: ΚΕΙΜΕΝΟ Παρελθόν και σύγχρονη εποχή1 Οξύ πρόβλημα αντιμετωπίζει ο σημερινός κόσμος με το παρελθόν. Τι θα γίνει;

Θα συνεχίσει; Θα συνεχίσει τον καθιερωμένο διάλογο του εκάστοτε παρόντος με το παρελθόν, θα αναγνωρίσει πως αυτό το παρελθόν περικλείνει κι εκφράζει εύγλωττα μιαν αξία απολύτως έγκυρη και αναγκαία για τη σημερινή πραγματικότητα ή θα το απορρίψει;

2 Φαίνεται πως η εποχή μας προτιμά ν’ απορρίπτει το παρελθόν. Κάθε μέρα κι η φωνή του ακούγεται πιο ασθενική, πιο απομακρυσμένη μέσα μας – αν είμαστε από ‘κείνους που θέλουν να ζήσουν την εποχή ανάμεσα στους πολλούς που δεν σκέφτονται να ορθωθούν εναντίον του ρεύματος. Κάθε μέρα, κι αυτό το παρελθόν που έχει σοδιαστεί ως Ιστορία, ως Τέχνη, ως στοχασμός, ως αποκάλυψη του μυστηρίου μέσα μας και γύρω μας, δεν μας λέει τίποτε. Επισκεπτόμαστε ένα μουσείο και φεύγουμε από ‘κει αναλλοίωτοι. Τριγυρνούμε σε μια πολιτεία που το παρελθόν τν έχει ανυψώσει σε μνημείο κάλλους και Ιστορίας, και δε μένει ξύπνιο μέσα μας παρά μια κοντόφθαλμη και δυσκίνητη περιέργεια ή, το χειρότερο, μια καταγέλαστη ματαιοδοξία πως τάχατες βρισκόμαστε, πως τάχατες γνωρίζουμε, πως τάχατες γνωρίζουμε, πως επισκεφτήκαμε αυτή τη φημισμένη πολιτεία. Αλλά, βαθύτερα, για ‘μας αυτή η πολιτεία δεν έχει φωνή, δεν έχει φυσιογνωμία, δεν μας φέρνει κανένα μήνυμα. Το παρελθόν της απομένει για τον εσωτερικό κόσμο μας βουβό.

3 Παίρνουμε, σε κάποια στιγμή, όταν ο πανικός του χρόνου που περνά κατασιγάζεται μέσα μας, ένα παλιό βιβλίο στο χέρι. Το εγκαταλείπουμε μετά από ανάγνωση μερικών σελίδων. Δεν μας λέει τίποτε. Κοντολογίς, ο κόσμος που ζούμε έχει χάσει τη γεύση του παρελθόντος και την προθυμία ή την υπομονή που μας χρειάζεται για να το κατακτήσουμε.

4 Απορρίπτεται, λοιπόν, το παρελθόν ως πείρα, ως απαραίτητη για την ολοκλήρωση της τρέχουσας ζωής μαθητεία σ’ αυτή την πείρα, απορρίπτεται ως αξία σταθερή, πολυδύναμη κι ανεπανάληπτη για την κρίση της μοίρας του σημερινού ανθρώπου; Φαίνεται πως ουσιαστικά απορρίπτεται.

5 Η γενιά που ανεβαίνει τώρα στο προσκήνιο της Ιστορίας, είναι μια γενιά άγναφη1, αγέρωχη, κυριολεκτικά κι όχι μεταφορικά ριζοσπαστική. Η στάση που παίρνει απέναντι στην Ιστορία και γενικότερα απέναντι στο παρελθόν είναι αρνητική. Το βλέπουμε μελετώντας την καλλιτεχνική δημιουργία των μεταπολεμικών χρόνων.

6 Η λογοτεχνία είναι, και ως φόρμα αισθητική και ως πνευματική καταξίωση, λογοτεχνία αρνητική, διαλυτική, συχνότατα απάνθρωπη. Όταν δεν αφοσιώνεται στο να πετύχει τον εθισμό του αναγνώστη, του δίνει τη γεύση του παραλογισμού, μιας ανισορροπίας εσωτερικής, που είναι και το βασικό χαρακτηριστικό του σημερινού κόσμου. Υπάρχουν, βέβαια, αρκετοί ακόμη που αντέχουν και δημιουργούν φωτισμένοι και καθοδηγημένοι από τα αιώνια μέτρα. Αλλ’ αυτό που συνηθίσαμε να χαρακτηρίζουμε χωρίς δισταγμό «μοντέρνα ποίηση και πεζογραφία», μας γεμίζει με το αίσθημα μιας πνευματικής ναυτίας.

7 Στη ζωγραφική και στη γλυπτική, η αυτή τακτική: σπάσιμο ριζικό, τελειωτικό της φόρμας, απείθαρχη διάχυση της έμπνευσης που έχει χάσει τον ζυγό των

1 Άγναφη: άκαμπτη

1

κανόνων, άρνηση της φύσης, έκφραση του υποσυνείδητου ή παραληρηματική έκφραση.

8 Στην αρχιτεκτονική τα πράγματα είναι πιο απτά, όχι μόνον στις αρχιτεκτονικές συλλήψεις αυτές καθ’αυτές, που φέρνουν τη σφραγίδα του εξωφρενισμού ή εκφράζουν την αναίδεια της ασχήμιας, αλλά και στην έλλειψη υποβολής του χρόνου και της Ιστορίας πάνω στους αρχιτέκτονες – τους μοντέρνους, φυσικά. Τα κτίρια έχουν χάσει την τοπική τους ταυτότητα, δεν φέρνουν και δεν προβάλλουν τίποτε από τον χαρακτήρα, τη φυσιογνωμία, την Ιστορία του χώρου όπου ανεγείρονται. Δεν μπορεί κανένας λογικός άνθρωπος, που ζει από κοντά και ειλικρινά τα προβλήματα αυτά, να υποστηρίζει πως η σύγχρονη αρχιτεκτονική οφείλει να είναι τυφλή – κι αποβλακωτική, προσθέτουμε – μίμηση του παρελθόντος. Τότε παύει πια να είναι αρχιτεκτονική, εκ των πραγμάτων, ελάχιστες φορές έχει τη δυνατότητα να κινηθεί σε απολύτως παρθένο έδαφος. Σχεδόν πάντοτε κινείται μέσα σε τόπους κατοικημένους από πολλές δεκαετίες πριν, από αιώνες, μέσα σε πολιτείες που έχουν πια μια ταυτότητα, μια φυσιογνωμία, και που οφείλουν να την ευλαβούνται αν αληθινά τιμούν το παρελθόν και τους ανθρώπους που έδρασαν, δημιούργησαν κι έφυγαν. Ποιο είναι το πνεύμα που εκφράζει μια πολιτεία; Ποιος ο χαρακτήρας της; Η μόδα του Βορρά ίσως προβλέπει οικοδομήματα χωρίς παράθυρα. Αλλά το αττικό φως λ.χ. είναι ένα μοναδικό δώρο, γεγονός αμετακίνητο της ζωής μας. Μένουμε στο σπίτι μας και λαχταρούμε να το νιώθουμε να μας χαϊδεύει και να ζωογονεί τα πράγματα και τα πρόσωπα. Η σημερινή, η μοντέρνα αρχιτεκτονική, μεθυσμένη από τις τεχνικές δυνατότητες να εκφράσει περίπου το ανέκφραστο, αρνείται να ανοιχτεί στο παρελθόν. Έτσι συμβάλλει στο θρυμματισμό της συνείδησης της συνέχειας, που έχει ανάγκη να νιώθει ο άνθρωπος κάθε εποχής – και της δικής μας εποχής.

9 Στη μουσική τα πράγματα είναι πιο εύγλωττα, επειδή εδώ δεν παρεμβαίνει στην έμπνευση ούτε η ύλη ούτε η γλώσσα. Εδώ πια έχουμε να κάνουμε με έναν πρωτογονισμό που όσο και να ‘χει κάποιους θαυμαστές μανιώδεις, οδηγεί στον άνθρωπο τους καιρού μας σε αισθητική και ηθική απόγνωση.

10 Πήραμε την καλλιτεχνική δημιουργία ως γνώμονα των κρίσεών μας, επειδή αυτή, κατά τον Μιγέλ ντε Ουναμούντο, εκφράζει εύγλωττα το πνεύμα και τη στάθμη κάθε εποχής. Μέσα στον δικό της χώρο εκφράζονται και δρουν οι πιο ευαίσθητες ιδιοσυγκρασίες, από ‘ κει εκπορεύονται τα πιο ακραία, τα πιο μυστικά μηνύματα της ανθρωπότητας.

11 Δεν είναι ώρα ν’αποκριθούμε στο ερώτημα πού οδηγεί η Τέχνη αυτή τον κόσμο μας. Αλλά απομένει να διαπιστώσουμε πώς ο κόσμος αυτός όπου ζούμε, ακολουθεί με συνέπεια τον δρόμο που οτυ άνοιξε η Τέχνη κι ο διαλυτικός στοχασμός του αιώνα μας.

12 Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν το ζεστό θολάμι2 όπου πλάθονταν και οπλίζονταν οι άνθρωποι, κάθε μέρα γίνεται πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από γενιά σε γενιά – τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία – κινδυνεύουν και αναιρούνται καθημερινά από την πρακτική της εποχής μας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση.

2 Θολάμι: μικρός θάλαμος

2

13 Τι συμβαίνει, λοιπόν; Οι αποκρίσεις που ερμηνεύουν το τρομερό αυτό φαινόμενο, είναι ποικίλες. Άλλοι μας λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Και λησμονούν πως η ελευθερία έχει κανόνες που σήμερα έχουν καταργηθεί. Μας λένε ακόμη πως το παρελθόν αυτό είναι κίβδηλο και πως πρέπει κάποτε, σε μιαν εποχή επαναστατική όπως η δική μας, να ανανεωθεί η ζωή αναβαπτιζόμενη σ’αυτό που είναι αλήθεια. Πώς συμβαίνει όμως να θεωρείται σήμερα ως αληθινό ό,τι είναι βλάσφημο για τον άνθρωπο, αγενές, απρεπές, ανήθικο και βάρβαρο; Η καλοσύνη, λοιπόν, κι η εντιμότητα δεν δικαιούνται να συμπαρακαθίσουν στην τράπεζα της αλήθειας, και μάλιστα στην κεφαλή;

14 Υπάρχει και μια τρίτη ερμηνεία: Πάμε προς τη δημιουργία ενός νέου τρόπου ζωής. Η απόκριση έχει μιαν εγωιστική αφέλεια. Η Ιστορία ως τώρα γνώρισε πολλούς τρόπους ζωής – αλλιώς ζούσε ο αρχαίος Έλληνας, λ.χ., αλλιώς ο Ευρωπαίος του Μεσαίωνα, αλλιώς ο προπολεμικός άνθρωπος.

15 Αλλά όλοι αυτοί οι νέοι τρόποι – εκδοχές της ζωής, δεν αρνούνταν το παρελθόν. Απλούστατα, ασκούσαν το πρωταρχικό ανθρώπινο χρέος να κρίνουν αυτό το παρελθόν και να τοποθετούνται υπεύθυνα και δημιουργικά απέναντί του.

16 Σήμερα, αντίθετα, ζούμε σ’ εποχή άκριτης απόρριψης των πάντων. Με τι προζύμι θα πλαστεί αυτή η νέα, πολυθρύλητη ζωή;

17 Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν χιλιάδων ετών, όπως είναι το δικό μας. Εδώ και η ευθύνη, προσωπική και εθνική, και η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει σοβαρά κι επίμονα να μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της Ιστορίας του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει μ’ ευθύνη και συνέχεια το παρόν του;

18 Αλλά για να προσηλωθούμε σ’ αυτά τα μεγάλα υπαρξιακά για το έθνος και για τον αιώνα μας προβλήματα, μας χρειάζεται σοβαρότητα. Και προσωπική και εθνική.

Κ. Ε. Τσιρόπουλος: Αυτοψία της εποχής, Αθήνα, Εκδόσεις των φίλων, 1966, 22-27

3

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΑ. Να γράψετε την περίληψη των παραγράφων 11-18 (70 λέξεις).

Μονάδες 25

Β.1. α. Πώς αναπτύσσεται η παράγραφος 2; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

Β.1. β. Να χαρακτηρίσετε τη συλλογιστική πορεία της παραγράφου 2.

Μονάδες 5

Β.2. α. Να αναλύσετε τη δομή της παραγράφου 3.

Μονάδες 6

Β.2. β. Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σε αυτήν την παράγραφο;

Μονάδες 5

Β.3. Στο κείμενο επισημαίνονται με έντονα γράμματα κάποιες φράσεις που περιέχουν υπογραμμισμένες λέξεις. Να γράψετε στο τετράδιο αυτές τις φράσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες ισοδύναμες, που δεν θα αλλάξουν το νόημα της φράσης.

Μονάδες 5

Β.4. Να χαρακτηρίσετε το είδος του κειμένου και να παρουσιάσετε τουλάχιστον 6 γνωρίσματά του, τα οποία θα τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό του.

Μονάδες 9

Γ. Συνδημότης σας δημοσίευσε στη δημοτική εφημερίδα άρθρο, με το οποίο ζητούσε την κατεδάφιση νεοκλασικού κτιρίου, ώστε να κτιστεί στην θέση του η νέα δημοτική βιβλιοθήκη. Στο κείμενό του τάχθηκε εναντίον της διατήρησης άχρηστων κτιρίων και υπέρ της ανάγκης να έχουν οι δημότες εύκολη πρόσβαση στις πληροφορίες, στοιχείο απαραίτητο στον 21ο αιώνα.Να του απαντήσετε αντικρούοντάς τον και να προβάλετε δική σας πρόταση με την κατάλληλη επιχειρηματολογία. (περίπου 400 λέξεις)

Μονάδες 40

4

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣΑ. Η Α. Καραλή στο κείμενό της «Παράδοση και σύγχρονη εποχή» εξετάζει το πρόβλημα της σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου με τους εθνικούς πολιτισμούς και τις παραδόσεις. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, η ολοκληρωτική απόρριψη της παράδοσης οδηγεί σε απώλεια της εθνικής ταυτότητας των λαών και στην πολιτιστική υποδούλωσή τους. Από την άλλη, όμως, και η επίμονη προσκόλληση σ’ αυτήν οδηγεί στο συντηρητισμό και αποτελεί απόδειξη απουσίας δημιουργικού πνεύματος στο παρόν. Η συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η σχέση του πολίτη με την παράδοση θα πρέπει να στηρίζεται στη γνώση και την κριτική αφομοίωση των στοιχείων του παρελθόντος με απώτερο στόχο την πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού.

5

Β.1. α. Η α΄ παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση και σύγκριση-αντίθεση.Με αιτιολόγηση: Η θεματική πρόταση αναφέρει ότι η γνώση και η αξιοποίηση της παράδοσης αποτελούν ασφαλιστικές δικλείδες για την ανάπτυξη του πολιτισμού, ενώ στα σχόλια η θέση αυτή αιτιολογείται.Με σύγκριση-αντίθεση: Μέσα στην παράγραφο παρατίθενται δύο τελείως αντίθετες απόψεις. Η πρώτη υποστηρίζει ότι δε χρειάζεται η αξιοποίηση της παράδοσης, ενώ η δεύτερη προσπαθεί να πείσει πως η «επιστροφή στις ρίζες» αποτελεί μοναδική διέξοδο στα προβλήματα της εποχής μας. β. Η συλλογιστική μέθοδος της β΄ παραγράφου είναι παραγωγική. Στη θεματική πρόταση αναφέρεται η γενική άποψη του συγγραφέα «η πρώτη από τις προαναφερθείσες απόψεις δεν έχει ούτε επιστημονική βάση, ούτε μπορεί να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στα προβλήματα τα σχετικά με το θέμα», ενώ στις λεπτομέρειες επισημαίνονται τα επιμέρους στοιχεία «αντίδραση στην ανούσια προσκόλληση στο παρελθόν, η άγνοια δεν αποτελεί εγγύηση για καλύτερο μέλλον, άρνηση ιστορικής εμπειρίας και διδαγμάτων, δημιουργία λαών χωρίς ταυτότητα, υποταγή στην ταυτότητα άλλων».Β.2. α. Τα δομικά μέρη της γ΄ παραγράφου είναι τα εξής: Θεματική πρόταση: «Η δεύτερη άποψη δείχνει …..σημερινών αναγκών και προβλημάτων»Σχόλια: «Το να παίρνει κάποιος τις «ρίζες»…..Περί ύψους, ΧΙΙΙ, 4).»Πρόταση κατακλείδα: «Η εξιδανίκευση του παρελθόντος…φτωχού παρόντος».β. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στην αυθεντία, καθώς για να υποστηρίξει τη θέση του: «Η δεύτερη άποψη δείχνει αδυναμία σύλληψης των σημερινών αναγκών και προβλημάτων», επικαλείται την άποψη του Διονυσίου ή του Λογγίνου. «Και στ’ αλήθεια, όμορφος και για την πάσα νίκη παράξιος ο αγώνας τούτος για τη δόξα κι ο στέφανος, όπου και το να νικιέται κανείς, αφού νικιέται από τους προγενέστερους δεν είναι κάτι ολότελα ατίμητο».Β.3. Η συνοχή των πρώτων τριών παραγράφων του κειμένου επιτυγχάνεται με την επανάληψη των λέξεων – κλειδιών «άποψη» και «απόψεις». Ειδικότερα η β με τη γ παράγραφο συνδέονται λεκτικά με τη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων «η πρώτη» και «η δεύτερη».Β.4. υπεράσπιση --> προάσπιση προσκόλληση --> προσήλωσηαξεπέραστο --> ανυπέρβλητο συμμερίζονται --> συμφωνούνεγγύηση --> διασφάλιση προσανατολίζεται --> στρέφεται

6

Β.5. Ο σύγχρονος πολιτισμός χρειάζεται την ποίηση του παρελθόντος για να δημιουργήσει την ποίηση του παρόντος και του μέλλοντος. Κανένα ανθρώπινο επίτευγμα στην πορεία της ιστορίας δεν εμφανίστηκε ξεκομμένο από τις εξελίξεις του παρελθόντος. Αντίθετα, οι κατακτήσεις των προηγούμενων γενεών αποτέλεσαν έμπνευση και εφαλτήριο για κάθε νέα πρόοδο. Η νομοτελειακή αυτή σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστο το μέλλον μας, καθώς και αυτό θα στηρίζεται στον πολιτισμό που διαμορφώνεται σήμερα. Συμπερασματικά, λοιπόν, η κριτική επιλογή των γονιμοποιών στοιχείων της παράδοσης είναι απαραίτητη, καθώς μόνο έτσι μπορούμε να επηρεάσουμε ευεργετικά το παρόν και να μπολιάσουμε αντίστοιχα το μέλλον μας. Γ. Αγαπητοί νέοι,Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι εθνικοί πολιτισμοί και παραδόσεις θεωρούνται απαραίτητοι, επειδή μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στη δημιουργία και την εξέλιξη ενός οικουμενικού πολιτισμού. Η σημασία λοιπόν της παράδοσης είναι πολυδιάστατη:• Παρέχει ένα σύνολο γνώσεων, πνευματικών, επιστημονικών κατακτήσεων και πολιτιστικών επιτευγμάτων --> αποτελεί πηγή έμπνευσης—κυρίως η λαϊκή παράδοση (ποίηση, ζωγραφική, μουσική, κ.α.) / για νέες δημιουργίες στον πολιτιστικό τομέα αλλά και για επιστημονικές ανακαλύψεις.• Η γνώση και η μνήμη του ιστορικού παρελθόντος συντελεί στην αποφυγή λήψης λανθασμένων αποφάσεων για το παρόν και το μέλλον.• Συμβάλλει στη διαμόρφωση και στη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας (γλώσσα, ιστορική μνήμη, μύθοι, τέχνη, ιδεολογίες και νοοτροπίες, επιστημονική και πολιτική σκέψη, θρησκεία, ήθη και έθιμα), καθώς η γνώση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του λαού και των εθνικών αρετών και ελαττωμάτων συντελεί στην ενίσχυση της εθνικής ενότητας --> αποτελεί σημαντικό παράγοντα συνοχής με το να σφυρηλατείται το αίσθημα της συλλογικότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης αποφυγή εθνικής αλλοτρίωσης. • Η γνώση και κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος ενισχύει την αυτογνωσία και επιτρέπει τον αυτοπροσδιορισμό σε ατομικό και εθνικό επίπεδο καλλιέργεια εθνικής υπερηφάνειας.• Μεταδίδει αναλλοίωτες ηθικές αξίες και διαχρονικά πρότυπα για μίμηση.• Δημιουργεί και τονώνει στα νέα άτομα το πνεύμα της άμιλλας και του ανταγωνισμού προς τα πρότυπα του παρελθόντος.

7

• Η διατήρηση και αξιοποίηση των εθνικών πολιτισμών και παραδόσεων εξασφαλίζει πλουραλισμό, που αποτελεί απαραίτητο παράγοντα για τη σύνθεση νέων μορφών πολιτισμού (σύνδεση με παγκόσμιο πολιτισμό).Όμως, στο όνομα ενός παγκόσμιου πολιτισμού ελλοχεύει ο κίνδυνος της άρνησης των παραδόσεων και των εθνικών πολιτισμών, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει στην ομογενοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των λαών. Για να αποφευχθεί ο παραπάνω κίνδυνος και για να διατηρήσουν οι λαοί την εθνική τους ταυτότητα και ιδιαιτερότητα, χωρίς να οδηγηθούν σε απομόνωση από τους άλλους λαούς, πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω προϋποθέσεις:

αποφυγή αφενός της στείρας μίμησης, της προσκόλλησης στο παρελθόν και της δογματικής προσήλωσης στην παράδοση (προγονοπληξία) και αφετέρου της άκριτης αποδοχής ξενικών και νεωτερικών στοιχείων (προοδοπληξία) --> απόρριψη των νεκρών στοιχείων και συγκερασμός των στοιχείων της προόδου με την παράδοση.

Ουσιαστική γνώση του παρελθόντος και των στοιχείων του- περιορισμός της άγνοιας και της ημιμάθειας που προκαλούν συχνά δυσάρεστα αποτελέσματα (π.χ. αλλοίωση της μουσικής παράδοσης). --> δημιουργική αφομοίωση στοιχείων της παράδοσης κατόπιν κριτικής επιλογής.

Μέριμνα της οικογένειας, του σχολείου, των Μ.Μ.Ε και των φορέων της πολιτείας θα πρέπει να είναι η προστασία της παράδοσης από τη διαστρέβλωση και την εμπορευματοποίηση, καθώς και η κατάλληλη προβολή της με διάφορα μέσα (πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενημερωτικές προβολές, εκπαιδευτικές εκδρομές, ανάπτυξη της επιστήμης της λαογραφίας, ίδρυση μουσείων κ.ά.).

Καλλιέργεια ανθρωπιστικού πνεύματος (ανθρωπιστική παιδεία), που διευκολύνει την επαφή μας με τις αξίες και τα πρότυπα που η παράδοση προβάλλει, και αποτελεί αντιστάθμισμα στην τεχνοκρατική αντίληψη της εποχής μας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και παγκόσμιοι οργανισμοί να υιοθετήσουν πολιτικές πρακτικές σεβασμού των εθνικών πολιτισμών (π. χ πολιτιστικές εκδηλώσεις, προγράμματα πολιτιστικών ανταλλαγών, συγκρότηση επιστημονικών φορέων και οργάνων για τη μελέτη των εθνικών πολιτισμών κ. α.

Ευχαριστώ, που με ακούσατε με προσοχή

8