Studies Of The Ottoman Domain / Cilt 7, Say 12, ubat 2017

Cilt: 7 Say: 12 ubat 2017 ISSN: 2147-5210

DOI Number: 10.19039/sotod.2017.50

www.thestudiesofotomandomain.com

TEK PART DNEMNDEK CHP PROPAGANDA ANLAYIINDAN

PROPAGANDA VE YAYIN BROSU'NUN KURULUUNA

FROM THE UNDERSTANDING OF C.H.P. PROPOGANDA OF ONE PARTY

RULING TO THE ESTABLISHMENT OF THE BUREAU OF THE

PROPOGANDA AND PUBLISHING

Fahri SAKAL1

zet

Siyasal Partiler baarl olmak iin propaganda yapmak zorundadrlar. Demokrasilerde de totaliter

rejimlerde de byledir. CHP'nin tek parti iktidar Trkiye'de 27 yl srmtr. Parti o dnemde pek fazla propaganda

yapmamtr. nk rakipsizdir, yarma ihtiyac duymamtr. Ama Demokrat Parti kurulunca bir yar balamtr.

CHP bundan tr propagandaya ihtiya duymutur. Bylece bu dnemde bir propaganda ve yayn brosu kurmu ve

daha cidd propagandaya balamtr. Ancak propaganda sloganlarn daha ok Milli Mcadele ve Atatrk zerinde

younlatrmtr. Hlbuki DP, C.H.P. ile mukayese edildiinde daha etkili olmutur. nk D.P. politik

propagandalarn daha ziyade halkn ihtiyalarn, adaleti ve lke kalknmasn zerine dayandrmtr.

Anahtar Kelimeler: nn Dnemi, Cumhuriyet Halk Partisi, Siyas Propaganda, Siyas Partiler

Abstract

Political parties have to make propaganda to be successful. This is so in democracies and totalitarian

regimes. The CHP's single-party rule lasted 27 years in Turkey. The Party (CHP) did not make much propaganda

during these years. Because it has not had any rival. It hence has not needed any necessary to the competition. But

when the Demokrat Party established a race (among the rival parties) took a start. It thus C.H.P. needed a

propaganda. In so that the CHP established a propaganda and publishing bureau in this term and took a start more

serious propaganda. However, the propaganda slogans have mostly based on focusing the national struggle and

Ataturk. Nevertheless, the DP had becoming more influential comparing with C.H.P. Because of its political

propaganda mainly based up on the people's needs, justice and the prosperity of the country.

Keywords: The Age Of nn, Republican Peoples Party, Political Propaganda, Political Parties

Giri

Propaganda, Latince propoger kavramndan tremi; inandrmak, ikna etmek,

retmek ve yaymak gibi anlamlar ifade eden bir terimdir. Kamuoyu oluturma, kitleleri

etkileyip belli bir ynde harekete geirme ve bir dnceyi benimsetme amacna matuf

bir faaliyettir.2 Baka bir tanma gre "propaganda fikir ve tutumlar deitirmek iin

1 Prof. Dr Ondokuz Mays niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm retim yesi,

SAMSUN, fahris@omu.edu.tr. 2 J. M. Domanach, Politika ve Propaganda, Varlk Yaynlar st. 1969, s. 7.

http://www.thestudiesofotomandomain.com/

Fahri SAKAL

Studies Of The Ottoman Domain / Cilt 7, Say 12, ubat 2017

2

yaplan her eydir."3 Devletler, iktidarlar, partiler, baz kurumlar ve kiiler dnce,

faaliyet ve tezlerini hedef kitlelere yaymak iin bu arac kullanrlar. zellikle siyasetin

ideolojilere dayanmaya balad veya bilhassa seimli rejimlerin yaygnlat son

asrlarda propaganda siyas partilerin vazgeilmez arac olmutur. Dolaysyla her siyas

teekkl ve parti baarl olmak ve hatt hayatta kalabilmek iin propaganda, tantm ve

benzeri faaliyetlere nem vermek durumundadrlar. Bu, dnyada byle olduu gibi

Trkiyede de byle olagelmitir. Ancak byk deiim ve dnm yapmay

hedefleyen partiler propagandaya dierlerinden daha fazla ehemmiyet vermilerdir.4

XX. Yzylda totaliter, otoriter ve demokrat btn rejimler ayn ekilde propaganday

vaz geilmez ara olarak ele almlardr. Sadece gerekleri deil, kendi kurmaca ve

varsaymlarna dayal fikirlerini de kitlelere kabul ettirmek iin propagandaya

bavurmaktadrlar.5

Trkiye'de de partiler propagandaya nem vermilerdir.6 ttihatlarla balayan

propaganda gelenei Cumhuriyet dneminde gelierek srm, bazen hatiplerin

maharetine, bazen tekilatn ustalna bal propaganda baar veya baarszlk

hikyeleri grlmtr. Trk siyaset tarihinin en uzun sreli ve en kkl partisi olan

CHP'nin de propaganda yapt biliniyor. 27 yl boyunca devlete hkim ve Cumhuriyeti

kuran kadronun partisi olmas hasebiyle bu ii en iyi yapanlar arasnda olmas gerektii

dnlebilir. Muhalefetsiz7 geen Tek Parti dneminde bir rakibe kar yarmas

gerekmediinden bilinen trde siyasal partiler aras propaganday pek dnmemitir.

Devlet partisi olmas, btn kurumlara ve kitle haberleme aralarna hkim bulunmas,

zellikle az laf yapan, eli kalem tutan aydnlarn byk bir ksmn bnyesinde

toplamas, bu partinin propagandada ok iyi olduunu akla getiriyor. Gerekten

3 Engin Alora, Trkiye'de Siyasal Parti Propagandas (1946-1960), SAV. Yay. st.2015,s. 97.

4 Dnya siyas tarihi en totaliterinden demokratik olanlarna kadar btn parti, hkmet ve devletlerin

propagandaya ok nem verdiini gstermektedir. zellikle Sper glerin (ABD gibi) ve totaliter

rejimlerin (Nazi Almanyas ve Sovyet Rusya) bu alanda almalar mehurdur, ama bunlar konumuzun

dndadr. Bir rnek olarak Nazilerin propaganda teknikleri iin bkz: Leonard W. Doob, Goebbelsin

Propaganda lkeleri, (ev. nsal Oskay ) http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler /42/418/4641.pdf.

Komnizm veya Sovyet propaganda teknikleri iin bkz. David E.Weingast, Komnizmin Yz,

Kltr Bakanl, Ankara 1977, s. 128-165. 5 Lasswell, Harold D. "The Theory of Political Propaganda", The American Political Science Review,

Vol. 21, No. 3. Aug., 1927, s. 631. 6 E. Alora, Age, s.147 ve sonras.i946-10)

7 Terakkiperver Cumhuriyet Frkas ve Serbest Frka rneklerini unutmu deiliz. Bunlarn ksa mrl

olmas bir yana, zellikle SCF geni kitleleri ay iinde CHPye gre daha fazla etkilemi, btn yurtta

tekilatn henz kuramam olmasna ve yeterli propaganda yapamam bulunmasna ramen semenleri

kendi saflarna ekmeye balam, ancak rejim dmanlarn kkrtma ve tahrikle suland iin bizzat

kurucularnca kapatlmtr. Bkz. etin Yetkin, Serbest Cumhuriyet Frkas Olay, Karacan Yay., st.

1982, s. 226; Fahri Sakal, Aaolu Ahmed Bey, TTK Yay. Ank. 1999, s.48-60.

http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler%20/42/418/4641.pdf

Tek Parti Dnemindeki CHP Propaganda Anlayndan Propaganda ve Yayn Brosu'nun

Kuruluuna

Studies Of The Ottoman Domain / Cilt 7, Say 12, ubat 2017

3

CHPnin baz mevzularda propaganda yapmas kolay ve etkili oluyordu. nk dier

alanlarda olduu gibi propaganda iinde de devlet gcn kullanyorlard. Mill

Mcadele ve Atatrk'n muazzam itibarndan -hakl olarak- yararlanyorlard. Devletin

resmi tezleri (ideolojisi) ile partinin grleri rttnden, rejim propagandas ile

parti propagandas ayn oluyor; dier bir ifade ile Mill Mcadeleci, vatan kurtaran,

Atatrkn izinde olma ad altnda propaganda yapm oluyorlard. Bu istikametteki

baz yazlarda bir taraftan cidd inklap/devrim konular ilenirken, bazen "Kbe Arap'n

olsun ankaya bize yeter" gibi ifade ve zihniyetler aa vuruluyor; dier yandan da

Diyanet leri Bakanl ve Mftlkler kanal ile din duygular okamaya gayret

ediyorlard.8

Fakat Demokrat Parti kurulup halkn sosyoekonomik durumu, isizlik, yatrm

yetersizlii, ar devletilik, adaletsizlik, polis ve asker devletinin ar uygulamalar

gibi konular gndeme alnca, dier bir ifade ile dorudan vatandan cebine, haklarna

ve hrriyetlere hitap edince halkn ilgisi daha ok bu partiye yneldi. Demokratlar da

Mill Mcadelede bulunan ve 1946 ylna kadar CHP saflarnda siyaset yapan kiiler

olduklarndan Mill Mcadele ve Atatrk zerinden siyaset yrtmek CHPye oy

getirmeye yetmemi, 1950 seimindeki yenilgiden sonra -kendi ifadeleriyle-

propaganda da baarsz olduklarn dnmlerdir.9

Trkiye'de ilk ok partili seimin 1946 ylnda yapld biliniyor. aibeleri ile

bilinen bu seimde gerekten ok basklar yaplm; C. Kerim nceday ve Rfat Ate

yaptklar mehur oy gasp ve seim hilelerini10

itiraf etmilerdir.11

Bu vukuatl

seimden sonra DP'nin, sandk gvenlii bulunmad gerekesiyle seimleri boykot

8 Kemal Atatrkn Nutuk adl eseri ilk basldnda btn kanallardan halka datlrken Diyanet leri

Bakanl ve mftlkler bile bu ite kullanlmtr. Kitabn taksitlerini mftlkler aydan aya Teyyare

Cemiyeti ubelerine yatryorlard. Bkz. Fahri Sakal, Mill Mcadelede ve Cumhuriyetin lk Dneminde

Propaganda ve Tantm almalar, Atatrk Aratrma merkezi Dergisi, C. XIX, S. 55, Mart 2003,

sh. 90. BCA, CHP K. 490.1.0.0 /1427.714.1. Arivde 714-722 arasnda bu konuda bilgiler

bulunmaktadr. Bazen de Hutbelerde Cumhuriyetin selameti iin dua edilmesi isteniyordu. Bkz. BCA,

DBK, 051. V.05/..2.1.30. BCA, DBK, 051.V 41/9.77.1. Ayrca Y. Ziya Orta, Behet K. alar,

Kemalettin Kamu ve Kzm N. Duru gibi kiilerin propagandada kullanlacak metinleri ve Atatrk'

"peygamber" olarak vasflandran, Sleyman elebi'nin Mevlid'ine nazire yaparak Atatrk iin de Mevlid

yazmalar grlmtr. Bkz. K. Nmi Duru, En Bymz in, Ulus Basmevi Ankara 1935, s.4-5.

Orta'n "Seim Destan" BCA, CHP K. 490.01/355.1490.1 (Metin iin ek 2'ye baknz). 9 BCA, CHP K. 490.01/ 227.895.4.

10 Bilindii gibi oylar niin aldklar sorulunca nceday iktidar "Hasolara ve memolara" brakmamak

iin bu ii yaptklarn sylemi; doulu renciler bunu kendilerine hakaret addederek protesto

gsterileri dzenlemilerdi. Bkz. Fahri Sakal, ok Partili Dneme Geite Tek Partinin Muhalefet

Anlay, Ett Yay. Samsun 2008, s.1