TESTUEN LANKETA D EREDUAN.

Dokumentu honetan hurrengo atal hauek landuko dira:

1. TESTU TIPOLOGIA Honetan, Adams-ek 1987an proposatu zituen bost sekuentzia testualen azterketa egingo dugu.

2. D EREDUAN ERABILTZEN DIREN GENERO ETA TESTUAK.Euskararen irakaskuntzan ohikoak diren testuak generoka eta etapaka sailkatuta ikusiko ditugu.

3.- PROBAK EGITEKO ERABILI DIREN TESTU TIPOAK.Lehen Hezkuntzako laugarren eta seigarren mailetako probak egiteko ziklo hauetan erabiltzen diren testu motak aztertuko ditugu. Horietan, testuen ezaugarriak eta proposamenak ikusiko ditugu.

1

1.-TESTU TIPOLOGIA.

Testu genero sailkapen diferenteak erabiltzen dira. Ikusi bestela erabiltzen ohi direnak:

- Ahozko eta idatzizko testuak.- Helburu komunikatiboari begira: informatiboak, konbentzitzekoak, estetikoak, preskriptiboak,- Modalitateari begira: deskribapena, esposizioa, narrazioa, argudiaketa.- Gaiari begira: periodistikoak,publizitarioak, zientifiko-teknologikoak, humanistikoak, juridiko-administratiboak, literarioak.

Irakasle guztiok terminologia bera erabil dezagun Adams-ek 1987an bost sekuentzia testualena erabiliko dugu. Hori baita gehien erabiltzen dena. Hauxek dira genero horiek:

Genero horietaz aparte, LITERARIOA agertzen da askotan. Azken honetan, aho-korapiloak, abestiak , bertsoak etabarrak sartzen dira.

2

NARRAZIOA

DESKRIBAPENA

ARGUDIO TESTUA

AZALPEN TESTUA

INSTRUKZIO TESTUA

TESTU GENEROAK ZERTAN DIREN.

NARRAZIOAZER DA? Denbora tarte batean gertatzen diren ekintzen kontaketa.

Kontaketa (erreala) edo narrazioa (fikziozkoa)EGITURA Sarrera, Gertaera eta BukaeraMORFOSINTAXIA Denborazko konektoreak garrantzi handia daukate.TESTUALIZAZIOA Orden kronologikoa. Atalak. Narratzaile modu diferenteak.TESTUAK KONTAKETA: biografia, autobiografia, berria, erreportaia,

komikia,…NARRAZIOA: Ipuina, nobela, kondaira, txistea, pelikula,…

DESKRIBAPENAZER DA? Gizaki, gauza, prozesu edo fenomeno baten ezaugarri

fisiko, psikologiko nahiz bestelakoak agertu, erakutsi, adierazi edo zehazten dituena.

EGITURA Behaketa, Ezaugarrien hautaketa, Ordena, Ekintzak,… Narrazioetan, azalpenetan edo gutunetan agertu daiteke

MORFOSINTAXIA Adjektibo kalifikatzaileak, aditz trinkoak, konparazio perpausak, lokuzioak, adberbioak…

TESTUALIZAZIOA Espazioan ordenaturik. Zehaztasun lexikoa: izenak.TESTUAK Olentzero eskaera, gutuna, korreo elektronikoa, postala,

argazki onak, hormirudiak,…

ARGUDIO TESTUAZER DA? Gertakizun, arazo edo fenomeno baten inguruan dagoen

tesi bat egiaztatzeko zein errefusatu edo baztertzeko ematen diren aldeko edo kontrako arrazoiek osaturiko testua.

EGITURA Justifikazioa, Ondorioa, Tesia, Gertaerak, …MORFOSINTAXIA Aditzak iritziak azaltzeko: esan, pentsatu, uste,…

Menpeko perpausak. Konektoreak: kausalak, aurkakoak,…TESTUALIZAZIOA Erlazioa tesia eta argudioen artean. Aipuak, erreferentziak,

…TESTUAK Iritzia, elkarrizketa, eztabaida, mahaingurua,…

3

AZALPEN TESTUAZER DA? Edozein gaiari buruz, zerbait edo ezer ez dakien hartzaile

batentzat, gertakizun edo fenomeno baten azalpen objetiboa egiten duen testua.

EGITURA Sarrera, Azalpenaren garapena, Ondorioa.MORFOSINTAXIA Menpeko perpausak. Konektoreak: kausa, ondorioa…TESTUALIZAZIOA Antolaketa logikoa. Azalpen analitikoa. Grafiko, eskema,

marrazkien erabilpenaTESTUAK Oharra, gonbidapena, dokumentala, katalogoa, gida

turistikoa, mapak, definizioak, …

INSTRUKZIO TESTUAZER DA? Ekintzaren bat gauzatzeko, orientabideak emanez,

aginduak, argibide edo arauak adierazten dituen testua.EGITURA Sekuentzietan antolatzen da, denboraren arabera.MORFOSINTAXIA Agintera. Ordinalak eta kardinalak. Adizki perifrastikoak.TESTUALIZAZIOA Ordena logikoa. Informazio objetiboa. Plano eta marrazkiak

erabilita.TESTUAK Errezeta, eguraldiaren iragarpena, abisua, katalogoa,

eslogana, iragarkia, konsignak, erabilpen instrukzioak,...

TESTU LITERARIOAZER DA? Funtzio ludikoa izanda ere balio sozial eta kulturalak

transmititzen duen testua. Lehen Hezkuntzan helburu diferenteak ditu: irakurzaletasuna suspertzea, lan tresnak eta ohiturak sortzea, idazketarako eredutzat duen balioa erabiltzea…

TESTUAK Kantak, erromantzeak eta koblak, bertsoak, aho-korapiloak, poemak, antzerkiak,…

4

5

2. D EREDUAN ERABILTZEN DIREN GENERO ETA TESTUAK.

Erabiltzen ditugun programazioak eta curriculum ofiziala eta adierazleak ikusita, D ereduan erabiltzen ohi ditugun testu motak hauek dira:(Zerrenda hau guztiz erreferentziala eta orientatiboa da, jakina. Genero eta testu bera landu daiteke ziklo batean edo bestean, helburua eta eskema ziklo horri egokitua)

Haur HezkuntzaLehen

Hezkuntza1. zikloa

Lehen Hezkuntza2. zikloa

Lehen Hezkuntza3. zikloa

Ahozko komunikazioa

Abestia N

Antzezlana N

Ipuina N

Elkarrizketa D

Hurbileko Deskribapena D

Pasadizoa D

Norberaren esperientzia D

Mapa-esperimentua Az

Konsignak I

Hitz jokoak L

Narrazioa N

Ipuina N

Antzezlana N

Asmakizunak D

Autobiografia D

Gertaera D

Elkarrizketa Ar

Olerki joloak L

Hitz jokoak L

Ipuina N

Antzezlana N

Txistea N

Esperientziak D

Esloganak I

Elkarrizketa Ar

Eskerrak eman Az

Mandatuak egin Az

Arauak Az

Bertsoa- Hitz jokoak L

Txistea N

Antzezlana N

Biografia N

Gertaera D

Predikzioa D

Zalantzak Ar

Iritzia Ar

Eztabaida Ar

Hitzaldia Az

Iragarkia I

Inkesta I

Bertsoak L

N Narratiboa - D Deskribapena - AR Argudiozkoa, - Az azalpenezkoa - I Instrukziozkoa L Literarioa

6

Haur HezkuntzaLehen

Hezkuntza1. zikloa

Lehen Hezkuntza2. zikloa

Lehen Hezkuntza3. zikloa

Irakurriaren ulermena

Oharra D

Albistea Az

Errezeta I

Ipuina N

Narrazioa N

Oharra D

Etiketa D

Zerrenda D

Abestiak, ahokorapi-loa, olerkiak L

Komikia N

Ipuina D

Albistea D

Hiztegiaren erabilera, definizioak Az

Bertsoak L

Ipuina N

Kontakizuna N

Komikiak D

Eskutitzak D

Iritzia Ar

Didaktikoak Az

Azalpenezkoak Az

Entziklopedia Az

Instrukzioak I

Bertsoak, poesia L

N Narratiboa - D Deskribapena - AR Argudiozkoa, - Az azalpenezkoa - I Instrukziozkoa L Literarioa

7

Haur HezkuntzaLehen

Hezkuntza1. zikloa

Lehen Hezkuntza2. zikloa

Lehen Hezkuntza3. zikloa

Idatzizko komunikazioa

Autobiografia D

Etiketa-Oharra D

Albistea Az

Arauak I

Errezeta I

Eskutitza D

Zorion txartela D

Deskribapena D

Fitxak osatu D

Errezeta I

Iragarkia I

Ipuina N

Eskutitza D

Elkarrizketa gidoia D

Esperientziak D

Biografia D

Komikia D

Albistea D

Kontakizuna Az

Arauak Az

Azalpen didaktikoak Az

Iragarkia I

Fikziozko ipuina N

Eskutitzak D

Komikia D

Esperientzia D

Iritzia Ar

Txosten didaktikoa Az

Definizioak Az

Gida turistikoa Az

Iragarkia I

Instrukzioak I

Bertsoak, poesia L

N narratiboa - D Deskribapena - AR Argudiozkoa, - Az azalpenezkoa - I Instrukziozkoa L Literarioa

8

3.- PROBAK EGITEKO ERABILI DIREN TESTU TIPOAK.

Proposatu diren probetan hurrengo testu tipo hauek erabili dira: laugarren mailan: deskribapena eta gutuna. seigarren mailan: narrazioa eta azalpena.

3.1 DESKRIBAPENA.Testu antolaketa

HELBURUA: Pertsona, animalia edo toki baten ezaugarri nagusiak, modu zuzen, argi eta objetiboki adieraztea. Hitzen bitartez egiten den argazki modukoa da.

EGITURA: Diferentea izan daiteke. Pertsona deskribatzeko: inguruaz, itxuraz eta izaeraz idatziko dugu. Animaliaren kasuan: nolakoa den, bizimodua, habitat, elikadura, ugalketa, zer ematen duen…Tokia bada: kokapena, nolakoa den, zer dagoen, nortzuk erabiltzen duten…

PAUSUAK:- Behaketa egin.- Ezaugarri nagusiak aztertu.- Datu osagarriak edo bitxiak bildu.- Deskripzioaren ordena pentsatu: espazioaren (goitik behera, alde batetik bestera…) edo denboraren arabera (hasieratik bukaerara…), orokorretik zehatzera…- Borradorea egin eta idatzi.- Idatzia berrikusi eta zuzendu.Deskripzioak, gehienetan, narrazioetan (ipuinetan edo kontaketan), azalpenetan edo gutunetan agertzen dira.

TXAKURRA: GIZAKIAREN LAGUNA

Argazkian ikusten den animalia txakurra da.

Animalia hau gizakia baino txikiagoa da. Bere burua ez da oso handia, baina, belarriak luze samarrak ditu, horregatik muturra estalia dauka. Gorputza iletsua du.

Kolore askotako txakurrak daude eta mota askotakoak ere: artzain txakurrak, ehiza txakurrak, etxeak zaintzeko txakurrak...

Etxe animalia honek zentzumenak oso garatuak ditu, batez ere, entzumena eta usaimena. Horrexegatik inor baino lehen konturatzen da norbait hurbiltzen zaionean.

Lau hanketan ibiltzen da beste animalia batzuk bezala; bere hanka indartsuei esker korrika asko egiten du.

Gizakiarekin oso harreman onak ditu, etxeetan bizi baita normalean. Oso maitagarria da, beraz, esaten da gizakiaren lagunik onena dela.

Txakurra haragijalea dela esan dezakegu, baina, gizakiarekin bizi denez denetarik jaten du. Haragia asko gustatzen zaio eta batez ere hezurrak; horretarako letaginak izeneko hortz luze eta zorrotzak eta hagin txikitzaileak dituzte. Hirietan bizi direnek txakur-jana jan behar izaten dute askotan.

Ugaztun guztiak bezala txakurkumeak amaren sabeletik jaiotzen dira eta gero, denbora batean, amaren esneaz elikatzen dira; bost edo sei kume izan ditzake txakur eme batek aldiro.

Txakurra, gure lagun izatea nahi badugu, zaindu egin behar da eta errespetuarekin tratatu.

HizkuntzaEzaugarriak

HITZ MOTAK:Izenburua: Deskribapenaren sarrera da.Izenak: arruntak (burua, hankak, haginak...)Adjektiboak (indartsua, maitagarria...)SinonimoakIzen sintagmako esaldiak (dirudi, beraz, horrexegatik..)

ADITZA Orainaldia erabiltzen da. Hirugarren pertsonan (singularra edo plurala) deskribatzen da.

ESALDIAK:Orokorrean sinpleak dira, edo koordinatuak edo justa-postuak. Zentzu literarioa emateko subordinatuak erabiltzen dira.

KONEKTOREAK:banaketa (alde batetik, bestetik…)

ERREKURTSO LITERARIOAK:Zerrendaketak: konparaketak (...baino txikiagoa, ...bezain handia,) metaforak, pertsonifikazioak,…

9

3.2 GUTUNA.Idatzizko mezuak, beste toki batean daudenei zuzenduak. Idatzizko

elkarrizketa antzekoa da baina denboran luzatua.

Hemen, lagunarteko gutuna landuko dugu. (partaideen artean konfiantza dago eta tonua ez formala da).

Estruktura: Helbidea, data( tokia eta urtea-hilabetea-eguna) , agurra ( Kaixo, Aupa, Adiskidea, Zer moduz?,…), gorputza (kontatu nahi ditugun gora-beherak agertzen dira hemen) ,azken agurra (Agur, Ondo pasa, Hurrengo arte, Ondo ibili, Adio,…), izenpena eta oharra (ahaztu egin zaigun zerbait gehitzeko).

10

IKER GARMENDIAIturrimurri Eskola31801 Altsasu (Nafarroa)

HELBIDEA

Iruñean, 2006ko maiatzaren 8anDATA

Kaixo Iker: AGURRA

Lehenengo aldia da gutuna idazten dudala. Irakasleak esan digu lagunak egin ahal ditugula gutunak idazten. Iruñean bizi naiz, Zabalgune auzoan. Ikastola etxetik hurbil dago. Baina eguraldi txarra egiten duenean autobusa hartzen dut (villavesa deitzen diogu hemen). Anai txikiagoa badut. Nahiko astuna da, hala ere, ongi konpontzen gara. Katutxo bat daukat, Mixin izenekoa. Jolastea asko gustatzen zaio. Arratsaldetan eskubaloian jolasten dut. Ez gara oso onak baina gustura ibiltzen naiz. Beno, zure gutuna jasotzeko desioan nago. Idatzi azkar.

Ondo ibili.Uxue.

Oharra: Gure irakasleak Maite du izena.

GORPUTZA

AZKEN AGURRA

IZENPENA

OHARRA

Hitz mota.Elkarrizketan erabiltzen diren hitzak (familia artekoak, lagun artekoak …) Lexikoa askotan errepikatzen da.

Aditz denbora.Orainaldia da maizena ematen dena, elkarrizketan bezala berehalako gauzak kontatzen baitira. Hala ere, narrazioak erabiltzen diren heinean, lehenaldiko eta geroko aditzak erabiltzen dira ere.

EsaldiakKolokialak dira, gehien bat. Askotan ez da esaldiaren ordena errespetatzen hitz egiten den moduan idazten baita. Ordena psikologikoa ematen da , markatu nahi dena galdegaia bihurtzen da. Kontaketa moduko esaldiak ekoizten dira: amaitu gabeak, oso formalak ez direnak, etendura-puntuekin amaitzen direnak. Esaldien arteko lotura justaposizioa da gehienetan . Mendeko esaldiak gutxiagotan agertzen dira. Konektore logikoak ez dira oso ohikoak, elkarrizketakoak, berriz, maizago agertzen dira.

KonektoreakGEHITZEKO: KONPARATZEKO: Gainera Era bereanBaita ere BerdintsuBerriro Modu bereanAzkenikKONTRAKOA: BESTE BATZUK:Hala ere BenoBestalde JakinaBaina Ulertzen duzu?Hala eta guztiz ere Baldin baEdozein kasutanDena denNolanahi ereEdozein modutan

Errekurtso literarioakAtsotitzak, esaldi eginak, ironiak, konparaketak, metaforak, hiperboleak, pleonasmoak, perifrasiak.

11

3.3.- NARRAZIOA Testu antolaketa

HELBURUA: Gertatutakoa kontatzea (erreala edo fikziozkoa) informatzeko (berria, gertaera,…) edo entretenitzeko (ipuina, nobela, fabula…)

EGITURA: Lineala da.Hasiera-garapena-bukaera. Aurkezpena-arazoa- soluzioa. Estruktura aldatu daiteke narrazioaren erditik edo bukaeratik hasita, edo bi garaien artean paragrafoak txandaka ematen,…

ELEMENTUAK:- Narratzailea: gertaera kontatzen duena da. Pertsonai nagusiak edo beste batek barnetik kontatu ahal du (1. Pertsonan) edo kanpotik (3. Pertsona) - Pertsonaiak: istorioan parte hartzen dutenak. Deskribatuak agertzen dira: ezaugarri nagusiak, fisikoa…Tartekatzen diren elkarrizketetan hartzen dute parte.- Gertaera: istorioa osatzen dituzten gora beherak.- Tokia: gertaeraren espazioa.- Denbora: gertaeran denbora. Narrazioa eta gertaera denbora berean izan ahal dira edo gertaera lehenago izan ahal da.

GAZTELU MISTERIOTSUA

Ipuin hau nire lagun baten aitonak kontatu zigun.

Udako goiz batean Nikol jaiki, egunero bezala gosaldu eta bere aitonaren etxera joatea pentsatu du. Kalera ateratzean gaztelu dotore batekin topo egiten du.

-Hauxe izango da nire aitonak kontatu zigun ipuineko gaztelua.-pentsatu zuen.

Bi aldiz pentsatu gabe, Nikol barrura sartzen da. Kanpotik polita baldin bazen gaztelua, barrutik izugarri dotorea zen. Gelak handiak eta ongi apainduak ziren, luxuxko altzariak, urrezko erlojuak, marmolezko eskailerak...

Gazteluan familia bat bizi zen. Familia hori erregeak, erreginak eta printzesa batek osatzen zuten. Erreginak Silver zuen izena eta printzesak Golden.

Erregina ez zen batere zoriontsua, jenio txarrekoa ematen zuen. Nikol ikustean deika hasi zitzaion:- Baietz ni izan munduko emakumerik politena!Ba... ez ,zu ez zara- erantzun zion Nikolek.- Orduan nor da?-jarraitu zuen galdezka erreginak, amorru bizian.- Zure alaba, Golden, politagoa da.

Hau entzutean erreginak, ohean sartu eta zin egin zuen ez zela berriro altxatuko bere alabaren bihotza eta gibela jan arte.Erregea aztoratuta zegoen; emaztea maite zuen ,baina alaba ere bai. 

Nikolek ahuntz bat ehizatu, bihotza eta gibela kendu zizkion eta erreginari eraman zizkion bere alabarenak zirela esanez. Erregina, jan ondoren, sendatu zen.Orduan erregeak Nikoli eskatu zion bere alabarekin ezkontzeko eta beste gaztelu batera bizitzera joateko.

Handik gutxira, Silver erregina bihotzekoak emanda hil egin zen.

HizkuntzaEzaugarriak

HITZ MOTAK:Izen propioak (pertsonaiak: Nikol, Silver, Golden)Adjektiboak (politagoa, dotorea...)Esapideak (bazen behin, behin batean, udako goiz batean…)

ADITZA Lehen aldia erabiltzen da askotan. Orain aldia ere, ekintza momentuan ari dela gertatzen adierazteko. Lehenengo edo hirugarren pertsonan narratzen da.

ESALDIAK:Orokorrean sinpleak dira, edo koordinatuak edo justa-postuak, ekintza erritmo biziagoan kontatzeko asmoz. KONEKTOREAK:Denborazkoak (egun batean, orduan, gero, …) ondoriozkoak (beraz, horren ondorioz, handik gutxira, harrezkero, …)

12

3.4. AZALPEN TESTUATestu antolaketa

HELBURUA: Informatzea, gai bat, era argian eta ordenatuan idaztea, ulergarria izan dezan. EGITURA: Oso aldakorra da.Orokorrean:*Sarrera: gaia aurkezten du eta garapen puntuak aipatzen ditu.*Garapena: idatziaren mamia da. Forma diferenteak izan ahal ditu: galdera-erantzuna, arazoa-soluzioa, eragin-ondorioa, definizioa, deskribapena, konparazioa,…

Ondorioa: oinarrizkoena jasotzen duen bukaerako laburpena.

Azalpenak irudiak, taulak, grafikoak,… eraman ahal ditu.

SANFERMINAK

Sanferminak, Iruñeko festak dira. Mundu osoan zehar ezagunak dira festa ospetsu hauek.

Uztailaren 6an, eguerdiko hamabietan, hasten dira txupinazoa jaurtitzearekin batera, Udalaren plazan. Ekitaldi hau urtero oso jendetsua izaten da.

Prozesioa. Uztailaren 7ko goizean alde zaharreko karriketan barna prozesioan eramaten dute santuaren irudia. Bertan, hiriko agintariak, erraldoiak, buruhandiak, dantzariak, udaleko musika bandak eta herritar ugarik parte hartzen dute.

Janzkera. Normalean jendea txuriz janzten da, praka edo gona eta alkondora edo kamiseta. Lepoan zapi gorri bat eta gerrian faja gorria.

Entzierroa ekitaldirik ezagunena da eta gure mugetatik kanpo Saferminei ospe handiena eman diena.Goizeko 8etan abiatzen da eta hauxe da ohiko ibilbidea: Santo Domingoko aldapa, Udal Plaza, Mercaderes kalea, Estafeta kalea, Telefónica-ko tartea eta Zezen Plaza.

Lehenengo suziriarekin batera ateratzen dira zezenak Santo Domingo kalera. Hiru minutu barru zezen plazan daude, istripurik izan ezean; orduan, bigarren suziria botatzen da eta ikuiluetara sartzen direnean hirugarrena botatzen da.

Zezenketa. Arratsaldero zezenketa ospatzen da. Giro paregabea dago egunero zezen plazan. Jendea berenduarekin joaten da, batez ere, peñetako jendea. Peña bakoitzak pankarta bat eramaten du eta bere musika; zezenketa ondoren musika bandarekin Iruñeko kaleak alaitzen dituzte.

Gaur egun, sobera korrikalari biltzen da eta kale osoa betetzen duten mutilez inguraturik egiten dute korrika zezenek. Emakumezko gutxi sartzen da entzierroko ibilbidean.

Barrakak. Mota askotako barrakak jartzen dira: noria, zaldiko-maldikoak, tiroketa, zirkoa.

Su artifizialak. Gaueko 11etan hasten dira. Hogeiren bat minutu luzatzen da eta batzuetan musika jartzen zaie. Ikusgarria izaten da.

Dantza edozein plazatan aurki daiteke. Jende asko joaten da eta oso gustura egoten da.

Erraldoiak eta kilikiak egunero goizez autobus geltokitik ateratzen dira txarangekin batera. Kilikiek jendea jotzen dute. Lau bikote erraldoi dira: europarrak, afrikarrak, asiarrak, arabiarrak

Pobre de mi, azken ikuskizuna da. Uztailaren 14an gaueko 12etan udal plazan biltzen da jendea, kandela eskuan daramala eta "Pobre de mí" tradizionala abestuz.

Sanferminak besta irekiak eta dibertigarriak dira. Protagonista nagusiak iruñarrak dira, baina, kanpotarrak etxean daudela sentiarazten dituztenak. Bederatzi egunetan, Iruñea alaitasunaren munduko hiriburu bihurtzen da. Zatoz eta ongi pasa!!!

HizkuntzaEzaugarriak

HITZ MOTAK:Izen teknikoakAdjektibo espezifikoakIzen sintagmaren osagarriak

ADITZA Orain aldia orokorrean. Inpertsonalak dira (Osatu, oinarritu, …).

ESALDIAK:Orokorrean sinpleak dira, edo koordinatuak edo justa-postuak. Baina baita subordinatuak: adjektibalak eta adberbialak (kausalak-elako, finalak-tarako, baldintza,…)Ikuspuntu objektiboa.

KONEKTOREAK:Ordenezkoak (Lehenengoan, bigarrenean, laburtzeko, gaiaz aldatua, ..) logikoak (kausala, azalpenekoa, konparazioa,…) eta besteak (adibidez, hala ere, …)

13