“Testamenti”Ligjëratae Fundit e Akademik EsatStavilecit

PËRPUNOI: REFIK MUSTAFA

MCMXLII-MMXVIn memoriam of Esat Stavileci

AkademikEsatStavilecitashmëindjerë, nëligjeratën

përshëndetëseme studentëte UniversitetittëPrishtinës, tëdhënë

para pensionimittëtij, edhepsevitemëparë, tashmëkjoligjeratë

mjaftprekëseporedhemotivuespërtëgjithëne, pokonsiderohetsi

njënga”testamentet” mëtëmiralënëpërgjeneratate reja.

AkademikStavilecikalënënjëthesarpërplotë”testamente” të

shkencëse urtësisë, icilinukrreshtisëpunuaripërdijeasnjëherë

”Nukmëmbantëmërzitursot vetëmmallipërmotrën,

tashmëtëndjerëprejnjë jave,

poredhemomenti indarjesnganjëmjedisnëtëcilin

kamkaluargatinjëgjysëmshekulli të jetëssime.

Prandaj, nukmundtëndahemprej jush, pa iu lënëdisa

“porosi të jetësdhetëkohës”.

Për45 vjetnëFakultetinJuridik tëUniversitetit tëPrishtinës(1

tetor1965 –1 tetor2010) dhenëjetëntime, kammbajtur

parasyshkëshillën: në jetëbënvetëmatëqëduhet tëbësh,

mosbënatëqës’duhet tëbësh! E pranojse kamlindurme

fat. Fatimëimadhinjeriutështëtë lindëshme fat! Me fat

ështëta meritoshlindjen! Kush e meriton lindjen, e katë lehtë

vdekjen!

Herëtkammësuarse kushjam dhekushmundtëbëhem.

Nësenukdi se kushje, nukdo tëdish as kushdo të jesh!

Njeri ideal ështëaiqëdi se nukkanjeri ideal!

Sot “podal nganjëderë” nëtëcilënkamhyrëpara 45 vjetësh.

Eshtëfat imadhtëpresështëdalëshngaderanëtëcilënke

hyrë! Nga tëgjithadyertmëtëmirat janëdyerte hapura; ngatë

gjithëçelësat janëataqëhapintëgjithadyert! Nëjetënukkam

ndeshurnëdyer tëmbyllura. Kam përdorçelësatqëm’ikanë

hapurtëgjithadyertdhepërkëtëndihemkrenar!

Psepolargohem? Përherëkamkonsideruarse mëmirëështë

të largoheshse të të largojnë! Eshtëpëlqyernjëaforizëmi imi:

ne shqiptarëtsikurnukdimëse kurështëmjaft! Kam dashur

qëme shembullintimtëdëshmoj tëkundërtën! Eshtëmjaft

nëse “le pas vetes” ataqëmundtëtrashëgojnë: dyasistentë

doktorëshkencashnëkëtëfakultetdhedyasistentëdoktorë

shkencashnëUniversitetineEuropësJuglindorenëTetovë.

Kam ecurnëpërnjërrugëtëmesme, sepseshumëherëtmëkishin

mësuarse mesiështëiartë.

Sot popërshendetëmme judheme institucioninnëtëcilinkampunuar45

vjet. Po mbajnjëfjalëqëmundtëkualifikohetnënjëligjeratëlamtumirëse.

Kush mbanligjeratëlamtumirëseduhetta ketëmerituarligjëratën

inauguruese.

Lartësiae bjeshkës“nukmatetme sy”, por“me këmbë!”.

Nëjetëntime kamecurkëmbë, qëtë“mosmëmashtrojnësytë!”.

Pyetjae parëme tëcilënu jam drejtuar studentëve të

gjeneratës sime tëparëkaqenë: sipëlqeni t’ju flas: me gjuhën

dhestiline rëndë të juristit që tëmë “konsideroni tëmençëm”,

pa mëkuptuarasgjë, apome gjuhëndhestiline lehtë të juristit,

që “t’ikuptoni tëgjitha”.

Besojse mëkakuptuarshumica. Mëvjenkeqpëratëpakicë

qënukkadashur tëmëkuptojë!

Jetaështënjëmësimqë “mundtëmësohet”, porqë “nukmundtë

porositet!”.

Jeta, nëtëshumtën, ingjanëtregëtisë: nëtëmundtë investoshtë

gjitha, poredhemund t’ihumbështëgjitha, nësenukiadel ta

menaxhoshmirë. Përfundimibëhet iqartë: mëpakkënaqemime atë

qëkemiarritur, se me atënëtëcilënshpresojmë!

Shpresaështë “pasuriamëe madhe” e atyreqës’kanëasgjë! Varfëria

dheshpresajanë “nënëe bijë”: sa “merreshme bijën, e harron

nënën!”.

Nuke kammenduarse do tëqëndrojaqgjatënëkëtë

profesion. Kjoma kujtonnjërënprejbarsoletavemëtëmiraqë

kamdëgjuarndonjëherë: kurnjëdyzetvjeçare kishindënuar

me pesëdhjetvjetburg, i ishtedrejtuar trupitgjykuesme:

faleminderës, nuke kamditurse do të jetojaqgjatë!

Dyzete pesëvjetnëkatedrëne profesoritmundtëtëmbajnë

dhetëtëushqejnëvetëmstudentët. Falenderimi imështëpër

ta.

Ti je aiqëtë tjerëtmendojnëpërTy, e jo aiqëmendonpërvetën

tënde! Jufalenderojngazemrapërkonsideratënqëkeni

shprehurpërpersonalitetin timdhepërpunëntime nëmbarimtë

testevetuajanëprovimine fundit.

Pranojse mëkanëshpëtuar lotëtpërgatishmërinëe një

kolegeshetuajqëkishteshkruarnëfund të testit tëprovimit: jam

tridhjetekatërvjeçare: do ‘jukishafalurpesëvjet të jetëssimeqë

të ligjëronimëgjatëdheqëtë jetonimëshumë!

Asnjëherënukkamkaluarnë faqëne dytëpa e mësuar

tëparën! Askushnukkamësuar tëvrapojëpara se të

mësojë tëecë! Fjalamëe mirëqëe kammësuarprej

anglishtësështë: step by step!

Ardhmeninë nukmund ta përzgjedhësh sigjellënnë

meny! Po të ishtekështu, tëgjithëdo tëkërkoninatëqë

nukdo tëmjaftontepër tëgjithë.

Vetëmaiqëprej jetësnukkërkonasgjë, “përfiton” prejsaj!

Nëjetëduhetqëtëkërkoshshumëqëtëpërfitoshpak.Askush

nukikapërfituar tëgjitha. Mosjetonipa njëmotiv, sepseaiqë

jetonpa motiv “mundedhetëtëmosjetojë!”.

Tëecëshme kohëndo të thotëtëecëshpërparadhetëmos

ktheheshprapa.

C’kuptimkanëseecninëdrejtimtëgabuar?

Jam përpjekurqëtëmose gaboj rrugën. Kam ecurme të

tjerët, e jo kundërtëtjerëve. Kush ecënvetëm, e gabonrrugën.

Kush ecënme të tjerët, gjenrrugëtëreja!

Ne mëshumëduamse ç’bëjmë, prandajgabimishtmendojmëse

jeta ”nambetetborxh” përatëqënukbëjmë.

Sillemime padrejtësindaj jetës. Gjysmëne jetëse përmbushimme

dëshira, e gjysmëntjetërme paknaqësipërmospërmbushjene

tyre.

Ambiciamëe madhee rinisëështë “qëmos t’ingjajëgjeneratavetë

mëparshme”, porqë “t’ivjelëtëmirate tyre!”.

Mossynoniatëqëndalohetmëshumëse atëqëlejohet!

Përmbajunikëshillës: asnjëherëmose bënhapin, përparase ta

bëshhapin! Kujdesse edhebudallenjtëbëjnëgarë: kushështë

mëbudallase tjetri! Edhebudallenjtëbëhenrresht: u prin

budallaimëimadh!

Mundimimëimadhështë “mundimime fjalët”. Tëflasëshapo

tëheshtësh? Asjnëherëmoshesht, kurduhet të flasësh;

përherëheshtkurnuke kefjalën!

Njerëzit flasinshumë, sepse “fjalët ikanëfalas!”. Prandaj, flis

tamam!

Prejnjeriutqefletshumë, “mosu tremb”. Trembuprejnjeriutqë

“mendonshumë”.

Aftësinënukmundta fshehësh, si “diellinpas kodrës”.Por, në

mungesëkujdesi, “mundta ndotësh”.

Alarmuese: njerëzitduhet “t’i frikësohenkohës” kurmajmunëtmund

tëkontestojnëse atae kanëprejardhjenprej tyre!

Shoqërohunime më “tëvjetrit”, qëtëmundtëmësonimëshumë;

mos “u shisnimend” me të “vegjëlve”, qëtëdukenimëtëmëdhenj!

“Ruajuni” politikës: nëpolitikënukvlen “tëduase kaminteres”, por

“kaminteres, prandaj tëdua”.

Nukjetojnëiluzionese e tëraqëkambërëështëe kryerdhee përkryer.

Jam përpjekurqëpunëtime ta përshkojëndershmëria: “punëssë

ndershmenukiduhetdrita, edhenësedikushpërpiqetta errësojë”.

Kanjëmendimtëartë: bëjnëpunëtëpagabueshmevetëmataqënuk

punojnë!

Nëjetënukduhettëlejoshqëtëshurdhoheshngaduartrokitjet, sepsemë

vonënukdo t’idëgjoshfërshëllimat. Unëpoikpërparase “tëshurdhohem!”.

Nukkampëlqyerqë“tëdashurohemnëvetveten”. Kam pëlqyertëgjithë

numrate tjerë, përveçnjëshit, prandajasnjëherënukikamdhënëvetës

dhjetëshe.

Asgjënukkammësuartëtjerët, përparase ta mësojëvetentime. Ju

lutem, mësonidhemosmendonise idini tëgjitha.

Nëjetëkampëlqyerqëtëmosprishëmme tëtjerët, pa jundaluatëtjerëve

që“tëprishënme mua”. Eshtënderimadhqënukkanjerime tëcilinnuk

flas.

Thuhetse “njeriune ndershëmnuke urrejnëas tëpandershmit!”.

Ta ruashnderinnëpolitikëështëpunëe vështirë. Eshtëpolitikanimirë

vetëmaiqë“bëngjumëtërahatshëm!”.

Profesionmëtëmirëkamkonsideruaratëqë “tëmësoshtëtjerët”

atëqëke “mësuarpërveten”.

Përherëkamkonsideruarse ështëmëlehtëtëpyesëshse satë

përgjigjesh. Nëjetëkampyeturshumëtëtjerët, pormëkanëpyetur

edhemëshumë.

Kam parapëlqyer “përgjigjet figurative”.

Kur mëkanëpyeturpër “procesine zgjidhjessëçështjessë

Kosovës”, jam përgjigjurse procesido të jetëmëkompleksse që

“poparaqitet”; mëivështirëse që “pomendohet” dhemëigjatëse

që “poparashikohet”.

Jemivonuarshumëme procesezhvillimore, sepsekemi

shpresuarshumënaivishtse tëtjerëtdo ta bëjnëpunëntonë, pa

vramendjense “mëmirëse me duarte huajandërtohetme duart

tua!”.

Kemi hedhurhapin, pa fikësuarqëllimine madh, prandajkemibërë

gabimenëhapa. Pastaj, jemilëshuarnëvrap, pa pyeturse ç’vlerë

katëvraposh, nëseje nërrugëtëgabuar.

Shumëkushe kadashurangazhimintimnëvendimmarjepolitike.

Kur mëpyesninkuështëEsatStavileci, përgjigjeshame këngëne

ArditGjebresë: “Ja ku jam!”.

Kur mëpyesninpër fatine Mitrovicës, përgjigjesha : “Nuke di këngën

e ShkurteFejzës, Jo nukndahetMitrovica!”.

Kur mëpyesninpërdecentraliziminpërparase tëvendosejpër

statusin, përgjigjesha:

“Nukvendosetkarrocapara kalit”.

Kur mëpyesninse çfarëe ardhmepoipërgatitetKosovës,

përgjigjeshase çfarëe ardhmenukdo tëdëshiroja t’ipërgatitej: që

“drejtësiae vonuar t’idalëdrejtësie cunguar”.

Mënëfund, kurmëpyesninse kurdo tëbëhetmirëme shqiptarët,

përherëkamthënë:”nesër”.

E nesërmjaështëe juajadhemosiafalniaskujttjetër!.

Herëte kamkuptuarse kohaështëvërtetar. Planifikojekohën, sepse

“vetëmme kohëmundtëfitohetkoha!”.

Mosharrose oranukështëvetëm“përta mbajtur”, poredhe“për t’iu

përmbajtur!”.

Kam qëndruarjashtë, porjo largpolitikës. Filozofiaimepolitikeështë: nuk

jam me asnjërin, sepseduaqëtëjemme tëgjithë!

Kujdes: nëpolitikëtëgjithëe pësojnë, dikushmëherëte dikushmëvonë!

Kam parapëlqyertëjetoj jo ngadrejtësia, porpërdrejtësi.

Mëkanëthënëpsenukbëheshavokatqëtëfitoshmëshumë, jam

përgjigjurpikërishtpëratë.

Nukkapadrejtësimëtëmadhese kurdrejtësiashtrembërohet.

Ndërgjegjae pastëre juristit ia “zbardhëfytyrëndrejtësisë”: juristi

do tëduhejqë “përçdoditëta pastrojëndërgjegjën, posikurse

qëe lanëfytyrën”.

Përdisaprocesepolitike jam mbajtur i “rezervuar”. Mëkadalë

përparathëniakineze: edhenësee mendon, mose thuaj; edhe

nësee thua, mose shkruaj; edhenësee shkruan, mose

nëshkruaj.

Por, kampasurparasyshedhekëshillëntjetër: “Tradhtitëmëtë

mëdhabëhenme heshtje: ujëraveqënukecindhenjerëzveqë

heshtin, mosuafalëbesimin!”.

Prandaj, nukkamheshturnëndodhitëpërne dherrethnesh.

Nënjëfjalë tëurtë thuhetse “aiqë iadi rendinheshtjes, duhet ‘ia

mësojërendinedhefjalës”.

Jam përpjekurqëtëmbajnjëqëndrim. I vetminjeriqëmundtë

ndryshojëmendjenështëaiqëkanjëmendje! I vetminjeriqëe

mbanfjalënështëaiqënuke jep!

Fjalënpublikee kammbështeturnëargumente. Argumentiështë

sikurbora: “samëbutëqëbie, aqmëshumëzëvend”.

Nëparaqitjete mianukkammbjellurskepticizëm. Tene njeriu

realist lehtësishtkualifikohetpesimist.

Ciliështëdallimimidis optimistitdhepesimistit?

Përherëkampasurnjëpërgjigje: optimistinukmbanas rripdheas

krahoshanëpantollonate tij. Pesimistimbanedherripinedhe

krahoshat. Unë, përçdorast, mbaj rripin, ikamhequrkrahoshat!

Kam folurdhekamshkruarpërshtetin, përShqipërinëdhepër

Kosovën.

Mëkanëpyeturse çfarëkanëtëpërbashkëtShqipëriadhe

Kosova?

Jam përgjigjur shkurt: ShqipëriadheKosovakanë

tëpërbashkët paaftësinë: nëShqipëri “për ta

mbajtur shtetin”; nëKosovë “për ta bërështetin”.

Kam tërhequr vërejtjense shteti “nukështëmallë

qëshitetnë treg”.

Kam porositur:

I. Nënjëvend kuqeverisetpa demokraci, “luhetme

legjitimitet”.

II. Zgjedhjet vendosinse “kushdo tëqeverisë”, e jo

“çfarëdo të jetëqeverisja”.

III. Nuk janëzgjedhjeatokur “ataqëdo tëzgjidhen, i

zgjedhinataqëdo tëzgjidhen”.

IV. Vetemqeverisjae mirë, e bën “demokracinë të

mundshme”

Po e mbyll fjalëntime me pyetjen: sakohëmëështëdashur

qëta pregatisëkëtë ligjeratë?

Shkurt: tërë jetën!Mbaninëmend: “tëvdesëshindershëmështëmëshumë

se të jetoshindershëm”.

PO E PËRSËRIS POROSINË E PARË: NË JETË BËN

VETËM ATË QË DUHET TË BËSH, MOS BËN ATË QË

S’DUHET TË BËSH!