Teorie etyczne

16:33 11/46

prof. Jacek Hołówka„Wybrane problemy

moralne współczesności”

wykonał: mgr Leszek Garcarz16:33 1/46 2

Teorie etyczne1.Formalizm2.Utylitaryzm3.Etyka cnoty4.Etyka miłości bliźniego5.Etyka umowy społecznej6.Teoria uprawnień

16:33 31/46

Formalizm• Liczą się przyjęte zasady, które obowiązują

bezwzględnie wszystkich, zawsze i wszędzie, bez wyjątków, bo pochodzą z uniwersalnego rozumu: „Postępuj wg takiej tylko zasady, co do której byś chciał, aby była prawem powszechnym” /imperatyw kategoryczny Kanta; preskryptywizm - nakazowość/

• Nie wolno nigdy zabijać, kraść, kłamać…• Nie pomaga się innym z litości, sympatii, czy aby

zasłużyć na życie wieczne, ale dlatego, że to jest słuszne /wyeliminować uczucia z moralności/

• Słabość teorii: różnie ludzie wyobrażają sobie idealne prawo i państwo, np. niektórzy dopuszczają w nim pornografię, wielożeństwo, boks zawodowy…16:33 41/46

Utylitaryzm• Zasada użyteczności: jak najwięcej szczęścia dla jak

największej liczby ludzi /ludzie dążą do przyjemności, a unikają cierpień/

• Liczą się skutki, a nie intencje sprawcy /lekarz źle wykonujący operacje jest złym lekarzem/

• Aborcja mniejszym złem niż urodzenie dziecka skazanego od początku na życie w nędzy

• In vitro daje szansę na urodzenie chcianego dziecka• Słabość teorii: można kraść, aby wykształcić biedne

utalentowane dziecko; można torturować bandytę, aby wydał resztę szajki; zalać wioskę, aby uratować miasto przed powodzią itd./cel uświęca środki/

16:33 51/46

Etyka cnoty• Cnota jest doskonałością samą w sobie• Należy wyrabiać w sobie cnoty - pozytywne cechy

charakteru: odwagę, roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość, niezłomność, bezkompromisowość

• Nie liczą się motywy ani konsekwencje czynów, np. czyny Antygony, Medei, Orestesa zyskały pamięć potomnych

• Nie jest to etyka czystych rąk, tylko etyka wielkiego serca; czyny budzą podziw przez swą bezinteresowność i pogardę dla konsekwencji

• Słabość teorii: prowadzi do indywidualizmu, osłabienia życia we wspólnocie, a cnoty są nieporównywalne /nauczycielka nie musi być piękna, a modelka mądra/

16:33 61/46

Etyka miłości bliźniego

• Kochaj bliźniego swego, jak siebie samego• Zło dobrem zwyciężaj• Bezgraniczne wybaczanie• Uzdrawiająca moc cierpienia • Budzenie wyrzutów sumienia, pokora• Słabość teorii: szlachetna utopia

16:33 71/46

Etyka umowy społecznej• Wartości moralne powstają przez niepisaną umowę

między ludźmi /Hobbes, Rousseau, Rawls/• Każdy powinien cieszyć się najszerzej pojętą

wolnością, dającą się pogodzić z analogiczną wolnością pozostałych /każdy radzi sobie sam/

• Ograniczenie powyższej zasady dopuszczalne jest tylko dla poprawy sytuacji jednostek znajdujących się w najgorszym położeniu /sprawiedliwość/

• Słabość teorii: tylko czysto teoretycznie można raz na zawsze ustalić, co jest dobre, a co złe; praktycznie jest to niemożliwe16:33 81/46

Teoria uprawnień• Prawa człowieka są niezbywalne /do życia,

nietykalności osobistej, ochrony własności prywatnej, wolności wyznania itd./

• Wartości moralne muszą być egzekwowalne• Retrospektywne korekty moralnie dopuszczalnych

działań są moralnie niedopuszczalne• Słabość teorii: rozmnożenie uprawnień ponad

rozsądną potrzebę znacznie ogranicza skuteczność działań w gospodarce, nauce, obronności itd.., bo każdy zawsze może odmówić współpracy.

16:33 91/46

Moralność a obyczajowość• Moralność – zbiór zasad (norm), które określają co jest dobre (prawidłowe,

nieszkodliwe), a co złe (nieprawidłowe, szkodliwe). Moralność można definiować jako sposób postępowania jednostki ludzkiej przyjęty pośród większości za normę, będąca częścią dziedzictwa kulturowego danej organizacji kulturowej, która wywołuje negatywne lub pozytywne emocje innych jednostek, nie jest lub jest sprzeczna z naturą człowieka oraz nie jest lub jest szkodliwa z punktu widzenia organizacji kulturowej danej społeczności.

• Obyczaj – forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej i poparta uznawaną w niej tradycją.

• Obyczaj jest elementem kontroli społecznej, stąd jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli. Ogół obyczajów w danej zbiorowości tworzy jej obyczajowość.

• Moralności nie należy mylić z obyczajami. Normy obyczajowe są takimi samymi zdaniami rozkazującymi jak normy moralne i część norm moralnych obowiązujących w danej społeczności jest zazwyczaj również normami obyczajowymi. Normy obyczajowe odpowiadają jednak na pytanie "Co wypada robić/nie robić" a normy moralne "Co jest źle robić/nie robić". Przy łamaniu normy obyczajowej ma się poczucie wstydu, zaś przy łamaniu normy moralnej poczucie winy.

• Psychologowie ewolucyjni twierdzą, iż moralność pomagała rasie ludzkiej w przetrwaniu. Wewnętrzne przekonanie o tym, co jest dobre, a co złe pomagało ludziom jako grupie działać bardziej spójnie i dzięki temu skuteczniej walczyć o przetrwanie. /empiryzm/16:33 101/46

Moralność a etyka Źródłami pochodzenia zasad moralnych i ich sensem zajmuje się nauka filozoficzna zwana etyką.

Nie należy jednak mylić etyki z moralnością.Zasady moralne przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej

oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny, podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w ogóle nie zastanawia się nad ich pochodzeniem (szczególnie, gdy są to nakazy religijne). Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.

Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu – przyjętego systemu pojęciowego (w niektórych wypadkach również religijnego). Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad moralnych.

Na przykład z czterech zasad etycznych:Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga. (chrześcijaństwo, islam) Odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia. (buddyzm) Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy równoprawnymi członkami

ludzkiej wspólnoty. (humanizm) Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności, a odbieranie go jest

pozbawianiem wolności w sposób ostateczny (liberalizm, indywidualizm, anarchizm). można bez trudu wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaż podstawy światopoglądowe

tych zasad są zupełnie różne.

16:33 1/46 11

Konflikt zasad /wartości/Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego

zbioru zasad moralnych, dlatego nie ma czegoś takiego jak "moralność uniwersalna", gdyż nie pokrywałaby się ona nigdy w całości z poszczególnymi moralnościami. Analizując jednak zbiory nakazów moralnych, obowiązujących w różnych kulturach i epokach, daje się wyróżnić pewien zbiór zasad, które obowiązują w olbrzymiej większości z nich, takich jak generalny zakaz dopuszczania się kłamstwa, zabójstwa czy kradzieży.

Zdarzają się też pewne sprzeczności w samych podstawach światopoglądowych (biorące się głównie ze skrajności myślenia). Przykładem jest tu często podkreślany przez etyków konflikt pomiędzy zasadą wolności ("człowiek jest wolny") a zasadą równości ("wszyscy ludzie są równi"). Obydwie te zasady są głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej, jednak w skrajnej interpretacji są one sprzeczne, gdyż absolutna wolność prowadzi do powstania nierówności społecznych, a narzucenie absolutnej równości do totalitaryzmu, czyli przeciwieństwa wolności. Stąd konieczność uporządkowania zasad i nadania im różnych wag. Takie uporządkowanie nazywane jest hierarchią wartości.16:33 1/46 12

PRAWO• ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym, to system

norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu.

• Pojęcie prawa jest również używane na oznaczenie prawa w ujęciu podmiotowym (prawo podmiotowe). Tak rozumiane, występuje, gdy mówimy, że mamy prawo (jesteśmy uprawnieni) do czegoś.

16:33 131/46

16:33 1/46 14

16:33 1/46 15

16:33 1/46 16

16:33 1/46 17

16:33 1/46 18

16:33 1/46 19

16:33 1/46 20

16:33 1/46 21

16:33 1/46 22

16:33 1/46 23

16:33 1/46 24

16:33 1/46 25

16:33 1/46 26

16:33 1/46 27

16:33 1/46 28

16:33 1/46 29

16:33 1/46 30

16:33 1/46 31

16:33 1/46 32

16:33 1/46 33

16:33 1/46 34

16:33 1/46 35

16:33 1/46 36

16:33 1/46 37

16:33 1/46 38

16:33 1/46 39

16:33 1/46 40

16:33 1/46 41

16:33 1/46 42

16:33 1/46 43

16:33 1/46 44

16:33 1/46 45

16:33 1/46 46

Koniec lekcji

16:33 471/46