Jaarverslag2010

Friese Milieu Federatie

2

Inhoudsopgave

Voorwoord 4

Terugblik op 2010 5

Toekomst 6

Indeling jaarverslag 7

Cluster I: Ruimtelijke ordening, Water, Landbouw & Landschap 8

Gebiedsgericht beleid 8 Nationale Landschappen Gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel Gebiedsontwikkeling Franekeradeel/Harlingen Waddeneilanden Advisering nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen Ruimtelijke ordening 12 Advisering nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen Verrommeling Steunpunt deskundigen gebiedsontwikkeling Provinciale verordening Ruimtelijke Ordening Actuele zaken ruimtelijke ordening Gemeenteraadsverkiezingen Omgeving in beweging Coördinator Natuur en Landschap provincie Fryslân

Water 17 Natuurlijke watersystemen Water(schaps)netwerk

Cluster II: Ecologie en Biodiversiteit 20

Flora en Fauna 20 Roofvogels in beeld Draagvlak belang leefomgeving beschermde soorten Natuurcompensatie Actuele zaken ecologie

Natura 2000 24 Programmaleider Ave Natura 2000! Frysk Fûgelpaad

Overleg en bijeenkomsten 26 Provinsjale Krite Kommisje belied/Provinciale Commissie Landelijk Gebied/ Natuurbeschermingsoverleg

Cluster III: Milieu, Duurzaamheid en Transitie 27

Milieu en duurzaamheid 27 Frysk Miljeuplan 2011-2014 Koöperaasje Duorsum Fryslân Awareness afval in Fryslân Verlaging Ecologische voetafdruk Friesland II Milieukwaliteit landelijk gebied Actuele milieuzaken en ontwikkelingen

Mobiliteit 32

3

Cluster IV: Communicatie en Informatie 34

Communicatie en informatie 34Milieunieuws/huis-aan-huiskranten YN en groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân Pers- en extern communicatiebeleidWebsiteJaarverslagProfessionalisering aangesloten organisatiesWisselwerking tussen politiek en samenlevingGroene PeilerNacht van de NachtKlimaatstraatfeestGezamenlijke groene energie-inkoopFriese Milieu Federatie-Servicelijn

Verantwoordingsverklaring code goed bestuurvoor goede doelen 43

Bijlagen 49

Bijlage 1: Balans per 31 december 49 Staat van baten en lasten Toelichting op de balans en staat van baten en lasten Controleverklaring

Bijlage 2: Aangesloten organisaties 55Bijlage 3: Bureaumedewerkers 57Bijlage 4: Nationale Postcode Loterij 58

Bij de voorpaginafoto: de bewoners van de Mr. D.J. Cuipersstraat in Bolsward met hun gewonnen energiebespaardozen. De Mr. Cuipersstraat won het Klimaatstraatfeest 2010.

4

Hoewel het leveren van een jaarverslag lijkt op een jaarlijkse verplichting van verantwoording aan bestuur, leden, subsidiegevers en de Friese maatschappij, willen wij dat niet zo zien. De Friese Milieu Federatie vervult hiermee een taak die als één van de belangrijkste kan worden gezien in haar takenpakket. Immers de cijfermatige verantwoording en de tussentijdse rapportages vinden al plaats als voorwaardelijk voor het verkrijgen van budgetten en beoordeling van de effectiviteit van het werk dat door de federatie wordt verricht. Het jaarverslag geeft ook de gelegenheid om terug te zien naar het voorbije jaar en eventueel con-clusies te trekken uit wat er is gebeurd om daarmee ook een aanzet te geven naar beleid en programmatisch werken voor de toekomst.

De directeur nam afscheid, het bestuur besloot om niet onmiddellijk over te gaan tot een snelle vervulling van de vacature, teneinde denktijd en rust te krijgen over hoe verder met de organisatie en haar positie in het maatschappelijke veld. Bestuur, ledenraad en relevante partijen in het veld gaven aan dat we moeten kijken naar een nieuwe invulling van de algemene taak van de federatie. We voorzien veel meer dan in het verleden een proactieve opstelling en samen met gemeenten en provincie lijnen uitzetten die zorgen dat Friesland de mooiste provincie van Nederland blijft. Dat is een provincie waarin landschap en natuur een organische en duurzame verbinding met het hele maatschappelijke leven in dit gebied vormen. Federatie en provinciebestuur omarmen de methode Elverding, waarbij in een vroeg stadium alle betrokken partijen deelnemen aan het proces van planning en ontwerp. Dan kunnen alle belangen een plaats krijgen in dat proces en wordt het grijpen naar “handremmen” als rechterlijke procedures zeldzaam. Samen met het provinciebestuur zijn we het eens dat deze nieuwe methode van plan-ning en beheer meer resultaat zal hebben. In het afgelopen jaar heb-ben we er al voorbeelden van kunnen zien. We zouden wensen dat een dergelijke coöperatieve aanpak, breed gedragen kan zijn en niet alleen met overheden, maar ook met private partijen.

Het is mooi dat we afgelopen jaar een heldere lijn hebben uitgezet. Dit is ook nodig, want er doemen ook donkere wolken aan de horizon op. Met de nieuwe regering is het duidelijk dat zij andere prioriteiten stelt: minder aandacht voor natuur en milieu, afschaffen van subsidies, meer verantwoordelijkheid bij de burger. Welke consequenties dat heeft voor de FMF is nog onduidelijk, maar we zullen te maken krijgen met onrus-tige tijden en onzekerheden.

De vacature van directeur is inmiddels vervuld. Het bestuur is vol vertrouwen dat de Friese Milieu Federatie voor de komende jaren een noodzakelijke functie zal hebben en nieuw beleid ingang zal vinden. Uit de toename van leden van de federatie, uit de waardering die we van besturen ondervinden en het belang dat aan de standpunten van de federatie wordt gehecht, kunnen we stellen dat de FMF ook staat voor “Foar Mear Fryslân” met als ondertitel: Samen voor een mooi en duur-zaam Fryslân.

Pieter de Haan Bestuursvoorzitter

Voorwoord

5

De Friese Milieu Federatie was in 2010 volop in het nieuws. Meer dan driehonderd keer - bijna driemaal zoveel als het jaar ervoor - bericht-ten de media over activiteiten van de federatie. Zo doken de media en masse op de stellingname van voorzitter Pieter de Haan om geen tonnen extra zout uit de Friese bodem te halen in verband met de glad-heid. Ook Waddenglas, de Roofvogelcampagne en de Centrale As trokken veel publiciteit. “We hadden afgelopen jaar verscheidene mooie publieksgerichte projecten”, stelt Paul van der Vegt die in 2010 waar-nemend directeur van de Friese Milieu Federatie was. Hij ging aan de slag met de speerpunten uit het nieuwe Meerjarenbeleid van de Friese Milieu Federatie, dat door het bestuur in mei werd vastgesteld. Van der Vegt somt de drie hoofdpunten op: “We wilden meer aandacht voor duurzaamheid en milieu, voor de achterban van de federatie en voor het pro-actief inbrengen van onze ideeën en meningen.” Van der Vegt blikt tevreden terug op het jaar 2010, en constateert dat de drie speerpunten veel aandacht hebben gekregen. De achterban is be-ter bereikt met de nieuwe nieuwsbrief Grrroen, duurzaamheid en milieu kregen een accent door projecten als Awareness Afval en het Klimaat-straatfeest, en ook de pro-actieve inbreng kreeg de nodige aandacht. Fryslân verandert in een steeds duurzamere provincie. Het provinci-ale Frysk Miljeuplan 2011-2014, dat vorig jaar verscheen, is binnen de Friese Milieu Federatie enthousiast ontvangen. Van der Vegt omarmt de milieuambities van de provincie Fryslân en levert graag een bijdrage aan de uitvoering. “Wij vormen voor de provincie een ideale schakel tussen het milieubeleid en de maatschappij. Wij weten wat in de Friese samenleving speelt, staan dicht bij de burger en hebben goede con-tacten met organisaties. Via projecten rond burgerparticipatie, zoals De Groene Peiler, staan wij direct in contact met burgers, en betrekken ze bij beleidsontwikkeling. Projecten zoals de Ecologische Voetafdruk en Expeditie Nij Fryslân hebben we uitgevoerd in het kader van het Frysk Miljeuplan.”

Naast de zichtbare projecten, die veelal de media bereiken, stroopt de Friese Milieu Federatie ook achter de schermen haar mouwen op. Van der Vegt en zijn collega’s namen afgelopen jaar deel aan tientallen stuurgroepen, klankbordgroepen, gebiedscommissies, themagroepen en andere overlegstructuren. “Wij voeren daar namens natuur en milieu het woord waardoor er een juiste balans in de discussie komt. De re-sultaten zijn vaak minder tastbaar, maar zonder onze inbreng krijgen na-tuur en milieu geen stem, en leggen ze het af tegen andere belangen.”

Terugblik op 2010

6

Bij voorkeur praat de Friese Milieu Federatie in een pril beginstadium van de planvorming en -voorbereiding mee, om te voorkomen dat ze later re-actief moet optreden. Voorkantsturing, noemt Hans van der Werf het. Sinds begin 2011 is hij de nieuwe directeur van de Friese Milieu Federa-tie. Als goed voorbeeld van voorkantsturing noemt hij Waddenglas, het glastuinbouwproject waar de federatie met de gemeente Franekeradeel en de provincie afgelopen jaar tot een succesvol compromis wist te ko-men. “Het is uiteindelijk gelukt om gezamenlijk een goed plan op te stel-len. Achteraf zegt iedereen: dat hadden we eerder moeten doen”, zegt Van der Werf. De Centrale As is een voorbeeld waar het toe kan leiden, wanneer in het beginstadium geen goede afspraken worden gemaakt. Van der Werf houdt zichzelf een spiegel voor. “Het had nooit zover mogen komen dat we uiteindelijk voor de Raad van State staan. Helemaal in het begin van het proces, misschien wel tien jaar geleden, hadden we de dis-cussie moeten agenderen over de gewenste sociaaleconomische ontwik-keling van Noordoost Fryslân en hoe we omgaan met vraagstukken rond natuur, landschap en mobiliteit. De gang naar de rechter kent alleen maar verliezers, maar we konden niet anders.” Positief vindt Van der Werf dat de partijen hebben geleerd van het proces rond de Centrale As. Vorig jaar is het zogeheten Elverdingoverleg in het leven geroepen. Het halfjaarlijkse overleg tussen provincie en natuur- en milieuorganisaties is genoemd naar de Commissie Elverding. “Elverding stelde in 2008 dat gebiedsontwikkelingen beter en sneller verlopen als bewoners, overheden en natuurbeschermers er vroegtijdig bij worden betrokken”, vertelt Van der Werf. Het Elverdingoverleg moet zich nog ont-wikkelen, constateerde Van der Werf toen hij de eerste keren aanschoof. “We bespreken de stand van zaken van zo’n dertig projecten, maar we denken nog te weinig mee. Je moet je daarbij ook afvragen waar je meer-waarde zit. Voorkantsturing vraagt ook voor ons een omslag. We willen zélf initiatief nemen en met voorstellen komen. Dat is wennen. Komen we in een vroegtijdig stadium tot een consensus, dan dragen we vervolgens ook verantwoordelijkheid voor die besluiten. We willen als een betrouw-bare partner opereren en onze afspraken nakomen.”

Breder draagvlakEén van de speerpunten waarmee Van der Werf in 2011 aan de slag gaat, is het verstevigen van het netwerk. “We willen in Friesland hét aan-spreekpunt zijn op het gebied van natuur en milieu. Dat betekent nauwer samenwerken met de aangesloten organisaties, en ons nadrukkelijker namens de achterban uitspreken. We hebben een visie en een mening. Laten we die dan ook luid en duidelijk verkondigen. Daarbij willen we ook meer samenwerken met anderen, zoals de landbouw.” Van der Werf streeft naar het boeken van vooral concrete resultaten met aansprekende (voorbeeld)projecten die burgers, overheden en bedrijfsleven aanzetten tot milieuvriendelijk handelen. Mooi voorbeeld vindt hij het initiatief ‘Col-lectieve inkoop Groene Energie’ met Vereniging Eigen Huis. “Met deze en andere succesvolle projecten als Frysk Fûgelpaad en Oars Ite laten we in 2011 de Friezen zien en ervaren hoe belangrijk het is om rekening te houden met natuur en milieu. Alleen als we er allemaal onze schouders onder zetten, lukt het om Fryslân nóg mooier en duurzamer te maken.”

Toekomst

7

De Friese Milieu Federatie wordt voor een deel gefinancierd door de provincie Fryslân. In het werkplan 2010 van de federatie, getiteld ‘Koersversterkend op weg naar een Duurzaam Fryslân’, zijn de projec-ten verdeeld onder vier clusters, die ook de leidraad vormen voor dit jaarverslag:- Cluster Ruimtelijke Ordening, Landbouw, Landschap en Water- Cluster Ecologie en Biodiversiteit - Cluster Milieu, Duurzaamheid en Transitie - Cluster Communicatie en Informatie.

Per cluster zijn er meerdere programmaonderdelen, die op hun beurt weer bestaan uit een aantal projecten. In het Cluster Ecologie en Biodi-versiteit zijn dat bijvoorbeeld Flora en Fauna, Natura 2000, en Overleg en bijeenkomsten. Een groot aantal programmaonderdelen wordt in dit jaarverslag ingeleid door medewerkers van de Friese Milieu Federatie. In de loop van 2010 is het werkplan in overleg met de provincie op een aantal punten aangepast.

Voor het beschrijven van de producten gebruikt de Friese Milieu Fede-ratie de zogeheten SMART-systematiek. Die houdt in dat doelen speci-fiek (S), meetbaar (M), acceptabel (A) en realistisch (R) moeten zijn. Elk project staat in het werkplan beschreven volgens een vast stramien van achtergrond, doel, resultaat, product, doelgroep en inzet. Dit stramien wordt ook in het jaarverslag gebruikt. Per project wordt aangegeven wat het doel was, wat er is gedaan (de inzet) en tot wat het heeft geleid (het resultaat). Voordeel van deze systematiek is dat helder wordt wat de plannen waren en wat er is gebeurd.

Indeling jaarverslag

8

Fryslân is de mooiste, meest natuurlijke en aantrekkelijkste provincie van ons land (onderzoek Nederlands Cultuur Landschap). De uitda-ging is om dat zo te houden en de kansen die er liggen te benutten. De Friese Milieu Federatie maakt zich sterk voor een vitale provincie die klaar is voor de toekomst. Wij zoeken daarvoor nadrukkelijk de samenwerking met burgers, overheden, bedrijfsleven en onze eigen achterban. Bij voorkeur wachten we bij ruimtelijke ontwikkelingen niet af, om achteraf de plannen te beoordelen, maar laten we al in het prille begin onze standpunten horen. Het project Waddenglas liet in 2010 het positieve resultaat van constructief overleg zien. Nog liever zetten we nóg een stap terug, en formuleren we eerst met onze achterban een eigen agenda voor de gehele regio. Dan beschrijven we bijvoorbeeld de kernkwaliteiten als duisternis en weidsheid. Het nieuwe, veelbelovende Streekhuismodel van de provincie Fryslân sluit naadloos aan bij deze aanpak. Onze visie haalt niet altijd de eindstreep. Zo zette het Wet-terskip Fryslân een voorlopige streep door een natuurlijk boezempeil. Desondanks constateren we dat Fryslân de juiste koers vaart. Er komt steeds meer aandacht voor natuur, landschap en cultuurhistorie. Dat biedt hoop voor de toekomst.

Gebiedsgericht beleid

De Friese Milieu Federatie neemt deel aan verschillende overlegstruc-turen om het gebiedsgerichte beleid vorm te geven. Zo behartigt de federatie de natuurbelangen in de Stuurgroep Noardlike Fryske Wâl-den, de stuurgroep gebiedsontwikkeling Franekeradeel/Harlingen en is zij vertegenwoordigd in het Gebiedsplatform Noordoost Fryslân en het gebiedsplatform Zuidwest Fryslân. “Betrokkenheid van de federatie is belangrijk om te zorgen dat natuur, milieu en landschap voldoende aandacht krijgen”, stelt Paul van der Vegt, medewerker water en milieu van de Friese Milieu Federatie, vast. Om dit soort samenwerking in de regio beter in te richten, lanceerde de provincie afgelopen jaar een nieuwe aanpak: het zogeheten Streekhuismodel met een Streekagenda en een Streekhuis. Binnen dit concept geeft de regio zelf aan hoe zij om

wil gaan met de uitdagingen waarvoor zij staat, en hoe zij de kansen wil benutten. Van der Vegt juicht dit model toe. “Het model brengt het ge-biedsgerichte beleid dichter bij de burger. Het sluit bovendien prima aan bij onze ambitie om samen met onze achterban regionaal een natuur- en landschapsagenda op te stellen waar we de komende periode samen mee aan de slag gaan.”In 2010 heeft de provincie ervaring opgedaan met het maken van een Streekhuismodel in twee proefgebieden, waaronder de regio Noordoost Fryslân. De Friese Milieu Federatie ging in die regio met vele natuur- en milieuorganisaties om de tafel zitten om een agenda te formuleren. Ook voor de Waddeneilanden werkte de federatie met een grote groep aan een agenda om de biotoop van de blauwe kiekendief te versterken. “De blauwe kiekendief is op de Waddeneilanden het icoon voor gebieds-ontwikkeling”, legt Van der Vegt uit. Hij ziet de twee projecten als eerste vingeroefeningen. “Voor ons is deze aanpak nieuw. Ik vind het model veelbelovend. Je creëert meer focus op wat je gezamenlijk wilt bereiken. Het prioriteitenlijstje moet wel uitvoerbaar zijn, en niet te algemeen en theoretisch blijven. We zijn zeer enthousiast. Komende jaren gaan we binnen alle Friese regio’s met deze aanpak aan de slag.”

Cluster I: Ruimtelijke ordening, Water, Landbouw & Landschap

9

Nationale Landschappen

Doel: Een duurzame en zo integraal mogelijke aanpak van landschaps-behoud en -ontwikkeling, gedragen door de betrokken partijen en de bewoners.

Inzet: De Friese Milieu Federatie organiseerde en coördineerde voor het Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden vijf bijeenkomsten over afstemming van en samenwerking tussen natuurorganisaties en themaleden natuur en milieu in de werkgroepen Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden. De Friese Milieu Federatie was voorzitter en secre-taris van de bijeenkomsten. De Friese Milieu Federatie heeft tevens als lid van de Coördinatie Ambtelijk Overleg (CAO) ten behoeve van de Stuurgroep vergaderingen Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden vier bijeenkomsten bij-gewoond. Met de twee leden die vanuit natuur en milieu in de Stuurgroep zitting hebben, heeft afstemming en overleg plaatsgevonden ter voorbereiding van de twee vergaderin-gen van de Stuurgroep.

Het Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden heeft voor het eerst in Nederland een dag van het Nationale Land-schap georganiseerd. De Friese Milieu Federatie was daarbij aanwezig, als lid van het coördinerend ambtelijk overleg, en heeft meegedraaid in de workshops. Naar aanleiding van de uitkomsten van de workshops is onder andere een geza-menlijk manifest opgesteld over de waarde van de Nationale Landschappen en wat er nodig is om ze in stand te houden en te verbeteren. Het manifest is verzonden naar de minis-teries van LNV en VROM met de oproep zich in te blijven zetten, ook financieel, voor de uitvoering van het beleid.

De Friese Milieu Federatie heeft aan de kwartiermaker haar visie gegeven over een betere organisatiestructuur voor het Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden en de sa-

menhang met andere overlegsituaties in noordoost Fryslân. Als lid van de voorbereidingsgroep workshop kernkwalitei-

ten Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden werkte de Friese Milieu Federatie mee aan de inhoudelijke voorbe-reiding en evaluatie van de workshop.

Voor het Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân was de Friese Milieu Federatie aanwezig bij de netwerkbijeenkomst van plattelandsprojecten met als hoofdthema het Nationale Landschap. Tijdens de bijeenkomst gaf de Friese Milieu Federatie een presentatie van de promotiefilm Grutsk. Ook is kennis gemaakt met de ambassadeurs voor het Nationale Landschap Zuidwest Fryslân, zijn contacten gelegd met Plattelandsprojecten Nationaal Landschap Zuidwest Frys-lân over de toekomst en is een interview gegeven over het Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân aan de coördinator plattelandsprojecten.

Resultaat: Door intensieve samenwerking tussen de natuur- en milieu-organisaties is in zowel het Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden als in het Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân meer aandacht gekomen voor natuur, landschap en cultuurhistorie. Ook zijn de organisaties nauwer betrokken bij de planvorming en hebben ze meer inbreng gehad door deelname in de verschillende themagroepen. Er is een aan-zet gegeven voor een integrale aanpak van natuur- en land-schapsontwikkeling. Het beleid en de concretisering van natuur- en landschapsontwikkeling werd voorheen vooral vanuit het perspectief van de agrariërs opgesteld en uitge-voerd. Nu dragen de natuur- en milieuorganisaties duidelijk hun steentje bij en is het geheel meer integraal geworden.

Een van de belangrijkste conclusies van de workshop kernkwaliteiten Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden is dat de borging van de kernkwaliteiten goed geregeld dient te worden en dat regiobranding belangrijk

10

is. In samenwerking met betrokken natuurorganisaties en deelnemers aan de themagroepen van het Nationale Land-schap Noardlike Fryske Wâlden is een voorlopige regionale agenda ontwikkeld. Hierin staan de belangrijkste doelen voor de komende periode. Binnen het Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân heeft de Friese Milieu Federatie een positie verworven voor de toekomst. Er wordt een rol voor de fede-ratie voorzien, namelijk in een soort Stuurgroep genaamd ‘de Lanskippers’.

Gebiedsontwikkeling Ferwerderadiel

Inzet: Coördinatie en secretariaat gevoerd voor natuur- en mili-euorganisaties betrokken bij de gebiedsontwikkeling Fer-werderadiel; twee achterbanbijeenkomsten georganiseerd mede ter stimulering en ondersteuning van de themaleden in de gebiedscommissie. Verschillende keren contacten onderhouden met de projectleiders over het proces en wat er bereikt is.

Contact gezocht met de voorzitter van de Gebiedscommis-sie. De Friese Milieu Federatie heeft haar zorgen uitgespro-ken over de trage gang van zaken.

Resultaat: Afspraken gemaakt over een betere informatievoorziening over het gebiedsproject naar de Friese Milieu Federatie. Deze afspraken zijn nageleefd. De Friese Milieu Federatie heeft de informatie en strategie samen met andere natuur- en milieuorganisaties besproken met de themaleden in de gebiedscommissie. Er zijn veranderingen in de organisatie aangebracht waardoor het proces op gang gekomen is. Themaleden zijn ondersteund en gestimuleerd om hun werk in de Commissie en de werkgroepen goed te kunnen uitvoe-ren.

Gebiedsontwikkeling Franekeradeel/Harlingen

Inzet: Bijdrage geleverd aan gebiedsontwikkeling in Franekera-deel/Harlingen: vijf Stuurgroepvergaderingen bijgewoond, inspraak gegeven op inrichtingsplan. Een bijdrage geleverd aan het landelijke onderzoek ‘Met vereende krachten’. Een onderzoek van het Ministerie van LNV naar gebiedscoalities en hun zelf organiserend vermogen en gebiedscoalities als beleidsinstrument. Het betrof onderzoek naar samenwerking in vier verschillende gebiedscoalities in Nederland, waarvan gebiedsontwikkeling Franekeradeel/Harlingen er een was.

Resultaat: Een aantal punten in de gebiedsontwikkeling in Frane-keradeel/Harlingen met betrekking tot natuur en milieu is gehonoreerd. Het gebiedsplan is aangepast. Daarnaast heeft de Friese Milieu Federatie bij herhaling haar zorgen en teleurstelling uitgesproken over het ontbreken van financi-ele middelen voor een groot deel van de natuur-, milieu- en landschapsmaatregelen. De uitkomsten van het landelijke onderzoek ‘Met vereende krachten’ zijn richtinggevend ge-weest voor de ontwikkeling van de provinciale beleidsnotitie over de Streekagenda.

Waddeneilanden

Inzet: Ideeën aangeleverd voor projectplannen op de Wadden-eilanden voor de themaleden in het gebiedsplatform. On-dersteuning gegeven aan themaleden natuur en milieu in plattelandsproject de Wadden.

Verschillende partijen waaronder natuur- en milieuorgani-saties, bij elkaar gebracht onder andere om draagvlak te creëren voor een breed integraal op te zetten project op alle Waddeneilanden met de blauwe kiekendief als uitgangspunt.

11

Resultaat: Regionale inbreng in de gebiedsprocessen ondersteund door de Friese Milieu Federatie. Het project op alle Wadden-eilanden met de blauwe kiekendief als uitgangspunt wordt in 2011 verder uitgewerkt en kan dienen als een soort blauw-druk (Streekagenda) voor integrale ontwikkelingen.

Advisering nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen

Doel: Als belangenbehartigende organisatie adequaat inspelen op actuele kwesties op grond van vragen of andere input uit de aangesloten organisaties of van inwoners van Fryslân.

Inzet: MER continuering zoutwinning Noordwest Fryslân bestu-deerd en afgestemd met It Fryske Gea, Natuurmonumenten en de Waddenvereniging. De Friese Milieu Federatie is me-deondertekenaar van de gezamenlijke reactie, waarin o.a. is aangegeven dat er (te) veel onzekerheden zijn over de effec-ten van een eventuele zoutwinning onder de Waddenzee.

Kennisgenomen van een nieuw concept van de provincie (Streekhuisgedachte) over hoe de provincie in de toekomst plattelandsbeleid wil organiseren.

Resultaat: Inspraakreactie op de MER continuering zoutwinning Noord-west Fryslân ingediend bij het Ministerie van Economische Zaken. Inzicht in de Streekhuisgedachte: de Friese Milieu Federatie heeft zich hierover laten informeren en haar visie gegeven. Door middel van een notitie is de Streekhuisge-dachte besproken met een aantal natuur- en milieuorganisa-ties en themaleden in werkgroepen.

12

Ruimtelijke ordening

Over de ontwikkeling van de uitbreiding van het glastuinbouw bij Sex-bierum - het project Waddenglas - lukte het de Friese Milieu Federa-tie om overeenstemming te bereiken. Constructief overleg tussen de Friese Milieu Federatie, de gemeente Franekeradeel en de provincie Fryslân leidde tot een klinkend resultaat en aanpassing van het bestem-mingsplan. Het nieuwe tuinbouwgebied Waddenglas komt er, maar mét stringente eisen aan de bedrijven om lichthinder te voorkomen. Arnoud de Vries, medewerker natuur, landschap en ruimtelijke ordening van de Friese Milieu Federatie, is tevreden over het resultaat. Begin 2010 trok de Raad van State een forse streep door het project Waddenglas. Een gunstige uitspraak voor de Friese Milieu Federatie, maar juichen deed De Vries niet. “We wilden de gang naar de rechter voorkomen, maar dat lukte niet. Helaas was de uitspraak nodig om er vervolgens samen uit te komen. Sindsdien hebben we goed overleg gevoerd met de gemeente en de provincie. Het kassengebied ligt vlakbij de Waddenzee, waar het licht invloed kan hebben op de vogels.

We hebben verscheidene scenario’s met lichthinder laten doorrekenen. Afgesproken is onder meer dat de tuinders een nieuw, innovatief doek gaan toepassen om het licht te reduceren. Ook wordt het plan niet in één keer, maar gefaseerd uitgevoerd, en doen de tuinders mee aan een collectief duurzaam energiesysteem.” Waddenglas laat volgens De Vries het succes van constructief overleg zien. “Nóg beter is om in een begin-stadium van planvorming tot een vergelijk te komen. Neem het recente plan om een windmolenpark te bouwen in de oksel van de Afsluitdijk bij Zurich. Een buitengewoon slecht en kansloos plan. De windmolens komen met de voeten in het IJsselmeer te staan, een natuurgebied dat is beschermd door een waslijst aan richtlijnen. Daar ga je geen windtur-bines bouwen. Ook het geplande Windmolenpark Kollumerland bij het Lauwersmeer keuren wij af. Wij promoten grootschalige windenergie, maar plaats de windturbines bij industriezones als de A7 en de Wester-gozone. Daar is de overlast voor de natuur beperkt.”

13

Advisering nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen

Doel: Vroegtijdig via structuur- of bestemmingsplannen, milieuef-fectrapportages, overleggen en milieuvergunningen natuur en milieu beschermen en/of verbeteren. Daarbij ook kijken naar handhaafbare regelgeving.

Inzet: De Friese Milieu Federatie heeft inzet gepleegd op de vol-gende onderwerpen:

- Waddenglas (brieven o.a. voorontwerp bestemmingsplan, bestuurlijk en ambtelijk overleg);

-Het provinciale windmolenbeleid Windstreek; - Windmolenplannen in Bolsward, Kollumerland en Warns; -Friese Meren Project; - Bestemmingsplan de Papiermolen in de gemeente Sùd-

west Fryslân (voormalige gemeente Wûnseradiel); -Congres bedrijventerreinenbeleid Fryslân; -Inbreng 11-stedenvaarroute; - Gezamenlijke input/strategie i.v.m. het Investeringsbudget

Landelijk Gebied (ILG); - Spoorlijn en rotonde Joure; - Reactie op Nieuw Stroomland te Leeuwarden en aanbieden

film aan wethouder en gemeenteraadsleden drie gemeenten; -Nieuwe hoogspanningsleiding.

Resultaat: Met de gemeente Franekeradeel heeft de Friese Milieu Federatie bestuurlijke afspraken gemaakt om de eisen rond lichtemissies van het nieuwe glastuinbouwgebied nabij Sex-bierum aan te scherpen. Grofweg zal er voortaan maximaal dertig procent minder licht uitgestoten worden. Eveneens zijn afspraken gemaakt over aanscherping van de omvang van het plangebied, het gebruik van duurzame energie en de effecten op vleermuizen.

De mening van de Friese Milieu Federatie over het windmo-

lenbeleid is samen met de terreinbeherende organisaties en de Waddenvereniging kenbaar gemaakt bij provinciale statenleden en bij de ambtenaren van de provincie Fryslân. De inzet van de Friese Milieu Federatie voor het geplande windpark in Kollumerland nabij het Lauwersmeer heeft ertoe geleid dat dit plan van de baan is.

De Friese Milieu Federatie heeft ervoor gezorgd dat de ideeën van de gezamenlijke groene organisaties in het plangebied van de 11-stedenvaarroute zijn ingebracht in het project. Bovendien zijn de ideeën verder geconcretiseerd. In het plangebied is het nu mogelijk om nieuwe natuurgebie-den te ontwikkelen en met elkaar te verbinden.

Naar aanleiding van de plannen voor Nieuw Stroomland aan de rand van Leeuwarden schreef de Friese Milieu Federa-tie een reactie. De reactie is vergezeld van een film over bedrijventerreinen, woonwijken en weidevogels (zie ook onderdeel verrommeling). De film is aangeboden aan Henk Deinum, wethouder van Leeuwarden en verspreid onder alle gemeenteraadsleden van de gemeenten Leeuwarden, Menaldumadeel en Littenseradiel.

Verrommeling

Doel: Zuinig omgaan met de bestaande groene open ruimte en bestaande en nieuwe ontwikkelingen in de omgeving beter afwegen en inpassen.

Inzet: Als afronding van het landelijk samenwerkingsproject Ver-rommeling bestond de mogelijkheid om concrete ideeën aan te reiken om verrommeling terug te dringen. De Friese Milieu Federatie heeft Nieuw Stroomland nabij Leeuwarden bekeken en in de vorm van een film ideeën aangereikt.

14

Resultaat: Een film waarin diverse sprekers ideeën naar voren brengen om de kwaliteit van de ruimte te verbeteren. De ideeën hebben betrekking op bedrijventerreinen, woningbouw en weidevo-gels. De film is te zien op www.denatuurenmilieufederaties.nl.

Steunpunt deskundigen gebiedsontwikkeling

Doel: Versterken inbreng natuur, milieu en landschap in verschil-lende vormen van gebiedsprocessen.

Inzet: Bijeenkomsten met vertegenwoordigers in verschillende gebiedsprocessen en aangesloten organisaties; netwerkont-wikkeling. Organisatie van twee workshops over bestuurlijk onderhandelen voor mensen actief in ruimtelijke- en gebied-sprocessen.

Resultaat: Bijeenkomst georganiseerd voor het Landinrichtingsover-leg met als thema de Midtermreview Provinciaal Meerjaren Programma Landelijk Gebied. Programmavoorbereiding Landinrichtingsoverleg 2011 (thema: wettelijke verkaveling/herijking EHS). Daarnaast is een nieuwe Natuurbescher-mingsvertegenwoordiger voorgedragen.

Voorbereiding en organisatie van twee workshops in 2010. De workshops zullen begin 2011 plaatsvinden. De work-shops zorgen voor meer deskundigheid voor themaleden in de gebiedsplatforms.

Provinciale verordening Ruimtelijke Ordening

Doel: Een verordening waarbij het belang van natuur, landschap en milieu is vastgelegd.

Inzet: Er is naar aanleiding van de voorontwerp en de ontwerp verordening een reactie geschreven.

Resultaat: Een aantal voorstellen van de Friese Milieu Federatie op het gebied van landschap, woningbouw, bedrijventerreinen en natuur zijn opgenomen in het ontwerp van de Provinciale verordening Ruimtelijke Ordening. In de loop van 2011 vindt de vaststelling plaats in de Provinciale Staten.

Actuele zaken ruimtelijke ordening

Doel: Als belangenbehartigende organisatie adequaat inspelen op actuele kwesties inzake ruimtelijke ordening op grond van vragen of andere input uit de aangesloten organisaties of van inwoners van Fryslân.

Inzet: De Stichting Advisering Bestuursrechtspraak voor Milieu en Ruimtelijke Ordening, kortweg StAB, heeft – mede naar aanleiding van het beroep van de Friese Milieu Federatie – een kritisch rapport opgesteld over het bestemmingsplan Zwaagwesteinde (gemeente Dantumadeel). De gemeente ging vervolgens in gesprek met de Friese Milieu Federatie.

Mede op aandringen van de Friese Milieu Federatie deed Atelier Fryslân, een initiatief van de provincie Fryslân om de ruimtelijke kwaliteit een impuls te geven, onderzoek naar de ruimtelijke kwaliteit van bedrijventerreinen. Bij de presentatie van het rapport was de Friese Milieu Federatie van de partij. Eveneens was de Friese Milieu Federatie aanwezig bij de presentatie van het windenergieplan van het Platform Duur-zaam Fryslân (PDF). Voorafgaand daaraan ging de Friese Milieu Federatie in gesprek met PDF over het windenergie-plan. Verder heeft de Friese Milieu Federatie geadviseerd over de aanleg van een aardgastransportleiding.

15

Resultaat: Met de gemeente Dantumadeel zijn afspraken gemaakt over de uitbreidingsplannen voor Zwaagwesteinde, onder meer over de inrichting van het landschap, het groen op de be-drijventerreinen, de wijze van uitbreiding van het geplande bedrijventerrein en het terugdringen van de lichtvervuiling. Naar aanleiding van deze afspraken trok de Friese Milieu Federatie het beroep bij de Raad van State in.

Gemeenteraadsverkiezingen

Doel: Werken aan agendering van natuur- en milieuthema’s tijdens de gemeenteraadsverkiezingen.

Inzet: Verstrekken van informatie over belangrijke natuur- en milieuthema’s aan zowel de kiezer als de nieuwe gemeente-raadsleden.

Resultaat: Aan de kiezer is via de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk

Fryslân en de website van de Friese Milieu Federatie infor-matie verstrekt over de meest belangrijke groene thema’s voor de gemeenteraadsverkiezingen in Fryslân. Toekom-stige raadsleden zijn voorzien van een groen kartonnen vo-gelhuisje waarop de belangrijkste natuur- en milieuthema’s vermeld stonden. Raadsleden zijn via een brief gevraagd om in hun raadswerk natuur- en milieuaspecten voldoende te laten meewegen. Het vogelhuisje was onderdeel van het informatiepakket voor de nieuwe raadsleden.

16

Omgeving in beweging

Doel: Stimuleren inbreng van regionale deskundigheid in gebieds-processen.

Inzet: De Friese Milieu Federatie zette in 2010 haar eerste stappen voor het meewerken aan het gebiedsproject Traverse N31 Harlingen. Er is overleg gevoerd met het projectbureau van de traverse N31 Harlingen en informatie ingewonnen over de planontwikkeling. Daarbij is naar de kansen voor natuur en milieu gekeken.

De Friese Milieu Federatie heeft de excursie Woonnatuur bij-gewoond en er contacten gelegd met allerlei spelers in het veld, zoals woningcorporaties, architecten en overheden. Belangrijkste vraag was: hoe kan natuur de kwaliteit van wonen in stad en dorp vergroten?

Resultaat: Inspiratie opgedaan over nieuwe manieren van participatie van de Friese Milieu Federatie bij dergelijke ontwikkelingen. In 2011 gaat de Friese Milieu Federatie aan de slag met na-tuur in de stedelijke omgeving.

Coördinator Natuur en Landschap provincie Fryslân

Doel: Initiëren en ontwikkelen van initiatieven vanuit het kader na-tuur en landschap ter bevordering van de ruimtelijke kwali-teit van Fryslân.

Inzet: Aanstelling en begeleiding projectvoorbereider natuur en landschap provincie Fryslân.

Resultaat: Er is een bijdrage geleverd aan de realisatie van de doelen uit het provinciaal Meerjarenprogramma Landelijk Gebied en aan de realisering van de restopgave ROM Zuidoost Fryslân. Er is een coördinator natuur en landschap aange-steld die projecten en activiteiten ontwikkelt. De coördinator was betrokken bij dertien projectactiviteiten, waaronder het instellen van overlegstructuren voor Groenblauwe doorade-ring Zuidoost Fryslân, het herstel van eendenkooien, de realisering van ecologische verbindingszones Zuidoost Frys-lân, het projectplan Fryske Marsiggen Iepen, het beplantin-genplan Dongeradeel, het projectplan Flearmûs Ûnderdak, het projectplan Ruimtelijke Kwaliteit en het project Vlaskamp Tuinen. Daarnaast zijn financieringsverzoeken voorbereid voor het boek ‘Wat West is’, het project Vlaskamp Tuinen (onderdeel inventarisatie) en de Visie landgoederenland-schap Beetsterszwaag.

17

Water

Niemand kan zonder water, zeker de Friezen niet. Fryslân en water zijn onafscheidelijk met elkaar verbonden. De komende jaren staan we voor grote wateropgaven; het klimaat verandert en het water is van onvol-doende kwaliteit. Om de rol van gemeenten bij deze wateropgaven te benadrukken, stelde de Friese Milieu Federatie in 2010 een brochure op met tien waterwensen, zoals ‘Geen schoon regenwater in het vuil-waterriool’ en ‘Natuurvriendelijke inrichting en onderhoud van wateren’. “De brochure is rond de gemeenteraadsverkiezingen verstuurd naar alle Friese gemeenten”, vertelt Paul van der Vegt, medewerker water en milieu van de Friese Milieu Federatie. In de brochure doet de federatie een oproep om ambitie te tonen en waterkansen te benutten. “Per wa-terwens geeft de brochure een aantal concrete tips. Voor het opstellen van de wensen en de tips zijn we te rade gegaan bij dorpsbelangen en lokale natuur- en milieuorganisaties.”Afgelopen najaar kreeg Van der Vegt een teleurstelling te verwerken. Zijn jarenlange inzet voor een natuurlijker boezempeil leidde niet tot het gewenste resultaat. “Tot onze spijt zag Wetterskip Fryslân geen kans om het door ons gewenste variabel peil in de Friese boezem te realiseren. Vooral vanwege de veronderstelde kosten. Dat is jammer, omdat we er veel energie in hebben gestoken. Positief is dat het Wetterskip werk gaat maken van de verdrogingsbestrijding in natuurterreinen. Daarvoor waren landelijk middelen beschikbaar, maar die werden nauwelijks benut. Door met de terreinbeheerders de kansen onder de aandacht te brengen, hebben we de uitvoering op gang weten te trekken.”

18

Natuurlijke watersystemen

Doel: Versterken draagvlak voor natuurlijkere watersystemen.

Inzet: Coördinatie standpuntbepaling en advisering over actuele beleidsthema’s en beleidsplannen. Inbreng van standpunten richting bestuur en politiek. Deelname Klankbordgroep Water. Ontwikkeling van concrete activiteiten gericht op ondersteu-ning beleidsinbreng of op agendering belangrijke beleids-thema’s. Project is onderdeel van werkplanwijzigingen juli en oktober 2010. Omvang en inhoud zijn destijds aangepast.

Resultaat: Een natuurlijker boezempeil is voor de ecologische kwaliteit van het Friese watersysteem van groot belang. De Friese Milieu Federatie heeft in 2010 een coördinerende rol gespeeld in de onderlinge afstemming van de Friese natuurbescher-mingsorganisaties en de coördinatie van gezamenlijk stand-punten op verschillende onderdelen van dit thema:

- coördinatie standpuntbepaling over de passende beoorde-ling natuurlijk boezempeil;

- organisatie en coördinatie strategische afstemming natuur-beschermingsorganisaties, Water Natuurlijk en Hengelsport-federatie over de eindresultaten van het boezemonderzoek;

- organisatie en voorbereiding bijeenkomst kerngroep natuur-beschermingsorganisaties over toekomstvisie.

Friese beleidsmakers zijn geïnformeerd over standpunten en belangen van de natuurbeschermingsorganisaties, on-der meer tijdens bestuurlijk overleg tussen natuurbescher-mingsorganisaties en dagelijks bestuur Wetterskip Fryslân en tijdens bestuurlijk overleg met Gedeputeerde Staten van Fryslân. Verdere advisering heeft plaatsgevonden via verte-genwoordiging in de Klankbordgroep Water (drie keer).

Een ander aandachtsveld betreft de ontwikkeling van water-gebiedsplannen door Wetterskip Fryslân. De Friese Milieu Fe-

deratie heeft het overleg hierover tussen provincie, Wetterskip en natuurbeschermingsorganisaties voorbereid en gecoördi-neerd (twee bijeenkomsten). Ook is een begin gemaakt met de voorbereiding van een handreiking voor natuurbescher-mingsvertegenwoordigers in de gebiedsgroepen voor de watergebiedsplannen. Deze handreiking verschijnt in 2011.

Samen met Staatsbosbeheer is het initiatief genomen om met Wetterskip, provincie en natuurbeschermingsorganisaties een nieuwe impuls te geven aan bestrijding van verdroging in natuurterreinen. Er is overleg tot stand gekomen waarin de prioriteiten voor de aanpak benoemd zijn.

Ter ondersteuning van de beleidsinbreng is de brochure ‘10 voor water’, met adviezen voor gemeentelijke waterplannen geproduceerd en verspreid. Er is deelgenomen aan landelijke afstemming tussen de natuur- en milieufederaties over Delta-plan en Kaderrichtlijn Water.

19

Water(schaps)netwerk

Doel: Versterken natuur-, milieu en landschapsbelangen in het waterbeheer.

Inzet: Onderhouden overlegstructuur tussen natuurbeschermingsor-ganisaties en groene bestuurders in het waterschapsbestuur.

Resultaat: Goed functionerende afstemmingsstructuur tussen fractie en bestuur Water Natuurlijk en natuurbeschermingsorganisa-ties. Themabijeenkomst Friese Natuurbeschermingsorgani-satie over onderzoek variabel peil Friese boezem. Bestuurlij-ke afstemming Friese Milieu Federatie en Water Natuurlijk en goede werkrelaties tussen Friese Milieu Federatie en Water Natuurlijk (en daarin deelnemende coalitiepartners).

20

2010 was het Internationaal Jaar van de Biodiversiteit, uitgeroepen door de Verenigde Naties. Wereldwijd zijn vele activiteiten georgani-seerd om aandacht te vragen voor de achteruitgang in biodiversiteit. In Fryslân maakte de Friese Milieu Federatie zich – net als voorgaande jaren – sterk voor bedreigde Nederlandse dier- en plantensoorten. Vijf zogeheten ‘zorgenkindjes’ bereikten in 2010 volop het nieuws. Verha-len over onder meer de libel en de zwaluw werden in tal van de lokale kranten gepubliceerd. De Friese Roofvogels, die het in Friesland hard te verduren hebben, kregen extra aandacht. Een oproep leverde meer dan honderd meldingen van roofvogelvervolging op. Een schrikbarend aantal, en waarschijnlijk slechts de top van de ijsberg. Fryslân moet zich meer bekommeren om haar beschermde Rode Lijstsoorten, zo vindt de Friese Milieu Federatie. Natuurcompensatie schiet vaak tekort en blijkt in de praktijk een wassen neus. Ondertussen krijgen de beheerplannen van de twintig Friese Natura 2000-gebieden gestaag vorm. Struikelblok blijkt veelal de ammoniakuit-stoot, waarvoor een landelijke en provinciale oplossing uitblijft.

Flora en Fauna

Zo’n 340 Nederlandse dier- en plantensoorten worden met uitsterven be-dreigd. De Friese Milieu Federatie vroeg in 2010 aandacht voor deze zo-geheten Rode Lijst-soorten. Verhalen over de ‘Zorgenkindjes der natuur’ – over de libel, de muis, de zwaluw, de uil en de vlinder – vonden gretig aftrek in verscheidene huis-aan-huiskranten. Simon Bijlsma, ecoloog van de Friese Milieu Federatie, focuste zich voor het tweede opeenvolgende jaar op de roofvogels. Dat was hard nodig. Bijlsma maakt zich ernstig zorgen over de Friese roofvogelvervolging. “Na een oproep kwamen in de eerste helft van 2010 meer dan 100 meldingen binnen van zekere gevallen van roofvogelvervolging. Met name de buizerd, bruine kieken-dief en havik moesten het ontgelden. Friesland is de trieste koploper in Nederland. Zo heeft een buizerd in Friesland zes en een half keer zoveel kans om vervolgd te worden als in de rest van Nederland.” Mede naar aanleiding van de resultaten stuurde Bijlsma met meerdere natuurbe-schermingsorganisaties een brandbrief naar het openbaar ministerie. De meldingen stonden tevens op de website www.roofvogelsinbeeld.nl, onderdeel van de campagne Roofvogels in Beeld. Met deze campagne wil Bijlsma het imago van roofvogels opkrikken. Bezoekers konden via webcams turen in het nest van torenvalken. “In 2010 hadden we een broedpaar met jongen. Ook in 2011 broeden torenvalken in het nest”, zegt Bijlsma verheugd. In 2010 zocht hij agrarische natuurverenigingen, weidevogelwerkgroepen en wildbeheereenheden persoonlijk op, om er inleidingen te houden over roofvogels. “Roofvogels staan te vaak onterecht in een kwaad daglicht. Met de website en de lezingen willen we objectieve informatie geven. Hopelijk doet onze campagne de ogen openen.”

Cluster II: Ecologie en Biodiversiteit

21

Roofvogels in beeld

Doel: Vanuit een positieve benadering laten zien welke waardevolle rol roofvogels spelen in de natuur in Friesland. Dit positieve geluid moet dienen als tegenwicht voor de negatieve benadering van deze diergroep in kringen van jagers en weidevogelbeschermers. Er is in dit verband veel overleg met andere organisaties die zich met roofvogels bezig houden.

Inzet: De Friese Milieu Federatie heeft Werkateliers voorbereid en gegeven en nieuwe werkateliers gepland. De website www.roofvogelsinbeeld.nl opgestart met o.a. live webcams in een nestkast met torenvalken. De onderdelen Nieuwsflits, Log-boek webcams, Hoogtepunten, Logboek vervolging en Gas-tenboek beheerd en geactualiseerd. Netwerk opgebouwd van melders van vervolging in Friesland. Twee persberichten opgesteld en verzonden, de pers te woord gestaan en mee-gewerkt aan tv- en radioreportages. Initiatief, samenstelling en coördinatie van brief aan het landelijk openbaar ministe-rie inzake de aanpak van roofvogelvervolging in Friesland. De brief is verzonden namens It Fryske Gea, Staatsbosbe-heer regio Noord, Natuurmonumenten, Werkgroep Roofvo-gels Nederland, Fryske Feriening foar Fjildbiology, Vogel-bescherming Nederland, Dierenbescherming Nederland en afdeling Friesland i.o., Koninklijke Nederlandse Jagers Vereniging gewest Fryslân, Bond Friese Vogelwachten en de Friese Milieu Federatie.

Resultaat: De kadercursus Roofvogels is twee keer gehouden met in totaal 51 deelnemers. De website www.roofvogelsinbeeld.nl had ruim veertigduizend bezoekers en bijna tweehonderd duizend paginaweergaves. Vijf werkateliers georganiseerd met in totaal 510 deelnemers. Gedurende het hele jaar is er veel aandacht geweest van schrijvende pers en landelijke en regionale radio en televisie.

22

Draagvlak belang leefomgeving beschermde soorten

Doel: Bewustzijn van het belang van de bescherming van de leef-omgeving van strikt beschermde diersoorten vergroten bij de Friese inwoner.

Inzet: Het schrijven van een verhalenreeks waarin Rode Lijstsoor-ten die in Friesland voorkomen centraal staan, genaamd ‘Zorgenkindjes der natuur’. In de verhalen wordt aandacht geschonken aan de rol die de leefomgeving van een be-paald dier speelt en hoe de leefomgeving kan worden verbeterd.

Resultaat: Er zijn vijf verhalen geschreven. De verhalen gaan over de libel, de muis, de zwaluw, de uil en de vlinder. De verhalen zijn verspreid over de provincie Fryslân verschenen in huis-en-huiskranten en zijn zo bij ongeveer 170.000 huishoudens terecht gekomen. De verhalenreeks is ook op de internet-pagina’s van een aantal huis-aan-huiskranten en de website van de Friese Milieu Federatie geplaatst. Lezers konden reageren op de verhalen. Er kwamen meldingen van waar-genomen soorten binnen en er werd onder meer advies gevraagd over de inrichting van erven voor bijvoorbeeld zwaluwen.

Natuurcompensatie

Doel: Er zijn aanwijzingen dat natuurcompensatie in de praktijk problematisch is. Deze problematiek moet in de provincie Fryslân gedegen worden onderzocht.

Inzet: De Friese Milieu Federatie heeft de opleiding diermanage-ment van Van Hall Larenstein gevraagd te onderzoeken in hoeverre natuurcompensatie wordt voorgenomen en uitge-voerd. Ook over handhaving zijn vragen gesteld. De Friese Milieu Federatie heeft een afstudeeronderzoek, met Natuur-compensatie in Fryslân als thema, laten uitvoeren door twee studenten van Van Hall Larenstein. Dit is een vervolgstudie op de literatuurstudie die in 2009 door de Friese Milieu Fe-deratie is uitgevoerd.

23

Resultaat: Een wetenschappelijk artikel over de problematiek rondom de praktijk van het thema natuurcompensatie is het resul-taat. Het onderzoek is tot stand gekomen door middel van een uitgebreide literatuurstudie en een interviewronde. Er is een vergelijking gemaakt tussen werkwijzen en resultaten van verschillende provincies. Het onderzoek is gepresen-teerd bij Van Hall Larenstein. Tevens heeft de Friese Milieu Federatie een discussieavond georganiseerd rondom het thema, waarbij de bevindingen van het onderzoek centraal stonden.

Actuele zaken ecologie

Doel: Als belangenbehartigende organisatie adequaat inspelen op actuele kwesties inzake ecologie op grond van vragen of an-dere input uit de aangesloten organisaties of van inwoners van Fryslân.

Inzet: De Friese Milieu Federatie is gevraagd of heeft initiatief ge-toond voor wat betreft de volgende onderwerpen:

- aankoop en mogelijke ontwikkeling van het eiland en na-tuurgebied Breefinne nabij Terherne;

- de ontwikkeling van een zorgcomplex Lauwershage nabij het Lauwersmeer;

- de verdere ontwikkelingen rond het Polderhoofdkanaal (PHK);

- beoordeeld zijn het ontwerp Bestemmingsplan Leeuwarden Bewegingscentrum, revisie milieuvergunning varkenshou-derij Nijemirdum, plan Landgoed Kingmastate, plan afschot overzomerende ganzen in Fryslân.

Resultaat: Verontruste bewoners zijn geïnformeerd over het eiland en natuurgebied Breefinne en er heeft contact plaatsgevonden met de wethouder. Voorlopig wordt het eiland niet ontwik-keld. Samen met Vogelbescherming Nederland en de Natuur en Milieufederatie Groningen heeft de Friese Milieu Federatie haar ideeën over de vergunningaanvraag kenbaar gemaakt met betrekking tot de ontwikkeling van een zorg-complex Lauwershage. Dit zal een vervolg krijgen in 2011.

De Friese Milieu Federatie heeft in samenspraak met de Fryske Feriening foar Fjildbiology haar ideeën en voorwaar-den naar voren gebracht voor een vanuit ecologisch per-spectief verantwoorde opening van het Polderhoofdkanaal. Bezien moet worden of deze ideeën en voorwaarden in 2011 in de uiteindelijke plannen opgenomen worden.

De Friese Milieu Federatie heeft een zienswijze naar de gemeente Leeuwarden gestuurd over Bestemmingsplan Bewegingscentrum. De Friese Milieu Federatie heeft zich aangesloten bij de Coalitie Biodiversiteit 2010.

24

Natura 2000

De Friese natuur- en milieuorganisaties houden de vinger aan de Natura 2000-pols. In Fryslân zijn twintig Natura 2000-gebieden aangewezen, waarvoor momenteel beheerplannen worden opgesteld. Zo’n honderd Friese natuurbeschermers zitten in de overlegstructuren en praten mee. Arnoud de Vries, medewerker natuur, landschap en ruimtelijke ordening van de Friese Milieu Federatie, staat hen bij. Afgelopen jaar organiseerde hij landelijk vier Groene regiodagen Natura 2000, waar zo’n driehonderd deelnemers de koppen bij elkaar staken. “We hebben met elkaar gespro-ken over het proces rond de Natura 2000-beheerplannen en onderling ervaringen en kennis uitgewisseld.” De kwaliteit van de reeds verschenen concept-beheerplannen zijn door onderzoeksbureau Alterra in opdracht van onder meer de Provinciale Milieufederaties onderzocht. Volgens Alterra wisselt de kwaliteit van de plannen sterk. “Naar aanleiding van dit onderzoek zijn tal van verbeterpunten geformuleerd die natuurvertegen-woordigers kunnen gebruiken bij het doornemen van hun plannen”, aldus De Vries. Over het tempo van het Natura 2000-proces is hij niet te spreken. “Het proces verloopt te traag. Het ziet er naar uit dat Nederland hierover een brief krijgt uit Brussel. Probleem waar veel beheerplannen op stuiten, is het ammoniakdossier. De ammoniakuitstoot moet naar beneden, maar de vraag is: hoe? Landelijk zit de discussie in een impasse. In Friesland liggen zo’n veertig vergunningaanvragen van agrariërs op de plank. Daar is niemand bij gediend, ook de natuur niet. Afgelopen jaar hebben we het Centrum voor Landbouw en Milieu en het Landbouw Economisch Instituut (LEI), onderdeel van de Wageningse Universiteit, een studie laten uitvoe-ren naar kansrijke maatregelen voor de agrarische sector om de stikstof-depositie te verlagen. Het boek, een soort gereedschapskist met inno-vatieve maatregelen, is breed verspreid.” Ondertussen lijkt menigeen te vergeten waar Natura 2000 om draait, namelijk het beschermen van waar-devolle natuur. Met het project Frysk Fûgelpaad liet de Friese Milieu Fe-deratie de deelnemers met eigen ogen de natuurwaarde van een Natura 2000-gebied zien. “Ondanks het slechte weer trok onze vogelspothappe-

ning in De Alde Feanen zo’n 350 mensen”, aldus Simon Bijlsma, ecoloog van de Friese Milieu Federatie. Samen met het Fryske Gea en het Natio-naal Park had hij voor de happening in oktober twee routes uitgezet met onderweg een drietal bemenste vogelkijkpunten. Elke deelnemer kreeg een routekaart mee met foto’s van vogels die hij onderweg kon zien. “De waarnemingen konden ze later via internet doorgeven. Veel mensen heb-ben dat gedaan. In totaal zijn die dag 86 vogelsoorten gezien. Vanwege het succes organiseren we in 2011 weer een Frysk Fûgelpaad, namelijk op 15 mei in het Natura 2000-gebied Nationaal Park Lauwersmeer.”

25

Programmaleider Ave Natura 2000!

Doel: Leiding geven aan het programma Ave Natura 2000!

Inzet: De Friese Milieu Federatie heeft - in samenwerking met een aantal andere federaties - in 2010 een onderzoek van het LEI en het CLM begeleid en afgerond. In dit onderzoek werden de innovatieve mogelijkheden van het reduceren van de stikstof-belasting en verdroging in en rond de Natura 2000-gebieden op een rij gezet. De ZLTO en NLTO keken mee en waren behulpzaam bij het organiseren van een expertmeeting met agrariërs. Tijdens deze meeting werden de ins en outs van het concept van het onderzoek besproken. Vervolgens is het onderzoek gestuurd aan ambtenaren en politici in de Tweede Kamer in verband met de hoorzitting over de programma-tische aanpak stikstof. Over het onderzoek is een landelijk persbericht verstuurd. Tevens is het onderzoek met begelei-dend schrijven verspreid onder de provinciale medewerkers die zich bezig houden met ammoniak en Natura 2000.

Een tweede onderzoek dat werd begeleid door Friese Milieu Federatie, werd uitgevoerd in samenwerking met Vogelbe-scherming Nederland, Staatsbosbeheer, De 12 Landschappen en Natuurmonumenten. In dit onderzoek - uitgevoerd door Alterra – is gekeken naar de kwaliteit van elf beheerplannen die al nagenoeg gereed waren of in een vergevorderd stadium verkeerden. Het doel was om de ervaringen te benutten voor de andere beheerplannen. De resultaten van dit onderzoek zijn gepresenteerd aan de provinciale projectleiders Natura 2000 alsmede aan het regiebureau Natura 2000. Tevens is een presentatie gegeven aan diverse schrijvers van de beheer-plannen en aan deelnemers van de gebiedsgroepen.

In samenwerking met Vogelbescherming Nederland, Staats-bosbeheer, De 12 Landschappen en Natuurmonumenten zijn door De Natuur en Milieufederaties vier regiodagen georga-

niseerd. Naast het meedenken over de organisatie van de dagen, het bijwonen daarvan en het uitnodigen van potentieel geïnteresseerden uit het netwerk hebben de federaties het LEI ingehuurd om presentaties te houden over de sociaal-econo-mische paragraaf in de beheerplannen. De gedachte om het LEI in te schakelen is dat een gedegen sociaal-economische paragraaf kan leiden tot verbetering van het draagvlak voor Natura 2000. Voorts werd door de programmaleider voor de federaties een bijeenkomst gehouden waarbij het regiebureau Natura 2000 bij uitgenodigd was. De jaarplannen van elke federatie zijn besproken en er heeft een herverdeling plaats-gevonden van de nog beschikbare middelen.

Resultaat: Aan de vier regiodagen namen in totaal circa driehonderd mensen deel. De twee onderzoeken zijn gereed en breed verspreid. Een van de onderzoeken is verspreid onder Tweede Kamerleden. De georganiseerde expertmeeting met agrariërs is bezocht door circa twintig mensen.

Fryslân heeft 20 unieke natuurgebiedenFryslân heeft 20 unieke natuurgebieden. Ze zijn zo bijzonder, omdat er planten en dieren

voorkomen die elders in Europa zeldzaam zijn. In de Alde Feanen komt bijvoorbeeld de Geoorde

fuut voor en in het Fochteloërveen de Kraanvogel. Het IJsselmeer is van grote nationale en

internationale betekenis voor watervogels en de Waddenzee wordt algemeen beschouwd als het

belangrijkste natuurgebied van ons land. Voor ongeveer 50 soorten eenden, steltlopers, meeuwen

en sterns is de Waddenzee van vitaal belang vanwege de voedselvoorziening.

De rijkdom aan soorten en variatie in landschappen in deze unieke natuurgebieden is van grote biologische, esthetische en economische waarde. De biodiversiteit in Europa loopt echter terug. Daarom is er in Europees verband afgesproken dat de natuur die er is, wordt beschermd. Natuur kan niet voor zichzelf opkomen dat zullen we als mensen moeten doen vanuit het besef dat we de natuur nodig hebben voor onze gezondheid, ons welzijn en uiteindelijk ook voor onze welvaart.

Om die reden worden in Nederland 162 Natura 2000 gebieden aangewezen waaronder de al genoemde 20 unieke natuurgebieden in Fryslân. Deze 162 natuurgebieden behoren tot de Europese top en vormen samen 10 procent van onze grondoppervlakte, deels land en deels water. Deze unieke Natura 2000-gebieden wijst Nederland op dit moment aan. Inmiddels zijn er 118 gebieden (waaronder zeven in het Waddengebied) voor definitieve aanwijzing in procedure gebracht.

BeheerplannenEr wordt hard gewerkt aan de beheerplannen voor de Natura 2000 gebieden. Samen met alle betrokkenen (boeren, natuurbeschermers en recreatie-ondernemers) wordt gezocht naar de manier waarop de natuur kan worden beschermd en hoe dat op een goede manier gecombineerd kan worden met menselijke en ondernemersactiviteiten. Dat is ook nodig want in 88% van de beschermde gebieden is de natuurkwaliteit onvoldoende. In de Natura 2000-beheerplannen komen maatregelen te staan die op termijn zullen zorgen voor een goede natuurkwaliteit. Zo zal er aandacht zijn voor het ammoniakprobleem.

Bij het opstellen van de beheerplannen zijn de taken verdeeld: de provincie Fryslân zal voor 6 van de 20 gebieden beheerplannen opstellen. Dat zijn de Groote Wielen, de Alde Feanen, de drie gebieden langs de Friese Meren: Oudegaaster Brekken\Fluessen, de Witte en Zwarte Brekken en het Sneekermeergebied en tenslotte Schiermonnikoog (als onderdeel van één beheerplan voor het hele Waddengebied).

Beheerplannen voor de overige gebieden worden opgesteld door de Dienst Landelijk Gebied en Rijkswaterstaat. Voor enkele gebieden die gedeeltelijk in andere provincies liggen, maken de aangrenzende provincies beheerplannen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het Fochteloërveen dat voor het grootste deel in Drenthe ligt.

Inhoud van een beheerplanIn een beheerplan staat welke unieke leefgebieden, plant- en diersoorten in het gebied in stand moeten worden gehouden of verder ontwikkeld. Alle activiteiten in het gebied worden daarom beoordeeld op de invloed die ze hebben op de unieke natuurwaarden. Als ze geen schade veroorzaken, wordt in het beheerplan opgenomen dat de activiteit of het project mag worden uitgevoerd. Bij een negatief effect op de natuurwaarden, moeten in overleg met belanghebbenden in het gebied afspraken worden gemaakt over wat wel en niet mag. Gestreefd wordt naar een optimaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale aspecten.

Samenwerking met belanghebbendenBij de totstandkoming van het beheerplan wordt samengewerkt met andereoverheden en alle betrokkenen: terreinbeheerders, recreatieondernemers, agrariërs, natuur- en milieuorganisaties en andere belanghebbenden in het gebied. Die samenwerking kan vorm krijgen in een werkgroep, gebiedsgroep, voorlichtingsavonden en discussiebijeenkomsten.

ResultaatHet resultaat van de inspanningen is een beheerplan dat duidelijkheid biedt aan alle betrokkenen: wat kan wel, wat mag niet, waarvoor moet een vergunning worden aangevraagd en welke maatregelen worden de komende tijd genomen om de kwaliteit te verbeteren of te behouden. Een ander resultaat is dat waardevolle natuur in Fryslân beschermd wordt. Daardoor kunnen mensen hier blijven leven, wonen en werken in een mooie omgeving met unieke natuur. De looptijd van een beheerplan is zes jaar; daarna wordt het plan aangepast of verlengd.

PlanningEr is inmiddels een start gemaakt met het opstellen van de meeste beheerplannen. Een groot deel van de beheerplannen moet in concept in het najaar van 2009 gereed zijn. In definitieve vorm moeten de beheersplannen in 2010 en 2011 gereed zjjn.

Actuele informatie over de stand van zaken van de beheerplannen vindt u op www.fryslan.nl/ natura2000 of op www.minlnv.nl (kijk bij het onderwerp natuur en dan natura 2000) of op www.natura2000beheerplannen.nl.

19

Ontdek het laagveengebied de Alde Feanen Earnewâld ligt centraal in de Alde Feanen, een prachtig natuurgebied dat een geweldige rijkdom aan planten en dieren herbergt. Het lijkt een onmogelijke combinatie: de natuur die om rust vraagt en de recreatie die veel gezellige drukte met zich meebrengt. Toch kan het samen. In de Alde Feanen ligt het bewijs. In de Alde Feanen is een grote variatie aan voornamelijk natte landschapstypen te vinden. Het uitgestrekte laagveengebied is een 2280 hectare groot geheel van plassen, petgaten, rietvelden, elzenbroekbossen, trilvenen, schaalland, blauwgrasland en weidevogelgrasland. Door deze verscheidenheid is het gebied rijk aan allerlei soorten planten en dieren.

Het Fryske Gea is bijzonder ingenomen met de status van Nationaal Park voor dit bijzondere gebied. Het beschermen van de natuur houdt de prioriteit maar daarnaast wordt bezoekers zoveel mogelijk de gelegenheid geboden om van de natuur te genieten.

Sinds 2008 heeft het Nationaal Park ook een bezoekerscentrum, gecombineerd met het Fries Landbouwmuseum. Wie meer wil weten over de geschiedenis, de inrichting en het beheer van het gebied kan hier terecht. Het centrum is ook een uitvalsbasis van de excursies die geregeld in de Alde Feanen worden gehouden.

Het gebied is het beste varend te bekijken. Ook zijn er diverse wandel- en fietsroutes uitgezet. Bij het bezoekerscentrum aan de Koaidyk bij Earnewâld zijn kaarten van het gebied en beschrijvingen van wandel-, kano- en fietsroutes verkrijgbaar. Naast de vele wandelexcursies kunt u met de Blaustirns, een excursieboot die voortgedreven wordt door zonne-energie, op excursie in dit unieke laagveengebied.

26

Frysk Fûgelpaad

Doel: Het doel van het project Frysk Fûgelpaad is meerledig. Door middel van een jaarlijks te organiseren vogelspotroute in een jaarlijks wisselend Natura 2000-gebied mensen uitno-digen om naar vogels te kijken: het kijken naar vogels te laten beleven, en het belang van Natura 2000 ge-bieden voor vogels te laten inzien.

Inzet: Eerste editie van het Frysk Fûgelpaad op 24 oktober 2010 in Nationaal Park de Alde Feanen voorbereid en gerealiseerd, artikelen en persberichten geschreven, projectgroep ingesteld en bijeenkomsten georganiseerd, kinderactiviteiten ontwikkeld en georganiseerd, overleg gevoerd over vergunningverlening in het kader van de NB-wet, een Bestuurlijk Rechtsoordeel aangevraagd, in overleg met It Fryske Gea routes vastgesteld van het Frysk Fûgelpaad 2010, beeldmateriaal geselecteerd voor website en routekaart, communicatieplan opgesteld, lijst met vogelsoorten samengesteld, routekaart en website ontwikkeld en geactualiseerd: www.fryskfugelpaad.nl, vrijwil-ligers benaderd en hun inzet gecoördineerd, informatiepakket samengesteld voor alle deelnemers en een evaluatiebijeen-komst georganiseerd met de projectgroep.

Resultaat: Totaal aantal deelnemers: 345, een zeer goede score gezien de erbarmelijke weersomstandigheden in de week van het Frysk Fûgelpaad. Het totaal aantal waargenomen vogels is 17.524 van 86 verschillende soorten. Alle waarnemingen van het Frysk Fûgelpaad 2010 staan vermeld op de website: http://www.fryskfugelpaad.nl/waarnemingen. Van alle deel-nemers hebben 140 hun waarnemingen op de website ge-plaatst. Hiervan was 83% geen ervaren vogelaar. Vrijwel alle deelnemers (96%) geven aan van de happening te hebben genoten en eveneens 96% geeft aan Natura 2000-gebieden

belangrijk te vinden voor vogels. Zowel de schrijvende pers als Omrop Fryslân hebben ruim aandacht besteed aan het Frysk Fûgelpaad 2010.

Overleg en bijeenkomsten

Provinsjale Krite Kommisje belied/Provinciale Commissie Landelijk Ge-bied/ Natuurbeschermingsoverleg

Doel: Coördineren, afstemmen en inbreng van standpunten van de natuur- en milieuorganisaties in de Provinciale Com-missie Landelijk Gebied en de Provinsjale Krite Kommisje belied. Bevorderen van de samenwerking, afstemming en meningsvorming tussen Natuurmonumenten, It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, Waddenvereniging, Landschapsbeheer Friesland, IVN en Friese Milieu Federatie. Het maken van werkafspraken tijdens het Natuurbeschermingsoverleg.

Inzet: Er zijn vijf Natuurbeschermingsoverleggen georganiseerd. De Friese Milieu Federatie heeft bij vier PCLG overleggen de inbreng vanuit natuur en milieu gecoördineerd en inbreng geleverd.

Resultaat: Op het Natuurbeschermingsoverleg stonden diverse onder-werpen op de agenda: onder andere windenergie, provin-ciale statenverkiezingen, weidevogelbeleid, 380 kV-trace, Provinciaal Meerjarenprogramma Landelijk Gebied, meer van Oudega en Waddenfonds. Over deze onderwerpen en andere is informatie uitgewisseld, zijn gezamenlijke strate-gieën bepaald en afspraken gemaakt.

In de PCLG heeft de Friese Milieu Federatie inbreng gele-verd voor de onderwerpen Natura 2000, diverse gebieds-plannen, Provinciaal Meerjarenprogramma Landelijk Gebied en Ecologische Hoofdstructuur.

27

Fryslân gooit het roer om en zet koers richting een duurzame toekomst. In de provincie gonst het van de duurzame verwachtingen en ontwik-kelingen. Overal ontstaan initiatieven rond milieu en duurzaamheid. Zo laat het dagelijks bestuur van de provincie Fryslân zich vervoeren in Volvo’s die op bio-ethanol rijden, werken scholen aan bewustwording rondom het ontstaan van afval en kiezen Friese steden voor elektrisch vervoer en transport in de binnenstad. De Friese Milieu Federatie vaart mee, het liefst voorop als duurzame koploper. Met partijen als Wet-terskip Fryslân en Omrin spraken we vorig jaar over een eigenwijze Friese duurzaamheidsagenda. Hiervoor is Urgenda ingeschakeld die via Arenabijeenkomsten een aanlokkelijke visie opstelt, waar we gezamen-lijk de schouders onder gaan zetten.

Milieu en duurzaamheid

De Provincie Fryslân kiest in haar Frysk Miljeuplan 2011-2014 nadruk-kelijk voor duurzaamheid. De Friese Milieu Federatie juicht deze am-bitie toe, en richt zich meer en meer op activiteiten binnen het ‘grijze milieu’ en duurzaamheid. Maar hoe ziet een duurzaam Fryslân er over pakweg vijftig of honderd jaar eigenlijk uit? Die vraag bracht de Friese Milieu Federatie begin 2010 samen met Omrin, Wetterskip Fryslân en de provincie Fryslân ter tafel. “In Fryslân zijn ontzettend veel partijen bezig met duurzaamheid. Van groepen die zonnepanelen promoten tot partijen die duurzaam vervoer van de grond proberen te krijgen”, vertelt Hans van der Werf, directeur van de Friese Milieu Federatie. “De vier initiatief-nemers constateerden een behoefte aan richting. Waar het aan ontbrak, was een breed gedragen gemeenschappelijke visie, waarin de 3 P’s – people, planet, profit – met elkaar in balans zijn.” Vanuit het project Expeditie Nij Fryslân werd afgelopen jaar naar een gezamenlijke Friese duurzaamheidsvisie gezocht. Tijdens tal van sessies en bijeenkomsten in de zogenaamde Arena werd het gesprek met de samenleving aange-gaan. Kunstenaars, bestuurders, ambtenaren, mensen uit het bedrijfsle-ven en van natuur- en milieuorganisaties; een breed scala aan partijen ging op de uitnodiging in. Van der Werf maakte twee sessies mee, en

trof mensen uit alle geledingen van de bevolking. Binnenkort verschijnt het eindverslag van Urgenda. Van der Werf doet alvast een aanzet. “We moeten niet opnieuw het wiel uitvinden, maar een richting kiezen die aansluit bij de Friese identiteit. Denk aan typische Friese thema’s als water en decentrale duurzame energie. Als Friese Milieu Federatie wil-len wij de handschoen verder oppakken en het pad naar een duurzaam Fryslân verder effenen.”De Friezen hebben in 2010 een stap in de goede, duurzame richting gezet, zo bleek uit de Eco-logische Voetafdruk, die de Friese Milieu Fe-deratie voor het tweede opeenvolgende jaar heeft uitgevoerd. Maar liefst 1.368 mensen vulden de vragenlijst in de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân in. “Inwoners van Friesland gebruikten eind 2010 ge-middeld 4,2 hectare voor hun leefstijl. Dat is 0,22 hectare minder dan in 2009, wat overeenkomt met een totale oppervlakte van 114.728 hectare oftewel 191.213 voetbalvelden. De afname is vooral te wijten aan een verminderde vleesconsumptie.” De komende jaren blijft de federatie het effect van het Frysk Miljeubeleid monitoren.

Cluster III: Milieu, Duurzaamheid en Transitie

28

Frysk Miljeuplan 2011-2014

Doel: Draagvlak voor de ontwikkeling van een duurzame Friese samenleving

Inzet: Inbreng en advisering van de Friese Milieu Federatie bij de ontwikkeling van het Frysk Miljeuplan 2011-2014 en bij de (voorbereiding van) de uitvoering.

Resultaat: Advisering en inbreng bij planvoorbereiding en –ontwikke-ling door het opstellen van een zienswijze Frysk Miljeuplan, inbreng in ambtelijk overleg, advisering en inbreng richting statenleden en statenfracties t.b.v. behandeling in staten-commissie en behandeling in Provinciale Staten.

Afstemming met provincie over betrokkenheid van de Friese Milieu Federatie bij uitvoering programma Leren voor Duur-zame Ontwikkeling. Ontwikkeling plannen voor de uitvoe-ring van Frysk Miljeuplan 2011-2014, gericht op duurzame ontwikkeling en de implementatie van Cradle to Cradle (C2C). Onderwerpen zijn: Awareness afval I II, Stimulering decentrale energieontwikkeling, Oprichting Fries jeugdpanel en Ontwikkelen Duurzaamheidsnetwerken op scholen.

Koöperaasje Duorsum Fryslân

Doel: Het ontwikkelen van een eigen op maat gemaakte Friese duurzaamheidsagenda met een breed draagvlak in de sa-menleving, bij het bedrijfsleven en overheden.

Inzet: Ondersteunen en concretiseren Friese duurzaamheidsa-genda: ontwikkeling transitienetwerk op het gebied van voeding.

Resultaat: Deelname aan initiatiefgroep Expeditie Nij Fryslân (vier bijeenkomsten). Plan van aanpak transitienetwerk voeding: ontwikkeling campagne ’Oars ite’, werving deelnemende organisaties (24), realisering website www.oar-site.nl en voorbereiding campagnestart in januari 2011.

Awareness afval in Fryslân

Doel: Het doel van dit project is het vergroten van de bewust-wording rondom afval bij vooral de groepen 7 en 8 van de basisscholen. Deze leerlingen vormen een belangrijk deel van de consumenten over een decennium.

29

Inzet: De Friese Milieu Federatie gaf leiding aan het project. Uit-gevoerde activiteiten waren onder meer het samenstellen van een stuurgroep, het ontwikkelen van de vorm van het project en de onderdelen, het werven van deelnemers en het voeren van het secretariaat.

Resultaat: Negen Leeuwarder basisscholen namen actief deel aan het project en hebben onder andere een bezoek met rond-leiding gebracht aan Ecopark de Wierde en in het kader van een wedstrijd geknutseld met afval. Verder was er een wedstrijd tussen MBO-studenten. Wie maakt het mooiste voorwerp van afval en ander kosteloos materiaal? Een groep MBO-studenten heeft tevens een recycle voetbaldoel ‘Smiley Goal’ ontwikkeld dat als prijs diende voor de beste basisschool. Het project is feestelijk afgesloten tijdens een prijsuitreiking waarbij de groepen bijeen kwamen. Inmiddels is een vervolg in ontwikkeling.

Verlaging Ecologische voetafdruk Friesland II

Doel: In 2009 is met een nulmeting een meerjarig provinciaal traject gestart ten behoeve van stimule-ring van duurzaamheid. In 2010 is opnieuw een meting uitgevoerd met betrekking tot de ecologische voetafdruk van de inwoners van Fryslân.

Inzet: Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een schrifte-lijke enquête gepubliceerd in de november 2010 editie van het groene huis-aan-huisblad Natuurlijk Fryslân. Om een aselecte steekproef te waarborgen is gekozen voor publica-tie in deze krant omdat deze provinciebreed wordt verspreid onder alle huishoudens in Friesland (oplage 270.000).

Resultaat: De gemiddelde voetafdruk in deze representatieve steek-proef van 1.275 onderzochte Friezen is 4,19 hectare. Dit betekent een significante verlaging van 0,22 ha (4,99%) ten opzichte van de nulmeting in 2009. In voetbalvelden uitgedrukt betekent dit een verlaging van het gemiddelde ruimtebeslag van iemands leefstijl van 0,37 voetbalveld per persoon. Uitgaande van 521.491 inwoners van Friesland van 15 jaar en ouder (bevolkingsgegevens 2006) resulteert dit in een vermindering van het totale ruimtebeslag van114.728 ha. wat overeenkomt met 191.213 voetbalvelden. De voetaf-druk wordt berekend op basis van 15 onderdelen. Hiervan behoren 10 tot het persoonlijk deel (categorieën: voeding, kleding, vakanties en vervoer) en 5 tot het huishoudelijk deel (categorieën: grondoppervlak, duurdere artikelen, papier- en energieverbruik). Gemiddeld wordt het duurzaamheidsgehalte van de leefstijl van de respondenten voor 79% bepaald door het persoonlijk deel en voor 21% door het huishoudelijk deel.

30

De verhoudingen tussen de aandelen van de 15 onderdelen waaruit de voetafdruk is opgebouwd verschillen nauwe-lijks tussen de nulmeting en de monitor 2010. Ook in 2010 leveren de onderdelen vlees en kilometers auto de grootste bijdrage aan de voetafdruk van respectievelijk 23 en 13%. De afname van de gemiddelde voetafdruk in 2010 met 0,22 ha wordt voornamelijk veroorzaakt door de scores op vlees, conserven/diepvries, gasverbruik en elektriciteitsverbruik. In mindere mate dragen ook de onderdelen kleding, papier en kilometers auto bij aan de afname. Een verklaring voor de afname van de gemiddelde voetafdruk kan gezocht worden in de toenemende aandacht voor duurzaam consumeren. De provinciebrede aandacht voor de eco-logische voetaf-druk levert hier een bijdrage aan evenals de aandacht in de landelijke media voor duurzame leefstijlen waaronder het verminderen van de vleesconsumptie. Daarnaast speelt ook de economische crisis waarschijnlijk een rol bij de gesigna-leerde verlaging van de voetafdruk in Friesland.

Milieukwaliteit landelijk gebied

Doel: Verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving en be-scherming van kwetsbare gebieden en landschappen.

Inzet: Coördinatie van standpuntbepaling en beleidsadvisering van natuurbeschermingsorganisaties over actuele beleids-ontwikkeling die de milieukwaliteit van het landelijk gebied raken. Inbreng van (gezamenlijke) standpunten richting be-stuur en politiek. Beoordelen van en, indien nodig, advise-ring over door de provincie toegezonden (aanvragen voor) ontgrondingvergunningen.

Een reactie gegeven op ontgrondingsvergunning Tzum-marum. De ontgronding had al plaatsgevonden voor het externe adviestraject van zes weken. De Friese Milieu

Federatie had geen bezwaar tegen de ontgronding op zich. Ze heeft in haar reactie naar voren gebracht dat het op deze manier geen zin heeft om diverse partijen advies te vragen over de ontgronding.

31

Resultaat: In de inzet van de Friese Milieu Federatie hebben drie thema’s centaal gestaan: ammoniakbeleid, de provinciale landbouwagenda 2010-2013 en de midtermreview Provinci-aal Meerjarenprogramma Landelijk Gebied

Ammoniak. Vertegenwoordiging van het natuur- en milieu-belang in de provinciale themagroep Ammoniak en N2000; begeleiding pilot Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) N2000 Ameland; voorbereiding inbreng natuurbescher-mingsorganisaties in de provinciale invulling van Program-matische Aanpak Stikstof (PAS); deelname aan landelijke afstemming hierover. Agendering naleving maatwerkop-lossingen Wet Ammoniak en Veehouderij, veldbezoek en overleg met lokale natuurorganisatie, overleg met en ‘hand-havingsverzoek ‘ aan de provincie.

Landbouwagenda: deelname aan Landbouwdag. Raadple-ging achterban met betrekking tot de Landbouwagenda. Ten behoeve van de statenbehandeling zijn statenfracties geïnformeerd over de standpunten van de natuur en milieu-organisaties.

Gezamenlijk standpunt natuurbeschermingsorganisaties midtermreview Provinciaal Meerjaren-programma Landelijk Gebied voorbereid: opstellen speerpuntenlijst, organiseren afstemmings-overleg natuurbeschermingsorganisaties en overleg met provincie.

Milieueffectrapportage Continuering zoutwinning in Noord-west Fryslân bestudeerd en afgestemd met natuurorganisa-ties. De Friese Milieu Federatie is medeondertekenaar van gezamenlijke reactie.

Beoordelen van en, indien nodig, advisering over door de provincie toegezonden (aanvragen voor) ontgrondingver-gunningen.

Actuele milieuzaken en ontwikkelingen

Doel: Als belangenbehartigende organisatie adequaat inspelen op actuele milieukwesties op grond van vragen of andere input uit de aangesloten organisaties of van inwoners van Fryslân.

Inzet: Variabel: van inspraakreactie tot bijeenkomst.

Resultaat: Voorbereiding inbreng van de Friese Milieu Federatie in or-ganisatie maatschappelijke dialoog CCS-Noord Nederland (CO2 opslag in de bodem van Noord-Nederland).

32

Mobiliteit

De Friese zangeres Nynke Laverman en een koor van Friese burgers zongen op woensdag 16 juni 2010 de Statenleden toe. Het mocht niet baten. De Provinciale Staten zette het licht op groen voor de Centrale As. Een treurig besluit voor de Friese Milieu Federatie, die zich gesteund door vele tegenstanders al jaren tegen het plan keerde. Binnen een coalitie van tien milieu- en bewonersorganisaties maakte de federatie zich sterk voor het Groene Tracé, een alternatief dat het prachtige land-schap van de Noordelijke Wouden minder zou schaden. Door het besluit restte slechts één weg, namelijk naar de Raad van State. “Wij hadden het geschil graag anders opgelost, maar de provincie liet ons geen andere keuze dan beroep aan te tekenen bij de Raad van State”, vertelt Arnoud de Vries, medewerker natuur, landschap en ruimtelijke ordening van de Friese Milieu Federatie. Hij acht zich kansrijk. “Afgelopen najaar bepaalde de Raad van State reeds dat gestopt moet worden met de voorbereidingen voor de aanleg van de nieuwe weg. Ook de onafhanke-lijke Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (StAB), die de Raad van State adviseert, ziet geen nut en noodzaak om een vierbaansweg aan te leggen.” Ondanks de gunstige voortekenen is De Vries niet in jubelstem-ming. Hij vindt het vervelend om naar de Raad van State te stappen. “We waren er graag eerder uitgekomen. Verliezen we bij de Raad van State, dan houdt het op. Winnen we, dan hopen we dat we weer als serieuze partner mogen aanschuiven”, zegt hij. Achter de schermen was De Vries afgelopen jaar druk in de weer met het opstellen van zienswijzen, het doorpluizen van de stukken, het vergaren van juridische ondersteuning en met overleggen om de provincie op andere gedachten te brengen. De Vries stond daarin niet alleen. “De tegenstand wordt breed gesteund. Na een oproep van topmodel Doutzen Kroes schreven ruim 2.300 men-sen een zienswijze op het ontwerp-inpassings-plan.”

33

Mobiliteit

Doel: Het verder verduurzamen van de Friese mobiliteit en infra-structuur.

Inzet: Met betrekking tot de Centrale As heeft de Friese Milieu Federatie een coördinerende rol vervuld tussen de diverse natuur- en milieuorganisaties die zich inzetten voor een Cen-trale As die minder schade toebrengt aan het landschap en de natuur. Om dat te bereiken heeft de Friese Milieu Federa-tie een Te Gast artikel geschreven in de Leeuwarder Courant over krimp in relatie tot de Centrale As. In samenwerking met diverse andere organisaties is een folder gemaakt en breed verspreid. Aan deze folder heeft Doutzen Kroes haar medewerking verleend. Er is een bustoer door het gebied georganiseerd waarbij de folder werd verspreid en mensen opgeroepen werden om een reactie op de plannen in te dienen. Zelf hebben de natuur- en milieuorganisaties een gezamenlijke reactie geschreven op de plannen. Verder is er overleg geweest tussen de natuur- en milieuorganisaties en leden voor natuur van de gebiedsgroep van de Centrale As. Eveneens is er bestuurlijk overleg geweest tussen de Friese Milieu Federatie /It Fryske Gea en de verantwoordelijke ge-deputeerden. Net voordat het plan voor de Centrale As voor de laatste maal officieel in Provinciale Staten van Fryslân werd behandeld heeft Nynke Laverman in samenwerking met een koor een ode gebracht aan het landschap van de Noordelijke Wouden.

De Friese Milieu Federatie heeft TNO gevraagd om de ver-keerskundige onderbouwing van de natuur- en milieuorgani-saties kritisch te beoordelen.

Voorafgaand aan de besluitvorming in Provinciale Staten over de N381 (de weg van Drachten naar Oosterwolde) heeft de Friese Milieu Federatie de statenleden geïnfor-

meerd en erop aangedrongen om niet te kiezen voor een 2x2 baansuitvoering van deze weg. De Friese Milieu Federa-tie heeft een reactie gestuurd naar aanleiding van de evalu-atie van het provinciaal verkeers- en vervoerplan.

Resultaat: Het artikel over krimp en de Centrale As is geplaatst in de Leeuwarder Courant en heeft de discussie gevoed over de aanleg van de Centrale As in deze vorm bij een krimpende bevolking. Er is massaal gehoor gegeven aan de oproep van de natuur- en milieuorganisaties om een reactie te geven op de plannen voor de Centrale As. Maar liefs 2300 mensen hebben een reactie gegeven. Helaas hebben Pro-vinciale Staten het plan voor de Centrale As niet gewijzigd. Wel is er veel media-aandacht gegenereerd naar aanleiding van de activiteiten van de natuur- en milieuorganisaties en is inzichtelijk gemaakt dat er veel mensen zijn die de Centrale As in deze vorm niet zien zitten. TNO heeft het onderzoek opgeleverd. Dit onderzoek wordt gebruikt tijdens het beroep van de natuur- en milieuorganisaties.

34

Duurzaamheid is niet duur, lastig of ingewikkeld. Dat is wat we als Friese Milieu Federatie duidelijk willen maken. Treffend voorbeeld is de collectieve Inkoop Groene Energie Fryslân, waarmee we alle Friezen opriepen om over te stappen op groene stroom. Overstappen betekent niet alleen winst voor het milieu, maar ook een besparing van jaarlijks gemiddeld 230 euro op de energierekening. Bijna 5000 huishoudens gaven gehoor aan onze oproep en schreven zich in; ruim 1600 huishou-dens maakten de overstap naar de nieuwe groene energieleverancier.In plaats van doemscenario’s vertellen we tegenwoordig een hoopvol en optimistisch verhaal. We willen praktisch laten zien hoe het anders en beter kan. Corina van der Schaaf maakte er in ieder geval letterlijk een feestje van. Deze gedreven inwoner van de Mr. D.J. Cuipersstraat in Bolsward nam haar straat op sleeptouw en met succes: de Mr. D.J. Cuipersstraat was de Friese winnaar van het Klimaatstraatfeest. Eregast op het straatfeest in de Mr. D.J. Cuipersstraat was niemand minder dan milieuminister Tineke Huizinga. Speciale aandacht kreeg in 2010 onze eigen achterban. De aangesloten organisaties zijn van wezenlijk belang om een mooier en duurzamer Fryslân te realiseren. Met elkaar staan we sterker om Fryslân te verduurzamen.

Communicatie en informatie

Welgeteld 645.342 Friezen, circa 75.000 leden van 35 aangesloten na-tuur- en milieuorganisaties, en politici en bestuurders van Friese overhe-den. Aan de Friese Milieu Federatie de taak om deze doelgroepen met de juiste boodschap te bereiken. Bij de eerste groep, namelijk alle Frie-zen, viel in 2010 vier keer de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân op de deurmat. Natuurlijk Fryslân, een initiatief van onder meer de Friese Milieu Federatie, stond afgelopen jaar wederom bol van de enthousiaste verhalen over onder meer de Friese winnaar van het Klimaatstraatfeest en de leerlingen van Leeuwarder basisscholen die aan de slag gingen met afval. De Milieufederatie houdt de boodschap zo concreet moge-lijk. “Wij willen mensen laten zien hoe ze zélf kunnen bijdragen aan een schoner en mooier Friesland. We informeren, maken mensen bewust

en hopen dat ze hun gedrag veranderen”, aldus communicatieadviseur Gerrit Geerds. Veranderen is niet kostbaar en ingewikkeld, verzekert hij. Integendeel zelfs. Als treffend voorbeeld noemt Geerds het succesvolle initiatief ‘Collectieve inkoop Groene Energie’, een gezamenlijk project met Vereniging Eigen Huis. “Met vier paginagrote publicaties hebben we Fryslân opgeroepen om over te stappen op groene stroom. Een kleine moeite, met winst voor milieu en een gemiddelde besparing van 230 euro per huishouden. Zo’n vijfduizend Friezen tekenden afgelopen jaar in voor de gezamenlijk energie-inkoop, waarvan er inmiddels 1.600 daadwerkelijk zijn overgestapt. In 2011 zetten we het initiatief voort. Er valt nog een wereld te winnen.” Ook andere activiteiten als Oars Ite – over bewust eten - en het Klimaatstraatfeest passen volgens Geerds naadloos in de ambitie om Friezen aan te zetten tot milieubewust ge-drag. Aan het Klimaatstraatfeest deden in 2010 meer dan tweehonderd straten mee, een groei van zestig procent ten opzicht van 2009. Friese winnaar was de Mr. D.J. Cuipersstraat in Bolsward. De bewoners kregen een energiebespaarbox en vierden op 29 mei hun overwinning groots. Geerds was erbij. “Echt een grandioos volksfeest. De hele buurt liep uit.

Cluster IV: Communicatie en Informatie

35

Er waren een paar honderd mensen, met milieuminister Tineke Huizinga als eregast.” Het Klimaatstraatfeest werd breed uitgemeten in de Friese pers. De media wist de Friese Milieu Federatie afgelopen jaar sowieso vaak te vinden. Een recordjaar, stelt Geerds, met 314 berichten in de pers. “Bijna drie keer zoveel als het jaar ervoor. Mediaklapper was onze voorzitter Pieter de Haan die volop in het nieuws was met zijn reactie op het plan om 100.000 ton extra zout uit de Friese bodem te halen in verband met de gladheidsbestrijding.” Voor de eigen achterban en de Friese politici en bestuurders ontwikkel-de de Friese Milieu Federatie een nieuwe digitale nieuwsbrief, genaamd Grrroen. De eerste uitgave kwam in 2010 uit. Grrroen verwijst naar groen en grrr, waarmee de Friese Milieu Federatie haar tanden wil laten zien. “Onze digitale nieuwsbrief Grrroen ging in 2010 naar 800 abonnees. In 2011 worden het er 1.500”, aldus Geerds, die komend jaar extra wil in-vesteren in het contact met de achterban. De website, die afgelopen jaar vijftigduizend bezoekers trok, wordt mede daarom vernieuwd en extra aantrekkelijk gemaakt voor leden van natuur- en milieuorganisaties om informatie te vinden. In 2011 gaat de Friese Milieu Federatie zijn instru-mentarium verbreden. Tot dusver zette de Milieufederatie vooral de tra-ditionele media in, met persberichten en nieuwsbrieven. Dit jaar komen daar de sociale media bij. “We gaan bij enkele projecten experimenteren met het gebruik van social media. Mijn collega Gerben Bergstra is er enthousiast mee aan de slag.”

Milieunieuws/huis-aan-huiskranten YN en groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân

Doel: Het vergroten van draagvlak voor de proactieve inzet van de Friese Milieu Federatie voor natuur, milieu en landschap in Fryslân door de uitgave van Milieunieuws (opgenomen in de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân) en bijdragen aan de huis-aan-huiskrant YN en andere huis-aan-huiskran-ten.

Inzet: Maandelijks (op de zomerperiode na) heeft de Friese Milieu Federatie bijdragen over de Friese Milieu Federatie en ander Fries natuur- en milieunieuws geleverd voor de twee zoge-naamde groene pagina’s in YN. De huis-aan-huiskrant YN wordt verspreid in Noordoost Friesland (oplage: 65.000 exemplaren). Ook bevat YN de Groene Agenda van de Friese Milieu Federatie. De Groene Agenda biedt een actu-eel overzicht van wat er te doen is op het gebied van natuur, milieu en landschap in Friesland.

In februari, mei, oktober en november is de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân (oplage 270.000 exempla-ren) verschenen met daarin opgenomen Milieunieuws van de Friese Milieu Federatie. Natuurlijk Fryslân is een initiatief van de Wegener huis-aan-huis bladen te Drachten en de Friese Milieu Federatie. De Natuurlijk Fryslân wordt opgeno-men in de huis-aan-huiskrant Fryslân of als een special bij deze krant gevoegd.

In Natuurlijk Fryslân van februari stonden vier pagina’s met nieuws van de Friese Milieu Federatie. In mei verscheen Natuurlijk Fryslân als een special bij de Fryslân met vier pagina’s Milieunieuws. In oktober en november was Milieu-nieuws opgenomen in Natuurlijk Fryslân met nieuws over het Frysk Fûgelpaad, Awareness Day, Klimaatstraatfeest en Roofvogels in beeld.

36

Resultaat: Burgers, media, bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisaties en subsidiegevers zijn via de huis-aan-huiskrant YN en de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân (met daarin opgenomen Milieunieuws) geïnformeerd over de inzet van de Friese Milieu Federatie voor natuur, milieu en landschap in 2010.

Pers- en extern communicatiebeleid

Doel: Het communicatiebeleid van de Friese Milieu Federatie wordt geëvalueerd en geactualiseerd. Daarnaast is de pers belangrijk met het doel om zoveel mogelijk free-publicity te krijgen middels aandacht in redactionele artikelen, ingezon-den artikelen/columns en optredens in radio- en televisie-programma’s. De bekendheid van de Friese Milieu Federatie vergroten, aandacht vragen voor onze ideeën en de ver-schillende doelgroepen op de hoogte houden van activitei-ten van de Friese Milieu Federatie.

Inzet: De Friese pers is benaderd door middel van persberichten, platformartikelen, persuitnodigingen, telefonische contac-ten en e-mailcontacten. Daarnaast ontvangen journalis-ten Natuurlijk Fryslân (met daarin opgenomen onze krant Milieunieuws), jaarverslag, folders en brochures en worden ze geattendeerd op onze website. Van de publicaties in de kranten, waarin de Friese Milieu Federatie aan het woord komt en de radio- en televisiereportages, waarin de Friese Milieu Federatie fi gureert, is een overzicht gemaakt. De wijze waarop de Friese Milieu Federatie in de pers komt, is geana-lyseerd. Medewerkers zijn ondersteund bij hun contacten met de pers. Op 7 januari 2010 is de Nieuwjaarsreceptie van de Friese Milieu Federatie gehouden. Tijdens deze bijeen-komst is de aftrap gegeven voor de expeditie Nij Fryslân.

De inzet bij de actualisering van het communicatiebeleid is dat de Friese Milieu Federatie nog meer en breder gaat communiceren over de dingen die zij doet. Ook gaan we verder met het investeren in educatieve communicatie. De Friese Milieu Federatie wil mensen betrekken bij beleid, het concreet maken van dit beleid en mensen meenemen en laten zien wat zij zelf kunnen doen om bij te dragen aan een schoon, mooi en gezond Fryslân. Dus informatie geven, bewust maken en uiteindelijk gedrag veranderen. Dit doen we door gebruik van de traditionele media maar ook door het gebruik van nieuwe media. En natuurlijk door het organi-seren van allerlei activiteiten en projecten.

Met medewerking van provincie Fryslân, gemeenten, bedrijfsleven, agrarische sector en Friese Milieu Federatiemei 20114e jaargang - nummer 1

Maak een ‘groene’ fotovan Leeuwarden en wineen zweefvlucht Doe mee aan FryskFûgelpaad en wineen telescoop Volg online debelevenissen vanFriese torenvalken

3.000 euro subsidie voor auto’s op Groengas

Van Israël naar Fryslânmet de elektrische step Netwerk DuurzameDorpen komt eraan

Gedeputeerde Sjoerd Galema ‘Ik wacht op het moment dat heel Fryslân kan rijden op koeienstront’

NatuurlijkFryslân

37

Resultaat: De Friese Milieu Federatie heeft in 2010 ongeveer 314 keer de pers gehaald. In 2009 stond de teller op 120. De Friese Milieu Federatie is dankzij de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân (met daarin opgenomen Milieunieuws) vier keer bij alle 270.000 Friese huis-houdens onder de aandacht gebracht. Onze voorzitter Pieter de Haan scoorde zo’n beetje alle media (google gaf meer dan honderd hits) met zijn afkeuring van de beslissing van economie-minister Maria van der Hoeven om maximaal 100.000 ton extra zout uit de Friese bodem te halen. Ook met Waddenglas, onze Roofvogelcampagne en de Centrale As trok de Friese Milieu Federatie veel publiciteit.

De actualisering van het pers- en extern communicatiebeleid houdt in dat de Friese Milieu Federatie nog meer en breder gaat communiceren over de dingen die zij doet. Ook gaan we verder met het investeren in educatieve communicatie. De Friese Milieu Federatie wil mensen betrekken bij beleid, het concreet maken van dit beleid en mensen meenemen en laten zien wat zij zelf kunnen doen om bij te dragen aan een schoon, mooi en gezond Fryslân. Dus informatie geven, bewust maken en uiteindelijk gedrag veranderen. Dit doen we door gebruik van de traditionele media maar ook door het gebruik van nieuwe media. En natuurlijk door het organi-seren van allerlei activiteiten en projecten.

Onze Nieuwjaarsreceptie werd bezocht door ruim honderd bezoekers. Omrop Fryslân, Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad hebben aandacht besteed aan de lancering van de expeditie Nij Fryslân die plaatsvond tijdens de Nieuwjaarsre-ceptie. In 2011 zal de actualisering van het communicatiebe-leid handen en voeten gegeven worden onder andere door het opzetten van een nieuwe website en het onderzoeken van de mogelijkheden die de nieuwe media bieden voor de Friese Milieu Federatie.

38

Website

Doel: Het realiseren van een aantrekkelijke en actuele website over natuur, milieu en landschap in Friesland. We willen iedereen in en buiten Friesland tijdig en naar vermogen van dezelfde informatie m.b.t. natuur en milieu en de Friese Milieu Federatie voorzien.

Inzet: Actualisatie van de nieuwsitems (minimaal wekelijks), de Groene Agenda (minimaal wekelijks) en de campagnepagi-na’s. Verbeteren visuele aantrekkelijkheid door gebruik van meer beeldmateriaal. Beschikbaar stellen van alle publica-ties via de website. Verder is met behulp van een communi-catiebureau onderzocht op welke wijze de huidige website meer functioneel en modern kan worden.

Resultaat: De website bevat doorlopend actuele nieuwsitems en een up-to-date campagne-overzicht en Groene Agenda. De Groene Wegwijzer is in 2010 niet geactualiseerd. Er is één digitale nieuwsbrief Grrroen, gekoppeld aan de website, uitgebracht. Door het gebruik van meer beeldmateriaal - onder andere filmpjes- is de visuele aantrekkelijkheid van de website verbeterd. Het aantal unieke bezoekers bedroeg in 2010 ruim 50.000. In 2009 waren dit er 46.000.

De Friese Milieu Federatie heeft ook deelgenomen aan landelijke campagnes van de samenwerkende milieufedera-ties. Het betreft de campagnes Nacht van de Nacht waarbij aandacht gevraagd werd voor de schoonheid van de nacht en het Klimaatstraatfeest. Beide campagnes beschikten over eigen websites: www.nachtvandenacht.nl en

www.klimaatstraatfeest.nl. In 2011 wordt de website van de Friese Milieu Federatie vernieuwd.

Jaarverslag

Doel: Het jaarverslag is een van de producten die de federatie gebruikt in haar communicatie naar de provincie toe. Zo ook naar andere subsidiegevers. In het Jaarverslag wordt inzicht gegeven in de realisatie van het werkplan en begroting.

Inzet: Schrijven en vormgeven van een uitgebreid jaarverslag (al-leen digitaal beschikbaar).

Resultaat: Verschillende doelgroepen zoals bestuurders, achterban, collega-organisaties, bedrijfsleven en publiek hebben dank-zij een uitgebreid digitaal jaarverslag inzicht in uitgevoerde activiteiten en behaalde resultaten in 2010.

Professionalisering aangesloten organisaties

Doel: De Friese Milieu Federatie ontwikkelt zich met de aangeslo-ten organisaties qua vaardigheden, verantwoordelijkheden en competenties tot een krachtige koepelorganisatie.

Inzet: Contacten met bestuursleden van aangesloten organisaties met als doel erachter te komen wat er in het gebied speelt, hoe de organisaties hiermee omgaan en wat de organi-saties nodig hebben voor de toekomst. Het grootste deel van de benaderde aangesloten organisaties is gevestigd in zuidwest Fryslân. Achterliggend idee was zicht te krijgen op natuur- en milieuzaken in een regio waarin een bestuurlijke fusie gaande was.

Er is aan enkele organisaties ondersteuning gegeven op het gebied van procesmatige en bestuurlijke zaken. Daarnaast vormen de contacten en de daaruit voortkomende informa-tie mede de basis voor hoe de Friese Milieu Federatie vorm wil geven aan het werken met Streekagenda`s. Hiermee haakt de Friese Milieu Federatie aan bij het beleidsstuk ‘Wurken mei Streekagenda`s yn Fryslân’ van de provincie.

39

Dit stuk is begin 2011 door de provincie vastgesteld. Met vier potentiële aangesloten organisaties is contact ge-

legd. Op het gebied van professionalisering heeft de Friese Milieu Federatie een excursie georganiseerd voor haar ach-terban en voor haar medewerkers. De excursie vond plaats naar een grootschalig, modern veehouderijbedrijf, tevens proefboerderij. Onderwerpen als dierenwelzijn, grootschalig-heid, natuur, milieu, landschap en duurzaamheid kwamen daarbij aan de orde.

Resultaat: Een sterker, deskundiger netwerk van aangesloten orga-nisaties. Twee nieuwe organisaties hebben zich vorig jaar aangesloten, namelijk de Natuurvereniging Gorredijk e.o. en het IVN Súdwesthoeke. Beide organisaties hebben in totaal 730 leden.

Wisselwerking tussen politiek en samenleving

Doel: Draagvlak voor natuur-, milieu- en landschapsbeleid.

Inzet: Digitale nieuwsbrief. Coördinatie totstandkoming groene communicatieagenda met speerpunten voor overleg na-tuurbeschermingsorganisaties met statenleden en –fracties. Back office en regulier overleg met fracties. Voorbereiden halfjaarlijks bestuurlijk overleg over groene samenwerkings-agenda met provincie.

Resultaat: Statenfracties en provinciaal bestuur zijn geïnformeerd over standpunten, doelen en werkzaamheden van de Friese Milieu Federatie tijdens werkbezoek Statencommissie Lân Loft en Wetter. Coördinatie en voorbereiding gezamenlijke in-breng natuurbeschermingsorganisaties in bestuurlijk overleg over de Centrale As: opstellen vragenlijst, inhoudelijk voorbe-reiding, afstemming gezamenlijke inbreng ten behoeve van

bestuurlijk overleg Centrale As. Voorbereidingen en coördi-natie van de inbreng van natuurbeschermingsorganisaties voor het halfjaarlijkse bestuurlijk overleg met de provincie over een gezamenlijke groene toekomstagenda, waaronder de zogenoemde ‘Elverding aanpak’ (twee bijeenkomsten). Gezamenlijke inbreng natuurbeschermingsorganisaties bij “Herijking EHS” voorbereid en gecoördineerd: overleg pro-vincie (ambtelijk) en interne afstemming en standpuntbepa-ling, bestuurlijk overleg gedeputeerde Konst. Voorbereiding, overleg en opstellen van plan van aanpak voor Friese cam-pagne Hart voor de Natuur, coördinatie publiciteit Nieuw-jaarswandelingen. Er is een digitale nieuwsbrief (Grrroen) ontwikkeld. De eerste uitgave heeft in 2010 plaatsgevonden.

Groene Peiler

Doel: De Natuur- en Milieufederaties zijn in 2007 begonnen met een gezamenlijk programma rondom panelleden, peilin-gen en burgerparticipatie, genaamd De Groene Peiler (GP). Elke natuur- en milieufederatie heeft in haar provincie een ei-gen panel met enkele honderden leden. Via peilingen wordt nagegaan wat er onder dit panel leeft. Er wordt dus actief onderzoek gedaan naar de vragen, meningen of ideeën van deze burgers over voor hen belangrijke thema’s. Het doel is om in natuur en milieu geïnteresseerde burgers bij beleids-ontwikkeling en duurzame ontwikkeling te betrekken. Tevens wordt de binding van in natuur en milieu geïnteresseerde burgers met het werk van natuur- en milieuorganisaties ver-nieuwd en versterkt.

Inzet: In het verslagjaar zijn twee peilingen uitgevoerd: één lan-delijke peiling en één regionale. Het betrof een Fries on-derzoek waarin werd gevraagd naar de mening van de

40

GP-leden wat betreft het geplande landelijke natuurbeleid opgesteld door de huidige regering. Het landelijke onder-zoek had onder andere betrekking op wat de Groene Peilers de belangrijkste natuur- en milieuonderwerpen vonden.

Resultaat: Uitkomsten twee peilingen over aan natuur en milieu gerela-teerde onderwerpen. De Friese Milieu Federatie staat via het panel direct in contact met de burgers en betrekt hen zo bij beleidsontwikkeling en duurzame ontwikkeling. De Milieufe-deratie spiegelt haar eigen agenda en thema’s aan datgene wat er leeft onder de panelleden. De Natuur- en Milieufede-raties wisselen onderling ervaringen uit met burgerparticipa-tie op landelijk, regionaal en lokaal niveau en leren hiervan.

Nacht van de Nacht

Doel: Organiseren en coördineren van de zesde Nacht van de Nacht in Friesland om bij zoveel mogelijk inwoners, ge-meenten en bedrijven aandacht te vragen voor de schoon-heid en waarde van de nacht en het belang van het behoud van duisternis.

Inzet: Nacht van de Nacht op zaterdag 30 oktober: een avond/nacht vol met diverse activiteiten rond het thema duisternis met steun van gemeenten.

Resultaat: Een druk bezochte Nacht van de Nacht met 23 verschillende activiteiten waar ruim duizend deelnemers op afkwamen. Door de populariteit van een aantal activiteiten moesten er zelfs mensen teleurgesteld worden. Tijdens het varen op het wad in het donker was er plaats voor honderd mensen terwijl er zich driehonderd hadden aangemeld.

Zestien Friese gemeenten steunden de Nacht van de Nacht: Achtkarspelen, Ameland, Boarnsterhim, Bolsward, Dantuma-deel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Harlin-gen, Heerenveen, Leeuwarden, Schiermonnikoog, Skarster-lân, Smallingerland, Terschelling en West-stellingwerf.

Vele gemeenten doofden tijdens de Nacht van de Nacht op 30 oktober hun lichten. Binnen de meeste gemeentes wer-den verschillende activiteiten georganiseerd. De gemeente Harlingen organiseerde, in samenwerking met de Wadden-vereniging, een unieke nachtelijke vaartocht op het Wad. KNNV afdeling Drachten e.o. organiseerde een excursie in de bossen van Beetsterzwaag. In Gaasterland liepen tijdens de Nacht van de Nacht veertig mensen, onder wie een groot aantal kinderen, aan een touw door het Rijsterbos. In het bezoekerscentrum van het Drents-Friese Wold en in Lekkum konden de bezoekers met kijkers de sterren bewonderen. In restaurant Onder de Kelders te Leeuwarden werd tijdens de Nacht van de Nacht in het bijna donker gedineerd. Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker bood een speciaal pro-gramma voor de Nacht van de Nacht. In Leeuwarden waren speciale avondrondvaarten. Er werd een vaarexcursie door de Alde Feanen georganiseerd. Het Fiskerhûske (museum in Moddergat) was geopend en buiten bij het monument werden verhalen verteld. Op de dijk bij Moddergat werden

41

er sterren geteld. Oudehaske was het startpunt voor een tocht rond het Nannewiid. Dit ging onder begeleiding van de vrienden van het Nannewiid, een gemeenteambtenaar die veel kon vertellen over de openbare verlichting en een gids van het IVN met informatie over de nachtdieren.

Klimaatstraatfeest

Doel: Het Nationale Klimaatstraatfeest is een energiebesparings-wedstrijd tussen straten. Het doel is om buren samen zoveel mogelijk energie te laten besparen. Door allerlei acties te initëren wordt bijgedragen aan de verbetering van het kli-maat.

Inzet: In Fryslân is de campagne georganiseerd door de Friese Milieu Federatie. Uitgevoerde activiteiten zijn onder meer het werven van deelnemers, het genereren van publiciteit en het organiseren van een slotfeest. Voor alle deelnemers in de provincie was de Friese Milieu Federatie het aanspreekpunt.

Resultaat: In de provincie Fryslân hebben ruim tweehonderd straten meegedaan. Dat is een groei van 60 procent ten opzichte van 2009. De straat die de meeste punten verzamelde, was de Mr. D.J. Cuipersstraat in Bolsward. Met twintig huishou-dens heeft de straat een aantal acties ondernomen waar-onder het vervangen van alle lampen door spaarlampen en avonden door te brengen rond vuurkorven en in huis alle elektronische apparatuur uit te schakelen. Tijdens het energiezuinige slotfeest in Bolsward waren als eregasten aanwezig minister Tineke Huizinga en gedeputeerde Hans Konst. Verder hebben met behulp van een bijdrage van de provincie Fryslân alle deelnemers energiebespaarboxen ontvangen waarmee tot honderd euro per jaar kan worden bespaard.

Gezamenlijke groene energie-inkoop

Doel: Met Vereniging Eigen Huis de Friese bevolking de mogelijkheid bieden om samen (met korting) groene stroom in te kopen.

Inzet: Communicatieplan, persbericht, banners op websites, vier keer paginagrote publicaties in de huis-aan-huiskrant Fryslân, emails naar achterban en andere geïnteresseerden.

Resultaat: Bijna 5000 Friezen heb-ben ingetekend voor de gezamen-lijke energie-inkoop. Ruim 1600 Friezen zijn daadwerkelijk overge-stapt naar de nieuwe groene ener-gieleverancier.

42

Friese Milieu Federatie-Servicelijn

Doel: Beantwoorden van vragen, oplossen van concrete milieuproble-men en het afhandelen van klachten over natuur, milieu en landschap. Nevendoel van de Friese Milieu Federatie: op de hoogte blijven van ontwikkelingen op het gebied van natuur en milieu in Friesland.

Inzet: Telefonisch, schriftelijk of digitaal informatie verstrekken en oplos-singen of handelingsperspectieven bieden.

Resultaat: Informatieverstrekking en adviesverlening naar aanleiding van klachten en vragen van burgers en organisaties over uiteenlopende onderwerpen als bedrijventerreinen, bestemmingsplannen, bestrijdings-middelen, bomenkap, biologische producten, bouwplannen, geluids-overlast, geurhinder, golfbaan Woudsend, maaien van slootkanten, nestgelegenheid zwaluwen, last van overhangend groen van de buren, overlast houtkachels, straatafval, tips energiebesparing en REC. In totaal zijn 65 vragen naar tevredenheid afgehandeld.

7

Als echte waterliefhebber zoek je het liefst zo veel en vaak mogelijk het water op. Zeker

Friesland is het waterparadijs bij uitstek. Heerlijk varen over de vele meren en aanleggen op

plekken waar de natuur dichtbij is. Waar je kunt genieten van alle stilte en rust om je heen.

Even onthaasten. Alleen… op het water zelf is in die zin weinig rust te vinden. Overal hoor

je het geronk van diesel- en benzinemotoren. Niet goed voor de rust en zeker niet voor het

milieu. Maar daar brengt de Stifting Elektrysk Farre Fryslân (SEFF) verandering in, aldus

Marcel Schaap. Hij is mede-eigenaar (samen met Wouter van Heeren) van de werf

‘De Stille Boot’ in Heeg en bestuurslid van de SEFF.

In 2004 is De Stille Boot opgericht. “Ja. Dit betreft

onze werf in Reeuwijk. In mei van dit jaar is de

tweede werf in Heeg geopend. Waarom elektrisch

varen? Onze visie hierin sluit naadloos aan bij het

Energieakkoord dat dit jaar gesloten is. Een van de

doelstellingen is dat in 2015 in Noord Nederland

100.000 voertuigen op duurzame brandstoffen

moeten rijden of elektrisch aangedreven moeten zijn.

Dit geldt zowel voor voertuigen op de weg als op

het water. Friesland zal hier voor 40% aan moeten

bijdragen.

Vliegende start voor elektrisch varen

“Kijk… het wordt steeds drukker op de meren en andere vaarwaters.

Juist daarom vinden wij (het team van De Stille Boot en het Bestuur van SEFF)

dat elektrisch varen één van de meest duurzame oplossingen is om én te genieten van de rust van

het water en het milieu en de natuur te sparen”. Hoe staat de consument tegenover elektrisch varen?

“Die is zich terdege bewust van het feit dat dieselmotoren

milieuvervuilend zijn. Hij staat dan ook positief tegenover

onze elektrische boten, schepen en sloepen. Uiteraard is de

actieradius kleiner dan bij dieselmotoren, maar dat is op

zich geen probleem. Er zijn in Nederland op dit moment

al veel laadplekken, omdat de meeste jachthavens en steeds

meer passantenplekken zijn voorzien van oplaadpunten.

Met de groeiende elektrische vloot moet dit natuurlijk wel

steeds meer worden uitgebreid.Het mooie van de elektrisch

aangedreven boten is dat je optimaal kunt genieten van

de stilte om je heen. Dit genotaspect is gewoon heel

belangrijk.”

SEFF-paviljoen Hoe is de Stifting

Elektrysk Farre Fryslân

ontstaan en wat is de doelstelling? “In mei hebben we in Heeg een

miniconferentie gehouden. Hier werd duidelijk dat in Friesland de

behoefte bestaat aan een partij die de ontwikkeling van elektrisch

en hybride varen helpt stimuleren. Onze doelstellingen zijn het

bevorderen van elektrisch- en hybride varen, en daardoor minder

verstoring van de omgeving, het sparen van het milieu, het

terugdringen van energieverbruik en het stimuleren van duurzame

economische ontwikkelingen in Friesland. De provincie heeft

aangegeven dat zij ons ziet als de geschikte partner hierin, omdat

wij alle maatschappelijke partijen vertegenwoordigen die daarin

een rol kunnen spelen zoals het bedrijfsleven, kennisinstellingen en

natuur- en toeristische organisaties. En dat is heel fijn. Het publiek

kan op BOOT Holland (6 – 11 februari 2009 in Leeuwarden) kennis

maken met onze boten. Daar staan wij, met tal van andere firma’s

die elektrisch, of hybride aangedreven schepen leveren, milieu- en

kennisorganisaties, allemaal bij elkaar op het SEFF-paviljoen (1.000

m2 groot!). Hier presenteren wij o.a. elektrische-, hybride-, zonnecel-

en waterstoftechnologie. Iedereen is van harte welkom!”

Gemeente Leeuwarden gaat voor LED!

De gemeente Leeuwarden is, net als veel

andere gemeenten, bezig met het onderwerp

duurzaamheid. Eind 2008 start in Leeuwarden

een pilot waarbij vijf straten één jaar lang verlicht

worden door middel van verschillende typen LED

verlichting. Timon Busman, projectleider van de

gemeente Leeuwarden, legt uit waarom deze manier

van verlichten de nieuwe trend wordt.

“Als gemeente Leeuwarden zijn we graag duurzaam

bezig. Wij denken dat, als het gaat om zaken als

duurzaamheid en energiebesparing, er winst te

behalen is. Dit is overigens ook de wens van de

gemeenteraad. Met betrekking tot de pilot hebben we

gekozen voor drie typen straten en vijf locaties: één

nieuwbouwstraat, twee bestaande woonstraten en

twee straten op een nieuw bedrijventerrein. Eind 2009

kunnen we dan, samen met Senter Novem, de balans

opmaken en bekijken of LED écht energiezuiniger en

goed toepasbaar is.”

Veiligheidsgevoel“LED bestaat al veel langer, in de loop der jaren is

het product verder ontwikkeld. Er zijn al eerder

proeven gedaan, maar toen bleek dat er nog teveel

moest gebeuren. De LED verlichting die nu geplaatst

gaat worden, is sterk verbeterd in vergelijking met

eerdere types. In totaal zullen er in Nederland straks

omstreeks 35 proeflocaties zijn. Het gehele project

wordt gecoördineerd door Senter Novem. Na 2009

worden alle opgedane ervaringen gebundeld en

volgt er een conclusie. Bij reguliere verlichting is

bekend dat de straal verder reikt dan enkel het te

verlichtingen oppervlak, bij LED is dat wellicht

anders. Dit betekent dat de woningen mogelijk niet

meeverlicht worden, zoals nu wel vaak het geval

is. En wat betekent dit voor het veiligheidsgevoel

op straat? Deze zaken zijn heel belangrijk in zo’n

conclusie.”

Actief met duurzame ontwikkelingenLED verlichting staat bekend als een lamp met een

zeer lange levensduur. “Dat klopt, de gemeente kan

door het gebruik van LED verlichting mogelijk veel

energie besparen. Belangrijk is ook hoe de techniek

zich verder ontwikkelt. Kun je een LED-lamp in een

bestaande lantaarnpaal toepassen? Moeten hiervoor

speciale armaturen gemaakt worden? Moet er een

compleet nieuwe paal komen? Deze ontwikkelingen

worden allemaal meegenomen in de pilot die

binnenkort in Leeuwarden van start gaat. Senter

Novem doet in het proefjaar diverse metingen. Dan

wordt duidelijk of LED verlichting voldoende is

ontwikkeld om de gewone (spaar-)lamp definitief te

vervangen. We hopen natuurlijk dat de proef slaagt

en dat we in de toekomst alle reguliere verlichting

kunnen vervangen door LED verlichting”.

7

43

Algemene informatie

Statutaire naam, rechtsvorm en vestigingsplaatsDe Stichting Friese Milieu Federatie is opgericht in 1972 onder de toen-malige naam “Friese Milieuraad”. Deze naam is bij de statutenwijziging in 1992 gewijzigd in Stichting Friese Milieu Federatie. Op 8 februari 2006 heeft actualisatie van de statuten plaatsgevonden. De Friese Milieu Federatie is bij de Kamer van Koophandel ingeschreven onder nummer 41000343. De vestigingsplaats is Leeuwarden.

Bestuur Benoemd Herbenoemd Vlg herbenoeming

P. de Haan, voorzitter nov-09 nov-13 C. G. Bos, secretaris juni-09 juni-13 P. Regnerus, penningmeester juni-09 juni-13I. Faber mei-03 mrt-08 juni-12Mw. H. Henstra juni-10 juni-14

Raad van Toezicht Benoemd Herbenoemd Vlg herbenoeming

G. Algera okt-09 okt-13Mw. R.G. Ansingh dec-05 dec-09 dec-13G.J. Baan juni-08 juni-12H.K. Buiten apr-10 apr-14M. Bult nov-06 nov-10 nov-14J.N. Boosman dec-05 dec-09 dec-13C.S.P. van Dam okt-09 okt-13J. Degen okt-09 okt-13K.G. Elzinga dec-05 dec-09 dec-13Mw. H.K. Feenstra juli-10 juli-14Mw. M.J.M. Frieswijk dec-05 dec-09 dec-13Mw. A. de Glee dec-05 dec-09 dec-13Y.J. Galama nov-09 nov-13G. Hijlkema jan-11 jan-15Mw. S.E.N. van Lieshout dec-05 dec-09 dec-13H.E. van der Lans dec-05 dec-09 dec-13Mw. J.H.R. van der Meer dec-05 dec-09 dec-13J.B. Persenaire dec-05 apr-10 apr-14A.J. van de Ridder jan-10 jan-14R.M. Rieder dec-05 dec-09 dec-13J.D. Slager dec-05 dec-09 dec-13M.J.A. Weterings nov-10 nov-14R.F. Oosterbaan mei-11 mei-15

Voor bestuurders en leden van de Raad van Toezicht geldt een maxi-male zittingstermijn van 12 jaar.

DirectieDhr. J.R. van der Werf, directeur

Verantwoordingsverklaring code goed bestuur voor goede doelen

44

Centraal Bureau FondsenwervingDe Stichting Friese Milieu Federatie bezit het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenverwerving (CBF). De Friese Milieu Federatie is daar-mee formeel erkend als “goed doel”, wat weer een van de voorwaar-den is om in aanmerking te komen voor een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Het doel van het keurmerk voor dergelijke instellingen is de donateurs ervan een zo groot mogelijke zekerheid te geven dat hun geld goed en doelmatig besteed wordt. Om voor het keurmerk in aanmerking te komen moeten de organisatie en bedrijfsvoering van de instelling aan hoge eisen voldoen.Jaarlijks toetst het CBF of de instelling aan die eisen voldoet. Ook moet de instelling jaarlijks een verantwoordingsverklaring vaststellen. Daarin verklaart ze dat ze de algemene principes van het keurmerk onder-schrijft en kan ze ook aangeven wat ze zal doen met de verbeterpunten die het CBF genoemd heeft.Bij de wijziging van de statuten van de Friese Milieu Federatie op 8 februari 2006 zijn de statuten aangepast aan de eisen die het CBF toen stelde. Het is goed bij het lezen van onderstaande verklaring in gedach-ten te houden dat de eisen van het CBF voor een deel toegespitst zijn op een ander soort instelling dan de Friese Milieu Federatie is.

Code goed bestuurHet Bestuur van de Friese Milieu Federatie onderschrijft de volgende principes:

1. Binnen de instelling dient de functie ‘toezicht houden’ (vaststellen of goedkeuren van plannen, en het kritisch volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk te zijn gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’.

2. De instelling dient continu te werken aan een optimale besteding van middelen, zodat effectief en doelmatig gewerkt wordt aan het realise-ren van de doelstelling.

3. De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor de informatieverschaffing en de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten.

In de zogenoemde verantwoordingsverklaring wordt beschreven op welke manier de Friese Milieu Federatie invulling geeft aan deze princi-pes.

Ad 1 Functiescheiding tussen toezicht en uitvoeringBij de Friese Milieu Federatie is de functiescheiding geregeld door in de statuten de toezichtfunctie bij de Raad van Toezicht te leggen. De Raad van Toezicht houdt toezicht op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de Stichting. Het bestuur is belast met het besturen van de stichting en heeft de eindverantwoordelijkheid voor de (dagelijkse) leiding en de uitvoering van haar programma’s en activiteiten.

Het bestuur heeft een Directiestatuut vastgelegd. Daarmee krijgt de di-recteur volmacht om namens het bestuur de dagelijkse leiding over de stichting te voeren. Op 23 november 2009 heeft de Raad van Toezicht op voorstel van het bestuur de Notitie Spelregels vastgesteld. Daarin staan nadere afspraken over de samenwerking tussen Raad van Toe-zicht, bestuur en werkorganisatie.

Optimale samenstelling van het bestuur en het toezichthoudend orgaanDe voorzitter, de secretaris en de penningmeester van het bestuur worden in functie benoemd door de Raad van Toezicht. Het bestuur zorgt ervoor dat voor deze functies kandidaten voorgedragen worden die voldoen aan de profielschetsen die het bestuur voor deze functies vastgesteld heeft. Voor wat de overige bestuursleden betreft, zoekt het bestuur kandida-ten die aan het algemene profiel voldoen en die op basis van kennis, deskundigheid, netwerk of andere punten een verrijking vormen van het bestuur.

45

De leden van de Raad van Toezicht worden elk door een aangesloten organisatie benoemd, zo is in de statuten bepaald. Het bestuur streeft er in principe naar zoveel mogelijk organisaties die actief zijn op het gebied van het doel van de Stichting tot aangesloten organisatie te ma-ken. Wie de aangesloten organisatie benoemt als lid van de Raad van Toezicht is aan die organisatie zelf om te beslissen.

Evaluatie functioneren van de directie, bestuurders en toezichthou-dersDe directeur heeft eens per jaar een functioneringsgesprek met de voor-zitter van het bestuur, waarin zijn functioneren geëvalueerd wordt. Tus-sen bestuur en Raad van Toezicht is afgesproken dat er elk voorjaar een brainstormsessie gehouden wordt waarin de Raad van Toezicht en het bestuur het functioneren van het eigen orgaan en dat van de Stichting als geheel evalueren onder leiding van een externe deskundige.

Taakverdeling tussen bestuur en Raad van ToezichtHet bestuur is eindverantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de Stichting. De Raad van Toezicht houdt toezicht op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de Stichting.

Ad 2 Optimale besteding van de financiële middelen De stichting Friese Milieu Federatie heeft ten doel het behoud en de verbetering van de kwaliteit van de natuur, het milieu en het landschap en het bevorderen van duurzame ontwikkeling in het bijzonder in de provincie Fryslân, alles in de meest ruime zin.

De Friese Milieu Federatie heeft in de afgelopen jaren voortdurend ge-werkt aan verbetering van de projectmatige aanpak van haar werkzaam-heden. Alle activiteiten zijn gericht op het realiseren van de doelstelling van de Milieufederatie. Optimalisering van de effectiviteit van de organisatie vindt op de vol-gende manier plaats:

De directie stelt jaarlijks een werkplan met begroting op, waarin onder meer de gewenste resultaten, begrote kosten en beoogde financiering per project zijn vastgelegd. Het bestuur toetst dit werkplan met begro-ting en stelt dit vast. De Raad van Toezicht keurt het vervolgens goed. Het hoofd bedrijfsbureau voorziet het bestuur van financiële kwartaal-rapportages, waarin de gerealiseerde cijfers t.o.v. de begroting zicht-baar worden gemaakt.De directie informeert het bestuur over mogelijke overschrijdingen van de begroting of verschuivingen van meer dan 10% binnen de hoofdpos-ten op de begroting. Over de voortgang van het werkplan en de afzonderlijke projecten wordt conform de daarover gemaakte afspraken aan de partners en subsidieverstrekkers gerapporteerd.Het hoofd bedrijfsbureau stelt een jaarrekening op conform de Richtlijn 650 Fondswervende instellingen. De accountant controleert deze en voorziet de jaarrekening van een goedkeurende controleverklaring. De accountant rapporteert rechtstreeks aan het bestuur over de jaarlijkse accountantscontrole. Het bestuur stelt de jaarrekening vast en de Raad van Toezicht keurt deze goed.De directie stelt jaarlijks een productrekening op die overeenstemt met de jaarrekening. In de productrekening worden per project vastgelegd: de behaalde resultaten, de gerealiseerde producten, de gerealiseerde uren en kosten. De productrekening bevat ook per project informatie over gerealiseerde financiering; d.w.z. subsidies en overige bijdragen. De inhoudelijke verslaglegging wordt samengevat in het externe jaar-verslag, dat door geïnteresseerden kan worden opgevraagd. Over de taken, bevoegdheden en procedures rond de besteding van de financiële middelen zijn afspraken vastgelegd in het handboek van de Friese Milieu Federatie. De organisatie streeft naar een verantwoorde verhouding tussen productiviteit en overhead. Als referentiepunten hanteert zij daarbij overheadgemiddelden van vergelijkbare goede doe-lenorganisaties. Voor de komende jaren richt het beleid zich op handha-ving van de beheer en administratiekosten op gelijk niveau terwijl we de organisatie in omvang en productie licht willen laten groeien.

46

Daarnaast werkt de Friese Milieu Federatie aan optimalisering van haar effectiviteit door: Structurele samenwerking met plaatselijke groepen, de provinciale mili-eufederaties, terreinbeheerders en overige partners. Uitwisseling van kennis over verandering en verbetering van de organi-satie met andere provinciale instellingen.

Ad 3. Streven naar optimale relaties met belanghebbendenDe Friese Milieu Federatie ondersteunt mensen, die zich actief inzetten voor hun eigen leefomgeving. Zij vervult de functie van vraagbaak, aan-spreekpunt en coördinator van lokale activiteiten in Fryslân. Zij beschikt daarvoor over een breed netwerk aan contacten, die bij deze onder-steuning van dienst kunnen zijn.

Gerelateerd aan de doelstelling van de milieufederatie zijn belangheb-benden:- plaatselijke groepen en individuen, die zich inzetten voor natuur, milieu

en landschap in Fryslân;- beleidsmakers en beslissers in openbaar bestuur en bedrijfsleven, die

invloed uitoefenen op het terrein van natuur, milieu en landschap in Fryslân;

- samenwerkingspartners.

In de Communicatiestrategie van de Friese Milieu Federatie is vast-gelegd op welke manier de Friese Milieu Federatie de communicatie met haar belanghebbenden wil verbeteren. De milieufederatie zal zich blijven richten op beleidsbeïnvloeding via bestuurders en bedrijfsleven, maar wil zich daarnaast meer richten op een goede en efficiënte infor-matievoorziening aan een breed publiek: voor alle in natuur, milieu en landschap geïnteresseerde mensen in Fryslân. De informatievoorzie-ning is erop gericht om de effectiviteit van de activiteiten van de milieu-federatie te vergroten. Concrete voorbeelden van de uitvoering van de communicatiestrategie zijn: de website van de Friese Milieu Federatie, waarmee op een heldere

manier inzicht wordt gegeven in de visie, taken en rollen van de milieu-federatie, in haar activiteiten en die van haar collega-organisaties;de groene huis-aan-huiskrant Natuurlijk Fryslân waarmee alle huishou-dens in de provincie worden bereikt.

Het jaarverslag en de jaarrekening van de Friese Milieu Federatie zijn bij de organisatie op te vragen of via de website www.friesemilieufederatie.nl te downloaden.

Een ieder is vrij om inbreng te leveren en te reageren op onze activitei-ten en het te voeren of gevoerde strategische en inhoudelijke beleid. Dat kan op verschillende manieren, maar onze website is daarvoor een goed platform. Meningen, opvattingen of reacties worden zeer op prijs gesteld en worden in de reguliere werkprocessen van beleidsvorming en uitvoering meegenomen.

Tot slot bestaat er voor belanghebbenden de mogelijkheid om een klacht in te dienen bij de milieufederatie, als zij het bijvoorbeeld niet eens zijn met de uitvoering van activiteiten of constateren dat er sprake is van inconsistentie van beleid. Voor een correcte verwerking van de klachten is een Klachtenprocedure Friese Milieu Federatie ontwikkeld.

Doelstellingen van deze procedure zijn:Klachten afhandelen op een vooraf vastgestelde eenduidige wijze, om de servicegraad naar de aangesloten organisaties, relaties, partners en geïnteresseerden te bewaken.Ten behoeve van bestuur en/of management inzicht verschaffen in het totale aantal, de soort en de ernst van klachten om zo, waar nodig en mogelijk, te komen tot aanbevelingen om werkprocessen of de inhou-delijke koers aan te passen of te wijzigen.

47

Bezoldiging en vergoedingenbeleidDe Friese Milieu Federatie volgt voor de bureaumedewerkers de ar-beidsvoorwaarden die zijn opgesteld in de CAO Welzijn en Maatschap-pelijke Dienstverlening.Behoudens de vergoeding voor reiskosten ontvangen de bestuurders van Stichting Friese Milieu Federatie geen vergoeding voor hun werk-zaamheden.

VrijwilligersbeleidDe Friese Milieu Federatie heeft contacten met verschillende soorten vrijwilligers:- de leden van de aangesloten organisaties en andere organisaties, die

zich vrijwillig inzetten voor het behoud van natuur, milieu, landschap en duurzaamheid in Fryslân;

- personen, die zich incidenteel en belangeloos inzetten voor bepaalde activiteiten van de Friese Milieu Federatie;

- onbezoldigde medewerkers van het kantoor van de Friese Milieu Fe-deratie.

Ad 1De leden van de actieve achterban bestaan uit leden van aangesloten organisaties en andere natuur- en milieugroepen en personen die zich individueel betrokken weten bij het werk van de Friese Milieu Federatie. De Friese Milieu Federatie ziet het als één van haar belangrijkste taken om de vrijwilligers onder categorie 1 actief te ondersteunen. Zij doet dit door middel van: - het verstrekken van informatie- advisering- het organiseren van activiteiten- het verstrekken van voorlichtingsmateriaal.Het werven van deze vrijwilligers gebeurt door de desbetreffende orga-nisatie en die is ook verantwoordelijk voor de activiteiten van de vrijwil-ligers. Bij het werven kan de Friese Milieu Federatie een faciliterende rol spelen.

Ad 2Sinds het bestaan van de Friese Milieu Federatie zijn er altijd personen geweest, die zich belangeloos hebben ingezet voor de organisatie, vooral door middel van advisering over zaken die met het werkveld van de Friese Milieu Federatie te maken hebben.De Friese Milieu Federatie vergoedt onkosten die deze vrijwilligers maken voor het uitvoeren van hun werk ten behoeve van de organisatie. Voorwaarde daarbij is wel dat tevoren afspraken over het maken van kosten gemaakt zijn met de medewerker van de Friese Milieu Federatie onder wiens verantwoordelijkheid de activiteit valt.

Ad 3Op de verschillende werkterreinen van de milieufederatie zijn medewer-kers actief die hun werk onbezoldigd verrichten en een werkplek in het kantoor van de Friese Milieu Federatie krijgen.De Friese Milieu Federatie vergoedt de onkosten, die deze vrijwilligers maken voor het uitvoeren van hun werk ten behoeve van de organisatie. De aansprakelijkheidsverzekering van de organisatie is ook voor deze medewerkers afgesloten.Vrijwilligers in deze categorie worden zoveel mogelijk de rechten en plichten toegekend die de betaalde medewerkers in dienst van de Friese Milieu Federatie hebben.Dat houdt onder meer in dat er functionerings- en beoordelingsgesprek-ken met hen gevoerd worden en dat er afspraken gemaakt worden over werktijden en verlof.Vrijwilligers in deze categorie krijgen een aanstellingsbrief van het bestuur waarin de belangrijkste afspraken die gemaakt zijn, vastgelegd worden.

48

Financiële paragraafDe Friese Milieu Federatie is een stichting zonder winstoogmerk. Pro-vincie Fryslân en de Nationale Postcode Loterij zijn de grootste geld-verstrekkers. De besteding van de inkomsten wordt inhoudelijk verant-woord in het jaarverslag en financieel in de jaarrekening. De financiële bijlage bevat een overzicht van de balansrekeningen en de staat van baten en lasten over 2010. Het beleid ten aanzien van de reserves is opgenomen in de jaarrekening. De Friese Milieu Federatie beschikt over een continuïteitsreserve. Deze dient als buffer voor het opvangen van tegenvallers en om de continuïteit van de stichting te waarborgen. De financiële middelen zijn ondergebracht bij de Triodosbank op een reke-ning courant en een rendementsrekening.

ToekomstDe komende jaren gaat de federatie, vanuit haar rol als belangenverte-genwoordiger op het gebied van natuur, milieu en landschap namens 35 aangesloten organisaties in Fryslân, meer aan de voorkant van de besluitvorming acteren. Ze loopt voorop om kansrijke en duurzame vernieuwing te stimuleren en daagt anderen uit tot een bijdrage en tot samenwerking. Dit betekent dat zij verantwoordelijkheid neemt in de vorm van het zelf ontwikkelen van projecten en het agenderen van stra-tegische vraagstukken. Deze manier van werken past in het vorig jaar herziene Meerjarenbeleidsplan.

49

Balans per 31 december

Stichting Friese Milieu FederatieJaarrekening 2010

Balans per 31 december

Actief

€ € € €

1 Vaste activaMateriële vaste activain het kader van de doelstelling 42.863 10.320

2 Vlottende activaVorderingenDebiteuren 12.627 35.664Overige vorderingen en overlopende activa 87.762 61.735

100.389 97.399

3 Liquide middelen 300.648 264.960

Totaal activa 443.900 372.679

Passief

€ € € €

4 Reserves en Fondsen

ReservesContinuïteitsreserve 182.150 198.451Bestemmingsreserves 41.685 41.685Reserve financiering activa 42.863 10.320

266.698 250.456Fondsen 0 0

266.698 250.456

5 Kortlopende schuldenCrediteuren 53.168 12.719Vooruitontvangen subsidies 42.862 36.952Belastingen en premies sociale verzekeringen 29.815 27.155Overige schulden en overl.passiva 51.357 45.397

177.202 122.223

Totaal passiva 443.900 372.679

2010 2009

2010 2009

1 van 3

Bijlage 1

50

Stichting Friese Milieu FederatieJaarrekening 2010

Balans per 31 december

Actief

€ € € €

1 Vaste activaMateriële vaste activain het kader van de doelstelling 42.863 10.320

2 Vlottende activaVorderingenDebiteuren 12.627 35.664Overige vorderingen en overlopende activa 87.762 61.735

100.389 97.399

3 Liquide middelen 300.648 264.960

Totaal activa 443.900 372.679

Passief

€ € € €

4 Reserves en Fondsen

ReservesContinuïteitsreserve 182.150 198.451Bestemmingsreserves 41.685 41.685Reserve financiering activa 42.863 10.320

266.698 250.456Fondsen 0 0

266.698 250.456

5 Kortlopende schuldenCrediteuren 53.168 12.719Vooruitontvangen subsidies 42.862 36.952Belastingen en premies sociale verzekeringen 29.815 27.155Overige schulden en overl.passiva 51.357 45.397

177.202 122.223

Totaal passiva 443.900 372.679

2010 2009

2010 2009

1 van 3

Bijlage 1

51

Staat van baten en lasten

Stichting Friese Milieu FederatieJaarrekening 2010

Staat van baten en lasten

Rekening Begroting Rekening2010 2010 2009

€ € €6 Baten

Baten uit eigen fondsenwerving 0 0 0Baten uit acties van derden 186.407 160.798 226.986Subsidies van overheden 568.159 445.998 579.077Overige baten 62.841 92.207 259.359

Som der baten 817.407 699.003 1.065.422

7 LastenBesteed aan doelstellingen*: Ecologie en biodiversiteit 207.428 154.311 RO, Landbouw en Water 220.605 206.889

Groene ruimte 396.175 Water 65.859Milieu, Duurzaamheid en Transitie 205.578 61.859 331.415 Milieu en economie 34.983Communicatie en informatie 167.554 275.944 200.062 Actueel en algemeen 22.004

801.165 699.003 1.050.498

Werving batenKosten werving baten 0 0 0

Beheer en administratieKosten beheer en administratie 1) 0 0 0

Som der lasten 801.165 699.003 1.050.498

Resultaat 16.242 0 14.924

Het resultaat 2010 is toegevoegd / onttrokken aan:Continuïteitsreserve -16.301Bestemmingsreserves 32.543Overige reserves 0

16.242

* Er heeft een herschikking plaatsgevonden van de projecten naar diverse thema's. Alle projecten zijn nu verdeeld over vier clusters. De bij het cluster Communicatie en Informatie begrote energieprojecten zijn overgeheveld naar het cluster Milieu, Duurzaamheid en Transitie.

1) De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van deze kosten een uniforme systematiekdie gebaseerd is op de aanbeveling Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van deVereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijkgemaakt in de Toelichting lastenverdeling, maar worden in de staat van baten en lasten volledigtoegerekend aan de doelstellingen.

2 van 3

Bijlage 1

52

Stichting Friese Milieu FederatieJaarrekening 2010

Staat van baten en lasten

Rekening Begroting Rekening2010 2010 2009

€ € €6 Baten

Baten uit eigen fondsenwerving 0 0 0Baten uit acties van derden 186.407 160.798 226.986Subsidies van overheden 568.159 445.998 579.077Overige baten 62.841 92.207 259.359

Som der baten 817.407 699.003 1.065.422

7 LastenBesteed aan doelstellingen*: Ecologie en biodiversiteit 207.428 154.311 RO, Landbouw en Water 220.605 206.889

Groene ruimte 396.175 Water 65.859Milieu, Duurzaamheid en Transitie 205.578 61.859 331.415 Milieu en economie 34.983Communicatie en informatie 167.554 275.944 200.062 Actueel en algemeen 22.004

801.165 699.003 1.050.498

Werving batenKosten werving baten 0 0 0

Beheer en administratieKosten beheer en administratie 1) 0 0 0

Som der lasten 801.165 699.003 1.050.498

Resultaat 16.242 0 14.924

Het resultaat 2010 is toegevoegd / onttrokken aan:Continuïteitsreserve -16.301Bestemmingsreserves 32.543Overige reserves 0

16.242

* Er heeft een herschikking plaatsgevonden van de projecten naar diverse thema's. Alle projecten zijn nu verdeeld over vier clusters. De bij het cluster Communicatie en Informatie begrote energieprojecten zijn overgeheveld naar het cluster Milieu, Duurzaamheid en Transitie.

1) De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van deze kosten een uniforme systematiekdie gebaseerd is op de aanbeveling Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van deVereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijkgemaakt in de Toelichting lastenverdeling, maar worden in de staat van baten en lasten volledigtoegerekend aan de doelstellingen.

2 van 3

Bijlage 1

53

Stichting Friese Milieu FederatieJaarrekening 2010

Toelichting op de balans en staat van baten en lasten

AlgemeenDe jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de Richtlijn VerslaggevingFondsenwervende Instellingen (Richtlijn 650, 2008).

Vergelijking met voorgaand jaarDe gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling ongewijzigd gebleven ten opzichte van het voorgaande jaar.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

Materiële vaste activaDe materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, verminderd met de op basis van de geschatte levensduur en restwaarde bepaalde afschrijvingen.De afschrijvingen bedragen een percentage van de verkrijgingsprijs.In het jaar van aanschaf wordt de helft van het gebruikelijke percentage afgeschreven.

Overige activa en passivaDe overige activa en passiva zijn opgenomen tegen nominale waarde, tenzij in de toelichting op de desbetreffende balanspost anders is vermeld.

Grondslagen resultaatbepaling

AlgemeenDe baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben.

Baten en lasten uit voorgaande jaren die in dit boekjaar zijn geconstateerd, zijn aan dit boekjaar toegerekend.

De uitvoeringskosten zijn, met uitzondering van de directe projectkosten, op basis van het aantal geregistreerde uren toegerekend aan de desbetreffende doelstelling. De directe projectkosten zijn rechtstreeks toegerekend aan de doelstellingen.

PensioenenDe Friese Milieu Federatie heeft voor haar medewerkers een toegezegd-pensioenregeling. Hiervoor inaanmerking komende medewerkers hebben op de pensioengerechtigde leeftijd recht op een pensioenwelke afhankelijk is van leeftijd, salaris en dienstjaren. De regeling is ondergebracht bij de Stichting Pensioenfonds Zorg en Welzijn.De Friese Milieu Federatie heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval vaneen tekort bij St. Pensioenfonds Zorg en Welzijn, anders dan het effect van hogere toekomstige premies.De Friese Milieu Federatie heeft daarom de pensioenregeling verwerkt als een toegezegde-bijdrage-regeling en heeft de verschuldigde premies tot en met het einde van het boekjaar in de jaarrekening verantwoord.

1 van 1

54

Bijlage 1

55

Aangesloten organisaties

1. It Fryske GeaPostbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag(0512) 38 14 48

2. Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging, regio FrieslandJulianalaan 29, 8931 AB Leeuwarden(058) 288 36 27

3. Koninklijke Nederlandse NatuurhistorischeVereniging, afdeling DrachtenJ.M. Houwenstraat 29, 9203 SL Drachten

4. Koninklijke Nederlandse NatuurhistorischeVereniging, afdeling LeeuwardenHerweystrjitte 51, 9145 SK Ternaard(0519) 57 18 19

5. Vereniging NatuurmonumentenPostbus 764, 9400 AT Assen(0592) 30 50 50

6. Fryske Feriening Foar FjildbiologySchuilenburg 94,8926 KS Leeuwarden

7. WaddenverenigingPostbus 90, 8860 AB Harlingen(0517) 49 36 93

8. IJsselmeerverenigingPostbus 257, 1900 AG Castricum(0299) 37 13 51

9. St. Vrijwillig Bosbeheer Noord-NederlandAsserstraat 201, 9486 TD Rhee(0592) 29 17 15

10. Ver. Milieudefensie, kerngroep LeeuwardenRamstraat 33, 8921 PW Leeuwarden

11. Stichting Gaasterlân NatuerlânMientwei 2, 8572 WB Rijs(0514) 58 16 77

12.WielenwerkgroepN.J. Haismastrjitte 3, 9061 BV Gytsjerk(058) 256 15 67

13. Natuur- en Landschapsvereniging ‘De Wâlden, De Marren’Robyntsjewei 20, 9261 XV Eastermar(0512) 47 21 02

14. Milieuplatform LeeuwardenSassingastins 6, 8925 JJ Leeuwarden(058) 267 29 77

15. Vereniging Natuur en Milieu Ureterp e.o.Hagedoarnleane 8, 9247 AG Ureterp(0512) 30 19 42

16. Milieuwerkgroep TerschellingNoord Midslandweg 43, 8891 JG Midsland,Terschelling(0562) 44 93 38

17. IVN, afdeling Heerenveen e.o.Dr. G. van Schouwenlaan 25, 8441 CZ Heerenveen

Bijlage 2

56

18. Stichting Milieuplatform Heerenveen e.o.Sjollemastraat 6, 8442 JS Heerenveen(0513) 62 49 07

19. Stichting Milieuwurkgroep BoalsertIt Waarlamke 5, 8702 CT Bolsward(0515) 57 38 12

20. IVN, afdeling OoststellingwerfLijnakker 5, 8431 PJ Oosterwolde(0516) 51 53 81

21. Milieu Aktief SkarsterlânPlusterdyk 5, 8512 AH Broek(0513) 41 28 51

22. Stichting tot Behoud van Natuur en Landschap NijefurdPastorywei 15, 8721 GS Warns(0515) 44 30 89

23. IVN Noord-Oost FrieslandHereweg 39, 9104 CS Damwoude

24. Jeugd Natuur Club “The Nature Kids”G. Emersonstrjritte 59, 9088 BG Wirdum(058) 255 33 31

25. St. Van OmmenpolderDe Skatting 18, 8621 BW Heeg

26. Werkgroep KerkuilenLipomwijk 2, 9247 CH Ureterp(0512) 30 31 74

27. Stichting Bomenridders LeeuwardenStienserstraat 22, 8917 CE Leeuwarden

28. BomenstichtingOudegracht 201-bis, 3511 NG Utrecht(030) 234 07 78

29. St. It Griene ErfgoedOttemaweg 4, 9254 HG Hurdegaryp

30. St. Voorlichting en Educatie AmateurtuinderGudsekop 19, 8604 CV Sneek(0515) 42 55 95

31. St. Vrienden van het NannewiidStreek 20, 8464 NC Sint Johannesga

32. IVN afdeling de SúdwesthoekeDe Flechtreed 29, 8567 KC Oudemirdum

33. Vereniging voor Natuurbescherming Gorredijk e.o.Langewal 28A, 8401 DE Gorredijk

34. Stichting Historisch Belang Noord-NederlandWylp 15, 9247 GH Ureterp

35. Vereniging Natuur en Vogelwacht Bakkeveen Foarwurkerwei 8a, 9243 JZ Bakkeveen

Bijlage 2

57

Bureau medewerkers

Dhr. ing. G.D. Bergstra, projectmedewerker frysk fûgelpaad, ecologische voetafdruk, nieuwe binding (vanaf 27 september 2010)

Dhr. drs. S. Bijlsma, senior beleidsmedewerker ecologie

Dhr. D.A.F. Bosman, projectvoorbereider natuur en landschap

Dhr. E.F. Broersma, projectleider klimaat en duurzame energie(vanaf 1 mei 2011)

Dhr. drs. G. Geerds, senior medewerker communicatie

Dhr. ing. J. Hermans, projectmedewerker ecologie/duurzame leefomgeving( t/m december 2010 )

Mw. drs. M. de Heer, gebiedsmanager natuur, landschap en milieu

Mw. M. Kloppenburg-Antoine, medewerker secretariaat/administratie

Mw. W. Koehoorn-Elzinga, hoofd bedrijfsbureau

Dhr. ir. P.J.M. van der Vegt, senior beleidsmedewerker water

Dhr. ir. A.R. de Vries, beleidsmedewerker ruimtelijke kwaliteit

Dhr. drs. J.R. van der Werf, directeur(vanaf 1 februari 2011)

Bijlage 3

58

Nationale Postcode Loterij

2,25 miljoen euro van Postcode Loterij voor De Natuur en Milieufe-deratiesDe Natuur en Milieufederaties hebben in 2010 van de Nationale Post-code Loterij een bedrag van 2,25 miljoen euro ontvangen. De cheque werd overhandigd tijdens het Goed Geld Gala 2010. Op dit bijzondere gala werd de verdeling van de opbrengsten voor goede doelen uit 2009 bekendgemaakt. In totaal verdeelde de Postcode Loterij 256 miljoen euro onder haar goede doelen – een groei van vijf procent ten opzichte van 2008. De Friese Milieu Federatie heeft in 2010 dankzij de deelne-mers van de Nationale Postcode Loterij veel van de in dit jaarverslag genoemde projecten kunnen realiseren.

Het werk van de Friese Milieu Federatie wordt mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcodeloterij en de Provincie Fryslân.

Voorzitter Hugh Gallacher en secretaris Rita Kwakkestein van De Na-tuur en Milieufederaties ontvangen de cheque van 2,25 miljoen euro uit handen van managing director Marieke van Schaik van de Nationale Postcode Loterij. Foto: Roy Beusker

Bijlage 4

40

Friese Milieu Federatie

Oostergoweg 7 Postbus 713 8901 BM Leeuwarden Telefoon: 058 – 289 03 03 Fax: 058 – 288 04 25 E-mail: info@friesemilieufederatie.nl Internet : www.friesemilieufederatie.nl

Het werk van de Friese Milieu Federatie wordt mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij.