Teknik Altyapı Planlaması · İmar planları hazırlanırken önemli altyapı tesislerinin...
Transcript of Teknik Altyapı Planlaması · İmar planları hazırlanırken önemli altyapı tesislerinin...
Büyükşehirlerde
Teknik Altyapı Planlaması
Doç. Dr. Cenap SANCAR (KTÜ)
Yrd. Doç. Dr. H.Ebru ÇOLAK (KTÜ)
Yrd. Doç. Dr. Kamil KARATAŞ (ASÜ)
KENTSEL ALTYAPI VE PLANLAMA
• Teknik altyapı ve kentsel ulaşım,
sürdürülebilir kentleşme hedefi için
son derece önemli, kentsel yaşam
kalitesi açısından ise belirleyici
konulardır.
• Teknik altyapının niteliksel ve
niceliksel özellikleri kentsel yaşam
kalitesi açısından başlıca göstergeler
arasında kabul edilmekte,
• Ulaşım sisteminin sunduğu
erişebilirlik olanakları ise
yaşanabilirlik açısından temel ölçütler
arasında yer almaktadır. 2
Teknik altyapıya ilişkin
arkeolojik kalıntılar
3 sinop
çatalhöyük
Altyapı kentsel gelişmenin hem bir sonucu,
hem de sebebidir.
Gerek kentsel teknik altyapı gerekse kentsel ulaşım
sistemi, kentlerin mekansal gelişmesinde de önemli rol
oynar. Teknik altyapı sistemlerinin mevcut durumu ve
sistemin gelişmesine ilişkin planlar ve yapılabilirlik
analizleri, kentlerin gelişmesinde dikkate alınması
gereken konulardır.
4
Kentler büyüdükçe ve geliştikçe altyapıya ilişkin ihtiyaçlar
çeşitlenerek artmakta ve ihtiyaçların karşılanabilmesi ya da
karşılanamaması kentin yaşanabilirliğini önemli ölçüde
etkilemektedir.
Çeşitli kentsel arazi kullanımlara yönelik yer seçimi kararları
üretilirken, bu kullanımlar arasındaki ilişkinin ve bu
kullanımların beraberinde gereksinim duyduğu teknik
altyapının nasıl sağlanacağının düşünülmesi bir
zorunluluktur.
5
Kentsel tasarım ölçeğinden başlayıp, kent ve bölge
planlarına, hatta ulusal düzeyde yapılacak fiziksel planlara
kadar her ölçekteki planlama çalışmasının yine farklı
ölçeklerdeki mevcut ya da olası altyapı problemlerini dikkate
alan öneriler geliştirmesi gerekmektedir.
6
Ulusal düzeyde; kentsel altyapının yapım ve
işletme biçimlerine ilişkin temel politikaların
geliştirilmesi ve bu doğrultuda yasal çerçevenin
oluşturulması söz konusudur.
Bölgesel düzeyde katı atıkların geri dönüşümü,
enerji üretimi ve nakli, içme suyu kaynaklarının
korunması gibi kentsel ölçeği aşan altyapı ihtiyaç
ve sorunlarının bölge planları içinde
değerlendirilmesi gerekecektir.
7
Kentsel ölçekte ise;
• Kente içme suyunun temini,
• Kanalizasyon ve arıtma sistemlerinin kurulması,
• Yağmur suyu drenajının oluşturulması,
• Katı atıkların toplanması ve depolanması,
• Farklı ulaşım sistemleri ve bunlar arasında ilişkilerin
sağlanması,
• Kentin enerji ihtiyacının çevresel etkilerini min. indirecek
biçimde sağlanması,
• haberleşme ve iletişim ihtiyaçlarının sağlanması,
gibi çok farklı altyapı ihtiyaçlarının hem ayrı ayrı hem de
birbirleriyle ilişkili olarak düşünülmesi gerekecektir.
8
Kentsel teknik altyapı ile ulaşım sistemlerinin planlanması ve
işletimine ilişkin yaklaşımların, uygulama esaslarının,
dolayısıyla sorun alanlarının ve önerilerin kapsamının önemli
farklılıklar göstermektedir.
Teknik altyapı ve ulaşıma ilişkin değerlendirmeler;
planlama ilke ve politikaları,
kurumlaşma, karar verme süreçleri ve yasal yapı,
finansman,
işletme,
bilinç düzeyi
olmak üzere beş temel alanda ele alınarak geliştirilmesi
gerekir.
9
Kentsel teknik altyapı sistemlerinin değerlendirilmesi ve
planlaması yapılırken dikkate alınması gereken ;
kent
sağlığı kent
gelişimi
Kentsel-kırsal
çevrenin
korunması kent
planları
kent
ekonomisi
yaşanabilirlik kentsel
hizmet
10
• Ülkedeki nüfusun kentsel ve kırsal alandaki
dağılımı,
• nüfus yoğunlukları,
• nüfusun kırsal ve kentsel hareketliliği,
• yerli-yabancı turizm (mevsimlik) hareketliliği gibi
çok çeşitli alanlar da sürece dahil edilerek karşımıza
hem teknik hem de sosyal boyutlara sahip disiplinler
arası bir alan çıkmaktadır.
11
Kentleşme
Kentsel
teknik
altyapı
planlama
Kentsel
mekansal
gelişme
kent
planlama
12
• Kentsel yaşam kalitesine katkı sağlayabilecek
bir altyapı sisteminin geliştirilmesi için, kent
planlamada teknik altyapının geliştirilmesi
maliyetleri ile altyapı sisteminin niteliksel ve
niceliksel olarak en uygun hizmeti verebileceği
mekansal gelişme koşulları yapılabilirlik
analizleri çerçevesinde dikkate alınmalıdır.
13
• Bu çerçeveden değerlendirildiğinde; ülkemizde
de kentleşme olgusu önemli bir sorun alanı
olarak gündemde yerini almıştır. Plansız
büyüme, doğru perspektiflere dayalı olmayan
kentsel nüfus tahminleri, planlamada eşgüdüm
eksikliği gibi bir çok etken, kentleşmenin plansız
biçimde ve pek çok sorunu da beraberinde
getirerek gerçekleşmesine yol açmıştır.
14
Bu sürecin teknik altyapıya olan etkileri...
• Üst ölçek politikalarına bağlı bir nüfus tahmini
yapılmamakta,
• Plan ölçeğinde arazi kullanım kararlarına yapılan
müdahalenin kent içerisinde yarattığı haraketlilik
(Adliye Sarayı, hastane (özel ve devlet), okul alanı,
Avm’ler..)
• Ölçekler arasında kademeli birlikteliğin olmaması,
• Bütünleşik doku özelliği gösteren yerleşmelerde
eşgüdümün olmayışı,
• Plan değişikliği ile kentlere getirilen aşırı yoğunluk
(Kaşüstü, Çukurçayır, Yıldızlı, Söğütlü, Yalıncak gibi
belediyeler)
15
Ülkemizde çoğu yerleşim biriminde %50’yi aşan
oranlarda kaçak yapılaşma mevcuttur. Kaçak yapı
oranları,
• İstanbul’da %70,
• Ankara’da %30-40,
• Trabzon’da %40-50
• İzmir’de %60 olarak ifade edilmektedir.
bu kontrolsüz ve denetimsiz yapılaşmaya ,hangi
yasalar çerçevesinde ve ne şekilde altyapı
hizmetlerinin götürülebileceği sorunu ortaya
çıkmaktadır.
16
SORUN ALANLARI
Altyapı tesislerine ilişkin kapsamlı master planların
eksikliği
Yerel yönetimler kente sunacakları teknik altyapı ile ilgili
yaşanan güncel ya da yıllarca çözülemeyen sorunların kısa
vadeli çözümünde ve önceliklerin saptanması hususunda;
yeterli araştırma ve planlama yapmadan, günün gereklerine
göre acil projeler üretmektedir.
17
Büyükşehirler 6360 Sayılı Kanun
Öncesi Nüfus
6360 Sayılı
Kanun Sonrası
Nüfus
6360 Sayılı Kanun
Öncesi Hizmet
Alanı (Km2)
6360 Sayılı Kanun
Sonrası Hizmet
Alanı (Km2)
Adana 1700276 2 149 260 3493 14 125
Ankara 4714728 5 045 083 10093 25 437
Antalya 1161148 2 158 265 2033 20 909
Aydın 265 234 1 020 957 631 7 943
Balıkesir 337809 1 162 761 1457 14 272
Bursa 2098367 2 740 970 2428 10 882
Denizli 574321 963 464 802 11 861
Diyarbakır 963457 1 607 437 2339 15 272
Erzurum 394684 766 729 3021 25 355
Eskişehir 685727 799 724 2682 13 925
Gaziantep 1540779 1 844 438 2836 6 887
Hatay 482544 1 503 066 864 5 867
Mersin 940418 1 705 774 1783 15 620
İstanbul 14160 467 14160467 5313 5 313
İzmir 3713723 4 061 074 6862 12 007
Kayseri 1053871 1 295 355 3313 17 170
Kocaeli 1 676 202 1 676 202 3 623 3 623
Konya 1185436 2 079 225 6159 41 001
Malatya 565171 762 538 925 12 146
Manisa 364332 1 359 463 1237 13 269
Kahramanmaraş 574571 1 075 706 3033 14 525
Mardin 148 066 779 738 975 8 858
Muğla 99 911 866 665 1669 12 974
Ordu 186 097 731 452 304 5 952
Sakarya 732828 917 373 2294 4 878
Samsun 605319 1 261 810 1055 9 352
Tekirdağ 179 239 874 475 1111 6 339
Trabzon 306 286 758 237 189 4 662
Şanlıurfa 811686 1 801 980 3691 19 451
Van 413025 1 070 113 1945 21 334
TOPLAM 42370488 58999801 78160 401209
Çeşitli İllerin 6360 sayılı
Kanuna Göre Sorumluluk
Alanların Artış Miktarları
Konya :19.9 kat (mücavir alana göre)
Mardin: 9.09 kat
Ordu : 19.58 kat
Trabzon: 24.67 kat
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYERİ
Bütünleşik planlama anlayışının olmaması
• Ülkemiz kentlerinde yaşanan hızlı kentleşme,
plansız yapılaşma, kontrolsüz mekansal büyüme
ve plan değişiklikleriyle aslında plansız olarak
arttırılan nüfus yoğunlukları, anılan bu eşgüdüm
koşullarının ve bütünleşik planlama yaklaşımının
hayata geçirilememesine neden olmaktadır.
19
• Kentleşmeye ilişkin sorunlar, teknik altyapı
sunumunu ve planlanmasını da yakından
etkilemektedir. Kaçak yapılaşmanın yüksek
oranlarda gerçekleştiği kentlerimizde, bu
kontrolsüz, plansız ve denetimsiz yapılaşmaya
hangi yasalar çerçevesinde ve ne şekilde altyapı
hizmetlerinin götürüleceği başlıca sorun
alanlarından biridir.
20
Plan Değişiklikleri
• Plan değişiklikleri ise teknik altyapı üzerinde son derece
olumsuz bir etki yaratmakta, plan değişiklikleriyle yapılan
nüfus yoğunluğu artışları ve arazi kullanım değişiklikleri,
teknik altyapının yetersiz kalmasına yol açmakta; bu durum
sadece plan değişikliği yapılan nokta açısından değil, tüm
sistem açısından sorunlar yaratmaktadır.
PELİTLİ
-Plan kararı yaklaşık 200 konut iken
- Yapılan plan değişikliği ile 450
konuta yükseltilmiş.
22
2002 2009 2010 2012
Çukurçayır Mahallesi
(Beldesi) ZAMANSAL
DEĞİŞİM
23
Çukurçayır Arazi Kullanım Tablosu
ARAZİ KULLANIM ALAN
(Ha)
ARAZİ KULLANIM ALAN
(Ha)
KONUT ALANI 208,93 AKARYAKIT İSTASYONU 0,21
TİCARET 2,04 DİNİ TESİS ALANI 0,90
İLKÖĞRETİM ALANI 2,05 PAZAR ALANI 0,46
SAĞLIK TESİSİ ALANI 0,85 DOĞAL KAR.KOR.ALAN 3,52
ORTAÖĞRETİM ALANI 1,55 SU DEPOSU 1,48
BELEDİYE HİZMET AL. 1,07 YEŞİL ALAN(Aktif yeşil ) 35,35
RESMİ KURUM 2,11 AĞAÇLANDIRILACAK AL. 45,50
KÜLTÜR TESİS ALANI 1,45 TARIMSAL N.KOR.ALAN 60,95
SPOR ALANI 4,50 DERE+TRAFO 0,20
K.D.K.Ç.A 0,51 YOLLAR 96,85
SİT ALANI 0,25 PASİF YEŞİL ALAN 3,58
ARA TOPLAM 227,35 GENEL TOPLAM 472,77 24
Bostancı Mahallesi ZAMANSAL
DEĞİŞİM
2010
2002 2009
2012 25
Söğütlü
Mahallesi
(Beldesi)
ZAMANSAL
DEĞİŞİM
2002
2010
2012
2013 26
2009 2010 2012 2013
Kaşüstü Mahallesi (Beldesi) ZAMANSAL
DEĞİŞİM
27
Zağnos Vadisi
Kentsel Dönüşüm Projesi
• Plan değişiklikleri ile artırılan nüfus sonucunda altyapı
sistemlerinin yetersiz kalması, imar afları, ıslah planları ve
kentsel dönüşüm projeleri açısından da geçerlidir. Bu tür plan
müdahaleleri, belli bölgelerde nüfus yoğunluğunu arttırarak
teknik altyapı sistemine öngörülmeyen bir yük yüklemektedir.
28
• Özellikle kentlerin merkezi alanlarındaki gecekondu
alanlarında veya eskiyen dokuda geçmişte olmayan bir
nüfus ve yoğunluk önerilmekte, kentsel altyapı sisteminin
durumu ve yeterliliği açısından plan önerilerinin
olabilirliği irdelenmemekte, önerilerin kent bütününde
altyapı sistemine olumsuz etkileri gözardı edilmektedir.
29
Kent ölçeğinde parçacı
yaklaşımlar;
Tüm kentin ortak bir yaşam alanı
olması gerekliliğini yok saymakta,
plan bütünlüğünü ve tüm altyapı
değerlerini yok etmektedir.
Ülkemizdeki mevcut kentleşmeye
bakıldığında kentin gelişmesinde
topoğrafik yapının ve koşulların
dikkate alınmadığı, kentsel
altyapının hayata geçirilmesinde de
bu anlayışa bağlı olarak, önemli
sıkıntıların yaşandığı görülmektedir.
30
31
İmar planları hazırlanırken önemli altyapı tesislerinin
dikkate alınmaması
Ülkemizde gerçekleştirilen imar planı çalışmalarında
(mevzii, yeni ve/veya revizyon) mevcut altyapı ve bunlara
ait güvenlik koridorlarının dikkate alınmaması çok sık
karşılaşılan bir durumdur.
• yüksek basınçlı doğalgaz boru
hatları,
• yüksek gerilim enerji hatları,
• ana toplayıcı atık su hatları,
• içme suyu iletim hatları,
• yağmursuyu toplama hatları ve
yaklaşım mesafelerine ilişkin
çalışmaların yürütülmesi sırasında
gerekli özen gösterilmemektedir.
32
Ulusal coğrafi veri alt yapısının eksikliği ve kent bilgi
sistemlerinin kurulamaması
• Kurumların kendi ihtiyaçları doğrultusunda kurmuş
oldukları CBS çalışmaları, altyapı çalışmalarının
koordinasyonu ve diğer kurumların CBS sistemleriyle
birlikte işlerliği planlanmadan yürütülmektedir.
• Teknik altyapı bilgiler, araziye ilişkin diğer bilgilerle
entegre edilemediğinden ve konumsal bilgi sistemleri
oluşturulamadığından, birçok alanda teknik altyapı
kadastrosu bilgilerinden yararlanılamamaktadır.
33
• Kentsel uygulamalarla ilgili mevzuata ve yetki düzenine
bakıldığında bir karmaşanın ve standartsızlığın olduğu
gözükmektedir. Bir çok kurum ve kuruluşa hem planlama hem de
alt yapı hizmetleri yapma yetkisi verilmiştir. Bu kurumların kendi
mevzuatı dahilinde oluşturduğu teknik uygulamaları bulunmaktadır
ve bunların ortak bir koordinasyon alanı ya da standardı yoktur.
34
Teknik altyapıya ilişkin mevzuat dağınıklığı, eksikliği ve
yetki karmaşası
Bazı Tespitler
35
Teknik altyapı alanında kurumlar arası koordinasyon
eksikliği ve ekonomiye getirdiği maliyet
• Ülkemizde yürütülmekte olan altyapı faaliyetlerinin iyi bir
şekilde koordine edilmemesi; altyapı tesisleri, yol ve
kaldırımların sık sık tahrip edilmesi ve bu nedenle
ekonomik ömrünü doldurmadan bu tesislerin yenilenmesi
gibi önemli sorunlara yol açmaktadır.
• Kurumsal yapıdaki bir diğer sorun alanı da,
farklı kurumlarca toplanan
verilerin bütünleştirilememesine ilişkindir.
36
Teknik Altyapının İşletimine ilişkin sorunlar:
İçme suyu, Kanalizasyon, Doğal Gaz, Elektrik
• Teknik altyapı sistemlerinin planlanmasında topoğrafik
yapı dikkat edilmesi gereken bir diğer konudur.
Yerleşmeler açısından eğim arttıkça tasarım zorlukları
oluşmakta ve katlanılan maliyetler artmaktadır. Belli bir
eğim oranından sonra (%15 gibi) altyapı ve yol
yapılması, fazladan maliyetleri de beraberinde
getirmektedir.
37
• İçme suyu altyapındaki, işletimindeki ve denetimindeki
eksiklikler su kayıplarının ve sistemin verimsizliğinin
temel nedenleri arasındadır.
• Kentlerimizin çoğunluğunda mevcut kanalizasyon
sisteminin bileşik sistem olarak çalışması, fazla yağışlı
zamanlarda gelen yağmur suyu nedeniyle kanalizasyon
hatlarının yetersiz kalmasına neden olmaktadır.
Kanalizasyon sistemlerinde seçilmiş olan boru kesitleri
fiili durumla uyuşmadığından rüsubat çökelme hızının
artması nedeniyle ömrü kısalmakta ve önemli işletme
sorunları yaşanmaktadır.
38
Yağmursuyu yönetim sistemi eksikliği, yağmur sularının
toplanması ve bertarafı konusunda etkin uygulamaların
geliştirilmemiş olması
• Doğal topoğrafik yapı yüzeysel yağmursuyu drenajını
çözmektedir. Ancak çarpık ve plansız yapılaşma vadi
tabanları ve dere yataklarındaki akışı engellediğinden
taşkın anında vadi tabanı ve dere yataklarındaki yerleşim
alanları büyük risk altında kalmaktadır.
39
YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI ???
40
41
EYLEMLERİMİZ NELER OLMALIDIR ?
42
• Tüm yerel yönetimlere altyapı yatırımlarını
kapsayacak şekilde kent bütününe ilişkin Altyapı
Master Plan hazırlaması zorunluluğu getirilmesi
• Master Planda ve yatırım programında yer almayan
ve fizibilite etüdü ile uygulama projesi olmayan
hiçbir işin ihale edilmemesi
• Mühendislik yapılarının ekonomik ömürleri
tamamlanmadan bu yapılara bütçe ayrılmaması,
onarım ve yenileme için ise yatırım bedelinin belirli
bir oranının üzerine çıkılmaması
43
• Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin plan
değişikliklerine ilişkin kısmına her tür ve ölçekte plan
değişikliği önerilerinde değişikliğin kentsel teknik
altyapıya yönelik etkilerinin değerlendirileceği
kentsel teknik altyapı etki değerlendirmesi raporu
koşulu eklenmesi
• Plan kararlarının (kentsel dönüşüm, toplu konut,
gecekondu önleme alanları, yoğunluk artırımı vb)
nüfus ve yapı yoğunluğuna artış getirmesi
durumunda mevcut altyapı taşıma kapasitesi
çerçevesinde olabilirlik analizi yapılması
44
• İmar planına ve mevzuatına aykırı olan, oturma
ruhsatı bulunmayan yapılara kentsel teknik altyapı
hizmeti götürülmemesi,
• Kent planlamada her ölçekte imar planları
hazırlanırken; planla getirilen kararlar ile bu
kararların gerektirdiği altyapı tesisleri arasındaki
etkileşimin ve altyapı tesisinin teknik ve ekonomik
olarak yapılabilirliğinin değerlendirildiği etütlerin
yapılması,
45
• Teknik altyapı tesislerine (içme suyu, atık su, enerji
nakil hattı, trafo, her türlü iletim hatları vb.) ilişkin
bilgilerin ilgili kurumlar ile iletişim kurularak mevcut
haritalara işlenmesi ve bu haritaların periyodik
olarak güncellenmesi,
• Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemlerine ilişkin
devam etmekte olan yasal düzenlemelerin
tamamlanması,
• Ulusal düzeyde çeşitli sektörler için toplanacak veya
üretilecek mekansal verilerin paylaşımı imkanlarının
kolaylaştırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla ortak
standartların belirlenmesi, 46
• Teknik altyapı sistemlerinin kadastral verilerle
entegrasyonunun sağlanması ve taşınmaz mallar
üzerindeki mülkiyet hakkının üçüncü boyutunun da
kadastroya tescili için gerekli yasal düzenlemelerin
yapılması
• Standart, üst ölçekte ve kurumsal eşgüdümü
sağlayacak şekilde bir mevzuat oluşturulması
47
• “Altyapı Koordinasyon Merkezleri”nin etkin şekilde
çalıştırılması için gerekli tedbirlerin alınması, bu
merkezlerin yaptırım güçlerinin arttırılması
• İller Bankasının finansman alanında rolünün
güçlendirilmesi
• Nüfus projeksiyonlarında hedef yıl nüfus
tahminlerine ilişkin yeni bir yaklaşım ve ortak model
geliştirilmesi
• Atık su ve yağmursuyu sistemlerinin ayrık yapılması
• Birbirlerine yakın olan yerleşim yerlerinde özellikle
arıtma tesisi ve diğer bazı altyapı tesislerinin ortak
yapılması gerekmektedir.
48
Sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim
49