am oris

ve ris ornat et om nes suos honoribus sine sim ulacione munifica.

H o m isti repatriant donis aureis et argen teis et uestium m uta-

30 toriis, quos ut uident perspicuos et redim itos consiliarii W ig a n i,

2 1 magis] M S . maius.

conuersi sunt in sinistram , et se sim ilia perdidisse quod non

affuerint queruntur. Q u o s dum au aricia contorquet et decoquit,

ecce nuncius A la n i, uir m agn u s e t ad frau d em instructus egregie,

cum om ni p etit instancia qu atin u s a d A la n u m ve n ian t p ater et

2. filius, | et si non uterque, filius qui non affu erat quando pater. 5

Prim o d ubitant et consiliantur, et ab utriusque loquitur au aricia

consilio. U t sim ul dom ino suo fideliter assin t nichil hesi-

tandum aiunt, ubi plane m anifestum u ident am o rem in om nibus

exibitu m , et nullam su b esse doli m achinam . H o rre t tam en

W ig a n u s et heret, dom ique residet, contra suorum sentenciam , 10

cum eorum non m odico m urm ure. C a ss e tim iditatis arg u itu r ab

eis clam , et m enciuntur, q u ia con tra ve ra m m encium scienciam

o b iu rg a n t; vilem et ignauum derident, quem d ign e carum et irre

prehensibilem sciunt. A t in reditu R em elini, cum quo v e ste s

et aurum , equi et falere, A la n i preconia, lau des regine veniunt, 15

excan d escit ignis auaricie, cupidique sim ilium W ig a n o insultantes

aiunt, ‘ H o n o r A la n i est v isitacio suorum , et e x suis ei hum ilitas

et am o r e x h ib e tu r ; in h oc quod vo ca tu s tociens supersedisti,

quid aliud est quam ipsum prodicionis argu ere, uel tuum pro

p alare contem ptum ad vim et su perbiam ? E i a ! prim is ob- 20

tem pera m andatis, fam e labenti consule, terg e preterite rubi-

ginem infam ie.’ A n n u it W ig a n u s ; persuasum est ei v ite

periculum , et ecce reg is et regine n u n c ii; sim ul euntibus C lo d o a-

nus obuiat, m iratur, dissuadet, W ig a n u m detinet.

R em elin u s a re g e suo et regin a solita su scipitur ac digniori 25

reuerencia. R e g in a precipue, que frequencius prodicionem

studet, se ipsi totam fam iliaritate com m endabilem facit, educit,

reducit, m iscet seria ludis, et tota palliat com itate nequiciam .

C on sid en tibu s eis et com orantibus a d propugnacula, forte duo

vid en tu r albi uultures insidentes cadaueri, m agni quidem e t secun- 30

dum inform itatem fam e sue pulcherrim i, auis enim incom posita

1. e s t ; e t ecce tercius vu ltu r m odicus et niger deiecit albos | im petu

20, 2 i M S , ob tempora. 28 M S . misse/.

subito et effugauit, obtinuitque cadauer. R id e t R em elinus, et ipsa

sollicitatur quid hoc ? P en itet ip su m ; <at) celare cupiens, quo m agis

silet, ad racionem in stan d u s ponitur. F e m in a enim, sicut uentus

in obstacula furit, sic irruit in n egata consilia, et donec euicerit

5 non est finis instancie. V in citu r ergo R em elinus, et inquit,

‘ M ons m agnus in terra m ea nigros educat u u ltu re s ; m ons alter

e x opposito e xtra m ulto plures h abet et a lb o s ; 'in om ni ve ro

eorum conflictu p restat unus n iger duobus albis, ut m odo uidisti.

E t quia sim iliter unus m eorum m ilitum duobus preualet e x

10 vestris in om ni congressu, risi/ A d hec illa, 4 H o c si uerum est,

uestro satis d ignum est risu, nostroque ploratu / E t ad alios

m ox translata serm ones, iocundis eum uerbis usque ad dim is

sionem detinuit. E t his A la n o crudelius quam concepta fuerant

a R em elin o relatis, am plius inter eos filiam cordis sui sedicionem

15 a c c e n d it; instat et optinet ut ipse cum ipsa proditor innocencie

fiat. C entu m equites F ra n co s, arm is et prodicione furtim in

structos, intra portam exteriorem in cripta condunt, R em elinu m

et W ig a n u m inclusuros. So lem p n iu s igitur solito perque di

gniores m andantur nuncios et optinentur. U n d e flens C lo d o a -

20 nus, et eis m ala p resagien s a fratre suo m ultis ad ig it lacrim is

quatinus ipsum cum p atre suo prem ittat, cum sit ei sim illim us,

et d eceptis h ostib u s possit ipse C lodoanu s pro fratre leuiore

iactu ra perire. S e q u e n s au tem a longe W ig a n u s, si prosperitatem

v id erit intret, si fraudem p aratis sibi equis singu lis in singulis

25 m ilibus usque ad propria recurrat. |

In g re ssis igitu r R em elin o e t C lodoan o, po rte clauduntur 56 a, coi. 2

subito, rapiuntur, orbatu s est R em elin u s gem inis et lum ine.

Clodoanu s nom en suum confessus euadit. V id e n s igitu r regin a

W ig a n u m exclu su m a m orte, h ortatu r e t em ittit m ilites, coram

30 eis prostrata precatu r ut properent, om nia dicit, om nia s p o n d e t;

eruunt se, properant, ut interficiant innocuum . A t ille, quinque

iam m utatis equis, se xto non inuento, (necligens enim et deses

seruus qui equum ibi tenuerat, dom ino suo nichil sinistri pro

phetans, ad uicum proxim u m ut com ed eret ab cesserat,) tim ens

W ig a n u s illi quinto calcaria subdit, cui p epercerat spe sexti, quo

lassescen te circa cuiusdam nem oris confinia, ad fem inam quam

an te dom um su am filare uidit festinus diuertit. C asu m ei et se 5 ipsum reuelat, et prom ittit quidlibet. Illa igitu r filium suum ei

cunis in dom o inuoluendum tradit, et aliquo leuandum ne fleat

solacio, dum illa ven ien tes eludat. O b te m p e rat ille ; perueniunt

ad eam equites, et ipsa cicius audita non discredentes ulterius

properant, et sepe reu ertentes circa dom unculam illam euertunt 10

om nia scrutinio lim pidissim o. W ig a n u s interim ut puero flenti

solacium faciat, cnipulum cum eburneo m anubrio ei d at in m ani

bus, et ipso relicto dum silet, dom um intro circuit, latibulum

querit, per foram ina sollicitus excu bat, tandem ad va g itu m pueri

repedan s ipsum cnipulo incum bentem m ortuum reperit. Q u id 15

igitu r spei relinquitur ? Iam qui m orte p ro xim a tim uerat, quasi

obtentus, siccis e x p e cta t securus lacrim is, quia sp e d efecta

recessit et tim or. A d h u c illis circiter illas partes uenantibus qui

W ig a n u m querebant, inuento m ater filio m ortuo im m oritur ei et

, coi. 1. prosilit am ens, ut W ig a n u m | accu set. Ille pedibu s ap preh en sam 20

tenet, spondetque se ipsum ei filium fore pro m ortuo, persuadens

ei nihil utilitatis e x ulcione prouenire posse, et de v e n ia (spem )

m ultarum diuiciarum d at ipse. H e r e t illa tandem , et in occur

sum viri sui properat, om nibusque reuelatis prom issorum illecti

spe, m ilitibus ad h u c excu bantibu s, per secreta obscu re Sem ite 25

W ig a n u m in tuto collocant. C o llig it e rg o uires W ig a n u s, et

enarratis exercitu i suo prodicione et tim orum erepcione, in

om nium oculis cingulo m ilicie liberatorem suum honorat, et

m ultis preficit opibu s e t vicis, cuius usque hodie nepotes terram

illam possident, e t f i l i i n u d i appellantur, qu ia ille prim us quasi 30

a nu ditate u estitu s de paupere factus est diues.4 lassescente] M S. lacessente. 8 obtemperat] MS. obtemporat.

22 spem is conjecturally supplied ly W.

A t W ig a n u s, ut iniurias patris et su as uindicet, in A la n u m

R e b rit, quod interpretatur re x Britonum , tanta insurgit potencia,

ut hostibus suis de tantis urbibus et uillis non relinquatur u bi Mt. 8. 20.

captU suum reclinent, et ut illius crudelissim e uastacionis adhuc

5 ostendantur m onim enta, (cui) urbium euersio, ruine ecclesiarum

attestantur. C on fu gien s igitur A la n u s ad socerum suum regem

Fran co ru m , ipsius interuentu d ata filia sua scilicet h erede suo

W ig a n o , ad pacem suscipitur restitutus. Q u ieu it autem diu et

siluit h ac confederacione tota illa regio.

10 C o n tig it W ig a n u m cum u xore su a in scaccis ludentem ad

m aiores operas a suis vo cari, liquitque loco suo fidelem sibi

m ilitem ut cum dom ina ludum illum finiret, et abscessit. C u m

ergo dom ina vicisset, ait militi secum ludenti, ‘ N o n tibi, sed orbi

filio m at! Q u od im properium W ig a n u s cum equanim iter ferre

15 non posset, ad A la n u m R e b rit properans inopinum inuasit, qui

confectus ad ecclesiam beati L e w i confu git solus, et clauso hostio

su p lex o ra u if beatum L e w iu m quatinus al|terum custodiret 56 b, coi. 2.

m eritis suis dum ipse arm is in altero restitisset hostibus. E r a n t

enim ecclesie due porte. C u m igitu r non possent h ostes p e r

20 portam sancti, per suam licet v ix ingressi ab strah u n t uirum, et

coram ecclesia genitalibu s priuant et oculis ; unde factum est ut

in illius sancti L e w i paroch ia nullum anim al parere possit adhuc,

sed m aturo partu egrediuntur ut pariant. W ig a n u s ut plena

glorietu r ulcione, ab latis secum in m anica sinistra oculis et g e n i-

25 talibus A la n i, celato et facto et proposito facie iocosa et hylari,

dom um reuersus cum u xore considet ad scaccos, et obtento ludo

super scaccarium gen italia et oculos proicit, dicens quod ab ipsa

didicerat, ‘ F ilie orbi dico m at! H is uisis, edocta v ira g o quid

contigerit, licet ei percellatur ad m ortem anim us, serenissim o

3orisu leticiam dicens sim ulat dom inum suum facetissim am fecisse

7 suo] qu. sua ? 18, 19 MS. enim erant. 29 percellatur] perhapsprocellatur in the MS.

iusticiam , et licet m ens eius totis nisibus ad uindictam arm etur,

nichil interne m achinacionis foris apparere perm ittit.

E r a t autem hisdem tem poribus com es N am n iti H o elu s, et

iuuenis et form osus et strenuus, qui cum ei ab squ e negocio

placere posset, eo solo perplacet quo inde W ig a n o nocere potest, 5

m issisque nunciis in unum coeunt iniquitatis anim um , illa ulcionis,

ille auaricie, cu piditatis uterque. S e inuicem et alterutrum sua

cupiunt, m ortem que W ig a n i. F a llitu r e rgo m iser et ab ipsa m it

titur in dolo, qu asi reb u s suis que ad fines N am n eti u ergu n t

dispositurus, et interficitur. O cu p at H o e lu s om nia, et suam 10

facien s ducit alienam , filiam que susceptam ab ipsa nobili v iro

nom ine Ilispon nuptui tradit, et post annos aliquot filium e x ea

gen u it quem d ixit Salom onem , et m ortuus est.

S u cce ssit ei Ilispon, et uiolenta inuasione toti dom inatur

coi. 1. Britannie, qui ne ulla m aneat h ered itatis | calum pnia, Salo m o n em 15 occidere querit. C u iu s m isertus v ir nobilis et illarum parcium

fidelissim us H e n n o raptu m ab scon d it infantulun? inter popine

sue seruos, ut inter hum iles educati condicione seruili statu squ e

vilitate san gu in is altitudo ueletur. N u triciu s hunc solus cum

sola sua cognoscit. 20

C u m au tem esset annorum quindecim , et fu gisset ap er a uena-

toribus Ilispon, m isit se forte in lucum iu xta popinam in qu a

co m o rab atu r Salom o n . E x iliu n t ad canum iubila H e n n o et

fam ilia sua, cum que circu m staren t cum uenatoribus, et nem o p e r

audaciam p resu m eret ad aprum ingredi, irruit in aprum Salo m o n 25

tunica fed a sed vu ltu bono, palliolum habens in sinistra, cultellum

in d extera m odicum , et in u d a n te m in se fortiter suscipit sinistra,

interficit d extera, spectaculum de puero quidem form osum et in

ad m iracion em om nium cedens. D u m ergo pre m agnitudine apri

tum ad ipsum tum ad pu eru m om nes intenderentur oculi, vo ca u it 3°

.10 query suam (missam) faciens? sua is used absolutely for uxor in /. 20.22 lucum] MS. lacum.

eum in partem u enator senex, qui cum patre ipsius fuerat, nom en

eius et gen tem inquirens. ‘ Sa lo m o n / inquit, * m ichi nom en est*

gentem nescio, qu ia m e proiectum inuenit et nutriuit H e n n o /

Ille flens respondit, ‘ E g o scio/ Q u od ut H ennoni puer innotuit*

5 tim ens ab Ilispon prodito consilio uel interfici uel ut m odicum

exheredari, opida munit, et ad om nes ignotos et cogn itos foras

m isso tim ore confessionem consilii sui m anifeste mittit. Im p lorat

eorum sibi et suo dom ino auxilia. M u lti ergo m agni principes

Britannie, per oppressionem et tirannidem Y lisp o n prius ad iram

io prouocati, iam nunc optatam uidentes oportunitatem , ad H en n o -

nem leti conueniunt.

A d hos tim et Y lisp o n rum ores, et quoscunque potest in su b

sidium | aduocat, inter quos M einfelinu s de K im elec, uir sapien- 57 a, coi. 2.

tissim us, aduenit. In iecerat autem u xo r Y lisp o n in iuuenem

15 illius conuentus oculos, et cum se inuicem am arent, M einfelinum

tim ebant quasi prouidum et coniectorem , ne ipsius proderentur

insidiis. M ach in atu r dom ina ut ipsum uel accusacione ve l

quoquo iniecto pudendo scrupulo a curia sem oueat. Q u o ipse

com perto, filios suos octo ceteram qu e fam iliam instruit quatinus

20 in om ni casu se ita contineant ut ipsum uiderint continentem .

F a tu u s igitur, qui a dom ina instructus dom um oberrat, M einfelino

bibenti lac in m ensa uas lactis in cap u t su p in a u it; qui quasi de

stu lticia eius ridens, lac excu ssit in fatuum , et p lacata e t pacifica

facie prestolatur ulcionem ab Y lisp o n , arbitratu s ipse secundum

25 visu m non iniuriam sibi fieri, et iustum errorem f a t u i : his oblitis

e t inultis quasi dom um reuers<ur)us ab sced it cum licencia.

V e n ie n s ad H ennonem , quem tristem inuenit, letissim um suo

reddit aduentu. C u i H enno, ‘ V icto ria m nostram tecum nobis a c

per te a D e o m issam in h oc solo tim em us im pediri posse, quod

30 vicinus noster C am o , iuuenis prudens et strenuus optim isqu e

castellis habundans, e x m eo concessu spem con ceperat ducen di

filiam m eam unicam et ab om ni adhuc in tactam v i r o ; qu an \c c 2

quia nunc audit m e m utata sentencia Salom o n i parificare, opida

.munit, gen tem m ultiplicat, uires om ni conatu au get, m anifesta-

que rab ie suarum inflam m atur iniuriarum ultor fieri. C u m q u e

pertinacissim um sit odium in quod e x am ore degeneratu r, hic

nisi conuertatur ad nos, nichil su m u s/ T u n c sapiens, ‘ M ecu m 5

ve n iat S alo m o n cum filia tua, ut nobis ipsum lenitum red d am u s/

S e cu ti sunt e rgo sapientem , quibus C am o m andatis cum m axim a

1. m ilitum pom pa occurrit |. C u i sapiens, ‘ D o m in u s noster Salom on ,

quem nobis leges patru m et iura preficiunt, suos uobis resig n at

am ores, H en n o n is filiam intactam , ut qui priores adoleuistis in 10

eam ign es crebris non fraudem ini cupitis, suam que vo lu p tatem

abdicat, ut ve stre satisfiat, torqueri m alens uel uri, quam tanto

am ico viam aperire scan d ali/ V ic tu s igitu r hac lib eralitate

C am o Salom on em pro hum ilitate et am ica reddita exaltau it, et

sue dedicionem virtu tis in au xiliu m prom isit. 15

O m nibus his pactis ab Y lisp o n auditis, collectis viribus,

aduersus Salom o n em properat, diem bello prefigit. V ig ila n -

tissim us ille sen ex de K im e le c locum belli singu lis e x p lo fa t

noctibus, situm scilicet loci, optim um in illo aduentum , stacio-

nem, effugium . N o c te igitu r id faciebat, ne m an ifesta fieret 20

hostibus su a sedulitas, ut uel locum m utarent quia exploratum ,

uel ipsi exem p lo eius idem facerent. C o n tig it ipsi uisio non

om ittenda nocte ante bellum proxim a, quod ad arborem predicti

loci ve n ire t Y lisp o n solus, et ipso vid en te faceret sacrificium diis

infernalibus, cuius instancie tandem responsum est, ut qui p rio r 2 5

crastin o illic inueniretur v icto r fieret. D u m q u e ad suos b ella

dispositurus reuertitur, illuc statim repedaturus, sapiens ad locum

ad d u cit Salam o n e m in antelucano ut vin cat, priorque inuentus

est. O rd in atis igitu r cuneis S alo m o n is ad bellum a sapiente

centum relinquit m ilites in subsidium , retro p h au lan ges in siluule 30

d en sitate absconditos, et, ut breuiter (dicam ), confecto exercitu

10 Hennonis] M S. Meinfelini.

Y l i s p o n e t e f fu g a t o , s a p ie n t e v e r o c u m s e p t e m filiis o c c is o , r e u e r -

t e n t e S a lo m o n e c u m q u in d e c im m ilit ib u s , c e t e r is o m n ib u s o c c is is ,

e x c e p t o q u o d f ip s i a d e r a t L e u c i u s e x c o n f r a g a n e is s u is c u m

tr ig in |ta s e x p r o p r i is s u is ; v id e n s q u e s e S a l o m o n e fo r c io r e m 57 b, coi.5 facinoroso concipit in corde quod si Salom o n de m edio fieret,

ipse fortissim us in regno diadem a sibi posset im ponere, seorsum -

que cum suis habito consilio suspicionem Salom o n i facit, qui se

cum suis ad defensionem et fu gam preparat. Irruit in ipsum

cum suis L eu ciu s, et v i m aiore co git in fugam . A u d ien tes hunc

10 tum ultum quos ab scon d erat sapiens centum milites, L eu ciu m

subiti ocupant, ipsum que fam iliam <que) captos tanquam prodi

tores dign a m orte suspendio m ultant. C e ssit autem e x hoc to ta

B ritan nia Salom oni et suis heredibus.

Q u ic u n q u e le c t o r h e c p e r le g e r e d i g n a t u s fu e r it , e x m u lt is

15 e t d iu e r s is h in c e d o c t u s in iu r iis a d c a u t e la m a r m a b it u r , q u a m

o b s e r u a r e c u m in d e m p n ita t e n o n p o t e r it , n is i fo r t is s im o c o m p e s

c u e r it a u a r ic ia m fr e n o , q u e fa m e a r c iu s e t s it i o m n iq u e n e c e s s it a t e

fe d iu s im p e llit in p r o fu n d u m n e q u ic ie . N a m e t h e c h o r u m c a u s a

f u it e x c e s s u u m .

20 De Sceua et Ollone mercatoribus. x v i .

S ce u a et O llo, p ares etate, m oribus im pares, pueri de plebe,

ad ep ta sim ul m odica substancia, facti sunt nostris institores

tem poribus paruarum prius m ercium , et deinde frequenti suc

cessu m agnaru m . N a m a collariis bigarii, a b igariis m ultorum

25 dom ini effecti sunt au rigaru m , sem per au tem fideles socii.

A m p l i a t i s e r g o m e r c ib u s , u t a l ia s d ic it u r , creuit amor nummi Juv. xiv. quantum ipsa pecunia. I a m s o c ie t a t is v in c u lu m e t c o m m u n it a t is *39«

u n io d is p lic e n t , s e p a r a t a p la c e t p r o p r ie t a s , d iu id u n t o m n ia , s o r t e s

m ittu n t , to llit u t e r q u e q u o d s ib i s e o r s u m p o n itu r , r e c e d u n t a b

3o in u ic e m d ic t a a c c e p t a q u e s a lu t e . S c e u a , u t e r a t l ib e r a lis e t

3 excepto quod] qu. extemplo quidam ? 12 tota] M S. tanta.

secundum suam facetus sortem , cum lacrim is h ortatu r O llon em

ut nulla de cetero sit inter eos com m eancium raritas nunciorum ,

coi. 1. quibuscunque consideant | villis aut urbibus, aut separatis personis

unitatem faciat frequentata com m onicio dileccionis.

E le g it in R au en n a m anere Sce u a, castu squ e diu m utandis 5 m ercibus s tu d u it ; O llo P apie form osam d u xit u xorem . P rim is

inter eos tem poribus multi su d ab ant nuncii, tandem quieuerunt.

S c e u a enim ut O llonem uisitaret P ap iam peciit cum m ulta m anu

seruientum , et bene redim ita, et ecce O llonem obuiam h abuit

cum b igis honustis properantem ad nundinas longinquas. D a tis 10

. Sa i. ii. ergo et acceptis osculis, petit O llo unde et quo, cum pocius secun-

* dum am ores preteritos reuerti et suscipere tantum deb u isset

am icum . A u d ito autem quod ipse solus esset in causa sui

aduentus, reditum excu sau it per nundinas, et ad iecit S ce u am in

dom o sua nullatenus posse recipi m ultis e x causis, et ab 15 ipso m igrau it post b ig as. S c e u a se delusum dolens, prope

P a p iam O llon is forte p asto rem nescius alloquitur, et accipiens

quis esset, qu erit statum O llonis in rebus m obilibus e t im m obili

bus, et om nia secreta dom us ab ipso edoctus, ea pro in tersignis

uxori O llonis affert ut suscipiatur hospicio*. Su scipitu r, et non 20

est passus ut contenta sit uel su a uel O llon is fam ilia hiis que

reperiuntur in facu ltatibu s dom us, cum m ulte s i n t ; e x tra iubet

queri delicias, sibi ut iactat solitas, et tam splendidam tam qu e

affluentem cenam p rep arat de proprio, ut in adm iracione eciam

20. 3. uicinorum ueniat. V o c a t in fo ro stantes, transeu ntes retinet, et 25

tantam effundit ciborum et potus copiam , ut tam u xo r O llon is

quam om nes alii sem piternam optent O llonis ab sen ciam .et

presenciam S ce u e . H o c diebus plurim is au cta sem p er solem pni-

tate agitu r ; inuitat om nes : qui ven iu n t auida honorantur le tic ia ;

qui non, m issis onerantur exenniis. A d u o la t to ta prouincia 30

3 aut (2nd)] qu. at ? 7 A fter quieuerunt a clause may have dropped out.1 5 domo] M S . doma. 18 immob.] M S . immobolibus.

vid ere quod a u d iu n t; euolat in uicos et urbes adm iracio, fugien

tem que deprendit O llonem . S tu p e t O llo, statuitlque non reuerti 58 a,, coi. 2

donec ille auertatur. E t cum zelotipie sollicitudine secum de

uxore seuiat, zelo nichilom inus intabescit inuidie, iam non ut

5a u id issim e solet in prom ocione m ercium ardet. N e c dam pna

dolet, nec de lucro letatur nec de au gen d a pensat uel conser-

uanda p e c u n ia ; prodigus est rerum et auarus uxoris, et dum circa

eius et S ce u e statu m curioso diuinat anim o quid fiat, in id quod

uere fit casu deuoluitur. N a m S c e u a totus in hoc est quod ipse

10 timet, et quacum que potest arte ipsam in v o ta sua seducit, et

cum ad libitum suum abutatur illicita, non satis ei placet abusio,

sed adicit dicens, 4 C arissim a mi electa et su per anim am m eam

dilecta, potes si placeret m enti placare m entem sollicitissim am

m eam et totam tuis inflam m atam am oribus, ut secu re sim ul

15 om nim odis de cetero conuiuam us ; scilicet ut redeuntem non

adm ittas O llonem , sed quasi cum adm iracione omni eum diffi

tearis, et d euoueas et abneges te nosse hom inem . H o c a u icin isL c. 22. 34

om nibus et notis euincam fieri, vicecom item et om nes m inistros

eius in hanc inducam sentenciam , dum m odo tu mihi faueas,

20 et quicunque conati fuerint fidem facere iudicibus au t alicui

potestati, quod ipse tuus fuerit aut m aritus tuus au t diuiciarum

possessor istarum , m e statim audito quiescent, et si oporteat

iu rab iyit in contrarium , ut sibi ipse de se discredat et fascinnata

m ente alias extra se putet O llon em .’ Illa, licet hoc perfici posse

25 desperet, assentit. S c e u a igitur datis ubique prem iis additisque

prom issis, apu d om nes notos O llon is optinet, non enim sunt

firm e cum peruersis m oribus am icicie. Principem adit et iudices,

et quom odo solent infatuari peruertit. B onus euntis uidetur

dolus et faceta derisio, sed et utile putant, ut ficus succidatur

30 sterilis, et plantetur oliua fructificans.

Manet una cum uxore quasi uir legitimus in domo Sceua,1 3 placare] M S . placere. 1 7 nosse] M S . nosce.

com m entaqu e preceptor fraudis non cessat om nes instruere,|

5, col. i. quom odo respond eant O lloni. O llo caute u t sibi u idetur *

ascu ltat donec ille recesserit, quatinus in u xo rem ultor iniuria-

rum et to rto r e xistat sine succurrente, et ne b onorum suorum

uastam u ideat q u am au d ierat effusionem . M in u s enim ledunt 5

au aros inuisa su arum reru m d etrim enta quam uisa.

V id e n s tandem m oram , tim ensque periculum , dom um diuertitur,

pulsat ianuam , et quod non statim ad est qui ap p eriat ir a s c itu r ;

instat, tum ultuat, et e x c a n d e sc it; indignatu r et m inas addit.

N ich olau m quem ianitorem suum fecerat e x nom ine su perb e 10

vocat. A d e s t ille sim ilique tum ore respondet, 4 T u quis es ?

quid furis ? quo ag itaris dem one ? ut quid cerebri tui plectim ur

insaniis ? qu are dom ini m ei quietem tu rbas ? N u m q u id lunaticus

es, au t sim iliter am ens ? certe si desipis, sapere te iam faciem us ;

si non quieueris, quiescere te fu stes facien t/ T u m ille, 4 S e ru e 15 mi, num quid non ego sum ? ’ N ich o lau s : 4 S c io quod tu es tu, et

tu ipse hoc n escis/ O llo : 4 E t nescis quod seruus m eus es ? ’

N ich o lau s : ‘ T e scio se ru u m ; possessionem fu ris/ O llo : 4 A p e r i

cito ianuam m eam / N ic h o la u s: ‘ T u a m ? nonne iam probatum

est quod uesanus es ? A u t certe silebis aut tibi h ac clau a 20

18. 3 2 . perpetuum inponam sile n d u m / O llo : 4 Seru e nequam , num - *

quid non ego sum O llo, qui te constitui custodem curtis huius ? ’

N ich o lau s : 4 T u , pessim e s c u rra ? certe O llo ille hic intus jest, et

cum dom ina m ea in lecto suo d ecu m b it/ O l l o : 4 C u m q u a

dom ina, d ia b o le ? ’ N ic h o la u s : 4 C erte, im m o tu diabole, cum 25

dom ina m ea form o sa B ib lid e / Ille audita B ib lid e ab equo

am ens excidit, passu squ e aliquam diu extasim , ait, ‘ E x i , N ich olae,

ut m e clarius intuens resipiscas, et scias m e dom inum tuum et

m aritum B ib lid is/ T u m N ich o lau s cum m axim o chachinno, ‘ T e

per foram en m eum satis uideo, et O llo forsitan e s ; sed non 3°.

3 ascultat] marg. ai. se absentat. 25 Nicholaus] M S . Nichil.

quiuis O llo m aritus B ib lid is/ O llo : ‘ Im m o ego sum ille O llo |

qui eam te presente * in sponsam a patre suo M e la suscepi et 58 b, coi.

a m atre B a la / N ic h o la u s : ‘ N o n uidi ebrium aut uesanum tante

m e m o rie ; a quocunque sint edocta uel recordata, nom ina ben e

5 retines, M elam et B alam et N ic h o la u m ; num quid C h ristian am

ancillam nostram audisti ? ’ O llo : ‘ N o n est opus auditu,

nutricius enim suus sum et v e ste r et om nium vestroru m , et has

dom os feci, et om nia que in eis sunt m ea su n t/ N ich olau s :

‘ C ristina, C ristin a, heus, C ristin a ! ven i uidere hom inem infeli-

10 cissim e insanie, qui om nia scit, om nes nutriuit, om nia possidet ;

face ta uere v e x a tu r am encia, que ipsum regem fecit. Inspice,

nonne iste est qui propter hom icidium nuper ad crucem ductus •

in asilum euasit ? et postm odum se nostrum dicit n u triciu m !

quid tibi uidetur ? * C ristin a : ‘ H o c tibi vo le b am dicere quia ille

15 est, et certe parcendum est ei quicquid agat, cui e x m elancolie

regn o et iure om nia licen t/ O llo secum : ‘ Q u am au d a x et

obstinata est seruorum s u p e rb ia ; sum pta a S c e u a precio m e

diffitentur, et cum ille m eis satu r ab scesserit deliciis, procidentes

ueniam orabunt, per ignoranciam se deliquisse dicentes. P ereat

20 O llo si non ostenderit eis pilosum d en tem / N ich o lau s: ‘ R u m in a

tecum , excereb rate m iser, et si non uis fustigari, ab sced e ocius/

C ristin a : ‘ H e u s tu, qui te O llon em d ic is ! T u nos deliros dicis, et

nos te a m e n te m ; v o c a vicinos tuos, et cum tibi d ixerint quod

hos, crede quod arrepticius e s/

25 V o c a t Ille vicinos et p assas edocet iniurias. Illi negantes se

uidisse uel audisse hom inem derident eum , et se ortantur inuicem

ut ligent eum, et e m e n d e n t; et perseuerantem lapidibus cogunt

exire forum . Sim iliter postm odum et a iudicibus repellitur, et

cum unum inueniat ubique vu ltu m et uerba similia, se undique

30 respicit et sciscitatu r a suis quis sit et unde, et quom odo res se

habeat, contra suam ven ien s om nino sentenciam , m inus sibi | de 59 0, coi.

se quam aliis credens. Illi autem cum aliis a S c e u a corrupti e x1854 D d

b u rsa eius loquuntur. A i t igitu r e x his unus cui nom en B aratu s

1 D o m in e, nos rei ueritatem scim us, sed tu nobis tam au steru s es

e t tam hispidum nobis dans supercilium , ut que v e ra scim us pre

tim ore tuo dissim ulare oporteat. M an sio tu a et B iblis, quam hic

queris, est R au en n e ; si vo b is non displicet, eam us ut illic inuenias 5

qu od te credis h ic u id isse/ P apiam igitu r exeunt, et nocte prim a

itineris a suis derelictus, fere pre pudore ve re factu s est a m e n s ;

perditas v id e t m agn as facu ltates p reter solas eas quibus in cu m b it;

pastores suos adit, va cu ato sq u e ouilibus m obilia quibus inicere

potest ham os abducit. S e q u itu r eum auditis rum oribus et conse- i o

quitur Sce u a, ipsum secum ligatu m quasi furem copie sue retrahit.

T im e t O llo iudices, et pre pudore uenture derisionis om nem

ab iu rat S ce u e calum pniam . Crede mihi res est ingeniosa dare.

Explicit distinccio quarta Nugarum Curialium.

Incipit quinta. Prologus. i.

A ntiquorum industria nobis pre m anibus e s t ; g e sta suis eciam

preterita tem poribus nostris reddunt presencia, et nos o b m u tesci

m us, unde in nobis eorum, viu it m em oria, et nos nostri sum us

5 im m em ores. M iracu lu m illu s tre ! m ortui viuunt, viu i pro eis ‘

se p e liu n tu r! H a b e n t et nostra tem pora forsitan aliquid Soph oclis

non indignum coturno. Ia ce n t tam en e g re g ia m odernorum

nobilium , et attolluntur fim brie ve tu sta tis abiecte. H o c nim irum

inde est, quod reprehendere scim us, et scribere ig n o ram u s;

10 carpere appetim us, et carpi m erem ur. S ic raritatem poetarum

faciunt gem ine lin gu e obtrectatorum . S ic torpescunt anim i,

depereunt in g e n ia ; sic ingenua tem poris huius | strenuitas enor- 59 coi. 2-

m iter extinguitur, et lucerna non defectu m aterie sopitur, sed

succum bunt artifices, et a nostris nulla est autoritas. C e sa r en

15 Lu can i, E n e a s M aron is, m ultis viu u n t in laudibus, plurim um suis

m eritis et non m inim um u igilancia poetarum . N o b is diuinam

K aro lo ru m et Pepinorum nobilitatem vu lg a rib u s ritm is sola

m im orum concelebrat (n u g acitas,) presentes uero C e sa re s nem o

lo q u itu r; eorum tam en m ores cum fortitudine, tem perancia, et

20 om nium adm iracione presto sunt ad calam um . A le x a n d e r M aced o

subacti sibi m undi calum pniatus an gustias, uiso tandem A c h illis

tum ulo suspirans ait, ‘ F e lice m te, iuuenis, qui tanto frueris

7 indignum] M S . indigens. 1 7 Pepinorum] M S . popinorum. 18nugacitas] not in the M S : supplied by W. without reniark.

D d 2

Cic. pro A rchia 1 0 ; cf. Iul. Valerius i. 46.

precone m e rito ru m ’ ; H o m e ru m intelligens. H ic m agnus A l e

xan d er m ihi testis est, quod multi secundum scriptorum viu u n t

interpretacionem , quicunque m eruerunt inter hom ines viu ere post

m ortem . S e d quid sibi volu eru nt A le x a n d ri suspiria ? p lan gere

certe sua m erita que m agn o in d igeb an t poeta, ne ipsum su pprem a 5 dies totum extin gu eret. ) S e d quis au d eat quicquam quod hodie

fiat im paginare, au t uel nom ina nostra scrib ere ? C e rte si H e n ri -

cum , uel G au teru m , uel eciam tuum ipsius nom en aliquis nouus

k aracter subnotatum prestiterit, uilipendis et rides, at non eorum

v ic io ,e t utinam non tuo. Q uod si H an n ib alem , uel M en estratem , io

uel aliquod prisce suauitatis nom en inspexeris, errigis anim um et

prem entita au ree etatis secu la in gressu ru s g e stis et e xu lta s .’

iv. N ero n is tyrannidem et lu b e auariciam , et quicquid uetustas

attulerit, cum om ni ven eracion e a m p le c te ris ; L o d o u ici m ansu e

tudinem et H e n rici largitatem abicis. S e d si discredis priscam 1 5

nostris inesse b en ignitatem , et ut fab u lam refugis, audi priscam

de nostris m alignitatem , ut N e ro n is et sim ilium s o le s ; nam nun-

1. quam sic | contra se d eg en erab it inuidia, ut si n e g e t m odernos

esse antique nobilitatis, non con ced at eos esse antique saltem

ignobilitatis. Pictam hic nem pe inuenies cum suis h onestatem 20

fauoribus in m odernis et cum suis turpitudinem odiosis flagiciis.

H a n c tibi vitan d am proponim us pro veneficiis, illam eligendam

pro beneficiis ; neutri su b du cas oculum , nisi v ise penitus et agnite.

L e g e n d a enim tibi est om nis p ag in a quam uideris et exam in anda,

nec sit ulla neclecta nisi perlecta. U su la piscis est D an u b ii qui 25

per tela hostium m usice p etit m ela, nec vu ln eratu s absistit, sed

v ite prod igu s et au aru s organi sectatu r anim e sue m ellitas illece

b ras usque ad m ortem . H e c est nobilis et studiosi viri trium

phalis instancia, quem a studio non deterrent tu ssis au t tisis, au t

alie qu alescun qu e inequalitates. A n g u stia to corpori sollicitudine 30

m artirium a s c is c it ; nam consulte arb itratu r gloriosius effundere 2 multi] A I S .multum. 4 sibi] JIAS*, tibi. 3 1 martirium] so m argin: ie x tm aor.

anim am D e o luce sa p ie n d e preciosam , quam sibi eam confouere

desidia et ocio sagin atam . S ic esto usula.

D e A p pollon ide rege. ii.

A p p ollo n id es re x in partibus occidentis cum infinita preda

5 spoliatis repatriauit hostibus. O b iter sacerdoti p o st eum

clam anti quod x x . de suis anim alibus secum in pred a duceret,

accepto iuram ento, ait, ‘ T o lle que tua sunt et redi cum p ace/

C u m q u e sacerdos optim a e x om ni arm ento eligeret, plus utilitati

studens *quam veritati, licet non ign oran s A p p o llo n id e s quid

10 ageretur, ob reuerenciam sui siluit. E t dum ad h u c adm irantur,

ecce (alter) currit sacerdos et alia x x . sim ili m odo et peciit, et

periurus ut prior reduxit, rege non obiu rgante licet o ffe n so :

cum que tercius adesset, pro duobus tantum anim alibus se ad

iurandum offerens, ait illi rex, ‘ lu ra pro x x . ut | illi qui nunc 59 b, coi.

15 ab scesseru n t/ A t ille, ‘ D om ine, non p e ie ra b o / T u n c re x

fidem ipsius rem unerare cupiens, addidit illi cum duobus suis

centum alia, dicens, ‘ D ig n io r est iste m eis anim alibus qui vo lu it

m ultis carere ne peieraret, quam illi suis qui volu eru n t peierare

ne careren t/ H o c ercle dictum et factum stilo dignum H om eri

20 censeo, et m e tam elegan ti m ateria indignum .

- H ic idem re x cum audisset regnum suum ab aduena re g e

inquietari, m issis exploratorib u s edidicit quod re x ille delicatissim e

viu e ret in cibis preciosis, et quod in toto exercitu suo p reter

vinum nichil biberent, cum sit in partibus illis vinum rarissim um .

25 A tte n d e n s igitur qu od sibi et gen ti sue aq u a sufficeret, ait,

‘ Inauditum est a seculo quod vinu m aquam su peraret/ E t cum

diutino conflictu vinu m et aqu am biberent, cessit aque uictoria.

N a m aduene vino ibi deficiente ad vinum redierunt.

2 usula] perh . ulrtla here in the M S . 9 licet non] M S . sed.

H u n c regem uidi et noui et o d i ; nolo tam en u t odia m ea

uirtutem ipsius d enigrent, nec mihi propositum est ullius um quam

bonitatem inuidia supprim ere. Id e m inim icis obsessis et periculo

fam is sub h asta m ire coactis, largitu s est victu alia, ut ipsius v iri

b us et non annone defectu vincerentu r, au xitqu e nom en victo rie 5 sue licet distulerit. Id em vica n is suis m ansuetus et m itis e xteras

d eb ellab at g en tes, instar accipitris qui nullas unquam infestat

aues nido suo proxim as, sed earu m h ostes pacificis arcet unguibus,

et rem otissim as in predam adducit.

D e origine G o (d)w in i com itis, et eius m oribus. i ii. io

A n n o ab incarnacione D o m in i m.l.iiiito ca p ta est Sarracen is

Ieru salem , et annis q u ad rag in ta quinque d e t e n t a ; annis xij.

a n te f red actam in seru itu tem Sarracen o ru m Ieru salem N o rm an n is

est A n g lia data.

i. A c tis | m illeno centeno septuageno, 15

Septim us a deno dat Ierusalem Saladeno. ( 1 1 8 7 )

A n n o m illeno sexagesimo quoque seno,

A nglorum mete crinem sensere comete. (1066)

A n n o m illeno centeno quo m inus uno, (1099)Ierusalem F r a n c i capiunt virh ite potenti. 20

A n n is trig in ta trib us ante captam Ieru salem a S arrace n is f

captiu ata est A n g lia , et per iram A ltissim i d ata est N o rm an n is. •

A n n is circiter tribus ante hanc subuersionem Ierusalem , que in

m ulta pace consenu erat C on stan tin opolis ab A n d ro n io , cuius

nequicia N e ro n is im par non fuit, si non m aior, m ultis et in n u -25

m eris obtenta est et h ab ita dolis. S ic subuersionibus Ieru salem

1 3 ante] really p o st.' 2 1 Sarracenis] really Francis. 23 hanc] i. e.that of 1 18 7 . ' »

prophetisse fuerunt et prenuncie due predicte. S e d ut earum

raciones in posterum , non deficiant, notande sunt, et paulo

digrediendum .

E d g a ru s A n g lo ru m rex, stem ate, m oribus, et regno prenobilis,

5 de sponsa sim ilem sibi bene patrissantem su scepit Ed u u ard u m ,

cuius m atre defuncta de secunda sibi legittim a suscepit E d elred u m ,

cuius m ater E d u u a rd o regnu m inuidens ipsi venenu m propinauit,

quo non proficiente conductis ipsum m ilitibus interem it apud

Sceftesbiriam . S u cce ssit igitu r E d g a r o rex E d e lre d u s, quem

io A n g lic i consilium vocaueru nt, quia nullius e rat negocii. H ic

.d e sorore com itis N orm an n ie siu e ducis duos h abuit filios, E lu -

redum et E d u u ard u m . H u iu s ignobilis E d e lre d i tem pore,

propter ipsius inepciam et inerciam , re g e s insularum finiti

m arum tum p red as ab A n g lia tum ab ipso E d e lre d o xen ia

15 pacifica referebant.

S u rre x it autem ea tem pestate v ir quidam h oc modo. A b e r -

rauerat a sociis ve n a tu E d e lre d u s. H ie m s erat, et deuenit

noctu solus errabundus ad dom um cuiusdam custodis uaccaru m

suarum , petens et concessum suscipiens hospicium . Prosilit ergo

20 im piger filius custodis puer nom ine G od w in u s, pulcrior et m elior

quam ipsi daret | linea priorum . O cre a s abstrahit, em undat, 60 a, coi.

e t r e p o n it ; equm abluit, extractu m am bit, strigili tergit, et

stram enta supponit et pabu la m in istra t ; om nia com posite,

celeriter, et m unde disponit. H ic qu asi dilectus patris et an -

25 gu ste preceptor d om us pinguissim um apponit igni a n s e r e m :

sororem ad h ibet custodie. P ater suus unam iubet parari g a llin a m ;

ille statim tres igni apponit. P a te r unum salsi porci frustum

oleribus ap p o n i(t); ille tria properanter adicit, et preter m atris

et patris ad ibet co n scien d am nefrendem , id est adolescentem et

30 uirginem suem . Ig n em nutrit, can delas accendit, fabulatur contra

tedium ; regi m im us est, m atri adulator, patri h o rta to r; defectus5 similem] M S . simtliem : qu. simili similem? | 9 M S . Scefresbiriam.

om nes prouide s u p le t ; non iacet, non sedet, non accubitat, non

s ta t ; totus in m otu e s t ; laborem non pensat, non u tilita ti-sue

studet, non intendit prom ocioni proprie, totus inhiat regi, totum

se regi exh ib et. C u m q u e regem nesciat, cum tan ta plenitudine

regiam im pendit reuerenciam , se despicit et aspicitur, se necligit 5 et eligitur,, se non intelligit et intelligitur, non cupit au t sperat,

non auare seruit, non in ham o, ut quid r e fe r a t ; totum se lib era-

liter im p e n d it; et aperto corde decurrit non ut em olat au t lucretur,

et in em olum entum et lucrum incautus illabitur. C a p itu r in eius

opera rex, et ad o p tat in proprium , ut presidem eum m agn is faciat io

op<er>ibus. H ic m os est, ut quo quis ham um sollicitudinis au id a

m ittit u ersu cia non aduncet, et instancie sim plici de celo p lu a j

e x insperato gracia. R e x enim, licet in aliis ebes, om nia

notat, ebibit, et acceptat, et, licet ipse piger, ag ilem in illo cu ram

prom tum que p rob at fam ulatum ; ut m ulti lau dant qu od im itari 15

non properant.

T u lit ergo ipsum re x in talam um suum , et processu tem poris

sublim auit su p er om nes principes regni, et cum cingulo m ilicie

com itatum ei G lo u ce strie contulit. Ip se v e ro p e re rra b a t om nes |

A n g lie portus, tum terra tum mari, piratas om nes destruens, et 20

facta est A n g lia per eius operam tim or om nium circum iacencium

terrarum , que fu erat earum d irepcio et preda. Q u ieu it igitu r et

respirauit, et ipse com es pacis et quietis inpaciens, toto pectore

feruens am ore belli, in transm arinis tantis tam que longinquis

exercitatu s est preliis, ut tam S arrace n is quam Christianis- esset 25

nom en eius notissim um , et incom parabilis ubique fam a. R ep letu m

est igitur in reditu suo leticia regnum . Q uicquid enim affabilita

tis, facecie, largitatis, a quouis nobili uel eciam regis filio solet aut

iuste potest expeti, totum om nibus h ilaritate plena bubulci filius

exh ib et. Q u o d quidem eo vid e tu r m irabilius, quo* contigit 30

insperacius. Q u is enim rusticum rusticitatis exp ertem crederet,

et tanto uirtutum odore precluem ? N o n dico viru m bonum ,1 1 qu. sollicitius or auidiori ?

sed probum et im probum . G enerositatis est filia bonitas, cuius

hab ere sum m am d eg en eres d at sa p ie n c ia ; probitas au tem tam

est boni quam mali. B o n itas non nisi bonum , probitas utrum que

facit. H u n c autem non dico bonum , quia degenerem scio, sed

5 probum , quia strenuus in agendis, au d ax in periculis, in casus

inuolans, execu tor inuictus, dubiorum elector uelox, et iuris et

. iniurie fortis euictor. H is igitu r m orum em in en d is com es ille

bonus et com is in a p p a re n d a , que fide natiuitatis h ab eb at probra

tegebat, et v a lid a p rem eb at vio len cia innatam m alicie m iliciam ;

10 nec sine forti co n gressu conspeccior est ceteris, cui cum natura

conflictus est. E m e r s it tam en, et se, licet v ix a uirtutum m anibus

erepta, cupiditas erexit, et in subsidium largitatis irrepsit auiditas ;

affectabat enim quocunque modo rem lucri facere, quatinus m odis

habundaret om nibus dare, nec puduit rapere quod posset erogare,

15 cum non d eb eat largitas facultatis exced ere m odum , nec sit

d are laus quod adquisiuit fraus. H ic cum | esset incom parabiliter 60 b, coi. 2.

sum m us om nium , et possit ab ignau o diuiteque dom ino qu id -

uis facile v ir probus et inprobus optinere, a dom ino suo rege

com itatum optinuit et dim idium , et per loca tum ab ipso tum ab

20 aliis singula queque placita.

B erck elai prope Sab rin am , uilla quingentarum librarum ,

m onialium erat • ibi m anencium , et his ab b atissa nobilis et

form osa. V ir autem predictus om nibus inspectis in dolo subtili

•satis, non ipsam sed sua cupiens, in transitu ei reliquit nepotem

25 suum, iuuenem elegan tissim e form e, tanquam infirm um donec

reuerteretur, instru xitqu e iacentem ne penitus conualesceret

d onec uisitantes ipsum et ab b atissam et quascunque posset m o-

niales fecisset de honestis onustas ; et ut plenam va le re t ab eis

assequi puer uisitacionis graciam anulos et zonulas nebridesque

30 gem m is sidereas ei dedit, ipsis in frau de largienda. Is igitu r

vo lu p tatis iter ultroneum libenter ag gressu s, quia fa cilis descensus Virg.Aen vi.

A uerniy facile docetur, et in id quod sibi sa p it sapienter desipit. Iz6‘e e

P e n e s ipsum resident om nia fa tu is optand a u irgin ibu s, pulcritudo,

deliciarum diuicie, a ffa b ilita s ; et sollicitus est singu lam locum

h ab ere zabulus. P a lla d e m igitu r expulit, V e n e re m intulit,

fecitqu e S a lu a to ris et sanctoru m ecclesiam sacram execrab ile

pantheon, et delubrum lupanar, et sic a g n a s euertit in lupas. 5

T u m e n tib u s igitu r ab b atisse m ultarum que uteribus, iam relan-

gu en s et uictus vo lu p tatis euictor euolat, et dom ino suo victrices

aquilas m ercede d ign as iniquitatis ilico refert. Ille regem

im p iger adit, ab b atissam et suas publicas p regn an tes et prosti

tu tas om nibus edocet, et exploratoribu s m issis et inde receptis io

om nia p r o b a t ; B erk elaiam ipsis petit eiectis, et accepit a dom ino

suo, sed m elius a fatuo suo.

i. B o se h a m su b | C icestria uidit, et affectauit, et m ulto stipatus

agm in e m agn atu m subridens et ludens, C an tu arien si archiepi-

scopo cuius tunc erat vicu s ait, ‘ D o m in e, das m ihi B o s e a m ? ’ 15

A rch ie p isco p u s autem adm irans quasi sub questione repeciit,

‘ E g o do tibi B o seam ? * A t ille continuo cum illa m anu m ilitum

ad eius procidit ut procu rauerat pedes, et d eosculans eos cum

m ulta graciaru m accione recessit ad Boseham , et uiolenta dom ina-

cione retinuit, et cum testim onio suorum d onatorem laudauit 20

archiepiscopum coram rege, posseditque pacifice. E x his uobis

anim us eius innoteat, in adquirendo pestilens, ut in dando

profusus fieret. V e n a to r erat om nium e x om nibus lucrorum

hom inibus, ut om nibus sufficeret in d istrib u cion ib u s; tim or

om nium et spes, luctus et leticia. • 25

D e Cnutone rege D acorum , iv.

E r a t illa tem pestate regu m om nium ditissim us et strenuis-

sim us D a co ru m re x C hnutus. H ic ab optim atibus A n g lie

vo catu s, et frequentibus epistolis illectus, non inuitis sed inui-

2 singulam] apparently so in the M S .: qu. per singula or singulas ?

tantibus A n g lic is et cum gau d io suscipientibus, cum exercitu

nimio D an esiam illapsus est, que nunc usque dicitur a D a cis ut

aiunt D an esia . H o c autem contum eliosa fecit oppressio. M o s

enim regu m est, ut qu anto quisque tim idior tanto crudelior.

5 T a lis et tam im m anis E d e lre d u s, quia tim idissim us erat et om nes

tim ebat, insidiabatur om nibus et non sim ul om nes sed singillatim

optim os com prim ebat, et libertatem in' seruitutem et e conuerso

r e d ig e b a t ; colla nobilium seruis calcan da prebebat, iuris euersor,

assertor iniurie, seuicie sator, fom es inclem encie, nec ultor iniurie,

io nec benefacti retribu tor. N o n am ab at quem non posset ira uel

seruitutis uel prodicionis uel alicuius argu ere crim inis. C o m

pletum in ipso est quod dicitur, Rex iniqtts omnes ministros iniquos habet. Q ui benignus, qui m itis au t | m isericors dicebatur, 61 a, coi. 2.

non direxit in conspectu eius. Superbus serui oculus et insaciabile Ps. 100. 7,

15 cor in ipsius b en eplacito ministrabat. In querelis et fletu &c*

nobilium leticia sua. G en ero sas m aritab at rusticis puellas, et

altissim i filios cruoris in seruorum filias d eg en erare coegit.

Sim ilia suo co rd a satellitu m am abat, et in om nes arm ab at

crudelitatum astucias. Q u o t su b ipso tiranni, tot r e g e s ; veru s

20 in minis, falsus in prom issis, et om nis ubique m alleus equitatis.

H u n c in principio regni sui pertulerunt nobiles, ne suo vid eren tu r

d erogare stem ati, qu em postm odum quos fecit ipse v i a nobilitate

d egen eres alien igen e vend id eru nt populo. E r a t iste cum seruis

quos elegerat, quorum nutu seu ieb at in liberos, in thalam o

25 W estm o n asterii, cum rum or aduentus C hn uti personuit, et cum

in cim ba fu gisset, apu d opidum L o n d o n ie seruorum in m edio

tim ore decessit, et ab ipsis derelictus, im petu fluminis delatus

est Numa quo deuenit et A ncus. Hor. Ep. i.C u m naturaliter oderit anim a m ea seruos, h oc m ihi placet in 6*2^

30 eis, quod circa finem et oportunitates edocent quantum am andi

sint. P rouerbium A n g lic u m de seruis est, Haue hund to godsiby

e e 2

ant stent in p i r oder bond, quod est, C an em suscipe com patrem ,

et altera m anu baculum .

S u b itu s igitu r et inprouisus aduenit C hnutus, et statim ab

inuitatoribus suis Lu n d o n ien sib u s susceptus, om nes finitim as

inuasit prouincias, et sibi ad secu ritatem E m m a m sororem ducis 5

N orm annoru m , nouam ab E d e lre d o uiduam . . . . F ilio s autem

eorum A lu re d u m et E d u iia rd u m nulla questione rep erire potuit.

R a p u e ra t enim eos ut prep arau it A ltissim u s a tum ultu et turbine

m iles quidam , et clam in cim ba positos in pontum inpulit, et

regiis ornatos insigniis cum breui cognicionis et cognacionis | 10

S, coi. 1. eorum disposicioni diuine supposuit. Illi au tem in die secundo a

m ercatoribus Pan n on ie u agien tes inuenti sunt, et ab H u n g a ro -

rum re g e redem pti, et ad auunculum suum ducem rem issi.

A t in hac quid fecit G o d w in u s tem pestate ? M u lta et ualida

m anu m ilitum collecta E d m u n d u m E d e lre d i filium aduocauit, et 15

properanti contra eos occurrunt C h n u to apu d D u rh e rst in ualle

G lo u cestrie su per Sab rin am . E r a n t hinc inde dispositi ad

b ellum cunei <et) ph alanges exercituum , m aior C hn uti qui dim i

dium A n g lie cum D a c is ad d u xerat. T im e b a n t au tem D a c i

bonos et iratos aduersarios, et causam iniustam cui sola patroci- 20

nabatu r a u id ita s ; C h n utum ad racionem ponunt, ut non tocius

exercitu s sed unius hom inis attem ptetu r obitus, fiatqile pro bello

duellum , et v icto r pu gil dom ino suo regnum optineat, ceteris in

p ace dim issis. P lacu it utrique parti serm o, bonum que uisum

est E d m u n d o seipsum opponere periculo, nec pro se passu s <est> 25

adm itti pugilem . Q u o C h n u tu s audito, censuit in propria

dim icandum persona, quatinus inform is ab sit inparitas, p ar enim

co n gressio regu m et bene consona. F a c tis igitu r cum deb ita

solem pnitate qu e ad rem pertinent, datis induciis, custodibus

arm atis, d uabus cim bis e diuerso collati conueniunt in insula 30

6 The equivalent 0/ married is wanting in the M S. 9 pontum] MS,portum.

Sab rin e, precipuis et preciosis arm is et equis quantum honos et

proteccio volu n t redim iti. Iactu ris et su ccessibu s eorum post con

gressu s ingressum im m orari non possum us (quibus ad alia tran

situs est), cum utriusque diu silencio partis diuerse satis et ad u erse

5 uicissitudinis, que tristes alterutrum tim ores e t le ta s ag itab an t

spes, et | im m otus inhiabat exercitus. U n d e tam en et m em orabile 6 1 b> coi.

verb u m , quod ut pedites equis facti sunt trucidatis, C h n utus

procerus et m acer et altus, E d m u n d u m gran dem et planum , i.e.

m ediocriter pinguem , tam probo tam im probo fatigauit assultu,

io quod, in ad pausandum recessu, m agno staret E d m u n d u s hanelitu

crebroque reductu spiritus, et audiente corona dixit, ‘ E d m u n d e ,

stricte nimis an h elas/ Ille rubore suffusus uerecunde tacuit, et

assultu proxim o tanto descendit in galeam eius ictu, quod gen ib u s

et m anu terram peteret, et resiliens prostratum non oppressit nec

15 inpediuit afflictum , sed in ulcionem uerbi uerbum retulit, et ait,

‘ N o n nimis arte, qui regem tantum pedibus suis inclinat/

V id en tes igitu r D a c i quod in tam ardui finis conflictu detulisset

E d m u n d u s dom ino, et quod in tam prom pta victo ria vin cere

distulisset, in fedus eos huiusm odi m ultis co egeru n t precibus et

20 lacrim is, quatinus equ aliter inter eos diuisum possiderent tota

uita sua regnum , et post m ortem alterius su cced eret superstes

in so lid u m ; factiqu e sunt ibi fratres et am ici, fideque firm issim a

conglutinati, sic u t nec irarum sato r zabulus, nec com plices

eius, acusatorum e t adulancium odiose li(yi)guarum nouacule, cf.Ps. 51.

25 initum possent fed u s au t am iciciam soluere.

C o n tig it autem E d m u n d u m d eced ere priorem h oc modo.

M o s aliquorum regu m est ut seruis thalam i v e l lecti secreta sui

tribuant, et eis lib era suorum capita subm ittere non form ident ;

e t hic incidit, quod R o b e rtu s H e n rici prim i filius, com es G lo u -

30 cestrie, uir m agn e prudencie m ultarum que literarum , cum tam en

4 sqq. W places a fu ll stop after transitus est and a comma after exercitus. In this case it becomes necessary io insert a verb (e. g. certatum est) after spes.

esset ut fieri solet petulans, cum eiusdem vicii uiro S tep h an o de

B eau ch am p om nibus bonis m ilitibus quasi d espectis freq u en tab at

62 a, coi. 1. alloquia. H ic in artissim o discrim inis articulo, iam | anim ante

tuba, firm atis utrim que g a le is, h astis ad subm ittendum erectis,

clipeis pectoribu s obductis, strictis equorum frenis, a bonis au xi- 5

Hum et consilium cum m ulta festinacione petebat, Step h an o

tan quam inutili retroacto. C u i quidam e x bonis ‘ V o c a

S te p h a n u m / C o m e s erubuit im properium aduertens, et ait

om nibus qu os ad u ocau erat consilio, * M iserem ini mei, nec sitis

ad ignoscendum difficiles co n fiten ti; hom o m ulte libidinis ego, 10

cum m e v o c a t dom ina m ea V e n u s, vo co seruum eius Step h an u m

m inistrum ad huiusm odi p ro m p tissim u m ; cum uero M a rs,

alum pnos eius v o s consulo, quod autem ei m ea fere sem per

au ris ad h e re t, os loquitur, e t ve ru m v o b is hinc est, quod V e n e ri

uoluntarius seruio, M a rti m ilito co actu s/ R ise ru n t om nes, et 15

d ata v e n ia p restitere presidium .

H in c ut opinor est qu od qu id am re g e s ab actis liberis com m it

tant secreta seruis, quia seruire uolunt uiciis, et virtu tu m fu giu n t

libertatem ; et, ut u u lgo dicitur, sim ilis sim ilem querit. Q u esiuit

E d m u n d u s sim ilem suis in vo lu p tate m oribus, im m o viciis, et 20

prefecit curie sue liberis hom inem seruilis et ab iecte condicionis,

qui cum ab ipso m ultas et insperatas et ignobilitatis im pares

esset assecu tu s opulencias, una tandem placuit regie corone

villu la M in istrew rd a, su p er Sab rin am , tribus a G lo u cestria

m ilibus. H a n c peciit, et in responso regio etsi non ablacionem , 25

dilacionem audiuit. R a p id a s igitu r inde rabidasqu e colligit iras,

et quem dom ini fau or iniustus fatue non superbire sed insanire

Ps. 35 . 5. coegerat, m editatus est iniquitatem in cu b ili suo, qu am concipere

non posset infinitis iniuriis lesa libertas. C la u sa sunt m uris

eneis cord a nobilium , quos inuidia, non am bicio, non iniquitatis 30

corum pit acetum , unde raro beneficiis ingrati uidentur, quam uis 9 sitis] M S . scitis. 14 verum] marg. al. viro.

m alefici(i)s inueniant pacienciam . A n im aru m ve ro servilium aut

nulle sunt sepes au t dirute ; furtis, rapinis, ceterisque peruie

sunt iniusticie filiabus. D e cu s et dedecus librare contem pnunt,

illo | pessim o contenti versiculo, 62 a, coi. 2.

5 Iu p ite r esse pm m statuit quodcumque iuuaret.

H o c est zabuli sic euangelium , ab E v a n , v consonante, quod

est furor, interpretatum , (unde B ach u s E u a n dicitur) non E u u a n -

gelium D om ini Ihesu, posito bis v vocali, ab eu, quod est bonum ,

quod abstinenciam d ocet a m alis et in bonis instanciam .

10 S e ru u s hic ultronea ve rsa n s odia, tandem in una quieuit

sentencia, peracta regum recordacione, m etitus pessim a, scilicet

ut superstes m ortui fiat heres, suaque fecit superstitem opera

Chnutum , ipsum sui iudicans animi, sibique similem, quatinus ut

ipse totis honoribus totoque D e o postposito totum cupiat uniri

15 sibi regnum , et in m ercedem iniquitatis accipiat, absque difficul

tate uel m ora, quod ei dom inus dare distulerat.

F u it autem hic m odus. Chn utus Lundoniam et illas trans

H ich en ild partes habebat, E d m u n d u s alias ; unde forte cupitam

illam M in istrew rdam uenit, cuius ego, D e o g r a t ia s ! hodie

20 capellam iure m atris ecclesie de W estb u ria possideo. T u m

ve ro v isa illa (cum ) facultatibus et deliciis pertinentibus, exarsit

in rabiem seruus, supposuitque zabuli m inister in assellacionis

foram ine dom ino suo veru ferreum acutum et grande ; precedens

eciam in aduentu suo cum luce m ulta candelarum , alias eas uertit

25 ut incautus irrueret. Irruit ergo, letalique vu lnere confossus, inde

se deferri fecit, et in R o s, vico regio, decessit, quem et ecclesie

concessit H ereford en si, quem et adhuc possidet. Properat et

C hn uto seruus astat, et ait, ‘ Salu e, re x integer, qui sem irex heri fu is t i ; et utinam auctorem tue rem uneres integritatis, cuius m anu

30 sublatus est tuus hostis, et unicus euulsus e terra.’ T u n c rex,

2 nulle] M S . nulla. 1 1 metitus] qu. meditatus ?

licet tristissim us, placido vu ltu re tu lit : ‘ D e u s b o n e ! quis mihi

Ps. 44. 8. tam am icus extitit, ut faciam eum precelsum p r e consortibus s u is }* S e ru u s ait, ‘ E g o / T u n c re x eum sublim em rapi

fecit, et in altissim a qu ercu suspendi, debito m eritoqu e fine

seruorum .j 5

623, coi. 1. C h n u tu s ergo libere m onarch a per tem pora plu ra m ansit,

operueruntque D a ci totas ubique prouincias, et preu alentes

A n g lic is eos ad pessim as co geb an t seruitutes, eciam abu tentes

u xorib u s earum et filiabus et neptis. Q u od G o d w in u s C n u h to

cum m ultis afferens lacrim is, ad nullam exau d itu s est populi sui 10

liberacionem , et factus est pietate suorum im pius et im m itis regis

D a co ru m hostis, restititque regie potestati uiriliter, (et in plurim is

eum ipsi dicunt preualuisse con gressib u s,) pacem sem per A n g lic is

et libertatem exorans. C u m autem C h n u tu s ipsum prelio v id it

insuperabilem , preces adm isit, ut id dolo tem pore pacis efficeret, 15

quod v i uel arte belli non potuit, factiqu e sunt am ici superficie-

tenus, et libertas A n g lie restituta. S e p e sim iliter inita fed era

sicut et hoc rupere D a ci, solito seuius in pristinas lapsi licencias.

M u lto tam en durauit h ec p a x tem pore quo C h n u tu s in insidiis

erat G od w ino. F re q u e n tib u s xeniolis et am icicie sim ultatibus 20

euicit ab ipso tam credi qu am am ari. Q u od ut regi plenius

innotuit, vo ca u it e u m ; post m ulta suspiria creb rosqu e gem itu s

a i t : ‘ D e v e stra secure presum o ven ia, quoniam et ego vo b is

om nia rem isi que discordie vice s m eruisse u id e n tu r; dico “ uiden-

tu r ” et non dico “ m e ru e ru n t” , qu ia cum ego fuerim vestratu m 25

persecutor iniustus, v e stra sem p er fuit et laudabilis e t iusta

defensio. S i quid autem v o s adhuc scrupuli uel nubis e x m erito

m eo contristat, m ea vo b is inde placeat qu am elegerit cen su ra

v e stra placacio/ C o m es igitu r hiis uerbis quam uis dolosis

delinitus, et aliquantulum anim o pacificatus, om nia p e r prius 30

perperam attem p tata rem ittit. A t C hn utus, ut ipsum caucius

irreciat, ita su b in tu lit: ‘ O dom ine com es, letificastis anim am

m eam , ut tute vo b is utrius(que) regni sum m a com m ittere precepta

placeat. Prim o D a cia m volo visitetis, ibi | disposituri prout uide- 62 3, coi. 2.

ritis et correcturi. U n ic a soror m ea pulcherrim a uirginum et

fidelissim a cum ibi loco m eo presit, breue m eum de manu uestra

5 suscipiet, ut om nes ad vo s conuocet o p tim a te s; aliud illis porri

getis, ut vo b is in omni tim ore sicut et mihi subiecti sint/ A n n u it

com es, et acceptis breuibus et licencia ven it im piger ad portum Cf. Vita H a -

unde transfretandum erat. Consilio Brandi capellani sui, quem r°ld\ ed- .. . . . . . . . . ... r . . . . - Birch,cap. 1,

optim um scieb at in subtilibus artificem , utrum que sigillum , fic-pp. 14, 15.

10 cionem regis au t fidem ut probaret, aperuit, non inm erito m etuens

Danos et dona ferentes. In prim o reperit ut coram ipso D a ci Virg. Aen.

co n u e n iren t; in secundo, ‘ S c ia n t am ici mei D aci, m erito m ih i11 • 49‘

viroru m om nium am antissim i, quia fidelissimi, quod com es G (od -

winus), ad quem per literas m eas vo cati venistis, extorsit a me

15 tam dolose quam violen ter D a cie regim en per triennium, proui-

dum se mihi fidelem que m inistrum fore spondens ad augm enta

reddituum et om nium prosperitatem rerum et vestram defen

sionem , ut non fuerit Ioseph E g ip to melior. S ic se lupus

pastori fatuo canem exhibuit, ut exteros tim ores abigens crede-

20 retur, prede liberius solus incum beret. G en tis A n glo ru m cupit

ulcisci dedecus, et in sanguine vestro gloriari. Sen si dolum

et assensi precibus, yd iotam m e simulans, ut m anu ve stra m ortis

artifex sua m orte pereat, et a sapiencia se senciat superari calli

ditas. N o n enim sum ipso superstite re x unicus A n g lo ru m

25 et D a c ie / G o d w in u s hoc breue m utari iubet, et contra v o ta

suorum qui su ad ebant reditum pre tim ore, m agnanim iter agens,

sic regale ve rtit im perium : ‘ C hn utus A n g lo ru m et D a cie re x

unicis sue prosperitatis am atoribus D acis, quod om ni tem pore

pacis et belli fideliter et strenue m eruerunt. S cire v o s decet

30 quod sanus et incolum is tocius A n g lie m onarcha regno, quod |quidem D e o gratu m spero, qui m e dirigit ut Ja c o b quem am auit. 63 a, coi. 1.

11 Danos] texi donaos marg. danos.F f

Ipsi grates ago, vestrisque precibus; latori vero presentium, Eboracensium comiti, dominoque Lincolnie, Notingeam, Luce- strie, Cestrie, Huntendune, Norhamtune, Gloucestrie, queque nobis diu restitit Herefordie, magis obnoxii sumus ex debito quam alii viuenti, cuius mihi manus pacem adegit, virtus et 5 sapiencia tranquillum facit regnum. Huic tanquam fidelissimo meo curam et disposicionem tocius Dacie commisi, sororemque meam uxorem dedi, cuius volo subditi sitis imperio sine contro- uersia. Valete/

[ E ith er the story w as left unfinished by M apy or a le a f was wanting in the archetype o f our M S i]

De prim o Henrico rege A nglorum et Lodowico rege Fran- iocomm. v.

Henricus rex Anglie, pater matris eius Henrici qui nunc regnat, vir prouidus et pacis amator, regem Francie Lodouicum Grossum cum exercitu suo superbissimo confecit in bello iuxta Gisorcium, et dedit in fugam, victorque reuersus Angliam pacifi-15

cauit, a patre suo Willelmo Bastardo conquisitam, et nec per ipsum Willelmum nec per filium et successorem eius Willelmum Rufium compositam ad pacem, quia ueteres incole suum nullatenus equanimiter tollerantes exilium, infestabant aduenas, fueratque per uniuersum seuissima regnum sedicio. Sed hic 20

Henricus de quo nobis sermo, coniugiis hinc inde factis inter eos, aliisque quibuscumque potuit modis, ad firmam populos utrosque federauit concordiam, diuque feliciter Angliam, Walliam, Normanniam, et Britanniam rexit, ad honorem Dei subiectorumque diuicias multas et iugem leticiam. Is eciam 25

monasterium Cluniaci perfecit a fundamentis, que rex Hispanorum Adelfundus suis iniecerat expensis et vix ad terre duxerat

2 comiti] M S . comite. 3 queque] M S . quique.

superficiem , et a proposito per auariciam recesserat, quod quidem

cum | m axim um esset et pulcherrim um , in m odico tem pore post 6 3 a, coi.

sum m am m anum appositam totum corruit. H o c autem cum

ei timidi nunciassent C luniacenses, .e t causarentur artifices,

5 excu sau it eos rex, id actum m anu D om ini dicens, ne suum opus

alieno regis per auariciam victi fundam ento niteretur, m issisque

prim is artificibus eici fecit a terra quicquid A d elfu n d u s iniecerat,

m ireque m agnitudinis opus p erextru xit, deditque centum annuas

lib ras sted in goru m m onachis perpetuo possidendas ad conser-

10 uandam operis indem pnitatem .

Idem cum esset inter auarum et prodigum ita medius, ut non

posset esse prod igo sine vicio vicinior, omni sem per afflu en da

felix extitit, tociusque regni sui prospero statu personarum et

rerum pollebat. S crip ta s h ab eb at dom us et fam ilie sue consue-

15 tudines, quas ipse s ta tu e r a t; dom us, ut sem per esset om nibus

habunda copiis, et certissim as hab eret vices a longe prouisas et

com m uniter auditas, ubicunque m anendi uel mouendi, et ad eam

uenientes singuli quos barones vo can t terre prim ates, statu tas

e x liberalitate reg is liberaciones h a b e r e n t; fam ilie, ne quis

20 egeret, sed perciperet quisquis certa donaria. D icitu rq u e su a

fuisse quantum sinebat m undus sine cura curia, sine tum ultu

uel confusione regia, quod rarum est. E t si patribus credere

licet, sua possum us S atu rn ia dicere secula sub Ioue nostra.

C on cu rreb an t ut aiunt undique non solum nostrates ad curiam*

25 ut leuarentur a cura, veru m etiam alieni ven ieb an t et m erca

torum et m ercium m ultitudinem inueniebant» E r a n t enim

quasi nundine cum re g e quocum que castra m oueret, pro certitu

dine viaru m suarum et a d a m a te perhendinacionis. M aturi uel

etate uel sapien cia sem per an te prandium in curia cum rege,

30 vo ce q u e preconia citabantur ad eos qui pro negocio suo deside

rabant | a u d ir i ; post m eridiem et som pnum adm ittebantur qui- 63 bf coi.

2 5 cura] M S . curia. veniebant] M S . venie veniebant.F f 2

cunque ludicra sectabantur ; eratque scola virtutum et sapiencie curia regis illius ante meridiem, post, comitatis et reuerende leticie.

Quis autem celare possit illius tam iocundi tam benigni, non tam imperatoris uel regis quam patris Anglie, modicas facecias, 5 cum nequeamus exequi magnas ? More suo sumebat cubicularius eius Paganus filius Johannis singulis noctibus singula (s)extercia vini, scilicet in subsidium regie sitis, et semel aut bis aut nunquam petebatur in anno. Inde Paganus et pueri securi totum sepius ebibebant in noctis inicio. Contigit ut rex in con-10

ticinio vinum peteret; et non erat. Surgit Paganus, puerisque citatis, nichil inuenit. Deprendit eos rex venantes vinum et non inuenientes. Aduocat ergo Paganum trementem et timidum, et ait, ‘ Quid hoc ? nonne semper vinum habetis uobiscum ? ’ Ille pauide respondit, ‘ Immo, domine, singulis noctibus singula sex-15 tercia sumimus, et desuetudine vestre sitis et peticionis illa frequenter aut sero bibimus aut post dormicionem, et veniam a vestra petimus misericordia vera professi/ Tum rex, ‘ Non nisi sextercium unum sumebas ad noctem?’ Paganus, ‘ Non/‘ Modicum illud erat nobis duobus; amodo singulis noctibus duo 20

sumas a pincernis; primum tibi, mihi secundum/ Sic Pagani iustum timorem absoluit et regis mitigauit iram vera confessio, fuitque tam regie facecie quam largitatis loco rixarum et ire leticiam ei lucrumque refundere. Meliori stilo plurimoque sermone dignus esset rex iste ; sed de modernis est, nec ei fecit 25

auctoritatem antiquitas.Rex autem Francie, predictus Lodouicus Grossus, uir maxi

mus erat corpore, nec minor operibus et mente. Lodouicus filius Karoli magni iacturam omnium optimatum Francie fere tociusque milicie Francorum apud Euore per stultam superbiam 30

2- Radulfi Cambrensis nepotis | sui pertulit; satis egre rexit ab8 ( s ) e x tercia] marg. ai. sexterna..

illa die regnum Francorum ad aduentum usque Gurmundi cum Ysembardo, contra quos cum residuis Francorum bellum in Pontiuo commisit, victorque reuersus est cum paucissimo comitatu, cesis hostibus suis pro parte maiori, recedensque decessit

5 in breui, tam lesione quam labore predicti prelii cum lamentis et luctu tocius Francie communiter. Ab illius Lodouici decessu non recessit a Francia gladius, donec misertus Dominus hunc 2 Reg. I2- misit Lodouicum. Hic autem cum esset iunior, portas egrediI0* Parisius ad miliare tercium non potuit sine principum proxi-

i o morum licencia uel conductu, sed nec suum eorum quispiam aut tenebat aut timebat imperium. Colligit igitur inde tanta magnanimitas iram, nec est passa se terminis arceri breuibus.Excitauit eum tanquam dormientem Dominus, deditque belli Ps. 77. 65.

sentenciam et victorie frequentem graciam, et compleuit labores illius ad summam unitatem et pacem tocius Francie.

Successit ei Lodowicus filius eius, Christianissimus et mansuetissimus hominum, pacemque patris armis euictam omnibus vite sue diebus per graciam Christi tenuit, indubitanter in Domino confidens, qui nusquam derelinquit sperantem in se. Ps. 33. 23.

20 Que vidi uel scio loquor. Cum esset homo tante benignitatis et tam simplicis mansuetudinis, et affabilem se cuique preberet pauperi, tam suis quam alienis, ut posset ydiota videri, districtissimus erat iudex et iusticie sepe flens executor, superbo rigidus et miti non impar.

25 Contigit, ut a multis et magnis audiuimus viris, quiddam mirabile dictu, quod et incredibile non immerito uideatur. Vir in Galliarum terminos marchio magnus, sed crudelitate nimius, tam vicinos quam aduenas cotidie seuissimis infestabat iniuriis ; rapiebat ad carcerem pere|grinos, quos aut tormentis affligebat ad 64 a, coi. 1.

30 mortem aut spoliatos dimittebat semimortuos. Hic cum non esset Cateline dolis inferior, aut nequicia Neronis impar, uxorem habebat, genere, forma, moribus vicinis et remotis eminencio-

r e m ; ‘cum que viri pessim i tirannidem ab h orreret, C h risti caritatem

terroribus eius ita preposuit, ut non tim eret qu and ocu m qu e

facu ltas d ab atu r soluere ligatos, edu cere captiuos, om nes em it

tere liberos, e t q u ib u scu m qu e potuit m uneribus honustos, nec erat

leta nisi letos em itteret. A d om nem dom ini sui seuiciam flebat, 5

et tanto com p acieb atu r p er C h risti caritatem dolore m iseris, ut

quicquid aliquo m odo uel de rap in a tiranni uel de iustis tenen

d u m d ab atu r copiis, totum spoliatis et aliis egenis im pendebat.

U n d e factu m e st u t quocunque viri d eferebantu r cru d elitas et

infam ia, com itaban tu r u xo ris pietas et fam a, tan toqu e clarius 10

enitebant, quanto su a m agis in viri tenebris elucebat claritas.

T ira n n u s hic, cum nec u xo ris bone consilio nec castigacionibu s

ad q u iesceret Lo d o u ici piissim i, com prehensus est ab ipso, con-

fessu squ e iudicatus et ductus ad patibulum . E t ecce bona

v ira g o de qu a superius, u xo r eius, licet grau id a, licet iu xta 15

partum , om ni spreto periculo tam iam fere parientis uteri quam

parati partus, p edib u s pii iudicis aduoluitur, lacrim osis e x o ra t

m isericordiam ululatibus, et pro fam e sue reuerencia perorat, et,

quem non castra m ouerent, non flecteret aurum iudicem , fran g u n t

lacrim osa suspiria, tantoque conspeccior em icuit oratrix quod 20

iam libera, iam a pestilenti tiranno soluta, pro fide tori vinciri

vo lu it iterum . C u m q u e solucione sua fieret et solitudine felix,

non iacturam libertatis, non tedia seruitutis, non pene pensat

eg. 12. im m anitatem , nec pristinis cedi scorpionibus, nec in flagella

1 coi 2 re a ^ veretur], tota totam fidei seu eritatem sollicite secuta. 25 R e d u citu r e rg o nequam a supplicio vin ctu s ad palacium , et

ne prorsu s inconfusa uel irreprehensa vid e a tu r m alicia, uel inte

g r e glo rietu r illesa, iubet auriculam eius dexteram * resecari

rex. H o c au tem vid etu r notabile prodigium , quod infra diem

quartum post natus est e x illa lib eratrice su a tiranno filius d e x - 30

tera caren s auricula. M in u s esset portentum si post patris

abcisionem fu isset genitus, sed quod iam v iu u s in utero plene-

qu e form atus postm odum truncus apparu it fortissim e com pas

sionis signum est.

H e c una pietatum Lu d o u ici fu it; altera que sequitur est

huiusm odi. W a le ra n iu s ab E ffr ia m iles erat illitteratus, iocun-

5 dissim e tam en facundie, regiq u e notus et c a r u s ; erantque regi

m inistri tres, qui toti F ra n c ie preerant, G alteru s cam erarius,

B u card u s m olosus, quod est G a llice ueautury W illelm u s de

G u rn e y prepositus P arisiacensis. G alteru s om nes fere F ra n cie

fructus pro v o to m essuit, B u card u s qui su b erat aliquantos,

10 W illelm u s nullos, L o d o u icu s pre sim plicitate sua quos illi per

m ittebant. W a lle ra n iu s h ec vid en s, sciensque quid ageretu r, et

dolens per seruorum potestatem tam im m ania fisci detrim enta

fieri, carm en inde com posuit lingua G a llica uerbis in istis :

Gauter vendenge, et B u ch ard grape,15 E t W illelm us de Gurney hape;

L o w is prent que que lu r escape.C arm in e publicato senserunt illi furta detegi, consciencias

re u e la ri; doluerunt igitur et in ulcionem arm ati, quecunque

nocere possent in ipsum congerunt, insidiantur et reum regi

20 deferunt, et cum ipsum frequen ter m oueant, a pietate am ouent.

M a tro n a tandem quedam nobilis et ditissim a, sed fam e lubrice,

m agno rancore m ultaque superbia debachans, astantem regi

W ale ra n iu m accusabat, quod de se W a le ra n iu s sed et de rege

can tasset obscen a carm ina. R e x autem inde m otus ait, ‘ G a|le- 64 b, coi.

25 ranne, m ea fero pacienter obprobria, sed huius consanguinee

m ee dissim ulare non decet, cum ipsa san gu is m eus sit, et unum

m em brorum m eoru m / R e sp o n d it G alleran nu s, ‘ H o c herniosus

es m em bro/ quod facecius G a llice dicitur, D e cest membre es tu magrinez. R e x et h oc uerbo se reueren ter habuit. R iseru n t

30 alii, sed ipsa se derisam dolens intulit, ‘ D om ine rex, dim itte

mihi vind ictam ut m orem ei gerem . N o u i satis qua m ultandi 7 ueautur (yeautre)\ M S . neant’ . 3 1 morem ei gerem] sc.from morigerare (!).

sunt ulcione m im i; tres ei queram m eretrices, quarum ve rb e re

suo m ore castigetu r.’ T u m W aleran n u s, ‘ D o m in a, ben e pro

fecisti, nam (non) nisi due tibi d esu n t/ T u m illa cum lacrim is

has vin d icari petit iniurias, et tres illi quos offenderat su as

ad iciun t qu erelas et proscribu nt m iserum . G a le ran n u s igitu r 5

ad dom inum nostrum , regem scilicet A n g lie , confugit, et b en ign e

susceptus est. W a lte ru s interim dom os eius deiecit, v in e a s

euulsit, u irgu lta subuertit, sepes dissipauit, om nia d estruxit.

D o m in u s au tem noster bis literis suis, ter ore proprio, dom inum

L o d o u ic u n \ petens, non est exau d itus ut restitueretur. V id e n s 10

igitu r se W a lle ra n n u s nullius intercessione p osse restitui, qu ia

Lo d o u icu m piissim um nouerat, ad pietatis eius au xilia c o n fu g it;

et regib u s predictis colloquentibus in cam po m axim o, circum

stante m ulta corona m ilitum , nostro re g e prem unito, ve n it

W a le ra n n u s insidens equo m odico nigro m acieque deform i, vili 1 5

nim is in habitu, fractisqu e u etu state uestibus, hirtus et illotus,

ipsis calcarib u s a talo dependentibus, in duris ocreis et perforatis,

ultim o sim ilis hom inum per om nia, regiq u e L u d o u ico nostroque

vid eri cupiens ap p aru it visu s, sed inde dure fu stigatu s ut solent

pau peres ab scessit. S o li colloquebantur in circo reges, et d e 20

regn oru m pace tractabatur. A t L o d o u icu s, ap p aren cia G a le -

ranni notata, quod dolo bono fiebat sine sim ulacione fieri tim eb at

2. e x ve ritate ne|cessitatis. A b h o rru it igitu r suum e xce ssu m in

tantum , u t a re g e solus recederet R e g i polorum adherere, festin a-

uitque celo placari pace terre n eglecta. N o ste r re x p acien ter 2 5

e xp ectab at, sciens quid ag eretu r ; a t L o d o u icu s ad suos ven ien s

vo ca u it W a lte ru m in partem , et a i t : ‘ E le g i te de populo,

principem que constitui, prudentem et fidelem te sperans baiulum

fieri tocius r e g n i; m eas tibi sem per au res aperui, cupiens (ut>

a sap ien cia tu a mihi m ei instillares ad pacem populi m eam q u e 30 -

salutem . T u uero viru s infudisti, consulens ut peccarem in

D om in u m et fratrem m eum G a lle ra n n u m ; corrigend us erat

uerbo pro uerbis, non fu stigand u s ac proscribendus. H e u !

quam inm isericordem m e com peri, m odo cum vid erem quam

m iserabilem eum p er te fecerim . Illae r e c e s s it ; sequere v e lo x

eum ut reu oces/ In g erit se W a lte ru s in turbam tim idus, inuenit,

5 reducit, e t plene restituit, et ne qu eratu r am plius adicit ablatis

am pliora. C u m q u e G aleran n u s referret de plena restitucione

g racias, deuota nim is et hum ili prece re x ab ipso sibi veniam

optinuit.

C o n tig it ut cum reg e m oram facerem aliquam diu Parisius, Cf. Gir.10 m ecum que tractaret de regu m diuiciis inter serm ones alios, Tp?/nc

d ix itq u e : ‘ S icu t d iuerse sunt regu m opes, ita m ultis distincte iii. 30.

sunt varietatib u s. In lapidibus preciosis, leonibus et pardis et

elephantis, diuicie reg is In d o r u m ; in auro pannisque sericis

im perator Bizanciis et re x S icu lu s g lo ria n tu r ; sed hom ines non

1 5 h aben t qui sciant aliud quam lo q u i; reb us enim bellicis inepti

sunt. Im p erato r R om anu s, quem dicunt A lem an n orum , hom ines

h ab et arm is aptos et equos bellicos, non aurum , non sericum ,

non aliam opulenciam . K a ro lu s enim m agnus, cum terram

illam | a S arrace n is conquisisset, om nia p reter m uniciones et 65 a> coi. 1.

20 castella pro C h risto dedit archiepiscopis et episcopis, quos per

ciuitates conuersas instituit. D o m in u s autem tuus, re x A n g lie ,

cui nichil deest, hom ines, equos, aurum et sericum , gem m as,

fructus, feras, et om nia possidet. N o s in F ra n c ia nichil

habem us nisi panem et uinum et ga u d iu m / H o c ve rb u m

25 notaui, qu ia com iter et v e re dictum .

C irciter illud tem pus, cum ad concilium R o m e sub A le x a n d ro

papa tercio celebrandum precepto dom ini re g is A n g lie festinarem ,

su scepit me hospicio com es C am pan ie, H en ricu s filius T e o b ald i,

om nium largissim us, ita ut m ultis prod igu s videretu r, om ni enim L c . 6. 30

3 0 petenti tribu ebat; et inter colloquendum laudabat R egin ald u m

de M uzun, nepotem suum, in om nibus e xcep to quod supra m odum

la rg u s erat. E g o v e ro sciens ipsum com item tam largu m ut1354 G g

prodigus vid eretu r, subridens quesiui si sciret ipse term inos

largitatis. R espon dit, ‘ U b i deficit quod dari potest, ibi term inus

e s t ; non est enim largitatis turpiter querere quod dari p o ssit/

M ihi certe v id etu r hoc facete dictum ; nam si m ale qu eris ut des,*

au aru s es ut sis largu s. 5

H u iu s predicti L o d o u ici patrisqu e sui m ulta fuit in factis

sapiencia, sim plicitas in dictis. H ic tantam D e o reu eren ciam

habebat, ut quociens aliqu id em ersisset cause, quod ipsum et

ecclesiam contingeret, sicut unus canonicorum censura se capituli

m oderabatur et ap p ellab at a grauam ine. 10

M o s eius erat quod ubi sensisset som pnum obrepere qu iesceret

ibidem aut prope. D o rm ien tem eum iu xta nem us in um bra,

duobus tantum m ilitibus com itatum , (nam ceteri venabantu r,)

inuenit com es T h e o b ald u s, cuius ipse sororem duxerat, et

castigau it ne tam solus dorm iret, non enim d eceb at regem . Ille 15

z, coi. 2. respondit, ‘ D o rm io secu re solus, | quia nem o m ichi m alum u u lt/

R esp o n sio sim plex, pu reque consciencie uerbum . Q u is h oc re x

de se presu m it alius ?

H ic tam b en ign o fau ore clericos prom ouebat, ut ab om nibus

Ps. 16. C hristianism i finibus sub ipso P arisius conuenirent, et sub a la ru m 20

>6* 2* eius ttmbra tam nutriti quam protecti perdurauerunt in scolis in

diem hunc. D u m ergo ego cum ceteris m oram facerem in scolis

ibi, ditissim us Iu d eoru m om nium F ra n c ie processionem clerico

rum in rogacion ib u s inuasit, et clericum inde raptum in sentinam

dom us sue proiecit, quia filium suum lapide leserat. Q u od ut 2 5

re g i innotuit C hristiano, Iu d eum in rogu m precepit proici. N ich il

ei profecerunt a(u )t tocius F ra n c ie preces, aut om nia Iudaici

populi m ilia talentorum . R e sp o n d e b a t au tem flentibus et

petentibus rex, ‘ V o lo sciant Iudei canes a C h ristian oru m pro

cessionibus arcen d o s/ 30

H e c forte friuola sunt et m agn is inepta paginis, sed m eis satis

1 3 venabantur] M S . venebantur. 16 quia repeated in M S .

ap ta sunt scedulis, m ihique uidentur stilo m eo m aiora. M e

presente Parisius, ortum est inter clericos et laicos in regis huius

curia m urm ur, et inualuit sedicio, laicique preualuerunt, et cleri

corum plurim os in pugnis et fustibus dure uisitauerunt, et regie

5 conscii iusticie fu geru n t ad latibula. | V e ru m p tam en re x a u d iu it Ps. 9. 13,

clamorem patiperum , ve n it et pauperrim um inuenit m odicum que IO* I7<

puerum in cappa nigra, corona fracta sanguinolentum , et ab ipso

quesiuit quis h o c ; et ostendit ei puer m agistru m cubiculariorum

regine, qui nuper d u x era t regis H isp an o ru m filiam, qui per

10 superbiam m aiestatisque proprie presum pcionem nec fu gere

dign atu s est, nec ad racionem positus n e g a r e ; tantum respondit

puerum ei conuicia dixisse. C ap tu s est igitu r iussu regio, vinctus

et eductus ad loca patibulorum . A u d it et atton ita fit inde

regina, properat, accurrit, sparsisqu e crinibus regis est aduoluta

15 pe|dibus, et curie tota m ultitudo, m ultoque petunt ululatu ve n iam ; 6 5 6, coi. 1.

a lle g at gen ero sitatem viri et sapienciam , quod et tradid it eum

p ater suus eius m anibus et c u r e ; m irum que contigit, quod eum

m isericordia m oueret ad lacrim as. N ich ilom in u s eum co egit ad

ulciohem iusticia, m anum que d exteram ei iussit am putari qu a

20 coronam percusserat.

Id em cum F o n te m B laad i iussisset excoli cingi que muris,

locum m axim um , m ontes et va lle s, fontes et nem ora, quatinus

ibi m ansionem suis faceret deliciis, constructis iam dom ibus,

viu ariis factis et m uris, fossis et aqueductibus, rusticus incola

25 vicini soli q u estu s est aliquam ag ri sui p artem regiis occu patam

m uris et dom ibus. Q u o d cum innotuisset regi, iussit dom os

deici m urosque solui, tanti faciens querelam non m odicam , ut

m agis a pluribus fatuitatis argu eretu r, quam e x m isericordia

m eritas laudes acciperet. N e c destitit donec rusticus m utuum

30 longe m elius peteret, et petito su sciperet utilius.

P a te r huius, L o d o u icu s G ro ssu s, cum debellatam Fran ciam sub 2 7 non inserted above the line in the M S .

G g 2

g lad io suo libere possedisset et inconcusse, filium suum prim o

genitu m Philippum regem fecit, qui post unccionem suam et

tocius F ra n cie fidelitatem a* paternis d egen erau it m oribus, et

patriis deuiauit institutis, sublim i supercilio fastuque tirannico

m olestus om nibus. F a c tu m est autem , dictante D om ino, cum 5 die quadam m ultis com itatus equitibus in illa parte P arisius que

G re u e dicitur equum adm isisset, in litore S e c a n e prosiliens

a sterquilinio porcus n iger se sub pedibus inm isit equi currentis.

C o rru it au tem per offensam equs, colloque fracto decessit e q u e s ;

sed porcus in S e ca n a m subitus inm ersit, nullique prius hom inum io

\ coi. 2. v isu s nulli postm odum apparuit. | P a te r igitur eius, L o d o u icu s

2i. 22. G ro ssu s, im m o D om in u s qui F ra n c ia m ab ore leonis eripuit,

substituit ei L o d o u icu m m ansuetum et pium , ut S au li D au id .

H ic re x G ro ssu s, cum a reg e sicut supra dixim us A n g lo ru m

H e n rico victu s ven isset Pontisaram , non m ore uel m erore v icti 1 5

sed exu ltacione uictoris in m ensa .conuiuis om nibus letissim us

a p p a ru it; cu m qu e m irarentur et ab ipso qu ererent conuiue tante

leticie racionem in tanta cau sa tristicie, respondit, ‘ M ih i frequ en

ter in om nibus fere F ra n c ie finibus contigit ut nunc, e t infortu

niorum freq u en cia durus sum paru m qu e v e r e o r ; sed A n g lo ru m 20

re x H en ricu s, qui nos hodie confecit, continuis iam in successibus,

et qui nunquam aliquid sinistri perpessu s est, si contigisset ei

quod nobis, in tolerabiliter et inm oderate doleret, et pre nim ietate

d oloris infatuari possit au t mori, re x bonus et toti C h ristian ism o

necessarius. In d e reputo victo riam eius mihi pro su ccessu, qu ia 25

perdidissem u s.’ Im itab ilis hec et non inuidiosa responsio.

R e x idem , dum adhuc contenderent cum eo principes sui,

fu issetqu e com es C am p an ie T e o b a ld u s ad u ersu s eum principum

princeps, in m ultis eum vin ce b at congressibus, et m aiora m ere

b atu r indies odia. F a u e b a t autem com iti R o m an u s im perator, 3 °

et fouebat ad bellum , regniqu e sim ul principes. C u m q u e iam

vid eretu r L o d o u icu s in gu e rra superior, a R om an oru m im peratore

ven eru n t ad eum nuncii d ic e n te s: ‘ M a n d a t tibi R om an oru m

im perator et precipit, sicut de regni tui statu propriaqu e salu te

gau d ere uis, quatinus infra m ensem hunc pacem et fedus ineas

cum com ite T e o b a ld o penitus ad eius volu ntatem et h on o rem ;

5 sin autem , P arisiu s an te m ensem elapsum obsidione cinget, et te

interius, si tem erario presum pseris ausu prestolari.’ | R e sp o n d it 66 a, coi. 1.

eis r e x : ‘ T p w rtit A l e m a n ! ' H e c autem om nibus A le m an n is

responsio grau issim a vid etu r adhuc, et propter huiusm odi im

properium m ulte frequen ter inter eos et alienos rixe fiunt. H e c

10 mihi securi cordis et b en e residentis anim i fuisse uidetur.

Item , cum inter hunc et T e o b a ld u m essent inim icicie m ortales,

i. e. ad m ortem periculose, sed et im m ortales qu ia perpetue, non

est a sapientibus inuenta v ia p acis. S e d D om inus, qui quando

vu lt et quantum fla g ella t filio s quos recipit, furori frenum facete Heb. 12 . 6.

1 5 posuit sic. A b sc o n d e ra t se re x ante C arn otu m in nem ore cum

m ulta m anu m ilitum arm ata, quatinus m issis prouocatoribus

inprouidi ruerent in ipsum inim ici C arn o ten ses ; et ecce com es

T e o b a ld u s iter faciens quid fieret incautus tutissim e iu xta regem

preteribat. V id e n s igitur eum re x datum in m anus suas, tantum

20 successum inde leuipendens, quod casu aliter et ab squ e procura-

cione uel negocio prouenisset, abstinuit et per nuncios castigauit,

ut tutus nusquam incederet dum inim icos haberet, <et) abire

liberum dim isit. Q u em non posset flectere victor, pietate victu s

et hostis ben ignitate superatur.

25 Item contigit ut ven isset re x B lesim cum exercitu gran di.

C u m qu e prep arasset m achinas ad m uros, ad assultum equites,

incensores ad vicos, audiuit com item interius esse cum paucis,

et secundum esse sue m inucionis diem . A tto llitu r hinc inde

m urm ur, u t obsidione certissim a cin gatu r hostis interceptus.

30 R e x autem aliter sentit, reducit equites, incensores reuocat, so-

lutisque m achinis reuerti properat. T u n c utique qui se sapien-

24 superatur] MS. perster.

ciores au tu m ant stom acantur, in litem exeunt, causantur quod

su pra m odum fu erit om nibus infortuitus tanti necligens ultro

discrim inis offerentisque fortune spretor, iniuriarum rem issus

, col. 2. ultor, am ato r hostilitatis et fotor, prom ptequ e victo rie crude|lis

abiector. Q u ib u s ipse parcius hec, * S i quid erraui, nichil tam en

ob h as erratum est causas. V a ! nescitis quia viroru m post

Salo m o n em sap ien tissim u s ait C ato ,

. Dist. Vincere cum possis interdum cede sodali.

N u m q u id eius consilio ve n ire uultis obuiam ? A tta m e n et alia

erat nunc parcendi racio. C au i certe ne per operam m eam uir

optim us leuum aliquid au diret in m inucionis sue tem pore quod

ei posset esse m ortis o ccasio .’ R ise ru n t et deriseru nt eum inde

sui, licet clam , sed qui v id e t in cor D om in u s et hanc ei tribuit

sapienciam , eandem ei sic retribuit quod om nes F ra n c ie gladios . 4. conuertit in vomeres, et suo fecit deinde per g ra ciam suam gladio

subiectos. N a m T e o b a ld u s audita pietate uerborum et beneficii

caritate, m iratus et ven eratu s am icu m hostem , literas h as p er

fideles m isit n u n c io s: ‘ D o m in o F ra n co ru m regi L o d o u ico, su e

salutis conseruatori, T h e o b a ld u s C am p an ie com es in D om in o

salutem dicit. In assum pcione b eate M a rie uirginis vo b is adero

p er gra tiam C h risti, ve stre de Cetero iussioni pariturus in om ni

bus, au ctor hostilitatis pacis am atori satisfactu ru s, victo ri m e

victu m dediturus, ut p erp etu a fiat in nobis p a x cum honore

v e stro m eoque d edecore. V a le a t in D o m in o sem per re x pacifi

cu s/ H iis auditis, L o d o u icu s g ra cias eg it A ltissim o , dieque

statu ta T e o b a ld u m a pedibu s suis ad osculum erexit, et exin d e

v e ro corde d ile x it et ab ipso plene dilectus est, ad perpetu am

1.12.20. sui tem poris et regni pacem . ' S ic , iu xta uerbu m D om ini, p r u - . 12. 7. nas ardentes im posuit super hostile caput, vertens im pium , et non

f u it ultra.

S e d cu r d icam im pium nisi fu erat cui D o m in u s postrnodum

5

10

16

20

25

30

fecit sue dileccionis aperte signu m ? P rofecto (si digredi licet),

hic non ad iactanciam sed ad lucem bonorum operum , L od ou ico

filio G ro ssi retulit, et ad diem suam suprem am supprim i testi

m onium postulauit. L e p ro so s lecius et libencius exh ib ebat quam

5 alios pauperes, | cum om nibus esset am icus. Illo s autem ideo 66 coi. 1.

precipue quia qu anto sunt d espicabiles ab ieccius et intolerabilius

im probi, tanto se sperat obsequium prestare D e o p lacen d u s, et

affectuosius a c c e p ta r i; pedes eis lau at et tergit, m agnequ e

m em or M agd alen e, quod ipsa com pleuit in corpore dom inico,

io d e u o tu s hic m em bris eius exequitur. S e d ibi vitalis odor et

dulcedo cor attrahens caroque m u n d issim a ; letalis hic fetor et

am aritudo corum pens et sanies ulcerosa. D o m o s eis per uillas

construebat proprias, au t sim ul aliquibus aut seorsum alicui,

quibusque uictualia prouidens. U n u m tam en singulariter exco le- Cf. Gir.

15 b at solitarium in tegete, qui cum in prosperitate extitisset secun-

dum exigen ciam probitatis et sternatis pu rpu ra nobilis et bisso i. 20.

satis, in lepra fuit utraque dignior. H ic enim est generositatis

incessus, ut in rerum au gm en to crescat hum ilitas, et in attricione

paciencia* roboretur. V iru m hunc sem p er illae transiens visita-

20 b at com es attencius, eius utens utili consilio. C o n tig it autem ali

quando visitan ti secundum m orem eum com iti, quod ipsum ad

m ortem inuenisset infirm um , precepitque preposito villu le qu a

tinus curam eius egisset. P o st aliquot au tem dies m em or eius

reuersus est <ad> tegetem ; clausum quod reperit hostium pulsat

2 5 incassum dom us, sed et m oram fecit ultro donec om nes ultra re

m otos vid it. D e sce n d it igitu r et iterum pulsans hum iliter intu

lit, * A m ic u s v e ste r T e o b a ld u s petit, si fieri potest, ut apertum sit

ei hostiu m / S u rg it ille bonisque uerbis et vu ltu letus apparuit,

ben igne suscipit, et quem afficere fetore soleb at ulcerum suauis-

30 sim o reficit odore pigm entorum . M iratu r consul, et supprim it hoc.

Q u erit utrum bene conualuerit. Ille respondit ‘ O p tim e ', petitque

1 digredi] A IS . dicredi.

)} COl. 2.

90. 6.

Gir. nbr. de tr.P rin c. 3°-

2, col. 1.

suppliciter ut preposito benefiat, eo quod deuotus ei fuerat.

L e tu s inde T h e o b a ld u s benediccionibus eius deuote conductus

e xit | obuiam que prepositum habens, inpensam egro curam laudat,

et d ignam m ulta retribucione testatur. C u i prepositus, ‘ D om ine,

precepto uestro viu enti fui satis assiduus, et m ortuo feci d ign as 5

exsequ ias, et si p laceat eius sepulcrum vid ea m u s.’ O b stipu it

com es, et siluit a visis, visitato q u e sepulcro redit ad tugurium ,

et nichil preter dom um va cu am inueniens, g au isu s est se uidisse

C hristum . H o c nostro regi retulit post m ortem huius T h e o b a ld i

re x Lod ou icu s, G ro ssi filius Lodou ici. 10

De morte W illelmi RitfL regis A nglorum . vi.

W illie lm u s secundus re x A n g lie , regu m pessim us, A n se lm o

pulso a sede C an cie, iusto D e i iudicio a sagitta volante pulsus,

quia demonio meridiano deditus, cuius ad nutum vixe rat, onere

pessim o leuauit orbem . N o tan d u m autem quod in silua N o u e 15

F o re ste , quam ipse D e o et hom inibus ab stu lerat u t eam d icaret

feris et canum lusibus, a qu a triginta se x m atrices ecclesias extir-

pau erat et populum earum d ed erat exterm inio. C on siliarius

autem huius inepcie W a lte ru s T y r e l, m iles a C h a za r iu xta Pon-

tissaram F ra n cie , qui non sponte sua sed D om in i de m edio fecit 20

eum ictu sagitte, que feram penetran s cecidit in beluam D e o

odibilem . D ie qu a sag ittatu s fuit, m ane, som pnium suum G u n -

dulfo R offensi episcopo retu lerat hoc m odo. ‘ In foresta pulcher

rim a post longam feraru m exagitacion em capellam prenobilem

ingressus, hom inem in ea vid i nudum su per altare iacentem , cuius 25

vu ltu s et caro to ta tam d electab ilis erat aspectui quod pro cibo

potuque posset orbi sufficere perpetuo. M an u s igitur d extere

sue digitum longiorem com edi, quod ipse paciencia sum m a v u ltu

que sereno p assu s e s t ; unde statim | ad feras rediens, in m odico

reu ersu s esurien s, m anum illam a q u a digitu m tu leram appre- 30

1 5 leuauit] M S . leuiauit. 19 a Chazar] M S . achazar. 29 rediens] M S . radiens.

h e n d i; at ille prius super an gelos form a speciosus ad se m anum

illam tam subito rapuit, et m e tam irate despexit, an gelico vu ltu

m utato in tam intolerabilem horrorem , in tam ineffabile dissidium ,

qu od a faciei talis ru gositate posset non unius hom inis sed tocius

5 orbis ruina f ie r i ; d ixitqu e mihi, “ N o n m e com edes am odo.” ’

F le n s ergo G u n d u lfu s intulit, * F o re s ta est regn u m A n g l i e ; fere

jsunt innocentes qu os tibi D o m in u s dedit custodiendos, qui cum

sis a D e o m inister constitutus, ut eis p e r te fiat p a x et tranquil

litas ad laudem et honorem Ipsiu s, [et] tu pro uoto pessim o, cum

10 non sis eorum dom inus sed seruus, tan quam appositos tibi fructus

dilanias, deuoras, e t disperdis. C a p e lla quid aliud est quam

ecclesia, quam tu truculenter irrum pis, p red ia su a distrahens

in stipendia certe sed et dispendia m ilitum ? F o rm o su s ille p re Ps. 44. 3.

filiis hominum film s A Itis simi tcocatur, cuius com edisti digitum Lc* *• 32-

15 quando b eatu m viru m A n selm u m , m em brum gran d e corporis

dom inici, sic deuorasti, quod in officio suo non com paret. Q u od

existi et reuersus es item esuriens, significat quod adhuc proponis

D om inu m dilaniare deterius in m em bris suis. Q u o d Ip se

m anum suam tibi violen ter abstulit, m utato vu ltu quasi a luce in

20 tenebras,— lu x significat quod suatris et mitis est et multe miseri- Ps. 8 5 . 5.

cor die omnibus inuocantibus sey tu autem Ip su m non inuocasti,

sed quantum in te fuit suffocasti. Q u o d au tem circa uultum

illum mutatus est color optimtisy tu m e ru isti; tibi nunc im putat Lam . 4. 1.

iratu s factu squ e terribilis, quod Ip su m d ed ignan ter repulisti dum

2 5 fuit placabilis. Q u o d ait, non com edes, iam iudicatus es, et tibi

potestas m aleficii penitus ablata. C on u ertere | uel sero, quia 67 a, coi. 2

tibi m ors in ianuis e st/ N o n credidit ei rex, et eadem die in

foresta quam D e o ab stu lit a predicto W a lte ro T y r e l occisus est,

et a suis ad plenam nuditatem spoliatus. Q u em im positum b ig a

30 rudi et uili, quis esset ignorans, pietate m otus, rusticus W in ton iam

deferre uoluit. Perueniens autem et quem tulerat non inueniens,

lacu quem transierat corpus reperit luto sordidum , et ad sepultu-1364 H h

ram detulit. E a d e m die P e tro de M elu is, viro de partibus

E x o n ie , person a qu edam vilis et feda, telum ferens cruentum ,

cursitans apparu it dicens, ‘ H o c telum hodie regem ve stru m p er

fod it/

H ic re x m ultas ecclesie possessiones iniustis m odis a prelatis 5

euictas m ilitibus suis, proprii ten ax, la rg u s alieni, contulerat.

D ie m ortis sue dom pnus ab b as C lu n i A n se lm o , qui penes ip su m

perendinabat exui, eam m anifestauit.

E r a t autem H en ricu s frater m inor dicti reg is Londoniis, solli

cite satagen s ut regnaret, et nem inem h ab u it e x episcopis a d i u - 10

torem , tum qu ia R o b e rtu s frater eius natu m aior Ierosolim is

ag eb at, tum qu ia tunc ad h u c e xu lab at A n se lm u s, quem m erito

tim ebant. G ira rd u s au tem H e refo rd en sis ignom iniosus epi

scopus, pacto sibi sub iuram ento archiepiscopatu priore uacante,

coronauit eum . V id e n te s autem et scientes populi H en ricu m 1 5

iustum et strenuum , annuerunt cum principibus qui tunc aderant,

et acclam auerunt, et non fuit qui reclam aret. D e ce ssit au tem

A lu re d u s E b o ra c e n sis archiepiscopus, uir illustris, qui W illelm o

regi predicto uiriliter ad u ersatus, ecclesiam su am ab ipso fere

solus conseru au it in tegram et indem pnem , aliis ab ipso laceratis. 20

A d e r a t autem regi H e n rico G irard u s, pacto instans. R e x au tem

Sim on iaci penitens introitus, obtulit ei H erefo rd en sem episcopa

tum am pliare fundis ad equ iu alen ciam archiepiscopatu s predicti,

et lib ertatem eternam quantam h ab et D u n elm en sis | episcopatus,

in quo nullus m inister regiu s aliquid ag ere uel attem p tare p o test; 25

episcopi sunt om nes potestates et om nia iura. G irard u s autem ,

diabolo plenus, om nia contem psit, et factus archiepiscopus m ulta

fecit inm isericorditer et im m ite. Q u ad am autem die post cenam

apud S u w e lle in precioso tapeto puluinari serico su bnixus inter

clericos suos obdorm iuit et expirau it. 3 °

R e x autem H e n ricu s proficiebat in regno, et quam uis h ab u isset

viciosu m ingressum , om nes d ecessores suos regim ine tranquillo

vicit, et diuiciis et magnis per totum Christianismum inpendiis.T e r in anno ve stie b a t L o d o u icu m F ra n cie regem et plures

principum suorum . S crip to s h ab eb at om nes com ites et barones

terre sue, constituitque eis in aduentu uel m ora curie sue

5 certa xen ia quibus eos honorabat, in candelis, pane, vinoqu e.

Q uem cunque iuuenem infra m ontes A lp iu m audiebat captantem

boni fam am principii, ascrib eb at fam ilie, et cui m inus annuatim

dabatur, centum per nuncium suum percipiebat solidos, et quan-

docunque con tigisset ab ipso m andari, suscipiebat in aduentu suo

10 singulis diebus a recessu residencie sue singulos solidos.

Hoc autem modo se habebat in regno. Certissime prouidebat et pronunciari faciebat publice dies itineris et perhendinacionis sue, numerum dierum et nomina villarum, ut posset scire quiuis errore semoto vite sue statum per mensem. Nichil inprouisus

15 aut inprouidus aut properanter agebat; omnia regali more decen- tique moderamine faciebat. Unde a transmarinis ad curiam suam properabatur a mercatoribus cum mercibus et deliciis venalibus, et similiter ab omnibus Anglie partibus, ut non essent alias nundine fertiles quam circa ipsum quocumque diuertebat.

20 E r a t autem su m m a g lo ria su a in obseruacione pacis et in su b

ditorum sibi copia. N em in em vo le b a t egere iusticia uel pace.

C on stitu erat autem ad tranquillitatem | omnium, ut diebus va ca- 67 coi.

cionis uel in dom o m agn a uel sub diuo copiam sui faceret usque

ad horam sextam , seciim h abens com ites, barones, et proceres

25 vau assores. Iu u en es autem fam ilie su e non ad eran t ei ante

prandium , nec senes post, nisi qui e x uoluntate sua se ingerebant

u t discerent au t docerent. H o c au tem m odo continencie per

orbem audito, sicut alie vitan tu r curie, sic appeteb atu r ista, et

fuit et celebris et frequentata. F re n a b a n tu r tiranni uel dom ini

30 uel m inistri. C o n tin eb at m anus om nis auaricia, que tunc adh u c

erat vicium , nunc alborum est re g u la m onachorum . N e m o

diebus illis pau per nisi fatuus. C ib u s et potus auidius d ab an tu rh h 2

qu am sum ebantur. C u icu n q u e propositum erat e x alieno viu ere,

ubique tam g ra ta n te r e xib eb atu r ut nusquam ignom iniose v ite

puderet. C u m quis com es au t m agnoru m principum e x iudicio

cad eb at in re g is ut dici solet m isericordiam , m ultum erat d are c.

solidos, quos tam en infra triennium persolu ebat, et de qu erelis 5

prius ortis p a x in foro regio cuicunque su b m isericordia consti

tuto. H a c au tem cau sa m ulti d elinqu eb ant ut inciderent in

ipsam , et d electab an tu r in ea teneri.

E r a t autem re x H en ricu s re x A n g lie , d u x N o rm an ie, com es

B ritanie, consul C enom anie, S co cie , G a lw e ie, tocius A n g lic a n e 10

dom inus in s u le ; que cuncta re g e b a t tam potenter, tam dispen-

santer, quasi bonus paterfam ilias dom um unam . A b ab b acia

m onialium W in to n ie m onacham sacratam et sacram , re g is S co cie

sororem D au id is, ad lectum suum in coniugem accepit, R o m a

nec annuente nec abnuente, sed perm ittente. S u sce p it e x ea 15

filium qui iuuenis factus in R a s o B a rb a ri fluctu su bm ersu s est, et

filiam M atild em , que nupsit H e n rico R o m an o ru m im peratori,

qui sine liberis d e c e s s it ; ipsa v e ro a p atre suo d ata est G a u frid o

r, coi. 1. A n d e g a u o ru m com iti, cui tres peperit, H en ricu m , | G au frid u m ,

W illelm u m , v iro s strenuissim os. M in o res au tem cito facti su nt 20

de m edio.

D u o ru m annorum erat H e n ricu s prim ogenitus G au frid i, quando

auus suus H e n ricu s re x decessit, cui Step h an u s, nepos eius e x

sorore e t B lesen si com ite S tep h an o , su ccessit in regno, v ir

arm orum industria preclarus, ad cetera fere yd iota, nisi quod 2 5

in m alum pronior ; sub quo duobus annis fere siluit regnum ,

tercio vero R o b e rtu s filius reg is H e n rici, G lo u cestrie com es, v isa

reg is inepcia, p er instinctum et sapienciam M ilonis post com itis

H erefo rd ie, v o ca u it ab A n d e g a u ia M atild em et H en ricu m filium

eius ad regnum . Q u i sapien cia M ilonis et strenuitate regem 3 °

19 Andegauorum] M S . angedauorum. 25 preclarus] M S . placlarus.

S tep h an u m ad com posicionem huiusm odi com pulerunt, quatinus

regno iurato H e n rico ipse teneret donec de m edio fie re t; et

infra tercium annum m ortuus est, et apud F a u e re sh a m ab aciam

nigrorum m onachorum quam ipse fundau erat sepultus. C u i suc-

5 cessit H e n ricus M atild is filius, in quem iniecit oculos incestos

A lie n o r F ra n co ru m regina, L o d o u ici piissim i coniux, et iniustum

m achinata diuorcium nupsit ei, cum tam en h ab eret in fam a

priuata quod G a u frid o patri suo lectum L o d o u ici participasset.

P resum itu r autem inde quod eorum soboles in excelsis suis inter- Cf. i Reg.

io cepta deuenit ad nichilum . l8, 2g*

Ip se ve ro H e n ricu s quando regn are cepit, erat quasi vig in ti

annorum , et triginta se x annis regn au it inuictus et inconfusus,

exceptis doloribus quos ei fecerun t filii sui, quibus ut aiunt inpa-

cienter toleratis eorum rancore decessit. F e c e r a t au tem idem

15 re x L o d o u ico piissim o, p reter predictam iniuriam , ted ia m ulta,

quorum D om in u s tam in ipso quam in filiis d uriter ad ulcionem

recordatus est, ut creditur.

V id im u s inicia regni sui, v itam q u e sequentem in m ultis

com m endabilem . M ed iocris stature sum m os exce d e b at in m odi-

20 co, | v ir m em brorum in tegritate uultusque u en u state beatus, et 68 <z, coi.

quem m ilies d iligen ter inspectum accu rreb an t inspicere. V i r

hic m em brorum h ab ilitate nulli secundus erat, nullius actu s in-

potens quem p o sset alius, nullius com itatis inscius, litteratus

ad om nem d ecenciam et utilitatem , lin gu aru m om nium que sunt

25 a m ari G a llico usque ad Io rd an em haben s scienciam , L a tin a

tantum utens et G a llica . In leg ib u s constituendis et om ni

regim ine corrigend o discretus, inusitati occultique iudicii subtilis

in u e n to r; affabilis, verecu nd u s, et h u m ilis ; pressure pulueris et

luti paciens, im portu nitate qu erelaru m offensus, lacessitus iniuriis,

30 cum silencio preferens. V e ru m p tam en sem p er itinerans e rat

dietis intolerabilibus quasi duplom ate (utens), et in hoc fam ilie

sequenti nim is im m is e ric o rs ; canum et auium peritissim us, et

illusionis illius au id issim u s; in uigiliis et labore continuo.

Q u ociens au tem in som pnis ipsum ym ag in a ria vo lu p tas ag eb at,

corpori suo m aled iceb at, quod nec la b o r nec abstinencia fran g ere

uel exten u are valeb an t. N o s autem exin d e non inconstancie

labores suos ascribeb am u s, sed tim ori nim ie pinguedinis. 5

M a tris sue doctrinam audiuim us h anc fuisse, • qu od om nia

p rotelaret om nium negocia, qu od q u elib et in m anum suam e x c i

d e n d a diu retineret, et fructus inde perciperet, et ad eas su sp i

rantes in spe su spenderet, parab ola crudeli sentenciam h an c

confirm ans, h ac s c i l ic e t : A c c ip ite r insolens carne sibi sepius 10

oblata, et retracta uel occulta, fit auidior, et pronius obsequ ens

et adheren s. D o c e b a t eciam quod in talam o frequens, in

frequencia rarus e s s e t ; nichil alicui confer(r)et cuiusquam testi

m onio nisi visu m et cognitum , et in hunc m odum m ulta pessim a. |

1. N o s au tem illi doctrine fidenter im putam us om nia quibus e rat 15

tediosus.

In p o su it autem ei principio regni sui m eretrix qu edam publica,

nichil im m undicie dedignans, filium quem a populo su scep erat

nom ine G a u frid u m , quem iniuste m inusque discrete tan qu am

suum acceptans, in tantum prom ouit ut hodie sit E b o ra c e n sis 20

archiepiscopus. N o m e n autem m atris eius Y k e n a i. C o n g re -

g a u it hic sibi p red ictas con su etu din es inportunas patris inpositi,

et de bonis tam p au ca s, quod continue sint inim icicie canoni- .

eorum suorum ad ipsum , et e co n u erso ; qu ia vicio ru m plenus

est et m orum exp ers. 25

P lace a t au tem de m atre predicti regis nostri audire, quod filia

fu erat optim i principis et sancte M atild is regin e, m aterqu e boni

regis, ipsa bonorum in m edio pessim a. T ra d id it eam p ater suus

H e n ricu s R o m a n o ru m im peratori nuptui, qui m inorem fratrem

suum regem Y t a lie captum in bello d ecapitau erat m anu propria, 30

p atrem qu e suum cupiditate regnandi d eiecerat ab im perio, ut

17 principio] M S , principia.

postm odum pauper a com m unia canonicorum quorundam secula-

rium im perii sui sustentaretur. H is predicti sponsi peccatis

ad iecit M atillis, quod ab om nibus ducibus et principibus im perii

sui et episcopis et archiepiscopis e x e g it ciuitates et castella

5 propria m anu tenenda, et quem cunque precepto non potuit, bello

conatus est euincere. R e stitit autem ei d u x unicus B aiw arie et

Saxo n ie, contraque m anus om nium acies ordinauit, factoqu e

congressu nec fu gitum est nec fu g a t u m ; d urau itque m utua

cedes longissim o die circa finem Iunii a m ane usque ad m ediam

10 noctem . M u ltis m ilibus de m edio deletis, recesseru nt ab inuicem

pauci de tim idis et ignauis. Q u oniam igitu r a residuis d esp era

tum est de sepultura cadauerum , lupis et canibus et auibus

derelicta sunt et putredini, quorum fetor circa se solitudinem

fecit. |

15 C o m p u n xit au tem D o m in u s ea die predictum im peratorem , et 68 5, coi. *2.

per graciam suam ei coram oculis posuit, quod ipsum cupiditas

ad fratris necem im pulerat et patris exilium , et ad cedem pre-

sentem que innum erabilis erat et toti m undo p lo ra b ilis ; peni-

tensque fortiter a m alis exiu it fo r a s et fle u it am are, et cam erarii Mt. 26. 75.

20 non tem erarii sed sapientis et fidelis opera, sim ulato prius m orbo

ianuisque seratis, et dem um eius m orte nunciata, seipsum p ro

scripsit penitens e t eu asit ad exiliu m ultroneum . P rocu rau erat

autem cam erariu s m ortuum loco eius, et preciosissim e inuoluerat

conditum arom atibus, et im periali pom pa sepelire fecit. Ip se

25 autem processit, corpore v a g u s, anim o firmus, nec potu it tanti

doli latere prorsus utilitas, bonus enim fu era t,f et quantum v isu s

est iusta fallacia f . M u ltis in locis apparu eru n t multi qui se

dicebant illum im peratorem esse, e t m ortem ipsius sim ulacionem

asserebant, post decessu m im m o recessu m eius, ut honorabiles

30 h a b e re n tu r; et m ulti falsi deprensi sunt. V eru m p tam en C luniaci

susceptus ei sim illim us, u t dicebatur, pau p er habitu, serm one

1 M S . paupera. 26 perhaps: (bonus enim fuerat quantum visus est) et iusta fallacia.

nim is am b igu u s, u t e x ipso neutrum agn osci posset. A b b a s

autem , ut C lu n iaci m os est, ipsum reuerenter exh ib eb at. C o n tig it

autem quod dom pnus C lu n iaci A le m a n n u s prior ven iret, quem

dom inus ab b as a d viru m illum instructum m isit, u t uideret,

quem si v id e ra t et m anifestaret. Ille secu m iuuenem nepotem 5

suum duxit, qui cum ipso diu fuerat, qui statim ipso uiso d ixit

eum sim ulatorem et falsum . A t ipse v e lo x, inconfusus, et tutus,

ei alapam fortem dedit, et d ixit, ‘ T u m ecum fuisti ve re , sed

sem per proditor, et in u na prodicionum tuarum interceptus

euasisti, sed tibi quidam satellitum pedem dextru m spiculo m isso 10

perforauit, unde vu ln u s adhuc au t cicatrix apparet. C o m p re-

1. hendite, fam uli, tricatorem , et u id eb itis/ | E t ap p aru it c icatrix ;

at iuuenis ait, ‘ D o m in o m eo quem iste se fingit sin gu laris e rat

in brach io d extro proceritas, u t stans extentu s p o sset p alm a

gen u d extru m o p erire.’ Q u od ipse su rgen s statim im pleuit. 15

H is visis aliqu am d iu reu eren ciu s exh ib itu s est, et tandem

inuentus e st falsus.

S e t ut ad m ateriam unde d igressu s sum , id e st ad reg em

H en ricu m secundum r e u e rta r ; e rat idem re x H e n ricu s m ultarum

[q u e] gro ssa ru m et pinguium elem osinarum , occultus autem , ne 20

p ateret sinistre quod d a b a t d extera. M issu s a Ieru salem e p i

copus A c h a ro n e n sis q u erere co n tra Salad in u m au xilium , c o n g re

g a tis cum regib u s F ra n co ru m et A n g lo ru m utriusque principibus,

alle g a b a t pro te rra pred icta censum petens. R e x au tem

Fra n co ru m , qu ia tunc puer, u rg e b at am icab iliter regem A n g lie 25

d icere p rim u m ; qui respondit, * Proposui cum oportunitatem

habuero loca sancta C h ristiq u e sepulcrum visitare, sed pro m odo

m eo donec id fieri posset ei su c c u rra m ; liquet enim quod u rgen s

et an xia n ecessitas tantum em isit nuncium . S e x a g in ta m ilia

m arcaru m illuc p er ipsum et m eos h ac v ic e tran sm ittam .’ Q u o d 30

d ixit infra m ensem im pleuit, v e l tunc uel p ost nullum inde fati-

9 proditor] M S . perditor. 22 M S . Acharanensis,

g a n s exaccione uel e x ig e n d a , ut m ulti solent a subditis quod

im pendunt prelatis eripere. R e x au tem F ra n cie , quasi sa g itta

su bita percussus, et om nes principes eius o b m u tu eru n t; nec ipse

rex nec aliorum aliquis tanto uerborum audito culm ine quicquam

5 prom ittere sunt ausi. H e c autem facta sunt apud Silu anectu m .

H a s lx. ml. m arcas episcopus ille A c re , que prius A c h a ro n

dicebatur, tulit ad S u r, que prius fu erat Siria . N a m antequam

venisset, capta fuit Ieru salem et A e r a , et his m arcis d efen sa

fuit S u r et residuum terre Ieru salem per m anum Bonefacii

10 m archionis de M on teferrato, quem p ost presentibus Philippo

re g e F ra n co ru m et R icard o A n g lo ru m | duo H a ssa sisi occide- 69 a> coi. 2.

ru nt in foro exercitu s eorum , quos re x R icard u s statim fecit in

fru sta concidi. D icu n t F ra n c i quod ipse R icard u s fecit hoc fieri

per inuidiam , et quod procurauit m ortem Bonefacii.

15 R e x autem H en ricu s secundus supradictus, m ultis clarus

m oribus et aliqu an tis obscurus viciis fuit. V iciu m est quod

a m atris sue doctrina, ut predixi, c o n tr a x it ; dispendiosus est in

suorum negociis, unde fit ut an tequ am negocia eorum conse

quantur m ulti moriantur*, au t ab ipso reced an t tristes et vacu i,

20 fam e cogente. V iciu m aliud est, quod cum perhendinat, quod

raro fit, non perm ittit se vid eri secundum v o ta bonorum , sed in

interioribus clausis solis illis copiosus est, qui copia tanta vid en

tur indigni. V iciu m tercium est, quod quietis im paciens, fere

dim idium C h ristian ism i v e x a re non m iseretur. In his tribus

25 error e iu s ; ceteris ualde b onu s est, et in om nibus am abilis.

N o n enim p reter ipsum quisquam tante uidetur m ansuetudinis

et affabilitatis. Q u ociens exit, arripitur a turbis et in loca

distrahitur, et quo non vu lt im pellitur, et, quod m irum est, sin g u -Jo . 21. 18.

los audit pacienter, et iniuriatus ab om nibus tum clam oribus,

30 tum tractibus et vio len tis im pulsibus, inde nem ini calum pniam

facit aut ire sim ilitu d in em ; cum que nim is an gu stiatu r cum

16 Vicium] qu* add primum or unum? 19 vacui] 3IS> vani.

I i .

silen d o fu git ad loca pacis. N ich il superbe, uel tum ide fa c it ;

sobrius est, m odestus et pius, fidelis et prudens, largu s et v icto

riosus, et bonis honorificus.

T ran sfreta u im u s cum ipso dudum in vig in ti quinque nauibus,

que sibi ten eban tu r ad transitum sine pretio. T e m p e sta s au tem

d ispersit om nes (et) ad cautes et litora nauibus inepta collisit,

p reter suam , que per D e i graciam in portum prod ucta fuit.

M isit e rg o m ane, singu lisqu e nautis secundum eorum estim a-

cionem perd ita restituit, cum non teneretu r h oc facere, fuitque

1. sum m a m agn e n u m e ro sita tis : et forsan | aliquis re x iustum non

soluit debitum .

M o s curie nostre fuit, ut g ra tis fierent et red derentur b reuia

sigillata m inistris curie que nom ina su a uel n egocia continerent.

D e tu lit autem d isp ensator regiu s reum sigillatorem , quod breu e

nom en suum et negocium continens ei n e g asse t sine precio red

dere. T u rstin u s filius d isp ensator erat, A d a m a G ern em u e sigil

lator. A u d itis igitu r his, hesitante curia, regem ad u o ca n t; qui

cum T u rstin u m audisset, audiuit A d a m dicentem , ‘ Su sce p e ram

hospites et m isi qui precaretu r dom inum T u rstin u m quod m ihi

duo liba de u estris dom inicis daret. Q u i respondit, N o lo . C u m

autem postea vellet breue suum , m em or illius N o lo , sim iliter

dixi, N o lo / R e x uero condem pnauit eum qui d ixe ra t prim um

N o lo . S e d e re fecit A d a m ad stancium , coram posito sigillo

breuique T u r s t i n i ; co e g it au tem T u rstin u m ab iecto pallio g e n i

b u s flexis A d e p resen tare duo g a ste lla regia, m antili candido

d ecen ter inuoluta, su sceptoqu e xen io iussit u t A d a m ipsi b reu e

redderet, fecitqu e concordes, e t adiecit, u t non tantum sibi deb e

ren t inuicem m inistri subuenire de suo proprio uel de fisco, sed

eciam singu lis dom esticis, e t quos necessitas u rgeret alienis.

N o s autem hoc com iter actu m putauim us.

S e d nunc facecio ra fiunt, ut pu tan t quorum est nunc facere.

W illelm u s de T a n ca ru illa , sum m us e x feudo re g is cam erarius, 7 qu. perducta? 1 1 qu. soluisset?

5

10

15

20

25

30

uir nobilis gen ere, singu laris arm is, virib u s m agnificus, m oribus

que m ors inuidis, m ultorum accu sacione regi nostro su spectu s

factus est. A u d ie b a t eum tam en frequen ter re x m ultarum

victo rem congressionum , et quod esset p ater equitum et panis

5 egencium , et qui - posset ad nutum quorum libet cord a m utare

tantum exceptis liuidorum cordibus, et quod acceptabilis et caru s

esset Fran |corum regi ceterisqu e quibus ipse tim ebat. P erse- 69 6, coi. 2.

cutus est viru m bonum in m ultis, deiecit om nia m unicipia su a

qu asi cornua sibi retundens, e t leges ei d ebitas lib ertatesqu e

io n eg au it, et nim iam inuidis suis dedit in possessiones su as

potestatem . Ip se v e ro dissim ulabat, decenter pacien s qu od

oportebat.^ C o n tig it autem quod m ulto preconatu festum diei

N a ta lis D om ini proclam atum fuit apu d C ad o m u m a dom ino re g e

fieri. C on ueneru nt ergo m ultitudo num erosa tam aduenarum

15 quam indigenarum , qu orum capitales erant re x et filius eius

adm irabilis ille re x H en ricu s, et tercius H en ricu s S a x o n ie d u x

et B au arie tunc exui, ge n e r nostri regis, com es P icta v ie R icard u s

qui nunc regnat, d u x B ritonu m frater eius G au frid u s, et episcopi

multi, cum prouincia plena com itum et baronum . C u m ig itu r

20 ad esset die festo N a ta lis dom ino regi qui daret aqu am m anibus

eius, ecce per m edium pressure predictus W illelm u s, eo quod

esset sum m us cam erarius, m ultis equitibus ut m os eius erat

com itatus, et palla proiecta sicut m os est m inistrorum , pelues

argen teas arripu it traxitqu e fortiter ad se. T e n e b a t ille v ix

25 regem qu e respiciebat, qui iussit eas dim itti, suscepitque pacienter

aqu am de rapina. W illelm u s autem , cum d edisset eam ipsi

filiisque suis et duci Saxo n ie , pelues proprio clienti dedit et

sedere perrexit. H o c autem m ultis adm irantibus, e t cubiculario

regis instanter pelues petente, ab egit eum rex, et sine similitu-

30 dine delicti tulit. A ffu e ru n t e x inuidis W illelm i nocte sequenti

m axim e circa regem , plurim ique qui rapinam illius celeberrim e

diei m enseque regie euntis preferren t excessibus, et dicerentl i 2

ipsum regem pacificum et non sceleru m ultorem , et quecunque

possent eum efferare. D e in d e circuierunt hospicia principum , id

ag en tes quod apu d regem , nec ab sistere volu eru nt, au t non

a, coi. i. potuerunt, quoniam inuidia non pausat, et lu d a s non | dorm it.

In crastino consedere duces, et senescallus N o rm an n ie querelam

regis om nibus exposu it aduersiis W illelm u m , h onerans eam et

a g g ra u a n s quantum sciuit. S u rg e n s ergo W illelm u s, et rapina

negata, subintulit, ‘ Scim u s om nes et nem o d ub itat quin dom ino

nostro curieque presenti p laceat iusticia, d ispliceat om nis enorm i

tas ; ultores enim scelerum et rapine quod persecuntur oderunt.

V im quidem intuli, non violenciam . Q u id enim fit sine v i ?

V eru m p tam en iu sta v i iureque tra xi pelues, sum m us dom ini regis

cam erarius, q u as ille subditus m eus exto rq u ere conatus est iniusta

violencia. Q u o d au tem inde predo sim , ut dom ini regis asserit

senescallus, hoc contradico, quia qu od m ihi ius appropriat, iuste

tuli. P a te r m eu s cum ab b aciam fecisset in T a n k e ru illa b eato

G eo rgio , posuit in ea pelues q u as a m anibus regis H e n rici prim i

iure suo sine lite tulerat, quod ad h u c ibi testantur, sim iliter et

idem alie testificant in m onasterio b eate B arb are. S i v e ro tantis

non h ab etu r fides instrum entis, si quis se iuri m eo presu m pserit

ad u ersariu m opponere, presto sum illud asserere qu acu n qu e v i

uel uirtute sa n xe rit h ec curia, nem ine pro m e nom inato, sed in

persona propria. Q u o d au tem inm erito m e m ulti detulerint

dom ino m eo reum , et iram eius aduersum m e fortiter a g g ra u a -

uerint, non tim eo. S c io quod nulla poterit iudicium eius ira

peruertere. F o r t e plu res assu nt qui m ihi clam in sidian tu r;

utinam velin t palam experiri, iustoque iudicio, tam unice, tam

electe curie su bicere quod secreto susurrant. N o u it dom inus

noster re x et sui, qualiter ab ipso pacificata P ictauia post m ortem

illius preclari patricii, tenuerim eam et ad p recep ta su a coegerim ,

, , cum dici soleat, r. A. Am.13. N o n m inor est virttis quam querere p a rta tu eri,

5

IO

15

20

25

30

S e m p e r autem eg o m eique dom ino m eo propriis m ilitauim us

stipendiis, suaque nobis de|center o b lata resignauim us, et ubi- 70 a, coi.

cunque nos u ocau it necessitas assilire uel tueri, fuim us prim is

in om ni congressu priores au t certe pares. N o n autem h ec

5 cred at in tot et tantis exam in ata m ilicia superbe uel arrog an ter

m e vociferasse. S e d hom inem auditis accusatum , et coram

inuidis suis et d etractoribus irate loquentem , suis extollentem se

m eritis non superbe, non ad gloriam , non van e, sed u t prouocem

palpones coram positos et h ec audientes, ut, si quid h ab en t

10 m eriti uel v e re iactancie, palam edisserant, et pro se bona que

negari non possint allegent, au t certe d esistan t eos in occulto

persequi, quos in m anifesto sequi uel audire form idant/ S e cu tu s

est igitu r oracionem h an c m urm ur m ultus, et om nium vu ltu s

intendebant in eum. R e x au tem ait, ‘ Iu stu m vo lo fieri iudicium

15 e x his que dicta sunt, ut nec am ore nec odio quicquam definiatur

iniquum. M em o res autem in hoc casu v o s oro fieri, quod cum

P arisiu s in hospicio m eo dom inus m eus L o d o u icu s re x et eg o

consedissem us, astan te nobis pincerna m eo, subito dom um in

gressu s W illie lm u s com es H yru n d e lla , recens a redditu Ieru salem ,

20 quem nem o nostrum v id e ra t triennio preterito, nobis breuiter

salu tatis pallam villo sam quam sclauinam nom inant u elo x abiecit,

et v a si vin i rapidus inhesit, pincernam que renitentem , ut erat

m agn u s et fortis, im pulsu deiecit, flectensque gen u a coram

dom ino reg e F ra n co ru m subintulit, ‘ D o m in e mi rex, quod hic

25 agitu r non est exce ssu s au t reu eren cie v e stre contem ptus. S c it

dom inus m eus re x quod de iure decessorum m eorum pincernarum

princeps sum et p r im u s ; hic autem quem deieci presum psit

arrogan ter sibi ius m eum cum detinuit, quod obtulisse deb u erat

non peten ti/ S ic et h ec ille W illelm u s, et a tanta curia nom en

30 facecie retulit non arrogan cie. V o b is au tem hoc ideo recordor, |

ut e x aliis actis instruam ini, ne cuiusquam am ore sit huic 70 £, coi.

W illie lm o cen su ra nostre curie rem issior, uel odio alicuius

d istric tio r ; equ a lance lib retu r quod audistis, quatinus, licet hec

illa curia v id e a tu r inferior, non iudicetur iniustior/ Q u oniam

igitu r nem o iuri suo est factus obuiam , om nium iudicio W illie lm u s

optinuit. H a n c nostri regis com itatem annum eram us aliis, ut

m anifestum sit om nibus quod- inuisis eciam conseru abat in ira

m isericordiam .

A r t ife x subtilis e x p re sse ra t sigillum regiu m bitum ine, form a-

u eratqu e cuprium tam exp re sse sim ilitudinis ad illum ut nem o

differen tiam uideret. C u m au tem h oc regi constaret, iussit

ipsum suspendi, vid en sq u e viru m ven erab ilem , bonum et iustum ,

fratrem m alefici, flentem operto capite, statim qu e m isericordia

uictus, bonitatem iusti pretulit nequicie rei, lacrim an squ e resti

tuit lacrim oso leticiam . V e ru m p tam en fure soluto, ne rem issa

nim ium v id ere tu r pietas, in m onasterium eum detrudi iussit.

' D om in o regi predicto seru ieb at quidam clericus, qui uobis hec

scripsit, cui agn om en M a p ; hic ipsi caru s fuit et acceptus, non

suis sed parentum suorum m eritis, qui sibi fideles et necessarii

fuerant ante regnu m et post. H a b e b a t eciam et filium G a u fri-

dum nom ine susceptum , si dicere fas est, a p u b lica cui nom en

H ik en ai, ut est pretactum , quem contra fidem et anim um om nium

in suum aduocauit. In ter hunc et M a p faciles aliqu an do lites

coram ipso sed et alias veniebant. H u n c re x ad Lin co ln ie sedem

elegi fecit, qui iusto diucius episcopatu m illum detinuit, dom ino

p ap a sepius u rgen te quod ced eret au t ordinaretur episcopus ; qui

diu tergiu ersan s neutrum et utru m qu e vo lu it et noluit. R e x

igitur qui sollicite con sid erabat m ultam terram occupatam a ficu

5, coi. 2. tali, co egit eum ad alterutrum . Is au tem elegit cedere. | C e ssit

igitu r apud M erleb u rgam , ubi fons est quem si quis, ut aiunt,

gu stau erit, G a llice barbarizat, unde cum vicio se quis illa lin gu a

loquitur, dicim us eum loqui G a llicu m M e rle b u rg e : unde M ap ,

cum au d isset eum v e rb a resign acio n is dom ino R ica rd o Cantu(a)-

riensi dicere, et q u esisset dom inus arch iepiscopu s ab eo, ‘ Q u id

5

10

15

20

25

30

loqueris ? * vo len s eum iterare quod dixerat, ut om nes audirent,

et ipso tacente, quereret item, ‘ Q u id lo q u e ris? ’ respondit pro eo

M ap , ‘ G allicu m M e rle b u rg e .’ R id en tib u s igitu r aliis, ipse

recessit iratus.

5 A n n o proxim o renunciacionem precedente, districcione rigida,

non ut pastor sed violenter, e x e g e ra t ab om nibus ecclesiis parochie •

su e decim as om nium obuencionum suarum , et sin gu las taxarat, e t

secundum propriam estim acionem d ecim as e x to rq u e b a t; qu atu or

autem m arcas ab ecclesia M ap , que dicitur E sw a e lla , iactanter et

10 superbe sibi iu bebat afferri, racione qu a spoliabat alias. Ille

noluit, sed dom ino nostro regi questus est, qui ducens electum

illum in thalam um interiorem castigau it eum dignis v e rb is e t

fuste nobili, ne deinceps clericis m olestus in aliquo fieret. U n d e

verb eratu s e g re g ie rediens, in om nes curie socios m inas m ultas

15 intorsit, et in acusatorem suum p re c ip u e ; cui cum forte fu isset

bbuiam , iurauit p er fidem qu am d eb eb at patri suo re g i, quod

ipsum dure tractaret. M a p au tem sciens ipsum in iuram entis

suis p atrem suum ponere, sed et regem iactanter sem per

apponere, ait, ‘ D om in e, Paulus apostolus dicit, Estote im itatores Eph. 5.

20 D ei, sicut f i l i i k a rissim i; F iliu s au tem D e i D e u s noster se

frequenter secundum infirm iorem sui partem se filium hom inis

dicebat, tacita P atris deitate. U tin a m et tu consim ili velis

hum ilitate iurare secundum .m atris officium aliquando, celata

patris regalitate. S ic d ecet im itari D e u m qui nil eg it arro g an te r/

25 T u m ille, capite rega|liter ut m os erat illi concusso, m inas 710 , coi

intonuit. M (ap> autem adiecit, * A u d io 'quod v o s em endaui,

sicut archiepiscopus u xorem su am / Q u idam autem constancium ,

‘ Q u id hoc ? ’ A t ille sibi m urm urauit in aure, quod u xo r archie-

piscopi dorm iens cum illo strepuit, et ab archiepiscopo percu ssa

30 restrepuit. H o c cum audisset electus ab illo, tanquam e x illata

quauis iniuria, frem u it obiurgans.

1 loqueris] M S. loquaris.

D ie cessionis predicti v iri b eatificauit eum dom inus re x can-

cellaria sua, sigillum que suum appendit collo gratu lan tis. Q u o d

ipse predicto M a p ostendens ait, ‘ O m n ia cesserunt tibi ad nutum

de sigillo gratis, at e x hoc nunc nec unum exto rq u eb is inde '

breuiculum quod non redim as quatuor num m is.’ C u i M ap , ‘ D e o 5

g ra cia s! bono m eo grad u m hunc ascen d isti: quorun dam infortu

nium aliorum su ccessus e s t ; anno preterito qu atu or m arcas

e xegisti, nunc qu atu o r d en arios/

P o st h ec autem , cum essem u s in A n d e g a u ia , vid issetq u e v ir

ille regiu s W a lte ru m a C on stanciis ad dom pnum R icard u m C a n - 10

tuariensem archiepiscopum vocari, consecrandum ad episcopatum

ab ipso resign atu m , aperu it inuidia tunc oculos eius, et obstupuit,

tandem que resum ptis virib u s appellauit. M itig au it eum dom inus,

et prom isit ei red ditu s quos in eleccione perd id erat. Ip se vero ,

cui tunc prim um visu m est se cunta cum episcopatu sim ul 1 5

am isisse sine spe, talionem red ib u isse.f V id e n s e rg o M ap, qui sue

quondam p reb en d e canonicus erat Lu n don iis, ingem inat, ‘ R e d d e s

prebendam m eam et nolens.’ M a p : ‘ Im m o certe vo len s, si

potes om nia que gratis am isisti per aliquod ingenium recu p erare.’

Recapitulatio p r in c ip ii huius lib r i ob diuersitatem litere et non 20

sentencie. vii.

t, 1.4 sqq. A tegus tinus a it, ‘ I n tempore sum et de tempore loquor et nescio a, coi. 2. q u id sit tempus.’ | S im ili possum adm iratione dicere, quod in cu ria

sum , et de cu ria loquor, et q u id ipsa sit non inteligo. Scio tamen quod ipsa tempus non est. Tem poralis quidem est, m utabilis et 25

v a r ia , localis et erra tica , statu sq u e d iuersitate sibi sepe dissim ilis.

R e ce d im u s ab ea frequenter, e t reuertim ur, sicu t utrum que d ictat

16 Something is wanting after redibuisse; e.g. gestiebat or desiderabat.22 sqq. In this chapter I have italicized the passages which are repeated fro m Dist. I

cap. i sqq. Paraphrases are indicated by dots placed beneath the line.

rerum e x ig e n d a . C u m eam exim us, totam agnoscimus \ si p e rp . 1 , 1. 9.

annum e xtra steterim us, noua redeuntibus occurrit facies, et noui

sum us. Inuenim us ab alienis dom esticos supplantatos, et

dom inos a seruis. E a dem quidem est cu ria , sed m utata su nty. 1 , 1. n -

5 membra.

P o r fir iu s dicit genus esse m ultitudinem se quodammodo a d unum habentem p rin cip iu m . C u ria certe gen u s non est, cum

tam en huiusm odi s i t ; nam m ultitudo sumus ad dom inum regem

quodam m odo se habens, quoniam illi soli placere contendens.10 Scrip tu m est de fo rtu n a , quod sola mobilitate stabilis est. p. 1 , 1. 22.

C u ria fortuna non e s t ; in m otu tam en im m obiliter est.

Infern u m locum penalem d ic u n t ; quicquid a liq u id in se conti- p. 4 J - 5 S<W-

net, locus e s t ; sic et cu ria locus, num quid et penalis ? C e rte

penalis, et h oc solum m odo m icior inferno, quod mori possunt

1 5 quos ipsa torquet. M acro b iu s asserit antiquissim orum fuisse Macrob. in

sentenciam , infernum n ich il a liu d esse quam corpus hum anum , in quod anim a deiecta, tenebrarum fe d i tat em, horrorem sordium 9) io.

p a titu r , et quecunque fabu lose dicuntur in inferno fu isse pene,

conati sunt assignare singulas in sepulcro corporis hum ani. Q u od

20 quia longum est distinguere, leuiterque potest alias haberi,__

dim ittim us. S e d si corpus hum anum aliqu a v a le t sim ilitudine

dici career et ch aos anim e, qu are non cu ria tam corporis quam

anim e ?S tix odium , Flegeton ardor, obliuio Lethes,

25 Chochiton luctus, triste sonans A ch eron,

in curia nostra sunt. In his penarum volu m ina co n fu n d u n tu r;

in his om nia flagiciorum ge n e ra puniuntur. N o n est transgressio p. 4 J * n .

cui non his et in flum inibus equ iparetu r | ulcio. Parem hic 7 1 b, coi. 1.

inuenit om nis nequicia m alleum , ut vid eatu r, D eu s, in his flu m i- Hab. 3. 8.

30 nibus f u r o r tuus, et in hoc indignacio Hca m ari. C u rie S t ix est Macrob. 1. c.

odium nobis innatum e x nostro uel alieno v i c i o ; Flegeton, a rd o r 1 r*

cupiditatis et i r e ; L e th e s, obliuio beneficii creatoris et prom is-k k

1st. I. c. ix.St.

4, 1. 13iq-

4, i - 17 w-

zek. 36.6.• 4. >• 27 w-I col. 2.. 5,1. i sqq.

sionis in b aptism ate d ate ; Cochitus, hictus e x nostris nobis infli

ctus excessib u s, qui v ia m ultiplici cum illo nequam aduenit, quem

ad u o care videntur, qui dolorum incentor est et yd oloru m in suis

f a b e r ; A ch ero n , tristitia , scilicet v e l e x factis ve l e x dictis peni-

tencia, ve l e x cupitis et non assecu tis. 5

F la g icio ru m au t(em ) flag ella p en aru m ve passiones h ic assi

g n a re possum us si fas est. C aron , inferni portitor, nem inem in

cim ba transuehit nisi qui stipem ab ore p o rrigit; ab ore dicitur, non

a m anu, quia noster portitor si prom iseris obsequitur, si dederis

te non co gn o scet am plius. S ic frequen ter et in aliis : in curia 10

preiudicat um b ra corpori, dubietas certitudini, dacioni prom issio.

T an ta lu s ib i luditur a fu g a fluminis. N o s hic bona qu e sum

m itate digitorum tan gim u s refu g a fa llu n t , et qu asi iam obtenta

d isp aret utilitas.

Sisip h u s ib i saxum ab imo u a llis a d montis aportat apicem , 15 in dequ e reuolutum sequ itur ut relapsurttm reuehat. S u n t et hic q u i diu iciaru m altitudinem adepti, n ich il actum putant, et relapsum cor in uallem auaricie secuntur, ut illud in montem ulteriorem reuocent, quo quidem consistere non datur, quia spe cupitorum sem per adepta vilescunt. C or autem illu d saxo com paratur, quia 20 D om in u s ait, A uferam cor lapideum et dabo carneum t D et D e u s,

et sic faciat cu ria libu s, u t in aliquo montium pau sare possint.Y xion ib i vo lu itu r | in rota , sib i sepe dissim ilis, super, subter, hinc

et illinc. H a b e m u s et nos Yxiones, quos sorte sua volubilis fortuna torquet. A scendu nt a d g lo ria m , ru u n t in m iseriam , 25 sperantque deiecti\ suprem i gau d en t, infimi lu gen t; dextri sperant,

sinistri m e tu u n t; cum que sit undique tim endum in rota , n u lliu s in ea sine spe locus est, et cum ipsam spes, m etus, gaudium ,

luctusque participent, sola sibi fam iliam spes facit et detinet.

Tota terrib ilis est, contra conscientias tota m ilitat, nec inde m inus 30

appetitur.

21 MS. lapidium,

T ic iu s Iunonem prim a visione cupiuit, ultroque m otum secutus Dist. I. c. vi.

illicitum fatui iecoris non refrenauit ardorem ; unde m e rito losi' punitur eodem iecore quod ad sui detrim enta re n a sc itu r; vu ltu

rum auiditatem exibet, quod cum non deficiat, inflictum est ut

5 non sufficiat. N u n q u id non eg o sum in curia T ic iu s, et forsan

alius aliquis, cuius cupido cordi vu ltu res apponuntur,- id est

affectus nigri, diuellentes ipsum , qu ia non luctauit, appetitui prauo

non re stitit? sed non T ic iu s qui Iunoni dissolute m entis non

celauit an gu stias. C og ita t, loquitur, a g it contra bonum illum

10 qui nec abiit, nec stetit, nec sedit. ps. 1. 1.

F ilie B eli contendunt ibi cribris im plere v a s a forata sine Dist. I. c. vii. fundis, om ni liquori peruia, L e th e iq u e laticis haustus p e r d u n t ^ -

assiduos. B e lu s virilis v e l virtu o su s in te rp re ta tu r; hic P a te r

noster D e u s est. N o s eius non filii, qu ia non virtuosi, non

15 robusti, sed filie, nam <in> inpotenciam effem inati, cribro quod

a paleis g ra n a secernit, id' est, discrecione, v a s a com plere pertusa

laboram us, id est, anim os insaciabiles, quorum adulterauit am bi-

cio fundum , qui sorben t quod infunditur instar C arib d is, et sine

plenitudinis apparen cia non cessant haustus perdere van os.

20 C ribru m hoc non colat a liquido | turbidum , a sereno spissum , 72 a, coi. 1.

cum ad hoc creatum sit, nec retinet aquam fo n tis in u ita m ]0, 4. 13 , 1 4.

eternam salientis ; non aquam quam q u i biberit non sidet iterum ,

sed aquam L eth is, cuius non m em init bibitor, que g u ttu r infatuat,

que sitire dat iterum , que furtim ad anim am ingreditur, que cum

25 ea congreditur et in lim um im pellit intrare profundum .

C erb eru s ibi canis triceps ianitor. Iste quos in om ni silencio Dist.Lc.viii. m itis inducit, exire volen tes trina v o c e terribilis arguit. Ia n ito r lost' ille D itis aulam auido d itat ingressu, recessu non u a c u a t; retinet,

non effundit. H a b e t eciam D is huius curie, quos tradit reos

30 carceri, qui quasi • com pacientes eis sim ulate conducunt in

13 Belus] M S . Belis. 30 simulate] M S , simulata. conducunt]M S . conducit.

K k 2

foueam , cum autem e x ben ignitate principis exire licet, trinis

oblatran t auidissim is terroribus, peticione, cupiditate cibi, potus,

et uestis, nudosque pro direpcione om nium que non h aben t pro

m ittere c o g u n t; v e re quidem C e rb e ri, quia carnes com pedi

torum uorantes, et recte canes, qui norunt e x afflictis hiatus 5

5- 58. 7- im plere triplices. H i fam em paciim tu r ut canes, non discernunt

cuius cibos rapiant, nec inter carnes et cadauera, recencia a situ,

fetorem ab odore separant, quid liceat necligentes.

ist. I. c. ix. In fuliginoso D itis obscuri palacio M in os, R ad am an tu s, et

r/ lost. E a c u s sortem m ittunt in urnam , iudicesque presunt cen su ra 10

m iseris. M a la statim pensant, b on a differunt^ au t uana faciunt.

S i sors seu a ceciderit, anim aduertunt seuius; si m itis, obtrectant,

peruertunt ut uirtus in culpam e x e a t ; si fuerit am b igu a, deterio

rem interpretantur in partem . L a u d e m uero iusticie m eruerunt

ab iniquo dom ino, quia de m alis m eritis non rem ittu nt quippiam . 15 D icitu r tam en quod si respiciuntur a transeuntibus, rig o r eorum

uelut incantacio(ne) p e r i t ; si non, culpis inherent, et m alefacta

2 a, coi. 2. trutinant, et m actant, et p e rd u n t: | bona p reterlabi com pellunt,

D itisq u e p lacan t tyrannidem offensa D e i ; excu sab iles tam en

aliquatenus sunt isti iudices, qui diri principis im itantur argu cias. 20

, 6,1. 15. H ab e m u s et nos censores sub serenissim o iudice, quorum iusti-

ciam dom ini sui iusticia rem ordet, quia iurati co ram ipso quod

, 6 ,1.20 . equitate seru ata censebunt, ut predicti tres Pluton is argu ti

iudices, si resp exerit eos reus, iustus e st; si non resp e xe rit iustus,

reus est. H o c autem respicere g lo satu r m ore dom ini pape, qui 25

dicit, ‘ N e c in persona propria neque per nuncium visitau it nos

neque re sp e x it/ id est, non dedit.

H i sortes in urnam m ittere vid en tu r, id est, causaru m casus

in inuolucrum , obuoluentes calum pniis yd iotas, districto culpas

exam in e censentes, quarum nulla ven iam consequitur, nisi pro 30

qu a m ater ore ru gato loquitur bursa. H e c est illa cuntorum

• 3 pro] qu. pre ?

hera, que culpas ignoscit, iustificat im pium , et non tiult mortem peccatorum , nec sine cau sa eicit venientem a d se,

stabilisque manens dat cunta m oueri.

L o c u s tam en unicus est scaccariu m in quo non est m iraculosa,

5 nam sem per iusti reg is oculus ibi vid etu r esse recens. U n d e

cum ego sem el ibi iudicium audissem com pendiosum et iustum

contra diuitem pro paupere, d ixi dom ino R an d u lfo sum m o iudici,

‘ C u m iusticia pauperis m ultis po sset diuerticulis prorogari, felici

cel(er)ique iudicio consecutus es(t) eam .’ T u m R and u lfu s, ‘ C e rte

io nos hic longe velo ciu s causas decidim us, quam in ecclesiis episcopi

ve stri.’ T u m ego, ‘ V e ru m e s t ; sed si re x noster tam rem otus esset

a vo b is, quam ab episcopis est papa, v o s eque lentos cred erem .’

Ip se v e ro risit, et non negauit. N o n illos dico bursarios quos

elegit re x ut sint om nium sum mi, sed illos quos in rostra propria

15 cupiditas et procu racio perduxit, nec m irum si, quos S im o n

in regim en prou exit, S im on i supputant. M o s est negociatoru m ,

ut quod em unt ven d an t.

Probacio fortis et argum entum iusticie regis nostri est, qu od

quicunque iustam h ab et causam coram ipso cupit e x p e r ir i; qui-

20 cunque prauam non uenit |.ad ipsum nisi tractus. R e g e m H e n ri-

cum secundum dico, quem sibi iudicem elegit H isp an ia v e te ris et

crudelis controuersie que v e rte b atu r inter re g e s T o le ta n o ru m et

N au arre, cum ab antiquo m os fu erit om nium regn oru m eligere

curiam F ra n c ie preferrequ e c e te r is ; nunc autem m erito nostri

25 regis nostra prelata fuit om nibus, et cau sa ve tu sta ven u ste decisa.

E t cum ipse fere solus in h ac va lle m iserie iusticie sit m inister

acceptus, sub alis eius ven d itu r et em itur. Ip si tam en fit a m ini

stris iniquis reueren cia m aior quam D e o ; quia quod ei non possunt

abscondere recte facient in u it[a t]i; quod autem D e o m anifestum

30 sciunt, peruertere non v e r e n t u r ; D e u s enim serus est ultor, hic

4 miraculosa] gu. maculosa ?

Prov, 1 7 . 1 5 . Cp. Ezek. 33* i i - Jo. 6. 37 . Boeth. Cons. P h il iii. met. 9. 3.

72 b, coi. 1.

6,1. 3 sqq.

8, 1. 4.

2 2. 25.

b, col. 2.

or. Ep. i. 45-

uelox. Non in omnes loquor indices, sed in maiorem et [in] nsaniorem partem.

Audistis infernum et parabolas; obuoluciones autem ignium ,

nebulas et fetorem , anguium (et) viperaru m sibila; gem itus et lacrimas, feditatem et horrorem p e r singula si secundum allego- 5

aperire fas est, non deerit quid dicatur. S ed parcendum est c u r ie ; sunt eciam longioris spacii quam mihi vacare videam •>’ sed a predictis inferri potest quod curia locus est p en a lis; infernum eam non dico, sed fe r e tantam habet a d ipsum sim ilitudinem quantam equi fe rru m a d eque. 10

Rex autem huius, si bene nouit eam, non est a calumpnia liber, quia qui rector est tenetur esse corrector. Sed forte qui cum ipso presunt nolunt eam accusare, ne fiat ab ipso purior, quoniam in aqua turbida piscantur uberius, et ipsi nesciunt quod sub eis fit, nec ipse rex quod ipsi faciunt. Q ui potestatem habent, ait 15 Dominus, benefici tiocantur, ab adulatoribus intellige. Certe qui potestatem habent hic rectius venefici vocantur, quoniam et inferiores opprimunt et superiores fallunt, ut hinc inde faciant quocunque modo rem. Omnes autem turpitudines ab ipso celant rege, ne corrigantur et minus prosint, et ipsi corripiantur, ne 20 subditis obsint. Hic autem rex in curia sua marito similis est| qui nouit ultimus errorem uxoris. Ad ludendum in auibus et canibus eum foras fraudulenter eiciunt, ne videat quod ab eis interim intro fit. Dum ipsum ludere faciunt, ipsi seriis intendunt, rostris insidunt, et ad unum finem iudicant equitates et iniusticias. 25 Cum autem rex a uenatu vel aucupio redit, predas suas eis ostendit, et partitur; ipsi suas ei non reuelant. Sed ex his unde laudant strenuitatem eius in aperto, condempnant eum in occulto. Nunquid mirum est, si fallitur qui familiaribus habundat inimicis ? Flaccus ait,

E x ilis domus est tibi non et m tdta supersunt,E t dom inum fa llu n t , et prosunt fu rib u s.

H ic d at intelligere, quod quo dom us m aior est, hoc m agis

periculi personarum et rerum in 'ea versatu r. H in c in pred icta

tam num erosa fam ilia m ultus est tum ultus et error super nu

m erum , quod Ille solus cum tem pus accep erit sedabit, qu i sedet Ps. 9. 5.

5 stiper trom im et iudicabit iusticiam .

< Capitula)

b, coi. 2. Distinctio prim a libri M agistri Mahap de nugiscurialium.

a, coi. i .

i. A ssim ilacio curie regis ad infernum

ii. D e inferno

iii. D e tantalo 5iiii. D e sisipho

v. D e yxio n e

vj. D e ticio

vij. D e filiabus beli

viii. D e C e rb e ro 10ix. D e C aron

x. D e germ inibu s noctis

xi. D e h erla rege

xii. D e rege portin galen si

xiii. D e gisch ard eo de belo ioco m onacho C lu n iae’ 15

xiiij. Item de quodam alio m onacho C lu n iae’

x v . D e capcione ierusalem per saladinum principem

paganoru m

x v i. D e origin e ordinis carthusiensium

x v ij. D e origine ordinis grandim ontensium 20

xviij. D e origine ordinis tem plariorum

x ix . Q u idd am m irabile

x x . Ite m aliud m irabile

xxi. D e filio solidom pni babilonie

x x ij. D e sene axa sse ssi 25

xxiij. D e origine ordinis hospitalarium

x xiiij. D e origine ordinis C isterciensiu m

XXV. In cid en cia M ag istri G a u teri M a h a p de m onachis

x x v j. Item recapitu lacio G randim ontensium

x x v ij. D e origine ordinis sim pli(n)gham

x x v iij. Ite m recapitulacio carthusiensium

5 x x ix . D e quadam secta h ereticorum

x x x . D e quadam alia secta eorundem

x x x i. D e secta vald esioru m

x x x ij. D e tribus h erem itis m irabiliter penitentibus

E x p lic it d is tin c tio p rim a . In cip it secunda.

IO i. P rolog u s

ii. D e gre g o rio m onacho G lo u ce str

iii. D e b eato (boto) petro th arentasie

iiij. Ite m de b eato (boto) petro eodem (sic)V. Ite m de eodem b eato petro

15 vi. D e quodam h erem ita

vii. D e luca hu ngaro

viij. D e indiscreta deuocione W alen siu m

ix. D e h elya h erem ita W a le n si

X. D e C ad o co rege W a le n si

20 xi. D e apparicionibus fantasticis

xii. Ite m de eisdem apparicionibus

xiii. )> t> >jxiiij. ff >> j>

XV. >> n )>

25 x vi. >> >> >>x v ij. D e gadon e m ilite strenuissim o

xviij. D e andronio im peratore constantinopolitano

xix. D e gillescop scoto uiro strenuissim o

XX. D e m oribus W ale n siu m

30 xxi. D e hospitalitate W ale n siu m

xxii. D e luelino rege W a le n siL 1

73 a, coi. 2,

1861

xxiii.

xxiiij.

x x v .

x x v j.

x x v ij.

x x v iij.

x x ix .

x x x .

xx x i.

x x x ij.

1.ii.

iii.

iiij.

v.

11.

iii.

iiij.

v.

vi.

vij.

viij.

ix.

x.

xi.

Ite m de eodem luelino

D e C on an o sine pauore

D e C h eu eslin o fu re W a le n si

D e fu rore W a le n siu m

D e qu od am prodigio

Ite m aliu d prodigium

>> »>» y>

D e qu ibu sdam prou erbiis

C on clu sio prem issoru m 10

E xplicit distinccio secunda. Incipit tercia.

P ro lo g u s

D e societate sadii et galo n is

D e co n trarietate parii et lausi

D e R a so n e et eius u xo re 15

D e R o llo n e et eius u xo re

Explicit distinccio tercia. Incipit quarta.

P rolog u s

E p ilo g u s

D issu asio V a le rii ad R uffinum philosophum ne u xorem 20

ducat

C on clu sio epistole prem isse

F in is epistole prem isse

D e E u d o n e puero a dem one decepto

D e qu odam m onacho cluniac contra uotum suum in 25

castris m ilitanti

Ite m de fantasticis apparicionibus

Ite m de eisdem apparicion ib u s

1» >i )>

D e fan tastica d ecepcione gerb erti 30

xii. D e sutore constantinopolitano fantastico

xiij. D e nicholao pipe hom ine equoreo

xiiij. D e S a lio filio adm irandi m aioris 73^» coi. 1

x v . D e alano rege britonum

x v j. D e S c e u a et ollone m ercatoribus

(E x p lic it distinccio quarta . In cip it quinta .)

i. P rolog u s

ii. D e apollinide re g e

iii. D e origine g o d w in i com itis et eius m oribus

1 iiij. D e C n u ton e rege dacorum

v. D e prim o henrico re g e an glie et lodouico re g e

francoru m

vi. D e m orte W illelm i rufi regis anglorum et g estis

henrici regis an gloru m secundi

vij. R ecap itu lacio principii huius libri ob diuersitatem

litere et non sentencie

E x p lic it distinccio quinta lib r i M a g istri G a u teri M ahap denugis cu ria liu m .

l 1 2

APPENDIXI

In the manuscript this text follows the capitula immediately. It is inthe same hand.

Causa excidii Cartaginencium .

N a rra t F lacce n siu s in h ysto riis C arth agin en siu m qu od H an ib al

d u x C arta g in is in tantum preualuit R o m an is quod in uno bello

tres m odios im pleuit de anulis nobilium interfectorum , quos

colligi precepit pro num eracione o c c iso ru m ; unde qui de 5

R o m an is rem an seru n t tributarii eorum facti sunt. S e d C arta -

ginenses in tantum de victo ria superbierunt quod uirtutibus

ab d icatis omni vicioru m et volu ptatu m generi se dederunt. In

quorum vin d ictam vicioru m R o m an i contra eos excitati trib u ta

eis negauerunt, dicentes eis pocius a C arta g in e n sib u s trib uta io

deberi. Q u od C arta g in e n se s non feren tes cum m axim a in dign a-

cione ad debellandum R o m a n o s festinauerunt. E t licet con tra

qu em libet de R o m an is | essent d ecem de C arta g in e , tam en ab eis

deuicti sunt et usque a d C arta g in e m fu gati et post obsidionem

capti et in tributarios redacti sunt. U n d e H an ib a l de tam 15

inopinata v icto ria adm irans, cau sam ab A p o llin e D elp h ico sci

scitatu s est. Q u i respondit ei p er h os u e r s u s :

T e r triples ternam senam denam decanonam S ic cito percipies u rbs tua quare ru it .

Q u o s uersus expon en s U irg iliu s H an ib ale m d u xit ad unam de 20

portis ciuitatis et iussit erigi in introitu porte unum lapidem

latum et ostendit duci h anc scripturam cum literis a u r e is :

C a rita s compassio castitas refrigescunt,

Census caro crudelitas im ialescunt,Consilium concordia coniugium etcanescunt. 2f;

Consim ili m odo in secunda porta inuenit hanc sc r ip tu ra m :

Fo rtes fideles fa c e ti regnatierunt,

F ic t i f a ls i f a t u i successerunt,

F u re s p k a rise i fem in ei succreuertm t.

5 In tercia porta in u e n it:

L u x laus lex L a tet languet liquet Su b liuore labore latore.

Q uod sic e x p o n itu r: lu x ueritatis latet sub liuore,

10 lates sanctitatis languet sub labore,

lex equitatis liquet sub latore.

In q u arta uero porta h a b e b a tu r :

V xo r voluptas usus preu a lu eru n t,

V irtu s vigor u alor em arcuerunt,

15 V \n \su ra vath vanitas insonuerunt.

E t sic patet exposicio versu u m , quia in prim a porta C que est

tercia littera alphabeti fuit ter (tri)plicata ; in secunda porta F que

est se x ta littera fuit eciam ter (tri)p licata ; in tercia porta L q u e

est decim a littera te r trip lica b a tu r; in q u arta p orta V qu e est

20 littera decim anona sim ili m odo (ter) triplicabatur, ut p atet

superius per ordinem .

I I

In the manuscript Corpus Christi College Oxford 1 3 0 is a quire of eight leaves (ff. 93 sqq. o f the volutae) of cent, xiii with 3 2 lines to a page. It contains part of a collection of numbered stories, beginning with the end of no. xvi and

running to no. xlix. In this are two attributed to Walter Map. Wright (p. 244)

prints the first. I give both.

x x v . E x dictis W . M a p . C e ru a fu giens a facie u enatorum ,

diuertit in curiam cuiusdam diuitis, stetitqu e ad presepe inter

boues. C u i unus bos ait, ‘ V e n ie t bub u lcu s et cum u iderit te

occidet te / R e sp o n d it cerua, ‘ N o n tim eo bubulcum , cecu s enim

e st/ V e n it bubulcus, b ob u s apposu it cibos, et ceru am non

uidens pertransiit. Iteru m d ixit b os ad ceruam , ‘ V e n ie t pre

positus e t o ccid et te / A t illa, ‘ N o n tim eo prepositum , uidet

quid paululum , sed su b o b scu re / V e n it prepositus clam an s ad

bubulcum , ‘ Q u o m o d o su n t b ou es ? ’ A it , ‘ O p tim e / In g re ssu s

e t e xcu tien s cibos eorum et quasi h ortatu s u t com edant, recessit.

T e rtio d ixit b os ad ceruam , ‘ V e n ie t dom inus noster e t cum

uiderit te o ccid e t/ D ix it cerua, ‘ A b s i t ! a b s it! nunquam huc

u eniat dom inus d o m u s! nihil enim fallere p o test oculos illius/

V e s p e re igitu r facto d ixit dom inus seruo, ‘ A c c e n d e lucernam ,

u ad am uidere b ou es m e o s/ In tro g ressu s igitu r p er ordinem

singulos b ou es adiit, cibos excu ssit, m anum p er spinam dorsi

quasi applau d en do et fou end o duxit, proprio nom ine u t co m e

derent m onuit. A d extrem u m ueniens ubi ceru a stetit in

an gu lo ait, ‘ Q u id facis, o cerua, inter boues m eos ? re a es

m o rtis ’ ; et statim d ata sen ten tia occidit eam . H in c liquido

ap p aret quod dom inus dom us ceteris uidet lim pidius.

x x v i. Q u id am clericus R e g is H e n rici diues red ditibu s sed

au aru s ait W a lte ro M a p cum ioco, ‘ M a g iste r W (altere), bene

portas etatem / R e sp o n d it ille, ‘ Q u id est hoc ? ’ et ille, ‘ B en e

portare etatem est h ab ere m ultos annos et non ap p arere se n e m /

R esp o n d it ei W . M a p , ‘ H o c m odo tu portas redditus. M u ltos

enim h ab es et parum exp en d is/

5

10

15

20

25

NOTES

Page 222. A s Wright points out, the gigantic stature of Adam was a subject of Rabbinic legend; but I have not identified M ap's source.

3 16. qui septingentis, etc. So Josephus (Ant. i. 3. 9) as quoted in H istoria Scholasiicat 36 ( P . L . 19 8, col. 10 8 7).

43. poscit apte. Richard James read this as * possit aperire ’, but the M S . is quite clear.

5 3. nullus. Read ‘ nullius', as 2 50 28.i3sqq. F . Liebrecht in his notes on the folk-lore of the de N u gis (Z u r Volks-

kunde, Heilbronn, 18 7 9 , PP* 25~ 5 2 ) cites parallels. In his opinion Herlething (=Tod ten heer) is the earliest form of the name, as opposed to Hellequin, &c.

2027. in quacunque hora ingemuerit peccator, saluus erit. T h is is probably

a reminiscence of Ezek. 3 3 12. Fabricius (Cod. Pseud. V. T . p. i n ) , quotes a work of Richard Simon’s (Novae observationes ad text, et verss. N . T ., cap. 20) as treating of it. I have not been able to find the passage in Simon. T h e phrase is quoted by Robertus Pullus ( P . L . 186 , 9 1 1 ) , and Petrus Comestor (Sermons, P . L . 1 9 8 ,1 7 5 7 ) , and occurs in very nearly this form in Ps. Aug. de conflictu vit. et virt. It may be coloured by the Old Latin of Isa. 30 15 which is quoted by Lucifer of Cagliari (Vienna ed. p. 6 3 ) : ‘ cum conuersus ingemueris tunc saluus eris et scies ubi fueris'.

2 5 10 sqq- (L xv i). Compare Giraldus Cambrensis, Spec. Ecclesiae, iii. 20 (Rolls,iv. 248 sqq.).

26. (I, xvii). Compare Gir. Cambr. Spec. E ccl. iii. 2 1 (Rolls, iv. 2 5 4 sqq.)2 7 15. I suppose ‘ nec piger' should be read, but this does not remedy the whole

corruption.2913. (I. xx). Liebrecht gives parallels. Compare Legenda aurea, p. 590, ed.

Graesse.30. foot-note. Fo r ‘ al. fom i' read * al. fomite'.3 115. Read ‘ deueniet’ .3 2 17. Read ‘ Patrem '. Cf. 1 Pet. 1. 17 .

3 6 1. maliciei. Clearly so in the M S., but perhaps ‘ malicie’ (-ae) should be read.

3 8 13. Nominalium,. The M S. has momaliu#* ’.3 8 16®ot. Th e reference is to E p . 18 9 (ed. Paris, 1 7 19 ) , addressed to Innocent

in 1 1 4 0 , where Bernard says: ‘ Procedit Golias procero corpore . . . antecedente quoque ipsum eius armigero Arnaldo de Brixia ’ .

3 9 23. Nem uriensis. Read ‘ Neuernensis’ with the M S. Th e annales Nivernenses (M . G .H . S S . xiii. 9 1), record the death of ‘ Guillelmus pater comes ’ at

Chartreuse in 1 1 4 9 .401 . Robert de Burneham . T h e note in M . G .H . in loc. identifies him as a friend

of Gilbert Foliot. Cf. Gilbert’s letter in E pp. S . Thomaei ed. Giles, v. 1 1 2 : ‘ Am ico suo R o ’ de Burnaham.’ L e Neve and Hardy, Fast. A n gl., anno 1 18 8 , call him archdeacon of Buckingham.

4015. eum should be deleted: it appears to be lined through in the M S.4 1 6. honerentur is clear in the M S ., but perhaps ‘ honorentur’ should be

preferred.4 1 17. I rather doubt whether ‘ non ’ should be retained. •4 2 15. Spoliamus Egypcios. T h e phrase is quoted by Gir. Camb. Spec. E ccl.

iii. 12 (Rolls, iv. 204).43. foot-note. For ve read vt.4620. A note of interrogation is wanted after ‘ lu cis’.506. gomor, an omer. Map confuses it with the manna itself. Cf.. H ist.

Schol. in loc. (col. 1 15 0 ) .50 6. uirum iustum U r. H ist. Schol.t P . L . 19 8 , col. 1 18 9 , on the making'of

the Golden Calf. ‘ Aaron vero et H ur restiterunt. Sed indignatus populus spuens

in faciem Hur, sputis ut traditur eum suffocauit. Unde timens Aaron,’ etc. The incident is used in the Speculum humanae salvatio?iis as one of the types of the mocking of Christ.

50 10. de arbore. Th e story is in Gir. Cambr. Spec. E ccl. iii. 1 5 (Rolls, iv. 225).

5013. de prato. Gir. Cambr. l.c. (iv. 228).50 17. Th e field ploughed up. Gir. Cambr., l.c . (iv. 225).5 1 11. Wlanstune is not identifiable by my present lights.5 2 1 . lege deperiit aque (aq. M S.). Does this mean that he was kept wjthout

water until he confessed ?5 2 ° S(n. The squeezed flitches. Gir. Cambr. Spec. E ccl. iii. 16 (Rolls, iv. 2 3 1 )

tells the story of a Lincolnshire abbey.5 2 31. E ly /h e . Eli. 1 Reg. 3. 13 .

5 5 9. Cf. Gir. Camb. (Rolls, viii. 19 2, 2 55). Henry bequeathed 3,000 marks

to the order.5 5 2°sqq, Cf. Gir. Cambr. Spec. E ccl. iii. (Rolls, iv. 184 , sqq.).56 .4 et is the reading of the M S., ‘ at’ would perhaps be better. It marks a break.5 7 10. erantque. ‘ errantes' would be preferable, but there is very probably

a small lacuna.641. adversus. Read ‘ aduersus ’ .6 5 10. teviplo. Read ‘ Tem plo.’

6 5 20. Th e sojourn at Lim oges was in February 1 1 7 3 . Peter of Tarentaise died in 1 1 7 4 .

6 716. Cisterciensis, sc. ‘ abbatis’ : not ‘ c o n u e n tu sa s suggested in M . G . H . ad loc.

68 (II. vi). Liebrecht compares the dragon in Ragnar Lodbrokssaga. Th ora in Westgothland found a tiny ‘ Lindorm ’ in an eagle’s egg which her

father Herraud had brought from Bjarmeland. It grew, with the box in which she put it, until it filled the whole house: finally Ragnar slew it.

6g12>13. Hugo +2*+. I have not identified this bishop. Gams (Series Episcoporum) records, after Rufinus, an unnamed successor who died at Acre in 1 1 9 0 : the next, also unnamed, perished at sea in 1200.

6913. Acrenss. Read ‘ Acrensis’ .7 1 22. non ex decimacione aliqua, ‘ not trom any connexion with tithesp. 7 26 The story of Cadoc and the conversion o f Iltut is told, somewhat

differently, in W . J . Rees, L ives o f the Cam bro-British Saints (Cadoc, 16), p. 4 5 ; and also, again with differences, in Iltut, 3 (l.c., p. 160).

, 7 2 21. caumate. Evidently meant to mean ‘ chasmate’ .7 2 s2. Brenin = king. Cadoc, as is said in 1. 7, was ‘ Wallie rex ’.7 224&c. (II. xi). One o f the favourite motifs o f folk-lore, that o f the swan-

maidens, contributes to the story.p. 74 19. Vestra terre reynos, id est Brecheniauc, non pugnent amodo quasi

animalia desunt. Sir John Rhys, whom I consulted as to the passage, kindly refers me to W . J . Rees’s Lives o f the Cam bro-British Saints, p. 77 (Cadoc, 3 8 ) : ‘ quodam tempore Margetud rex Reinuc ’. Again, p. 79 : ‘ Aliquando rex Reinuc

vocamine C in an ’ . In his note on the English version (p. 3 7 3 ) Rees explains Reinuc as ‘ an ancient name for Herefordshire \ In our text it is equated with

Brecheniauc ’. Th e word should clearly have been printed with a capital initial: but even with this elucidation I can make nothing of the sentence.

7 5 «ra. On these chapters compare Liebrecht’s illustrations, and also those given n his earlier notes on Gervase of Tilbury (Hanover, 1856).

M m13S 4

8 1 1. D e G{f)adone. Th is chapter is usually supposed to preserve an episode of the saga of the mythical hero Wade.

8 2 14. Cf. M . G . H . ad loc. Cunnanus may be for ‘ Conradus ’. "8 928. reuerenciam. Read * reuerencia \

89 s9. queret is probably right: compare the curious use o f the future in affliget, 9 1 17.

91 (II. xxii). Liebrecht cites parallels, e.g. the judgement o f Bocchoris. Clem. Alex. Strom, iv. 1 1 5 (Stahelin, ii. 298).

9 1 22, defecti seems to have the sense of ‘ foiled ’.

9 2 s2. The custom o f stealing on New Year’s Eve and listening to auguries is illustrated by Liebrecht ad loc.

97 (II. xxv). Liebrecht notes this story as belonging to the cycle of the Master-thief.

10 1 (II. xxix). From the H istoria of Turpin, cap. 7.

10 1 (II. xxx). Compare the famous miracle o f St. Augustine of Canterbury at Compton. (N ova Legenda A ngliae, Horstmann, i. 100).

102 (II. xxxi). The Three Counsels. Compare Liebrecht’s parallels, and those given by Oesterley to Gesta Romanorum, cap. 10 3 .

10 9 5. I am unable to remedy the corruption.

i n 17, percurrit. Doubtful in the M S .: it may be ‘ pertractat’ .1 1 7 31. saluaium. Does this mean the space of ground reserved for the combat

— the lists ?

12 2 (III. iii). P a riu s and Lausus. Th is is the story o f Fridolin. Compare Gesta Romanorum , ed. Oesterley, cap. 2 8 3, and parallels.

13 0 (III. iiij). R aso. Liebrecht gives parallels from Slavonic, Polish, Servian

and other sources. Th e type o f story is known to folklorists as the ‘ Raso-cycle ’ .1 3 5 . Rollo. Th is is identical with the plot of a Novel of Ser Giovanni

treating of Messer Sticca (the husband), Galgano, and Minoccia. It is quoted in Liebrecht’s Dunlop, p. 259.

1 3 6 31. leoniorem. So the M S .: perhaps we should read ‘ leoniniorem’.1 3 9 4. secundo. Th e date is wrong: it should be ‘ tercio’ . It is impossible to

be sure whether M ap himself mistook the year in which he wrote, or whether

a copyist has corrupted a numeral ‘ 1 1 1 ° ’ into the word ‘ secundo ’.1 4 1 s7. C u r i i . . . Rusones. A s a sample of the slight foundation which underlies

many of M ap’s classical allusions these lines of Martial (v. 28. 3 ) may be cited here:

pietate fratres Curvios {codd. Curios) licet vincas quiete Nervas, comitate Rusones.

1 4 3 sqq. Epistola V alerii ad Ruffinum* T h e separate M S S . and the commen-

taries are noticed in the Preface. The sources of the allusions are given in most cases in the margin of the text.

Much of the mythology is derived from Ovid’s Metamorphoses, e. g. Circe, lib. x iv ; Scylla, lib. viii; Myrrha, lib. x ; Jupiter, lib. vi. 1 0 3 ; Leucothee, lib. iv, 190 sq q .; Mars and Venus, lib. iv. 17 0 sq q .; Nessus and Deianira, lib. ix. n o sqq.

14 9 5. Tongillo or Zongillo. T h e best attested name for the diviner is Vestricius Spurinna. Th e man who gave Caesar the letter which he did not read was Artemidorus. I have not discovered the source of the name given here.

1 5 0 3. Phoroneus. The H istoria Scholastica on Gen. xv. says: ‘ E o tempore Phoroneus filius Inachi et Niobes primus Graeciae leges dedit ’ . Leoncius, the

brother, is no doubt a pure invention.1 5010. Valendus or Valentinus is also due to fancy. Nothing similar seems to

be recorded of Valens or Valentinian.i 5 i 1 bm . Elter in the Rheinisches Museum 63, pp. 4 72 and 640, explains the

allusion here, citing Martial, i. 6 1. 3 censetur A poni L ivio suo tellus (‘ A p o n a’ is the conjecture here: ‘ aponi’ of the M S S . gives ‘ peno’ of our text) and 9 gaudent iocosae Canio suo Gades. He also reminds us that in Plin. E p . ii. 3. 8 a man from Gades comes to see Livy.

1 5 1 18. Pacuvius and A rriu s. Elter points out that the names are borrowed

from Gellius xiii. 2 (Pacuvius and Accius.)1 5 2 6. The passage of the sermon to which reference is made in my margin i s :

‘ Attendite quod dixit magnus ille Cato de feminis : si absque femina esset mundus, conversatio nostra absque diis non esset’. It is named by Hertz, Gellius, II, p. xxx.

1 5 2 12. I have not detected the source of the repartee ascribed to Metellus; but it may well be a mediaeval invention fitted out with classical names.

1 5 3 13. By Livia is meant the wife of Drusus: by Lucilia the wife of Lucretius the poet. The name o f Lucilia given to her here does not seem to rest on authority. This passage is quoted as the source by P. Crinitus in his life of the poet.

1 5 6 16. The imagery is derived from Martianus Capella.i 5 7 17. lege Aureolum Theofrasti. This is a work named by St. Jerome contra

lovinianum . The passage in which he speaks of it is found in M SS. as a separate tract under the title of Aureolus Theophrasti.

1 6 1 9. I do not know the source of the hexameter * expauit merito/ &c. It may possibly be accidentally metrical. There are similar lines in 1 1 6 3, 1 1 9 17.

The story told here is a conflation of two well-known mediaeval tales, the Painter and the Devil (in which the Virgin’s picture puts forth a hand

M m 2

and saves the painter from falling when the devil has pulled down his ladder or scaffold under him) and the Sacristan and the Lady, of which the best known version is that by Rutebeuf. Both figure in the principal collections of Miracles^ of the

V irgin ; see W ard, Catalogue o f Romances, ii. 628, 6 54 . Th e two stories are ‘ contaminated * by other authorities, as well as by Map.

16 6 16. Th e source of the name Olga for a demon is obscure to me.16 8 14. Th e name Berith for a demon is possibly taken from the Passio

Bartholomaei, in which Berith figures as an Indian deity. (Cf. Gir. Cambr., Rolls,

ii. 68, 7 1 .) Leviatan, which occurs elsewhere in the text, is o f course from Job.16 8 30. T h e twelve divisions o f the Red Sea are mentioned in the H istoria

Scholastica, col. 1 1 5 8 ‘ et diuisum est mare in xii diuisiones ut quaeque tribus per

turmas suas incederet \1 7 4 11. Henno cum dentibus. Liebrecht cites parallels; e .g . Gervas. Tilbur. iii.

57 ‘ de domina castri de Esperver’ (dioc. Valence), and Gesta Rom . 160. It is in essentials the tale of Melusine.

1 7 7 3. a matre Morphoseos doctus obliuisci. Liebrecht on this says: ‘ In den Worten matre morphoseos liegt offenbar der Titel der apuleischen Metamorphoseon versteckt, wie aus dem nacbfolgenden asinum hervorgeht \ H e is probably right.

I had been inclined to suggest ‘ matre Morpheos \ but there seems to be no tradition whatever about the mother of Morpheus. Apuleius was known to some writers of this period. In the poem Metamorphosis Goliae Episcopi (Wright, Poem s o f W

M apes) Cupid and Psyche are coupled together, and Apuleius and Pudentilla are mentioned (11. 1 6 1 , 18 3). I take it that the sense o f the clause is : ‘ being taught by the mother of (Meta)morphosis to forget, he does not refuse to submit to her poison ’ : morem non abnegat = ‘ morem gerit ’

18 3 . D e sutore Constanhnopolitano. Th e story is in Gervas. Tilb. ii. 1 2 ,

(Liebrecht, pp. 1 1 , 9 2 ) ; Hoveden (709, ed. Savile); and Brompton (coi. 1 2 1 6 ) ;

but only here is the hero a sutor.18 5 . D e Nicholao Pipe. Gervas. Tilb. ii. 12 (cf. Liebrecht, pp. 1 1 , 94) calls

him Nich. Papa. In Alexander ab Alexandro (Dies geniales, 2. 2 1) , he is Cola

Pesce.18 6 2»3. William I o f Sicily died in 1 1 6 6 , William II in 1 1 8 9 . Either m aybe

meant here.18 6 27 8<w. Similarly Peter o f Blois, speaking of court life, compares the followers

o f the Court to ‘ milites Herlewini ’ (Ep. 14).18 8 12. adm irandi maioris — ‘ admirabilis' or ‘ E m ir '.18 9 . D e Alano rege Britonum . Th e personages in this story can in part be

identified, but the chronology is hopelessly confused.

Alanus R ebrit is Alan the Great, Rdbras or R6bres, 8 7 7 -9 0 7 .Remelinus may be Rivallonus. T w o of this name occur: one the brother of

Erispoe and father of Salomon, the other the son of Salomon.W iganus may be Guego or Wegonus, son o f Salomon.Ilispon is Erispofe*, son of Nominoe, killed by Salomon in a church (as Alanus

by Wiganus in our story) in 8 57 .Salomon himself succeeded Erispoe' as king of Brittany and was killed in 874.

was canonized.Hoel o f Nantes is also historical.It will be seen that here Alan Rebrit is made to precede Salomon in defiance o f

history.

19 7 . D e Sceua et Ollone. Liebrecht compares a play of Hieronymus Justesen ( 1 4 7 6 - 1 5 7 7 ) called K a rrig N id in g, edited by S. Birket Smith, Copenhagen, 18 76 .

19 7 24. collarius =s a packman, bigarius, a pedlar with a cart.2001. I take commenta to be accusative after instruere, which also governs

omnes.

20018. Te scio seruum, etc., ‘ I know you are a slave: possession is a monomania with you *, or ‘ as to owning me, that is sheer madness \

2 0 311. gemine Ungue = forked tongues.20410. Menestratem. I cannot see who is meant. There is a Menecrates in

Livy, xliv. 24 (and Florus), but he is not a distinguished character.20425. Usula. Perhaps the alosa which Gesner says is susceptible to music.2054. Appollonides. Possibly Henry I I : at any rate a king (of England or

France) contemporary with Map. T h e name illustrates the author's penchant for

substituting classical for modern nam es; cf. Valerius, Ruffinus.20613»21. Th e mistakes ante for post and Sarracenis for F ra n cis are very

curious, but I do not see that they can be denied.20 710» consilium . . . quia nullius erat negocii. I suppose ‘ consilium' is here

sharply opposed to * negotium' : he was always deliberating and never acted.2 1 2 10. cum breuicognicionis: ‘ breue' is here a brief, a letter or statement; as

also in 2 1 7 7»25.

2 1 3 5. que tristes alterutrum timores, etc. I now believe that for ‘ alterutrum' (which is certainly the text of the M S .) we should read ‘ altematim ’.

2 1 4 80. quos inuidia. Read ‘ quos non inuidia' with the M S.2 2 1 1»2. Gurm undi cum Ysembardo. The story of the battle is told by Geoffrey

of Monmouth (xi. 8 ) : I owe the reference to M . G . H .2 2 3 s»7. Galterus camerarius is Gautier de Nemours: B u cardus Molosus is

Buchard le veautre ( 1 1 6 5 -7 9 ) .

2 2 5 9 «M. Th e story is also told by Giraldus Camb. (de prine. instr. iii. 30, Rolls viii. 3 1 7 ) in these terms: ‘ In eius namque praesentia de variis regum et imperatorum diuitiis factus sermo quandoque fuit, nulla prorsus de Francorum regno

mentione facta/ Greece, Sicily, Spain, Germany, England were discussed . . . ‘ R ex . . . prorupit “ Inter caetera uero regna de Francia quoque nil dicetur ? ” Statimque subi ungens . . . “ E t nos certe panem ” inquit “ habemus et vinum et gaudium.” ’ Giraldus must have heard it from Map.

2 2 8 4 b<m . T h e accident happened in 1 1 3 1 .2 3 1 * sqq. Th is story is told rather differently by Giraldus Cambr. (<de princ.

instr. i. 20,Rolls, viii. 1 3 5 ) .

2 3 221. penetrans', read ‘ pertransiens’ or ‘ preteriens\2 3 2 22S<JQ, Giraldus (l.c. iii. 30, Rolls viii. 3 2 2 sqq.) tells this and also

another vision.2 3 7 30. preferens\ read ‘ perferens’ with the M S.2 3 7 31. quasiduplomate (utens). I add ‘ utens ’ on the strength of two passages

in Peter of Blois, viz. E p . 52 ‘ Dominus R ex in Guasconiam tendit, ego autem

diplomate utens eum e uestigio sequor’ ; E p . 59 ‘ ad nos in eadem tempestatis insania diplomate utens remeauit/ Budaeus’s note explains the phrase: ‘ Unde fit ut diplomata vocati sint illi codicilli qui dabantur cursoribus ut liceret eis uti equis et vehiculis publicis. Nostrates vocant postes,’ etc.

2 3 8 30. regem ytalie, i. e. Conrad, son of the emperor Henry IV , d. Ju ly 2 7 , 1 1 0 1 .2 39 1 . paupera communia. Read ‘ pauper a ’ .2 4 i 9 sq<i. Th e murder took place in 1 1 9 2 : but the victim was not Boniface

but Conrad. Boniface succeeded, and lived till 12 0 7 .2 4 2 16. Turstinus filiu s. Dr. J . H . Round, in The K in g s Serjeants, &c., 1 9 1 1 ,

p. 19 2 , supplies the word ‘ Sim onis’ after filiu s, giving evidence which,completely proves the addition to be right. In 1. 2 3 he prefers ‘ ad scannum ’ : this also is very likely right; though I think ‘ standum ’ is the reading of the M S . Dr. Round also points out that Adam of Yarmouth was a justice in eyre in 1 1 6 9 and 1 1 7 3 and that Thurslan fil. Simonis was similarly,employed in 1 1 7 3 and had for a colleague Walter Map himself.

2 4 312 Th e date was 1 1 8 2 . Cf. Gesta H enrici II, ed. Stubbs, i. 2 9 1.Th e text there, says 1 1 8 3 : the year presumably began at Christmas.

2 4 7 9. Esw aella . Most likely Ashwell in Herts., which was then in the Lincoln diocese.

24816»17. sue quondam prehende canonicus. . . Lundoniis. The words ‘ sue quondam preb.’ mean ‘ o f the prebend once held by Geoffrey ’ . It was the prebend of Mapesbury in the cathedral church o f St. Paul. Th e printed authorities differ

somewhat as to the date at which Map acquired it. Dugdale’s H ist. o f S t. PauTs (ed. 1 8 18 , p. 259) says that Walter Map ' occurs" as a prebendary 'about 1 1 5 0 ' . The Diet. N at. B iog. gives 1 1 7 6 as the date, referring to L e Neve's Fasti, ii. 82, 406. L e Neve, however, only refers to ‘ Liber l . f. 5 7 ' (a register now at St.

Paul’s).It is, I suppose, the fact that Map gave his name to the prebend: the alternative

form Maplebury does not seem to have much authority. The 'c o r p s ’ of the

prebend is in the parish of W illesden: the manor house was near Kilburn.2 5 i 1 b,w. A s is noted on p. 5 the paragraphs dealing with Tityus, the Danaids,

Cerberus, and Charon doubtless contain portions o f the lost text of Dist. I. vi-ix.2 5 3 20. The Spanish dispute was in 1 1 7 7 . Cf. Gir. Cambr. de princ. instr.

(Rolls, viii. 15 9 , 2 18 ).

Appendix, p. 260. Causa excidii Cartaginensium. This story is in the same hand as the de N u gis. Another copy is in a Cotton M S., Vespasian E .x ii. I do

not know what is intended by the name of the supposed writer Flaccensius. The matter of the story reminds one of that told of the Venerable Bede interpreting certain letters, P. P. P. S. S. S. &c., inscribed on a monument, when he visited Rome. In recognition of his acumen the Pope (or the Roman people) conferred the title of Venerable upon him. The story is told e.g. from Radulphus Remington by John Caius, de antiq. Cantebr. acad. lib. i, p. 104.

The Cotton M S . is of the fifteenth century, early. Mr. J . A . Herbert, o f the

department of Manuscripts, has kindly examined it for me. Th e variants are slight

and unimportant.

INDEX IOF NOTEWORTHY WORDS

abissus {gen. -us), 6o12. accubitare, 2081. aconiton, 1 5 3 14. acra, acre, 5 1 6. acredo, 8921.admirabilis emir, 1 30 25 etc* admirandus emir, (?) 18 8 12. aduncare, to hook, 46s, 180 15, 20812. affricuit, 1 2 3 19. alaris, 7 5 28.Albinus, Cistercian monk, 5024. allacrimari, 1 2 7 1®. allubescere, 1 3 3 19. antlare, exhaust, 7 1 28. apotheca, 1 7 7 2. argumentosus, 1 2 2 14, 1 5 5 15. arrepticius, possessed, mad, 39®, 1 4 2 21,

2 0 1 24.assellacio, latrina, 2 1 5 ” auctrix, fern., cf. auctor, 46s4, 1 1 4 20. augustiae, opp. to angustiae, 12 9 26.

baco, 3 7 17, 5 2 9efcc* balista, 1 7 3 11. barbarizare, 24629. bedellus, 616. bibitoria domus, 7 5 15. bigarius, 19 7 24. botrus, 3 7 24.brachanum, carpet, 9811 etc.breue, a brief, 2 1 2 10, 2 i 7 7»25, 2 4 2 12etc-breuiculum, 2418.bruteus, adj., 1 5 6 s3-buffo, 927.bursarius, 2 5 3 13.

calamistrum, 10 9 9. caminea, 4029. cancellaria, 2481. cappa, 22 77. caruca, 5020. cassare, i 18, 1 6 7 26. casualiter, 229 20. cauma, 4 5 15 ( = chas?n, 7 2 21). cerusa, i4 9 a; -atus, 10 9 12. choreare, 1 7 6 9. cifus, 6017, 180 11. cinus = schinus, 1 1 3 3. circuitus {peculiar use), 82. circumspectissime, 2 325. cnipulus, 89s etc*, 1 9 2 15. coepulari, 13 3 15.collarius, packman, pedlar, I 9724* columbine, adv., 1 7 4 s6* communia, -ae, 2391. compater, 2121. confraganeus, 1973. consuetudinalis, 16515. conticinium, 9626. convicaneus, 1004. convicium, fellow -vice, I 452 • creagra, 9311. curtis, 20022.

dapsilis, 93s4. decaluare, 4910. decimacio, 7 i 23. decurtare, 49®. defiguratissime, 16325. deliquatus, 151®. deplumare, 4027.

1354 N n

desolacius, 3®. deuenustare, 1 6 3 27. deuirginatus, 1 5 7 7.deuouere, renounce, deny, 3 721, 1 3 5 s8, 1 4418,

I 9917*dieta, stage, 4810, i o i 18, 2 3 7 30. dipsas, 1 4 9 10. discolus, 7 1 18, 10 4 18. diuaricacio, 1 7 8 22. dominicus {special use), 1 5 9 25. duploma, 2 3 7 s0.

eclipticus, 1 4 7 14. effrons, 23®. effusior, 1 5 1 10 elinguis, 14 4 9. eluuio, 4 5 19. emiciclum, 1 1 1 9 etc- empticius, 1 1 6 10. emungere, 481. equipollencia, 4 1 17. errabundus, 20718. erraticus, i 8, 10616. eruncare, 36 20. ethica, 10 4 14, 14 6 18. executrix, 7915. exennium = xenium, 19 8 30. exhibere, maintain, 4 7 81, 4818, 5 3 s, 6 5 s3,

125™.exhibicio, maintenance, 3 5 s. exlex, 1 3 4 25. extasis, 1 1 3 5, 20027.

falsigraphus, 5 4 1.famen, 1 0 3 2.fantasia, 66®, 7 7 30.fantasma, 76s, 1 7 4 4, 1 7 8 1.fantasticus, 7 2 23, i 7 6 23etc-fatalitas, fa ir y nature, 76 s57» 8 1 11, 16 8 12.femoralia, 49letc-fescennina, 1 5 6 17.feudum, 2 4 2 812.fiducialiter, 1 1 8 18.filaterium (phylact-), reliquary, i o i 16,

1 64s4.flamen, bellows or blowing, 59®.

forestarius, 5s2 etc. formicinus, 16 6 30. fossorium, spade, 1008. furuissimus, 9819. fuscare, 14 6 5.

galea, galley, 18 4 30. gastellum, gdteau, 2 4 2 28. gemebundus, 1 5 4 15. gemini (special use), 1 9 1 27. ghildhus, 7 5 18. gibbosus, 6623, 1 8 3 12. gignasium (gymn-), 15 0 1. glabellus, 10 9 9. gomor, 50®. grauamen, 226 10. grisus, 4 1 13. guerra, 2 28 s2.

herniosus, 2 2 3 s7. hirtus, 1 7 715, 2 24 1®. hominium, homage, 9 5 10, 1 8 1 8. horripilacio, 1 6 1 7, 17 0 18.

iconia (yc-), 1 6 5 25.idiotice (yd-), 47*.illibratus, 1 5 4 9. -impaginare, 2047.impetigo, 1 7 7 9.incalescere, 1 7418. 'incathedrare, 1 8 1 9.incentor, 250 3.incircumspecte, 1 7 7 8.incitatus, not cited, 403.inconcusse, 2 2 7 s2.inconfusus, 2 3 7 11, 2407. 'incredenda, 3 3 14.incubus, 7 7 s4.indagacio, 1 3 8 19.indago, 5 4 s3.indagus, 1 2 4 24.indigus, 1 2 4 25.infeminari, 1 3 5 24.infrunitus, 4614, 7 1 12, 1 12 ® , 1 1 6 3, 12 4 7,

14 0 5, 2 3 1 4.inhabitabilis, uninhabitable, 3 6 11.

innaturalius, 24®. inolibilis, insipid, 10 4 7. inpromptus, 1 7 7 8. insufflare, 4926. intabescere, 1 2 2 5, 14 0 25. interula, 1 5 4 8. inuerecundius, 58 28. ioculare, 5 1 2. ironia (yr-), 29s5.irremediatus, 1 5 1 17; -abiliter, 1 8 5 14. irremuneratus, 1 6 7 18. irreuelatus, 1 8 1 25. iusticia = iusticiarius, 616.

lardinus, 3 7 14; lardum, 5 2 18.laurinus, 3 7 14.lebes, 9 3 11.lectrix, 18 0 1.leoni(ni)or, 1 3 6 31.letamen, manure, 50 19.liberatrix, 2 2 2 30.libum, 2 4 2 30.litare, 5 28.locuplex, 26®.loripes, 1 4 8 3.ludificacio, 16 2 12, 16 9 10.lunaticus, 20013.

magistrare, 1 2 5 25. mantile, altar-cloth, 705. marchio, 39 11, 9 514, 9 7s3, 2 2 1 27, mat (in chess), 1 9 3 14. mathematicus, 18 4 20. mecanicus, 4 1 22.mimus, 1 8 7 20, 18 9 17, 20 319, 20731, 2 2 4 1. minucio, blood letting, 229 s8. modernitas, 1 5 8 21. molos(s)us, 2 2 3 7. monachia, 402®.morosus, customary, 14 2 19 ( 1 5 7 11). morticida, slayer o f death, 1 2 4 18. murelegus, cat, 59 19.

nasellum (galeae), 1 2 1 8. nauci (homo), 9 213. nebris, 1 3 19, 79 29, 1 6 3 32, 20929.

necessarium, 18 8 29. nefrendis, 2 0 7 29. noctiuagus, 18 6 13. nouercari, 881.nubileus, opp. to iubileus, 2 1 6. nugacitas, 2 0 319.

occare, 14 9®. olfacere, 5 3 16. oppidanus, 3 3 11. oratrix, 2 2 2 20. organizare, 14 4 14.

pacare alapam, 3 3 23. paginula, 1 5 8 14. palpo, 245®. panariolum, 18 6 20. pannositas, 16 0 12. pantheon, 210®. papilio, pavilion, 1 4 4 etc 844. paranimphus, 1 5 6 17. parentare, to be a parent, 1 4 5 13. parentatim, 3 26. parificare, 17 9 7, 19 6 1. particulariter, partially, 1 7 6 13. patrissare, 1 5 5 11, 207®. paxillus, 6 32. pedagium, 1 8 3 1. pellacia, 5 8 14.pellicia, 3 7 s, 4 1 14, \ ^ ( a d j. 1 5 6 1), 16 4 29 peplatus, 5 1 20. peplum, 1 7 8 21. peraudire, 74 11. permeabilis, 1 8 5 11. personatus, 35®®. perula, 58 12. petaso, io 14, 5 2 10. petulcus, 1 7 7 6.phalanx, phaulanx, 5 7 2,7 5 27, 1 6 6 21, 1 8 6 13,

19 6 30, 2 1 218. •philacterium, see fil-. phisica, 1 6 3 11. phisis, 3 18, 16 8 19. phitonissa, witch, 17 0 12. pigmeus, 1 3 15 etc- pirata, 18 4 1, 20820.

N n 2

pitancia, 160 18. planare, 1 5 9 12. poetari, 13®, 1 7 82. pomerium, garden, io o 22, 18 0 24. popina, 482, 19 4 17. prebenda, 24817. precatrix, 6 7 20. precluis, 20882. preconius, 1 3 2 26, 2 1 9 80. prementitus, 20412. prepollere, 7 3 s2. presentacio (technical% 5 3 11. prestigiatus, 1 5 8 5. presusurrare, 1 4 3 10. preululare, 1 4 3 4. primiciare, 1 4 7 12. prodigialis, 1 7 4 8. pronosticum, 9 317. proteruare, 12 5®.protosaluator, Tr/owroo-c/JaoTos, 8619 etc- publicibust, 4030. purpurissum, 14 9 2. puteal, 1 4 1 8» 26.

rancor, 8823, 18 0 11, 2 3 7 13. reflorere, 1 7 8 15. repedare, 19 6 27. responsalis, 36 12. resticule, 1 5 8 11. restrepere, 2 4 7 80. reynost, 7419. rivalis, n o 12, rugatus, 2 5 2 31. rugositas, 233*. ruminare, mutter, 4920. runcator, 4122. ruptibilis, 14724.

salebrae, 1576, 15912. salicta, 3622.salidompnus, solidompnus, sultan,

3 i 17> *saluatum, (?) lists, 1 1 8 1. sanguinarius (canis 1 5 3), 1 2 7 24. scaccarium, 19 3 ” , 2 5 3 4. scacci, 1 9 3 10 etc-

scansile, stirrup, 9 5 s4. scarleta, 4 1 18. sclauina, 2 4 5 21. semicanus, 8 3 19. semideus, -dea, 1 6 2 20» 21. semirex, 2 1 5 28. senescallus, 224® etc> sentenciola, 719. sextercium, 220 8 etc* simphonia, 14 4 21.simultas, deceptive appearance, 16 29, 36 19,

667, 16 2 14. sinaxis, 16 4 28. soliuagus, 5 5 1, 1 4 2 20, i6 8 4. soloecismus, 19 11. sophistice, 4 7 29. stamineus, 3 7 s.stancium, 2 4 223. %stellatus, 1 3 19, 7924.sterlingus, 219®.stibium, 10 9 9.strata, street, road, 2625.strumosus, 1 4 8 13.suauiloquus, 1 5 9 16.substancialis, 1 8 8 2.subuicecomes, 616.succubus, 7 7 24, 1 7 8 27.summarius, beast o f burden, 18 6 20.summitas, 8412.superficietenus, 2 i6 1#.supinare, 1 9 5 22.

terme, baths, 7 4 19. tiriacum, OrjpiaKov, 1 4 4 7. tisis, phthisis, 20429. torniamentum, 2916 etc.? 8o10. tortulosus, gnarled, 18 0 25. toxicon, 14 4*. transcorporare, 1 2 6 19. tricator, impostor, 24012. tricatura, 2014.

ultroneus, 1 1 2 21, i 2 I ^ } 209« 2 1 5 10,23922.usula, 20425, 20 52. uxorari, 15 0 17; -tus, 1 5 1 2.

vauassor, 13 0 22, 2 3 5 s5. ventaculum, 1 1 3 18. venustare, 14 4 18. vicanus, 2066. viritim, 1 7 18. vispilio, 16 6 14. vitanter, 18 9 10. vitricus, 1 7 1 s0.

xenium, 14 s1, 1 6 3 81, 20714, 235®, 2 4 2 s6; xeniolum, 10 5 16, 2 16 20.

yconiae, etc., see under i.

werra, 8 i 14.

zabulus, 6824, 2 10 3 etc* zelotipus, 1 3 5 s; -ia, 19 9 s. zonula, 10 5 16, 20929.

IND

EX

II

Baalim, 146,Babilonia (Babilon), 31, 32, 123 sqq. Babel, 144,Babylonicus, 16.Bacchus (Bacus), 49, 16 2 , 2 1 5 .Bala, 2 0 1,Balaam, 18 .Baldwin, bp, o f Worcester ( 1 1 8 0 - 5 ? ) ,

18 .Baratus, 202,Barbara, S., 244.Barbari Rasum (Barfleur), 236 , Barnabas, feast of S., 1 3 9 . Bartholomew, bp, of Exeter ( 1 1 6 2 - 8 6 ) ,

18 ,Basil, S., 3 7 , 4 1 ,Bastardus, W ilL (William I), 76, 17 6 ,

2 18 ,Bathoniensis (Baton-), 3 3 .Bavaria, Baiwarie, 239 , 243.Bavius, 14 2 ,Beachley (Becheslee), 94.Beauchamp, Steph. de, 2 14 .Beauvais (Belvacum), 16 6 sq.Becheslee (Beachley), 94.Behthenium, lake in Wales, 92.Beli, filiae, 5, 2 5 1 .Belloloco, Gischard, de, 19 .Belvacum, see Beauvais.Belvacensis, ib.Benedict, S ., 3 7 , 4 1 .Berith, demon, 16 8 .Berkeley-on-Sevem (Berckelai), 209. Bemardus, S. (Barnardus), stories of, 38 ,

39 -Bersabee, Bathsheba, 14 5 , 14 6 .Bihere (wood in France), 95.Blois (Blesis), 229 .Bibles, 200 sq.Boethius (Boecius) ( 1 1 9 2 - 1 2 0 7 ) , 7. Boniface of Montferrat, 2 4 1 .Bosham, 2 10 .Brand, chaplain to Godwin, 2 1 7 , Braose (Breusa), W . de, 7 1 .Brebannus, Brebeazones (Brabant), 56 . Brecon (Brekeniauc, 7 2 ; Brechein, 74).

Brenin, 72.Britannia (Britanny), 58 , 1 7 3 , 1 8 6 ,2 1 8 ,

2 3 9 ; story, 18 9 sqq.Brito (a Briton), 1 3 , 1 5 , 78, 1 36 , 18 9

sqq., 2 43.Brixa (Brescia), 38 , 39.Bruno (Burno), 25,Burgundia, 26, 2 7 ,3 9 , 5 8 , 6 7 , 1 3 9 , 1 7 6 . Buchard molosus (le veautre), 2 2 3 sqq. Bnmeham, Rob. de, 40.Burno (Bruno), 25.Byland (Belanda), 5 2 .Byzantius (Biz-), 2 25 .

Cadoc, S., 72 .Cadolanus, 98.Cadomum, Caen, 2 4 3 .Caen, 2 43.Caesar, 6, 64, 14 9 sq., 2 0 3 : see Jubes. Cain (Cairn), 6 1, 160 .Cam, see H am .Cam o, 19 5 , 6.Campania (Champagne), 2 2 5 .Cancia (Kent), 2 3 2 .Canius, 1 5 1 .Cantuaria, 38, 66.Cantuariensis, 3 3 . 2 10 . 248 .Canute (Chnutus), 2 1 0 sqq.Capaneus, 16 7 .Capitolium, 14 9 .Camotum, su Chartres.* Carthage, story of, 260 sq.Carthusia, 2 5 ; Chartuaa, 26, 39 . Carthusienses, 2 5 , 56.Casa Dei (Chaise IBen), 3 7 .Catilina, 1 4 2 , 2 2 1 .Cato, 2 3 , 1 0 4 , 1 4 1 ; Disticha quoted, 230 . C . Uticensis, 1 5 2 .Catullus, 14 2 .Cenomannum (L e Mans). Cenom an-

nenses, 24 , 69, 1 3 9 , 18 6 , 2 36 . Cephalus, 1 3 1 .Cerberus, 5 , 2 5 1 .Ceres, 49, 16 2 .Champagne (Campania), 2 2 5 .Charon (Caron), 5 , 250.

Chartres (Carnotum), 229.Charybdis (Car-), 18 5 , 2 5 1 .Chazar (near Pontoise), 232 .Chester (Cestria), 2 18 .Cheveslinus, 97.Chichester (Cicestria), 210 .Chnutus (Canute), 2 10 sqq.Choerilus (Cherulus), 14 2 .Christiana (Cristina), 20 1. Christianismus, 30, 2 3 5 , 2 4 1.Chusi (Hushai), 13 9 .Cicero, 150 .Cicestria, 210 .Cinaras, 14 7 .Circe, 12 4 , 14 3 , 144 .Cistercienses, 26, 3 5 sqq. (monachi

albi), 40 sqq., 66, 67.Claravallis, 38.Clarevalensis, 38.Claudian (PMamertus), 142 ,Clodoanus, 189, 19 7 .Cluniacensis, 1 7 2 .Cluniacum (Cluny), 19, 2 18 , 2 19 ,

239 sq.Cluvienus, 53, 14 2 .Cocytus (Choch-), 249 sq.Colchester (Collocestria), 83.Conanus sine pavore, 9*6.Constantiis (Coutances), Walter de, 248. Constantinopolis, -itanus, 85, 89, 2 0 6 ;

sutor, story of, 18 3 sq.Cornubia, 94.Coutances, Walter of, 248.Coxwold (Cukewald), 50.Crdpy en Valois (Oise) (Crespium in

Valesio), 96.Crescentii castellum, 18 2 .Cukewald (Coxwold), 50.Cumeraic, 73.Cunnanus, emperor (? Conrad), 82. Cupido, 75 , 76, i n .Curius, 1 4 1 .Cybele, 2 1 .

Daci, 2 1 1 sqq.Dacianus, 46.

Dalida (Delilah), 146 .Damascus, 30.Danae, 1 3 1 , 15 5 .Danaids (filiae Beli), 5.Danesia, 2 1 1 .Danubium, 204^Dathan, 6 1 , 1 6 0 .David, 2, 22, 30, 5 3 , 1 3 9 ,1 6 0 , 228 , 245. D. of Scotland ( 1 1 2 4 - 5 3 ) , 23 * Deerhurst (Dur-), 2 12 .Deheubarth, 73.Deianira, 12 4 , 15 4 .*Delphian Apollo, 260.Demosthenes, 1 5 3 .Diana, 1 1 6 .Dictynna, 75.Dione (D y-), 1 3 7 , 17 7 .Dis, 6, 2 5 1 sq.Driades, 75, 16 2 .Durham (Dunelm.), 234.

Eadmundus, S., 3 2 ; Ed. Ironside, 2 1 2 sqq.

Eboracensis, 50, 234 , 238.Ebreus, see Hebraei.Edgar, king of England, 207.Edmund, see Eadmundus.Edricus Wilde, 75.Edwardus (the Elder, 9 0 0 -24), 9 4 ; the

Martyr (9 7 5 -9 ), 2 0 7 ; son ofEthelred, 207, 2 12 .

Egyptii, see A eg-.Elemosina (L'Aum one) abbey of, 66. E li (Ely), 52.Elias (Helyas), propheta, 3 1 , 1 6 8 ;

Welsh hermit, 7 1 .Eluredus, son’of Ethelred, 2 37 ; (A 1-), 2 12 . Elycon (Helicon), 142 .Em ma, 2 12 .Empedocles, 1 1 5 , 144 , 159 .Ennius, 159 .Erispod of Britanny, see Ilispon. Em aldus de Brixa (+ 1 1 5 5 ) , 38 , 39, 40. Ero (Hero ?), 10 9 sqq.Eswaella (Ashwell), 247.Ethelbert, S., 77 , 17 6 .

Ethelred the Unready ( 9 7 8 -10 16 ) , (Ed-) 207 sqq.

Etna, 1 1 5 , 1 4 5 .Euan, Evan (Bacchus), 2 1 5 .Eudo, story of, 1 5 9 sqq.Eugenius (III) papa ( i i 45“ 53)> 3 8> 4 ° ,

55*Euore, battle, 220.Euronotus (wind), 1 5 1 .Europa, 14 7 .Euryalus, 124 .Eurydice, 1 1 5 .Eva, 160.Exeter (Exoniensis),Bartholomew, bp.of

( 1 1 6 2 - 8 6 ) , 18 .Exonia, 2 34

Fabius, 1 4 1 .Fauni, 16 2 .Faversham, 2 37 .Favonius, 15 5 .*Flaccensius, 260.Flaccus, Horace, 254.Flandra, 80.Flandrensis, 138 .Foliot (Filiot), Gilb., see Gilbertus. Fontainebleau (Fons Blaadi), 227. Franci, 13 , 87, 1 3 9 , 1 7 5 , 18 9 , 206,

2 4 0 -1 .Francia, 3 5 , 36, 10 2 , 15 9 , 2 18 sqq.

passim , 2 5 3 .Franco eques, 95.

Gades Herculis, 1 5 1 .Gado (Grado), story of, 8 1.Galerannus, see Walerannus.Galfridus (recipient of the dedication of

the work), 13 .Galo and Sadius, story of, 104 sqq. Galterus, see Walterus.Galweia, 236.Gaufridus Altisiodorensis, 39.— earl of Anjou, 236 .— brother of Henry II, 236.— son o f Henry II, abp. of York ( 1 1 9 1 ) ,

238, 246 sqq.

Gaufridus of Britanny, 243.Gauterus, see Walterus.Georgius, S. (b. Georgii brachium), 87. Gerbert (Silvester II), story of, 17 6 sqq. Gernemue (Yarmouth), 242.Gesligair, 98.Gestinus, 92.Gilbertus Foliot, bp. of London ( 1 1 6 3 -

89). J8, 39. 99. r58, 159-— de Laci, 65.— of Sempringham, 5 5 .Gillescop, 8 7 ; Gillo, 88.Girardus Puella (la Pucelle), 69.— bp. of Hereford ( 1 0 9 6 - 1 1 0 7 ) , 234 . Gischardeus de Belloloco, 19.Gisors (Gisorcium), 2 18 .Glanmorgan, 96.Glanville, Randulf de, 7.Gloucester (Gloecestria), 5 1 , 64, 208,

2 1 2 , 2 1 3 , 2 1 4 , 2 18 .Gnatho, 14 3 .Godwin, earl, story of, 206 sqq. Golenus, bard, 92.Goliad, 30 , 38.Gomorra, 6 1.Gorgon, 1 2 1 , 178 .Gorgoneus, 18 4 .Graeci, 85 sqq., 150 .Graecum mare, 65.Gran, see Strigonia.Grandimontenses (order of Grandmont),

26, 54.Grandis mons (Grandmont), 26. Gratianopolitanus (of Grenoble), 25. Gregorius, S. quoted, 24.— of Gloucester, 64, 65.Grenoble, 25.Gr&ivaudan (Grisevoldana), 25 , 55* Griffinus, king, 92.Grisevoldana, see Gr£sivaudan. Gualterus, see Walterus.Guillelmus, see Will-.Gundulf of Rochester ( i o 7 7 - i i o 8 )>

2 32 sq.Gurmundus, 2 2 1 .Gurney, Will, de, 2 2 3 sqq.

Ham (Cam ), 160.Hamelinus, abbot of Gloucester ( 1 1 4 8 -

79). 6S-Hamericus, 29, 30.Hannibal, 2 0 4 ; story of, 260 sq.H ay (Sepes Incisa), 99.Hebraei (Ebrei), 42 sqq.Hector, 189.Helena, S., 83.Helicon (Elycon), 142.Helyas, see Elias.Henno cum dentibus, story of, 1 7 4 sqq.;

another, 19 4 sqq.Henricus, 204.— fil. Theobaldi, earl of Champagne

( 1 1 5 2 ) , 225 .Henry, son of Henry I, 234.Henry I, 85, 2 1 3 ; reminiscences of,

2 18 sqq., 244.Henry II, ig, 49. 52, 55, 56, 5», 65,

95, 140 , 186 , 236 , 2 4 1 sqq., 2 5 3 , 262.

Henry of Bavaria and Saxony (Henry the Lion), 243.

Henricus rex junior (1*118 3), 13 9 sq. Henry V , emperor, 236 , 2 3 8 -4 0 . Hercules, 1, 1 1 5 , 1 1 6 , 12 4 , 1 5 1 , 15 4 . Herculeus, 8 1.Hereford, 15 , 77 , 99, 17 6 , 186, 2 1 5 ,

2 18 , 2 34 , 236.Herla, king, story of, 1 3 sqq. Herlethingi, troop of Herla, 186. Herodes, 1 1 2 .Hilarion, S. (H yl-), 36.Hildebertus of L e Mans ( + 1 1 3 3 ) , 24. Hippocrates (Ypocr-), 24, 66.Hispania, 5 9 ; -us, 2 18 , 227, 2 5 3 .Hoel, 94, 194.Homerus, 19 , 86, 14 2 , 15 9 , 203,

204.Horatius (Flaccus), quoted, 254.Horeb (Oreb), 50.Hospitalares (order), 34 , 35 , 59. Hospitale, 35 .Hubaldus (Lucius papa (III), 1 1 8 1 - 5 ) ,

18 3 .

Hugo (of Lincoln, 1 1 8 6 -1 2 0 0 ) , 5.— bp. of Acre, 69.Hungaria, Hungariis, 69, 2 12 . Huntingdon, 2 18 .Hur (Ur), 50.Hushai (Chusi), 13 9 .Hyrundella (Arundel), Will, de {see

Albini), 245.

Icknield (Hichenild), 2 1 5 .Ilispon ( Y 1-), duke of Britanny (Erispod,

85 I—7), '9 4 sqq.Iltutus, S., 72.Imbertus, 19.Indi, 82, 83, 225 .Israel, 160.Israelita, 43.Ixion (Yxion), 4, 250.

Jacob, 2 1 7 .Jason, 157, 158.Jerome, S. (Jeronimus), 35 .Jerusalem (taking of, by Saladin, 2 1 ,

206), 2 7 , 28, 34 , 69» 65, 17 9 , 1 8 1 , 234 , 2 4 0 -1 , 245.

— Santa Croce in, 1 8 1 .Jerosolimitanus, 3 3 .Jezabel, 160 .Job, 1 4 1 .Jocelinus, bp. of Sarum ( 1 1 4 2 - 8 9 ) , 33 . Johannes, 14 2 .Johannes Albaemanus (abp. of Lyons

1 1 8 1 - 9 3 ) , 66.Johannis Evangelium, S., 57 ; St. John

Lateran, 1 8 1 .Johannes de Moriana, S. (S. Jean de

Maurienne), 26.Johannes Planeta, 38 , 39.Jonas, proph., 16 8 .Jordan, 2 3 7 .Joseph, 6 1.Juba, 204.Judaeus (Judaicus), 44, 18 2 , 226 .Judas (Iscariot), 244 ,Judas Maccabaeus, 97.Julian, S., of Le Mans, 139.

Julius Caesar, 14 9 sq.Juno, 1 5 1 , 2 5 1 .Jupiter, 6 note, 1 1 6 , 136 , 146 , 14 7 ,

2 1 5 , 2 19 .

Karolus magnus, 3 7 , 9 5, 1 0 1 , 203, 2 2 5 .

Kimelec (Britanny), 19 5 sq.

Laci, Gilb. de (fl. 1 15 0 ) , 65.Lais, 109 sq q .; L . Corinthia, 1 5 3 .Lata Quercus, 80.Lateranense concilium ( 1 1 7 9 ) , 3 4 ,2 2 5 26;

S . John Lateran, 18 2 .Lausus and Panus, story of, 12 2 sqq. Laudun, Will., 99.Lazarus, 24, 39.Ledbury, North, 75, 77, 176.Leicester (Lucestria), 2 18 .L e Mans, see Cenomannum.Lemovica, see Limoges.Lene, river in Wales, 7 3 .Leo papa (III), 3 7 ; (? IV ), 18 2 .L6on (St. Pol de), 189.Leontius, 150 .Lethe, 249 sqq.Leucius, 19 7 .Leucothoe, 14 7 .Leviathan ( = Satan), 5, 57, t68.Lewi, S., church of, 19 3.Libanus, 156 .Libya, 36.Limoges, 47, 65, 13 9 .Lincoln, 2 1 8 , 246.Livia, 1 5 3 .Livius Poenus, 1 5 1 .Llewelyn, see Luelinus.Lodovicus, Ludovicus, 204.— fil. Karoli M. (+840), 95, 220.— grossus (V I, 1 1 0 8 - 3 7 ) , 85, 2 10 sqq.— filius eius (le Jeune V II , 1 1 3 7 - 8 0 ) ,

2 2 1 sqq., 245.London, Londoniensis, Lundunensis,

18 , 3 9 , 76 , 99> I 5 8 , 1 7 6 , 2 1 1 , 2 12 , 2 1 5 , 248.

Lotharingae, 80.

Louis, see Lodovicus.Lovanum (Louvain), 80.Luarc, 93.Lucanus, 203.Lucas Hungarus, 69.Lucerna, 38.Lucifer, 37 , 38 , 80, 12 2 , 1 6 1 .Lucilia, 15 3 .Lucius papa (III, 1 1 8 1 - 5 ) , 86, 18 3 . Lucretia, 106 , 146.Luelinus (Llewelyn), king (? 1*1023),

9 1 sqq.Lycaon (Lie-), 62.Lyons (Lugdunum), 60, 65.

Maccabaeus, Judas, 97.Macrobius, quoted, 249 sq.Madauc, 73.Maeonius (M e-), 159 .Maevius, 14 2 .Mamertus, 142 .Manselli (men of Maine), 13 9 .Manuel of Cpol. ( 1 1 4 3 - 8 0 ) , 8 5 sqq. Map, Walter, stories of, 246 sqq.,

2 6 1 sq.Mare Graecum, 65, 184.Maria, 24, 26, 36, 46, 54.— virgo, 230.— Magdalena, 2 3 1 .Marianna, 17 8 sqq. notes.Marius, 15 2 .Marlborough (Merleburga), 2 4 6 -7 . Marlin, see Merlin.

; Maro, see Virgil.Mars, 1 1 6 , 13 6 , 14 2 , 1 4 7 - 8 , 1 5 1 , 2 14 . Marsus, 14 2 .

; Martel (Corrbze), 13 9 , 140.! Martha, 25, 36.\ Matilda (Matildis), empress (+ 116 7 ) ,! 2 36 s^q.5 Maurienne, S. Jean de, 26.' Medea, 12 4 , 149 , 15 8 .1 Medusa, 1 8 4 ; -eum, zb.- Meilerius, 92.’ Meilinus, 94.

Meinfelinus de Kimelec, 19 5 sqq.

0 0 2

Mela, 20 1.Menestrates, 204.Meridiana or Marianna, 17 8 sqq. Merleburga (Marlborough), 2 4 6 -7 . Merlin (Marlin), 140.Messana, 18 5 .Metellus, 15 2 .Milo of Gloucester, earl of Hereford

(+1143), 236.Minerva, 5 5 , n o , 16 4 , 17 8 .Minos, 5, 2 52 .Minsterworth (Ministrewrda), 2 14 ,

2 1 5 .Mira vallis, 38 .Mons Pessulanus (Montpellier), 38. Montagne Noire, 36 , 62.Montferrat,* Boniface of ( 1 1 9 2 - 1 2 0 7 ) ,

2 4 1.Monticole, 162.Montpellier, 38.Morpheus, demon, story of, 16 3 sqq.,

177.Moses, 50, 5 7 , 160.Mulciber, 1 1 6 , 14 2 , 1 5 1 .Musae, 1 4 1 , 14 2 .Myrrha, 14 7 .

Nabal, 6 1 .Nabugodonosor, 13 .Naiades, 16 2 .Nantes (Namnetum), 19 4 .Naples, Philip of, 62.Naso, 14 , 1 3 7 .Nassaradinus, 3 1 .Navarre, king of, 2 5 3 .Neath (Neth), 5 1 .Nemuriensis (/. Nevernensis), 39. Neptunus, 2 1 , 1 1 5 .Nero, 46, 14 2 , 204, 206, 2 2 1 . Nessicus, 12 4 .Nessus, 154.Nevers (Nevernensis), 39 , 52.N ew Forest (Nova Foresta), 2 3 2 sq.^ Nicholaus, 200 sq.— Pipe, 185.Nigra Montana, 36 , 62.

Ninus, 1 2 3 sqq.Nisus, 1 2 4 ; pater Scyllae, 14 7 .Noe, 4 1.Nominales, 38 .Normannia, 58 , 2 18 , 236 , 244. Normannus, 17 4 , 206, 2 12 . Northampton, 2 18 .Northanhimbria, 1 0 1 .Norwallia, 7 3 ; -ensis, 97.Nottingham, 2 18 .Numa, 1 4 1 , 2 1 1 .

Offa, 8 1.Olga, demon, 16 6 sqq.Olio and Sceva, story of, 19 7 sqq. Oreades, 16 2 .Oreb, 50.Orestes (Hor-), 15 8 .Orpheus, 1 1 5 .Ostiensis (Host-), 18 3 .Ovid (Naso), 14 , 1 3 7 .

Pacuvius, 1 5 1 .Paganus, 27.— fil. Johannis, 220.Pales, 16 2 .Pallas, 1 1 6 , 14 8 , 15 6 , 17 8 , 2 10 . Pampeluna (Pampilo), 10 1 .Pan, 1 3 , 79, 16 2 .Pannonia, 2 1 2 .Paris (Parisius), 69, 2 2 1 , 2 25 , 2 26 sq.

245.Parius and Lausus, story of, 12 2 sqq. Parthi ( = Turks), 86.Paterini, 57.Paulus, ap., 25, 247.Paulus heremita, 36, 79.Pavia (Papia), 19 8 , 202.Pelops, 62.Penelope, 146 .Pennutia, mother of Plato, 1 5 5 n. Pepin, 203.Perictione, 1 5 5 .Petrus (apostolus), 3 0 ; (et Paulus), 77

18 2 , 18 3 .— Leonis, 18 2 .

Petrus Abelard, 38 , 4 0 ; de Melvis, 234 .— ofTarentaise ( 1 1 4 1 - 7 1 ) , 65 sqq. Phaethon, 6 1 , 1 1 2 , 146 .Pharao, 6 1 , 70, 160.PhariSaeus, 42.Philippus Neapol., 62.— o f Flanders ( 1 1 6 8 -9 1 ) , 13 8 .— son of Louis V I , death of, ( 1 1 3 1 ) 2 28.— of France (Augustus, 1 1 8 0 - 1 2 2 3 ) ,

2 4 1.Phiton (Python), 139 .Phlegethon (F 1-), 249 sqq.Phoroneus, 150 .Phoebus, 1 1 2 , 1 1 6 , 14 6 , 14 7 .Pierus, 14 2 .Pilate, 1 8 1 .Pipe, Nich., story of, 18 5 .Pirithous (Pyr-), 12 4 .Plato, 1 5 5 .Pluto, 252 .Poitiers, Poitou (Pictav.), 65, 243, 244. Pontigny (Pontiniacum), 52.Pontoise (Pontisara), 228 , 232 . Porphirius, 1 , 249.Porta Dacorum at Cpol., 87.Portugal, story of king of, 16.Portus salutis, 38.Procris, 1 3 1 .Priapus, 16 2 .Publicani, 57.Pyracmon, 1 1 6 .Pyramus, 1 1 5 .Python (Phiton), 139 .

Quintilianus, 52.

Radulphus de Glanvilla, 7, 2 5 3 .— Cambrensis, 220.Randulfus = Radulphus.Raso, story of, 1 3 0 sqq.Rasum Barbari, 236 .Ravenna, 1 8 1 , 19 8 , 202. Reginaldus,bp.of Bath and W ells(i 1 7 4 -

92)» 33 -

Reginaldus de Muzun, 225 .Remelinus, count o f L6on, 18 9 sq.

(?Romelius, c. 5 0 0 -2 0 or Rivallonus). Remis (Remensis), 58 , 1 0 1 , 17 6 sqq. Rennes (Redonensis), 18 9 .Rericus, 49.Resus, 13 6 , 13 7 .Rhadamanthus (Radamantus), 5, 252. Rhone (Rodanus), 60.Ricardus, 7 1 .— abp. of Canterbury ( 1 1 7 4 - 8 5 ) , 248. Ricardus I, 140 , 2 4 1 , 243.Rivius, 1 1 3 sqq.Robertus de Burneham, 40.— earl of Gloucester, son of Henry I,

213» 234 , 236 .Rochester (Roffensis), 2 32 .Rogerus, abp. of York (1154-91),

50.— bp. of Worcester ( 1 16 4 - 8 0 ) , 100. Rollo, story of, 1 3 5 sqq.Roma, Romani, 3 3 , 34 , 40, 46, 60, 7 7 ,

82 sqq., 17 9 , 1 8 1 - 3 , 2 25 , 260 sq. Ross (Heref.), 2 1 5 .Rothericus, 94.Rouen (Rotoma), 139 .Rufina (-us ?), 142 .Ruffinus, Valerius ad R., 14 2 sqq. Ruso, 1 4 1 , 14 2 .Ruttae, 56.

Sabinae, 1 4 6 -7 .Sabrina (Severn), 94, 95, 96, 209, 2 1 2 ,

2 14 .Sadius and Galo, story of, 104 sqq. Saladinus, 2 1 , 206, 240.Salius, story of, 188.Salomon, see Solomon.Salona, 1 1 2 .Samson, 146 .Saresberiensis (Salisbury), 33 . Sarraceni, 29, 86, 206, 208, 225 . Satalia, Goufre de Satilie, 18 5 .Satan, 1 6 1 , 16 8 , 16 9 , 1 7 1 .Saturnius, 2 19 .

Satyri, 16 2 .Saul, 228.Saumur (Salmurum), 139 .Saxo (a Saxon), 15 .Saxonia, 239 , 2 4 3 .Sceftesbiria, see Shaftesbury.Sceva and Olio, story of, 19 7 sqq. Scipio, 104 .Scirebuma, 35 .Scotia, 89 sq., 94, 236.Scotus, 62, 87 sq.Scylla, 147, 177.Scytha, 12 4 .Sebastianus, S., 32 .Seine (Secana), 228.Selwood (Selewude), 5.Sempringham, Gilbert o f ; Gilbertine

order, 5 5 .Senlis (Silvanectum), 2 4 1.Sepes Incisa (H ay ?), 99.Serio o f Wilton, 66, 67.Severn, see Sabrina.Shaftesbury (Sceftesb.), 207.Siculus rex, 2 25 .Silvanectum (Senlis), 2 4 1.Silvani, 16 2 .Simon (magus), 2 5 3 .Simoniacus, 234 .Simplingham, see Sempringham.Siren, 14 4 .Sisyphus, 4, 250.Sodoma, 6 1.Solomon (Salomon), 5, 14 6 , 17 9 .— of Britan n y(857-74), story of, 19 4 sqq. Sophocles, 203.Southwell (Suwella), 234 .Stephanus (of Grandmont), 26, 2 7 , 54. Stephen de Beauchamp, 2 14 .Stephen, king, 236.— his father, 236 .Steropes, 1 1 6 .Stilbon, 1 1 6, 15 6 .Stix (Styx), 249 sq.Strigonia (Gran), 69, 70.Suanus, 84 sqq.Sudwallia, 97.

Sulpicius, 15 2 .Sur (Syria), 2 4 1.Susanna, 16.Suwella (Southwell), 234 .Syria (Sur), 2 4 1.

Tantalus, 4, 1 3 , 250.Tankerville (Tancarvilla), 242, 244.— S. George of, 244.Tarentaise (Tharent.), Peter of, 6 5 sqq. Templares, Templarii, 27, 2 9 ,^ 0 , 3 1 ,

33» 35» 59» 188.Terencia, wife of Cicero, 15 8 . Terentius, 12 .Thebes, 1 1 5 .Theobald (Te-), earl of Champagne

( 1 1 2 5 - 5 2 ) , 2 2 5 , 2 2 8 -3 2 .Theodosius (= T h e u d u s), 92, 94. Theophrastus, 15 8 .Theseus, 12 4 .Thestias (Testias), 15 4 .Theudus, 92.Thomas Cantuariensis, S ., 38 , 95. Thracia, 12 4 .Thyestes, 62.Titanes, 1 1 6 .Tirynthius, 15 4 .Titus, 22.Tityus (Ticius), 5, 1 5 1 , 2 5 1 .Tobias, 5 3 .Toletanorum rex, 2 5 3 .Tongillus, 149 .Traherius, 97.Triunein Nagelauc, 73.Troia, 45.Troianus, 87.Turchi, 86.Turpinus Remensis de gestis Karoli,

101.Turstinus dispensator, 242.Tydides (Titides), 87.Tyrell, see Walterus.

Ulixes, 144 .Uther, 98.

Valdes, founder of Waldenses, 60. Valdesii (Waldenses), 60 sqq.Valendus imperator, 1 5 3 .Valerius ad Ruffinum, 14 2 sqq. Valesium (Valois), 96.Vallis Dei, 38.Venus, 49, 5 3 , 5 5 , 106 sqq, 12 2 , 13 4 ,

13 6 , 14 2 , 14 7 sq., 16 4 , 1 7 7 , 2 10 , 2 14 .

Vergentio, mother of Plato, 1 5 5 n. Vienna (Vienne), 58, 59.Virgilius, 4 1 ; Maro, 14 2 , 15 9 , 203. Virgilius and Hannibal, story of, 260. Vitellius, 14 2 .Vulcanus, 1 4 7 ; see Mulciber.

Wade, see Gado.W aia ( = W y e ) , 1 5 , 99.Waldenses, see Valdesii.Walerannus ab Effria, story of, 2 2 3 sqq. Wallenses, Walenses, 1 5 , 48, 7 1 sqq.,

8 1 , 89 sqq.Wallia, 72 , 7 7 , 8 1 , 89 sqq., 18 6 , 2 18 . Walterus, 204.— count o f N evers (+ 114 9 )» 39 *— chamberlain of France, 2 2 3 sqq.— Map, 14 2 , 246 sqq., 2 6 1 sq.— of Coutances (bp. of Lincoln, 1 1 8 3 ) ,

248.— Tyrell, 2 32 sq.Wandali, 8 1.Wastiniauc, ib.Wastinus, 72.Welsh, the, 15, 71 sqq.

Westbury, 2 1 5 .Westminster, 2 1 1 .Wiganus, 18 9 sqq.Wigornia (Worcester). Wigomensis,

Baldwinus ep., 18.— Rogerus, 100.Wilde, see Edricus.Willelmus, earl o f Gloucester, 5 1 .— abp. of Reims ( 1 1 7 6 - 1 2 0 2 ) , 58.— de Breusa, 7 1 .— Bastardus, 76, 176.— Laudun, 99.— king of Sicily (I, + 1 1 6 6 ; II, + 118 9 ) ,

186 .— Ruffus, 2 1 8 ; death of, 2 32 sqq.— de Gurney, 2 2 3 sqq.— de Tancarville, story of, 242 sqq. Wilton, Serlo of, 66.Winchester (Wintonia), 2 3 3 , 236. Wlanstune, 5 1 .Worcester, see Wigorn.W ye (W aia), 1 5 , 99.

Yarmouth (Gememue), 242.York (Eborac.), 50 , 234 .Ykenai (Hikenai), mother of Geoffrey of

York, 2 38 , 246.Ypocrates, see Hippocrates.Ysembardus, 2 2 1 .

Zabulus = Diabolus, 68, 146 .Zambri (Zimri), 6 1.Zephyrus, 151, 157.

OXFORD : HORACE HART M.A.

PRINTER TO THE UNIVERSITY

TEXTS, DOCUMENTS, AND EXTRACT

Documents

Transcript of TEXTS, DOCUMENTS, AND EXTRACT