RELACION

PER POJEKTLIGJIN "PER ORGANIZIMIN DHE FUNKSIONIMIN E PROFESIONIT TE RREGULLUAR TE EKSPERTIT FISKAL"

Zhvillimet ekonomike intensive te realizuara ne vendin tone ne vitet e fundit, te cilat jane shoqdruar me ndryshime te rendesishme te karakterit strukturor, si dhe me perpjekje te shumta per pershtatjen dhe modernizimin e legjislacionit ne fushen ekonomike dhe ate financiare ne perputhje me Acquis Communitaire dhe standardet nderkombetare, kane ndikuar gjithashtu no forcimin e proceseve dhe procedurave rregullatore per nje sere ceshtjesh te rendesishme me efekte te ndjeshme mbi ekonomind dhe interesat e shtetit dhe te individeve.

Nd kete kuaddr, eshte rritur ndjeshem roli dhe renddsia e raportimit financiar, si nje element mjaft i rendesishem per matjen dhe llogaritjen e parametrave ekonomike ne nivel kombdtar dhe rajonal, rritjen e transparences publike, rritjen e permbushjes vullnetare to detyritrieve qd lidhen me tatimet, forcimin e stabilitetit financiar te vendit, etj.

Ndryshime td rendesishme kand ndodhur dhe po ndodhin edhe ne fushen e legjislacionit fiskal no pergjithesi dhe atij tatimor ne vecanti. Mjafton te permendim kerkesat e reja ligjore qd lidhen me Legjislacionin e ri "Per Tatimin mbi Vleren e Shtuar ne Republikdn e Shqiperise" apo me deklaraten integrale te to ardhurave td tatueshme to individeve, e cila do to rrisd ndjeshem numrin e tatimpaguesve deklarues ne vendin tone nga rreth 90 mijd qd eshte aktualisht (biznese td regjistruara qe deklarojnd) ne mbi 600 mije (perfshire edhe individet te cilet do te deklarojne to ardhurat mbi baze vjetore).

Keto ndryshime te rendesishme kane krijuar per tatimpaguesit shqiptard nje barre jo te yogi qd lidhet me njohjen dhe me permbushjen vullnetare te detyrimeve. Permbushja ne menyrd vullnetare e detyrimeve qd burojne nga ligji, eshte veshtird to realizohet nga te gjithe tatimpaguesit pa pasur asistence to kualifikuar ne kete fushe.

Po ashtu, krijimi i Gjykatave Administrative eshte nje proses tjeter, i cili kerkon njohjen dhe zbatimin e procedurave to cilat, per bizneset dhe per tatimpaguesit ne pergjithesi, kerkon mbeshtetjen, mbrojtjen dhe perfaqesimin profesional e te drejte.

Pikerisht, krijimi i profesionit te ekspertit apo keshilltarit fiskal dhe rregullimi i tij nepermjet vendosjes se normave te domosdoshme per profesione to tilla, synon te zgjidhe problemet qd krijohen nga keto zhvillime te vrullshme ne financat publike dhe sistemin fiskal Shqiptar. Rregullimi i ketij profesioni eshte i domosdoshem, pasi eshte i lidhur me interesa madhore te financave publike dhe stabilitetit ekonomik dhe financiar te vendit.

Rritja drastike ne fillim te vitit 2012 e numurit te tatimpaguesve qd duhet te paraqesin deklaratd tatimore, nuk mund te perballohet me asistence te kualifikuar e cila duhet t'u ofrohet, vetem nga profesionistet e praktikes qd ushtrojne veprimtarind e tyre ne fushen e auditimit ligjor apo mbajtjes se kontabilitetit. Per me teper qd keto profesione mbulojne veprimtari to tjera specifike te cilat jand te papajtueshme me kryejen e sherbimeve to tjera, duke patur parasysh kufizimet qd u vendosen qysh me ligjin Sarbanes-Oxley, qe lidhen me

1

ndarjen e veprimtarise se auditimit ligjor dhe mbajtjen e kontabilitetit, nga firmat e kontabilitetit.

Paraqitja e ketyre ndryshimeve ligjore ka per qellim organizimin dhe funksionimin e rregulluar te profesionit te ekspertit fiskal dhe grupimin e tyre ne organizmin profesional perkates.

Tashme eshte bere i domosdoshem funksionimi i rregulluar i veprimtarive profesionale te ekspertve fiskale, me qellim qe te sigurohet rritja e permbushjes vullnetare ne shlyerjen e detyrimeve fiskale dhe mbrojtja e te drejtave te tatimpaguesve, perfaqesimi i interesave te perbashketa profesionale ne fushen e sherbimeve fiskale, kryerja e sherbimeve fiskale me cilesi te larte, si dhe bashkepunimi dhe mbeshtetja e administrates fiskale ne misionin e saj per administrimin e tatimeve dhe taksave si dhe per edukimin e tatimpaguesve.

Eksperti fiskal do te operoje ne fushen e dhenies se sherbimeve, pergatitjes dhe/ose paraqitjes se deklaratave tatimore te tatimpaguesve dhe pasqyrave mbeshtetese fiskale, dhenien e keshillimit mbi planifikimin tatimor, perfaqesimin dhe mbrojtjen e tatimpaguesve para organeve administrative dhe gjykatave dhe dhenien e keshillimeve fiskale te tjera dhe sherbimeve te lidhura.

Profesioni i Ekspertit Fiskal eshte i rregulluar me akte te vecanta edhe ne shtetet e tjera ne Bashkimin Europian si Austria, Gjermania, cekia, Polonia, etj. Gjithashtu Bashkimi Eurpoian, ne kuadrin e proceseve integruese te vendit tone ne BE, ka kerkuar nga Qeveria Shqiptare qe te behen nderhyrjet e nevojshme per rregullimin e ketij profesioni.

Per te sqaruar me mire paraqitjen e dispozitave te ketij Projekt-Ligji, po japim te permbledhur me poshte, materialin studimor te pergatitur nga Departamenti Ligjor i Fondit Monetar Nderkombetar, dhe pikerisht kapitullin e peste to tij:

"Chapter 5 — Regulation of Tax Professionals" ViCtor Thurnoyi and Frans Vanistendael, in Tax Lae Design and Drafting — Volume 1; International Monetary Fund: 1996; Victor Thurnoyi, Eds.

Ky material eshte plotesues i ketij relacioni dhe trajton te gjitha ceshtjet kyce qe lidhen me themelimin, organizimin dhe funksionimin e profesionit te Ekspertve Fiskale.

RreEullimi i profesionit te ekspertve fiskale

Victor Thurnoyi dhe Frans Vanistendael

Etika e keqe e nxjerr perjashta te miren. Marre nga "Gresham's Lae".

Do te ishte shume e veshtire per te pasur nje sistem fiskal qe funksionon mire pa ekspertet fiskale. Per arsye se shumica e tatimpaguesve nuk i njohin nderlikimet e legjislacionit fiskal, ekspertet fiskale jane te domosdoshem qe tatimpaguesit te permbushin detyrimet e tyre tatimore te komplikuara ne radhe te pare ne menyre vullnetare. Ekspertet fiskale, si

2

pjestard te informuar to publikut, gjithashtu kontribuojne ne formulimin e legjislacionit dhe udhezimeve fikale.

Duke keshilluar tatimpaguesit se si ata duhet te plotesojne detyrimet e tyre, ekspertet fiskalE i sherbejne nje interesi publik shume te rendesishem; shteti ka interesat e veta per te mbdshtetur dhe per to mbrojtur late rol. Roli i ekspertve fiskald ndryshon nga roli i organeve tatimore, per vete faktin se organet tatimore jane besnike dhe i sherbejtid drejtperdrejte shtetit, ndersa ekspertet fiskald jane besnikd dhe i sherbejne drejtperdrejte klientit td tyre ne maffedhenie me shtetin. Pra funksioni kryesor i dispozitave rregulluese te profesionit to ekspertve fiskale eshte to percaktoje nje raport te pershtatshEm mes besnikerise ndaj sistemit dhe besnikerise ndaj

Legjislacioni gjithshtu ka si qdllim mbrojtjen e klientdve nga ekspertet fiskald te paskrupullt/ordinerd ose te paaftd. Edhe no kete rast, interesi i rregullatOrit shteteror eshte i ngjashdm si ne fushat e tjera te mbrojtjes se konsumatoreve. E mira e ketij profesioni qendron ne faktin se ky legjislacion do godasd interesat ekonomike td atyre qd jane lejuar to veprojne si keshilltard fiskale, si dhe do te kufizojne pengesa burokratike te teperta te vertetuara deri tani nga eksperte jo kopetente.

Shqyrtimi i legjislacionit qe rregullon profesionin e ekspertve fiskale, ka shume funksione, per disa arsye. Sd pari, vende to ndryshme kand adoptuar perzgjedhje rregullatore krejt te ndryshme. se dyti, keshillimi fiskal ne menyrd tipike jepet nga lioje to ndryshme profesionesh, si jurist& (avokatet), kontabilistet, audituesit dhe to tjere — secili prej tyre mund te jete subjekt i rregullimit profesional to vecante. SE treti, "ekspertimi e keshillimi fiskal" mbulon nje num& veprimtarish, to cilat mund to kryhen nga profesioniste me kualifikime te ndryshme dhe qd mund to kerkojne menyra rregullimi to ndryshme. SE katerti, ekspertet fiskald nuk e kand veprimtarind e tyre ne menyre to past& brenda vendit, shpesh ata keshillojne klientet e tyre per bisnese nderkombetare. Sd fundi, roli i ekspertve fiskale nuk konsiderohet i izoluar nga kultura e vendit dhe sistemi ligjor dhe ekonomik i tij. Per kete arsye, menyrat e rregullimit to profesionit qe mund te funksionojne ne nje vend mund to jene te pa pershtatshme ne nje vend tjeter.

Per arsye to rendesisd praktike te ekspertve fiskald ne funksionimin e sistemit fiskal, eshte e rendesishme qe sistemi i legjislacionit fiskal to parashikoje nje mbeshtetje te rolit te tyre, pavardsisht se cfare perzgjedhje do te zbatohet ne nje vend td caktuar. Si me minimale, ligji duhet to shprehet qartd se eshte e drejta e tatimpaguesit qe te angazhoje ekspertd apo keshilltard fiskald dhe pasojat e ketij angazhimi. NEse eshte apo jo e pdrshtatshme qd to shkohet pertej kdsaj dhe to parashikohen rregulla edhe me to detajuara, kjo eshte nje ceshtje qe percaktohet nen dritdn e rrethanave te vendit ne fjald dhe shkalles se zhvillimit to profesionit te eksperteve e keshillatreve fiskald. Ne shumicen e vendeve ne tranzicion ka pak eksperte e keshilltard fiskald, ne numer.

Kjo ndodh per arsye to vjetersise se sistemit tatimor /Id pergjithesi dhe per faktin se nuk ka pasur nje kohd te mjaftueshme per arsimimin profesional dhe krijimin e eksperiences se duhur. Nd vendet si Shqiperia, mungesa e profesionit td ekspertit fiskal, ka cuar drejt reduktimit te numrit to tatimpaguesve qd ndermarrin veprime aktive per td kerkuar to

3

drejtat e tyre, qe rrisin shlyerjen vullnetare te detyrimeve fiskale. Legjislacioni qe rregullon veprimtarine e ekspertve fiskale nuk konsiderohet si nje prioritet per vendet ne zhvillim, krahasuar me vendet e zhvilluara qe kane nje sistem fiskal te zhvilluar.

I. ceshtjet politike baze per rregullimin e profesionit te ekspertit fiskal

A. Shqyrtimi i kerkeses dhe i ofertes

Rregullimi i nje profesioni duke imponuar kushte per pranimin ne menyre te pa shmagshme redukton potencialisht oferten per profesioniste. Kurdohere qe rregullohet nje sektor i caktuar sherbimesh profesionale, duhet te arrihet nje barazpeshim mes kerkeses dhe ofertes per sherbimet profesionale. Per kete arsye, ne cdo propozim per te rregulluar sherbimet profesionale, sic jane edhe sherbimet. e ekspertve fiskale, ka nje rendesi te vecante'njohja e paraprakisht se sa ekspertd mund te pranohen menjehere ne profesion, ose brenda nje kohe te shkurter, kur te jete gati legjislacioni perkates. Standardet per eksperiencen dhe kualifikimet e ekspertve fiskale te parashikuara ne aktet ligjore dhe nenligjore, deri ne nje shkalle te larte, percaktojne vellimin e ofertes per eksperte fiskale. Masat tranzitore fleksibel, gjithashtu kane nje ndikim ne ballancimin e kerkeses me oferten per sherbimet fiskale.

Nga ana e kerkeses, duhet bere nje analize se cfare lloj ekspertesh fiskale do te kerkohen nga lloje te caktuara tatimpaguesish. Per shembull, ka nje ndryshim te madh ne mes te kerkeses per nje jurist/avokat fiskal i afte qe to trajtoje ceshtje te komplikuara para Gjykates dhe nje tatimpaguesi qe kerkon te plotesoje nje deklarate tatimore per biznesin e vogel. Kerkesa per eksperte/keshilltare fiskale do te varet nga, mes te . tjerash, zhvillimi i ekonomise dhe sistemit juridik, si dhe nga kerkesat qe do tju imponohen tatimpaguesve (per shembull, nese ka nje prag per paraqitjen e deklarates tatimore). Nga ana e ofertes, kufizimi kryesor ne shume vende eshte disponibiliteti i kualifikimeve te duhura.

Nevoja. per te ballancuar kerkesen me oferten per ekspert/keshillime fiskale ka rendesi percaktuese per te vendosur:

• nese duhet te rregullohet ose jo profesioni, dhe • se si duhet te rregullohet profesioni dhe ne menyre te vecante cilat duhet te jene

kualifikmet per pranimin ne profesion dhe nese profesionit duhet fi jepet monopoli ne disa apo te gj itha aspektet e praktikave fiskale.

ceshtja me e nxehte politike eshte dhenia e monopolit per ushtrimin e profesionit te ekspertit fiskal. Nga kendveshtrimi i profesionit te ekspertve fiskale, dhenia e monopolit eshte shume e deshirueshme.

Por eshte interesi publik dhe jo interesi i profesionit qe duhet te jete percaktues per kete ceshtje. Interesi publik eshte qe te jepen sherbime te nje cilesie te larte me nje cmim te ulet. Monopoli supozohet se perjashton pa aftesine dhe cilesine e ulet, por ka tendencen te coje ne cmime me te larta dhe ndonjehere mund te rezultoje ne praktika te korruptuara (per shembull, he kushtet e hyrjes ne profesion). Gjithashtu, duhet mbajtur parasysh se monopoli nuk mund to perjashtoje pa aftesine plotesisht. Standardet e cilesise mundet qe

4

te perfshihen ne kerkesat rregullatore dhe keshtu te eleminojne rastet e pa aftesise dhe praktikave te korruptuara, qe mund te vijne si rezultat i monopolit.

Monopoii per sherbimet e ekspertve fiskale gjithashtu eshte i veshtire to vendoset. Ka shume 11oje sherbimesh qe lidhen me veprimtari profesionale shume afdr me ekspertin fiskal te tilla si kontabilistet (audituesit e brendshem), audituesit (audituesit e jashtem), avokatet (qe keshillojne per transaksionet e biznesit, mosmarreveshjet tatimore), noteret (ne percaktimin e kufijeve te pronesise dhe transferimin e pasurise) agjentet e shit-blerjes se pasurise dhe agjentet doganore. Secili prej ketyre veprimtarive mundet qe ne vetvete te perfshije edhe ne ndonje forme te ekspertimit fiskal. Vendosja e monopolit per ekspertet fiskale nuk mund te perjashtoje te gjithe keta profesioniste per te ofruar dhe layer keshillim fiskal. Kjo do te thote se vendosja e monopolit nuk ka te ngjare qe te jete teper efektive dhe kjo e zbut qendrimin ndaj ketij aspekti.

Per me teper, nje menyre alternative eshte e disponueshme per t'u dhene konsumatoreve te drejte zgjedhjeje per nje profesion te rregulluar. Profesioni mund te rregullohet dhe titulli i tij te mbrohet me ligj (qe do te thote se nje individ nese nuk eshte i akredituar ne profesion nuk lejohet te ushtroje profesionin dhe te perdore titullin e ekspertit fiskal), por pa u dhene antareve te profesionit monopolin per ekspertimin e keshillimin fiskal. Sipas kesaj skeme, konsumatoret kane te drejte te zgjedhin per te mane sherbimet e ekspertimit e keshillimit fiskal nga nje profesionist te nje prefesioni te rregulluar tjeter (p.sh., nga audituesit). Kjo zgjidhje ruan konkurrencen mes profesioneve rivale ne tregun e keshillimit fiskal, duke nxitur ruajtjen e nivelit te larte te cilesise se sherbimeve.

B. Ruajtja e standardeve to cilesise

Ruajtja e standardeve te cilesise nuk do te thote se automatikisht ato duhet te ruhen nga skema rregullatore te imponuara me ligj. Per shembull, ne Hollande ka dy organizata private te fuqishme qe imponojne rregulla strikte ndaj antareve te tyre.' Megjithese atje nuk ka ndonje njohje zyrtare te ketyre organizatave private, Ministria e Financave i konsideron ato si partnere perfaqesues ne trajtimin e problemeve te profesionit fiskal. Keto organizata kontrollojne cilesine e sherbimeve te antareve te tyre dhe perkatesisht u ofrojne publikut nje liste per te zgjedhur se me cilin ata duan te keshillohen per ceshtje fiskale. Por nje situate e tille, ku organizata private imponon standarde cilesie ndaj antareve te vet, kerkon kohe dhe tradita qe te zhvillohet. Ky model do te ishte shume i veshtire qe te zbatohej ne vendet ne tranzicion.

Shumenga vendet ne zhvillim dhe ne tranzicion qe vendosin te rregullojne profesionin e ekspertit fiskal mund te vendosin te percaktojne kerkesat e profesionit me ligj dhe jo me mbeshtetje tek organizata private, verse ne qofshin vende shume te zhvilluara. ceshtja e kerkesave profesionale kualifikuese per pranimin ne profesion eshte nje ceshtje e veshtire, sepse profesioni eshte duke u ushtruar ne praktike ne nivele te ndryshme. Kur percaktohen standardet profesionale dhe te edukimit, duhet mbajtur parasysh tradita dhe niveli i arsimit dhe niveli profesional ne pergjithesi ne ate vend.

1 The Dutch Order of Tax Advisors dhe The Dutch Federation of Tax Consultants.

5

NE Mbretdrind e Bashkuar, per shembull, arsimi profesional i avokatdve dhe kontabilisteve ne menyrd tradicionale ka pasur formen e kualifikimit ne pund, ndersa roli i universiteteve dhe institucioneve to tjera to arsimit zyrtar kand gene me to kufizuara. Kjo mund te lidhet me traditen Angleze to arsimimit profesional sipas se cites jurist& dhe avokatet ne menyrd tradicionale kane mesuar profesionin e tyre tek Inns of Chancery dhe tek Inns of Court ne Londer dhe jo neper universitete. Nd vitet e fundit, ka ndryshuar praktika dhe tani eshte norme to arsimohesh ne universitet.

Nd pErcaktimin standardeve per hyrjen ne profesion, nje vend qe ka tradita me shumd ne kualifikimin ne pund, mundet to mbeshtetet me fort ne praktiken profesionale, se sa ne diploma/1 universitare. Ndersa vendet me tradite ne arsimin universitare per juriste apo edhe per disiplina to tjera (p.sh., kontabilitet) mund to mbdshteten me shume tek diploma universitare kur percaktojne standardet e hyrjes ne profesion.

Duke mbajtur parasysh kerkesat bazd per ballancimin mes ofertes dhe kerkeses per ekspertime e keshillime fiskale, ka shume mundesi qe mungesat dhe kufizimet ne burimet per kualifikimin dhe edukimin te perbejne nje veshtirdsi ne oferten per eksperte e keshilltare fiskald ne vendet ne tranzicion dhe ne zhvillim. Per to shmangur kete veshtiresi, cfaredolloj rregullimi duhet te shmangd kanalet ekskluzive per hyrjen ne profesion. Kur kerkesa kryesore eshte eksperienca praktike, ligji qe rregullon profesionin nuk duhet t'i jape profesionit kontroll absolut ndaj standardeve te cilesise, por duhet to ndaje kete kontroll me geverind, duke i mundesuar geverise (Ministrit te Financave) te organizoje apo mbikgyrd provimet zyrtare per kandidatet, duke kerkuar te njejtin nivel aftesishe si ne provimet qe organizohen nga universitetet dhe institucionet e tjera te arsimit to larte.

Nje model i title i mevonshem mund te gjendet ne Direktiven Europiane, qe rregullon hyrjen ne profesion to ekspertve fiskald. Kjo direktive kdrkon qe kandidatet to kend nje nivel arsimor universitar dhe kualifikim ne praktike. Ky edukim teorik mund te jepet ose nga universitetet ose nga institucione to arsimit td lartd ose nga vete profesioni. E njejta mund te thuhet edhe per kualifikimin ne praktike. Por e rendesishme eshte qe direktiva parashikon alternativa to ndryshme per hyrjen ne profesion (universitete apo vete profesioni). Direktiva eshte gjithshtu shume fleksibel sepse nuk kerkon qe aplikanti te marre mesime apo leksione. Kerkesa e vetme eshte qe aplikanti t'i nenshtrohet provimeve per nje numer to kufizuar lendesh dhe to provoje kryerjen e kualifikimit ne praktike.

SE fundi, ne venien ne zbatim te nje skeme rregullatore qe perfshin standardet profesionale, eshte e nevojshme te parashikohet nje periudhe tranzitore gjate se cites hyrja ne profesion to lejohet mbi bazen e nje provimi kualifikues, per disa fusha gE jane thelbdsore per sherbimet fiskale, to tilla si parimet e pdrgjithshme juridike qe zbatohen ne legjislacionin tatimor, legjislacioni per taksat dhe tatimet duke u pergendruar ne tatimet dhe taksat kryesore, to tilla si tatimet mbi te ardhurat, tatimi mbi pasurind dhe kapitalin, tatimi mbi vleren e shtuar, akcizat, si dhe legjislacionin per procedurat tatimore, ligji per shogerite tregtare, ligji dhe standardet e kontabilitetit dhe raportimin financiar. Por nje program i sakte duhet te parashikohet nga rregullorja per hyrjen ne profesion dhe stazhin profesional. Provimet mund to organizohen nga institucionet e arsimit te larte ose nga

6

qdndrat e edukimit profesional te administrates fiskale, te cilat organizojne edhe kualifikime per nepundsit tatimore.

C. Konflikti i besnikerive te ekspertve fiskale

Zhvillimi i rregullimit te duhur te profesionit to ekspertve fiskald duhet te mane parasysh dallimin mes interesit to shtetit per rritur to ardhurat tatimore dhe per zbatimin e legjislacionit fiskal ne menyre konsistente, efikase, dhe me barazi dhe me interesat e klientit per to minimizuar detyrimet tatimore.

Disa tatimpagues jane te pErgatitur ta shkelin ligjin ne manyrd qe td paguajne me pak tatime. Td tjerd duan te veprojne sipas ligjit por to perfitojne sa me shumd te jete e mundur fitime pas zbritjes se tatimeve. Ata kerkojne ta bejne kete ligjerisht duke shfrytezuar paqartesite dhe konfuzionin ne legjislacionin tatimor. Kur ka pasoja to ndryshme fiskale per dy forma te ndryshme te nje transaksioni, tatimpaguesi do te zgjedhe, nese eshte keshilluar sic duhet, formen qe mbart barren me td vogel tatimore. Ne menyrd te ngjashme, nese dy tipe transaksionesh kand barra te ndryshme tatimore, tatimpaguesi pritet ta pershkruajd transaksionin e kryer prej tij qe to cildsohet si ai transaksion qe ka barren me to vogel. Sd fundi, kur ka paqartesi ne aplikimin e legjislacionit, tatimpaguesi do te kerkoje te interpretoje formulimet e paqarta ne menyrdn me ne avantazh te tij qd to jete e mundur.

Me tej, tatimpaguesi mund td keshillohet me nje kdshilltar per t'u siguruar qe ai transaksion i caktuar ose ajo strukturd veprimtarie nuk rezultojne ne nje trajtim tatimor te pafavorshem, ose to mesoje se si duhet te veproje qe te jete ne perputhje me legjislacionin tatimor.

ceshtja per t'u theksuar eshte shtrirja me te cilen ne rrethana to ndryshme, eksperti e keshilltari fiskal duhet to veproje ne interes te shtetit apo ne interes to klientit, nese interesat e tyre jane divergjente. Kjo cdshtje duhet mbajtur parasysh kur trajtohen funksionet e ndryshme qe mund te kryeje eksperti e keshifitari fiskal. Rregulli haze ne shumicen e vendeve eshte qd ekspertet fiskale duhet te veprojne ne pavardsi to plote nga administrata tatimore. Por natyrisht qe eksperti fiskal duhet to gjitha detyrimet ligjore qd rrjedhin nga legjislacioni fiskal, por sigurisht qe besnikdria kryesore e saj/tij eshte ndaj klientit, tatimpaguesit. Per shembull, eksperti duhet qd ne pergjithesi te respektoje gjerat konfidenciale to klientit dhe nuk duhet ta raportojd klientin tek organet tatimore. Kjo pavaresi rezulton nga qendrimi i pergjithshem i sherbimeve profesionale, te tilla si atyre te juristeve, mjekeve, apo kontabilisteve. Kjo pavardsi mund te jete shume e vlefshme, vecandrisht no vendet ne tranzicion, to cildt deri para pak kohesh kand pasur nje nderhyrje nga autoritetet publike ne to gjitha fushat e jetes publike dhe private. Besnikeria ndaj klientit gjithsesi nuk dshte e pakufizuar. Ekspertit fiskal ne pergjithesi nuk i lejohet te marre pjese ne mashtrim apo te genjeje organet shteterore.

Disa vende kand prioritete te ndryshme. Sipas Ligjit Japonez per Kontabilitet Tatimord to Miratuar te vitit 1957, misioni i nje Kontabilisti Tatimor te Miratuar (KTM) eshte te yard ne zbatim detyrimet e tatimpaguesit te paguajd tatimet e taksat sic ato parashikohen nga

7

legjislacioni. KTM duhet to jetd i pa anshdm mes tatimpaguesit dhe organeve tatimore dhe t'ua 1)0 td qartd flendrimin e KTM-sd td dyja paldve. Ministria e Finances se Japonisd gjithashtu ka to drejtd td crregjistroje ose te pezullojd nje KTM; disa mund ta argumentojne ketd se e ben profesionin subjekt td vardsisd nga administratat fiskale. Ne mdnyrd to ngjashme, ne vende td tjera qd kand rregulla qe parashikojnd vdrtetimin e deklaratds tatimore nga nje profesionist, profesionisti ndn pergjegjdsind e saj/tijpersonale verteton se deklarata eshte pdrputhje me legjislacionin, kdshtu duke e vendosur ekspertin e kdshilltarin fiskal ne nje pozite td pavarur ndaj klientit to tij.

Shumd- afer me cdshtjen e besnikdrisd dshtd edhe cdshtja nese mundet qe ndpundsit e organeve fiskale td ushtrojne veprimtarind e ekspertit fiskal. Kjo cdshtje eshte vecanerisht e renddsishme nd vendet nd tranzicion sepse administratat fiskale mund td jene td vetmet kdshiltard to ekspertizes profesionale fiskale. Pavardsisht nga rrethanat, rregulli bazd dhe i percaktuar nd mdnyrd taksative nd ligj, eshte se nje ndpunds i organeve fiskale e ka to ndaluar to angazhohet nd cdo forme nd ushtrimin ne praktikdn private fiskale persa vazhdon to jete i pundsuar ne administraten publike. Arsyeja per kete papajtueshmdri mes praktikes fiskale publike e private dshtd e pamundur qd t'u shdrbehet dy pronardve to ndryshdm ne td njejten kohd. Ne kete rast ka nje konflikt interesi to qarte mes besnikdrisd ndaj organeve fiskale nga njera and dhe besnikdrisd ndaj klientit nd andn tjeter.

Kjo papajtueshmeri nuk duhet ngatdrruar me detyrdn e ndpundsit fiskal qd td ndihmoje disa lloje tatimpaguesish td paraqesin deklaratat e tyre tatimore. Nd shume vende administratat fiskale hapin dyert e tyre pdr tatimpaguesit qd jane td pa arsimuar, me te ardhura td ulta, apo to moshuar. Tatimpaguesi duhet ta dijd se ndpundsi tatimor ne kdtd rast vepron nd ushtrim td funksionit institucionit publik, ne kryerjen e ketyre shdrbimeve.

Njd cdshtje tjeter dshtd nese - ndpundsi tatimor mund td hyje ne profesionin e ekspertit fiskal pasi ka Idnd detyren ne administraten fiskale. Ndpundsit tatimor shpesh japin dordheqjen nga pozitat e tyre zyrtare pdr to pranuar pund ekspertizash e kdshillimesh shumd fitimpruitse ne sektorin privat. Normalisht, kjo mund td lejohet ne vendet ne zhvillim dhe ne vendet ne tranzicion. Por, duhet mbajtur parasysh qe to shmangen levizjet masive nga administrata fiskale ne praktikdn private, pasi ndpundsit fiskald kane pdrfunduar kualifikimin e tyre profesional ne administratdn fiskale, pdr kete, duhet td imponohet nje numer i caktuar vjetesh pune pas pdrfundimit to kualifikimit. Sd fundi, dhe ne menyrd qe td shmanget konflikti i interesit, nje ish-ndpunds i administrates duhet td ndalohet td trajtoje si ekspert e kdshilltar privat dosjet ose ceshtjet e klientdve me td cildt ndpundsi ka pasur kontakt to drejtperdrejte apo te terthorte kur punonte per administraten tatimore.

D. Marredheniet mes eksperteve fiskal dhe profesioneve te avokateve dhe kontabilisteve

8

Nje numer i funksioneve qe kryhen nga ekspertet fiskale mbivendosen me pergjegjesite e punet e zakonshme qd kryhen nga profesioniste te tjere, kryesisht nga avokatet dhe kontabilistet. Ktshtu qe eshte e pamundur qe te trajtosh rregullimin e profesionit te ekspertit fiskal pa mane ne konsiderate se si jane rregulluar profesionet e juristeve dhe kontabilisteve, permasat me te cilat keto profesione kane pozita monopol to garantuara per to praktikuar ne fushat perkatese dhe shtrirjen me te cildn veprimtarite e ekspertimit e keshillimit fiskal konsiderohen ose si praktike ligjore ose si praktike kontabiliteti.

Pothuajse ne te gjitha vendet, ka rregulla te vendosura se kush ka te drejte te mbaje titullin dhe to ushtroje ne praktike profesionin e avokatit kontabilistit apo te ekspertit e keshilltarit fiskal. Rregullat zakonisht funksionojne se bashku me masat te cilat parashikojne themelimin dhe njohjen e organizmave profesionale to pavarur dhe me vete-qeverisje qe jane pergjegjese, mes te tjerash, per vendosur parakushte per pranimin ne profesion, kualifikimin e vijueshem dhe kushte te tjera qe lidhen me rastet disiplinore te shkeljes se rregullave te pergjegjesise profesionale. Shpesh perdoret edhe legjislacioni per sanksione penale per te detyruar profesionistet te kufizojne ushtrimin e profesionit vetem nga ata persona te cilet permbushin kerkesat dhe kriteret profesionale dhe shteterore.

Kufijte mes keshillimit juridik, keshillimit kontabel dhe keshillimit qe nuk eshte as juridik e as kontabel jane ne vetvete te paqarta ne fushen e taksave. I gjithe keshillimi rreth legjislacionit tatimor mund te konsiderohet si keshillim juridik. Vendet e zhvilluara ndryshojne nga shkalla me te cildn ata i japin juristeve monopolin mbi kryerjen - e keshillimit juridik dhe menyren se si e percaktojne ato kete monopol. NE vendet si Sh.B.A. dhe ne France, te cilet kufizojne dhenien e keshillimit juridik per avokatet, atje mund te kete mosmantveshje rreth shkalles se shtrirjes me te cilen dhenia e keshillimit juridik nga jo-avokatet eshtd ushtrim i pa autorizuar i praktikes ligjore. NE Gjermani (dhe ne vende te tjera me skeme analoge rregullatore), situata eshte edhe me e komplikuar, sepse ne keto vende eshte krijuar monopoli me ligj si ne fushen e praktikes se avokatise dhe te praktikes se ekspertve fiskale.

Per arsye se sherbimet ligjore, e kontabilitetit dhe sherbimet e ekspertve fiskale jane te lidhura dhe shume te aferta, eshte e dobishme qe te perpunohen disa rregullime profesionale per te tre profesionet. NE qofte se keto rregullime profesionale jane shume te ndryshme, konkurenca mes tre profesioneve do te deformohet. Fushat ne te cilat duhet to pergatiten rregullime profesionale perfshijne:

i. lejimi ose ndalimi i Wes se reklamave; ii. rregullat e detyrimeve profesionale;

iii. veprimtarite paralele te cilat jane ne perputhje me ushtrimin e profesionit; iv. -nese nje person mund te jete antar ne me shume se nje profesion dhe se cili

profesion do te kontrolloje pastaj standardet profesionale dhe te etikes; v. nese pranohet ose jo qe nje person juridik mund te behet antar i nje profesioni;

vi. tarifat e antaresimit; vii. informacionet preferenciale per antaret; dhe

viii. etika, konflikti i interesit, kufizimet ne zoterimin e interesave financiare tek klientet, si dhe procedurat per klientet qE vendosin td marrin sherbimet nga nje antar tjeter i profesionit.

9

Veshtiresite per te ndare keshillimin ligjor dhe ate kontabel nga keshillimi fiskal nuk perseriten ne te gjitha sherbimet. Sherbimet qe kryhen nga ekspertet fiskale te cilat jane me te qarta per t'u identifikuar jane: pergatitja e deklaratave tatimore e fiskale dhe perfaqesimi i tatimpaguesve Para organeve tatimore, apelimit tatimor dhe gjyqesore qe jane te lidhura me problemet tatimore.

E. Pranimi i personave juridike ne organizmin profesional

Zhvillimi i rregullave per te pranuar ose per te mos pranuar ekspertet fiskale qe punojne ne forma juridike sipas kodit tregtar varet pjeserisht ne modelin konceptual qe mbeshtet profesionin te cilit i perket eksperti fisakl. Dy jane modelet konkuruese qe shfatien —koncepti tradicional i profesioneve liberale sic eshte zhvilluar ai ne Europen kontinentale dhe koncepti me modem Anglo-Amerikan i profesioneve qe japin sherbime intelektuale nepermjet entiteteve te tilla si firmat e medha te kontabilitetit (Big Four) apo firmave te medha te avokatise (Big Lae Firms). Sipas konceptit te modelit te pare, personi i profesionistit te praktikes men nje funksion qendror dhe aftesite profesionale te tij percaktojne cilesine e sherbimeve ne praktiken profesionale te tij. Sipas konceptit te modelit te dyte, eshte entiteti me organizimin dhe teknikat e tij procedurale qe jane percaktuese, ndersa personi i profesionistit te praktikes ka rendesi dytesore, sepse cilesia e punes se profesionistit percaktohet nga procedurat e punes te organizates. Kato dy alternativa nuk jane perjashtuese dypaleshe, sepse sistemet qe pranojne personat juridike gjithashtu pranojne edhe personal fizike ose individe te ushtrojne profesionin ne praktike.

Ne qofte se personat juridike pranohen ne profesion atehere dalin dy ceshtje baze, njera lidhur me cilesine dhe pergjegjesine profesionale te individeve qe punojne per personat juridike, tjetra qe lidhet me pavaresine e personit juridik nga klientet e tij dhe rregullat qd trajtojne konfliktin e interesit dhe ceshtje te tjera te etikes profesionale.

Ruajtja e vlerave te pergjegjesise personale profesionale dhe te cilesise se sherbimeve jane arsye te mjaftueshme per te mos pranuar personat juridike te ushtrojne profesionin. Argumenti se pranimi i personave juridike eshte i nevojshem per te ndertuar shoqeri te medha nuk eshte i vlefshem. Ekzistenca e shoqerive te medha ne Europe dhe ne Amerike te firmave ligjore qe kane me qindra avokate dhe me mijera te punesuar, te cilat nuk jane te pranuara ne organizmat profesionale si persona juridike, eshte e mjaftueshme te hedh poshte kete argument.

Disa vende kane zgjedhur, si Franca dhe Gjermania, qe te pranojne edhe persona juridike ne profesion. Sipas ketyre sistemeve, kerkohet te trajtohen edhe nje sere ceshtjesh qe lidhen me ate se kush nga ortaket, drejtoret, aksioneret, etj., duhet te jene antare me te drejta to plota ne profesion si individe, si edhe struktura e kapitalit duhet te zoterohet ne nje shumice te kualifikuar, nga individe antare te profesionit.

E lidhur ngushte me ceshtjet e mesiperme, eshte edhe ceshtja e kontrollit te shoqerive. Ne qofte se nje person juridik pranohet ne profesion, eshte e rendesishme te dihet se kush do to kontrolloje ate. Ne qofte se bankieret, industrialistet, ose dyqanxhinjte mund te

10

ushtrojne kontrollin e nje shocierie (person juridik) te ekspertimit apo keshillimit fiskal, do te ishte shume e veshtire qe te zbatoheshin standardet e etikes dhe pavaresia profesionale sepse asnje bankier, industrialist apo dyqanxhi nuk detyrohet te zbatoje standarde te tilla.

Pranimi i personave juridike ne profesion gjithashtu ngre disa ceshtje W tjera sekondare, si psh., se si standardet e etikes mund te zbatohen ndaj personave juridike dhe se si personat juridike mund te marrin pjese ne jeten e organizmit profesional (te drejtat e votes ne asamblete e pergjithshme te organizmit profesional, perfaqesimi ne organet drejtuese si borde e keshilla drejtimi, etj.)

F. Rregullimi i sherbimeve te ekspertit dhe. keshillimit nderkombetar fisakl

Ne ato vende ku profesioni i ekspertit fisakl nuk eshte i rregulluar nuk ndeshet problemi per trajtimin e profesionisteve te huaj. Kur vendi kerkon te vendose standarde per rregullimin e profesionitparaqitet oblemi i te rregullave sbimet e eskspertit dhe keshilltarit fiskal pr ne manedheniet zbatimit tatimore midis per vende

her ve o juridiksioneve ndryshme. ose

Trajtimi i implikimeve tatimore e fiskale i transaksioneve nderkombetare dhe investimeve ne menyre te pashmangshme perfshin legjislacionin fiskal vendas dhe legjislacionin fiskal te juridiksionit ne te cilin pala tjeter ne transaksion ose investim eshte resident. NE rastin e shoqdrive shume-kombeshe, ka te ngjare te ndeshen implikime fiskale ne shume juridiksione, ku jane te vendosura si residente deget apo filialet e shogerise, te cilat duhet te llogariten e merren parasysh perpara se te perfundohen e kryhen transaksionet.

Personat te cilet jane W kualifikuar per te dhene ekspertizen apo keshillimin fiskal ne nje vend, ka pak te ngjare qe te kene njohuri te mjaftueshme per sistemet fiskale te vendeve te huaja, pet te keshilluar ne te gjitha aspektet e legjislacionit te huaj. Per te mane kete informacion tatimpaguesi mund t'i kerkoje keshillim nje keshilltari fiskal te huaj. Ka disa forma qe tatimpaguesi te marre keshillimin e duhur per legjislacionin dhe praktiken fiskale te nje vendi te huaj.

Trajtimi pragmatik tregon se eshte e veshtire te rregullohet dhenia e ketyre sherbimeve. Rregullimi i tepruar mund te rezultoje thjesht ne zhvendosjen duke shtyre bizneset to kerkojne sherbimin jashte vendit. Duhet mbajtur parasysh gjithashtu qe ekspertet e huaj fiskal mund te sjeliin praktiken me te zhvilluar ne fushen e ekspertizes dhe keshillimit nderkombetar fiskal. Zgjidhja pragmatike sygjeron me force qe te mos vendoset monopoli i plote per ekspertizen dhe keshillimin fiskal nderkombetar, cle do te thot se duhet te lejohen edhe ekspertet e huaj fiskale te praktikojne sherbimet e tyre

e

ne aspektet nderkombetare dhe ne aspektet kombetare te vendeve te tyre te origjines.

Per me teper, juridiksionet qe jane pjese e zonave te tregjeve te perbashketa (si Bashkimi Europian) mund te ndeshen me kufizimin e lirise se veprimtarise, ne kundershtim me maneveshjet apo konventat e aderimit ne keto tregje. Nje profesionist i huaj i cili eshte kualifikuar jashte vendit mund te kerkoje te ushtroje profesionin ne nje vend tjeter pa plotesuar te gjitha kerkesat e formimit profesional te atij vendi tjeter, te cilat u kerkohen individeve vendas kur ata kerkojne te hyjne ne profesion. Ne qofte se disa aspekte te

11

ekspertimit e keshillimit fiskal duhet te kryhen vetem nga kualifikimet e duhura, ky problem mund to zgjidhet duke u dhene huaj nepermjet nje procedure te thjeshtuar to kualifikohen per te vend duke njohur faktin se ata jane kualifikuar jashte tashme, dhe vetem per te plotesuar kerkesat e vendit te huaj.

Rregullat profesionale te ndryshme nga nje vend ne nje vend tjeter konkurencen e ndershme ne disavantazh te profesionistEve vendas, e pa kontroll qe profesionistet e huaj te ushtrojne veprimtarind ne ato qe nuk e kane to konsoliduar tregun e ketyre sherbimeve.

G. Dhenia e sherbimeve fiskale nga te punesuarit

cdo skeme rregulluese duhet to merit ne konsiderate faktin se nje pjese e madhe e shdrbimeve fiskale per shoqdrite tregtare nuk kryhen nga ekspertet e jashtem, por nga punonjesit. Interesi i organeve rregullatore per te kontrolluar se cfard bejne to pundsuarit eshte i dobet, perderisa mendohet qe punedhendsi mund dhe duhet to ushtroje kontrollin e duhur. NE pergjithesi, punonjesit jane to lire to japin sherbime fiskale per punddhendsit e tyre pa ndonje sistem kontrolli ndaj kualifikimeve te tyre, pdrvec rasteve kur perfshihet perfaqdsimi ne organe apo institucione publike, si dhe ata mund to jene to perjashtuar nga kerkesat profesionale qd zbatohen per ekspertet fiskald to pavarur. Kur pergatitet projekt-ligji me skemen rregulluese te profesionit, duhet td mbahen parasysh implikimet e kerkeses dhe ofertes per eksperttimet dhe sherbimet fiskale. Por gjithnje duhet to percaktohen se cfard sherbimesh mund td jepen nga td pundsuarit, pa ju nenshtruar kontrollit profesional te organizmave publike. Nje skeme rregullatore qe eshte shume shtrenguese dhe qe con ne mungese to ekspertve fiskale ne treg, do te krijoje presion ndaj shoqdrive tregtare qe t'i kryejne pun& me personelin e tyre, pa angazhuar ekspertet e jashtem.

H. Komunikimet e privilegjuara dhe produkti i punes

Ne shume vende profesionistdt qd japin sherbimet fiskale gdzojne privilegje profesionale sipas te cilave dokumentat qe u jepen atyre dhe komunikimet me keshilltarin fiskal mund

mos - deklarohen ne shtet. Komunikimet me avokatet mund to jene td privilegjuara, por komunikimet e kontabilisteve dhe ekspertve fiskald ne pergjithesi nuk jane to privilegjuara. Por edhe jo te gjitha komunikimet e avokateve jane to privilegjuara, privilegjet shtrihen vetem per komunikimet konfidenciale per qellimet e marrjes se ndihmes juridike. Dokumentat financiare qe u jepen avokateve per qellimet e pergatitjes se deklaratave tatimore mund te mos jene to privilegjuara sepse ato nuk jane pergatitur nga klienti per qellimet e komunikimit konfidencial me avokatin.

Komunikimet me avokatin per qellimet e pergatitjes se deklaratave tatimore nuk eshte komunikim i privilegjuar sepse kjo nuk perben dhenien e keshillimit ligjor. NE anen tjeter, produkti i punds se avokatit per tatimpaguesin (p.sh., shenimet qd analizojne rastin e tatimpaguesit) mund te kend imunitet nga paraqitja ne organet tatimore. Gjykata e Lute. e Sh.B.A. nuk e ka shtrire doktrinen e produktit to punds se avokatit edhe per kontabilistet.

persona qd zoterojne mundesind ekspertve te ushtruar profesionin ne kualifikimi shtese eshte

mund te shtremberojne duke lejuar pa kufizim

vendet e tjera, sidomos

12

Ne ato vende ku privilegjet u jane dhene disa profesioneve, por nuk u jepen ekspertve fiskale, ka nje shtrembdrim te konkurences mes ekspertve fiskale dhe profesioneve te tjera, per arsye se tatimpaguesit do te preferonin nje keshilltar me te cilin te kishin komunikime konfidenciale te mbrojtura qe nuk u paraqiten organeve shteterore.

II. Pergatitja e rregulloreve per funksionet e EkspertEve FiskalE

Zgjidhja e interesave mes shtetit dhe tatimpaguesve kerkon nje reagim shume-plandsh nen driten e faktit se eksperti apo keshilltari fiskal grupon persona me role dhepergjegjesi te ndryshme. Nje hap paraprak ne rregullimin e profesionit te ekspertit fiskal eshte identifikimi i llojeve te ndryshme td ekspertve dhe veprimtarive keshilluese, duke i trajtuar vecas secilen prej tyre, sipas nje modeli alternativ te zgjedhur, sic u sqarua edhe me siper. Me poshte po paraqesim funksionet e ndryshme qe kryhen ne menyre tipike nga ekspertet fiskale:

A. Planifikimi Tatimor B. Keshillimi Ndihmes per Sherbimet Financiare dhe te Tjera C. Pergatitja dhe Auditimi Fiskal i Llogarive Tregtare D. Pergatitja e Deklaratave Tatimore E. Perfaqesimi i Tatimpaguesit Para Administrates Tatimore F. Perfaqesimi Para Gjykatave

III.Pergasja e rregullimit to profesionit

Shtrirja e rregullimit te profesionit te ekspertit fiskal ndryshon nga njeri vend ne tjetrin. Por megjithate mund te identifikohen ne pergjithesi tre perosje.

E para, sipas shembullit te Austrise, Kinds, Gjermanise dhe Japonise vendos nje monopol profesional te rregulluar per ekspertet fiskale (te ngjashem me monopolin qe gezojne avokatet ne shume vende per sherbimet ligjore) qe ne shumicen e rasteve ndahet me profesionet e tjera te rregulluara te avokateve dhe kontabilisteve.

E dyta, sipas shembullit te Sh.B.A.-se, nuk vendos monopol per ekspertimin dhe keshillimin fiskal apo pergatitjen e deklafatave tatimore, por kufizon nje sere veprimtarish perfaqesimi per profesioniste te licensuar dhe antareve td profesioneve te tjera te rregulluara dhe perfshin nje kuader rregullator te mire-zhvilluar.

E treta, eshte perosja e vendeve te tjera, e cila perfshin nje sistem pothuaj te parregulluar te profesionit te ekspertve fiskale, por qe bashke-ekziston me profesionet e tjera te rregulluara e te parregulluara, si ai i avokateve, etj.

Ky projekt ligj nuk shciqdrohet me asnje efekt financiar ne buxhetin e shtetit

13

Duke e vlerdsuar to rendesishem profesionin e ekspertit fiskal, kerkoj mbeshtetjen tuaj nd miratimin e ketij projekt ligji.

Propozuesi i projektligjit

Gjovalin KadAk

rwiliggr&Of rise to Deputet

14