Technologia, kryzys a globalizacja:

schumpeterowskie spojrzenie na

obecny kryzys gospodarczy

Stanisław Kubielas

Wydział Nauk Ekonomicznych

Uniwersytet Warszawski

Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga

gruntownych reform? Konferencja Jubileuszowa WNE UW 18.05.2013

Plan prezentacji

• Postulaty Schumpetera a dychotomie głównego nurtu ekonomii

• Pierwsza wielka dyskusja i kontrowersje wokół

schumpeterowskiego modelu (lata 70-80 ub. wieku)

• Teoria i weryfikacja długiej fali na gruncie logistycznego modelu

dyfuzji: nie-linearna natura procesu dyfuzji

• Modele integrujące długi cykl technologiczny z endogeniczną

teorią wzrostu

• Integracja procesów realnych wahań cyklicznych ze światem

finansów

• Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja

Podstawowe twierdzenia Schumpetera (1)

• Głównym czynnikiem rozwoju gospodarczego są szeroko rozumiane

innowacje, obejmujące nowe produkty i procesy wytwórcze, nowe

rynki, nowe źródła zaopatrzenia, oraz nowe rozwiązania

instytucjonalno-organizacyjne.

• Proces innowacyjny przechodzi przez trzy fazy - wynalazku, innowacji

i dyfuzji, z których dwie ostatnie motywowane są analizą kosztów i

korzyści i w tym sensie stają się endogenicznym elementem procesu

gospodarczego; innowacje podejmowane są przez zorientowanych

perspektywicznie przedsiębiorców, dla zysków monopolistycznych

osiąganych aż nowe idee nie zostaną przejęte przez naśladowców.

• Innowacje nie są rozłożone w czasie równomiernie i losowo, ale

pojawiają się wiązkami (klastrami), wywołując kumulujące się

międzysektorowe przepływy czynników, przepływy handlowe, oraz

wahania tempa rozwoju gospodarczego i zatrudnienia; szczególną

cechą rozwoju gospodarczego, wywołaną klastrami innowacji, jest

nieciągłość, obserwowana jako długie cykle gospodarcze.

Podstawowe twierdzenia Schumpetera (2)

• Pojawianie się innowacji klastrami następuje także w przestrzeni, a

procesy dyfuzyjne nie są automatyczne, stąd raz rosnące, raz malejące

luki technologiczne między krajami w gospodarce globalnej, a wraz z

nimi fale konwergencji i dywergencji w poziomach rozwoju

gospodarczego.

• Absorpcja innowacji w gospodarce kapitalistycznej, wymagająca

istotnej restrukturyzacji i transformacji gospodarki, połączonej z

przetasowaniem czynników produkcji do nowych zastosowań,

możliwa jest dzięki funkcjonowaniu systemu finansowego, a

zwłaszcza mechanizmu kredytowego. Świat finansów uczestniczący w

tym nieciągłym procesie musi z natury rzeczy podlegać takim samym

wahaniom boomów i recesji, obserwowanym jako długie cykle.

Postulaty Schumpetera a dychotomie

głównego nurtu ekonomii

• Postęp techniczny nie jest egzogeniczny względem procesu

gospodarczego ale stanowi endogeniczny czynnik wzrostu.

• Teoria ekonomii głównego nurtu rozdziela analizę wzrostu od analizy

cyklu gospodarczego. U Schumpetera istnieje sprzężenie czynników

wzrostu poddanych nieciągłym innowacjom z cyklem gospodarczym.

Innowacje występują klastrami w okresach recesji, a ich dyfuzja

przyspiesza w dobrej koniunkturze.

• W teorii ekonomii głównego nurtu brakuje powiązania realnych

trajektorii i wahań wzrostu gospodarczego ze światem finansów, co

stanowi postulat Schumpetera. Kryzysy finansowe interpretowane są

w kategoriach funkcjonowania rynków finansowych w pewnym

oderwaniu od procesów realnych.

Pierwsza wielka dyskusja i kontrowersje wokół

schumpeterowskiego modelu długiej fali

• G. Mensch (1975): empiryczna weryfikacja hipotezy nieciągłości

innowacji; okresy wyprzedzenia (lead time); depresje wyzwalaczem

aktywności innowacyjnej (depression trigger effect); technologiczny

pat (stalemate in technology); kontrowersje wokół identyfikacji

radykalnych innowacji i roli depresji.

• J.J. van Duijn (1983): potwierdzenie lead time oraz roli klastrów

innowacji na podstawie danych rozwoju wielu gałęzi przemysłu,

przebiegającego zgodnie z krzywą logistyczną, podstawowego

narzędzia ewolucjonistycznego modelu dyfuzji.

• C. Freeman, J. Clark, L. Soete (1982): systemy innowacji

(paradygmaty); krytyka hipotezy depresji – bandwagon effect;

hipoteza popytowego ssania (demand-pull) zamiast podażowego

mechanizmu technologicznego pchania (technology-push);

instytucjonalna transformacja techno-ekonomicznego paradygmatu.

Menscha weryfikacja hipotezy nieciągłości innowacji

Długa fala w świetle logistycznego modelu

dyfuzji: nie-linearna natura procesu dyfuzji

• M. Hirooka (2006): hipoteza nieciągłości wyprowadzona z

nieliniowego charakteru dyfuzji w oparciu o model ewolucjonistyczny,

dyfuzja innowacji podobna do wzrostu i pomnażania się organizmów,

zdeterminowanego przez dwa czynniki , wewnętrzny (stopa

rozmnażania się) i zewnętrzny (zdolność przetrwania), dyfuzję

innowacji można opisać przy pomocy wewnętrznej stopy dyfuzji i

pojemności rynku (czynnik zewnętrzny).

• Ewolucyjny model innowacji w trzech płaszczyznach: trajektoria

technologiczna (akumulacja wiedzy), trajektoria rozwojowa

(produktów) i trajektoria dyfuzji. Wszystkie rozwijają się (według

badań empirycznych Hirooki) zgodnie z krzywymi logistycznymi,

zazębiającymi się w czasie, determinując dynamikę długich cykli.

Trzy trajektorie ewolucji innowacji wg Hirooki

Modele integrujące długi cykl technologiczny z

endogeniczną teorią wzrostu (1)

• Od cyklu do wzrostu: pozytywny wpływ na innowacje popytu w

dobrej koniunkturze (learning by doing,większe nakłady B+R,

cumulative causation); lub pozytywny wpływ złej koniunktury przez

efekt oczyszczający (eliminujący z rynku nieefektywne firmy), niski

alternatywny koszt utraconych zysków przy restrukturyzacji firmy,

efekt dyscyplinujący (zagrożenie bankructwem w niekorzystnych

warunkach gospodarowania).

• G. Saint-Paul (1991): długookresowy negatywny efekt dodatniego

szoku popytowego dla wzrostu produktywności, realokacja w depresji

ważniejsza niż popytowe efekty learning by doing w dobrej

koniunkturze.

Modele integrujące długi cykl technologiczny

z endogeniczną teorią wzrostu (2)

• Ph. Aghion, P. Howitt (1998): GPT – general purpose technologies podnoszą produktywność i tempo wzrostu w długim okresie, ale ich adaptacja musi być poprzedzona dłuższym okresem dostosowania strukturalnego gospodarki z obniżeniem tempa wzrostu; dodatnia korelacja między długookresowym tempem wzrostu a rozmiarami wahań cyklicznych gospodarki, cykliczne spowolnienia ceną za wdrożenia radykalnych innowacji (GPT); demonstracja efektu na rozwiniętym modelu Solowa.

• Aghion i Howitt (2): połączenie modelu kreatywnej destrukcji z modelem GPT Helpmana i Trajtenberga; zanim nowa generacja innowacji przyniesie korzyści, niezbędny szereg innowacji przyrostowych (nowych dóbr pośrednich). Proces wdrażania GPT polega na dwóch fazach cyklu (a time to sow and a time to reap), recesji, gdy odkrywane są uzupełniające innowacje, co absorbuje zdolności produkcyjne odciągając je od produkcji, a następnie boomu, gdy wysiłki poprzedniej fazy zaczynają przynosić korzyści w postaci wzrostu.

Modele integrujące długi cykl technologiczny z

endogeniczną teorią wzrostu (3)

• Rozszerzenie modelu Aghiona i Howitta (3): trzy stadia - pojawienie

się GPT, powstanie platformy do eksperymentowania w ramach

nowego GPT, i praktyczne zastosowanie GPT w kolejnych sektorach

gospodarki. Ewolucja w poszczególnych stadiach przebiega według

krzywej logistycznej. Przyspieszenie rozprzestrzeniania się innowacji

w trzeciej fazie następuje wówczas, gdy tempo rozprzestrzenienia się

drugiej ramowej platformy osiąga swoje maksimum. Przy przyjętych

w symulacji parametrach model generuje najpierw spowolnienie, a

przyspieszenie następuje dopiero po 20 latach, poprzedzone krótką

recesją. Wahania odpowiadają historycznie obserwowanej długości

cyklu Kondratiewa.

Modele integrujące długi cykl technologiczny z

endogeniczną teorią wzrostu (4)

• J.L. Gaffard (2001): problem paradoksu produktywności Solowa w

świetle międzyokresowej koordynacji procesu produkcyjnego w

warunkach absorpcji innowacji. Wprowadzenie radykalnie nowej

technologii wymaga restrukturyzacji zdolności produkcyjnych i

adaptacji nowej funkcji produkcji; proces nie natychmiastowy lecz

poza stanem równowagi (out-of-equilibrium); tworzenie i

wykorzystanie zdolności produkcyjnych niezsynchronizowane,

Okres dostosowania wymaga czasu i nacechowany jest

niezbilansowaniem stworzonych zdolności produkcyjnych z ich

wykorzystaniem, co powoduje fluktuacje aktywności gospodarczej

jako konieczne atrybuty rozwoju raczej niż odchylenia od

długookresowego trendu wzrostu. Innowacje generują problem

koordynacji czasowej działalności gospodarczej.

Integracja procesów realnych wahań

cyklicznych ze światem finansów

• C. Perez (2002): powstawanie i rozprzestrzeniania się rewolucji

technologicznych, polegających na zmianie techno-ekonomicznego

paradygmatu funkcjonowania społeczeństwa; zgodnie z krzywą

logistyczną, którą można podzielić na dwa duże okresy w punkcie

przegięcia sinusoidy: okres instalacji i okres rozprzestrzenienia; w

każdym z okresów można wyodrębnić dwie fazy: w pierwszym fazę

wybuchu (irruption) i fazę przyspieszenia/oszołomienia (frenzy); w

drugim okresie fazę synergii i fazę dojrzałości; cztery fazy długiego

cyklu życia paradygmatu technologicznego o długości pół wieku.

• Różne relacje kapitału finansowego z produkcyjnym: flirt w fazie

wybuchu, decoupling w fazie oszołomienia, happy marriage i

recoupling w fazie synergii, rozczarowanie (idle money) w fazie

dojrzałości; krach bańki spekulacyjnej na przegięciu sinusoidy i

recesja na końcu fazy dojrzałości.

C. Perez Technological Revolutions and Financial Capital 2002

C. Perez Technological revolutions and financial capital 2002

Relacje kapitału finansowego z produkcyjnym

Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (1)

• Podsumowanie: Model teoretyczny i empiryczna weryfikacja hipotezy

nieciągłości innowacji radykalnych (Hirooka), model

makroekonomiczny (Aghion i Howitt) wpływu nieciągłych innowacji

radykalnych i ich absorpcji przez gospodarkę na przebieg długiej fali,

historyczna periodyzacja i opis długich pięciu cykli gospodarczych w

powiązaniu z funkcjonowaniem systemu finansowego gospodarki

kapitalistycznej, wyjaśniający przełożenie cyklu realnego na procesy

finansowe.

• Gdzie jesteśmy? Kraje granicy technologicznej znajdują się obecnie w

końcówce fazy synergii, lub nawet w rozwiniętym stadium fazy

dojrzałości, kryzys roku 2000 był punktem zwrotnym między fazą

oszołomienia a synergii. Obecny kryzys 2009-2013 byłby więc

zwiastunem przejścia w późną fazę dojrzałości ze stygnącym wzrostem

gospodarczym. Jesteśmy w końcówce długiego cyklu innowacyjnego,

który zaczął się w latach 70-tych ub. wieku rewolucją ICT.

Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (2)

• Globalizacja gospodarek, która skokowo z każdym następnym długim

cyklem wchłania nowe kraje w orbitę gospodarki światowej, teraz

odcisnęła szczególne piętno na przebiegu cyklu światowego poprzez

efekty luki technologicznej, oraz niezsynchronizowanie cykli

innowacyjnych między krajami.

• Istnienie luk technologicznych daje szanse na konwergencję do granicy

technologicznej, o ile ta ucieka wolniej niż następuje proces dyfuzji, a

dywergencję w odwrotnym przypadku.

• Niezsynchronizowanie cykli innowacyjnych sprawia, że kraje

dyfuzyjne podtrzymują koniunkturę światową oraz stwarzają pole do

inwestowania bezczynnego pieniądza granicy technologicznej.

• Kryzys na granicy wciąga jednak kraje dyfuzyjne w spowolnienie, bo

doświadczają szoku popytowego, i niestabilności międzynarodowych

rynków finansowych.

Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (3)

• Kraje dyfuzyjne pełnią istotną funkcję w rozwoju cyklu

innowacyjnego na granicy technologicznej, skąd relokacja produkcji

przyspiesza nadejście nowej fazy wybuchu, bo uwolnione środki mogą

być inwestowane na granicy w poszukiwanie nowego paradygmatu.

• Wydaje się, że w obecnej sytuacji gospodarka globalna wymaga

odpowiedniego dostosowania narodowych systemów innowacyjnych

(NSI) poszczególnych krajów do ich pozycji w przebiegu cyklu

innowacyjnego oraz zintegrowania stosowanej polityki

makroekonomicznej z oddaleniem kraju od granicy technologicznej, z

wielkością luki technologicznej.

Dziękuję za uwagę