T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU BA~KANLIGI

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN BUGUNKU DURUMU

Mart 1999

i(:iNDEKiLER

BOIum 1 Giri~

BOIum 2 Tarihl;e

Boliim 3 Universitelere Ba~vuru ve Yerle~tirme 3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SayIlan 3.2 Ba~vuru SaYllan

2

7 7 7 3.3 Ytiksekogretim Kurumlarma Y erle~tirme

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplannm Ba~an Oranlanllln irdelenmesi 3.5 Ytiksekogretim Giri~ Sisteminde YapIlan Diizenlemeler

10 l3 14

Boliim 4 Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan 16 4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SayIlan 16 4.2 Lisanstistil Ogrenci SayIlan 23 4.3 Ogretim Elemalll SayIlan 25

Boliim 5 Ogretim Uyesi Yeti~tirme 30 5. I Yurt DI~ma Lisansustil Egitim Amaclyla Eleman Gonderme 31

5.1.1 istatistiksel veriler 32 5.1.2 Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan yapIlan diizenlemeler 41

5.2 Yurt iyi Lisansiistti Programlann Etkin Hale Getirilmesi 44 5.3 Yurt DI~ma Eleman Gondermede Mevzuat Dilzenlenmesi 46 5.4 Ogretim Elemanlan Maa~lan 47

5.4.1 Ogretim elemanlan maa~larmm yurt iyindeki maa~larla kar~I1a~tmlmasl 48 5.4.2 Ogretim elemanlan maa~larmm yurt dl~mdaki maa~larla kar~lla~tIrllmaSI 49 5.4.3 Ogretim elemanlan maa~lannm yeniden dtizenlenmesi 50

Bolum 6 Program Geli~tirme 52 6. I Ogretmen Yeti~tirme 53

6.1.1 YOK/Dtinya Bankasl Milli Egitimi Geli~tirme Projesi 53 6.1.2 Miifi"edat geli~tirme 53 6.1.3 Burslar 55 6. 1.4 Donalllm satm alma 59 6.1.5 Ogretmen yeti~tirme ile ilgili yurt dl~l lisanstistti burslan 59

6.2 Meslek Yilksekokullan 6 I 6.2. I Fiziki imkanlar 6 I 6.2.2 Ogretim elemalll ve ogrenci durumu 62 6.2.3 Meslek ytiksekokullarma gelen ogrenci profilleri 62 6.2.4 Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri (METEB) 62 6.2.5 StajlEndiistriye dayah egitim 64

6.3 Atattirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi 65

BOIum 7 Projeler 68

7.1 Kamu Kaynaklannm Yiiksekogretim Kurumlanna Tahsisinde Yeni Sistem Geli~tirilmesi 69

7.2 Akademik Degerlendirme Pilot <;ah~masl 70 7.2.1 Egitim fakilltelerinin akademik degerlendirilmesi (akreditasyon) 71

7.3 Ttirkiye Oniversiteleri iyin Bili~im Egitimi Program Ian Geli~tirilmesi 72 7.4 Yilksekogretim Kurumlan Arasmda Uzaktan Egitim Seyenekleri ile

ilgili Fizibilite <;ah~masl 73 7.4.1 Uzaktan egitim teknolojileri ve aylkogretim 73 7.4.2 Uzaktan egitim teknolojilerini yaygmla~tlrma imkanlan 75

7.5 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile ilgili <;ah~malar 80 7.5.1 ULAKNET Kurulumu 80 7.5.2 Cahit ArfBilgi Merkezi hizmetleri 82

7.6 Stratejik Ara~tIrma ve EtUdler Milli Komitesi 83

BoHim 8 YiiksekOgretimin Finansmam 85 8.1 Biit<;e Odenekleri 85 8.2 Ogrenci Ba~ma Biit<;e Odenekleri 88 8.3 Yatmm Odenekleri 90 8.4 Cari Odenekler 95 8.5 Devlet Dniversitelerinin Gelir Kaynaklan 95 8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler ve Ogrenci Katk1 Paylan 97 8.7 Yiiksekogretimin Finansmam i<;in Oneriler 98

BOIiim 9 Ara~tIrma ve Yaym Faaliyetleri 100

Boliim 10 Tiirk ve Akraba Topluluklan He ili~kiler 105 10.1 TUrk Cumhuriyetleri ve Balkanlarda Ya~ayan Tiirk ve Akraba

Topluluklarmdan Gelen Ogrenciler 105 10.1.1 TUrk<;e ogretimi 111 10.1.2 Ogrencilerin ba~an durumu 111

10.2 Yurt D1~mda Okuyan T.C. Vatanda~l Ogrenciler 112 10.3 Ogretim Dyeleri 117 10.4 Yurt D1~mda Kurulan Ortak Dniversiteler 117

10.4.1 Uluslararas1 Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Dniversitesi 117 10.3.2 K1rg1zistan-Tiirkiye Manas Dniversitesi 119

10.5 Vak1f, ~irket, Demek ve ~ah1slar Tarafmdan A<;tlan Yiiksekogretim Kurumlan 120 10.6 i~birligi Anla~malan 121 10.7 Diploma Denkligi 121

BOIiim It'Sorunlar ve Oneriler 123 11.1 Yiiksekogretim Kanunu'nda Yaptlmas1 Gnerilen Degi~iklikler 123 11.2 Biit<;e Kanunu'nda Yaptlmas1 Gnerilen Degi~iklikler 125

11.2.1 1999 Mali Y1h Biit<;e Kanun Tasar1smda ilk defa yer alan hUkiimler 128 11.2.2 Yiiksekogretim Kurulu'nun teklifi iizerine 1998 Mali Y1h Biit<;e

Kanununda ve 1999 Mali Y 1h Biit<;e Kanun Tasansmda yer alan hiikUmler 131

Boliim 1

Giri~

Bu rapor, Mart 1999 tarihi itibanyla TUrk yiiksekogretim sisteminin durumunu saYlsal veriler yanmda, kalite dUzeyi bakImmdan da irdelemekte ve mevcut sorunlarm giderilmesi amaclyla 1998 ve 1999 yIllannda yapIlan <;ah~malan ozetlemektedir. Aynca, yUksekogretimde kar~Ila~llan darbogazlar ve <;ozUm onerileri somut olarak ortaya konulmu~tur.

TUrk yiiksekogretiminin bugiin ula~ml~ oldugu noktanm tarihsel bir perspektif i<;inde goriilebilmesi i<;in sistemin tarih<;esi Boliim 2'de ozetlenmi~tir. Universitelere ba~vuran ve yerle~tiren ogrencilerle ilgili bilgiler Boliim 3 'te, iiniversitelerdeki toplam kaYlth ogrenci sayllarl ile ogretim elemam saYllarl ise Boliim 4'te verilmi~tir. Bu konuyla ilgili veriler, Ogrenci Se<;me ve Yerle~tirme Merkezi'nde (OSYM) var olan bilgi ve <;ah~malardan ahnml~tlr. Universitelerimizin eksikligini <;ektigi ogretim Uyesi ihtiyacmm kar~Ilanmasl amaclyla yapIlan <;ah~malar BolUm 5'de anlatllml~tlr.

Boliim 6'da, Egitim FakUlteleri ve Meslek Yiiksekokullarl ile ilgili yapIlan dUzenlemeler hakkmda bilgi verilmi~tir.

Ulkemizin uluslararasl rekabet gUcUnUn artmlmaSl i<;in gerekli unsurlardan biri yeti~mi~ ins an gUcU, digeri ise yeni bilgiler Uretme kapasitesidir. Hi<;bir te~vik unsuru i<;ermeyen mevcut bUrokratik yapl i<;erisinde, Universitelerimizin bu konularda atlhm yapmalarl imkanslz hale gelmi~tir. YUksekogretim sistemimizin sorunlanm belirleyerek <;ozUm Uretmek araYI~mda olan Kurulumuzun yapml~ oldugu <;ah~malar Boliim 7' de verilmi~tir.

Yiiksekogretimin finansmanl ile ilgili saYIsal bilgiler Boliim 8'de, ara~tHma ve yaym faaliyetleri ile ilgili veriler ise Bo!iim 9'da yer alml~tH. Son yIllarda, TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda ya~ayan TUrk ve Akraba Topluluklan ile olan ili~kilerimiz bUyiik onem kazanml~tlr. Bu iilkelerle yUksekogretim alanmda yapllan ortak <;ah~malar Boliim lO'da anlatIlml~tlr. Son olarak, geli~mi~ iilkelerde oldugu gibi, iiniversitelerimiz arasmda rekabet ortamI olu~turarak kalite dUzeyinin artmlmasl amaclyla Yiiksekogretiru Kurulu'nun yaptlgl <;ah~malar ve somut oneriler Boliim 11' de sunulmu~tur.

Boliim 2

Turk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlarm neredeyse tUmiinde, Sel<;uk Tfuklerinin 11. yuzYllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne atlflar vardu. Ancak, islam Ulkelerinin ve bu Ulkelerdeki kurumlann, Avrupa'mn karanhk <;aglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkllarda bulunduklan, bu birikimin EndUlus yoluyla Avrupa'ya ge<;tigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta <;ag A vrupasl 'ndaki universiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugunku Turk yuksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tu.

Buglinkli yuksekogretim kurumlanmlz, Bah' da oldugu gibi yuzlerce Yllhk bir slire<; i<;inde tlirludegi~ik1iklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen buyUk mucadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha oncebu alandaki kurumlarlmlzm yerine ge<;mek uzere, Batl'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardu.

Bah tUru yuksekogretim kurumlarmm Ulkemizdeki ilk ornekleri, 1773 'te kurulan Muhendishane-i Bahri-i Humayun, 1795'te kurulan Muhendishane-i Berri-i Hlimayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir. Ondokuzuncu yiizYllm sonuna dogru ve 20. yiizyllm ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles 'e benzer bir ~ekilde <;e~itli bakanhklara bagh olarak kurulan MUlkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Muhendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Muhendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911' de kurulan KondliktOr Mekteb-i Alisi Ulkemizdeki Bah turu yliksekogretim kurumlanmn diger ornekleridir. Bu kurumlann bazllarl buglinku istanbul Teknik Universitesi (iTU), Marmara, Mimar Sinan ve Ylldlz Teknik Universitelerinin nliveleridir. 1863 'te kurulan ve 1912'de muhendislik bolUmleri eklenen Robert Kolej ise Ulkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tliru yliksekogretim kurumu olup, buglinku Bogazi<;i Universitesi'nin nuvesidir.

GUlhane Fermanl'ndan klsa bir sure soma modern bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamamn Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve universite 1865'te a<;llml~tlf. 1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten soma 1881 'de kapanan universite, 1900'de Dar'Ul-flinuni Osmani adl ile tekrar a<;llml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Darulflinun'a baglanml~tu.

Curnhuriyet'in ilamnm hemen ardmdan ba~latllan egitim seferberligi ile yliksekogretim kurumlanmn Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atllmaya b~lanml~ ve Ankara'da 1925 'te Hukuk Mektebi, 1926' da Gazi Egitim EnstitUsli, 1930'da ise Ziraat Enstitusli kurulmu~tur.

2

Atatfuk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra DarUlftinun uzerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek uzere davet edilen isvi<;re'li Profesor Albert Ma1che'nin 31 MaYls 1932 tarihli raporundan klsa bir stire sonra 1933'te Dartilftinun lagvedilerek yerine istanbul Universitesi kurulrnu§tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), ragdaI iiniversitenin iilkemizdeki gerrek ba$langlcldlr.

Ytiksek Muhendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulrnu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, fakulte ve enstitUlerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Universitesi izlerni~tir. Aynca, 1946' da 2252 sayIlI Kanun yururlUkten kaldmlrnl~, <;lkanlan 4936 sayIlI Kanunla tiniversitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 yIllarl arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) ve Atatiirk Universitesi ile ytiksekogretimin Anadolu'ya yaYllmasl hlZ kazanrnl~tlr.

1973-1981 araSI universitelerin tam anlaml ile Anadolu'ya yaYlldlgl bir donemdir. Tfukiye'nin her baklrndan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, Diyarbaklf, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, Elazlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni tiniversite kurulmu§ ve boylece ulkemizdeki tiniversite sayISI on dokuza yukselrni~tir. Hlzla artrnakta olan universite ve bunlara ba~vuran ogrenci saYllarl kar§lsmda 1974 yIlmda Dgrenci Sec;me ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kurularak universitelere merkezi smavla ogrenci ahnrnasma ba~lanrnl~tlr. Yuksekogretime artan talep kar~lsmda, aym Yll kurulan ve mektupla ogretim yapan YAYKUR ile Ulkernizde orgtin ogretirn yanmda a<;lkogretim veya daha dogru bir deyirnle uzaktan ogretirne de ba~ lanrnl§tlr.

Burada bir parantez a<;arak, ytiksekogretimde universiteler dl§mdaki geli~melere de klsaca bakmakta yarar vardlf. Universitelerden farklI olarak, BatI'daki politekniklere benzer bir §ekilde kitlesel mesleki egitime aglrhk vermek amaclyla kurulan akademiler, zaman i<;inde bu ama<;lanndan uzakla§ml§lar ve 1977' de <;lkariian 2095 sayIlI Kanunla tiniversiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan kalkml~tIr. Ancak, universiteler ile akaderniler arasmda <;eki~me ba~laml§ ve Danl~tay akadernilerin <;Ikardlgl yonetrnelikleri stirekli olarak iptal etrni~tir.

Hlzla artan gen<; ntifusun ytiksekogretime olan talebi 1960'h Ylllarm ortalanndan ba~layarak, <;e~it1i alanlarda mesleki ogretirn yapan elliye yakm, kar ama<;h ytiksekokulun a<;Ilmasma yol a<;rnl~ ve bu okullardaki ogrenci saYlSI klsa sfue i<;inde elli bine ula~ml§tlr. Ancak, Anayasa Mahkernesi'nin bu okullarl 1971 'de Anayasa'ya aykm bulmasl ile bu okullar 1418 saYIh Kanunla akademilere baglanrnl~tlf.

1981 Yllma gelindiginde tilkernizde:

• Universiteler • Akademiler • Bir klsml diger bakanhklara, <;ogu Milli Egitim Bakanhgl 'na bagh iki Yllhk

meslek ytiksekokullarl ile konservatuvarlar • Milli Egitim BakanlIgl'na bagh u<; YIlhk egitim enstittileri • YAYKUR

3

olmak uzere be~ turde, toplam 166 yUksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemanl gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981 'de <;Ikanlan 2547 sayih Yuksekogretim Kanunu i1e ulkemizdeki tum yfiksekogretim kurumlan YiikselWgretim Kurulu (YOK) <;afiSI altmda toplanrrl1~, akademiler universitelere, egitim enstitUleri egitim fakultelerine donu~tfirUlmu~ ve konservatuvarlar ile meslek yfiksekokullan liniversitelere baglanml~ttr. Bu duzenietne kapsammda istanbul'da Mimar Sinan, Marmara ve YlldlZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izmir'de Dokuz EylUl ve Edirne'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve birle~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise Yuzuncu YII Universitesi adl ile yeni bir liniversite kurulmu~tur. Boylece, TUrk yfiksekogretim sistemi 1982 YIlt itiban ile yirmi yedi liniversite ile bunlara baglt fakulte, enstitfi, yuksekokul, konservatuar ve meslek yuksekokullanndan olu~an

birle~ik bir yaplya donu~turUlmu~tur. Bu meyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne baglt A<;lkogretim Fakultesi'ne devredilerek uzaktan ogretimin Ulkemizde yaygmla~masl hlzlandmlml~tlr.

Anayasa'da yer alan hukumlere uygun olarak getirilen yeni yasal duzenleme ile kaT amaCI gutmeyen vaklflann ozel yuksekogretim kurumlan kurmalanna imkan saglanml~tlf. Bu tur ilk liniversite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete ge<;mi~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde a<;llan iki davamn sonucunda Mahkeme'nin bu tur universitelerin de kanunla kurulmasl gerektigine karar vermesi uzerine, 1992 Yllmda <;Ikanlan 3785 saYlh Kanunla a<;lkltga kavu~mu~tur.

ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakulte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulmasl ile universite saylSl yirmi dokuza yfikselmi~tir .

3 Temmuz 1992'de <;Ikartlan 3837 saYIh Kanunla, <;ogu daha once 0 illerde mevcut olan birimlerin nuve te~kil ettigi, 21 yeni universite ile 2 yuksek teknoloji enstitfisunun Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <";anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, izmir, Kahramanmara~, Kmkkale, Kocaeli, KUtahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, ~anllUrfa, Tokat ve Zonguldak illerimizde kurulmasl ile universite saYlmlZ elliu<;e yukselmi~tir.

1993'te Anadolu Universitesi'nin ikiye boHirtmesi ile Eski~ehir'deki ikinci liniversite olan Osmangazi Universitesi, 1994'te Ulkeftiizin u<;uncu vakif tllliversitesi olan Ba~kent Universitesi ile FranSIzca egitim yapan Galatasaray Universitesi kurulmu~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de ise 2 vakif universitesinin kurulmasl ve turkiye Cumhuriyeti Hukumeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hukfimeti arasmda imzalanan anl~maya gore kurulmasl kararla~tlfllan istanbul Batt Universitesi ile Ulkemizdeki yfiksekogretim kurumu saYlsl 72'ye yUkselmi~tir. Bunlardan, Sabanci ve Bah<;e~ehir Universiteleri 1999-2000 egitim-ogretim Yllmda faaliyete ge<;ecektir. istanbul Batt Universitesi ise henuz faaliyete ge<;memi~tir. Yuksekogretim kurumlanmlzm kurulu~ tarihleri Tablo 2.1' de gosterilmi~tir.

4

/

/

Tablo 2.1 Kurulu~ tarihlerine gore iiniversiteler.

Universite Bulundugu il Kurulu~

Tarihi

1 istanbul istanbul 1933 2 istanbul Teknik istanbul 1944 3 Ankara Ankara 1946 4 Karadeniz Teknik Trabzon 1955 5 Ege izmir 1955 6 AtatUrk Erzurum 1957 7 Orta Dogu Teknik Ankara 1959 8 Hacettepe Ankara 1967 9 Bogaziyi istanbul 1971

10 Dicle Diyarbaklr 1973 11 <;ukurova Adana 1973 12 Anadolu Eski~ehir 1973 13 Curnhuriyet Sivas 1974 14 inonii Malatya 1975 15 Fuat Elazlg 1975 16 Ondokuz MaYls Samsun 1975 17 Selyuk Konya 1975 18 Uludag Bursa 1975 19 Erciyes Kayseri 1978 20 Akdeniz Antalya 1982 21 Dokuz Eyliil izmir 1982 22 Gazi Ankara 1982 23 Marmara istanbul 1982 24 Mi111ar ~ Sinan istanbul 1982 25 Trakya Edime 1982 26 YlldlZ Teknik istanbul 1982 27 Yiiziincii Y 11 Van 1982

~~

28 Bilkent Ankara 1984 29 ~ (jaziantep Gaziantep 1987 30 Koy istanbul 1992 31 Abant izzet Baysal Bolu 1992 32 Adnan Menderes Aydm 1992 33 Afyon Kocatepe Afyon 1992 34 Bahkesir Bahkesir 1992 35 Celal Bayar Manisa 1992 36 <;anakkale Onsekiz Mart <;anakkale 1992 37 Dumlupmar Kiitahya 1992 38 Gaziosmanpa~a Tokat 1992 39 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Kocaeli 1992 40 Harran ~anhurfa 1992 41 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii izmir 1992 42 Kafkas Kars 1992 43 Kahramanrnara~ Siityii imam Kahramanmara~ 1992 44 Kmkkale Kmkkale 1992

5

Tablo 2.1 (Devam)

45 Kocaeli Kocae1i 1992 46 Mersin i<;e1 1992 47 Mugla Mug1a 1992 48 Mustafa Kemal Hatay 1992 49 Nigde Nigde 1992 50 Pamukkale Deniz1i 1992 51 Sakarya Sakarya 1992 52 Siileyman Demire1 Isparta 1992 53 Zonguldak Karaelmas Zonguldak 1992 54 Ba~kent Ankara 1993 55 Osmangazi Eski~ehir 1993 56 Galatasaray istanbul 1994 57 Fatih istanbul 1994 58 I~lk istanbul 1996 59 istanbul Bilgi istanbul 1996 60 SabanCl istanbul 1996 61 Yeditepe istanbul 1996 62 Kadir Has istanbul 1996 63 Atlhm Ankara 1997 64 Beykent istanbul 1997 65 Cag Tarsus 1997 66 Cankaya Ankara 1997 67 Dogu~ istanbul 1997 68 istanbul Kiiltiir istanbul 1997 69 Maltepe istanbul 1997 70 Bah<;e~ehir istanbul 1998 71 Hali<; istanbul 1998 72 istanbul Batl istanbul 1998

Boylece, 1923-1924 egitim-ogretim yllmdan 1998-1999 egitim-ogretim yllma kadar ge<;en 75 Yllhk Cumhuriyet doneminde:

• Yiiksekogretim kurumu saYlsl l' den 72 'ye, • Ogrenci saYlSl 2.914'den 1.374.45Tye , • YIlhk mezun saylSl 321 'den 188.03Tye, • Ogretim elemam saYlSl 30Tden 59.l70'e

yiikse1mi~ olup, yakla~lk o1arak ogrenci saYlsmda 472, yIlhk mezun saylSlnda 586, ogretim elemam saYlsmda ise 193 kathk artl~1ann ger<;ekle~tirildigi ve yuksekogretim kurumlanmn istanbul' dan Anadolu'nun en ucra ko~elerine kadar yaYllmasmm saglandlgl goriilmektedir.

Zaman zaman i<;inde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~artlara ragmen, yer yer verilen buyUk mucadeleler ve buyUk fedakarhklarla saglanan bu geli~me Turkiye Curnhuriyeti'nin gurur tablolan ve <;agda~ uygarhgl yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir.

6

Boliim 3

iT niversitelere Ba~vuru ve Y erle~tirme

3.1 <;e§itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci Saydan

Ulkemizdeki c;e~itli liselerden mezun olan ogrenci saYllannm yIllara ve lise tlirlerine gore degi~imi Tablo 3.1' de gosterilmi~tir. Bu tabloda gorUldugu gibi, 1982-1983 ogretim yllmda 179.004 olan lise mezunu saylSl, 1997-1998 ders yllmda 476.698'e yukselmi~tir. 1997-1998 ders Ylh itibanyla genellise mezunlanmn toplam mezunlar ic;indeki payl % 52,5, imam-hatip lisesi kokenlilerin payl % 6,7, diger mesleki ve teknik lise mezunlanmn payl ise % 39,2' dir.

3.2 Ba§vuru Saydan

Yiiksekogretime giri~te, 1981' den bu yana Dgrenci Ser;me ve Yerle.Jtirme Merkezi (OSYM) tarafmdan dlizenlenen iki basamakh Dgrenci Ser;me ve Yerle.Jtirme Smavl (OSYS) uygulanmaktadlr. 6SYS'ye ba~vuran ogrenci sayIlanmn yIllara gore daglhml Sekil 3.1 'de gosterilmi~tir. 1998 OSYS ic;in ba~vuran aday saylSl ise 1.359.579'dur. Buradan gorUldugli gibi, yuksekogretime ba~vuru saylSl, son liC; Ylldlr 1.400.000 dolaymdadu.

1400000

1300000

1200000

1100000

1000000

900000·

800000

700000

600000 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

~ekiI3.1 OSYS'ye ba§vuran ogrenci saydarmm ydlara gore degi§imi.

7

Tablo 3.1 Liselerden mezun olan ogrenci sayIlarmm lise tiirlerine ve yIllara gore degi~imi.

1982-83 I 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 I 1989-90 I 1990-91 I 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 I 1996-97 I 1997-98

GENEL LisELER .

Lise 99.729 122.008 107.007 121.163 119.645 131.263 136.393 144.698 176.463 192.162 262.551 247.749 229:951 279.299 390.259 217.102

Anadolu Lisesi 1.830 2.161 2.822 2.824 3.159 3.959 4.498 4.722 6.640 7.611 10.799 10.971 18.300 14.785 13.292 12.460 i

Ak$am Lisesi 1.756 775 - - - 528 524 663 658 756 782 1.120 1.193 986 1.486 14.561

Fen Lisesi 90 92 188 282 377 393 421 505 478 770 747 1.132 1.098 968 943 915 !

Anadolu OUzel Sanatlar Lisesi - - - - - - - - - - - - - 460 209 502

Anadolu Ogretmen Lisesi 2.275 1.791 2.353 2.588 3.293 3.250 2.892 2.565 2.966 1.348 2.452 2.967 3.839 4.256 , 4.045 4.733 00

MESLEKi VE TEKNiK LiSELER Erkek Teknik Ogretim 26.696 31.823 35.115 42.500 47.935 47.118 48.839 58.419 68.617 72.991 94.317 66.512 75.733 92.109 98.850 104.260

Klz Teknik Ogretim 9.599 9.212 8.956 9.277 10.317 11.146 11.768 12.130 12.695 13.132 16.134 16.008 28.471 23.879 30.482 29.218

Ticaret ve Turizm Ogretimi 21.327 22.2 1 5 22.772 21.218 20.382 24.790 23.661 30.701 38.783 41.029 48.637 42.332 56.350 53.003 65.233 53.407

imam-Hatip Liseleri 10.982 13.573 13.896 15.727 15.974 17.574 17.280 17.060 18.323 20.658 26.285 46.137 41.386 48.480 42.525 31.868

Resmi Liseler Toplaml 174.284 203.650 193.109 215.579 221.082 240.021 246.276 271.463 325.623 350.457 462.704 434.928 456.321 518.225 647.324 469.026 i

Ozel Liseler Toplaml 4.720 4.542 4.711 5.362 5.371 6.337 6.867 7.593 9.921 11.411 12.278 13.834 16.517 13.078 16.288 7.672 I

GENEL TOPLAM 179.004 208.192 197.820 220.941 226.453 246.358 253.143 279.056 335.544 361.868 474.982 448.762 472.838 531.303 663.612 476.698 !

Yiiksekogretime giri~ ic;in:

• Lise son smlf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil), • Daha once girip de smaVl kazanamayanlar, • Daha once smaVl kazamp, bir yiiksekogretim programma yerle~tirildigi halde

tekrar smava girenler,

olmak iizere ba~hca iiC; grup ogrenci 6SYS'ye ba~vurmaktadlf. OSYS'ye 1998 yllmda ba~vuran 1.359.579 ogrenciden 1.318.049'u birinci basamak smavma girmi~tir. Bu adaylann yakla~lk % 31,Tsi lise son smlf ogrencisi, % 47,3'ii 6SYS'ye daha once girip kazanamayanlar, % 20,9'u ise daha onceki Yillarda bir yiiksekogretim programma yerlqtirilenlerdir.

Lise son smlf ogrencilerinin OSYS 'ye yapllan ba~vurular ic;erisinde payl, Sekil 3.2' den goriildiigii gibi, % 31,7 ile % 40 arasmda degi~mektedir. <;ok biiyiik saYldaki ogrenci kitlesi smava ilk kez deneme ic;in girmekte ve mezun olduktan soma en az bir Ylh smavlara hazlrlanmakla gec;irmektedir. Yiiksekogretime daha once girmeye hak kazanml~ ogrencilerin yakla~lk be~te biri ise, girdikleri programlardan c;e~itli nedenlerle memnun kalmayarak tekrar smava girmektedir.

42

40

38

% 36

34

32

30 1920 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

~ekil 3.2 Lise sq,. simftaki ogrencilerin toplam ba~vuru i~indeki paYI.

Tiirk yiiksekogretim sistemi iizerinde olu~an demografik baskmm temel nedeni, genel lise mezunlanmn herhangi bir yiiksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde

9

geyimlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden btiytik olytide yoksun olmalandu. Ulkemiz i~ dtinyasmda, i~e yeni girenler iyin dtizenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgl gibi, genel lise mezunlanmlzm da egitimleri itiban ile bu till programlara hazlr olup olmadlklan tartl~ma konusudur.

Devlet istatistik Enstittisti'ntin Tablo 3.2'de ozetlenen projeksiyonlarma gore, ytiksekogretim yag ntifusu (18-21 ya~) 1995 'ten itibaren azalma egilimine girmi~tir. Ancak, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise stirekli olarak artmaktadlr. Orne gin, 1985-1986'da % 32, 1990-1991 'de % 37,6 olan bu oran, 1996-199Tde % 54,Tye yiikselmi~tir. Bu nedenle, yiiksekogretime giri~ iyin ba~vuran ogrenci saylSlnda, son Ylllarda gortilen duraganla~ma egilimine ragmen, ontimtizdeki yIllarda artl~ beklenmektedir.

Tablo 3.2 <;ag niifusunun yIllara gore degi~imi.

YII <;ag Niifusu (18-21Ya~)

1994 5.093.000 1995 5.228.000 1996 5.184.000 1997 5.142.000 1998 5.102.000 1999 5.063.000 2000 5.025.000

3.3 Yiiksekogretim Kurumlarma Y erle~tirme

1981-1998 Yillarl arasmda birinci basamak olarak bilinen Dgrenci Ser;me Sznavz'nda (OSS) adaylara sozel ve saYlsal boltimlerden olu~an bir smav uygulanmaktaydl. Sozel boltim Ttirkye'yi kullanma gticti ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde dti~tinmeyi Olyen sorulardan, saYlsal boltim ise matematiksel ili~kilerden yararlanma gtictinti ve fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerde dti~tinmeyi olyen sorulardan olu~maktayd1.

Birinci basamak smavmdan (OSS) en az 120 puan alan ogrenciler, ikinci basamak smaVl olarak bilinen Dgrenci Yerle~tirme Sznavz'na (OYS) girmeye hak kazanmaktaydllar. Ogrenciler, ye~itli alan bilgisi testlerinden olu~an ikinci basamak smaVl sonuylanna gore lisans dtizeyindeki orgtin ogretim programlanna (faktilteler ve 4 Yllhk yiiksekokullar) yerle~tirilmekteydi. Aylkogretim ile on Ii sans dtizeyindeki orgtin ogretim programlanna ise OSS smav sonuylarma gore yerle~tirme yapllmaktaydl.

Toplam yerle~tirilenlerin (aylkogretim dahil) ba~vurulara oram, Sekil 3.3'ten de gortilebilecegi gibi, son yIllarda % 30 dolaymdadlr.

Yerle~tirilen adaylarm, orgtin ogretime ve aylkogretime gore daglhml ise Sekil 3.4'te gosterilmi~tir.

10

35

30

25

% 20

15

10

5

o 19901991 1992199319941995199619971998

~ekil 3.3 Toplam yerle~tirilenlerin ba~vurulara oranmm ydlara gore degi~imi.

300000

250000-

200000

150000

100000-

50000

III 6rgiin ogretitre yerle~tirilenler

o A91kogretitre yerle~tirilenler

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

~ekiI3.4 Orgiin ogretim ile a~lkogretime yerle~tirilenlerin ydlara gore dagIllml.

11

1998 Ylhnda yapIlan smav sonucunda, 394.432'si ilk yer1e~tirmede ve 26.703'u ek yer1e~tirmede olmak uzere orgun ogretim ile aylkogretime yer1e~tirilen ve kaydolan ogrenci saYllan Tablo 3.3'te gosterilmi~tir. Orgiin ogretime yer1e~tirilenlerin % 40,4'u hz, % 59,6'Sl ise erkektir.

Tablo 3.3 1998 OSYS'de orgiin ogretim He a';lkogretime yerle~tirHen ve kaydolan ogrenci sayllarl.

Y erle~tirilen Kaydolan KIY (Y) (K) (%)

ORGUN OGRETiM Lisans 153.348 139.053 90,7 On Lisans 101.593 80.507 79,2

TOPLAM 254.941 219.560 86,1

A<;IKOGRETiM Lisans 109.145 82.875 75,9 On Lisans 57.049 40.972 71,8

TOP LAM 166.194 123.847 74,5

GENEL TOPLAM 421.135 343.407 81,5

Goruldugu gibi, orgun ogretimdeki lisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin buyUk yogunlugu kaYlt yaptlrmaktadu. Orgun ogretimdeki on lisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin yakla~lk % 20'si, aylkogretime yerle~tirilen ogrencilerin ise yakla~lk % 25'i kaYlt yaptIrmamaktadlr.

Orgun ogretimdeki on lisans programlanna olan talebin, lisans programlanna gore du~uk olmasmm muhtemel nedenleri, meslek yiiksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkl verilmemesi ve fakulte diplomasma atfedilen sosyal statudur.

Tablo 3.4'ten gorUldugu gibi aylkogretime olan talep, kontenjanlann 1992'den ba~layarak buyuk oranlarda artmlml~ olmasma kar~m, bagIl olarak azalml~tIr. Bunun ba~hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla aylkogretime ba~vllpn devlet memurlarmm bu talebinin zaman iyinde kar~Ilanml~ olmasldu.

Vaklf universitelerine yerle~tirilen toplam 17.551 ogrencinin iiniversitelere gore dokiimu Tablo 3.5'te verilmi~tir. Buna gore, vaklf universitelerinin toplam orgiin ~gretime yerle~tirilenler iyindeki payl % 6,9'dur.

1998 Ylhnda Kuzey Klbns TUrk Cumhuriyeti'ndeki iiniversitelere 4.696, Turk Cumhuriyetlerindeki ye~itli universitelere 814 ogrenci yerle~tirilmi~1ir.

12

Tablo 3.4 A~Ikogretim programlarma yerle~tirilen ve kayd yaptIrmayan ogrenci saydarmm ydlara gore dagdImI.

Yd Kontenjan Y erle~tirilen KaYIt YaptIrmayan

SaYI Yiizde 1983 35.000 14.982 - -

1984 40.000 47.999 16.996 35,4 1985 50.000 60.000 19.545 32,6 1986 60.000 68.911 26.189 38,0 1987 55.000 73.828 19.619 26,6 1988 60.000 81.356 17.067 21,0 1989 65.000 85.056 15.910 18,7 1990 65.000 83.388 16.366 19,6 1991 65.000 82.767 16.104 19,5 1992 205.917 132.561 23.831 18,0 1993 616.220 241.686 101.811 42,1 1994 991.661 165.853 44.470 26,8 1995 979.595 167.605 53.201 31,7 1996 575.220 185.136 46.780 25,3 1997 580.220 191.265 45.880 24,0 1998 Smlr yok 166.194 42.347 25,5

* .. AOF Kamu Yonetimi Boliimii hari«.

Tablo 3.5 1998 Ydmda vakIfiiniversitelerine yerle~tirilen ogrenci saydarI.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYIsI SaYIsI Bilkent 3.685 Dogu~ 645 Yeditepe 2.337 Atlhm 579 istanbul Bilgi 2.335 Beykent 524 Fatih 2.080 Maltepe 462 Ba~kent 1.558 I~lk 392 <;ankaya 1.174 Koy 200 istanbul Ki.iltUr 785 Kadir Has 22 <;ag 773

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~arI Oranlarmm irdelenmesi

1998 yllmda aSS'ye giren 1.318.049 adaym % 39,2'si hz, % 60,8'i erkektir. Bu smavda 105 ve daha yiiksek puan alan aday saYlsl 952.955; 120 ve daha yiiksek puan alarak aYS'ye girme hakkl kazanan aday saylSl ise 604.032'dir.

1998 Ogrenci Yerle~tirme SmavI'na (ayS) girmeye hak kazanan 604.032 adaydan 541.642'si smava girmi~tir. Sadece ass sonucu ile yerle~mek isteyen adaylarla birlikte 703.554 aday yerle~tirme i~lemine almarak 421.135 aday yerle~tirilmi~tir.

ThlJiJa~sQ,zi.i.edi.1m3, ~UPQ,g,r~~lQ,~l Tablo, 3.6'dagOs.te!~tir ..

13

Tablo 3.6 Yerle~tirme sonu~larma gore ~e~itli gruplarm ba~arl yiizdeleri.

AdayGrubu OSS'ye Giren Y erle~tirilen Ba~arI Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi 418.298 84.580 20,2 Daha once kazanamayan 623.693 231.428 37,1 Daha once kazanan 276.057 105.127 38,1

TOPLAM 1.318.048 421.135 31,9

Buradan gorUldugu gibi, ilk SlraYI % 38,1 ba~an oranlyla daha onceki yIllarda smaVI kazananlar almakta, bu grubu % 37,1 ile daha onceki yIllarda smava girip kazanamayanlar izlemekte ve 0 yIlki lise son slmf ogrencileri ise % 20,2 ba~an oram ile en sonda gelmektedir. Gerek ilk basamak gerekse her iki basamak sonucunda ortaya ylkan bu sualama, ortaogretimle yuksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir.

3.5 Yiiksekogretime Giri~ Sisteminde Yapdan Diizenlemeler

Ulkemizde uygulanmakta olan yuksekogretime giri~ sistemi surekli ele~tiri konusu olmaktadu. Bu ele~tirilerin temelinde, uygulanmakta olan smav sisteminin lise egitimini neredeyse devreden ylkardlgl, ogrencileri smav stresine soktugu ve smava hazuhk kurslannm ailelere buyuk bir mali yuk getirdigi yatmaktadu. Bu ele~tirilerin bir klsml geyerlidir. Ancak, yiiksekogretime olan talep ile arz arasmdaki buyuk dengesizlik surdukye bu tm merkezi giri~ smav sisteminin uygulanmasmm kaym1lmaz oldugu hususunda da birle~ilmektedir.

Egitimin temel amaC1, bireyleri iyi insan ve iyi vatanda~ olarak yeti~tirmek ve yeteneklerine gore mumkun clan en klsa sure iyinde, ya~amlarml surdurebilecek bilgi ve becerilerle donatarak hayata hazulamaktu. Bu hususlar goz online almarak, 1999 yllmdan itibaren uygulanmak uzere Ogrenci Seyme ve Y erle~tirme Sisteminde (OSYS) bazl degi~iklikler yapllml~tu. 1999-0SS Ogrenci Seyme Kllavuzu'nda yer alan onemli duzenlemeler ~unlardlr.

1999-0SYS'de universitelere ogrenci seyme amaclyla bir smav yapllacaktu. Bu smavm ad1 Ggrenci Ser;me SmaVl (1999-0SS) olacaktu. Onceki sistemde uygulanan ikinci Basamak SmaV1 COYS) uygulamadan kaldmlml~t1r. 1999 Y1hnda yap1lacak olan smav, uygulanmakta olan Birinci Basamak SmaVI (OSS) gibi olacak; OSS testlerinin yaplSlnda onemli bir degi~iklik olmayacaktu. YabanC1 Dil Puan1 ile ogrenci alan yuksekogretim programlanna girmek isteyen adaylar iyin 1999-0SS' den ayn bir Yabanci Dil SmaV1 (YDS) yapIlacaktu. YDS'ye girmek isteyen adaylar, OSS'ye girmek zorundadular.

1999-0SS sonunda, sadece OSS 'ye giren adaylar 1ym uy ayn OSS puanl hesaplanacaktu. Bu puanlar ~unlardlr;

• Sozel Aguhkh OSS puanl (OSS-SOZ) • SaYlsal Ag1rhkh OSS puanl (OSS-SA Y) • E~it Aguhkh OSS puanl (OSS-EA)

14

1999 YDS'ye giren adaylar i9in, yukanda sozii edilen ii9 tilr OSS puamna ek olarak, Yabancl Dil Aglrhkh OSS puam da (OSS-DiL) hesaplanacaktu.

Adaylar, okumak istedikleri yiiksekogretim programlarl tercihlerini smav sonu9larml ogrendikten soma yapacaklardlr. Tercihlerin yaptlabilmesi i9in adaylara, 1999-0SS Smav Sonu9 Belgesi ile birlikte Tercih Formu ve 1999-0SYS Yuksek6gretim Program Ian ve Kontenjanlan Kzlavuzu posta ile gonderilecektir. 105,000-119,999 arasmda puan alan adaylar on lisans ve a91kogretim programlanndan, 120,000 ve daha fazla alan adaylar lisans, on lisans ve a9Ikogretim programlarmdan tercih yapabileceklerdir.

Yiiksekogretime giri~le ilgili olarak 1998 YIh i9inde Yiiksekogretim Kurulu'nca verilen onemli kararlardan biri de, Ortaogretim Ba~an Puanmm yiiksekogretime giri~ smavlan puanlarma katIlmasmda kullamlan yontemin degi~tirilmesine ili~kindir. Bu yontemin degi~tirilmesinin nedeni, son yIllarda Ortaogretim Ba~arl Puanml yiikseltmek amaclyla, ozellikle Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere nakil yaptIrma akmml onlemektir. Y eni geli~tirilen yontem, tiim ortaogretim kurumlarImIzdaki ba~arIlI ogrencilerin ortaogretim ba~ansml en yiiksek diizey olan 80,000'a getirmekte, OSS'de yiiksek puan ortaiamasl tutturmu~ okullarda okuyan yetenekli ogrencilerden diploma notu dii~iik olanlara bir 0l9iide katkI saglamaktadIr. Bu yontem, Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan da de steklenmektedir. 1999 yIlmdan itibaren ba~layacak bu uygulama ile, Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere yaptmlan nakillerin durmasl beklenmektedir.

Daha onceki Ylllarda, yiiksekogretime yeni giren ogrencilerin Yiiksekogrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (YURTKUR) Genel Miidiirliigii tarafmdan yapIlan yurtlara yerle~tirme i~lemleri ogretim YIh ba~ladIktan soma tamamlanabilmekte, bu durumda da ogrenciler yurda yerle~me imkanlannm bulunup bulunmadlgml bilmediklerinden, ilk aylarda onemli zorluklarla kar~l kar~lya gelmekteydiler. OSYM Ba~kanhgl ile YURT-KUR Genel Miidiirliigii arasmda yapIlan bir anla~ma ile 1998 OSYS'de,. adaylarm yurtlara yerle~tirme i~lemleri OSYM tarafmdan yiiriitiilmii~tiir. Bu i~lemler sonucu, ogrenciye bir yiiksekogretim programma yerle~tigi bilgisi verilirken yurda yerle~ip yerle~medigi bilgisi de iletilmi~tir. Bu uygulamaya ilerideki yIllarda da devam edilecektir.

15

Bolfim 4

Ogrenci ve Ogretim Elemanl SaYllarl

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Sayilan

Lisans ve on lisans dUzeyindeki ogrencilerden faktilte ve aylkogretimde kaYlth olanlann Yillara gore degi~imi ~ekil 4.1' de, 2 ve 4 yIlhk yliksekokullarda kaYlth olanlarm Yillara gore degi~imi ise ~eki14.2'de gosterilmi~tir.

o FakGlte

• A<;lkogretim

700.000

600.000

500.000

400.000

300.000

200.000

100.000

a 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

~ekil4.1 Fakiilte ve a~lkogretimde kaydh ogrencilerin yillara gore dagillml.

1998-1999 egitim-ogretim yIll itiban ile tilkemizdeki tUm yliksekogretim kurumlannda ylirUttilen lisans ve on lisans diizeyindeki programlara kaYlth ogrencilerin doklimli Tablo 4.1' de gosterilmi~tir.

16

04 Ylllik Yuksekokul

.2 Yllilk Meslek YOksekokulu

1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

~ekil 4.2 2 ydbk meslek yiiksekokulu ve 4 ydbk yiiksekokuUarda kaYltb ogrencilerin ydIara gore dagdlml.

Tablo 4.1 1998-1999 Egitim-ogretim ydmdaki ogrenci saydan.

Ogrenci SaYlsl UNivERSiTELER

Orgiin Ogretim Fakiilteler 517.257 4 Yllhk YUksekokullar 40.420 2 YIlhk Meslek YUksekokullarl 156.722

ikinci 0 gretim Lisans 121.497 On Lisans 46.001

TOPLAM 881.897 Aflkogretim Lisans 320.184 On Lisans 172.376

TOPLAM 492.560

niGER YUKSEKOGRETiM KURUMLARI Lisans 7.443 On Lisans 249

TOPLAM 7.692

TURKiYE TOPLAMI 1.382.149

17

Bu ogrencilerden 18.350'si yabancl uyruklu olup bunlann biiyiik <;ogunlugu Tiirk Cumhuriyetleri ile Tiirk ve Akraba Topluluklanndan gelen ogrencilerdir.

Devlet istatistik Enstitiisiiverilerine gore iilkemizdeki 1998 Ylh yiiksekogretim <;ag niifusu 5.l02.000'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki toplam okulla~ma oram % 26,7; orgiin ogretimdeki okulla~ma oram ise % 16,9'dur. 1997'deki okulla~ma oranllan, snaSl ile, % 25,5 ve % 15,7 idi.

Boliim 4.2'de verilen lisansiistii ogrenci saYllan da eklendiginde, 1998'de a<;lkogretim dahil, toplam okulla~ma oranmm % 28,3' e, sadece orgiin ogretime dayah okulla~ma oranmm ise % 18,7'ye yiikseldigi goriilmektedir. Lisansiistii ogrenciler de dahil edilerek hesaplanan okulla~ma oranlan 1997' de, snaSl ile, % 26,9 ve % 17,3 idi.

Diinyanm <;e~itli cografi bolgelerinde ve degi~ik geli~mi~lik diizeyindeki iilke gruplanmn 1985 ve 1995'deki okulla~ma oranlan Tablo 4.2'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.2 BOige ve geli~mi~lik diizeyine gore diinyadaki okulla~ma oranlarI.

Bolge Okulla~ma Oram (%)

1985 1995 DUNYA ORTALAMASI 12,9 16,2 Geli~mi~ Bolgeler 39,3 39,6

Kuzey Amerika 61,2 84,0 AsyalOkyanusya 28,1 45,3 Avrupa 26,9 47,8

Eski Sovyet Blogu Ulkeler 36,5 34,2 Geli~mekte Olan Bolgeler 6,5 8,8

Sahra Afrikasl 2,2 3,5 Arap Ulkeleri 10,7 12,5 Latin AmerikaiKarayipler 15,8 17,3 Dogu AsyalOkyanusya 5,4 8,9 Dogu AsyalOkyanusya (Cin dahil) 2,9 5,3 Giiney Asya 5,3 6,5 Giiney Asya (Hindi stan dahil) 6,0 6,4

En Az Geli~mi~ Ulkeler 2,5 3,2 Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO

Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONF.202/CLD.23

Goriildiigii gibi, Tiirkiye 1998'de ger<;ekle~tirmi~ oldugu orgiin ogretime dayah % 18,7'lik okulla~ma oram ile diinya ortalamasml ge<;mi~ olmasma kar~m, halen daha ileri iilkelerin <;ok gerisindedir.

iki yllhk meslek yiiksekokullanmn orgiin ogretimdeki payl % 23, toplam i<;indeki payl ise % 14,7'dir. Ulkemizde meslek yiiksekokullanna benzer klsa siireli yiiksekogretim kurumlarmm, bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i<;erisindeki yiizde olarak paylan $eki14.3'de gosterilmi~tir.

18

Avusturalya •••••••••••••••••••••••••• 166,0

Singapur -••••••••••••••••••••••• _61,0

Ingiltere 59,8

Belyika 57,5

Kanada 56,5

NorvEl9 ••••••••••••••••••••• 55,9

Tayvan 55,0

Hollanda - 53,1

irlanda -••••••••••••••••••• 48,2

l;lili •••••••••••••••••• 48,0

Japonya ••••••••••••••••• 43,0

Isviyre - 40,4

A.S.D. - 37,8

Finlandiya - •••••••• 37,7

Almanya -••••••••••••• _35,7

Israil . 35,1

Fransa .•••••••••••• _ 33,2

A~antin -•••••••••••• 30,8

Yunanistan - 28,9

Kore -

Danimarka -•••••• 1116,0

Turkiye ••••• 1114,7

Hong Kong •••• 1111,6

Isve9 11,3

Ispanya· 1,2

italya·

20,6

~ekil 4.3 Klsa siireli yiiksekogretim kurumlarmm bazl iilkelerin yUksekogretim sistemleri h;erisindeki yUzde olarak payl (Kaynak: OEeD Statistical Yearbook 97).

Gorilldligli gibi, kIsa slireli yliksekogretim kurumlannm sistem igerisindeki payl, ileri lilkelerin 90gunda % 30'un lizerindedir. Buna gore, Tiirk yiiksekogretim sisteminin dogal biiyiime alam, iki Ylllik meslek yiiksekokullandlr.

1998 Ylh verilerine gore, a9lkogretimin Ttirk ytiksekogretim sistemi igerisindeki payl % 35,6'dlr. Olkemizdekine benzer ~ekilde, kurumsal bir yapl i9inde uzaktan ogretim yapan kurumlann, bazl lilkelerin yliksekogretim sistemleri igerisindeki ylizde olarak payl Sekil 4.4'te gosterilmi~tir. Goriildligli gibi, Ttirkiye a~:Ikogretim payma gore dlinya lilkeleri arasmda 3. slradadlf.

19

OrdUn

layland

lUrkiye

Sri Lanka

Arnavutluk

c;in

Pakistan

Hong Kong

Yeni Zelanda

israil

Kosta Rika

Kore

Hindistan

Endonezya

Irlanda

ispanya

Hollanda

ingiltere

Meksika

Avusturalya

Portekiz

Japonya

~ili

_4,5

fBIiIl 4,0

-1)1,0

~ 0,8

- 0,1

39,0

37,4

35,6

32,3

31,2

24,4

18,2

16,6

15,7

13,8

13,1

11,9

10,6

9,0

8,0

7,5

7,0

6,9

~ekiI4.4 Uzaktan ogretimin baZl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i-rerisindeki yiizde olarak payl (Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 97).

1998-1999 doneminde, ililiversitelere bagh 451 fakulte ile 108 yuksekokulda yuriitUlen lisans duzeyindeki or gun ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml Tablo 4.3'de, 386 meslek yuksekokulunda yiirutUlen on lisans duzeyindeki orgun ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml ise Tablo 4.4'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.3 Ogretim alanlarma gore lisans diizeyindeki ogrenci saydan.

Ogretim Alam SaYl Yii'tde

Dil ve Edebiyat 31.229 4,6 Matematik ve Fen Bilimleri 64.813 9,5 Saghk Bilimleri 63.986 9,4 Sosyal Bilimler 80.180 11,8 Uygulamah Sosyal Bilimler 285.862 42,1 Teknik Bilimler 113.077 16,6 Ziraat ve Ormanclhk 29.763 4,4 Sanat 10.264 1,6

TOPLAM 679.174 100,0

20

Tablo 4.4 Ogretim alanlarma gore on lisans diizeyindeki ogrenci sayIlan

Ogretim Alam SaYI Yilzde

DB ve Edebiyat 57 -

Sosyal Bilimler 1.064 0,5 Uygulamah Sosyal Bilimler 78.825 38,9 Saghk Bilimleri 11.405 5,6 Teknik Bilimler 93.430 46,1 Ziraat ve Ormanclhk 11.454 5,7 Sanat 6.488 3,2

TOPLAM 202.723 100,0

1992-1993 egitim-ogretim Ylhnda ba~latllan ve kamuoyunda parab gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlanmn son dort ylldaki degi~imi Tablo 4.5 'te gosterilmi~tir. Goriildiigii gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saylSl son dort egitim-ogretim Yllmda yakla~lk % 113 'liik bir artl~ gostermi~tir.

Tablo 4.5 ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlarmm yIllara gore dagIllml.

1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999

Lisans 56.082 77.636 100.594 121.497 On Lisans 22.583 29.454 39.692 46.001

TOPLAM 78.665 107.090 140.286 167.498

1998-1999 egitim-ogretim yllmda lisans ve on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth toplam ogrenci saylSl baklmmdan en biiyiik ve en kiiyiik be~ iiniversitemizdeki ogrenci saYllan Tablo 4.6'da gosterilmi~tir.

Tablo 4.6 Ogrenci saYlsl (lisans ve on lisans) bakImmdan en biiyiik ve en kii.;iik iiniversiteler.

Universite Ogrenci SaYlsl Universite Ogrenci SaYlsl istanbul 61.914 Kadir Has 4

~~

Gazi 45.825 Maltep_e 387 Selyuk 43.902 C;ag 427 Marmara 41.897 Atlhm 510 Ankara 36.259 Beykent 557

1998-1999 egitim-ogretim yllmda vaklf iiniversitelerine kaYlth toplam 27.367 ogrencinin iiniversitelere gore daglllmi Tablo 4.7'de gosterilmi~tir. Buna gore, vakIf iiniversitelerindeki top lam ogrenci saYlSlnm orgiin ogretimdeki top lam ogrenci saYlSlna oram % 3,1, aylkogretim ve lisansiistii ogrenciler dahil toplam ogrenci saYlsma oranl ise % 1,9'dur. Bu oranm iilkelere gore degi~imi Tablo 4.8'de verilmi~tir.

21

Tablo 4.7 Valof iiniversitelerine kayItb ogrenci saydan

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYlsl SaYlsl Bilkent 9.251 Dogu~ 693 istanbul Bilgi 3.674 istanbul KilltUr 578 Yeditepe 3.220 Beykent 557 Ba~kent 2.531 Atlhm 510 Fatih 2.467 <;ag 427 <;ankaya 1.368 Maltepe 387 Koy 922 Kadir Has 4 I~lk 778

Tablo 4.8 Ozel yiiksekogretim kurumlarmm bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i~indeki yiizde olarak payl

Ulke %Oran Filipinler 84 Kore 78 Japonya 76 Bel9ika 64 Endonezya 63 Kolombiya 61 Hindistan 60 Brezilya 59 Banglade~ 56 Hollanda 53 Nikaragua 44 Paraguay 42 Ordiin 35 Peru 34 Ekvator 30 ~ili 30 Zaire 26 Nepal 25 Portekiz 25 ABD 24 Guatemala 19 Tayland 18 Meksika 17 Venezuela 17 Arjantin 15 Malezya 14 italya 12 is!'anya 11 Kenya 7 Avus!tJlYa 6 isve9 3 Tiirkiye 2 Pakistan 1

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994.

22

1997-1998 egitim-ogretim yllmda iiniversitelerimizden mezun olan ogrenci sayIlannm dagIllml Tablo 4.9'da verilmi~tir.

Tablo 4.9 Yiiksekogretim kurumlarmdan 1997-1998 egitim-ogretim ydmda mezun olan ogrenci saydan.

Mezun Ogrenci SaYI Yiizde

Fakiilteler 92.452 49,2 Yiiksekokullar 4.901 2,6 Meslek Yiiksekokullan 48.669 25,9 A91kogretim 42.015 22,3 TOPLAM 188.037 100,0

4.2 Lisansiistii Ogrenci Saydan

Universitelerimize bagh enstitiitiilerde yiiriitiilen yiiksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tip fakiiltelerinde yiiriitiilen tIpta uzmanhk programlanndaki kaYlth ogrenci saYllanmn yIllara gore degi~imi ~ekil 4.5'te, mezun saYllarmm yIllara gore degi~imi ise ~ekiI4.6'da gosterilmi~tir.

1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

~ekil 4.5 Yiiksek lisans, doktora ve tIpta uzmanhk programlarma kayIth olanlarm ydlara gore degi~imi.

23

~Y. Usans

• Ooktora

OTlpta Uzmanhk

1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98

~ekil 4.6 Yiiksek lisans, doktora ve tIpta uzmanlIk programlarmdan mezun olanlarm yIllara gore degi~imi.

1983-1998 yIllan arasmdaki donemde yiiksek lisans ogrencisi saylSl 9.059'dan 51.71O'a, doktora ogrencisi saYlSl (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 20.369'a, tlpta uzmanhk ogrencisi saYlSl ise 2.364'den 6.357'ye yiikselmi~tir. Boylece, iiniversiteler dl~mdaki, diger egitim kurumlannda bulunan 4.914 lisansiistii ogrencisi ile birlikte, 1998-1999 egitim-ogretim Yllmda iilkemizdeki toplam lisansiistii ogrenci saYlSl 82.760'a yiikselmi~tir.

1998-1999 egitim-ogretim Yllmda yiiksek lisans ve doktora programlanna kaYlth ogrencilerin alanlara gore daglhml Tablo 4.1O'da gosterilmi~tir.

Tablo 4.10 Halen kaydb yiiksek lisans ve doktora ogrencilerinin alanlara gore dagIllml.

Y iiksek Lisans Doktora Alan

SaYI Yiizde SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 1.721 3,3 750 3,7 Matematik ve Fen Bilimleri 3.468 6,7 2.043 10,0 Saghk Bilimleri 2.379 4,6 3.626 17,8 Sosyal Bilimler 8.058 15,6 2.791 13,7 Uygulamah Sosyal Bilimler 19.376 37,5 4.684 23,0 Teknik Bilimler 12.802 24,7 4.313 21,2 Ziraat -Ormanclhk 2.792 5,4 1.684 8,3 Sanat 1.114 2,2 478 2,3

TOPLAM 51.710 100,0 20.369 100,0

24

Yiiksek Ii sans ogrencilerinin 983'ii, doktora ogrencilerinin 378'i, tlpta uzmanhk ogrencilerinin ise 193'ii olmak iizere, toplam 1.554 lisansiistii ogrenci yabanci uyrukludur.

Universitelerimize bagh 172 enstitiide, 491'i saghk bilimleri, 533'ii sosyal bilimler, 608'i fen bilimleri ve 75'i diger uzmanhk enstitiilerinde olmak iizere, toplam 1.707 doktora programl yiiriitiilmektedir. Doktora programlanna kaYlth ogrenci saYlSlna gore en biiyiik ve en kii9iik be~ iiniversitemiz Tablo 4.11 'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.11 Doktora ogrenci saYlsl a~lsmdan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYIsI SaYIsI istanbul 2.806 Mustafa Kemal 4 Ankara 2.336 Nigde 14 Marmara 1.481 Mersin 17 istanbul Teknik 1.301 Kafkas 21 Hacettepe 1.203 ~anakkale 18 Mart/Kmkkale 24

4.3 Ogretim Elemam Saydan

Universitelerimizin ge~itli unvan kademelerinde gorev yapan ogretim elemam sayIlarmm son iki egitim-ogretim yllmdaki kar~Ila~tlrmalan Tablo 4.12'de gosterilmi~tir .

Tablo 4.12 Universitelerdeki ogretim elemanlan saydan.

1997-1998 1998-1999

Profesor 7.440 7.714 D0gent 4.030 4.330 Y ardimci D0gent 7.339 8.102 Ara~tlfma Gorevlisi 22.391 23.765 Diger Ogretim Elemanlan 14.244 15.259

TOPLAM 55.444 59.170

Diger egitim kurumlarmdaki 428 ogretim iiyesi ve 440 diger ogretim elemam ile birlikt~ 1998-1999 4~rs yllmda iilkemizdeki toplfll1l ogretim elemam saYISI 60.038?dir. Ogretim iiyelerinin 112'si, dlger ogretim elemanlannm ise 614'ii y~bancl uyrukludur.

En fazla ve en az ogretim iiyesine sahip be~ iiniversitemiz Tablo 4.13'de gosterilmi~tir.

25

Tablo 4.13 Ogretim iiyesi saYIsI a~Ismdan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite.

Universite Ogretim

Universite Ogretim

UY'esi SaYIsI Uyesi SaYIsI istanbul 1.728 Cag 6 Ankara 1.440 Kadir Has 8 Hacettepe 1.202 Dogu~ 9 Gazi 1.133 I~lk 13 Ege 1.019 istanbul Kiiltur 16

1997 -1998 egitim-ogretim yllmdan 1998-1999'a, universitelerimizdeki toplam ogrenci saylSl % 3,9'luk artl~la 1.322.345'den 1.374.457'ye, orgun ogretim ogrencisi saylSl % 6,9'luk artl~la 825.095'den 881.897'ye yiikselmi~tir. Bunlann yamnda, toplam ogretim elemam saYlSlmn % 6,7'lik artl~la 55.444'den 59.170'e, ogretim uyesi (profesor, d0gent ve yardlmcl d0gent) saYlslmn ise % 7,l'lik artl~la 18.809'dan 20.146'ya yiikseldigi gOriilmektedir.

1998-1999 ders Yllmda, lisans duzeyindeki orgun ogretim programlardaki ogretim uyeleri ile ogretim uyesi ba~ma du~en ogrenci saYllarmm ogretim alanlanna gore daglhml Tablo 4.14'de gosterilmi~tir. Ogretim uyesi ba~ma du~en lisans duzeyindeki orgiin ogretim ogrenci saYlSl 35'dir ve bu sayl son iki Yllda bir degi~im

gostermemi~tir .

Tablo 4.14 Lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda ogretim iiyesi saYISI ile ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saYIsmm alanlara gore dagIlImI.

Alan Ogretim Uyesi Ogrenci/Ogretim Uyesi Oram

SaYIsI 1997-1998 1998-1999 Dil ve Edebiyat 574 57 54 Matematik ve Fen Bilimleri 2.152 30 30 Saghk Bilimleri 6.067 11 11 Sosyal Bilimler 1.620 51 49 Uygulamah Sosyal Bilimler 3.431 80 83 Teknik Bilimler 3.393 33 33 Ziraat ve Ormanclhk 1.264 25 24 Sanat 456 23 23 Diger Alanlar 433 - -

TOPLAM/GENEL ORAN 19.390 35 35

1997-1998 egitim-ogretim yllmdan 1998-1999'a, ogretim uyesi ba~ma du~en ogrenci saylSlnda, gerek alanlar, gerekse universiteler genelinde herhangi bir ge1i~me

saglanmadlgl goriilmektedir. Bu oran, saghk bilimleri dl~mdaki tum alanlarda, ileri iilkeler ortalamalanndan olduk9a fazladlr. Saghk bilimlerinde ise, ogretim uyelerinin belirli merkezlerde Ylgllml~ olmasmdan kaynaklanan ve ge9mi~ten gelen bir daglhm sorunu vardu.

26

On lisans programlanndaki ders veren ogretim elemam sayIlan ile ders veren ogretim elemam ba~ma orgiin ogretim ogrencisi sayllan Tablo 4.15'te verilmi~tir. Buradan goriildiigii gibi, diger ogretim . elemanlan da dahil edilmesine kar~m, on lisans programlanndaki genel oran, lisans diizeyindeki genel oranm yok iizerindedir.

Tablo 4.15 On lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda ogretim elemam saYlSI He ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saYlsmm alanlara gore dagdlml.

Alan Ogretim Elemam Ogrenci/Ogretim Elemam SaYIsi

SaYIsi 1997-1998 1998-1999

Dil ve Edebiyat 247 - -

Matematik ve Fen Bilimleri 3 - -

Saghk Bilimleri 291 50 39 SosyaI Bilimler 145 9 7 Uygulamah SosyaI Bilimler 637 115 124 Teknik Bilimler 1.209 74 77 Ziraat ve Ormanclhk 79 145 145 Sanat 55 114 118 Diger Alanlar 1.789 - -

TOPLAM/GENEL ORAN 4.455 47 46

Bazl iilkelerdeki, lisans programlannda ogretim iiyesi, on lisans programlannda ders veren ogretim elemanl ba~ma dii~en ogrenci sayllan Tablo 4.l6'da gosterilmi~tir. Ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saYlsl baklmmdan iilkemizin ileri iilkelerin oldukya gerisinde kaldlgl buradan yarpici bir ~ekilde goriilmektedir.

Tablo 4.16 Bazi ii1kelerdeki, Iisans programlarmda ogretim iiyesi, on Iisans programlannda ders veren ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saydan.

DIke Lisans On Lisans Almanya 8 5 Avusturya 9 8 Belyika 10 10 HoIIanda 10 14 Polonya 10 Veri Yok Japonya 10 9 isviyre 12 Veri Yok Singapur 12 17 SIovenya 13 Veri Yok ABD 14 21 ingiltere 14 20 Hong Kong 14 12 Finlandiya 16 Veri Yok Yunanistan 16 14 ispanya 17 Veri Yok Norvey 17 27 irianda 19 16 Kore 20 24 Portekiz 20 18 Kanada 23 37 Macaristan 23 11 Fransa 25 Veri Yok Tiirkiye 35 46

27

Ogretim iiyesi ba~ma dii~en lisans diizeyindeki orgiin ogretim ogrenci saYlslmn en kii9iik ve en biiyiik oldugu be~er iiniversite Tablo 4. 17'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.17 Ogretim iiyesi ba~ma dii~en orgiin ogretim ogrenci saYlsmm en kii~iik ve en biiyiik oldugu iiniversiteler.

Universite OgrenciiOg. Uyesi

Universite OgrenciiOg. Uyesi

Oram Oram Kadir Has 0,5 istanbul Bilgi 69 Maltepe 11 Canakkaie 18 Mart 86 AkdenizlBa~kentJKlnkkaie 17 Yeditepe 101 Hacettepe/iTU IMimar Sinan 18 Nigde 134 KOy/Osmangazi 20 Dumiupmar 163

Universitelerimizdeki ogretim iiyesi saYlsmm yetersizligi, Tablo 4.18'den de gorlildiigii gibi, alt alanlara inildiginde daha belirgin bir ~ekilde ortaya 91kmaktadu. Tiirkiye, b~ta ogretmen yeti~tirme olmak iizere, kritik ileri teknoloji alanlannda 90k ciddi bir ogretim iiyesi a91g1 ile kar~l kar~lya bulunmaktadu.

Tablo 4.18 Degi~ik alanlarda ogretim iiyesi ba~ma dii~en lisans ogrenci saydarI.

Alan I OgrencilOgretim Uyesi Oram I ilkogretim 477 Okul Oncesi Ogretmenligi 477 Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 149 Teknik Egitimi 106 Yabancl Dil Ogretmenligi 106 Tiirk Dili ve Edebiyat10gretmenligi 105 Sosyal Bilimler Ogretmenligi 95 iktisat 87 Mesleki Egitim 81 i~letme 79 Fen Bilimleri Ogretmenligi 77 Elektrik -Elektronik Miihendisligi 44 Bilgisayar Miihendisligi 40 Makine Miihendisligi 39 in~aat Miihendisligi 38 Malzeme-Metalurji Miihendisligi 24

1992 Yllmdan soma kurulmu~ olan 25 devlet iiniversitesindeki ogretim iiyesi ba~ma dii~en lisans ogrenci saYllan, Tablo 4.19'da gosterilmi~tir. Buradan goriildiigii gibi, bu iiniversitelerimizdeki toplam ogretim iiyesi saylsl, gegen ders Ylhndan bu ders Yllma % 23 oranmda artl~la, 2.521'den 3.094'e yiikselmi~tir. Bu artl~, yiiksekogretimin iilke sathma yayllmasl baklmmdan kii9iimsenmemesi gereken bir geli~medir.

28

Tablo 4.19 Yeni kurulan devlet iiniversitelerindeki ogretim iiyesi He ogretim iiyesi ba~ma dii~en lisans ogrenci sayllan.

1997-1998 1998-1999 Universite

SaYI Oran SaYI Oran

Abant izzet Baysal 93 49 142 36 Adnan Menderes 126 17 142 17 Afyon Kocatepe 46 93 78 68 Bahkesir 105 60 106 63 Celal Bayar 143 55 187 49 <;anakkale Onsekiz Mart 75 68 75 86 Dumlupmar 59 167 69 163 Galatasaray 32 32 39 31 Gaziosmanpa~a 74 39 85 36 Gebze Yiiksek Teknoloji EnstitiisU 36 - 46 -

Harran 74 43 90 41 izmir YUksek Teknoloji EnstitUsU 28 - 38 4 Kafkas 44 17 47 22 Kahraman Mara~ SUtyU imam 53 37 85 30 Kmkkale 81 18 138 17 Kocaeli 217 40 251 41 Mersin 73 41 103 36 Mugla 77 37 67 48 Mustafa Kemal 43 73 87 43 Nigde 56 149 71 134 Osmangazi 303 19 326 20 Pamukkale 179 38 195 40 Sakarya 170 41 226 40 SUleyman Demirel 264 43 302 44 Zonguldak Karaelmas 70 31 99 28

TOPLAM 2.521 3.094

29

Boliim 5 •• •• Ogretim Uyesi Yeti~tirme

Dniversitelerimiz 19m gerekli ogretim uyesi sayIlanmn belirlenmesindeki ba~hca etkenler, yUksekogretimdeki okulla~ma oram, 9ag nufusu ve ogretim uyesi ba~ma du~en ogrenci saYlsldlr. Devlet istatistik Enstitusu'nun projeksiyonlarma gore, 2005 yllmda Ulkemizdeki yuksekogretim 9ag nufusunun 5.362.000 olacagl tahmin edilmektedir. Turk yUksekogretim sisteminin 2005 yllmdaki hedefleri:

• Toplarn okulla~ma oram • A91kogretim payl

=%40

=%25

• Lisans ogrencilerinin payl = % 45

• On lisans ogrencilerinin payl = % 30

olarak konuldugu takdirde, toplam ogrenci saylSl ve bunun dagIllllll a~agldaki ~ekilde olacaktu:

• Toplarn ogrenci SaYlSl

• A91kogretimdeki ogrenci saYlsl

• 6rgun ogretimdeki lisans ogrenci saYlsl

= 2.145.000

536.000

= 965.000

• Orgun ogretimdeki on lisans ogrenci saylSl = 644.000

Bu hedefe ula~abilmek i9in onlimuzdeki alb Yll igerisinde a91kogretimdeki ogrenci saylSl esas olarak sabit tutulurken, yakla~lk olarak, orglin ogretim lisans prograrnlannda % 50, on lisans programlarmda ise % 220 oranmda ek kapasite yaratIlmasl gerekmektedir.

Orglin ogretimdeki lisans prograrnlarmdaki ogrenci saYlsmm 965.000'e 91kmasl durumunda, ogretim uyesi ba~ma du~en ogrenci saYlsmm bugunku degeri olan 35'in korunmasl halinde bile, 28.000 ogretim uyesine gerek duyulacaktu. BugUnku ogretim uyesi saYlmlZ olan 20.146'mn aynen korundugunu varsayarsak, onumuzdeki alb yllda yakla~lk 8.000 yeni ogretim uyesi yeti~tirilmesine gerek vardlr. Soz konusu oranm 25' e du~fuUlmesi hedeflendiginde, sisteme girmesi gereken yeni ogretim uyesi saYlSl ise yakla~lk olarak 20.000'e 91kmaktadlr. Bunun yam sua, yeni ogretim uyelerinin alanlarl arasmdaki dagIllmm da degi~mesi gerekmektedir. Aglrhgm, ogretmen yeti~tirme, bilgisayar mUhendisligi, i~letme, hukuk, iktisat, elektronik mUhendisligi, in~aat mUhendisligi ve makine mUhendisligi gibi ekonominin ihtiya9 duydugu alanlara verilmesi zorunludur.

30

Yiiksekogretim kurumlanmlzda halen 23.765 ara~tlrma gorevlisi 9ah~maktadlf. Bu elemanlara yurt i9inde, yurt dl~mda veya klsmen yurt i9inde, kIsmen de yurt dl~mda doktora yaptmlarak tiniversitelerde kalmalarl saglanabildigi takdirde, ontimtizdeki altI YII iyerisinde 20.000 yeni ogretim tiyesini sisteme sokmamlz mtimktindtir.

Meslek ytiksekokullannda doktora derecesine sahip ogretim tiyeleri gorev yaptIgl gibi, bu dereceye sahip olmayan ogretim gorevlisi, okutman ve uzmanlar da gorev yapmaktadlr. Halen bu okullanmlzda gorev yapan ogretim elemam saYlSl 4.455 olup, ogretim elemam ba~ma dti~en ogrenci saYISI 46'dlf. Bu ytiksek oran korundugu takdirde dahi, on lisans programlarmdaki ogrenci saYlSlnm 644.000'e ylkmasl durumunda, istihdam gorecek ogretim elemanl saYlsl 14.000 olacak ve ~u andaki saymm aynen korundugu varsaYlmlyla, yakla~lk olarak 10.000 yeni ogretim elemanma gerek duyulacaktIr. Soz konusu oranm 35'e dti~futilmesi hedeflendiginde, istihdam edilmesi gereken yeni ogretim elemam saYISl yakla~lk olarak 14.000'dir.

5.1 Yurt Dl~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gonderme

Ogretim elemam yeti~tirmek amaclyla yurt dl~ma ogrenci gonderme i~lemleri, 1987 yllma kadar 1416 saYlh Kanun kapsammda Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan ytirtittilmti~ttir. 1987 Yllmda 2547 sayIlI Kanun'un 33. maddesinde degi~iklik

yapIlarak, tiniversitelerin de yurt dl~ma ogrenci gondermeleri saglanml~tIr. 1992 Yllmda kurulan 23 yeni tiniversitenin ogretim tiyesi gereksinimini kar~Ilamak

amaclyla 3837 saYlh Kanun'a eklenen ge9ici 24. madde ile yurt dl~ma gonderilmesi planlanan ogrenci sayllan Tablo 5.1 'de verilmi~tir.

Tablo 5.1 2000 YIIma kadar yurt dl~ma gonderilmesi planlanan ogrenci sayIlan.

YII Konten.ian 1993 1.380 1994 700 1995 700 1996 700 1997 700 1998 700 1999 620 2000 620

Bu elemanlann bir klsml 1416 saYlh Kanun geryevesinde Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan, bir klsml ise 2547 sayIll Kanun'un 33. maddesi uyannca Ytiksekogretim Kurulu tarafmdan yurt dl~ma gonderilmektedir. Universiteler tarafmdan yurt dl~ma gonderilecek ogrenci sayIlan, Maliye Bakanhgl ve Ytiksekogretim Kurulu arasmda yapIlan gorti~meler sonucunda Yllda yakla~lk 200 ogrenci olarak belirlenmi~tir.

Ancak, 1999 Ylhnda Ytiksekogretim Kurulu'na verilen kontenjan saYlsl 100'e dti~tirtilmti~tfu .

31

5.1.1 istatistiksel veriler

o Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan gonderilen ara~tlrma gorevlileri

2547 saYlh Kanun hliklimleri uyannca, 1987 ile 1999 (Subat) Yillan arasmda Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan lisansiistii egitim amaclyla yurt dl~mdaki 26 degi~ik iilkeye gonderilen ara~tIrma gorevlilerinin toplam saY1Sl 3.366'dlr. Bu ara~tlfma gorevlikrinin Yillar itibanyla iilkelere gore daglhml Tablo 5.2'de, iilkelerine gore iiniversiteler bazmda dagIllmlan ise Tablo 5.3' de gosterilmi~tir. Buradan goriildiigii gibi, gonderilen ogrencilerin yakla~lk % 48'i Amerika Birle~ik Devletleri'ne (ABD), % 40'1 ingiltere'ye gonderilmi~tir. Geriye kalan % 12'si ise 24 degi~ik iilkeye gitmi~tir.

Bugiine kadar yurt dl~ma gonderilen 3.366 ara~tlfma gorevlisinin % 39'u (1.319 ki~i) halen egitimlerine devam etmektedir. Bunlann, bagh olduklan iiniversitelere gore dagIllml Tablo 5.4'te verilmi~tir.

Yurt dl~ma gonderilen ara~tlfma gorevlilerinden egitimlerini tamamlayarak Tiirkiye'ye geri donen 1.482 ki~inin iiniversite bazmda dokiimii Tablo 5.5'te verilmi~tir. Bu ara~tmna gorevlilerinin 364 'ii, sadece yiiksek lisans derecesi alarak geri donmii~tiir. Bu ki~ilerin yurt dl~ma gonderilmelerinin ana amacmm doktora derecesi almak oldugu goz online almdlgmda, yurt dl~mda bir derece aldlklan iyin kaglt iizerinde hukuki a~ldan ba$anlt goziiken bu ki~ilerin ashnda ba$anS1Z olduklan ortaya Ylkmaktadlf.

Egitimlerini tamamlayamadan Tiirkiye'ye geri donen 309 ara~tIrma gorevlisinin iiniversitelere gore dagIllml Tablo 5.6'da gosterilmi~tir. Geri donen ogrencilerin yakla~lk % 41'i akademik ba~arzslzlzk, % l1'i ise saglzk nedenleriyle Tiirkiye'ye donmii~lerdir. Geriye kalan % 48'in biiyiik yogunlugunu, 33. maddenin ruhuna aykm olarak, iiniversitelerimiz tarafmdan sadece 1 yIlhgma yurt dl~ma gonderilip geri donen ara~tIrma gorevlileri olu~tunnaktadlr. Bu tip uygulamaya son iki Ylldlf kesinlikle izin verilmemektedir.

Ara~tlnna gorevlilerinden 256 tanesi ise ya miistafi sayIlml~ veya geri donmemi~tir. Bunlarm iiniversitelere gore dagIllml Tablo 5.7'de gosterilmi~tir.

Yurt dl~ma lisansiistii egitim iyin ara~tInna gorevlisi gonderilmesinin ana amaCl, bu ki~ilerin doktora derecesi alarak Ulkemizdeki yiiksekogretim kurumlannda ogretim iiyesi olarak gorev yapmalandlr. Halen egitimleri devam etmekte olan 1.319 ara~tlfma gorevlisi hariy tutuldugunda, bugiine kadar gonderilen 2.047 ara~tlrma gorevlisinden 1.118'i doktora derecesini alarak geri donmii~tiir. Bu durumda, yurt dl$tna gonderilen her iki ara$tlrma gorevlisinden yakla$lk bir tanesi, doktora derecesini alarak iiniversitelerimizde gorev yapmaktadtr.

32

w w

ABD Almanya Avustralya Avusturya Azerbaycan Belyika Bosna- Hersek <;in Halk Cum. Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda ingiltere israil isvey isviyre italya Japonya Kanada K. irlanda Kazakistan Macaristan Norvey Rusya Y. Zelanda Yunanistan

TOPLAM

1987 1988 67 138 7 17 - -

2 2 - -

- 2 - -

- -

- -

- -

5 12 - 1 38 208 - -

- -

6 1 - -

- -

24 17 - -

- -

- -

- 1 - -

- -- -

149 399

Tablo 5.2 Ara~tIrma gorevlilerinin yIllar itibanyla ii1kelere gore dagIllml.

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Toplam 55 66 67 60 745 64 169 85 40 56 2 1.614 4 13 13 13 44 2 11 5 5 1 1 136 - - - 1 14 1 - 1 1 - - 18 1 3 3 2 3 - 1 1 1 1 - 20 - - - 1 - - - - - - - 1 - - - - 1 - - 1 1 - - 5 - - - - - - - - - 1 - 1 - - - - - - - - - 1 - 1 - - 1 - 1 - - - - - - 2 - - - - - 1 - 1 1 - - 3 7 4 8 3 13 5 9 2 3 9 1 81 - 2 1 - 3 1 1 1 - - - 10

112 127 110 74 446 52 93 57 17 21 1 1.356 - - - - - - - - 3 3 - 6 - 2 - - - - - - 2 - - 4 2 3 1 1 2 - - - - - - 16 1 1 - 1 - - - - - - - 3 - 2 1 - 1 3 1 - 1 1 - 10 3 3 - 2 6 1 - 4 1 3 - 64 - - - - - - ~ 1 - - - 1 - - - - 1 - - - - - - 1 1 - - 1 - - - - - - - 2 1 - - - - - - - - - - 2 - - 3 - 2 - - 2 - - - 7 - - - - - - - 1 - - - 1 - - - - - 1 - - - - - 1

187 226 208 159 1.282 131 285 162 76 97 5 3.366

W -l'>-

UNivERSiTE

ABANT iZZET BA YSAL

ADNAN MENDERES

AFYON KOCATEPE

AKDENiz

ANADOLU

ANKARA

ATATORK

BALIKESiR

BOGAZi<;:i

CELALBAYAR

CUMHURiYET

<;:ANAKKALE ONSEKiz MART

<;:UKUROVA

DicLE

DOKUZEYLOL

DUMLUPINAR

EGE

ERCiYES

FIRAT

GALATASARAY

GAZi

i N G i L T

A E B R D E

46 12

33 24

36 27

7 4

74 22

49 58

40 30

40 28

26 IS

42 14

7 35

38 22

16 52

28

39 27

46 14

37 23

14 29

6 28

33 56

Tablo 5.3. Ara~tlrIDa gorevlilerinin yIllar itibanyla ii1kelere gore dagIlIIDI.

A F Y K A M v A i u D A Z A u V H N N A Z E C

A S U 0 J L A i B N A R A L T S F L A A N K S E i K B i R M R T R L P N i A V L M R i A T i A A U A A 0 D S N i <;: A U S Y A S N L R N N N i T A <;: i R S T C L T Y Y Y S D Y Y A D R K K Y A A Y A A A A A A A A N A E A A A N N A N

2

3 2

I

I

2 3 6 2

3 I 6 2 I I 2 2 I 2 I

2 4 3

3

I I

I 2 I I

I I 1

3 I I I

3 2 2 I I 2

7 I I 5

6 I 4 I I I I

1 2

6 I 3 I 1 1

2 1 1

10

3 I 1 I

<;: B i 0 N

Y S T K N H

0 Z A A i E - L P i N R L H K

i s 0 L L E L S R R A A R C V A V N N S u A E i E D D E M

M C L C A A K

60

62

64

12

109

I I I I 133

79

71

43

61

45

66

2 I 82

42

1 82

63

73

47

34

10

95 .... - -

w U\

UNivERSiTE

GAZiANTEP

GAZiOSMANPA~A

GEBZE Y. TEK. ENSTiTOSO

HACETTEPE

HARRAN

fNONO

iSTANBUL

iSTANBUL TEKNiK

iZMiR YOKSEK TEK. ENSTiTOSO

KAFKAS

K.MARA~ SOT<;:O iMAM

KARADENiz TEKNiK

KIRIKKALE

KOCAELi

MARMARA

MERSfN

MiMARSfNAN

MUGLA

MUSTAFA KEMAL

NiGDE

ONDOKUZ MA YIS ._ .. _._- _ .. -

A B D

1

49

60

32

31

11

50

34

66

25

33

37

31

58

29

34

6

42

32

39

8

A i v N u G A S i L T L M R T A A E N L R Y Y E A A

33

21 4

5

53 5

18 3

41 1

32 12

32 2

32 2 2

22 2

34 1

24 2

12 1

36 9

16 3 4

14 1

19 2 1

23 4 1

23 2

47 4

Tablo 5.3 (Devam)

F Y A i u V H N N U 0 J L A i B S F L A A N K S E T R L P N i A V L U A A 0 D S N i <;: R N N N i T A <;: i Y S D Y Y A D R K A A A A A N A E A

2

I 6 3 2

I 1

2

7 2 3 2

1 2 1 1

1

1

20

2 1 1

1 2

2 2 2

2 1

1 1

1

1 I

<;: B i 0 N

K A M Y S T D A Z A K N H

0 A Z E C Z A A N A R A i E - L P i K B i R i N R L H K M R i A T i i s 0 L L E L A U S Y A S S R R A A R C R S T C L T V A V N N S u A K Y A A Y A E i E D D E M

M A A N N A N C L <;: A A K

36

74

65

I 1 I 105

54

1 56

1 1 I 111

1 1 75

66

62

58

92

61

74

80

60

23

1 65

60

65

61 __ L--

W 0'1

UNivERSiTE

ORTA DOGU TEKNiK

OSMANGAZi

PAMUKKALE

SAKARYA

SEL<;:UK

SOLEYMAN DEMiREL

TRAKYA

ULUDAG

YILDIZ TEKNiK

YUZONCO YIL

ZONGULDAK KARAELMAS

TOP LAM

A B D

55

32

39

32

5

38

6

16

16

15

23

1614

i N G i L T E R E

35

4

14

42

33

23

22

31

23

16

28

1356

A v A u V

A S II L T S M R T A A U N L R Y Y Y A A A

5

I

10 3

I I

2

2

4 6

2

2

136 18 20

Tablo 5.3 (Devam)

F Y i u

H N N 0 J L A i B

F L A A N K S E R L P N i A V L A A 0 D S N i <;: N N N i T A <;: i S D Y Y A D R K A A A A N A E A

I I 2

I 4

3

I

4 I 8 I

2 I 3

2 3

2 1

81 10 10 3 1 64 16 5

<;: B i 0 N

K A M Y S T D A Z A K N II

0 A Z E C Z A A N A R A i E - L P i K B i R i N R L H K M R i A T i i s 0 L L E L A U S Y A S S R R A A R C R S T C L T V A V N N S II A K Y A A Y A E i E D D E M

M A A N N A N <;: L <;: A A K

94

41

58

75

54

I 64

31

63

55

I 39

56

2 7 1 1 3 2 4 6 2 1 1 1 1 3366

Tablo 5.4 Egitimlerine devan edenlerin iiniversitelere gore dagdlml.

Universite SaYI Abant izzet Baysal 40 Adnan Menderes 42 Afyon Kocatlepe 30 Akdeniz I 3 Anadolu I 14 I Ankara 36 Atatiirk 14 Bahkesir 38 Bogazis;i 6 Celal Bayar 38 Cumhuriyet 10 <;anakkale 0 sekizMart 47 <;ukurova 11 Dicle I 1 Dokuz Eyliil 28 Dumlupmar 29 Ege 8 Erciyes 6 Firat 6 Galatasaray 10 Gazi , 12 Gaziantep 2 Gaziosmanpa~ 45 Gebze Yiiksek Teknoloii Enstitiisii 43 Hacettepe 24 Harran 33 inonii I 12 istanbul 17 istanbul Tekni 28 izmir Ytiksek 1 eknoloji EnstitUsii 49 Kafkas I 35 Kahramanmara SiitS;ti imam 36 Karadeniz Tekn"k 7 Kmkkale 41 Kocaeli 57 Marmara 18 Mersin I 27 Mimar Sinan \ 6 Mugla i 33 Mustafa Kemal i 27 Nigde

, 46 Ondokuz MaYls I I Orta Dogu Teknik 36 Osmangazi 17 Pamukkale 39 Sakarya 59 Sels;uk 8 Stileyman Demirtjl 38 Trakya 8 Uludag 18 YIldlZ Teknik 19 Yiiztincti YlI 9 Zonguldak Karaelmas 32 TOPLAM 1.319

37

T ablo 55 EgltImlenm tamam ayara kd I ' , I onen erm iimverslte ere !lore a211ml.

Universite Y. Lisans Doktora Y. Lisans ve

Doktora

Abant izzet Baysal - 4 6 Adnan Menderes 10 3 1 Afyon Kocatepe 16 7 3 Akdeniz - 8 -

Anadolu 56 23 2 Ankara 3 61 7 Atatilrk 22 33 2 Bahkesir 11 14 -

Bogazic;:i 7 22 1 Celal Bayar 7 11 2 Cumhuriy_et 6 22 2 <:;anakkale On Sekiz Mart 6 3 1 <:;ukurova 5 58 6 Dicle 6 11 6 Dokuz Eyliil 5 35 3 Dumlupmar 17 2 6 Ege 25 27 -

Erciyes 6 31 1 Firat - 22 2 Galatasara~ - - -

Gazi 13 45 -

Gaziantep_ - 24 3 Gaziosrnanpa~a 6 7 4 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 8 3 2 Hacettepe 4 62 4 Harran 3 8 I inonii 1 20 12 istanbul 4 27 -

istanbul Teknik 1 26 5 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 1 8 -

Katkas 6 5 8 Kahramanmara~ Siitc;:ii imam 12 4 -

Karadeniz Teknik 10 - 58 Kmkkale 2 6 2 Kocaeli 6 2 2 Marmara 4 23 2 Mersin 13 5 4 Mimar Sinan 2 2 -

Mugia 19 2 -

Mustafa Kemal 9 5 9 Nigde 4 5 -Ondokuz MaYls 1 44 2 Orta Dogu Teknik 2 41 -

Osmangazi 1 1 18 Parnukkale 10 5 -

Sakarya 2 8 I Selc;:uk 3 26 -

Siileyman Demirel 4 11 -

Tr~a - 15 -

Uludag 1 26 7 YIIdiZ Teknik 1 21 2 Yiizilncii Y II - 17 7 Zonguldak Karaelmas 3 5 8

'TOPLAM 364 906 212

38

Tablo 5.6 Egitimini tamamlamadan donenlerin nedenlerine ve iiniversitelere gore dagIllml.

Universite Ba~anslzhk Saghk Diger

Abant izzet BaysaI 4 1 3 Adnan Menderes 1 - 2 Afyon Kocatepe 2 3 -

Akdeniz - - -

Anadolu 10 1 2 Ankara 1 1 3 Atatiirk - - 2 Bahkesir - - 3 Bogaziyi 3 - 2 CelaI Bayar - - -

Cumhuriyet 2 1 1 <;:anakkale Onsekiz Mart 1 1 1 <;:ukurova - - -

Dicle 1 - 4 Dokuz EyliiI - 1 7 Dumlupmar 2 2 -

Ege 1 2 3 Erciyes - 1 1 FIrat 2 - -

Galatasaray - - -

Gazi 10 - -

Gaziantep 3 - -

Gaziosmanpa~a 1 4 4 Gebze Yiiksek Teknoloii Enstitiisii 1 - 3 Hacettepe - 1 -

! Harran 2 1 3 inonii 8 - -

istanbul 3 1 54 1 istanbul Teknik 1 - 5 .' izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 3 - 4

Kafkas 3 1 -

\. Kahramanmara~ Siityii imam 4 - -

I Karadeniz Teknik 6 - -

Kmkkale 5 - -

Kocaeli - - -

Marmara 3 2 14 Mersin 1 2 3 Mimar Sinan 1 - 10 Mugla 4 - -

Mustafa Kemal - 1 1 Nigde 3 1 4 Ondokuz MaYIs - - -

Orta Dogu Teknik 2 1 1 Osmangazi - - 1 Pamukkale 1 - -

Sakarya 1 - -

Selyuk 17 - -

Siile)'man Demirel 1 - 1 Trakya 1 1 1 Uludag 5 2 -

YlldlZ Teknik 3 1 1 Yiiziincii YIl - 2 1

Zonguldak Karaelmas 3 - 3

TOPLAM 126 35 148

39

Tablo 5.7 Geri donmeyenlerin iiniversitelerine gore dagdlml.

Universite Miistafi Saydanlar istifa Edenler

Abant izzet Baysal 1 1 Adnan Menderes 3 -

Afyon Kocatepe 2 1 Akdeniz 1 -

Anadolu 1 -

Ankara 16 5 Ataturk 6 -

Bahkesir 5 -

Bogaziryi 1 1 Celal Bayar 1 2 Cumhuriyet 1 -

<;anakkale Onsekiz Mart 1 5 <;ukurova 2 -

Dicle 1 2 Dokuz Eyliil 1 2 Dumlupmar 5 -

Ege 5 2 Erciyes 1 -

Firat 1 1 Galatasaray - -

Gazi 10 5 Gaziantep 3 1 Gaziosmanpa~a 3 -

Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii - 5 Hacettepe 7 3 Harran 2 1 inonii 3 -

istanbul 1 4 istanbul Teknik 3 6 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 1 -

Katkas 4 -

Kahramanmara~ Siitryii imam 1 1 Karadeniz Teknik 11 -

Kmkkale 3 2 Kocaeli 1 6 Marmara 5 9 Mersin 4 1 MimarSinan 1 1 Mugla 4 3 Mustafa Kemal 5 3 Nigde 2 -

Ondokuz MaYls 2 1 Orta Dogu Teknik 4 7 Osmangazi 1 2 Pamukkale " -j

Sakarya 2 2 Selryuk - -

Slileyman Demirel 8 1 Trakya 3 2 Uludag 4 -

Ylldlz Teknik 4 " j

Yiiziincii YII 3 -

Zonguldak Karaelmas 2 -

TOPLAM 165 91

40

o Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan gonderilen ogrenciler

1 Subat 1999 itibanyla 1416 saYlh Kanun uyarmca Milli Egitim Bakanhgl kanahyla yurt dl~mda lisansustii ogrenim goren 1.005 ogrencinin tilkelere, ogrenim seviyelerine ve dallanna gore daglhml Tablo 5.8'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.8 Halen yurt dl~mda lisansiistii ogrenim goren Milli Egitim Bakanhgl bursiyerlerinin iilkelere gore dagdlml.

Yiiksek Lisans Doktora Toplam Ulke Fen Sosyal Fen Sosyal

ABD 182 70 382 162 796 Almanya 7 21 14 19 61 Fransa 3 4 1 3 11 ingiltere 4 2 76 54 136 isviyre - - 1 - 1

TOPLAM 196 97 474 238 1.005

Egitim Faktiltelerinin 1997 Ylh iyerisinde yeniden yapIlandmlmasl sonucunda, bu fakultelerin ogretim uyesi ihtiyaclm goz ontine alan Milli Egitim Bakanhgl ve Ytiksekogretim Kurulu, 1416 saYllI Kanun yeryevesinde 1.000 ki~ilik kontenjan aYlrarak bunun 750 tanesini Ggretmen Yeti.$tirme programlanna tahsis etmi~tir. Yine Ytiksekogretim Kurulu'nun alml~ oldugu, her tiniversitede rektarliige bagh bir enformatik boliimu kurulmasl karan dogrultusunda, 171 kontenjan Bilgisayar Bilimleri (yazlhm ve donamm) alanma aynlml~tlf. Aynca, Hukuk iyin 69, Felsefe ve Din Bilimleri iyin ise 10 kontenjan aynlml~tlr. Bu adaylan belirlemek iyin OSYM tarafmdan 12 Ekim 1997 tarihinde yapllan ve Lisansustu Egitim Giri.$ Sznavz'na (LES) benzer nitelikteki Yurt Dz.$z Lisansustu Sznavz (YLS) sonucunda seyilen 385 ki~inin daglhml Tablo 5.9'da verilmi~tir. Seyilen adaylann buytik bir yogunlugu, halen tilkemizde yabancl dil egitimi almaktadlr. Bo~ kalan kontenjanlar iyin MEB ve YOK tarafmdan yapIlan duzenlemeler Bolum 6' da anlatllml~tlr.

5.1.2 Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan yap dan diizenlemeler

Yurtdl~ma burslu ogrenci gonderme i~lemine Cumhuriyet'in ilanmdan kIsa bir sure sonra ba~lanml~ ve bu ~ekilde ogrenim goren elemanlar tilkemizin kalkmmasma buytik katkIlarda bulunmu~lardlr. Ancak, son yIllarda buyuk oranda artan ve nitelik aylsmdan da giderek karma~lkla~an ogretim uyesi ihtiyaci kar~lsmda, bu alanda kahcI bir politika olu~turulamaml~, kurumlar araSI koordinasyon saglanamaml~ ve yurt iyindeki imkanlar yeterince degerlendirilememi~tir.

Ytiksekogretim Kurulu, ogretim uyesi ve ara~tmcllann yurt iyinde ve yurt dl~mda yeti~tirilmesi iyin gerekli yah~malann uyum ve butunltik iyinde yuruttilmesini saglamak amaclyla, Ggretim Uyesi ve Ara.$tzrzcz Yeti.$tirme Kurulu'nu olu~turmu~ ve bununla ilgili yonetmelik 22543 saYlh ve 3 Subat 1996 tarihli Resmi Gazete'de

41

Tablo 5.9 Milli Egitim Bakanbgl tarafmdan verilen yurt dl~l kontenjanlarma yerle~tirilen adaylarm dagdlml.

Alan ABD ingiltere Fransa Almanya Genel

A B A B A B A B A B Toplam Bilgisayar Donamml 18 32 18 32 50 Bilgisayar Yaz1l1ml 33 40 33 40 73 Biyoloji Egitimi 6 7 5 3 14 7 21 Cografya Egitimi 3 1 4 4 Felsefe ve Din Bilimleri 7 2 1 7 3 10 Fen Bilgisi Egitimi 6 5 6 5 11 Fizik Egitimi 3 6 5 2 5 13 8 21 Hukuk l3 11 5 1 3 9 21 21 42 ingilizce Egitimi 12 3 15 15

f:j Kimya Egitimi 3 2 1 1 4 8 3 11 Matematik Egitimi l3 9 4 4 11 28 13 41 Muzik Egitimi 1 1 1 Okul Oncesi Egitimi 30 7 30 7 37 Qg}"etim Teknolojisi 14 7 14 7 21 Ozel Egitim 5 1 5 1 6 Resim Egitimi 1 1 1 Smlf Ogretmenligj 6 6 6 Sosyal Bilgiler Egitimi 1 5 2 3 6 5 11 Tarih Egitimi 1 1 1 2 1 3 TOPLAM 160 146 26 12 31 10 217_ L-168_ 385

----

A = Kursa Katllan; B = Kurs Dl~l

yaYllllanml~tlr. On be~ iiyeden olu~an Ogretim Uyesi ve Ara~tlflCl Yeti~tirme Kurulu'nun kompozisyonu a~aglda belirtilmi~tir:

• Milli Egitim Bakanhgl 'nca gorevlendirilecek bir iiye, • Yiiksekogretim Kurulu Ba~kanl'nca, Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu Uyeleri

arasllldan gorevlendirilecek bir iiye, • Devlet Planlama Te~kilatl Miiste~arhgl'nca gorevlendirilecek bir iiye, • TUBiT AK Ba~kall1 'nca gorevlendirilecek bir iiye • Ogrenci Seyme ve Y erle~tirme Merkezi Ba~kanl, • Yiiksekogretim Kurulu Ba~kanl'nca Yiiksekogretim Kurulu'nun ve rektorlerin

gorii~leri allllarak, ogretim iiyesi ve ara~tlflCl yeti~tirme konusunda deneyim sahibi, akademik yah~malan ile temayiiz etmi~ hal en gorevde veya emekli olan ogretim iiyeleri arasllldan seyilecek on iiye.

Yiiksekogretim Kurulu, yurt dl~llldaki lisansiistii egitimin pahah olmaSl nedeniyle, Ogretim Uyesi ve Ara~tlflCl Yeti~tirme Kurulu'nun onerileri dogrultusunda a~agldaki kararlarl alml~tlf:

• Adaylar, gidecekleri yabancl iilkenin diline vaklf olmahdlr. Aksi takdirde, bu ki~ilerin egitimlerini giiyliikle yaptlklan veya egitimlerini tamamlayamadan geri dondiikleri belirlenmi~tir. Bu nedenle, yurt dl~lllda yabancl dil egitimi yapilmasllla kesinlikle onay verilmemekte; Amerika Birle~ik Devletleri'ne gidecek adaylann TOEFL slllavllldan 550'den, ingiltere'ye gidecek adaylarlll fELTS slllavmdan 6,5'den az olmamak ko~uluyla ba~vurduklarl iiniversitelerin yabancl dil puanl ile ilgili ko~ulunu Tiirkiye'de saglamalarl istenmektedir. Diger dillerin soz konusu oldugu iilkelere lisansiistii egitim iyin gonderilecek adaylar iyin ise, ilgili iilkede lisansiistii egitimi takip edebilecek diizeyde dil bilgisine sahip oiduklarllla dair bir belgeyi, ilgili iilkelerin kiiltiir merkezlerinden veya e~deger kurulu~larllldan

getirmeleri istenmektedir.

• Son Yillarda yurt dl~llldaki egitim sistemlerinde biiyiik degi~iklikler olmu~tur. Lisans programlarllldaki egilim, ogrencilerin kendi bran~larlllda ihtisasla~malan yerine ogrencilere formasyon verme yoniindedir. Yiiksek lisans programlan, genellikle kendi alanlannda derinlik kazanmak isteyen ogrenciler tarafllldan tercih edilmektedir ve bu programlarlll yogunlugu tezsiz yiiksek lisans programlarldlr. Lisansiistii yah~malarlll en yogun yapIldlgl iilke olan Amerika Birle~ik

Devletleri'nde yIlda yakla~lk 400.000 yiiksek lisans derecesi verilmektedir. Bunlarlll % 85'i tezsiz yiiksek lisans derecesidir. Yiiksekogretim Kurulu, yiiksek lisans derecesi almak iyin yurt dl~llla ara~tlrma gorevlisi gondermemekte, sadece doktora egitimine izin vermektedir.

• Y urtdl~llldaki lisansiistii egitim mutlaka belli bir kalitenin iizerindeki yiiksekogretim kurumlarlllda yapIlmahdlr. Yiiksekogretim Kurulu, yurtdl~lllda

doktora egitimi iyin gidilebilecek iiniversiteleri alan bazlllda belirlemi~tir.

Universitelerin siralanmaslllda Amerika Birle~ik Devletleri iyin National Research Council tarafllldan yaYllllanan Research Doctorate Programs in the United States, ingiltere iyin ise Higher Education Funding Councils for England, Scotland and Wales tarafllldan yapllan degerlendirme sonuylan baz olarak ahnml~t1r.

43

5.2 Yurt i-ri Lisansiistii Prograinlarmm Etkin Hale Getirilmesi

Ogretim uyesi aC;lgml kapamak amaclyla yurt dl~ma eleman gonderilmesinin yam sua, yurt iC;i kaynaklanmlzm da etkili kullamlmaslyla hem buyuk tasarruflann saglanacagl, hem de tiniversitelerimizdeki ara~tIrma potansiyelinin verimli olarak kullamlacagl bilincinde olan Yuksekogretim Kurulu, bu konuyla ilgili olarak onemli giri~imlerde bulunmu~tur.

16 KaSlm 1983 tarihinde yururluge konan Bir Oniversite Adma Bir Diger Oniversitede LisansiistU Egitim Goren Ara~tlrma Gorevlileri Hakkmda Yonetmelige i~lerlik kazandmnak ic;in Lisansiistii Egitim Yonetmeliginde degi~ik1ik yapIlarak, geli~mekte olan universitelerin ara~tlrma gorevlilerinin geli~mi~ universitelerde smaVSlZ olarak lisansustU egitime ba~lamalan saglanml~tu. Son UC; Yllda, 35. madde c;erc;evesinde gorevlendirilen ara~tuma gorevlisi sayIlannm lisansustU egitim yapmakta olduklan universitelere gore daglhml Tablo 5.10'da verilmi~tir.

Tablo 5.10 35. madde -rer-revesinde gorevlendirilen ara~tlrma gorevlilerinin lisansiistii egitim yaptddan iiniversitelere gore dagdlml.

Universite 1997 1998 1999'

Anadolu - 2 -

Ankara 134 202 25 Atatlirk 2 9 -

Bogazic;:i 9 7 2 Cumhuriyet - 1 -

<:::ukurova 5 32 4 Dokuz Ey)lil 18 70 12 Dumlupmar - 1 -

Ege 17 42 4 Erciyes - 2 -

Fuat - 6 -

Gazi 23 91 8 Gaziantep - 1 -

Gebze Ytiksek Teknoloji - 2 -

Hacettep_e 24 72 17 inonli 1 --- -

istanbul 31 53 13 istanbul Teknik 20 50 7 izmir Yliksek Teknoloji - 1 -

Karadeniz Teknik 3 38 3 Marmara 9 18 2 Mimar Sinan 1 5 1 Mugla - 1 -

Ondokuz MaYls - 7 -

Orta DoguTeknik 19 69 7 Osmangazi - 1 -

Sakarya - 12 -

Selc;:uk 2 32 -

Slileyman Demirel - 2 -

Trakya - 2 -

Uludag - 2 2 Y lldlz Teknik 3 8 2 Ylizlincli Yll - 3 -

TOPLAM 320 845 109 9 ~ubat 1999 tarihi itibanyla.

44

Aynca, bu programm ba~anya ula~abilmesi iyin Ankara, Atatiirk, Bogaziyi, Cukurova, Dokuz EylUI, Hacettepe, istanbul Teknik ve Orta Dogu Teknik Universiteleri kampuslarmda 1996 yllmda ba~latIlan yurt ve stiidyo apartman komplekslerinin bUyUk bir yogunlugu tamamlanarak hizmete sokulmu~tur.

Ogretim Uyelerinin yeti~tirilmesinde, yurt iyindeki geli~mi~ liniversitelerimizin daha aktif bir ~ekilde devreye sokulmasml ve ozellikle ileri oldugumuz alanlarda gereksiz yere yurt dl~ma e1eman gondererek kaynak savurganhgml onlemeyi hedefleyen Yurt ki Lisansiistii Program Ian projesi, 1998 Yllmm sonlarma dogru ba~latIlml~tlr. Bu proje, aym zamanda Bilim ve Teknoloji YUksek Kurulu'nun 25 Agustos 1997 tarihli toplantlSlnda alml~ oldugu 5-c karanm da (Beyin QUcU Kaynaklarmm Yonetimine ili~kin Mevzuat DUzenlemeleri) hayata geyirmektedir. Projede, lisansUstU programlara ba~layacak adaylar once merkezi smavla belirlenecek, daha soma ise geli~mi~

Universitelerimizde lisansUstii ogrenim goreceklerdir.

Bu programm ba~anya ula~masl, programa ba~layacak adaylann nitelikli olmasma baghdlr. Bu nedenle, ba~vuracak adaylann belirli bir not ortalamasma ve LES (LisansUstU Egitimi Qiri~ SmavI) puanma sahip olmalan istenmi~tir.

Universitelerin ihtiyaci goz online almarak ilan edilen 400 kontenjan iyin 14 - 25 Arahk 1998 tarihleri arasmda toplam 518 ki~i ba~vuru yapml~tIr. Adayhk iyin belirtilen ko~ullara uymayan 91 ki~i OSYM tarafmdan elenmi~ ve 427 ki~i sozlU smava yagmlml~tIr. SozlU smavlar, 28 - 29 Ocak 1999 tarihlerinde YUksekogretim Kurulu binasmda yapIlml~tlr. 66 aday sozlU smava katIlmaml~, sozlU smav sonucunda ise 208 aday seyilmi~tir. Bu adaylar, seyilmi~ olduklarl Universitelerin ara~tIrma gorevlisi kadrolanna 15 - 19 ~ubat 1999 tarihleri arasmda atanml~lardlf.

Ogretim Uyesi olmak iyin lisansUstii egitime ba~layacak adaylann yabanci bir dilde okuduklanm yok iyi anlamalarl gerekir. Bu nedenle, ara~tlrma gorevlisi kadrolarma atanmak Uzere seyilen adaylann Kamu Personeli Yabanci Dil Bilgisi Seviyesi Tespit SmavI'ndan (KPDS) en az 60 puan almalan istenmi~tir. Yabanci dil bilgisi yeterli olmayanlar, Orta Dogu Teknik Universitesi Yabanci Dil Hazlrhk Okulu'nda 6 ayhk kursa tabi tutulacaktIr. Bu sUre sonunda KPDS' den en az 60 puan alanlar lisansUstU egitime ba~layacaklar, aksi takdirde atandlklan Universite ile ili~ikleri kesilecektir.

Yukarlda sozU edilen yurtiyinde ogretim Uyesi yeti~tirme projesi yeryevesinde yapIlacak lisansUstU yah~malara mali destek saglamak iyin Maliye Bakanhgl yetkiklileri ile gorU~UlmU~ ve Katma Biitr;eli jdareler 1999 Mali Ydl Biitr;e Kanunu Tasansl'na a~agldaki 11. madde eklenmi~tir:

Ogretim Uyesi YetioJtirme Projesi kapsammda yurtir;indeki yiiksekogretim kurumlannda lisansiistii egitim yaptmlacak araoJtlrma gorevlileri, Ogrenci Ser;me ve YerleoJtirme Merkezi tarafindan yapzlacak merkezi smavla ser;ilirler.

Smavda baoJanh olanlar, yiiksekogretim kurumlarmm atama izni verilmioJ araoJtlrma gorevlisi kadrolanna atamrlar ve onceden tespit edilecek Yiiksekogretim kurumlannda lisansiistii egitim yapmak iizere 2547 saYlh Kanunun 35. maddesine gore gorevlendirilirler.

45

Yuksek6gretim Kurulu Butr;esinin 111-01-3-352-900 (Ggretim Uyesi Yeti§tirme Projesi) tertibine konan 6denek, cari harcamalarda kullamlmak uzere (personel harir;) bu Proje kapsammda lisansustu egitim veren yuksek6gretim kurumlanmn butr;elerine, gorevlendirilen 6grencilerin saYllan ve 6grenim alanlan dikkate almarak Yuksekogretim Kurulu 'nun teklifi uzerine Maliye Bakanlzgl 'nca aktanlzr.

Lisansustu egitimi yaptlracak iiniversiteye, Fen ve Saghk Bilimleri Enstitiilerine bagh programlarda egitim gorecek ara~tuma gorevlisi ba~ma Yllda 6.500 dolar, Sosyal Bilimler Enstitiisune bagh programlarda egitim gorecek ara~turma gorevlisi ba~ma ise Yllda 4.500 dolar odeme yapIlacaktlr.

5.3 Yurt Dl~lDa Eleman Gondermede Mevzuat Diizenlemesi

Yurt dl~mdaki lisansustu egitimin pahah olmasl nedeniyle, devletin bu konuda ayudlgl kaynaklar en verimli ~ekilde degerlendirilmeli ve gorgu-bilgi edinmek veya yabanci dil ogrenmek amaclyla yurt dl~ma gidi~lere kesinlikle izin verilmemelidir. Kurulumuzun bu konuyla ilgili onerileri a~aglda ozetlenmi~tir:

1. Yurt dl~ma burslu statiide eleman gonderme i~lemleri, bunlann akademik geli~melerinin kontrolu, egitim ucretleri ile maa~ odemeleri tek bir kanaldan ve Ggretim Uyesi ve Ara§tlncl Yeti§tirme Kurulu tarafmdan yapllmahdu.

2. Adaylar, gidecekleri yabanci iilkenin diline vaklf olmahdu. Aksi takdirde, bu ki~ilerin egitimlerini guc;liikle yaptlklan veya egitimlerini tamamlayamadan geri dondukleri belirlenmi~tir. Yabanci dil egitimi, ozellikle son on yll ic;erisinde iilkemizde yok geli~mi~tir. Bu nedenle, yabanci dil bilgisi belirli bir seviyeye gelmemi~ elemanlar yurt dl~ma gonderilmemelidir.

3. Y urt dl~mdaki lisansustu egitim, mutlaka belirli bir kalitenin uzerindeki yiiksekogretim kurumlarmda yapIlmahdu. Yuksekogretim Kurulu, yurt dl~mda ogrenim gorulebilecek universiteleri alan bazmda belirlemi~tir.

4. Yurt dl~ma eleman gondermede ana amacm doktora egitimi olmasl gereklidir. Doktora egitimi ic;in sadece Yuksekogretim Kurulu'nca belirlenen en iyi iiniversitelere ogrenci gonderilmelidir. Yuksek lisans egitimi ic;in yurt dl~ma eleman gonderme, ancak c;ok klSlth alanlarda (diger kamu kurum ve kurulu~larl, meslek yuksekokullarl, egitim fakulteleri ve ulkemizde yeterince geli~memi~ bazl alanlar ic;in) olmah ve bu ki~iler amaca en uygun yiiksekogretim kurumlanna gonderilmelidir. Aksi takdirde, yurt dl~mdaki suadan universitelerde yapllacak yuksek lisans ve doktora egitimi, kaynak israfmdan oteye gitmeyecektir.

5. 2547 saYlh Kanun'un 33. maddesi c;erc;evesinde yurdl~ma giden ara~tlrma gorevlileri ile 1416 saYlh Kanun ile Milli Egitim Bakanhgl'nm yurtdl~ma gonderdigi ogrencilere aym ucret (ayda 1100 $) odenmektedir. Diger kamu kurum ve kurulu~larmdan yurtdl~ma gonderilen memurlara bunun c;ok uzerinde para verilmektedir. Yurtdl~ma gitmenin ana amaCI, para biriktirmek olmamahdu. Oncelikle, degi~ik kurumlardan yurtdl~ma aym amac;la, yani lisansustu egitim yapmak uzere gonderilen ki~ilere benzer ucretler odenmelidir. Verilen maa~larm iilkelere ve iilkelerdeki bolgelere gore yeniden duzenlenmesinde yarar vardlr. Omegin, ingiltere'deki ara~tlrma gorevlileri ic;in odenen maa~ 725 £ (1100 $ kar~lhgl) dolaymdadlr. Buna kar~lhk, British Council tarafmdan verilen British Chevening Scholarships, Londra dl~mda bulunan bursiyerlere ayda 507 £,

46

Londra'dakilere ise 608 £ vermektedir. Buradan, devletimizin ne kadar comert davrandlgl a9lk9a goriilmektedir. Verilecek ticretin belirlenmesindeki ana amacm, bu ki~ilerin yurtdl~mda lisanstistti egitimlerini yapmalan oldugu, aile ge9indirmek i9in olmadlgl mutlaka goz ontine ahnmahdIr.

6. Yurt dl~ma gonderilecek ki~ilerin ancak ogrenci stattistinde gonderilmeleri ve kamu gorevlilerinin egitimleri stiresince izinli sayllmalan ~eklinde mevzuat degi~ikligine gidilmesi yararh olacaktIr.

7. ~u andaki uygulanan sistemde, yurt dl~ma doktora egitimi i9in gidenlerin egitim ticretleri ve maa~lan 4 YII boyunca odenmektedir. Doktora egitiminin sfuesi, hi9bir ~ekilde onceden kestirilemez. Bu nedenle, 4 Ylhm tamamlayanlann stirelerinin uzatllmasmda ge~itli gti9ltikler 9lkmaktadIr. Aynca, temel bilimler ve mtihendislik alanlannda, ba~anh ogrenciler i9in yurt dl~mdaki tiniversitelerden burs bulma olaslhgl 90k ytiksektir. Sosyal bilimler alanmda ise, tUm egitim boyunca yurt dl~mda zaman ge9irmek gereksizdir. <;tinkti, bu alanlardaki tez konusu, ogrenci tarafmdan se9ilmekte ve tez danl~manl buna gore belirlenmektedir. Bu ogrenciler, tez konularml genellikle Ttirkiye tizerine yaptlklarl i9in, zamanlannm bir klsmml Ttirkiye'de ge9irmektedir. Bu nedenle, a~agldaki ~ekildeki bir dtizenlemeye gidilmelidir:

• Temel bilimler ve mtihendislik alanlannda yurt dl~ma gonderilecek adaylar i9in harcanacak maksimum miktar onceden belirlenmelidir (ornegin, 45.000 dolar). Bu miktar, egitim ticreti ile ki~iye odenecek maa~l kapsamahdIr. Bu ki~ilerin yurt dl~mdan burs almalan te~vikedilmelidir.

• Sosyal bilimler alamndaki doktora programlarl, mtimktin oldugu ol9tide yurt i9i - yurt dl~l entegre programlar ~eklinde dtizenlenmelidir.

• Doktora somaSI ara~tIrma yapmak tizere yurt dl~ma gidecek olanlar da bu program i9ine dahil edilmelidir.

8. Yurt dl~mdaki ogrenciler akademik olarak izlenmeli ve bu ama9la btitgeye yeterli odenek konulmahdlr.

5.4 Ogretim Elemanlan Maa~lan

Nitelikli ogretim tiyesi ve ders veren ogretim elemanl a9lgl, ytiksekogretimdeki kapasite artmmmm ontindeki en temel darbogazdlr. Bunun ba~hca nedeni ise, ogretim elemanlanna halen odenmekte olan son derece dti~tik ticretlerdir. Ogretim tiyeligi meslegi cazibesini kaybetmekte ve nitelikli ki~iler ozel sektOrde 9ah~maYI tercih etmektedirler.

<;e~itli kademelerdeki ogretim elemanlanna halen odenmekte olan brtit ve net ayhk ticretler TL ve ABD dolarl cinsinden Tablo 5.l1 'de gosterilmi~tir.

47

Tablo 5.11 Ogretim elemanlarmm ayhk briit ve net iicretleri.

Unvan Kademesi Briit Ayhk Ucret Net ~yhk Ucret

TL ABD$ TL ABD$ 1. Derece Prof. (4 yIlhk) 586.144.000 1.637 378.628.000 1.058 1. Derece Profesor 510.043.000 1.424 340.029.000 950 1. Derece DOyent 417.321.000 1.166 278.214.000 777 3. Derece Y. DOyent 352.308.000 984 225.783.000 631 1. Derece Ogretim Gorevlisi 321.422.000 898 207.806.000 580 1. Derece Okutman 321.422.000 898 207.806.000 580 1. Derece U zman 321.422.000 898 207.806.000 580 7. Derece Ara~tIrma Gor. 213.551.000 597 157.960.000 441

5.4.1 Ogretim elemanlan maa~lanDln yurt i.;indeki maa~larla kar~da~tlnlmasl

Toplu Konut idaresi Ba~kanhgl tarafmdan sozle~meli personele 1.1.1999 tarihi itibarlyla odenen tavan ve taban brut ucretler, Tablo 5.12'de gosterilmi~tir. Bu personele aynca, 4 normal ve 2 te~vik olmak Uzere, 6 ikramiye verilmektedir.

Tablo 5.12 Kadro kar~lhgl sozle~meli personelin ayhk briit iicretleri.

Unvan Ucret (TL)

Tavan Taban Ba~kan 420.313.185 420.313.186 Ba~kan Yardlmclsl 338.726.519 170.222.972 Daire Ba~kam 321.532.280 154.748.156 I. Hukuk MU~aviri 338.725.200 91.989.182 Uzman 310.356.024 91.989.182 U zman Yardlmclsl 217.507.130 58.460.415

Rekabetin Korunmasl Hakkmdaki 4054 saYlh Kanun'un 37. maddesinde, Kurul Ba~kan ve uyelerin ayhk ucretlerinin, en yuksek devlet memurunun her tUrlU odemeler dahil UcretIerinin iki katml geymemek Uzere, Sanayi ve Ticaret Bakanhgl 'nm teklifi ile Bakanlar Kurulu'nca tespit edilecegi, Kurum personelinin ucret ve diger mali haklarmm ise, birinci fIkradaki Ucretler ve bunlarda degi~iklik yapllmasma ili~kin esaslar yeryevesinde, Ba~kanhgm teklifi uzerine Kurulca belirlenecegi ongorUlmu~tUr. Bu hUkme gore halen odenen ayhk net Ucretler Tablo 5.13 'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.13 Rekabet Kurumu'nda .;ah~anlara odenen ayhk net iicretler.

Unvan Ucret (TL) Ba~kan Yardimcisl 725.000.000 Daire Ba~kam 650.000.000 1. Derece Sube MUdUrU 517.000.000 3. Derece Sef 303.000.000 9. Derece Memur 225.000.000

48

Bunlara ek olarak, bu personele 6 adet ikramiye odenmektedir. ikramiyelerin dahil edilmesiyle elde edilen ayhk ticretler Tablo 5.l4'te verilmi~tir.

Tablo 5.14 Rekabet Kurumu'nda ~ah~anlara odenen ayhk net iicretler (ikramiye dahil).

Unvan Ucret (TL) Ba~kan Yardlmclsl 1.087.000.000 Daire Ba~kanl 975.000.000 1. Derece Sube Mudtiru 775.000.000 3. Derece Sef 454.000.000 9. Derece Memur 337.000.000

Bun-a gore, 4 Yllhk bir profesore odenen ayhk net ucret, Rekabet Kurumu'nda bir ~ube mtidtiriine odenen net ucretin yansma kar~lhk gelmektedir. Keza, 3. dereceden bir dOyentin aldlgl ucret, Rekabet Kurumu'nda gorevli 3. derece ~efin aldlgl ucretin yarlSldlf.

Vaklf tiniversitelerinde yah~an profesorlere odenen ortalama ayhk ucret, 3.000 ile 5.000 ABD dolan arasmdadlr. Buradan gorUlecegi gibi, vaklf ve devlet universiteleri arasmdaki maa~ farkl, 3 ile 5 kat arasmda degi~mektedir.

5.4.2 Ogretim elemanlan maa~larmm yurt maa~larla

kar~da~tIrdmasl

Ogretim uyesi maa~larmm Ulkelere gore degi~imi her zaman merak konusu olmu~tur. Ancak maa~lan, Ulkelerin para birimleri arasmdaki donu~tim kurlanm kullanarak kar~lla~tlfmanm geyerliligi tartl~mahdlr. Ornegin, Amerika Birle~ik Devletleri'nde (ABD) yllda 60.000 ABD dolan alan bir ogretim uyesinin, Kanada'daki bir tiniversiteden teklif aldlgml ve kendisine yIlhk olarak 85.000 Kanada dolarl teklif edildigini varsayahm. ~apraz kurlara gore 1 ABD dolan, 1,51 Kanada dolarma e~it olduguna gore, ogretim tiyesinin eline 56.291 ABD Dolarl geyecektir. Bu durumda, ogretim uyesine gelen teklifin cazip olmadlgl dti~iinUlebilir. Acaba geryekte durum boyle midir?

Yukandaki hesaplamada, ogretim uyesinin paraYl Kanada'da kazandlgl ancak, bu parayl ABD' de harcadlgl varsayIlml~tlr. Halbuki, ogretim uyesi alacagl parayl Kanada'da harcayacaktlr. Bu nedenle, kazamlan paramn satmalrna giicii dikkate ahnmah ve maa~ kar~Ila~tlrmalan, her Ulkedeki gergek rnaa#ar arasmda yapIlmahdlr. Bu amayla Satmalrna Giicii Paritesi (SGP), bir olyUm araCl olarak kullamlmaktadlr. SGP, farkh harcama kategorilerindeki mal ve hizmetlerden olu~an bir grubun, degi~ik Ulkelerde satm almabilmesi iyin harcanacak miktarl gostermektedir.

Degi~ik Ulkelerdeki maa~ kar~Ila~tIrmalanm daha saglam bir zemine oturtabilmek iyin ogretim uyesinin, bulundugu Ulke para birimi cinsinden eline geyen maa~, M, satmalma gucu paritesi, s, ile deflate edilerek satmalma gtictiniin ABD dolarl cinsinden e~degeri, M*, a~agldaki ~ekilde hesaplamr:

49

Degi~ik Ulkelerde profesor, do<;ent ve yardlmcl do<;ent unvanlanna kar~lhk gelen ogretim uyelerinin, 0 ulke para birimi cinsinden Yllhk brUt maa~lan Tablo 5.l5'te gosterilmi~tir. Bu maa~lann yukanda anlatlldlgl ~ekilde hesaplanan ABD dolan cinsinden e~degerleri ise Tablo 5.16'da verilmi~tir. Aynca, bu maa~larm ABD'deki maa~lara gore yuzde degi~imi a~agldaki formUl kullamlarak hesaplanml~ ve aym

tabloda gosterilmi~tir:

(M* -M* )

% Degi~im = * ABO x100 M ABO

Buradan gortildugu gibi, tablodaki ulkeler arasmdaki en du~uk maa~, Ulkemizdeki

ogretim uyeleri tarafmdan ahnmaktadlr.

5.4.3 Ogretim elemanlarl maa~larmm yeniden diizenlenmesi

Yukanda da a<;lk<;a ortaya konuldugu gibi, ogretim elemanlarma odenen ayhk ucretlerde koklu bir duzenleme artlk ka<;lmlmaz hale gelmi~tir. Ayhk net ucretlerin, ara~tlrma gorevlisi i<;in 700, ogretim gorevlisi i<;in 1.100, yardlmcl do<;ent i<;in 1.500, do<;ent i<;in 1.800 ve profesor i<;in 2.000 ABD dolarl olacak bi<;imde bir duzenleme yapllarak, baz ucretlerin bu duzeylerde sabit tutulmasmm saglanmasl, soruna koklu

bir <;ozUffi getirecektir.

Meslek ytiksekokullarmda, ilgili alanda meslegini icra etmekte olan deneyimli ki~ilerin saat ba~ma ders ucreti ile istihdam edilmeleri ve ogrencilerin ogrenimlerinin onemli bir klsmlm i~letmelerde i~ba~mda egitimle gormeleri yo luna gidilmesi, on lisans programlarmdaki hedeflere ula~ma baklmmdan yararh ve zorunlu gorulmektedir. Bunun i<;in, saat ba~ma ders ucretlerinin ger<;ek<;i duzeylere ytikseltilmesi ve ozel sektor kurulu~larma zorunluluk ve te~vikler getirilmesinde yarar

vardlr.

Yabancl uyruklu ogretim elemanlanmn istihdammda a~Ilmasl <;ok zaman kar~Ila~Ilan gu<;lUkler ve bfuokratik engeller vardu. Nihai onay yetkisi YUksekogretim Kurulu'na verilerek, tiniversiteler bu konuda tamamen serbest buakllmahdu.

50

Tablo 5.15 Degi~ik iilkelerdeki briit ogretim iiyesi maa~larI.

Dike Unvan ABD Avustralya Giiney Afrika ingiltere Kanada Singapur Tiirkiye Yeni Zelanda

(US$) (A$) (Rand) (£) (C$) (S$) (Milyon TL) (NZ$) y'Doyent 41.041 49.432 76.123 26.482 48.208 66.578 4.228 48.321 DOyent 49.695 59.600 96.306 32.487 61.415 104.695 5.008 64.295 Profesor 67.415 70.051 109.217 33.882 61.180 149.585 7.033 77.725

~- - - ------

Not: Tiirkiye dl~mdaki veriler, Ong ve Mitchell (1998) tarafmdan yazilan makaleden ahnml~tlr.

VI

Tablo 5.16 Degi~ik iilkelerdeki briit maa~larm, satmalma giicii paritesi kullamlarak ABD dolan cinsinden hesaplanan degerleri.

Unvan ABD Avustralya Giiney Afrika ingiltere Kanada Singapur Tiirkiye Yeni Zelanda ABD Dolan Cinsinden Maa~lar

Y. DOyent 41.041 47.992 23.641 35.309 40.511 53.692 15.740 36.060 DOyent 49.695 57.864 29.909 43.316 51.609 84.431 18.644 47.981 Profesor 67.415 68.011 33.918 45.176 51.412 120.633 26.187 58.004

ABD Maa~larma Gore Yiizde Degi~im Y. DOyent 100 17 - 42 - 14 - 1 31 - 62 - 12 DOyent 100 16 - 40 -13 4 70 - 62 -3 Profesor 100 1 - 50 - 33 - 24 79 - 61 - 14 ORTALAMA 100 11 - 44 - 20 -7 60 - 62 - 10

--------

Boliim 6

Program Geli~tirme

Geli~mi~ iilkelerin aksine, iiniversitelerimizce verilen diplomalar aym zamanda bu diplomalarda belirtilen mesleklerin icra edilmesine ehliyet ve ruhsat niteligi de ta~lmaktadlr. Bu durum, iiniversitelerimizde yerle~ik, <;ogu kez birbiri ile kan~tmlan ve yanh~ yorumlanan ozerklik ve akademik hiirriyet anlaYl~l ile birle~ince,

iiniversitelerimizde zaman i<;inde fevkalade statik, degi~tirilmesi olduk<;a gii<; bir program ve miifredat yaplsl olu~mu~tur.

Giiniimiizde diplomaya yonelik programlarla bunlann i<;eriklerinin olu~turulmasl ve yiiksekogretimle istihdam arasmdaki ili~kinin kurulmasmdaki belirleyici unsur, teknolojik geli~melerdir. i<;inde bulundugumuz ve goriiniir gelecekte ge<;erliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonktiiriin gerektirdigi yiiksekogretim mezunu ki~ilerde aranan temel nitelikleri a~agldaki ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

• Disiplinlerarasl proje gruplannda <;ah~abilme yetenegi, • Kendi dilinde ve en az bir yabancl dilde yazlh ve sozlii ileti~im yetenegi, • Bilgisayar okuryazarlzgl, • Bir mesleki alanda derinlik yamnda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda geni~lik

(omegin, makine miihendisligi ogrencisinin <;evre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile, iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri iilkelerdeki lisans programlan siirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim iiyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla yiikiimlii klhnmaktadlr. Soz konusu degi~ikliklerin ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde diizenlenmesi, • Miifredatlar ve ders i<;eriklerinde grup <;ah~masml i<;eren proje ve tasanmlarm

aguhgmm artmlmasl, • Bilgisayar uygulamalannm her dersin i<;erigindeki aglrhgmm artmlmasl, • Alanlar ve disiplinler arasmdaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann

genelle~tirilmesi.

Ulkemiz iiniversitelerinde bu yonde degi~iklikler yapllmasl olduk<;a zordur. Ciinkii, bu yone gidilmesi halinde bir<;ok bOliimiin kapanmasl gerekecek ve <;ok saYlda ogretim iiyesinin verebilecegi ders kalmayabilecektir.

Yukanda ozetlenen geli~meler l~lgmda ve de iilkemize ozgii zorluklara ragmen, ogretmen yeti~tirme ve meslek yiiksekokulu alanlanndaki program geli~tirme

<;ah~malan a~aglda ozetlenmi~tir.

52

6.1 Ogretmen Yeti~tirme

6.1.1 YOKJDiinya Bankasl Milli Egitimi Geli~tirme Projesi - Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi

Milli Egitimi Geli~tirme Projesinin Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi bolUmU, 1 Arahk 1994 tarihinde, Us: yIlhk bir proje olarak ba~laml~tu. Proje, once Arahk 1997'den Haziran 1998'e, daha sonra Arahk 1998'e ve son olarak da 30 Haziran 1999'a kadar olmak uzere us: kez uzatIlml~t1r. DUnya Bankasl tarafmdan TUrkiye Cumhuriyetine saglanan bir kredi ile desteklenmekte olan proje, Kurulumuz tarafmdan yonetilmektedir. Projenin Teknik Y ardlm Anla~masl, uluslararasl ihale ile ingiliz Kultur Heyetine verilmi~ ve bu kurum tarafmdan bir Amerikan Universitesi olan Arizona State Oniversitesi ve bir Turk firmasl olan Vakta~ ile alt sozle~me yapIlml~t1r. Milli Egitimi Geli~tirme Projesi'nin toplam degeri 90,2 milyon ABD dolandu. Projenin bu raporda as:lklanan Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi bolumune tahsis edilen miktar ise 23,1 milyon ABD dolandu.

Projenin temel amaCI, ilk ve ortaogretim okullarmda gorev yapacak ogretmenler iyin, ogretmen egitiminin kalitesinin artmlmasldu. Proje, ilk ve ortaogretim ogretmenlerini yeti~tiren egitim fakultelerini kapsamaktadlr. Projenin ilk uy yIlI boyunca bu fakultelerin saYIsl34 iken, bu saYI 1997 yllmda 42'ye ve 1998'de de 50'ye Ylkml~tU.

Proje, ogretmen egitiminin geli~tirilmesini desteklemek iyin uy ana konuda yah~maya ba~laml~t1r. Bunlar mufredat geli~tirme, burslar ve donammdlr.

6.1.2 Miifredat geli~tirme

• Alan (Ozel) ogretim metotlan

Ozerinde <;ah~llan alanlar, okul mufredatmm temel konulannm buyiik bolUmUnU i<;ermektedir. Bunlar, ortaogretim duzeyinde, matematik, biyoloji, fizik, kimya, sosyal bilimler, yabanci dil, mUzik ve resim; ilkogretim duzeyinde ise, matematik, fen bilgisi, sosyal bilgiler, muzik ve resimdir.

Aynca, egitim bilimlerinde, egitim programlan ve ogretim teknolojisi, egitim yonetimi ile rehberlik ve psikolojik dam~manhk konularmda geli~tirme yah~malan yapIlml~tir.

Mufredat geli~tirme s:ah~masl projenin ilk a~amasmda yapIlml~tlr. 1995-1996 egitim­ogretim yIlI boyunca, TUrkiye, ingiltere ve ABD'den yirmi danl~man ile pilot Universitelerin ogretim uyelerinden olu~an grup, on dort konu paneli uzerinde birlikte s:ah~ml~lardlr. Bu gruplar, her alamn ogretim metodolojisinde yeni materyaller uretmi~lerdir. Aynca, ogretmen egitimi programlannda yer alan ogretmenlik uygulamasmm ve egitim fakUlteleri ile okullar arasmdaki i~birliginin geli~tirilmesine donuk yogun bir yah~ma yapllml~tlr. Alan panelleri ile birlikte <;ah~an dam~manlar tarafmdan, alan ogretim metotlanm kapsayan bir dizi kitap hazlrlanml~tlr. Birinci A~amanm sonunda, Haziran 1996 itibanyla, proje tarafmdan ingilizce ve TUrks:e olarak uretilen kitaplann saylSl 44' e ula~ml~t1r.

53

Bu materyaller, 1996-1997 egitim-ogretim Yllmda pilot fakultelerin tUmunde denenmi~tir. TUm pilot fakUlteler, yeni materyalleri ve faaliyetleri denemeden once tammak iyin, MaYIs, Haziran ve Temmuz 1996'da yapllan seminerlere katllml~lardlf. 1996-1997 egitim-ogretim Yllmm ilk doneminde donUt ahnmasl ve yardlm saglanmasl amaclyla pilot bolumler ziyaret edilmi~tir. ~ubat 1997' de yapllan ulusal seminerlerden soma kitaplann son hallerinin uretilmesi iyin materyaller gozden geyirilmi~tir.

Gozden geyirilmi~ kitaplar, yaymci ve telif hakkl sahibi YOK olmak uzere Nisan ve Mayls 1997'de yaymlanml~tlr. Proje yaymlannm listesi Tablo 6.1 'de verilmi~tir.

Haziran 1997'de yeni yaymlar kullamlarak bir dizi seminer daha yapllml~tlf. Bu seminerler, ilkogretim egitimi konulan iyin Gazi Universitesi, Kastamonu Egitim Fakultesi'nde, ortaogretim egitim konulan iyin ise Abant izzet Baysal Universitesi Egitim Fakultesi'nde gergekle~tirilmi~tir. Bu seminerlere katllanlann sayllan Tablo 6.2'de gosterilmi~tir. Kitaplar, seminerlerden soma tum egitim fakultelerine dagltllml~tlr. Soz konusu kitaplar, ~u anda yeniden yapllanma kapsammda uygulanmakta olan ogretmen egitimi programlannm alan metodolojisi derslerinde kullamlmaktadlf .

Tablo 6.1 Proje yaymlan: Ogretmen Egitimi Dizisi

No Kitap Ad. ISBN No

1 ilkogretim Matematik bgretimi 975-7912-17-4 2 iIkogretim Fen bgretimi 975-7912-19-0 3 iIkogretim Sosyal Bilgiler bgretimi (Kaynak Uniteler) 975-7912-07-7 4 iIkogretim Sosyal Bilgiler bgretimi (bgretmen KIlavuzu) 975-7912-08-5 5 ilkOgretim Sosyal Bilgiler bgretimi (bgrenci Kllavuzu) 975-7912-09-3 6 ilkogretim Sanat bgretimi 975-7912-11-5 7 Okullarda Uygulama <;ah~malan (iIkogretim) 975-7912-05-0 8 MUzik bgretimi 975-7912-06-9 9 Ortaogretim Matematik bgretimi (Cilt 1 ve 2) 975-7912-18-2

10 Biyoloji bgretimi 975-7912-16-6 11 Fizik bgretimi 975-7912-12-3 12 Kimya bgretimi 975-7912-13-1 13 Sosyal Bilimler bgretimi 975-7912-14-X 14 English Language Teaching 975-7912-15-8 15 Ortaogretim Sanat bgretimi 975-7912-10-7 16 Okullarda Uygulama <;ah~malan (Ortaogretim) 975-7912-04-2 17 Fen bgretiminde GUvenlik 975-7912-21-2 18 Okul Yonetimi 975-7912-20-4 19 FakUlte-Okul i~birligi 975-7912-25-5

• Fakiilte-Okul i~birligi

Proje, Agustos 1997'den itibaren mufredat geli~tirme kapsammda Okullardaki Uygulama C;ah$malarz'm geli~tirmeye ba~laml~tlr. Bu ama9la, YOK ve MEB i~birligi ile ondokuz ogretmen ve akademisyenden olu~an bir i~birligi <;ah~ma Grubu olu~turulmu~tur. <;ah~ma Grubu, ~ubat 1998'de ingiltere'de dort haftahk bir kurs gormu~, bu slrada "FakUlte-Okul i~birligi Kllavuzu" taslagml yazml~ ve bir ogretim video kasedi hazlflaml~tlr. Daha soma Ankara'da, ogretmen egitimi ile ilgili 70

54

faklilte i<;in 5 paralel grup ile, ogretmen egitiminde iiniversite-okul i~birligi iizerine seminerler diizenlenmi~tir. Egitim fakiiltelerinin yam sua, teknik egitim ve ilahiyat fakiilteleri de bu seminerlere katIlml~tu. Aynca, egitim fakiiltelerinin bulundugu her ~ehirden bir ya da iki ogretmen, seminere katIlmak ve daha soma fakiilte ile birlikte <;ah~mak iizere se<;ilmi~tir.

Tablo 6.2 Seminerlere katIlanlar.

MaYls-Haziran ve ~ubat1997 MaYls-Haziran 1997

Eylfil1996 K F K F K F

ilkogretim Matematik 28 15 24 12 26 21 Fen Bilgisi 22 14 22 13 22 17 Sosyal Bilgiler 34 15 30 14 34 21 MUzik 32 20 23 13 26 16 Resim 27 13 25 14 30 20 Orta~etim

Matematik 29 12 26 14 16 14 Fizik 23 10 18 9 13 12 Kimya 25 10 25 11 15 15 Biyoloji 27 12 24 11 18 13 ingilizce 24 12 23 11 21 14 SosyaI Bilimler 33 9 27 9 34 19 EiHtim Bilimleri Egitim Yonetimi 16 9 Egitim. Prog. + Ogr. Tek. 16 9 Rehberlik + Psik. Dam~. 23 12

Okullardaki <;ah~ma 38 15 59 21

TOP LAM 397 326 255

K = Katlhmcl; F = FakUlte

<::ah~ma Grubu daha soma i~birligi ile ilgili taslak dokiimanlan yeniden gozden ge<;irmi~tir. Aynca, 1998 yaz doneminde yapIlacak i~birligi egitim kurslan i<;in bir video egitim kaseti hazlrlaml~lardu. MaYls-Haziran 1998'de iilke <;apmda, <::ah~ma Grubu ve ~ubat Konferansma katIlan fakiilte-okul i~birligi temsilcileri tarafmdan birlikte yiiriitiilen 38 i~birligi konferansl ger<;ekle~tirilmi~tir. Bu kurslara 1.842 ki~i katIlml~tIr. Bunlarm yakla~lk ii<;te biri, 72 fakiiltedp.u (42 egitim fakiiltesi, 19 teknik egitim fakiiltesi ve 11 ilahiyat fakiiltesi) gelmi~tir. Diger katIhmcIlar ise, egitim fakiiltelerinin 850 uygulama okulunu temsil eden ogretmenlerdir. Kisa sUre soma, Ogretmen Adaylarmm Milli Egitim Bakanhgl 'na Bagh Egitim-Ogretim Kurumlarmda Yapacaklan Ogretmenlik Uygulamasma jli~kin Ydnerge, Milli Egitim Bakanhgl ve YOK Ba~kanl arasmda imzalanan protokol ile birlikte proje tarafmdan yaymlanml~tlr.

6.1.3 Burslar

• Yiiksek lisans, doktora ve doktora sonraSI burslan

Projenin ba~langlcmda, alan ogretim yontemleri iizerinde egitim gormek i<;in yiiksek

55

lisans, doktora ve doktora SOnraSl diizeylerinde olmak iizere ii<; tip burs verilmi~tir. Bu ~ekilde burs alan 91 ogrencinin daglhml Tablo 6.3'de gosterilmi~tir. Burs alanlar ingiltere, ABD ve Almanya'da yirmi sekiz farkh iiniversiteye yerle~tirilmi~lerdir. Ogrenimlerini tamamladlklannda kendi fakiiltelerine, farkh bir sistem hakkmda deneyim kazanml~ ve Tiirkiye'de ogretmen egitiminin daha da geli~tirilmesine katkIda bulunmaya hazlr olarak doneceklerdir.

Tablo 6.3 Burslarm iilkelere gore dagdlml.

ingiltere ABD Almanya TOPLAM

Yiiksek Lisans 15 6 0 21 Doktora 23 24 5 52 Doktora Sonrasl 3 15 0 18

TOPLAM 41 45 5 91

Burs alan ogrencilerin alanlara ve gidilen iilkelere gore dagIllml Tablo 6.4'te, adma gonderildigi iiniversitelere gore dagIllml Tablo 6.5'te, ogrenim gorulen iiniversitelere gore daglhml ise Tablo 6.6'da verilmi~tir.

Tablo 6.4 Burslarm alanlara ve gidilen iilkelere gore dagIllml.

Alan ingiltere ABD Almanya

TOPLAM Y. Lisans Doktora Y. Lisans Doktora Y. Lisans

Smlf Ogretmenligi 12 6 4 11 4 37 Fen (Fizik ve Kimya) 2 3 4 9 Biyoloji E~timi 2 2 Matematik Egitimi 3 2 5 Yabancl Dil Egitimi 2 1 2 5 Sosyal Bilimler (Tarih) Egitimi 1 2 3 Muzik Egitimi 1 1 2 Sanat Egitimi 1 1 2 Ozel Egitim 1 1 2 ONetim Teknolojisi 2 2 Egitim Yonetimi 1 1 2 Rehberlik ve Psik. Dalll~manhk 1 1 2

TOPLAM 15 23 6 24 5 73

• KIsa Siireli Burslar

Proje, aynca Tiirkiye'de ogretmen egitiminin geli~imine aktif olarak katIlan ki~ilerden olu~an be~ grup i<;in klSa siireli burs saglaml~t1r:

CJ ~ubat 1997: 88 Dekan ve BOliim Ba~kam'na ingiltere veya ABD'de egitim fakiiltelerini ziyaret etmeleri i<;in klsa <;ah~ma gezileri

CJ Nisan-Haziran 1997: 51 ilk ve ortaogretim ogretmen egitimcileri i<;in ingiltere ve ABD'de alan metodolojisinde on haftahk egitim

CJ MaYls-Haziran 1997: 45 RektOr ve YOK iiyesi i<;in ingiltere ve ABD'de egitim fakiiltelerine inceleme gezileri

56

Tablo 6.5 Burslarm adma gidildigi iiniversitelere gore dagdlIDI.

ingiltere ABD Almanya Universite

Y. Lisans Doktora Y. Lisans Doktora Doktora Dok. Sonra. Toplam

Abant izzet Baysal I 6 I 8

Afyon Kocatepe I I 2

Atatiirk (Agn) 1 1

Atatiirk (Erzincan) 1 1

Atatiirk (Erzurum) (2) 1 1 4

Anadolu I I I 3

Ankara I I 2

Bahkesir 3 3 6

Bogazi9i I I 2

(anakkale 18 Mart I I

(ukurova 1 2 3

DokuzEyliil 5 1 1 1 8

Gazi Oniversitesi (Ankara) I 2 2 2 7

Gazi Oniversitesi (Klf~ehir) 2 2

Hacettepe 1 3 2 2 8

Mustafa Kemal 1 1 1 3

inonii 2 2

Karadeniz Teknik (Giresun) I 1

Karadeniz Teknik (Trabzon) 2 1 1 4

Marmara 3 1 1 5

ODTO 3 2 5

Nigde I 1 2

Ondokuz MaYls (Amasya) 1 1

011dokuz MaYls (Samsun) 1 1

Sel9uk 2 2

Siileyman Demirel 1 1

Trakya 1 1

Uludag 1 2 3

Yiiziincii YII 1 1 2

TOP LAM 15 23 6 24 5 18

GENEL TOPLAM 38 30 5 18 91

o Subat 1998: i~birligi C;alI~ma Grubu lc;m King's College, Londra'da dart • haftalIk egitim

o Hazlran 1998: 6gretmen Yeti~tirme Milli Komitesi uyeleri ic;in ingiltere ve ABB'ye akreditasyon uzerine incel~me gezileri

KIsa sfueli burslann azeti, Tablo 6. 7'de verilmi~tir.

57

Tablo 6.6 Burslarm ogrenim goriilen iiniversitelere gore dagIllml.

Yiiksek Lisans Doktora Doktora Sonrasl

ingiltere

Birmingham 2

Bristol I

Durham 1

Goldsmiths, London 1

King's, London 1 (+2) 1

Leeds 10

Leicester 6 Newcastle 9

Oxford Brookes 1

Reading 1 2

Southhampton 1

Warwick 1

York 1

TOPLAM 15 23 3 ABD Arizona 1

Arizona State University 1 3 2

Cincinnati 3 5 2

Georgia 1 1

Indiana 4 1

Minnesota I

Ohio State University 3 3

Ohio University I 2

Penn State I 3

Purdue 3

Texas Tech 1 3

TOPLAM 6 24 15 Almanya

Cologne I Giessen I

Landau 1

Munich 2

TOPLAM 5 GENEL TOPLAM 21 52 18

Tablo 6.7 Klsa siireli burslarm ozeti.

KatIlanlar Tarih Sure Katillmcl

Dike saYlsl

Dekanlar ve Boliim B~k. ~ubat 1997 1 hafta 88 ingiltere veYil ABD Rektorler veYOK Ma),ls/Haziran 1997 10 giin 45 ingiltere + ABD Klsa sUreli egitim N isaniHaziran 1997 10 hafta 51 ingiltere ve}'a ABD i~bir1igi Egitimi Ocak/~ubat 1998 4 hafta 19 ingiltere OYMK Haziran 98 12 gUn 9 ingiltere + ABD

58

6.1.4 Donamm Satm Alma

Egitim fakliltelerine almacak malzemelerin belirlenmesi 9ah~malanna Agustos 1995 yllmda ba~lanml~ ve a~agidaki ana gruplarda ahm yapIlmasma· karar verilmi~tir.

• Egitim teknolojileri laboratuvannda buiunmasl gereken malzemeler (bilgisayar, yazIcI, taraYIcI, datashow, tepegoz, slayt makinasl, fotokopi makinasl, cilt makinasl v.s.)

• Mikroogretim ile ilgili te9hizat • Bilgisayar laboratuvan (bilgisayarlar, yazIhmlar ve internet baglantlSl ile ilgili

donanlm) • Alan ogretimi ile ilgili malzemeler • Kitap ve CD'ler.

Bu alanlarda almacak malzemeler belirlendikten soma, Mart ve Nisan 97 aylannda iki ayn uiusiararasl ihaleye 9IkIlml~tlr. Soz konusu ihaleler Temmuz 1997'de sonu9landmlml~ ve ahm i~lemleri ba~laml~tlr. 1998 YIh igerisinde ahmi tamamlanan malzemelerden, bilgisayar donanimlan, fotokopi makinalan, tepegozler ve televizyon­video cihazlarl, tUm egitim fakiiltelerine teslim edilmi~tir. Mikroskop, fizik egitimi laboratuvan te9hizatl, ogretmen destek materyali, hazir slaytlar, kimya ve biyoloji egitimi te9hizatl, laboratuvar i9in kimyasal maddeler, mlizik enstrlimanlan, mlizik yazIhmlarl, notalar, CD'ler, haritalar, kiireler, atlaslar ve ekoloji egitimi te9hizati gibi kalemler ise ilgili boliimleri olan fakliltelere ihtiya9larl ol9lisiinde temin edilmi~tir.

1998 yllmda yeni a9Ilan egitim fakliltelerinin ihtiyacml kar~Ilamak lizere bilgisayar donammlarl, fotokopi makinaiarl ve tepegozler i9in ihale ~artnamesine uygun olarak ek ahm yapilarak, malzeme ahmma ba~lanml~tIr. Halen, bilgisayar donanimian soz konusu fakliltelere ula~tmlml~ olup, diger iki kalemin teslimi ise 1999 YIh ba~lannda gergekle~ecektir .

Aynca, 42 Egitim Fakliltesi ve YOK'lin ihtiyacml kar~Ilamak lizere, ilk ve ortaogretim alan derslerinin ogretim yontemlerine yonelik kitaplarm ahmi i9in diger bir ihaleye 1998 Yill ba~lannda 9lkIlml~ ve ilgili i~lemleri tamamlanarak, firma ile sozle~me yapIlml~tlf. Kitaplar, 1999 Yill ba~lannda fakiiltelere teslim edilecektir.

Yukanda belirtilen uiusiararasl ihalelerin yamsIra, yapIlan bir diger yurti9i ihale ile YOK Binasmm bilgisayar ileti~im agi i9in kablolanmasma yonelik malzeme ve hizmet satm ahnml~ ve ilgili tlim i~lemleri tamamlanml~tlr.

Tamamlanml~ ve devam etmekte olan tUm bu malzeme ahmlarmm tutan 6,2 milyon ABD doiaridir.

6.1.5 Ogretmen Yeti~tirme He Hgili Yurtdl~l Lisansiistii Burslan

1998-1999 egitim-ogretim yllmdan itibaren uygulanmaya ba~latIlan ogretmen yeti~tiren programlardaki yeni diizenleme ile Egitim Fakiiltelerinin, iilkenin ogretmen ihtiyacml daha etkili ve verimli bir bi9imde kar~Ilamalan, daha nitelikli ogretmen yeti~tirmeye yonelik programlar ylirlitmeleri ve daha sagllkh bir yapi i9inde i~levlerini

59

yerine getirmeleri ongoriilmektedir. BaZI fakultelerimizde yeni duzenlemeye gore ayllan programlarda ogretim elemam slkmtlSl yekilebilecektir. Ozellikle ozel ogretim yontemleri alanmda Ulkemizde yeti~mi~ ogretim elemam saYlsl yok denecek kadar azdlr. Bu nedenle, YUksekogretim Kurulu ile Milli Egitim Bakanhgl'mn ortakla~a a1ml~ olduklan kararla, 1997 Ylh iyinde 1416 saYlh Kanun yeryevesinde yurt dl~mda lisansustu egitim yapmak amaclyla verilen burslardan 750 tanesi, ogretmen egitimi ile ilgili alanlara aYlrml~tIr. Bunlarla ilgili bilgiler Bolum 5 .l.1 ' de verilmi~ ve burslarm alanlara gore daglhml Tablo 5.9'da gosterilmi~ti. Doldurulamayan burslann yeniden kullamma ayllmaSI iyin MEB'mdan gerekli izin ahnml~tlr. Bu kapsamda, soz konusu burslar iki farkh kategoride kullamlacaktIr. Birinci kategoride kullamlacak burslann saYISI 350 olup, bu burslara 2 Yllhk ogretmenlik tecrubesine sahip ve halen ogretmenlik yapanlar ba~vurmu~lar ve yapllan seyme smaVI neticesinde 127 aday universitelerimiz adma yurtdl~mda yliksek Ii sans ve doktora yapmak uzere seyilmi~ bulunmaktadlr. Smavi kazanan adaylann alanlara ve Ulkelere gore daglhml Tablo 6.8'de verilmi~tir. ikinci kategoride yer alan burslann saYISI ise 235 olup, bu burslara lisans mezunu adaylar ba~vurabilecektir. Adlgeyen burslarm alanlara gore daglhml ise Tablo 6.9'da gosterilmi~tir. Bu ~ekilde 4-5 Yll soma Egitim Fakulteleri ihtiyay duyduklan alanlarda onemli saYlda doktorah ogretim elemanma kavu~acaklardlr.

Tablo 6.8 1998 yIlmda verilen burslan kazanan ogretmenlerin alanlara ve iilkelere gore dagIllml.

Alan ingiltere ABD Fransa Toplam

Fen Bilgisi E~itimi - 12 2 14 illogretim - 23 - 23 Ogretim Teknolojisi - 5 - 5 Ozel Egitim - 6 - 6 Sosyal Bilgiler Egitimi 5 18 - 23 ingilzce Egitimi - 8 - 8 Matematik Egitimi 2 6 1 9 Okul Oncesi Egitimi - 10 2 12 Cografya Egitimi 3 - - 3 Fizik Egitimi 1 2 - 3 Kimya Egitimi 3 4 - 7 TarihEgitimi 3 - 3 Egitimde CHyme ve Degerlendirme - 2 - 2 Resim Egitimi - 5 - 5 Beden Egitimi - 2 - 2 Biyoloii Egitimi 1 - - 1 Muzik E~timi - 1 - 1

TOPLAM 127 -

60

Tablo 6.9 1998 ydmda verilen bursIarmm alaniara gore dagdlml.

Alan Say.

Olyme-Degerlendirme 10 SosyaI BiIgiler Egitimi 15 Biyoloji Egitimi 6 Fen Bilgisi Egitimi 28 Fizik Egitimi 8 ingiIizce Egitimi 6 Kimya Egitimi 10 Matematik Egitimi 21 Muzik Egitimi 6 OkuI Oncesi Egitim 27 Ogretim Teknolojisi 41 OzeI Egitim 5 Resim-i~ Egitimi 5 iIkogretim 44 Cografya Egitimi -Tarih Egitimi 1 Beden Egitimi 2 TOPLAM 235

6.2 Mesiek Yiiksekokullan

Universitelerimize bagh 386 meslek yuksekokulundaki iki yIlhk on lisans programlanna kaYlth toplam orglln ogretim ogrenci saYISI 1998-1999 egitim-ogretim yllmda 202.723, bu okullardan 1997-1998 doneminde mezun olan ogrenci saYISI ise 48.669' duro

Sekil 4.2'den goriildugu gibi, orgun ogretimdeki meslek yuksekokullanndaki ogrenci saYISI surekli art1~ gostermi~tir. Bu artl~lar geli~en Turkiye endustrisinin kaliteli ve beceri sahibi ara insangucune olan ihtiyacmm a<;lk bir gostergesidir. Turkiye'de sanayinin ihtiya<; duydugu ara insangucllnu yeti~tiren meslek yuksekokullanmn ~u andaki durumu a~aglda ozetlenmi~tir:

6.2.1 Fiziki imkaniar

Mevcut meslek yuksekokullarmdan bazllarmm kendilerine ait binalarl bulunmamaktadlr. Bir kIsml devlet dairelerinin kullandlgl binalarda gorev yapmakta, bazIlan ise lise duzeyindeki okullarla aym binaYI payla~maktadular. Oysa pratik uygulama aglrhkh olan bu okullarm, ozel tasanml yapllml~ binalarda egitim-ogretimi surdurmeleri egitimin kalitesi yonllnden buyuk onem ta~lmaktadlr.

Sanayinin gereksinim duydugu standartlarda bir egitim ger<;ekle~tirebilmek i<;in, bu okullann iyi te<;hiz edilmi~ ve laboratuvar ile atelyelerin sanayinin uyguladlgl teknolojiye uygun olarak donatllml~ olmalan gerekmektedir. Ancak sayllarl surekli olarak artan meslek ytiksekokullarmda mali yeti ytiksek olan bu donammlarm eksik oldugu bilinmekte, hatta bunlann buyiik bir bollimu, kendilerine alt yapl te~kil eden mesleki ve teknik liselerden tesis, ara<; ve gere<; baklmmdan daha dii~uk duzeyde bulunmaktadu.

61

6.2.2 Ogretim elemam ve ogrenci durumu

TUrk yUksekogretiminin genelinde oldugu gibi meslek ytiksekokullannda da ogretim elemam slkmtlsl vardlr. Artan ogrenci saYllarl ogretim elemam ihtiyacml da beraberinde getirmektedir. Ogretim elemam ba~ma du~en ogrenci saylSl, UNESCO standartlarma gore 12 iken, bu saYl Turkiye'de 46'du. Bu durum, egitim-ogretim kalitesini onemli olyude etkilemektedir.

6.2.3 Mesiek yiiksekokullarma gelen ogrenci profilleri

Turk egitim sisteminin onemli yarplkhklanndan biri, ortaogretimdeki mesleki ve teknik egitim ile meslek ytiksekokullan arasmdaki irtibatslzhktlr. Mesleki ve teknik liselerdeki ogrenci maliyetleri genel liselerdeki maliyetlerin yok ustundedir. Hal boyle iken, ortaokuldan soma smavla girilen mesleki ve teknik liselerin mezunlan, yUksekogretime giri~te ikinci bir smavla bamba~ka alanlara yonelmektedir. ~u anda meslek yUksekokullarma giren ogrencilerin ancak % 40'1 meslek ve teknik lise mezunu olup, geri kalan buyuk bir boliimu genellise kokenli ogrencilerdir.

1997-1998 egitim-ogretim yllmda ye~itli till mesleki ve teknik liselerdeki okul ve ogrenci sayllarl Tablo 6.10'da gosterilmi~tir.

Tablo 6.10 Mesieki ve teknik liselerdeki okul ve ogrenci sayIlan.

Okul Tiirii Okul SaYlsl Ogrenci SaYlsl Erkek Teknik Ogretim 1.091 369.947 KIZ Teknik Ogretim 636 102.397 Ticaret ve Turizm Ogretimi 650 237.360 Din Ogretimi 605 178.046 Ozel Egitim 6 391 Anadolu Saghk Meslek Lisesi 2 312

OzelOgretim 23 2.965 Diger Bakanhklar 356 58.086

TOP LAM 3.369 949.504

6.2.4 Mesleki ve Teknik Egitim BOigeleri (METEB)

Mesleki ve teknik liselerden mezun olan ogrencilerin meslek ytiksekokullarma giri~lerinin yonlendirilmesi ve kolayla~tmlmasl hususunda bir dizi proje ba~latllml~tu. Bu projelerin en onemlilerinden biri; sekiz yllhk kesintisiz egitimden soma, mesleki ve teknik ortaogretimi seyen ogrencilerin, mezuniyetlerinden soma, kendi alanlarmdaki meslekytiksekokullarma smaVSlZ geyi~lerine imkan saglayan METEB projesidir.

15. Milli Egitim ~urasl'nda da gorii~iilen ve karara baglanan bu projede, sekiz Yllhk kesintisiz egitimi bitiren ogrenciler, Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan bir yllhk

62

yonlendirrne egitimine tabi tutulacak ve bunun sonunda kendilerine iki se<;enek sunulacaktlr. Bunlardan birincisi Genel Lise se<;enegi, digeri de Mesleki ve Teknik Egitim se<;enegidir.

Bir yIlhk yonlendirme egitimi sonunda gene 1 liseyi seyen ogrenciler, mezuniyetlerinden soma tiniversiteye giri;; smavlanna girerek kazandlklan dort yIlhk programlarda ogrenimlerini stirdtireceklerdir. Mesleki ve teknik egitim kulvanm tercih eden ogrenciler ise, bu egitimlerini bitirdikten soma hiybir smava tabi olmakslzm, bolgelerindeki meslek ytiksekokullanna geyecekler ve buraYl da ba;;anyla bitiren ogrenciler, % 20'ye varan oranda 4 yIlhk programlara dikey ge<;i;; yapabileceklerdir. Dort yIlhk programlara dikey ge<;i;; yapan bu ogrencilerin % lO'u, mesleki ve teknik egitim faktiltelerine yonlendirilerek ogretmen olarak yeti;;tirilecek ve boylelikle mevcut mesleki ve teknik liselerle, meslek ytiksekokullarmm ogretim elemam ihtiyacl da bir Ol<;tide kar;;llanml;; olacaktu.

Bu sistemde, Ttirkiye genelinde bir<;ok mesleki ve teknik egitim bOlgeleri kurulmaktadlr. Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi (METEB), bir meslek ytiksekokulu ile mtifredat programlan btittinlUgti i<;inde irtibatlandmlml;; mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan olu;;maktadu. METEB i<;inde yer alan ortaogretim kurumlanmn ogrencileri, ortaogretim dtizeyinde ongortilen ;;artlan yerine getirdikleri ve arzu ettikleri takdirde aym bolge iyindeki meslek ytiksekokuluna smaVSlZ olarak ge<;irilecektir.

METEB'ler ve bunlann i<;inde yer alacak olan meslek ytiksekokullarl ile ortaogretim kurumlarl; Milli Egitim Bakanhgl, Ytiksekogretim Kurulu, tiniversiteler, ilgili kamu kurumlan ve meslek tist kurulu;;lannm yetkili temsilcilerinin olu;;turacagl, Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri Ust Kurulu'nca belirlenecektir. Aynca, her METEB i<;inde, yerel yoneticiler, ilgili meslek ytiksekokulu ve bolgedeki lise mtidtirleri ile programlann niteliklerine gore yerel meslek kurulu;;lanmn temsilcilerinden olu;;an ve METEB Ust Kurulu'na kar;;l sorumlu olan Bolge E~giidiim Kurullan kurulacaktlr.

Su anda Milli Egitim Bakanhgl ile ortakla;;a ytirtittilen bu projede, her tiniversite bolgesi bir METEB bOlgesi olarak se<;ilmi;;tir. METEB'ler i<;indeki meslek ytiksekokullan ile meslek ve teknik liseler tek tek saptanmakta, uyguladlklan programlar gozden ge<;irilmekte ve program btittinlUgti saglananlar birbirleri ile irtibatlandmlmaktadu. METEB i<;indeki bir meslek ytiksekokuluna irtibatlandmlan mesleki ve teknik lise ogrencileri, mezun olduklarmda arzu ettikleri takdirde anllan meslek ytiksekokuluna smaVSlZ geyi;; yapabilecek ve on lisans egitimini tamamlayacaklardlr. irtibatlandmlan egitim kurumlannm yonetim bi<;imleri, btityeleri, program geli;;tirrne faaliyetleri, ogretim elemanlan gorevlendirilmesi ve birbirlerinin imkanlanndan yararlanmalan gibi hususlar, METEB Ust Kurul ve E~giidiim Kurullannzn direktiflerine gore, ortak bir yonetim ve sorumluluk anlaYl;;l i<;inde ytirtittilecektir. Bu konu ile ilgili protokol, yonetmelik ve yasa taslagl <;ah;;malan son a;;amasma gelmi;;tir.

<;ah;;malarda kar;;Ila;;Ilan ve oncelikle <;oztilmesi gereken problemlerinden biri, METEB bolgelerindeki meslek ytiksekokullan ile mesleki ortaogretim kurumlannm uyguladlklan programlann irtibatlandmlmasmda kar;;Ila;;Ilan zorluktur. Program irtibatlandlrmasl, baZl METEB'lerde yok kolay olmasma kar;;m, bazIlannda program

63

btittinliigti saglanmakta zorluk <;ekilmektedir. Bu husus ozellikle istanbul, Ankara ve izmir gibi meslek yliksekokulu saYlsmm <;ok az, buna kar~m mesleki ve teknik lise sayIlarmm <;ok fazla oldugu btiylik ~ehirlerde kendini gostermektedir. Amlan ~ehirlerde en az 500-1 000 ki~ilik ve ortaogretim programlan ile irtibatlandmlml~ <;agda~ programlar uygulayan yeni meslek yliksekokullarmm bir an once kurulmasl, btiylik ve acil bir ihtiya<; olarak ortaya <;lkmaktadu.

Sekiz Yllhk kesintisiz egitimi bitiren ogrencilerin kendilerine uygulanacak yonlendirme egitimi ile, btiytik bir <;ogunlugunun mesleki ve teknik ortaogretimi ve bunun sonunda da meslek yliksekokullarml tercih etmeleri sonucu, yliksekogretimdeki teknikle~me oranlannda onemli artl~lar saglanabilecektir.

1999-2000 egitim-ogretim Ylhna yeti~tirilebilecegi tahmin edilen bu projenin, geli~en Ttirk sanayinin ~iddetle ihtiya<; duydugu kaliteli ara insan gticti temin etme he define onemli katktlarda bulunacagl degerlendirilmektedir. Gen<;ligin genel lise egitiminden mesleki ve teknik egitime yonlendirilmesi sonucu, 4 yIlhk programlar tizerindeki basklda bir 5l<;tide hafif1etilmi~ olacaktlr.

6.2.5 StajlEndiistriye dayah egitim

Btittin meslek yliksekokullannda ve tUm programlarda staj veya endustriye dayah ogretim uygulamasl vardu. Bireyin gelecekteki <;ah~acagl i~ ortamma uygun ko~ullarda ogrenim gormesine flrsat veren ve okullardaki egitimi tamamlayan bir uygulama olarak bu konunun tizerinde onemle durulmaktadu. i~ ba~mda veya i~le btittinle~ik egitimi saglayan staj veya endtistriye dayah ogrenimin kuvvetlenmesi i<;in okul sanayi i~birliginin geli~tirilmesi onem ta~lmaktadlr.

Mesleki-Teknik egitimdeki kaynak slkmtllan ve endtistrinin talebi dogrultusunda hlzla artan ara insangticti ihtiyacmm geli~tirilmesi Endtistriyel Egitim Projelerinin ba~latIlmasma neden olmu~tur. Dtinya Bankasl kredisi kullanIlarak geli~tirilen

projelerde yukarlda belirtilen hususlar dikkate ahnml~ ve bu dogrultuda <;ah~malar 1984 Ylhndan bugtine stiregelmi~tir.

Meslek ytiksekokullanmn ama<;lanna yonelik, sanayi, ticaret ve hizmet sektOrlerinin ihtiya<; duydugu ara insangtictintin niteligini ve niceligini artlrmak ve bu okullan uluslararasl standartlara ula~tuabilmek i<;in 32,7 milyon ABD dolan tutarmda Dtiny~ Bankasl kredisi kullamlarak 1985 yllmda I. Endtistriyel Egitim Projesi ba~latllml~tu. Bu proje kapsamma alman 8 meslek yliksekokulunda tamamen yeni bir yapIlanmaya gidilmi~, programlan geli~tirilmi~, ogretim tiyelerinin saYllan artmlarak bunlardan 199'u yurtdl~mda egitilmi~ ve laboratuvarlan en son teknolojiyi i<;eren te<;hizatla donatIlml~tu. Tamamlanml~ olan birinci proje kapsammdaki 8 meslek yliksekokulu batldaki emsalleri dtizeyindedir.

1989 Yllmda II. Endtistriyel Egitim Projesi i<;in Dtinya Bankasl'ndan 102,8 milyon ABD dolan tutanndaki kredi saglanml~tlr. Ttirkiye Cumhuriyeti Htiktimeti tarafmdan 50 milyon dolar in~aat harcamalan i<;in taahhtit edilmi~ ve 22 meslek yliksekokulunun fiziksel imkanlan, program bazmda hazulanan standart tasanm ilkeleri dogrultusunda projelendirilmi~ ve in~aatlar tamamlanml~tlr. Bu proje kapsammda bulunan meslek

64

yilksekokullanllln atOlye ve laboratuvarlan son teknolojiye sahip te<;hizat ile donatllml~tlr. Bu okullann kadrolan geni~letilmi~ ve ogretim elemanlanndan 533'ti yurtdl~mda egitilmi~tir.

II. Endtistriyel Egitim Projesinin diger bir amaCl ise mesleki ve teknik ogretmen ihtiyacml kar~Ilamaktlr. Bu dogrultuda Gazi Universitesi Teknik Egitim, Gazi Universitesi Mesleki Egitim, Gazi Universitesi Endtistriyel Sanatlar, Gazi Universitesi Ticaret ve Turizm, Gazi Universitesi Yaygm Egitim, Marmara Universitesi Teknik Egitim ve FIrat Universitesi Teknik Egitim Faktilteleri proje kapsamma ahnml~ ve ogretim elemanlanna yurti<;i ve yurtdl~l egitim verilmi~tir. Bu ama<;la 234 ogretim elemanl yurtdl~mda egitime gonderilmi~tir.

Proje kapsammda yapllan <;all~malardan bir digeri de, meslek yilksekokullannda uygulanan stajl, Endastriye Dayalz Egitim (EDE) adl altmda geli~tirmek ve okul sanayi i~birligini kuvvetlendirici <;ah~malan artIrmak olmu~tur. Bu <;all~malann ba~mda EDE yonetmeligi gelmektedir. 12 haftaya <;lkanlan EDE uygulamasl, proje kapsammda bulunan ttim okullar tarafmdan uygulanmaktadlr. Diger bir <;ah~ma ise, jstanbul Sanayi Odasl Vakfi (iSOV) ile yapllan i~birligidir. Bu maksatla Subat 1997 tarihinde YOK ile isov arasmda okul-sanayi i~birligini i<;eren bir protokol imzalanml~ olup ba~arlyla stirdtirtilmektedir.

Ytirtirltikte olan 3308 sayIll <;Irakhk ve Mesleki Egitim Kanunu kapsammda uygulanan staj yonetmeligi, sadece meslek ve teknik liseler i<;in ge<;erli olup meslek ytiksekokullanlll kapsamamaktadlr. Bu eksikligi gidermek i<;in Milli Egitim Bakanhgl'nm yeni hazlrlaml~ oldugu Meslek Egitimi Kanunu taslagma, yilksekogretim ogrencilerinin staj egitimleri de dahil edilmi~tir. Bu yasanm yilrtirltige girmesiyle, endtistriye dayall egitim ve okul-sanayi i~birligi <;ah~malannda btiyilk mesafe katedilmi~ olacaktIr.

Mesleki ve Teknik yilksekogretimde okutulan tilm programlann, mesleki ve teknik ortaogretimde okutulan programlarla olan ili~kileri, sorunlarl ve geli~tirilme ihtiya<;lan ile mesleki ve teknik ytiksekogretim ogrencilerinin i~ yerlerindeki egitimi, istihdam durumlarl, mesleki ve teknik egitim faktiltelerinin ogretmen yerle~tirme konulan, 22-26 Subat 1999 tarihinde yapIlan 16. Milli Egitim Surasl'nda gorti~tilerek karara baglanml~tIr .

()zetle, tilkemizde halen faal olan toplam 386 meslek ytiksekokulundan teknik programlara sahip 286 meslek ytiksekokulu bulunmaktadlr ve bu okullann sadece 30'u dfulya standartlanna uygun hale getirilmi~tir. Yakla~lk % 10'luk bir geli~mi~lik, hentiz mesleki teknik egitim i<;in yeterli degildir. Ttirkiye genelinde ti<;tincti bir meslek yilksekokullan projesine daha ihtiya<; duyulmaktadIr. Bu dogrultuda gerekli hazlrhklara ba~lanml~tIr.

6.3 Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Dersi

Cumhuriyetimizin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olma niteliklerinin korunabilmesi, Atattirk ilke ve inkllaplanlll dogru kavraml~ gen<;lerin yeti~tirilmesine baglIdlr. Bu nedenle, tiniversitelerimizde okutulan Atatark jlkeleri ve jnkllap Tarihi

65

dersinin amacma uygun olarak i~lenmesi, iilke rejimi ve gelecegi iyin buyUk onem ta~lmaktadIr .

Bu amayla, 17 Haziran 1997 tarihli YOK Yfuutme Kurulu toplantlSlnda bir komisyon olu~turulmasma karar verilmi~tir. Ankara, AtatUrk, Bogaziyi, Dokuz Eyliil, Hacettepe ve istanbul Universiteleri bunyelerinde yer alan Atatiirk jlkeleri ve jnkllap Tarihi Enstitiisii Mudurleri; AtatUrk KiiltUr, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu; Ataturk Ara~tIrma Merkezi ve Turk Tarih Kurumu Ba~kanlarl ile 1 Temmuz 1997 gUnu Ankara'da yapllan toplantlda, dersin daha yararh olabilmesi iyin neler yapllabilecegi geni~ bir ~ekilde tartl~llml~tIr.

YOK Yfuutme Kurulu, 9 Temmuz 1997 tarihli toplantlsmda ise Atatiirk jlkeleri ve jnkllap Tarihi dersinin universitelerimizde verili~i ve i~leni~ine ili~kin sorunlarl saptamak, yontem geli~tirmek ve dersi veren tUm ogretim elemanlanna hizmet iyi egitim vermek amaclyla Atatiirk jlkeleri ve jnkllap Tarihi Enstitiileri'nin bulundugu universitelerimizde bolgesel seminerler duzenlemeye karar vermi~tir. Aynca,

• Atatiirk jlkeleri ve jnkzZap Tarihi dersinin smavlanmn universitelerin kendi iyinde merkezi sistemle yapllmasl,

• Yuksek lisansl olmayan ogretim elemanlarmm onumfizdeki 5 Yll iyerisinde tezsiz yfiksek lisans yapmalarl ve doktoraslz elemanlann da doktora yah~malanna ba~Iamasl

kararlan almarak Universite rektorluklerine bildirilmi~tir.

Bu kararlar dogrultusunda, Abant izzet Baysal, Ankara, Ba~kent, Bilkent, Cumhuriyet, Erciyes, Gazi, Kmkkale, On Dokuz MaYIs, Osmangazi ve Selyuk Universiteleri ogretim elemanlanmn katlldlgl ilk seminer, 13 -15 Ekim 1997 tarihleri arasmda Ankara Universitesi'nde; Fatih, istanbul, istanbul Teknik, Kadir Has, Kultur, Maltepe, Marmara, Mimar Sinan, Trakya, <;anakkale, Uludag Universiteleri ile Gebze Yuksek Teknoloji Enstitusu ogretim elemanlannm katlldlgl ikinci seminer 6-7 Ocak 1998 tarihlerinde istanbul Universitesi'nde; Adnan Menderes, Afyon Kocatepe, Bahkesir, Celal Bayar, Dokuz Eyliil, Dumlupmar, Ege, Mugla, Pamukkale Universiteleri ile izmir YUksek Teknoloji Enstitusu ogretim elemanlarmm katlldlgl uyUncu seminer 30 Nisan - 1 MaYls 1998 tarihleri arasmda izmir Dokuz Eyliil Universitesi'nde; Atatfuk, Dicle, FIrat, Harran, Gaziantep, inonu, Kafkas, Kahramanmara~ Sutyu imam, Karadeniz Teknik ile Yfizuncu Yll Universiteleri ogretim elemanlarmm katIldlgl dordUncu seminer 24-25 Eyliil 1998 tarihleri arasmda Erzurum AtatUrk Universitesinde; Akdeniz, Anadolu, <;ukurova, Gaziosmanpa~a, Hacettepe, Mersin, Mustafa Kemal, Nigde, Orta Dogu Teknik, Suleyman Demirel, AtllIm, <;ankaya ile <;ag Universiteleri ogretim elemanlarmm katlldlgl be~inci seminer 14-15 AralIk 1998 tarihleri arasmda Hacettepe Universitesi'nde geryekle~tirilmi~tir. Bogaziyi, Galatasaray, Kocaeli, Sakarya, Zonguldak Karaelmas, YlldlZ Teknik, Beykent, Bilgi, Dog~~, I~lk, Koy ve Yeditepe Universiteleri ogretim elemanlannm katllacagl altmci seminer ise, 14-15 Nisan 1999 tarihleri arasmda Bogaziyi Universitesi 'nde yapllacaktlr.

66

Bu seminerler tamamlandlktan sonra, Ankara'da, Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Enstitiisii Miidiirleri ile Atatiirk iIkeleri ve inkIlap Tarihi Boliim Ba§kanlarmm katIlacagl bir degerlendirme toplantlsl diizenlenecektir.

Aynca, Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu'nda daha once gen;ekle§tirilen be§ seminerin degerlendirilmesi sonucunda a§agldaki kararlar almarak iiniversite rektOrliiklerine bildirilmi§tir:

• Atatiirk jlkeleri ve Devrimleri konulu seminerlerin diger iiniversitelerde de daha geni§ katlhmh olarak devam ettirilmesi,

• Atatiirk jlkeleri ve jnkzlap Tarihi dalmda yapIlacak doktora c;ah§malarmm, bundan boyle sadece Atatiirk iIkeleri ve inkIlap Tarihi Enstitiilerince yiirutiilmesi.

67

Boliim 7

Projeler

Devlet fuliversitelerimizin gerek egitim-ogretirh gerekse ar'a~tlfma-geli~tirme faaliyetleri baklmmdan 9agm gerektirdigi evrensel kalite duzeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere gore kendilerini surekli olarak yenileyebilmeleri 19m yiiksekogretimde saglzklz bir rekabet ortammm olu$turulmasma gerek vardlr. Boyle bir ortamm yaratllabilmesi i9in gerekli on ~artlar ~unlardlf:

• Devlet universitelerimizin, yurt dl~mdaki universitelerin ve vaklf fuliversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalan,

• Yuksekogretim kurumlanmlzm egitim-ogretim ve ara~tlfma duzeylerinin belirlenebilmesi ve daha ileriye gotfuUlebilmeleri i9in akademik degerlendirme mekanizmalan ile 0l9utlerinin kurulmasl ve toplumun bu konularda surekli olarak bilgilendirilmesi.

Ulkemizdeki devlet ve vaklf universitelerinin gerek birbirleriyle, gerekse yurt dl~mdaki fuliversitelerle rekabet edebilecegi uygun bir ortamm yaratllmasl, YUksekogretim Kurulu'nun ba~hca hedefidir. Bu ama9la, Dfulya Bankasl'ndan saglanan kredi ile ge9tigimiz Yillarda tamamlanan projeler ~unlardlf:

• Kamu Kaynaklarmm Yuksekogretim Kurumlarma Tahsisinde Yeni Sistem Geli~tirilmesi

• Akademik Degerlendirme Pilot <;ah~masl

• Tfukiye Universiteleri i9in Bili~im Egitimi Programlan Geli~tirilmesi

• Yuksekogretim Kurumlan Arasmda Uzaktan Egitim Segenekleri ile ilgili Fizibilite <;ah~masl

Yukanda sozu edilen projelerle birlikte Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi kurulmasl projesi hakkmdaki detayh bilgi a~aglda verilmi~tir.

68

7.1 Kamu Kaynaklarmm Yiiksekogretim Kurumlarma Tahsisinde Yeni Sistem Geli~tirilmesi

Yliksekogretim kurumlannm idari ve mali sisteminin c;agda~ geli~melere uygun, koklii bir ~ekilde yeniden diizenlenmesi zorunlu hale gelmi~tir. Ulkemizde halen uygulanmakta olan, bir onceki yda gore pazarflk ve anla$ma He artlTllan ve r;ok saYlda kalemden olu$an klasik biitr;e sistemi, artlk en verimsiz bir sistem olarak kabul edHmektedir.

Mevcut biitc;e sistemi, kamu kaynaklannm hem tahsisinde hem de kullal11mmda a~m merkeziyetc;i, biirokratik i~lemleri c;ok yogun, Sll11rlaYIcI, c;alt~anlan ve iiniversite yoneticilerini motive etmeyen, yaraticiltgi engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda~mayan bir yapidadtr. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara~ttrma ve egitim-ogretim faaliyetlerinde beklenen c;agda~ uyguiamaiarl ne yazIk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Giiniimiizde geli~mi~ iilkelerdeki iiniversitelerin tiimiinde, tek kalemde tahsisi ongoriilen torba biitc;e sistemi uyguianmaktadir.

1997 YIlt ba~lannda ba~latIlarak 1998 YIlt ba~mda tamamlanan bu projenin amaCI, Tiirk yiiksekogretim kurumlannda uygulanabilecek yeni biitc;e sistemini ara~tIrmak, incelemek ve geli~tirmektir. Yiiksekogretim Kurulu, Maliye Bakanltgl, Devlet Planlama Te~kiiati yetkilileri, konunun uzmaniarl olan Tiirk ve yabanci bilim adamlan ile sec;ilmi~ iiniversitelerin rektOr yardlmcIlan tarafmdan olu~turulan c;alt~ma grubunda konu tiim boyutlan ile tartl~Ilml~ttr. Gerek c;ah~ma grubunun yaptigi c;ah~malat sonucunda ve gerekse torba butr;e uyguiamasmi gerc;ekle~tirmi~ olan yurt dl~mdaki degi~ik iilke yiiksekogretim kurumlannda yapIlan incelemeler sonucunda, Tiirkiye'de halen uygulanmakta olan biitc;e sisteminin mevcut dezavantajlan incelenmi~ ve bunun yerine yeni ve kahcI bir biitc;e sistemine olan ihtiyac; tiim gerekc;eleri ile birlikte ortaya konmu~tur.

Ara~tIrma ve incelemeler sonucunda onerilen sistemin sagiayacagi en onemli yararlar olarak ~unlar goriilmektedir:

• Universiteler arasmda rekabetin artmimasl te~vik edilerek kamu kaynaklannm verimli kullal11lmasl saglanacak,

• Universitelerin katma biitc;eden aldlklan gelir dl~mda ek gelir sagiamaiarl te~vik edilebilecek,

• Egitimin kalitesi yiikseltilerek, ogrenci talepleri ve i~giicii piyasasmm ihtiyac;lan daha iyi kar~Ilanabilecek,

• Universite ara~t1rmalanl11n kalitesi artmlabilecek, • Ogrenim ic;in iicret odeyen ogrenciler program sec;mekte daha dikkatli davranacak

ve daha kaliteli egitim standardl talep edebilecek, • Mali yardima ihtiyac; duyan ogrenciler, mali yardImdan daha iyi bir ~ekilde

yararlanabilecek, • Ozel iiniversitelere aynlan kamu kaynaklanl11n daha etkin kullal11ml

saglanabilecektir.

69

Onerilen sistem, tiniversitelere tahsisi ongoriilen kamu kaynaklanm /ormiUe dayah bir model ile aylk ve ~effaf bir ~ekilde belirlemeyi ve belirlenen kaynaklarm Yuksekogretim Kurulu tarafmdan universitelere tek kalemden olu~an bir (torba) bUtye olarak tahsisini ongormektedir. Universiteler, torba bUtye yoluyla aldlklarl bu bUt<;eyi ba~ka kaynaklarla birlikte tek kalemde birle~tirerek, stratejik planlarl sonucu ortaya <;lkan ihtiya<; ve onceliklerine gore kullanabilecektir.

Onerilen sistem, kaynaklann universiteler tarafmdan daha esnek kullammma lzm vermenin yamnda, kamu kaynaklanm kullanmada sorumluluk da getirmektedir. Bu dogrultuda; (i) universitelerde stratejik planlama sUreci ba~latIlacak ve, (ii) akreditasyon ve kalite degerlendirme sistemi kurulacaktlr. Mali kontrol ve denetlemenin ise; (i) SaYI~tay'm Universitelerin harcama ve kesin hesaplarml denetlemesi, (ii) her universitede i<; denetleme mekanizmasmm kurulmasl, (iii) Maliye Bakanhgl'nm her Universitenin mali yapIslm denetlemesi, ve (iv) Yliksekogretim Kurulu araclhgl ile universitelerde performans izleme ve degerlendirme sisteminin kurulmasl, yoluyla ger<;ekle~tirilmesi onerilmi~tir.

Proje raporunda, Universitelerdeki mevcut kaynak tahsis ve but<;eleme sistemi aynntlh olarak incelenerek mevcut sistemi <;agda~ Universite i~letme yontemlerine kavu~turabilmek i<;in gerekli oneriler yapIlml~tlr. Onerilen kaynak tahsis sisteminin onemli ozellikleri arasmda, bUt<;enin a<;lk ve ~effaf ~ekilde hazlrlanmasl ile universitelerin akademik personel dl~mda profesyonel yoneticileri de istihdam etmelerine olanak saglanmasl yer almaktadu. Bu <;agda~ finansman sistemini yliksekogretim sistemimizde uygulayabilmek i<;in yapIlmasl gereken onemli degi~iklikler arasmda stratejik planlama slire<;lerinin ba~latllmasl, yonetim bilgi sistemlerinin kurulmasl, kalite konrol ve performans degerlendirme sistemlerinin kurulmasl ve etkin bir mali kontrol ve yonetim yapIlarmm kurulmasl bulunmaktadu.

7.2 Akademik Degerlendirme Pilot <;ah~masl

Kalite gUvencesi, herhangi bir kurumdaki kalite kontroltinun varhgml ve etkin olarak kullamldlgml gosteren bir sistemdir. Yliksekogretim de dahil olmak uzere, kurum i<;indeki bazl urUn ve hizmetlerdeki kalite gUvencesi sistemlerinin etkinliginin dl~andan periyodik olarak kontrol edilmesi, slk<;a kar~Ila~llan bir durumdur. Yuksekogretimde kurum dl~mdan program/bollim veya Universite duzeyinde yapllan bu degerlendirme, kalite degerlendirmesi veya akreditasyon olarak tammlanmaktadlr. Bu degerlendirmenin ba~hca amaCI, yliksekogretimde hedeflenen spesifikasyonlann saglanmasl ve/veya surekli geli~imin te~vik edilmesidir.

Projenin amaCI, OEeD ve AB iilkelerindekine benzer bir kalite guvence sisteminin TUrk tiniversitelerinde uygulanabilmesi i<;in akademik degerlendirme mekanizmasmm ve yaplsmm geli~tirilmesi; bu yolla tUm yliksekogretim kurumlan ve programlarl hakkmdaki gUvenilir bilginin:

• toplanmasl ve kamuoyuna duyurulmasl, • ilgili kurulu~larca mali te~vik mekanizmalannm olu~turulmasmm yanl sua,

mevcut akademik programlann iyile~tirilmesine yonelik tekliflerin yapllmasmda kullamlmasldu.

Bu ama<;la se<;ilen pilot bollimler ~unlardlr:

70

• Ankara Universitesi: Ziraat (Bah<;e Bitkileri, Tarla Bitkileri) • Bogazi<;i Universitesi: i~letme, Sosyoloji • istanbul Universitesi: iktisat, i~letme • istanbul Teknik Universitesi: i~letme, Mimarhk • Hacettepe Universitesi: TIP (Anatomi, Fizyoloji, Farmakoloji) • Marmara Universitesi: i~letme • Orta Dogu Teknik Universitesi: Fizik, Sosyoloji • YIldlZ Teknik Universitesi: in~aat Muhendisligi, Mimarhk

Ara~tlrma degerlendirmesinde, boltimler son be~ yIlhk ara~tuma faaliyetlerini ve ileriye yonelik planlanm hazlrlaml~lardlr. Bu dokumanlar, ilgili konunun uzmanlanndan olu~an panel uyeleri tarafmdan degerlendirilerek notlandmlml~tlr.

Ogretim kalitesi degerlendirmesinde, boltimler a~aglda belirtilen altl temel noktaYI kapsayan Oz Degerlendirme Raporu hazlrlaml~lardlf:

• Ders programmm tasanml, i<;erigi ve duzenlenmesi • Ogretme, ogrenme ve rehberlik degerlendirmesi • Ogrencinin geli~imi ve ba~arlSl • Ogrenciye destek ve rehberlik hizmetleri • Ogrenme kaynaklan • Kalite guvencesi ve kalitenin ytikseltilmesi

Raporlann degerlendiricilere tarafmdan incelenmesinden sonra, degerlendiriciler tarafmdan ilgili boltime iki gunltik ziyaret yapIlarak boltimun raporda belirtilen hedef ve ama<;lar dogrultusunda egitim-ogretim yaplp yapmadlgl ara~tmlml~tu.

Degerlendiriciler, altl temel noktanm her biri i<;in ayn not vermi~ler, aynca bOltimun kuvvetli ve zaYlfyonlerini i<;eren yazIlI bir rapor sunmu~lardlr.

Bu <;ah~ma sonucunda boltimler i<;in Oz Degerlendirme Rapor Formatl hazulanml~tlr. Kuzey Klbns Turk Cumhuriyeti'ndeki 5 universiteye (Dogu Akdeniz, Girne Amerikan, Lefke A vrupa, Uluslararasl Klbns, Yakm Dogu) bu format gonderilerek halen faaliyette bulunan her boltimun Oz Degerlendirme raporu hazlrlamasl istenmi~tir. Hazulanan raporlar Kurulumuza gonderilmi~ olup, degerlendiricilerin ilgili bolumleri inceleme ziyaretleri Nisan ayl i<;erisinde ger<;ekle~ecektir.

Aynca, ytiksekogretim kurumlarlmlzdaki boltimlerde yapllan ara~tlrma faaliyetlerinin degerlendirilmesi <;ah~malarma 1999-2000 egitim-ogretim Ylhnda ba~lanacaktu.

7.2.1 Egitim fakiiltelerinin akademik degerlendirilmesi (Akreditasyon)

Hizmet oncesi ogretmen egitiminde standartlarm geli~tirilmesi ve egitim fakultelerinin akreditasyonu uzerine 1998 Yllmda ba~latIlan <;ah~malar halen surdurUlmektedir. Bu <;ah~ma, Kurulumuz tarafmdan klsa sure once ger<;ekle~tirilen Egitim Fakiiltelerinin Yeniden Yapziandzrzlmasl ile de yakmdan ilgilidir.

Bu ama<;la, on akademisyenden olu~an bir <;ah~ma grubu Ekim 1998'de <;ah~maya ba~laml~ olup" Haziran 1999'a kadar faaliyetini surdfuecektir. Ekim-Arahk 1998

71

aylannda, yah~ma grubuna bir ingiliz, bir de Amerikah dam~man e~lik etmi~tir. Kaslm 1998' de Ankara'da Ogretmen Egitiminde Akreditasyon konulu uy gunluk uluslararasl bir konferans geryekle~tirilmi~tir. Konferansa, 43 egitim fakultesinden 94, MEB'dan ise 27 ki~i katIlml~tu. Konferanstaki sunumlar, iki dam~man ve yurt dl~mdan gelen uy misafir konu~maci tarafmdan geryekle~tirilmi~tir. Grup yah~malanmn koordinasyonu ve bu yah~malardan ortaya ylkan donutlerin sunumu yah~ma grubu uyeleri tarafmdan yapllml~tu.

Konferansm ardmdan dam~manlar, yah~ma grubu uyeleri ile birlikte Ankara'da Uy egitim fakultesini ziyaret etmi~lerdir. Bunun amaCI, standartlar ve akreditasyon uzerine yeterli dokumanlarm hazlrlanabilmesi iyin sistemin incelenmesidir.

Su ana kadar geli~tirilmi~ olan standartlar ogretmen egitiminin uy ozelligi ile ilgilidir:

• Ba~lama standartlan: i~in yapIlmasl iyin elde bulunanlan sorgulayan bu standartlar arasmda, mufredat, personelin niteligi ve mesleklerine uygunluklan, ust duzey yonetimin niteligi, ogrencilerin niteligi, fakulte ve uygulama okullan arasmdaki duzenlemeler ve fakultede bulunan tesisler yer almaktadlr.

• Surece ili~kin standartlar: Egitim surecinin nasll yuriitiildugiinii inceleyen bu standartlar arasmda, egitimin ve ogrencilerde ogrenmenin kalitesi, tesislerin etkin kullanlml, yonetim uygulamalan yer almaktadu.

• Mezuniyet standartlan: Uriinun kalitesiyle ilgili bu standartlar arasmda, yeni mezun ogretmenlerin ogretme becerileri, fakultenin yaymlanml~ ara~tlrmalarmm konu ile ilgili olmaSl ve kalitesi, kalite garantisi mekanizmalannm etkinligi yer almaktadu.

<;ah~ma grubu, Haziran 1999'a kadar standartlar ve akreditasyon uzerine yapmakta oldugu yah~malanm daha da derinle~tirecektir. Bunlar, daha sonra tUm ogretmen egitimi programlanm temsil eder nitelikteki altt pilot fakiiltede denenecektir. Elde edilen sonuylar, Mart 1999 tarihinde yapIlacak ulusal bir konferansta rapor edilecektir. Konferans sonraSI dokumanlar gozden geyirilecek ve Mayls 1999'da yapllacak yaz kurslarmda kullanllacak hale getirilecektir. Gelecekte fakulte ziyaretlerini geryekle~tirecek olan degerlendiricilerinin egitimi ile, projenin standartlar ve akreditasyon uzerine yah~malan tamamlanacaktu.

7.3 Turkiye Universiteleri i~in Bili~im Egitimi Programlan Geli~tirilmesi

Bilginin i~lenmesi, depolanmasl, iletimi ve bilgiye ula~lm, enformatik teknoiojisi olarak adlandmlmaktadlr. Tum disiplinlerdeki ogrencilerin bu ileri teknoloji alanmda okuryazar olmalan, artlk mezunlarda aranan temel niteliklerin ba~mda gelmektedir.

Ulkemizde gerek yaygm enformatik egitimi, gerekse uygulama yazlhmlan konusunda bUyiik eksiklikler bulunmaktadu. Omegin, en geli~mi~ iiniversitelerimizdeki bilgisayar egitimi, esas olarak bilgisayar programlamaya giri~ duzeyinde bir ders ile, eger ilgilenen ogretim uyeleri varsa, ogrencinin okudugu alandaki bilgisayar uygulamalarml kapsayan bir dersten ibarettir. Bu alanlardaki eksiklikleri gidermek amaclyla 1997 Yill iyinde Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) biinyesinde Enformatik Enstitiisii kurulmu~tur. Yuksekogretim Kurulu, universitelerimiz genelinde yaygm bilgisayar egitimi ile ilgili derslerin verilmesini temin ve koordine

72

etmek amaclyla, rektOrlliklere bagh disiplinlerarasl destek bollimli niteliginde Enformatik Boltimli kurulmasl ve bu bOlUmlere eleman yeti~tirmek lizere ODTU Enformatik EnstitUsli yliksek lisans programlanndan yararlanIlmasl yonlinde alml~ oldugu karan, 17.06.1997 tarihinde tUm liniversitelere bildirmi~tir. ODTU Enformatik Enstitlislinde 1997 Eyltil aymda egitime ba~layan Bili$im Bilimleri ytiksek lisans programma diger liniversitelerden elemanlar smaVSlZ olarak almmaya ba~laml~t1r.

ODTU Enformatik Enstitlisli'ne yaptmlan bu projenin amaCl, tlim liniversite ogrencilerinin bilgi teknolojisi okuryazarl olmalarmm saglanmasl ve bunlarm bir kIsmmm kendi alanlarmda yazlhm geli~tirebilecek dlizeye getirilmeleridir.

7.4 Yiiksekogretim Kurumlan Arasmda Uzaktan Egitim Se~enekleri He ilgili Fizibilite c;ah~masl

Bollim 5'de aC;lklandlgl gibi, 2005 yllma kadar tilkemizdeki ogretim liyesi saYlsml % 90 oranmda artlrmak gerekmektedir. Nitelikli ogretim liyesi saYlsl, ytiksekogretimdeki okulla~ma orammlzm artmlmasl ve istenen kalite dlizeyine ula~Ilmasmdaki ba~hca darbogazlardan birini olu~turmaya devam edecektir.

Diger yandan, hlzla geli~mekte olan ileti~im teknolojileri, toplumlarm hayat tarzml her alanda degi~tirmektedir. Bu tUr teknolojilere dayah uzaktan egitim yontemleri, ba~ta Amerika Birle~ik Devletleri olmak lizere tUm dlinyada hlzla yaygmla~maktadlr.

TUBjTAK-BjLTEN'e yaptmlan bu projenin amaCI, yliksekogretim kurumlanmlz arasmda yapIlabilecek uzaktan egitim uygulamalan ve bunlann fizibilitesinin ara~tmlmasldlr .

7.4.1 Uzaktan egitim teknolojileri ve a~lkogretim

Uzaktan egitim, farkh mekanlardaki ogrenci, ogretim elemam ve egitim arac;lannm ileti~im teknolojileri araclhglyla bulu~turulmasml ic;eren bir egitim modelidir. Uzaktan egitim modelinin sagladlgl en onemli ozellik esnekliktir. Esneklik, ogrencinin ogretim elemam ile aym yerde bulunmasl geregini ortadan kaldlrdlgl gibi, egitim slirecinin sabit bir zaman yizelgesine bagh olmadan gerc;ekle~tirilmesini

saglar. Uzaktan egitim sistemlerinde mlimklin oldugunca attmlmasl istenen bir nitelik de etkile$imdir. Etkile~imin artmlmasl yoluyla sorularm yamtlandlgl daha aktif ogrenme slireyleri olu~turulur.

Aylkogretim (Open Education) ve Uzaktan Egitim (Distance Education) kavramlan aym ~eyler degildir. AC;lkogretim, egitim kurumuyla olan ili~kinin ogrencilerin cografi, sosyal ve zaman kIsltlarmm goz online almarak tasarlandlgl esnek ve yaygm egitim politikalarmm uygulandlgl egitim modellerine verilen addlr. Uzaktan egitim ise, bir orglin ogretim kurumunun mevcut ders programmm kampus dl~ma (ev, ofis, ogrenme merkezleri) ileti~im arac;lan ile sunulmasml kapsar. Aylkogretim kapsammda uzaktan egitim tekniklerinden yararlamlabilir ya da kendi kendine ogrenme yanmda yliz-ylize egitim destekli karma uygulamalar geryekle~tirilebilir.

73

Geleneksel egitim ve uzaktan ogretim sistemlerinin en temel fakhhgl, kitle ileti~im yontem ve araylanmn uzaktan egitimde kullamlmasldu. Genelde egitim ve ozel de uzaktan egitim ortamlan (media) olarak adlandmlabilecek ileti~im yontem ve araylan yok ye~itlidir. Baslh malzemeler, gorsel-i~itsel araylar ve bilgisayar ~eklinde gruplandmlabilecek uzaktan egitim ortamlan, bunlann kaynaklandlgl ileti~imlbili~im teknolojileri ve uzaktan egitimde kullamlma bilimleri Tablo 7.1 'de gosterilmi~tir.

Tablo 7.1 ileti~im ortamlan, teknoloji ve uzaktan egitim uygulamalan.

ileti~im Ortaml Teknoloji Uzaktan Egitimdeki

Uygulamalan

• Ders kitaplan Baslh

BaslmlYaYlm teknolojisi • Yardlmcl kitaplar Materyaller

Bilgisayar • Mektupla dam~manhk (Grafik dahil) • Veri tabanlan, elektronik

yaYlmclhk

i~itsel araylar • Programlar

(Audio) Ses kasetleri; radyo, telefon • Telefonla dam~manhk, audio-

konferans TV yaymlan, video kaset, video

Televizyon disk, kablolu yaym, uydu • Programlar, ders durumu, yaymclhgl, fiber optik, mikro videokonferans dalga, videokonferans

Bilgisayar destekli .. ~ • ogrenme,

Bili~im Bilgisayarlar, telefon, uydu, fiber e-mail, internet yaymclhgl, optik, ISDN, CD-ROM, bilgisayar konferanslan, veri

tabanlarl yoklu ortam

Baslh malzemeler, ileti~im araCl olarak uzaktan ogretimin en temel uygulamalanndan birisidir. Televizyon, aym anda bireyin farkh duyularma (gorme-i~itme) hitap edebilme niteliginden dolaYl uzaktan ogretimde kullamlmakta, ancak bUaktIgl etkinin yaz1l1 malzeme kadar kahcl olmamasl nedeniyle ikincil bir konumda bulunup daha yok gudumleyici bir ozellik ta~lmaktadu. Bunun yam Slra radyo i~itsel iletim ozelligi, ucuzlugu gibi nedenlerle uzaktan ogretimi destekleyici bir nitelik ta~lmaktadlr.

Bilgisayarlar ve bilgisayar aglan ise, bireysel ogrenmeyi gudtilemesi, gorsel i~itsel

ileti~imin tum kanallanndan yararlanmasl ve interaktif olabilmesi nedeniyle, yift yonlU ileti~imi de iyermesi aylS1ndan diger uygulamalann sakmcalanm ortadan kaldlrmaktadu. Uzaktan ogretimde yuz-yuze ileti,Jimi saglayabilmek iyin dam~manhk merkezleri i~e ko~ulmakta, bunlar araclhgl ile ogrenciler ya~adlklan yerlerde bulunan ogretim merkezine bagh yetkin egiticiler ile bir araya gelip sorunlarlm yozme ~ansml elde edebilmektedirler. Gunumuzde video konferans, internet gibi yontemlerle yuz­yuze ileti,Jim yerini daha yagd~ ve kapsamh uygulamalara buakmaktadlr. Bunlann yanlSlra, destekleyici nitelikli ileti~im araylan olarak yazlh basm, bireyler araSl ileti~im araylarl ve posta hizmetlerinden soz edilebilir.

74

Birbirine uzak olan bOlgelerdeki egitim birimleri arasmdaki ileti~im, mikrodalga radyo link, uydu ve telefon hatlan ile saglanabilir. ileti~imde saYlsal slkI~t1rma tekniklerinin kullanIlmasl ile bir kanal i<;in gerekli band geni~likleri azaltIlabilir. Boylece sabit bir band geni~liginden daha fazla kanal kapasitesi elde edilebilir. Bu yontemler Amerika, Avrupa, Japonya ve diger baZl iilkelerde kullamlmaktadlr.

U zaktan egitimin teknik altyaplsl, elektronik slmf ve okul cihazlan, sinyal ileti~im kanallan, bilgisayar aglan, video ve bilgi bankalan gibi sistemlerden olu~maktadlf. Elektronik slmflarda kamera, video monitOr, mikrofon, hoparlOr ve kontrol kumanda aletleri bulunmaktadlr. ileti~im yontemleri yorelerin teknik altyaplsma gore <;e~itlilik gostermektedir. ileti~im altyaplsmm geli~kin oldugu yorelerde fiber optik kablo sistemleri dii~iik zaYlflama, geni~ frekans band geni~ligi, giri~imden (enterferans' dan) etkilenmemesi gibi iistiinliikleri dolaYlSlyla en uygun <;oziim olmaktadll'.

7.4.2 Uzaktan egitim teknolojilerini yaygmla~tIrma imkanlan

Uzaktan egitimin yaygmla~tmlmasl bir onceki kesimde sozii edilen uzaktan egitim teknolojilerinden kitle ileti~imine yonelik olanlann kullanIlmaslyla saglanacaktIr. Ba~ka bir deyi~le, Radyo, Televizyon-Videokonferans, Bilgisayar-internet teknolojilerinin yaygmla~tmlmasma yonelik diizenlemelere ihtiya<; bulunrnaktadlf. izleyen kesimlerde sozii edilen teknolojilerden daha etkin ve daha yaygm yararlanma olanaklarl incelenmektedir.

• Radyo

Altml~ ylldan beri egitimde <;e~itli bi<;imlerde kullamlan radyo'nun, diger tiim teknolojilerden daha yiiksek bir eri~im (access) ozelligi vardlf. Radyo ahclSl sahipliginin, toplum kesimlerinde hemen hemen % 1 00' e varan oran oldugu tahrnin edilmekle birlikte, eri~imle ilgili temel sorun bir programm yayml slfasmda ilgili tUrn ogrencilerin bunu dinlemesinin saglanrnasldlr. ingiliz A<;lk Universitesi'nde (Open University) yapllan ara~tlrmalarda, en uygun saatte yaymlansa bile, ogrencilerin en <;ok % 65'inin prograrnlarl dinleyebildigi tespit edilmi~tir. Ancak, yaym tekran yoluyla bu oranlann <;ok artmlabilecegi a<;lktlf. Radyo yaymlarmm kaYlt edilerek yeniden dinlenmesi ~eklindeki <;oziimler soz konusu olmakla birlikte, ses kaYlt cihazlarmm mevcudiyeti ve zamanlama mekanizmalan olmarnasl gibi nedenlerden otiirii pek pratik goriilmemektedir.

ate yandan, radyo yaymlarmm cografi engeller nedeniyle eri~iminin zaYlf olmasl bir diger sorun olmaktadlr. Bu sorunun iistesinden gelecek teknoloji, uydu radyo yaymclhgl olmakla birlikte, ozel ahcIlar gerektirmesi onemli bir dezavantajdlr.

• Televizyon

<;ok <;e~itli uygularna bi<;imleri nedeniyle, televizyonun egitim ortarnlan i<;erisinde ozel bir onemi ve ogrenrne-ogretme potansiyeli vardlf. Tek yonlii ya da <;ift yonlii olabilen televizyonun farkh uygularna bi<;imleri olarak, egitim yaymclhgl (educational broadcasting), egitsel televizyon (instructional television); etkile~imli

75

televizyon ve videokonferans gosterilebilir. ProdUksiyon bi9iminde olarak ise, ders yaymlan, stUdyo tartl~malan, magazin formatl, dokUmanlar, ornek-olay teknikler saYllabilir.

Televizyon prodUksiyonunun yapIlmasl ve programm yaymlanmasl, bir yaym kurumunun, egitim kurumunun ya da ileti~im kurumunun yonetiminde olabilir. Aynca, ileti~im bi9imi olarakta uydu, karasal hatlar (internet), kablo, video kaset gibi segenekler soz konusudur.

Ulkemizde Anadolu Universitesi tarafmdan yUriitiilen merkezi a9lkogretim sisteminin halihazudaki ogrencilerinin sahip olduklan temel ileti~im araCl televizyondur. A9lkogretim FakUltesinin programlan, TRT tarafmdan yaymlanmaktadu. GUnUmUzde uzaktan bgretim sistemleri, ileti~im teknolojisindeki geli~melere paralel olarak daha geni~ cografi alanlan kapsamakta olup, daha etkili ~ekilde kullanllmaya ba~lanml~tu. Ders yaymlan, onceden kaydedilmi~ tek yonlU ileti~ime dayanan programlar olmaktan 9lkanlarak, ogreticilerle ogrencilerin kar~lhkh ileti~imini saglayan canh yaymlar haline gelmi~tir. Ogrencilerle ogretici merkez arasmda yeni teknolojiler yoluyla iki yonlU baglantl kuran bu uygulam~ ~ekli, kar~lhkh soru-cevap ah~veri~ine ortam hazuladlgl gibi, ogrencinin kendisini derslik i9inde hissetmesini saglamasl nedeniyle egitimde son derece onem kazanml~tu.

Soz konusu uygulama ~eklinde uzaydaki ileti~im uydulanndan yararlamlmaktadu. Bu geli~menin bir faydasl da, egitim ve ogretim yaymlannm yaplldlklan iilkenin yamslra, vatanda~larmm ya~adlgl diger Ulkelere de ula~abilmesidir (Orne gin, TUrk A9lkogretiminin Avrupa ve Orta Asya'daki iilkelere ula~masl-gibi).

TUrkiye, halen iki uydusu oldugu ve yerli-yabancl pek 90k ozel kurulu~ bunlardan yararlandlgl halde, kendi egitimi i9in bu uydulann hi9birisini (transponder) yetkili egitim kurumlanna tahsis etmemi~tir. Eger bu yapllml~ olsa idi, ornegin, Anadolu Universitesi yukanda sozU edilen soru cevap ah~veri~ini, canh yaymlannda tam zamanh bi9imde, ge~itli dallarda ve gUn boyu yaparak bu konuda son derece etkili ve verimli olabilecekti. Bunlara ek olarak, telekonferans ve simultane tercUme yontemi kullamlarak, bazl konularda diger iilkelerdeki otorite bilim adamlanmn derslerinin ogrenciler tarafmdan izlenmesi saglanabilir, hatta iilkemizdeki ogretim uyeleriyle diger iilkelerdeki ogretim Uyelerini ortak konferans, seminer ve panellerde biraraya getirebilirdi. Bu imkanm varoldugu halde kullamlmamasmm nedeni, mevcut uydulardan Anadolu Universitesi'ne bedelsiz aktancl (transponder) tahsis edilmemesi ile 3894 saYlh Radyo ve Televizyonlann Kurulu~ ve Yaymlan hakkmdaki Kanunun Anadolu Universitesi'ne (yasal olarak TV ile egitim yapmasl ongoriildugu halde) yaym yetkisini vermemesidir.

TUrkiye i9in her yonUyle bUytik faydalan saglayacagl a9lk olan bu yolun onUndeki engel in kaldmlmasl i9in a~agldaki hususlan kapsayan yasal dtizenlemelerin yapllmasl gereklidir:

1. TUrk Telekom'un uydulanndan Anadolu Universitesi'ne Avrupa ve Asya'Yl da kapsayacak aktancllann (transponder) kira kar~lhgl istenmeksizin tahsisi, ozelle~tirilme halinde tahsis edilen aktancmm aym ~ekilde Anadolu Universitesi i9in gUvence altma ahnmasmm saglanmasl,

76

2. 3894 say1l1 Radyo ve Televizyonlann Kurulu~ ve Yaymlan hakkmdaki Kanunda, Anadolu Universitesi'ne ulusal diizeyde a91k yaym yetkisi, kanal ve frekans band1 tahsisi ile slmrlar otesi egitim yaymlan yapabilme yetkisi verilmesi yo lunda degi~iklik yapIlmas1,

3. Soz konusu amacm gergekle~tirilmesi 19m, hiikiimet nezdinde Yiiksekogretim Kurulu temsilcilerinin de katIlacag1 bir komisyon tarafmdan, ilgili yasada yapIlmas1 gereken degi~ikliklerin tasan olarak haz1rlanmas1 ve miimkiinse TBMM'de ivedilikle gorii~iilmesinin saglanmasl.

Yukanda belirtilen diizenlemeler yapIld1g1 takdirde, ~u ana kadar kazamlan uzmanhk ve birikimin yeni teknolojilerle desteklenmesiyle, a91kogretimin Tiirk egitim sistemi igerisindeki rolii, 90k daha etkin bir ~ekilde yerine getirilecektir.

• Videokonferans

Videokonferans, uzaktan egitimde h1zla geli~en teknolojilerden birisidir. Videokonferans yoluyla farkh cografi mekanlardaki ki~ilerin ya da gruplann iki yonlii video ileti~imi saglamr. Ba~ka bir deyi~le, iki ya da daha fazla cografi mekanda bulunan ki~iler videokonferans yoluyla birbirlerini gorerek ve duyarak ileti~im

kurarlar.

Videokonferans baglantlSl, standart telefon hatlan, ISDN, uydu (VSAT), koaksiyel kablo, veya fiber optik kablo arac1hg1yla yapIlabilir. Her bir baglantmm maliyet ve kullan1m ozellikleri farkhd1r. Bir mekandan digerine yapIlan baglantIlar genellikle noktadan noktaya (point to point) olarak adlandmlmaktadu. Bir noktadan 90k noktaya baglant1 da miimkiin olmakla birlikte bunun i9in 90klu kontrol iinitesi (MCU Multiple Control Unit) gereklidir.

Yukar1da sozii edilen pilot 9ah~mamn uygulamasmda, Anadolu Universitesi videokonferans olanaklan kullanIlm1~t1r. Halihaz1rda, Anadolu Universitesi ve Kazakistan'm Tiirkistan kentindeki Ahmet Yesevi Universitesi arasmda bir video konferans baglant1s1 tesis edilmi~tir. Yiiriitiilen bir pilot proje gergevesinde, Ahmet Yesevi Universitesi Ekonomi FakiiItesi programmda yer alan Pazarlama dersi, Anadolu Universitesi tarafmdan a91k ogretim ders materyalleri kullandarak videokonferans destekli olarak verilmektedir.

A91kogretimin, Tiirk ve Akraba Topluluklan egitim sistemlerinde yaygm olarak uygulanmas1, Yiiksekogretim Kurumu'nun oncelikli projeleri arasmdadu. Su anda, konuyla ilgili olarak Azerbaycan'la gorii~meler siirmektedir.

• Bilgisayar Destekli Egitim, Ag Teknolojisi ve Internet

Bilgisayarlann saglad1g1 olanaklardan uzaktan egitimde a~ag1da gosterilen 90k ge~itli alanlarda yararlanma potansiyeli bulunmaktadu:

o idari i~lemler (Kay1t ve Ogrenci i~leri) o Ogrenci degerleme

77

o ileti~im oMasa ustU. ve elektronik yaYlmclhk o Bilgisayar destekli ogrenme o Elektronik materyal dagltIml

Egitsel potansiyeli yok yUksek olan bilgisayarlardan Anadolu Universitesi Aylkogretim sisteminde yararlanmak konusunda da gerekli altyapl hazulanml~tIr. 1989 Ylhnda ba~latIlan yah~malar sonucunda, egitimin hemen her kademesinde ve bu arada yuksekogretim a~amasmda kullanIlmak uzere ders yazlhmlannm fuetilmesi konusunda gerekli bilgi ve deneyim biriktirmi~tir. ilki 1994 yllmda kurulmu~ olan ve buglin 14 ilimizde yer alan 15 laboratuvar araclhglyla, ogrencilere bilgisayar destegi verilmektedir. Aynca, kendi bilgisayan olan ogrenciler, Aylkogretim FakUltesi internet hizmetlerinden de yararlanabilmektedir.

Onumuzdeki donemde laboratuvarlar saYlSlnm artmlmasl ve cografi olarak yaygmla~tmlmasl planlanmaktadlr. Ozellikle dam~manhk hizmetlerinden yararlanamamakta olan iller iyin bu hizmetin buyUk deger ta~ldlgl dikkate ahmrsa, bu konuda yapIlacak yatmmm gerekliligi kolayhkla anla~Ilabilir.

Anadolu Universitenin kendi laboratuvarlannm yam Slra, ogrencilerin ve/veya diger kurumlarm bilgisayar parklanndan yararlamlmasl iyin de yah~malar slirdlirlilmektedir. Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan ilkogretim okullarmda kurulacak olan bilgisayar laboratuvarlarlmn, ilkogretim Ogretmenleri Lisans Tamamlama Programl ogrencilerinin egitimlerinde kullamlmasl iyin yah~malar yapllmaktadlr. Milli Egitim Bakanhgl'nm personeli olan soz konusu ogrenciler iyin liretilecek internet hizmetleri, Bakanhgm laboratuarlan araclhglyla Aylkogretim Fakultesi ogrencilerine ula~tmlacaktu. Aynca, gerekli destegin Bakanhk tarafmdan saglanmasl durumunda, soz konusu ogrenciler iyin bilgisayar destekli egitim iyin gerekli ogretici yazlhmlar da fuetilecektir.

Halihazlrda 75 ildeki toplam 78 aylkogretim bfuosunun yevrimiyi hizmet vermesi iyin gerekli yazlhmlar geli~tirilmektedir. Bu sistemin devreye girmesiyle ogrenci destek hizmetlerinde esneklik saglanacak, i~lem hlzlarl artacak ve yll iyinde ogrencilerin blirolar arasmda transferleri mlimkun olacaktlr.

Blitlin bunlann yamsua Turkiye'nin blitlin bliylik merkezlerinde, ogrencilerin bir araya gelmesini saglayabilecek ve kendilerine ye~itli hizmetlerin (yuzylize danl~manhk, kaYlt, tele-konferans vs) verilecegi A~lkjjgretim Egitim ve Uygulama Merkezleri kurulmasl planlanml~ ve orneklerin in~asl iyin gerekli hazuhklara ba~lanml~tIr. Aylkogretim hizmetlerinin kalitesini onemli Olylide artuacak olan bu yatmmlar, gerekli kaynaklar saglamrsa iki Yll iyinde tamamlanabilir.

Yukarldaki hizmetlerin blitUnle~ik bir ~ekilde tasarlanmasl ve yonetimine olanak saglayan bilgisayarlar uzaktan egitim etkinligini bliylik Olylide artuacaktu. C;linkli teknolojideki geli~meler, egitsel ve yonetsel fonksiyonlarm entegrasyonuna olanak saglamaktadlr. Boylece, kaYlt i~lerinden danl~manhk organizasyonuna, on-line ders aktanmmdan ogrenci degerlemeye kadar yok ye~itli destekler soz konusudur.

Uzaktan egitime yok onemli bir donamm altyapl destegi saglayacak olan model, intemet'in egitime uygulanmasldlr.

78

Milyonlarca ins ana ileti~im ortaml saglayan bu kurumu dogrudan egitimde ~u anda kullanamamaktaYlz. Bu konudaki en buyuk zorluk, internet DUi'nin ingilizce olmaSldu. internet'e seyenek olarak Turkye iyerikli ozel bir ag, A<;IK-NET tasarlanabilir. Agm kurulmasl, geli~tirilmesi ve ya~atIlmasl iyin yaratIcl finansman modelleri geli~tirilmeli, bolgesel farkhhklar irde1enerek farkh ag eri~im tarifesi uygulanmahdu.

Aylk-Net uzerindeki bilgiye ula~mak ve bilgiyi i~lemek, yenilerini uretip katmak iyin baZl donamma gereksinim vardlr. BugUnkU teknolojik ko~ullarda bu amayla kullamlacak donamm iki grupta toplanabilir:

1. Yalmz eri~im amaclyla kullanllabilecek donammlar, internet Araylan (Internet Appliance) grubunda yer ahrlar. Bu aygltlarm genelde kendi i~letim sistemleri yoktur veya i~letim sistemleri baklm gerektirmezler, baglandlklan sunucunun olanaklanm kullamrlar. Bu grub a ornek WEB-TV verilebilir. Evlerdeki televizyonlar kuyuk bir ek yapIlarak WEB-TV haline getirilebilir. Boylece ekonomik olarak internet' in evlerde kullanlml yaygmla~tmlabilir.

2. Hem eri~im, hem de bilgi i~leme ve Uretmede kullamlabilecek donanlmlar: Uzerinde kendi i~letim sistemi olan bu aygltlarla internet'teki bilgilere eri~ebilindigi gibi, bu bilgiler uzerinde ogrencinin;

o i~lem yapmasl, o degi~ik yevre birimleri baglayarak yaratma ve Uretme sUreci iyerisinde

ogrenmesi, o yeni bilgiler Uretip aga katmasl,

olanakhdlr. Bilgisayar niteligi ta~lyan bu araylar kendi iyinde, ince-kullamcl (thin­client), Network Computer (NC) ve Network PC, yokluortam (multimedya) bilgisayarlarma kadar geni~ bir yelpaze sergilerler. Bu ikinci tUr aygltlar, ku~kusuz Ureticiligi ve yaratIclhgl daha fazla destekler. Ancak maliyet, kurulma, i~letme ve bakIm aylSlndan daha fazla kaynak tUketen seyeneklerdir.

Aylkogretim sisteminde internet' ten yararlanma konusuyla ilgili en onemli darbogaz, ogrencilerin kUyUk bir oranmm bilgisayar sahibi olmaSldlr. Bilgisayar sahipliginin ya da eri~imin daha yaygm oldugu Almanya'da, Batl A vrupa programl yeryevesinde internet destegi verilmektedir. TUrkiye'deki ogrencileri de Aylk-Net kapsammda bilgisayar sahibi yapacak finansal destek-kredi mekanizmalarmm harekete geyirilmesi gerekmektedir.

TUrkiye'de ozUrlulerin egitiminin ciddi bir sorun oldugu bilinmektedir. Uzaktan ogretim sistemi bir yandan ozUrlUlerin, bir yandan da ozUrlU ailelerinin egitimi iyin kullanIlabilir. Anadolu Universitesi btinyesinde ozurlUlerin egitimi konusunda onemli yah~malar yapIlmaktadu. Uygun kaynak bulunursa, aylkogretim ve ozUrlUlerin egitimi organizasyonlarmm i~birligi iyinde onemli adlmlar atIlabilir. Aylkogretim btinyesinde ayllacak yeni programlara kaydedilecek ozUrlUler, diger ileti~im araylanmn yam Slra bilgisayarm da katkIlanyla egitilebilir. Gerekli kaynak miktan, hangi ozurlU gruplan iyin ne tUr bir sistem tasarlanacagma baghdlr.

Uzaktan egitim uygulamalarmda kar~Ila~Ilan en onemli sorunlardan birisi egitim programlarml tasarlayan ve geli~tiren kurulu~lar ile bunlan ogrenci kitlelerine

79

ula~tlfacak kurum ve kurulu~lann ortak ve uyumlu <;ah~masmm saglanmasldlr. Bu baglamda yurt diizeyinde ve yurt dl~mda merkezi a<;lkogretim yapmakla yasal olarak yetkili kllmanAnadolu Universitesi, baslh materyallerini ogrencilere ula~tlrmada Posta idaresine, video programlanmn ogrencilere aktanlmasmda ise TRT'ye baglmhdlf. Bunlann dl~mda ornegin ogrencilerle saglanacak Internet baglantllan i<;in ULAKBiM, telekonferans uygulamalan i<;in ise Tiirk Telekom destegi gerekecektir.

7.5 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) He ilgili <;ah~malar

Tanm ve sanayi toplumlannda mal ve hizmetlerin bir yerden bir yere hlzla aktanlmasl i<;in nasll geli~mi~ kara, hava ve deniz yollanna ihtiya<; varsa, hilgi toplumu olarak adlandmlan sanayi otesi toplumlarda da bilimsel ve teknolojik bilgiler ba~ta olmak iizere her tiir bilginin kurulu~lar arasmda hlzla aktanlabilmesi i<;in hilgi otoyollarma ihtiya<; vardlr. Bir iilkenin iiniversitelerine, ara~tlfma laboratuvarlanna, okullanna, i~yerlerine, hastanelerine ve evlerine kablo ya da yaym yoluyla veri, ses ve goriintii tiirii bilgiler ta~lyan bilgi otoyollan, 0 iilkenin ulusal bilgi alt yaplsml olu~turur. Bilgi otoyollan in~a etmek kiiresel bilgi pazanna katllabilmenin ve sanayile~mi~ iilkelerle rekabet edebilmenin en onemli ko~ullanndan birisidir.

Diinya <;apmdaki bilgi otoyollanndan en bilineni internet'tir. Giiniimiizde onbinlerce bilgisayan ve 100'den fazla iilkede yakla~lk 50-60 milyon insam birbirine baglayan internet araclhglyla diinyanm en biiyiik bilgi merkezlerine ve miizelerine baglanarak bilgi edinilebilir, yerli ya da yabancl ba~ka kurulu~lardaki ogretim iiyeleriyle ortak bilimsel projeler yiiriitiilebilir, miizik dinlenebilir, hatta naklen nikah t5renleri ya da dogumlar bile izlenebilir.

Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM), 1996 Ylhnda TUBiTAK Ba~kanhgl'na bagh bir hizmet birimi olarak kurulmu~tur. ULAKBiM'in amaCl, ulusal inovasyon sisteminin kurumsal ogeleri arasmda etkile~imli bir bilgisayar agl kurmak, i~letmek, bilgi iiretimine yardlmcl olacak nitelikte bilgi teknolojileri destegi saglamak ve bu ag iizerinden ve/veya geleneksel yollarla ulusal inovasyon sisteminin bilgi birikimini yansltan ve bilgi iiretimine yardlmcl olacak bilgi hizmetleri sunmaktlf.

ULAKBiM, bilgisayar agl i~levi ile ilgili olarak, bir yandan 1992 Yllmda ba~latllan Tiirkiye'de jnternet'in Yaygznla~tlrllmasl ODTU-TUBiTAK projesi kapsammda olu~turulan TR-NET ekibinin teknik gorevlerini, diger yandan da 1986 yllmdan ba~layarak YOK kapsammda ~ekillenen TUV AKA olu~umunun idari ve mali gorev ve sorumluluklanm iistlenmi~tir. Bilgi hizmetleri kapsammda ise 1966 Yllmda TUBiTAK biinyesinde kurulan TURDOK'un ve degi~ik isimlerle 1996'ya kadar hizmet veren ardillanmn bir devaml olmakta, bunun yamnda 1983 yllmda kurulmaya ba~lanan YOK Dokiimantasyon Merkezi siireli yaymlar koleksiyonunun i~letmesini devralml~ bulunmaktadlf.

7.5.1 ULAKNET kurulumu

ULAKBiM kurulu~unu izleyen aylarda planlama ve tasanm <;ah~malan ba~latllan, 1997 Ylh ortalannda kurulum a~amasma gelinen Ulusal Akademik Ag (ULAKNET), 1998 Ylll sonu itiban ile % 90'1 a~an oranda ger<;ekle~tirilmi~tir. 1998 sonunda

80

baglannll~ ue;: saYISI 84, top lam dagltIlml~ bantarahgl ise yakla~lk 48 Mbps olarak gere;:ekle~mi~tir (yalmzca iiniversiteler ve TUBiTAK ue;:lan dikkate almml~tIr). Bu biiyiikliikler l~lgmda ULAKNET, Tiirkiye'nin mevcut en biiyiik internet ~ebekesidir. Halen ue;: baglantIlan yapllan iiniversitelerimiz ve baglantl hlzlan Tablo 7.2' de verilmi~tir.

Tablo 7.2 1998 YIII sonu itibarIyla ULAKNET'e bagb olan iiniversiteler.

Universite/Kampiis Adl BaglantI HIZI Universite/Kampiis Adl BaglantI HIZI

(Kbps) (Kbps) Abant izzet Baysal 256 Harran 64 Adnan Menderes 256 I~Ik 128 Akdeniz 256 inonii 64 Anadolu 1024 istanbul! A vCIlar 1024 Afyon Kocatepe 128 istanbul Bahgekoy 64 Ankara!Be~evler 2048 istanbul/BeyazIt 256 Ankara/Cebeci 256 istanbul!Cerrahpa~a 128 Ankara/DI~kapI 128 istanbull<;apa 128 Ankara/Tandogan 64 iTU/Ayazaga 2048 Atatiirk 512 iTU/Giimii~suyu 128 Bahkesir 64 iTU/Ta~kI~la 128 Ba~kent/Baghca 2048 iYTE/Konak 256 Ba~kent/Bahgeli 128 iYTE/Basmane 512 Bilgi 256 Katkas 64 Bilkent 2048 Kahramanmara~ Siit9ii imam 256 Bogazi9i/Bebek 2048 Karadeniz Teknik 512 Celal Bayar 64 Karaelmas 64 Cumhuriyet 256 Kocaeli 256 <;ankaya 128 K0 9 512 <;ukurova 1024 Marmara! Anadol uhisan 64 Dicle 64 Marmara!Goztepe 2048 Dogu Akdeniz 2048 Mersin 64 Dokuz EylUll Alsancak 2048 Mimar Sinan/Be~ikta~ 64 Dokuz Eyliil/Buca 64 Mimar SinanlFmdIkh 2048 Dokuz Eyliill9 <;e~meler 256 Mugla 64 Dokuz Eyliillinciraltl 256 Mustafa Kemal 64 Dokuz EyliillKaynaklar 128 Nigde 64 Dumlupmar 64 ODTU 2048 Ege 2048 ODTU/Erdemli 64 Erciyes 128 Ondokuz Mayls 64 Fatih/Be~tepe 64 Osmangazi 256 FIrat 256 Pamukkale 256 Galatasaray 128 Sakarya 256 Gazi/Emek 64 Sel9Uk 512 Gazi/Maltepe 512 Siileyman Demirel 256 Gazi/Teknik Okullar 1024 Trakya 256 Gazi/Teknik Okullar II 64 Uludag 512 Gaziantep 1024 Yeditepe 128 Gaziosmanpa~a 64 YIldlZ TekniklSi~li 64 Gebze Yiiksek Tek. Enst. 64 YlldlZ TekniklYIldlz 512 Hacettepe/Beytepe 2048 Yiiziincii YIl 64 Hacettepe/Merkez 128 Zonguldak Karaelmas 64

81

1998 Yill i9inde ULAKNET kapsammda agullk temel ag hizmetleri iizerine eklenen katma degerli hizmetlere verilmi~tir. Bunun yanmda ULAKNET kullamm istatistiklerini gewek zamanll olarak izleyen ve sunan o19iim ve analiz i~istasyonu hizmete devam etmi~ ve yogun olarak kullanllml~tu. Bu yol ile yapilan o19iimler gegen bir Yll igerisinde ULAKNET trafik yogunlugunun ortalama olarak iki kat arttlgim gostermektedir. Aym donem igerisinde bagiantlsi tamamlananan ULAKNET bantarallgmm yakla~lk % 25 arttlgi gozoniine almdlgmda soz konusu artl~m kullamm yogunluguna bagh oldugu ortaya 9lkmaktadu.

ULAKNET kullanicilanmn en yogun olarak kullandlklan ag kaynaklanmn ba~mda ULAKNET yUrtdl~1 baglantllan gelmektedir. Akademik ag faaliyetlerinin ULAKBiM tarafmdan devralmdigi 1996 giiziinden ba~layarak ve ozellikle ULAKNET'in kurulmaya ba~landigi 1997 yllmdan itibaren, yurt dl~1 baglantllann yeterli kapasitede tutulabilmesi i9in ge~itli onlemler almml~tu. Son derece yiiksek maliyetli ve

. tiiketilmesi son derece kolay olan uiusiararasl bantarahgi konusunda ULAKNET 1998 sonu itiban ile top lam 2560 Kbps kapasiteli iki uydu baglantlsma sahiptir. Bu kapasitenin ULAKNET baglantl kapasitesi yakla~lk 38 Mbps olan 95 U9 tarafmdan kullamidigi tahmin edilmektedir. Bu durumda yurtdl~l/ulusal baglantl kapasitesi or anI yakla~lk 1115 olarak gefgekle~mektedir. ihale ve sozle~me i~lemleri tamamlanml~ olup 1999 Yill ba~larmda devreye girmesi beklenen 4096 Kbps kapasiteli asimetrik uydu bagiantlsi bu oram yakla~lk 116 degerine iyile~tirecektir. Bu oranm ozellikle yiiksek hlZll ve asimetrik baglantllar kullanilarak 1999 ilk geyreginde 114 ve 1999 sonunda da 1/3 civannda tutulmasl planlanmaktadu.

7.5.2 Cahit Arf Bilgi Merkezi hizmetleri

ULAKBiM kurulu~unda Ulusal Bilgi Merkezi olarak adlandmlan bilgi hizmetleri biriminin adl, 1998 Subat aymda 1997 YIh sonunda kaybettigimiz matematik9i ve TUBiT AK kuruculanndan Cahit Arf amsma Cahit Arf Bilgi Merkezi olarak degi~tirilmi~tir. Bu degi~iklik yalmzca basit bir yeniden isimlendirme olmaktan ote, 1998 Yillna genel olarak damgasmi vuran bir yeniden ~ekillenme ve yeniden yapilanma sfuecinin ba~langicim olu~turmu~tur.

Cahit Arf Bilgi Merkezi, ULAKBiM kurulu~undan bu yana geleneksel yontemlerle vermekte oldugu yaym tarama ve beIge saglama hizmetlerini 1998 Yllmda da aym yontemlerle sfudiirmii~tfu. Bu kapsamda 1998 Yill i9inde 8000 iizerinde yaym tarama istegi yamtlanml~tu. istek saYlSlmn onceki Yillara gore dii~iik kalmasmm temel nedeni yll igerisinde veritabanlanmn giincellenmesi ve tarama sisteminde yenilikler yapllmasmm gecikmesidir. isteklerin yakla~lk % 85'i iiniversitelerden, yakla~lk % 10'u da kamu kesiminden gelmi~, daha onceki ylliarda oldugu gibi ozel sektOr istekleri % 5'in altmda gergekle~mi~tir. Bunun yamnda, yerinde ve uzaktan beIge saglama yolu ile hizmet vermeyi siirdfuen merkez 1998 Yill i9inde yakla~lk 245.000 makale beIge saglama yolu ile kullanlCllara ula~tmlml~tlr. Bu belgelerin 90gunlugu yerinde hizmet ahmi ile saglanml~, yakla~lk 50.000 beIge ise ge~itli yollarla uzaktan gelen isteklere yamt olarak ula~tmlml~tlr.

82

eahit Arf Bilgi Merkezi stireli yaYllllar koleksiyonu 1999 YIh abonelik listelerinin hazirlanmasl 9ah~malarl siirdiirUlmii~ttir. Siirdiiriilebilir ve saglanabilir bir koleksiyon olu~turma ko~ulu on plana allllarak yiiriitUlen 9all~malar sonraslllda:

1. ULAKBiM'de kullanimi az ve 90gunlukla beIge saglama yolu ile olan, 2. ULAKBiM'e fiziksel olarak yaklll iiniversite kiitiiphanelerinde bir ya da daha

fazla kopyasl bulunan, 3. Abonelik iicreti kullanim slkhglllI makul buakmayacak derecede yiiksek olan

dergilerin dereceli olarak elenmesi yoluna gidilmi~tir. Bu 9ah~ma sonucunda 1997 yIllllda kullanIlan 5.120 iizerinde ba~hgi igeren liste, 3.350 civarlllda ba~hga

indirilmi~tir. 1999 YIh ba~lllda tahmini bedelinin 2,2 milyon ABD dolarl olmasI beklenen listenin kIsmen pe~in odeme yolu ile aboneligi yoluna gidilecektir.

7.6 Stratejik Ara§tlrma ve Etiidler Milli Komitesi

2547 SaYIh Kanun'un 2880 saYIh Kanunla degi~ik 7/m maddesi uyarlllca Yiiksekogretim Kuruiu biinyesinde kurulan Stratejik Ara~tlrma ve EtiMler Milli Komitesi (SAEMK), ba~ta Tiirk-Yunan ili~kileri olmak iizere, Tiirkiye'nin ikili ve 90k tarafh uiusiararasl ili~kilerini ve bolgeyle ilgili konulanm kapsayan tarihi, kiiltiirel, siyasi, ekonomik, hukuki, sosyolojik, jeopolitik ve jeostratejik yapIyI, biIimsei yontemierie ara~t1rmak amacIyIa ge~itii bilimsel projeler hazirlatmak, bu konularda yapIlacak akademik 9ah~malan yoniendirmek ve te~vik etmek fonksiyoniarIm iist! enmi~tir.

Stratejik Ara~tuma ve Etiidler Milli Komitesi, 14 iiyeden olu~maktadIr. Komite iiyelikieri a~agIdaki ~ekilde belirlenmektedir:

a) Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu iiyeleri arasllldan Genel Kurul tarafllldan belirlenen 2 iiye,

b) Universitelerde ve iiniversite dl~llldaki stratejik ara~tIrmalarla ilgili bilim adamian arasllldan Yiiksekogretim Genel Kurulu tarafllldan belirlenen 7 iiye,

c) Genelkurmay Ba~kanhgi tarafllldan belirlenen 2 iiye, d) Ba~bakanhk tarafllldan belirlenen iist diizeyde yetkili 1 iiye, e) DI~i~leri BakanhgI tarafllldan belirlenen iist dUzeyde yetkili 2 iiye.

7 KasIm 1997 tarih ve 23163 saYIh Resmi Gazete'de yaYlmianan Stratejik Ara~tlrma ve EtiMler Milli Komitesi Yonetmeligi'nin (e) maddesinin 3. paragrafllla uygun olarak aIlllan ayn bir kararla, Yunanistan Yiiriitme Komisyonu (YYK) kuruImu~tur. Genel Kurmay Ba~kanhgI'nda gorevii bir ba~kan ile Ankara Universitesi'nde gorevii 2 bilimsel ba~kan yardImclSlndan olu~an YYK'nlll amaCI, esas olarak Yunanistan­KIbns ekseninde Tiirkiye'nin ihtiya9 duydugu akademik 9ah~malan yonlendirmek ve te~vik etmektir.

YYK tarafllldan degerlendirmeye allllacak projelerin a~agida belirtilen temel hedeflere uygun oimasI gerekmektedir:

83

1. Mevcut strateji ve politikalara, baglmslz bilimsel kaynaklarca irdelenmi~ altematifler iiretmek,

2. Akademik derinligi olan bilgi destegi saglamak, ahnml~ veya almacak kararlarla ilgili olarak iy ve dl~ kamuoyunu akademik zeminde hazulamak,

3. Diger devletlerin uygulamalanyla ilgili mukayeseler yapIlmasma imkan saglamak, 4. Ulusal politikalann uygulanmaslyla ilgili gozlem ve degerlendirme yapmak, 5. Askeri-politik alanlan da kapsayan aguhkh uluslararasl konulann akademik

ayldan mevcut ve altematif stratejiler boyutunda ele ahnmasl, 6. Yunan tezlerine bilimsel zeminde cevap verebilmek.

SAEMK'e 1998 Ylh iyinde sunulan toplam 31 projeden 9'u kabul edilmi~tir. Kabul edilen projeler ~unlardu:

1. Lozan ihlalleri - Tiirkiye ve Yunanistan Aylsmdan Kar~lla~tlrmah Bir inceleme (Ankara Dniversitesi)

2. Cumhuriyetin Kurulu~undan Bugiine <;anakkale iii, Gokyeada il<;esi, Bademli Koyii: Tarih ve Bugiin (Mimar Sinan Dniversitesi)

3. Yunanistan'da Etnik Gruplar ve Azmhklar (Hacettepe Dniversitesi) 4. Yunanistan Smlrlan i<;inde Miisliiman Cemaat Orgiitlenmeleri: Cemmat-i

jslamiyeler 1913-1998 (Mersin Dniversitesi) 5. Balkanlarda Azmhk Sorunlan (Dokuz Eyli.i1 Dniversitesi) 6. Tiirk-Yunan ili~kileri, ili~kilerin Yonelimini Etkileyen Temel FaktOrler Dzerine

Bir inceleme (Trakya Dniversitesi) 7. Yunan Ekonomisinin Stratejik Analizi (Ankara Dniversitesi) 8. Adalara ili~kin Egemenlik Uyu~mazhklarl (Ankara Dniversitesi) 9. Tiirk-Yunan-Klbns ili~kilerine Bilimsel Destek Saglanmasl Konusunda Bilgisayar

Destegi (Orta Dogu Teknik Dniversitesi)

Kabul edilen projelerden iki tanesinin ilk taslak sonuy raporlan tamamlanml~ bulunmaktadu. 1999 Yllmm ilk aylarmda ise SAEMK'e 3 proje teklifi ula~ml~ ve bu projeler de degerlendirmeye ahnml~tlr. Yeni proje teklifleri ula~maya devam etmektedir.

84

Boliim 8

Y iiksekogretimin Finansmanl

8.1 Biit~e Odenekleri

TUrkiye'de okul oncesi, ilk ve ortaogretim (Milli Egitim Bakanhgl - MEB) ile yUksekogretime (Yiiksekogretim Kurulu - YOK) aynlan toplam bUt<;e odeneklerinin Yillara gore degi~imi Tablo 8.1'de gosterilmi~tir. TBMM'nin 1999 yllmda erken se<;im karan almasl nedeniyle 1999 BUt<;e Kanunu <;lkmaml~tIr. 1999 Mali Ylh BUt<;e Kanun Tasansl'nda, Milli Egitim Bakanhgl bUt<;esi 2.130,3 trilyon TL, yiiksekogretim bUt<;esi 633,4 trilyon TL, toplam egitim but<;esi ise 2.763,7 trilyon TL'dir.

Tablo 8.1 Egitim i~in ayrIlan biit~e odeneklerinin yIllara gore degi~imi. (Milyar TL)

YII Biit~e Odenekleri (Cari Fiyatlarla) Toplam Egitim Biit~esinin

MEB YOK Toplam Biitl;e Pay I (%) GSMH PaYI (%)

1981 147,3 46,5 193,8 12,9 2,42 1982 187,2 54,8 242,0 13,8 2,28 1983 287,7 95,5 383,2 15,2 2,75 1984 341,6 118,2 459,8 14,2 2,07 1985 466,0 151,7 617,7 12,3 1,74 1986 618,5 222,5 841,0 11,6 1,64 1987 928,6 320,6 1.249;2 11,3 1,67 1988 1.794,4 619,9 2.414,3 11,6 1,87 1989 2.967,1 1.050,7 4.017,8 12,2 1,74 1990 8.506,5 2.505,4 11.011,9 17,1 2,77 1991 13.850,2 4.696,0 18.546,2 17,9 2,90 1<}92 30.357,2 9.122,9 39.480,1 18,9 3,57 1993 57.546,4 16.695,5 74.205,9 22,0 3,72 1994 93.580,5 31.182,8 124.763,3 15,1 3;~1 1995 135.572,4 45.232,8 180.805,2 13,5 2,30 1996 257.601,1 92.172,8 349.773,9 9,8 2,37 1997 510;063,6 202.352,4 712.416,0 11,2 2,81 1998 1.243.108,0 422.656,9 1.665.764,9 11,3 3,39 1999 2.130.308,5 663.399,8 2.763.708,3 11,7 3,50

*Bu yildaki biitgeye ozelle~tirme dahil edilmi~tir.

Yiiksekogretime aynlan paym, toplam egitim but<;esi, toplam but<;e ve Gayri Safi Milli Haslla (GSMH) i<;indeki oranlannm Yillara gore degi~imi ise Tablo 8.2'de gosterilmi~tir .

1998 Yllmdan 1999 yIlma olan degi~melere baklldlgmda, top lam egitim bUt<;esinin konsolide but<;e i<;indeki paymda % 1l,3'den % 1l,7'ye artl~, GSMH i<;indeki

85

paymda ise % 3,39'dan % 3,50'ye art1~ goriilmektedir. Yiiksekogretim hiityesinin konsolide biitye iyindeki paymda % 2,9'dan % 2,8'e, GSMH iyindeki paymda ise % O,86'dan % O,84'e dii~me oldugu goriilmektedir.

Tablo 8.2 Yiiksekogretime ayrdan biit~e odeneklerinin ydlara gore degi~imi.

Y iiksekojiretim Biit~esinin YII Toplam Egitim Biit~esi Toplam Biitl;e i~indeki GSMH i~indeki PaYl

i~indeki PaYl (%) PaYI(%) (%)

1981 24,0 3,1 0,58 1982 22,6 3,1 0,52 1983 24,9 3,8 0,69 1984 25,7 3,7 0,53 1985 24,4 3,0 0,42 1986 26,3 3,0 0,42 1987 25,7 2,9 0,42 1988 25,5 2,9 0,47 1989 26,2 3,2 0,45 1990 22,8 3,9 0,56 1991 23,7 4,2 0,69 1992 22,9 4,3 0,84 1993 22,5 4,1 0,90 1994 25,0 3,8 1,10 1995 25,1 3,2 0,90 1996 26,4 2,6 0,80 1997 28,4 3,1 0,80 1998 25,4 2,9 0,86 1999 22,9 2,8 0,84

Egitime yapllan harcamalar, ekonomik biiyiimeyi ruzlandlrmanm yam sua, iiretimi artmr, ki~isel ve sosyal geli~meye katkl yaparak sosyal smlflar arasmdaki derin uyurumlarl ortadan kaldmr. Toplam mali kaynaklar iyinde egitime ne kadar pay aynlacagl, her iilkede hiikiimetlerin almasl gereken onemli bir karardu. Buraya yapIlan yatmmm gerek sosyal gerekse ki~isel getirisi oldukya fazla oldugundan, egitim harcamalannm artmlmasl, te~vik edilmesi gereken bir unsurdur.

Ekonomik i~birligi ve Kalkmma Te~kilat1 (OEeD) iilkelerinde, milli kaynaklarm onemli bir boliimii egitime aynlmaktadu. Kamu ve ozel kaynaklann tiimii goz oniine almdlgmda, OEeD iilkeleri, ortalama olarak Gayri Safi Yurt iyi HasIla'nm (GSYiH) % 5,9'unu egitim kurumlarma harcamaktadu. Bu konuyla ilgili olarak veri saglayan 22 OEeD iilkesi iyerisindeki sadece be~ iilkede (Hollanda, italya, Japonya, Tiirkiye, Yunanistan) bu oran % 5'in altmdadlr. Yiiksekogretime yapIlan harcamalarm GSYiH iyerisindeki payl ise, OEeD iilkeleri iyin ortalama % 1,6'du. 1995 yIlI iyin degi~ik iilkelerde, egitime yapllan top lam harcamalarm ve yiiksekogretime yapllan harcamalarm GSYiH'ya oranlarl Tablo 8.3'de gosterilmi~tir.

Tiim diinyada, egitime yapllan yatmmlarm biiyiik bir yogunlugu kamu kaynaklarmdan kar~Ilanmaktadlr. OEeD iilkelerinde, egitime yapllan kamu harcamalarlmn GSYiH'ya oram, ortalama olarak % 4,7'dir. Bu oranm degi~ik iilkelerdeki degi~imi Tablo 8.4'te gosterilmi~tir.

86

Tablo 8.3 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapdan kamu ve ozel sektor harcamaIarmm GSYiH'ye oranIarI (1995).

Ulke Toplam EgitimlGSYiH Yiiksekogretim/GSYiH (%) (%)

Almanya 5,8 1,2 ABD 6,7 2,4 Arjantin 4,1 1,0 A vusturalya 5,6 1,8 <;ek Cumhuriyeti 5,7 1,0 Danimarka 7,1 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 6,3 1,1 Hindistan 2,6 0,7 israil 8,3 1,8 isvec; 6,7 1,7 italya 4,7 0,8 Japonya 4,7 1,0 Kore 6,2 1,9 Sili 5,6 1,8 TURKiYE 2,4 0,9 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

Tablo 8.4 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapdan kamu harcamaIarmm GSYiH'ye oranlarl (1995).

Ulke Toplam Egitim/GSYiH Yiiksekogretim/GSYiH (%) 1%1

Almanya 4,5 1,0 ABD 5,0 1,1 Ariantin 3,4 0,7 A vusturalya 4,5 1,2 <;ek Cumhuriyeti 4,8 0,7 Danimarka 6,5 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 5,8 1,0 Hindistan 2,4 0,6 israil 7,0 1,2 isvec; 6,6 1,6 italya 4,5 0,7 Japonya 3,6 0,4 Kore 3,6 0,3 Sili 3,0 0,4 TURKiYE 2,2 0,8 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

87

Egitime yapilan harcamalann 1990-1995 arasmdaki 5 yIlhk donemde nasil degi~tigi incelendiginde, OECD iilkeleri iyerisinde genelde bir artl~ egiliminin oldugu, iyinde Ttirkiye'nin de bulundugu az saYldaki iilkede ise gerileme oldugu gozlenmektedir. Bununla ilgili veriler Tablo 8.5'te gosterilmi~tir.

Tablo 8.5 1990 ve 1995 ydlan arasmda egitime ve yiiksekogretime yap dan kamu harcamalarmm degi~im endeksi (1990 = 100 olarak ahnD)l~tlr).

Dike Tum Egitim Kurumlan Yuksekogretim Kurumlan

AVllstralya 114 126 Kanada 111 102 Finlandiya 96 123 Fransa 118 130 italya 80 72 J~onya 105 123 ispanya 119 130 TURKiYE 76 91 in~ltere 113 111 Meksika 163 125

Kaynak: OEeD Indicators - 1998

8.2 Ogrenci Ba~ma Biit~e Odenekleri

Ytiksekogretimde ogrenci ba~ma btitye odeneklerinin yIllara gore degi~imi Tablo 8.6'da gosterilmi~tir. Bu tabloda gortildtigti gibi, 1981'de orgtin ogretimdeki ogrenci ba~ma 2.014 ABD dolan olan btitye odenegi, 1993'de Cumhuriyet tarihinin en yliksek degeri olan 2.658 do lara ula~ml~, ancak daha sonra ya~anan ve etkileri halen stirrnekte olan ekonomik kriz nedeniyle stirekli olarak dti~erek 1998'de 2.002 dolara inmi~tir.

Tablo 8.6 Ogrenci ba~ma biit~e odeneginin ydlara gore degi~imi.

O~renci Ba§ma Toplam But~e Odenegi Ogrenci Ba~ma Cari Yll 1998 Fiyatlam la (Milyon TL) Cari Fiyatlarla (ABD $) Harcama (ABD $)

Orgun Toplam Orgun. Toplam OrgUn Toplam 1981 510,70 489,74 2.014 1.932 1.551 1.487 1982 460,42 450,49 1.885 1.778 1.376 1.297 1983 580,19 519,46 2.287 2.048 1.738 1.556 1984 431,53 378,99 1.701 1.494 1.343 1.180 1985 321,98 271,24 1.270 1.070 965 813 1986 322,20 254,29 1.270 1.002 990 781 1987 320,14 241,39 1.263 952 947 714 1988 323,21 240,74 1.369 1.020 985 734 1989 363,29 259,10 1.433 1.002 945 661 1990 536,01 352,18 2.114 1.389 1.522 1.000 1991 510,44 329,64 2.055 1.319 1.520 976 1992 578,20 379,80 2.288 1.503 1.761 1.157 1993 659,75 405,24 2.658 1.632 2.046 1.256 1994 446,25 261,15 2.025 1.185 1.519 889 1995 361,13 177,26 1.538 755 1.230 604 1996 409,04 245,63 1.509 943 1.042 651 1997 469,63 305,35 2.195 1.163 1.121 759 1998 524,97 324,53 2.002 1.238 1.328 821

88

OECD tilkeleri, ogrenci ba~ma ortalama olarak yllda 10.444 ABD dolan harcama yapmaktadlr. Ancak bu ortalama, ABD' deki harcamanm 90k yUksek olmasmdan etkilenmektedir. Bu nedenle, tUm iilkelerin ortalamasml goz oniine almak daha akIlCl bir yakla~lm olacaktIr. Bu rakam, 8.130 ABD dolandlr ve Tiirkiye'de ogrenci ba~ma yapllan harcamalarm yakla~lk 4 katldu. Degi~ik iilkelerde, orgiin ogretimdeki ogrenci ba~ma yapllan harcamalar Tablo 8.7'de verilmi~tir.

Tablo 8.7 Yiiksekogretim kurumlarlllda ogrenci ba~llla yapdan harcama (Satlllalma Giicii Paritesi kullamlarak ABD Dolarllla c;evrilmi~tir) (1995).

Ulke Ogrenci Ba~ma Yapdan Harcama

(ABD$)

Almanya 8.897 ABD 16.262 A vusturalya 10.590 <;ek Cumhuriyeti 6.795 Danimarka 8.157 Finlandiya 7.315 Frans a 6.569 ispanya 4.944 israil 10.132 isve9 13.168 italya 5.013 Japonya 8.768 Kore 5.203 Malezya 11.016 ~ili 8.436 Yunanistan 2.716

Kaynak: OEeD Indicators - 1998

Tablo 8.7'de verilmi~ olan rakamlar, yiiksekogretimde tam zamanh ogrenci e~degeri ba~ma, kamu kaynaklan ile ozel kaynaklardan yapIlan toplam harcamaYl gostermektedir. Ogrencilerin ge91m1 191n kamu kaynaklanndan yapllan siibvansiyonlar bu rakamlara dahil edilmemi~ ve harcamalarm satmalma giicii paritesine gore normalize edilmesiyle daha anlamh bir uluslararasl kar~lla~tlrma

yapIlabilecegi dii~iintilmii~tUr.

Tablo 8.6'da iilkemiz i9in verilen rakamlar ise, 0 yIlki yiiksekogretim biitgesi odeneginin, 0 yIlki toplam ogrenci saYlSlna boliinmesi ve yine 0 yIlki ortalama doviz kuru iizerinden ABD dolanna gevrilmesi ile bulunmu~tur. Ulkemiz i9in bu ~ekilde hesaplanan ogrenci ba~ma harcamanm, diinyanm ge~itli cografi bolgelerinde ve degi~ik geli~mi~lik diizeyindeki iilkelerle 1995 Yllmda ogrenci ba~ma sadece kamu kaynaklanndan yapllan harcamalarla kar~I1a~tlfllmaSl i9in ortalama degerler, Tablo 8.8'de verilmi~tir. Tablo 8.6 ve Tablo 8.8'deki degerlerden goriildiigii gibi, 1995'de iilkemizde a91kogretim dahil toplam ogrenci ba~ma kamu kaynaklanndan yapIlan 755 dolarhk harcama, 0 yIlki diinya ortalamasmm dortte birinden az, sadece orgiin ogretimde ogrenci ba~ma yapIlan 1.538 dolarhk harcama ise, 0 Yllki diinya ortalamasmm yansmdan azdlr.

89

Tablo 8.8 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklarmdan yap dan harcamalar (1995)

Ogrenci Ba~ma Yapdan Harcama . (ABD $)

DUNYA ORTALAMASI 3.370 Geli~mi~ BOigeler 5.936

Kuzt:y . Amerika 5.936 Asya/Okyanusya 5.488 Avrupa 6.585

Eski Sovyet Blogu Ulkeler 457 Geli~mekte Olan Bolgeler 967

Sabra Afrikasl 1.241 Arap Ulkeleri 1.588 Latin Amerika/Karayipler 937 Dogu Asya/Okyanusya 709 Guney Asya 1.058

En Az Geli~mi~ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONF.202/CLD.23

8.3 YatlrIm Odenekleri

YUksekogretim yatmm odeneklerinin alt sektOrlere gore daglhml Tablo 8.9'da gosterilmi~tir. Goruldugu gibi, yatmmlann yakla~lk % 30 ile % 40 arasmda degi~en bir kIsml saghk sektOrunde, yani universite hastanelerindedir. Buna kar~lhk, orgun ogretimdeki ogrencilerin yakla~lk % 4'u tIp fakultelerindedir. Ba~ka bir deyi~le, tIP fakUlteleri harie; tutuldugunda, orglin ogretimdeki ogrenci ba~ma yapllan ortalama harcama duzeyinde az da olsa bir du~me gorulmektedir. Yatmm odeneklerinin artmlmaSlll1 gerektiren ba~hca nedenler a~aglda verilmi~tir.

Tablo 8.9 Yiiksekogretim yatlrIm odeneklerinin alt sektorlere dagdlml.

Yd Toplam Yatmm Odenegi (Milyon TL) SektOrlere Gore Dar Ihm (%) Cari Fiyatlarla 1998 Fiyatlanyla Egitim Saghk Diger

1986 50.486 27.537.926 71,9 28,1 -

1987 79.161 30.145.299 73,6 26,4 -

1988 171.278 31.948.021 68,9 21,9 0,2 1989 351.941 49.532.241 68,7 30,1 1,2 1990 647.837 60.862.580 72,6 25,1 2,1 1991 1.198.014 67.027.843 60,8 35,1 4,1 1992 2.052.441 71.507.356 56,0 41,7 2,3 1993 3.759.940 81.121.849 60,7 37,6 1,7 1994 7.842.265 73.644.345 65,2 31,3 3,5 1995 8.923.450 49.030.263 59,9 34,7 5,4 1996 25.441.754 78.277.002 66,2 29,3 4,5 1997 63.142.830 107.974.299 59,8 35,9 4,3 1998 128.812.700 128.812.700 54,3 40,3 5,4 1999 145.924.000 145.924.000 61,5 32,9 5,6

90

8.3.1 Yeni yiiksekogretim kurumlarmm kurulmasl

Yiiksekogretim kurumlan saylSlnda son on Yllda biiyiik artI~ olmu~tur ve yeni ayllan bu yiiksekogretim kurumlanmn fiziki altyapisl ile makine-teyhizat aylgl bulunmaktadlr. Aynca, ogrenci kontenjanlanndaki Yllhk artl~lar nedeniyle yiiksekogretim kurumlanmlzda hizmet geni~lemesi olmaktadlr.

8.3.2 YatInm projesi saydarmdaki artI~

Yiiksekogretim kurumlannm yiiriittiikleri yatmm projesi sayIlannm Yillar itibanyla dagIllml Tablo 8.10' da gosterilmi~tir. Buradan goriildiigii gibi, yatmm projesi sayIlarmda son 5 yllda % 110'luk bir artl~ olmu~tur.

Tablo 8.10 Yiiksekogretim kurumlarmm son be~ ydda yiiriittiikleri yatlnm projesi saydan.

YII Egitim Sajhk Spor Teknolojik Ara~tlrma Genel Toplam DE Y T DE Y T DE Y T DE Y T DE Y

1994 361 161 522 72 74 146 21 - 21 40 5 45 494 240 1995 577 107 684 84 82 166 42 - 42 47 5 52 750 194 1996 591 107 698 91 74 165 46 - 46 52 31 83 780 212 1997 563 106 669 112 82 194 50 - 50 360 27 387 1085 215 1998 550 147 697 121 100 221 60 - 60 548 17 565 1279 264

DE = Devam Eden; Y = YIIhk; T = Toplam

8.3.3 Odenek tahsislerinin yetersizligi

Yatmm projesi sayIlarmdaki biiyiik artl~a ragmen odenek tahsislerinin tekliflerin yok altmda olmasl nedeniyle projeler planlanan zamanda bitirilememektedir. Bu nedenle, iiniversitelerimizdeki egitim-ogretim ve ara~tlrma yah~malan olumsuz yonde ciddi olarak etkilemektedir. Bu durumun bir uzantlsl da, kontenjanlann yeterince artmlamamasldlr.

Tablo 8.11 'den goriildiigii gibi, yiiksekogretim kurumlanmlza aynlan kaynak, tekliflerin yok altmda kalmaktadlr. Ba~ka bir deyi~le, son be~ yIlda 1998 fiyatlarl ile 1.375,7 milyar TL kaynak aynlmasl teklif edilmi~, buna kar~lhk 510,01 milyar TL kaynak aynlml~ ve son be~ yllda iiniversitelerimizin ihtiyaci olan 865,69 milyar TL'lik yatmm kar~Ilanamaml~tIr. Bu nedenle iiniversitelerimiz, altyapi yatmmlarl baklmmdan geri kalml~tlr.

Tablo 8.11 1998 ydl fiyatlan ile yatInm teklif ve tahsislerinin kar~da~tInlmasl. (Milyar TL)

YII 1998 YIII FiyatlarIyla TahsisfTeklif

Teklif Tahsis (%)

1995 199,68 49,03 24,5 1996 243,87 78,27 32,0 1997 225,69 107,97 47,8 1998 263,90 128,81 48,8 1999 442,56 145,92 32,9

TOPLAM 1.375,70 510,01 37,0

91

T

734 944 992

1300 1543

Son be~ Yllda universitelerin 1998 Ylh fiyatlan ile yatmm teklifleri ve buna kar~lhk yapllan odenek tahsis ve oranlan Tablo 8.12'de gosterilmi~tir. Buna gore, son be~ Yllda tekliflerin saghk sekt5rlinde % 41, egitim sektorlinde % 39 oramnda, diger sektorlerde ise % 31 'i kar~Ilanml~tu

8.3.4 Universitelerin gayn menkullerinden kaynaklanan en az odenek ihtiyaci (onanm giderleri)

En ihtiyath varsaYlmlarla ve 1998 fiyatlanyla, liniversitelerin sahip olduklan gayn menkullerin (arsalar hariy) degerlerinin 1,2 trilyon TL oldugu tahmin edilmektedir.

Universitelerin gayn menkullerinin bir yogu, Osmanh doneminden kalma tarihi yapIlar olup, bu yapllann tarihi ozelliklerinin bozulmamasl iyin yapllan restorasyonlara normal onanmm uy-dort katl daha fazla harcama yapllmaktadu. Bunlar iyin en azmdan % 5 idame ve yenileme giderleri aynldlgmda, liniversitelerde Yllda yakla~lk 60 trilyon TL'lik onanm giderine gerek duyulmaktadu. Oysa ki, 1998 Mali Ylh iyin BliyUk Onanm odenegi ihtiyaci 31,8 trilyon TL olarak hesaplanml~, buna kar~lhk 12,8 trilyon lira odenek tahsis edilmi~tir.

8.3.5 iIerleme ve ~agda~la~ma paYI

Universitelerin ilerlemesi ve yagda~la~abilmesi, diger bir anlatlmla eskiyen ve eksik olan aray-gereylerin yenilenerek tamamlanabilmesi iyin, liniversitelere aynlan kaynaklarm en az ortalama iktisadi bliylime hlzma e~it bir hlzla arttmlmasl soz konusu olmahdu. VIl Be~ Yllllk Kalkmma Plam doneminde, yUksekogretimdeki okulla~ma orammn, orglin ogretimde % 19 olmak lizere aylk ogretimle birlikte % 31' e ylkartllmasl dli~linlilduglinden, buna paralel olarak yUksekogretime aynlan kaynaklarm da arttmlmasl gerekmektedir.

8.3.6 Biit~e uygulamasmdan dogan finansman a~Igl

Blitye uygulamalarl suasmda Hazine Mliste~arhgl'nca nakit saglamadaki gliylUk, KDV ve glimrlik vergisi gibi nedenlerle, Yllhk odeneklerin asgari % 25'i kullamlamaz hale gelmektedir.

8.3.7 Yiiksekogretimde fiziki alan yetersizligi

Yliksekogretim kurumlanmlzda ya~anan fiziki alan darbogazmm yozume ula~tmlmasl, egitim kalitesinin arttmlmasl ve olyek ekonomilerinden en list dlizeyde yararlamlmasl gibi hedeflerin tam olarak geryekle~tirilebilmesi aylsmdan onem ta~lmaktadu. Ogrenci ba~ma dli~en kapah alan miktarl, universiteden universiteye bliyUk farkhhklar gostermektedir. Her liniversitenin kurumsal yaplsl ve komposizyonu farkh oldugundan, bu rakamlar yeryevesinde anlamh sonuylara ula~mak mumklin gorlilmemektedir.

92

\0 W

Tablo 8.12a Son be~ ydda teklif edilen yatlnm odeneklerinin sektorlere dagdlml. - - - -- --

YII Talej) Editen Odenek Miktan Sektorlerdeki Pa I (%)

Egitim Saghk Diger Toplam Egitim Saghk Diger

1995 110.395.200 72.402.455 16.884.691 199.682.346 0.55 0,36 0,08 1996 147.123.352 83.859.481 12.888.546 243.871.379 0,61 0,34 0,05 1997 132.547.467 80.701.271 12.447.500 225.696.238 0,59 0,36 0,06 1998 160.011.947 79.178.047 24.710.570 263.900.564 0,61 0,30 0,09 1999 234.558.846 146.046.074 61.958.940 442.563.860 0,53 0,33 0,14

TOPLAM 784.636.812 462.187.328 128.890.247 1.375.714.387 0,57 0,34 0,09

Tablo 8.12b Son be~ ydda tahsis edilen yatInm odeneklerinin sektorlere dag.hml.

YII Tahsis Edilen Odenek Miktan Sektorlerdeki Pa I (%) I

Ei?:itim Sai?:hk Dii?:er Toplam Egitim Saghk Diger I

1995 29.297.810 17.143.579 2.584.078 49.030.467 59,9 34,7 5,4 I

1996 51.630.725 22.916.155 3.727.179 78.274.059 66,2 29,3 4,5 1997 64.689.360 38.723.106 4.661.832 107.974.299 59,8 35,9 4,3 1998 69.865.000 51.880.000 7.067.700 128.812.700 54,3 40,3 5,4 1999 89.743.260 48.008.996 8.171.744 145.924.000 61,6 32,9 5,6

TOPLAM 305.126.155 178.676.836 26.212.533 510.015.524 60,4 34,6 5,0

Ulkemizde 1992 Ylh itibanyla bir ogrenciye 13 m2 kapah alan dU~erken, yeni Universitelerin kurulmasl ile fiziki mekan ihtiyaci kendini daha fazla hissettinni~ ve Tablo 8.13'den de gortildiigii gibi, 1998'de ogrenci ba~ma dii~en kapah alan 10 m2'ye dii~mU~tiir. Bu konuda yiiksekogretimin son be~ yIlhk yatmm teklifi ve tahsisleri incelendiginde, aynlan kaynaklann ne kadar yetersiz oldugu ortaya Ylkmaktadlr.

8.3.8 Yiiksekogretimde ara~-gere~ yetersizligi

Yinnibirinci yiizYlla ba~larken, Tiirkiye gibi ekonomik potansiyali yiiksek olan bir iilkede, yiiksekogretim kurumlanmn makine-teyhizat ihtiyaylarma bir smulama getirmek miimkiin degildir. Bu nedenle, egitim kalitesinin arttmlmasl ve ara~tlnna­geli~tinne faaliyetlerinin geli~tirilebilmesi gibi yok ye~itli amaylar aylsmdan aray-gerey ihtiyaci biiyiik onem ta~lmaktadlr.

Tablo 8.13 1998 Ydmda Tiirkiye'de ogrenci ba~ma dii~en kapab alan (m2).

Kapab Alan (m"l) Alan Ogrenci Ba~ma

Toplam * Dfi~en Alan

idari 2.524.744 2,9 Egitim 4.454.330 5,1 Sosyal 1.149.399 1,3 Spor 675.160 0,8 TOPLAM 8.803.633 10,0

* 1997-1998 6rgUn ogretim ogrenci saYlsma gore hesaplanml~tlr.

8.3.9 Halen devam etmekte olan ve 1999 ydl yatlnm programmda yer almaSI planlanan projelerin 1998 fiyatlan He odenek ihtiyacl

Tablo 8.14'den goriilecegi iizere, Universitelerimizin 1999 Ylh yatmm programmda yer almasl planlanan projelerin tamamlanabilmesi iyin 1998 fiyatlan ile Egitim SektOriinde 283,1 trilyon TL, Saghk SektOrtinde 221 trilyon TL, Spor SektOrUnde 5,4 trilyon TL olmak iizere toplam 509,5 trilyon TL odenege gerek bulunmaktadu.

Tablo 8.14 Universitelerin 1999 ydmda planlanan yatlnmlanlll tamamlamaSI i~in gerekli odenek ihtiyacl.

(MilyarTL)

Sektorler ihtiya~ (1998 Cari Fiyatlan ile )

Egitim 283.101.514 Saghk 221.019.434 Spor 5.419.821 TOPLAM 509.540.769

94

Sonu<; olarak, tiniversitelerimizin gerek egitim-ogretim, gerekse ara~tuma-geli~tirme faaliyetleri baklmmdan <;agm gerektirdigi evrensel kalite dtizeyine ula~abilmeleri,

bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere gore kendilerini stirekli olarak yenileyebilmeleri i<;in, ge<;mi~ten gelen yatmm a<;lklarmm hlZll bir ~ekilde kapatIlmasl, bundan soma aynlacak kaynaklann ise reel olarak arttmlmasl gerekmektedir.

8.4 Cari Odenekler

Universitelerimizin 1998 ve 1999 mali yIllarmda teklif ettikleri odenekler, kar~lla~tlrmall olarak Tablo 8.15'te verilmi~tir. Cari odenek tekliflerinin artI~ma yol a<;an temel nedenler ~oyle slralanabilir.

Tablo 8.1S Yiiksekogretim Kurulu ve iiniversitelerin 1998-1999 mali ydmda teklif edilen odenekler.

(M'l TL) uyon 1998 Mali YIII Odenek 1999 Mali YIII Biit~e Odenek Arh~ Oram

Teklifi Teklifi (%1 Personel 220.112.763 414.027.926 88 Diger Cariler 85.421.985 153.356.163 80 Transferler* 38.501.330 64.504.630 68 TOPLAM 344.036.078 631.888.719 84

* Kamula~tlflna odenekleri transfere dahil edilmi~tir.

8.4.1 Yeni yiiksekogretim kurumlarmm kurulmaSI

Yeni kurulan ytiksekogretim kurumlan i<;in gerekli yeni idari ve akademik kadrolann tahsisi ve bu kadrolara yapIlan atamalar sonucunda personel odeneklerinde onemli artl~lar ortaya <;lkml~tIr. Buna paralel olarak, hizmet ahmlarl ile ttiketim mallan ve malzeme allmlarmda da btiytik artl~lar olmaktadu. Ozellikle soz konusu kurumlann demirba~ ihtiya<;lannm, hizmetin ytirtittilmesi baklmmdan buyuk onem ta~ldlgl dikkate almdlgmda, bu kalemlere daha fazla kaynak aynlmasl gerekmektedir.

8.4.2 Yiiksekogretim kurumlarma ogretim iiyesi yeti~tirmek i~in yapdan egitini harcamalan

YUksekogretim kurumlanndaki hlZh geni~leme, ogretim elemam ve ozellikle nitelikli ogretim uyesi yeti~tirilmesini acil bir ihtiya<; haline getirmi~, bu <;er<;evede yurt i<;inde ve yurt dI~mda geni~ <;aph egitim programlan ba~latIlml~tlr. Diger tarafian, onceki Yillarda yurtdl~ma gonderilmi~ ve gonderilecek ogrenciler i<;in daha fazla kaynak aynlmasl gerekmektedir.

8.S Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan

Devlet universitelerinin gelir kaynaklanmn yIllara gore degi~imi Tablo 8.16' da gosterilmi~tir. 1998 Yill i<;in universitelerin toplam geliri cari fiyatlarla 687,4 trilyon

95

\0 0\

Tablo 8.16 Devlet Universitelerinin gelir kaynaklarmm yIllara gore degi~imi.

YII Katma Biit.;e Odenekleri

Personel D.Cari Yatmm Transferler TOPLAM

1983 53.054 14.876 23.385 4.206 95.521

1984 61.780 21.875 27.130 7.402 118.187

1985 75.000 24.500 37.712 14.502 151.714

1986 110.000 37.000 50.486 25.000 222.486

1987 156.027 55.172 79.261 30.164 320.624

1988 320.000 90.000 171.038 32.743 614.944

1989 500.800 147.678 356.686 45.519 1.050.683

1990 1.704.400 302.862 709.206 87.166 1.505.362

1991 2.704.400 515.000 1.198.014 278.580 4.695.994

1992 5.600.000 835.000 2.165.231 522.671 9.122.902

1993 10.000.000 1.529.100 3.198.940 967.474 16.659.514

1994 18.808.000 3.218.500 7.842.265 1.314.055 31.182.820

1995 30.000.000 5.000.000 8.923.450 1.309.320 45.232.770

1996 55.002.000 8.631.257 25.441.754 3.097.739 92.172.750

1997 114.000.000 18.016.000 63.142.830 7.193.550 202.352.380

1998 246.900.000 33.433.000 128.812.700 13.366.199 422.656.899

1999 439.920.300 52.950.000 145.924.000 24.605.515 663.399.815

* 1998 Ylh doner sermaye ve diger gelir rakamlan tekliftir. * * Kantin, kafeterya, yurt, kira vb. gelirler

VY = Veri Yok

1 Biit~e

77.650

112.305

148.711

225.268

357.171

599.893

1.349.902

2.780.753

5.149.624

8.617.127

14.725.568

28.834.345

43.268.165

87.564.113

192.234.761

422.656.899

663.399.815

u

Universitenin Gelirleri* Ogrenci Gelirler KatkI Genel

2 3 (2+3) PaYI Toplaml Doner Sermaye Diger ** TOPLAM

VY 2.079 VY - Vy

VY 1.093 VY 978 VY

VY 3.461 VY 9.432 VY

VY 7.850 VY 13.190 VY

VY 16.Q40 VY 15.051 VY

159.992 20.521 180.513 22.321 802.727

351.186 46.850 398.036 24.349 1.772.287

618.036 69.862 687.898 60.412 3.529.063

1.077.563 182.203 1.259.766 65.718 6.475.108

1.786.108 182.879 1.968.987 137.655 10.723.769

3.213.737 381.079 3.594.816 425.157 18.745.541

7.189.873 493.778 7.683.651 1.108.889 37.626.885

15.926.889 1.310.330 17.237.219 2.214.730 62.720.114

35.486.478 3.014.829 38.501.307 9.419.610 135.485.030

119.196.099 7.792.874 126.988.973 17.019.333 336.243.067

216.364.661 15.123.476 231.488.137 33.338.073 687.483.109

VY Vy Vy Vy Vy - - --

, u

Gelir Kaynaklarmm Paylan (%)

Biit~e Universite Ogrenci

Vy Vy VY

Vy Vy VY

Vy Vy VY

Vy Vy VY

Vy Vy VY

75 22 3

76 23 1

79 19 2

80 19 1

80 19 1

79 19 2

77 20 3

69 27 4

65 28 7

57 38 5

61 34 5

Vy Vy Vy

TL olup, bunun % 61 'i bUtgeden, % 34'U ise Universiteler tarafmdan doner sermaye ve diger kaynaklardan saglanml~tlr. Ogrencilerin odedigi katkl paylarmm toplam gelirlere oranl ise sadece % 5'dir.

8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler ve Ogrenci KatkI Pay Ian

Se9ilmi~ bazl Universite egitim programlanna gore, ogrenci cari maliyetleri ve katkl paylan Tablo 8.17'de verilmi~tir. Katkl paylanmn harcama kalemlerine gore dagllIml ise Tablo 8.l8'de gosterilmi~tir.

Tablo 8.17 Programlara gore ogrenci ba~ma cari maIiyetler ve ogrenciler tarafmdan odenen katkI paylan (Milyon TL)

1997-1998 1998-1999 Program Ort. Cari Katkl PaYI Ort. Cari Katkl PaYI

MaJiyet I. Ogretim II. Ogretim MaJiyet 1. Ogre tim II. Ogretim Tip 990 46 - 2.200 74 -

Diger Saghk Bilimleri 360 38 200 800 61 400 Miihendislik -Mimarhk 216 30 108 432 48 216 Ziraat-Orman 216 30 108 432 48 216 Giizel Sanatlar 270 24 135 540 38 270 Egitim 144 22 72 288 35 144 Hukuk-iktisat-i~letme 162 24 81 324 38 162 ileti~im 144 22 72 270 35 135 A9Ik Ogretim 12 6 - 15 7,5 -

Konservatuvar 540 46 300 540 46 300 YabancI Diller YO 756 31 - 1.680 50 -

Sivil Havaclhk YO 540 37 - 1.200 59 -

Diger 4 YIlhk YO 270-162 15-18 81-135 324-540 24-29 162-270 2 YIlhkMYO 108 15 54 216 24 108 Lisansiistii Programlar 108 20 54 216 32 -

Fen-Edebiyat 180 22 90 360 35 180

Tablo 8.18 Son dort ydda ogrencilerden alman katkI paymm harcama kalemlerine oransal dagdlml.

Harcama Kalemi 1995 (%) 1996 (%) 1997 (%) 1998 (%)

Beslenme 50 40 35 33

Saghk 18 13 14 12

Spor 6 7 7 8

Bannma 4 4 3 4

Kliltiir 4 4 4 3

Diger Sosyal Hizmetler 3 3 6 6

Genel Yonetim I 1 2 2

Transferler 7 8 6 5

Oniv. Cari ve Yat. Hiz. 7 20 23 27

TOPLAM 100 100 100 100

97

Tablo 8.18' den gortildugu gibi, ogrencilerin odedigi katkl paylanndan universitelerin cari ve yatmm harcamalanmn payl, yasal duzenlemeler ile 1995 Ylhnda % 7, 1996 Ylhnda % 20, 1997 Ylhnda % 23 ve 1998 Yllmda % 27 oranmdadu. Bu harcamalann universitelerin toplam gelirlerine oram ise 1995'de sadece % 0,21, 1996'da % 1,06, 1997'de % 1,21 ve 1998'de % 1,32'dir. Ogrencilerin odedigi katkl paylanndan egitim iyin yapllan harcamanm butye odenegine oram 1998' de % 2,1' dir.

Buna kar~lhk, bazl Ulkelerde ogrencilerin odedigi reelogrenim iicretlerinin 0

Ulkelerdeki devlet universitelerinde ogrenci ba~ma yapllan harcamalara oram Tablo 8.19' da gosterilmi~tir.

Tablo 8.19 Bazl iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin kamu kaynaklarmdan ogrenci ba~ma yapdan harcamalara oram.

DIke Reel UcretlYaptlan Harcama

Dike Reel UcretlY aptian Harcama

(%) (%)

Sili 26 Japonya 9 Jamaika 25 <;in 9 Endonezya 25 Malezya 6 Vietnam 23 Tayland 5 Kore 23 Hindistan 5 ispanya 20 Pakistan 4 israil 20 MlSlr 4 Kosta Rika 16 Sri Lanka 3 ABD 15 Honduras 3 Filipinler 15 Bolivya 3 Barbados 15 Macaristan 2 Kenya 12 Guatemala 2 Nepal 10 Turkiye 2 Kolombiya 10 Fransa 1

Kaynak: The World Bank, Priorities and Strategies for Education, Washington, D.C., 1995.

Apkfa goriildiigii gibi, yiiksekogretim ancak zengin iilkelerde parall olabilir yo[undaki iddia gefersizdir. Tersine, yiiksekogretim ancak bu hizmeti iicretsiz olarak verebilecek kadar zengin iilkelerde iicretsiz olabilmektedir.

8.7 Yiiksekogretimin Finansmam i~in Oneriler

Egitim yan kamusal bir hizmettir. Buna gore, egitim amaclyla yapllan yatmmlann, biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak uzere iki tur getirisi vardu. Ki~isel getiri egitim gormu~ ki~inin ya~am boyunca bundan dolaYl elde edecegi ek gelirin, toplumsal getiri ise ki~inin egitim gormu~ olmasmdan dolaYl yaratIlan katma degerin, 0 ki~inin egitimi ic;in yapllan yatmma oramdlr.

Dunya Bankasl'nca 58 Ulkede egitimin ki~isel ve toplumsal getirileri uzerinde yapllan ara~tumalann sonuylannm ozeti a~agldaki gibidir (Gfuiiz, K. ve digerleri, Tiirkiye'de ve Diinya'da Yiiksekdgretim, Bilim ve Teknoloji, TOsiAD Yaym No. T/94, 6-167, istanbul, 1994):

98

a) Egitimin kademesi ytikseIdikce ki~isel getiri bagIl olarak artmaktadlr, b) Ytiksekogretime yapilan devIet katkIlanndan en yok ust gelir gruplan

yararlanmakta ve iilke fakirle~tikye bu faydalanma oranl daha belirgin hale gelmektedir.

Yukarlda (b) ~lkkmda belirtilen olgunun nedenleri aYlktIr. Alt gelir gruplarmdaki ailelerin yocuklan yiiksekogretime giri~ iyin gereken ortaogretim kademelerine dahi uIa~amadlklarl veya, bu kademeyi tamamlasalar dahi, ytiksekogretime devam iyin feragat etmeleri gereken gelir kendileri lym onemli oldugundan dolaYI yiikseko gretimden mahrum kalmaktadlrlar.

Gelir duzeyine ve ba~annm devamma bagh, kar~lhkslZ ve kar~Illkh burs ve du~uk faizli ve mezuniyetten soma odemeli kredi programlan ile desteklenen makul miktarlarda ve iiniversiteleri saghkh bir rekabet ortaml iyinde atlhmci bir i~letme ~eklinde organize olmaya zorlayacak reel ogrenim ucreti, hiy kimseyi yiiksekogretimden mahrum etmeyecegi gibi, tersine, alt gelir gruplanna daha fazla imkan yaratacaktlr.

Hiybir iilkenin ytiksekogretimin en pahah ~eklini ucretsiz olarak her isteyene sunamayacagl giderek daha iyi anla~Ilmaktadlr. Kendilerine sagladlg1 yararlar goz onune almdlgmda, ogrencileri ve mezunlan istihdam eden i~verenler, yuksekogretim giderlerine daha fazla katkIda bulunmahdlrlar.

Yukarlda (a) ~lkkmda belirtilen olgu ile hlzla geli~en teknoloji kar~lSlnda erken uzmanla~tmlan ki~ilerin i~lerini kaybederek marjinalle~me tehlikesine maruz kalmalan, bir yok iilkede egitimin yaplSl ile finansmamna ili~kin politikalarm gozden geyirilmesine yol ayml~tlr. Buna gore :

• Kamu yatmmlan temel egitime ve ortaogretime kaydmlmakta, bununla birlikte universiteler ye~itli yollarla kaynak yaratmaya te~vik edilmekte ve yuksekogretim reel ogrenim ucretine tabi kIlmmaktadu,

• Egitim (education), i~ egitiminden (training) aynlmaktadu. Devlet yatmmlan, ki~isel getirisi ve mali yeti yok daha yuksek olan mesleki ve teknik egitimden, toplumsal getirisi daha yuksek ve maliyeti yok daha du~tik olan genel egitime kaydmlmakta, i~ egitimi ise i~verenlere blrakllmaktadlr.

Onceki bolumlerde de deginilmi~ oldugu gibi, ortaogretim duzeyindeki mesleki ve teknik liselerle ytiksekogretim duzeyindeki meslek yuksekokullarmm irtibatlandmlmasl ve i~le biitiinle~ik egitim yapllabilmesi iyin i~verenlerin

i~letmelerini egitime de ayarak, egitimin giderlerine katklda bulunmalarmm saglanmasl iyin gerekli yasal diizenlemelerinin ivedilikle yapllmasmda yarar Vardlf.

• Kaynaklar: 1. Middleton, J., Ziderman, A., and van Adams, A., Skills for Productivity, Oxford University Press,

1993. 2. European Round Table of Industrialists (ERT), Education for Europeans Towards the Learning

SOciety, Brussels, 1994. 3. Conference des Recteurs Eyropeans and ERT, Moving Towards a Learning Society, Brussels,

1995.

99

Boliim 9

Ara~tlrma ve YaYID Faaliyetleri

Universitelerin temel i~levlerinden biri, ara~tlrma faaliyetleri ile yeni bilgi ureterek bilime uluslararasl duzeyde katkl yapmaktlr. Bu nedenle, universitelerdeki ara~tlrma faaliyetlerinin degerlendirilmesinde goz online almmasl gereken temel C;lktllar, lisansustu ogrenci saYllan ve uluslararasl duzeydeki bilimsel dergilerde yaYlmlanan makale saYllandu.

Universitelerimizdeki lisansustu ogrenci sayIlarmm Bolum 4.2'de verilmi~ olmasl nedeniyle, bu bolumde sadece bilimsel dergilerde yaYlmlanan makale sayllarl ile ilgili bilgiler verilecektir.

Ulkelerin bilimsel ve teknolojik geli~mi~ligini olc;mek ic;in kullamlan c;e~itli gostergelerden biri, Uluslararasl AtIf Endekslerinde (Science Citation Index, Social Science Citation Index, Arts and Humanities Citation Index) yaYlmlanan makale sayllandu. Uluslararasl duzeyde kabul goren hakemli bilimsel dergileri kapsayan bu endekslerde yaYlmlanan Turkiye kaynakh makale sayllarl ile Ulkemizin bu yaymlar itibarlyla dunya sualamasmdaki yeri Tablo 9.1'de verilmi~tir.

Tablo 9.1 Degi~ik atlf endekslerinde yaylmlanan Tiirkiye kaynakb makale sayIlan.

1985 1997 SaYl Slra SaYl Slra

Science Citation Index 555 43 4.410 27 Social Science Citation Index 31 43 184 33 Arts and Humanities Citation Index 8 45 33 35 TOPLAM 594 4.627

Buradan goruldugu gibi, fen bilimleri (temel bilimler, muhendislik bilimleri, saghk bilimleri, tanm-orman-hayvanclhk alanlarl) alanmdaki yaym saylSl ile sosyal bilimler (sosyal bilimler, be~eri bilimler, sanat alanlan) alanmdaki yaym saYllarl arasmda onemli bir fark bulunmaktadu. Ancak saYllardaki bu farkhhk, yalmzca Ulkemize ozgu bir durum olmaYlp, anadili ingilizce olmayan tUm Ulke1erde de gorulmektedir. Bunun ba~hca nedenleri ~unlardu:

• Endeksler tarafmdan taranan dergilerin C;ogunlugunun ingilizce dilinde yaymlanmasl,

100

• Anadili ingilizce olmayan ulkelerdeki sosyal bilimcilerin ingilizce dilinde yaym yapmalannm yamnda Almanca, FranSIZCa gibi ba~ka dillerde de yaym yapmaYI tercih etmeleri.

Bu nedenle, sosyal bilimler alanlarmdaki yaym degerlendirmelerinin atIf sistemi goz online almarak yapIlmasmm sakmcah olacagl goru~une vanlml~ ve Tfukiye'de fuetilen yaym sayIlarmm diger Ulkelerle kar~lla~tumasmda Science Citation Index'de (SCI) yer alan yaymlar goz onune ahnml~tIr.

Science Citation Index - Journal Citation Reports (SCI-JCR) tarafmdan taranan dergilerde yaYlmlanan Turkiye adresli yaymlarm yIllara gore degi~imi Tablo 9.2'de gosterilmi~tir.

Tablo 9.2 SCI tarafmdan taranan dergilerde yapdan Tiirkiye adresli yaytnlar.

YII Diinya Yaym % Diinyadaki % Diinya

Toplaml SaYlsl Artl§ %PaYI ArtI~ Slralamasl 1974 425.020 222 - 0,052 - -

1975 427.625 200 - 0,047 - -

1976 449.458 235 - 0,052 - -1977 532.208 303 - 0,057 - -1978 536.550 337 - 0,063 - -1979 555.543 316 - 0,057 - -

1980 564.694 380 - 0,067 - 41 1981 598.903 361 -5 0,069 3 42 1982 671.395 386 7 0,058 - 16 44 1983 665.592 432 12 0,065 12 45 1984 646.480 501 16 0,074 14 44 1985 693.129 555 11 0,079 7 43 1986 703.964 612 10 0,088 11 44 1987 693.710 704 15 0,097 10 43 1988 696.171 828 18 0,119 23 42 1989 657.335 979 18 0,149 25 41 1990 671.772 1.117 14 0,170 14 40 1991 705.655 1.206 8 0,194 14 39 1992 726.444 1.653 37 0,229 18 38 1993 761.438 1.928 17 0,253 10 37 1994 799.376 2.308 20 0,288 14 34 1995 803.867 2.812 22 0,350 22 34 -1996 904.893 3.774 34 0,428 22 29 1997 920.096 4.410 17 0,479 12 27 1998 Veri Yok 4.820~ 9 Veri Yok Veri Yok 25

* 28 Ocak 1999 tarihi itibanyla ahnmI~tlr.

Tablo 9.2'den gorUldugu gibi, Ti.irkiye adresli yaymlar baklmmdan Ulkemiz, 1980 yllmda 380 yaym ile 41. suadaydI. Bu Slra, 1980-1990 arasmdaki on yIlhk donemde bazl oynamalarla yakla~lk olarak korunmu~tur. Soyle ki, 1989 Yllmda 979 yaymla

1.01

yine 41. slrada yer almaktaydlk. Bu durgun donemden soma, diinyadaki sualamamlz a<;lSlndan giinfuniize kadar siiren bUyUk bir atlhm donemi dikkati <;ekmektedir.

1992-1997 Ylllan arasmdaki be~ yllhk doneme baklldlgmda, yaym saYlsmdaki artl~m % 167, yUzde katkl paymdaki artl~m ise % 109 oldugu gorulmektedir. Aym donemde dunya yaym saYlSlndaki yuzde degi~iminin % 27 oldugu goz onune almdlgmda, Tarkiye'deki artl$ln danya genelindeki artl$ egiliminin yakla$lk 6 misli oldugu ortaya flkmaktadlr.

3 ~ubat 1993 tarihinde toplanan Bilim ve Teknoloji Yilksek Kurulu'nun, tilkemizi bilim ve teknolojide ileri tilkeler duzeyine getirmek amaclyla, 1993-2003 donemi i<;in ongordugu Bilim ve Teknoloji PolitikaSl hedefleri arasmda, aLkemizin evrensel bilime katkl aflSlndan danya slralamasmdaki yerini otuzunculuga flkanlmasl hedefi de yer almaktadu. 1993 yllmda 37. suada bulundugumuz goz onune ahndlgmda, on yllhk bir donemde yedi basamak ytikselmeyi hedeflemek, 0 gun a91smdan olduk<;a hiiyuk bir atlhm olarak ongortilmu~ olmahydl. Ancak, bu tarihten yalmzca altl Yll soma on yllhk hedefin de <;ok usttine <;lkarak 25. slraya yukselmek, olaganustu bir ba~arl olarak algllanmasl gereken bir durumdur.

Gelecege yonelik ongorulerde bulunabilmek i<;in, slralama listesinde Turkiye'nin yaklnlarmda bulunan tilkeleri incelemek gerekmektedir. Yaym saylSl a<;lSlndan bu tilkelerle yapllan kar~lla~tlrma Tablo 9.3'de verilmi§tir.

Tablo 9.3 Tiirkiye ile bazi iilkelerin bilimsel yaym sayIlan itibanyla kar~Ila~tIrIlmasi.

Diinya Ulke

Yaym SiralamaSI SaYIS}

1996 23 Finlandiya 6.742 24 Avusturya 6.633 25 Norve<; 4.571 26 Yunanistan 4.014 27 Yeni Zelanda 3.896 28 C;ek Cumhuriyeti 3.853 29 TORKiYE 3.774

1997 23 Avusturya 7.625 24 Finlandiya 7.243 25 Norve<; 4.710 26 Yunanistan 4.489 27 TURKiYE 4.410 28 Yeni Zelanda 4.207

1998 24 Finlandiya 7.066 25 TURKiYE 4.820 26 Norve<; 4.778 27 Yunanistan 4.713

102

Tablo 9.3'den goriildugu gibi Ulkemiz, 1990'11 ylliarda yakalamI~ oldugu muthi~ ivmeyle gelebilecegi en yuksek yere gelmi~tir. Sualamada bundan sonraki herhangi bir sI<;rama, yaym saYImIzda bir Yilda yakla~Ik % 50'lik bir artI~ gerektirmektedir. Bu ise, ge9mi~ birka<; yllm 700-800 dolaymdaki YII11k artI~ ortalamasmm u<; kat! bir artI~ anlamma gelmektedir. Bu nedenle, gelecege yonelik herhangi bir artl$ beklentisi, ancak yiiksekogretim kurumlanmlza yapllacak yatlrlm ve te$viklerde, rutin dl$mda Slrrama saYllabilecek artl$ ve diizenleme yapllmaslyla miimkiin olabilecektir.

1998 bUt<;esinden yuksekogretim kurumianmiza tahsis edilen top lam net ara~tuma odenegi 10 trilyon 675 milyon TL, yani ge<;en yllki ortalama doviz kuru uzerinden yakla~Ik 43 milyon ABD dolandu. Bu miktar, Massachusetts Institute of Technology'de (MIT) sadece biyoteknoloji alamndaki ara~tIrmalar i<;in tahsis edilen miktara e~ittir. ABD'de 1990'11 yIllari ba~I itibanyla kamu kaynaklarmdan akademik ara~tlrmalara tahsis edilen odenegin toplam 13,9 milyar dolar oldugunu ve bu miktarm % 83'unun bu Ulkedeki yakla~Ik 3.600 yuksekogretim kurumundan sadece 125'ine (Carnegie simflandumasma gore Research University I ve Research University II kategorisine giren universite saylSl) tahsis edildigini aynca belirtmekte yarar vardu.

Universitelerimizde, ileri Ulkelere gore ku<;uk, ancak asIa ku<;uksenmemesi gereken bir bilimsel ara~t!rma potansiyeli olu~mu~tur. Bu potansiyelin daha da geli~tirilerek, <;e~itli mekanizmalarla ozel sektOrle i~birligi ve etkile~im saglanarak toplum hizmetlerine donu~turUlebilmesi ve bu suretle ileri Ulkelerde oldugu gibi katma deger yaratllabilmesi i<;in, sadece kaynaklann artmimasl yeterli degildir.

Eksik unsurlan belirlemek i<;in oncelikle makro gostergelerin ele a11nmasl gereklidir. Turkiye'de, GSyiH'dan AR-GE'ye aynlan pay % 0,45'tir. Bu paym degi~ik Ulkelerde ylliara gore degi~imi Tablo 9.4'te gosterilmi~tir. iktisaden faal 10.000 nufus ba~ma du~en AR-GE personeli saylSl Turkiye'de 10'dur. Geli~mi~ Ulkelerde bu oran 130'a kadar <;Ikmaktadir. Ulkemizde AR-GE faaliyetlerinde ozel sektOrun paYI % 23,3, kamu sektOrunun paYI % 14,5, universitelerin paYI % 62,2'dir. ileri Ulkelerde ozel sektorun paYI % 50'nin uzerindedir.

Tablo 9.4 GSYiH'dan AR-GE'ye ayrdan yiizde paym bazl iilkelerde ydlara gore degi~imi.

Dike GSYiH'dan AR-Ge2e AyrIian Pay (%) 1994 1995 1996 1997

ABD 2,43 2,52 2,55 2,59 Japonya 2,64 2,78 Veri Yak Veri Yak Almanya 2,33 2,28 2,26 Veri Yak Fransa 2,38 2,34 Veri Yak Veri Yak ingiltere 2,11 2,05 Veri Yak Veri Yak italya 1,16 1,14 1,13 Veri Yak Kanada 1,62 1,61 1,59 Veri Yak Rusya Fedarasyanu 0,84 0,73 Veri Yak Veri Yak <;ek Cumhuriyeti 1,25 1,15 Veri Yak Veri Yak Macaristan 0,89 0,75 Veri Yak Veri Yak Palanya 0,82 0,74 Veri Yak Veri Yak

Kaynak: Science and Engineering Indicators - 1998, NatIOnal SCience FoundatIOn.

103

Universitelerimizdeki bilimsel potansiyelden etkili bir biyimde yararlanabilmek ve bu suretle katma deger yaratabilmek iyin, akl1cl bir ~ekilde belirlenen ve genel ekonomik politikalann asli unsuru olarak istikrarh bir biyimde uygulanan bilim ve teknoloji politikasl yeryevesinde:

• GSyiH'dan AR-GE'ye aynlan pay % 1 'e,

• iktisaden faall0.000 niifus ba~ma dii~en AR-GE personeli saylSl 15'e, • Ozel sektOriin, bu ~ekilde biiyiitiilen AR-GE faaliyetleri iyindeki payl % 50'ye

ylkanlmah ve AR-GE'ye aynlan kamu kaynaklarmm daglt1mmda, kaynaklan ince bir tabaka halinde dagltmak yerine, potansiyeli yiiksek olan yerlere oncelik verilmelidir.

Halen sekiz devlet iiniversitemizde bulunan teknoloji geli~tirme, teknopark v.b. birimlerin in~aatlan hlzla tamamlanmah ve iiniversitelerimizin bu tiir birimlerde ozel sektOr kurulu~larl ile birlikte ticari amayh AR-GE faaliyetlerine giri~ilebilmeleri iyin, tiim biirokratik engeller kaldmlmah ve ozel te~vikler getirilmelidir.

104

Bolum 10 •

Turk ve Akraba TopIuIuklarl lIe • IIi~kiler

10.1 Turk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda ya:~ayan Turk ve Akraba Topluluklarmdan Gelen Ogrenciler

1992-1993 egitim-ogretim Yllmdan itibaren TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Tlirk ve Akraba Topluluklarmdan; on lisans, lisans ve lisansUstli egitimlerini Ulkemiz Universitelerinde yapmak Uzere gelen ogrenci sayllan Tablo 10.1 ve 10.2' de gosterilmi~tir.

TUrkiye'de Ogrenim Goren Yabanci Uyruklu ogrencilere ili~kin 2922 saYlh Kanun ve 85/9380 saYlh yonetmeligin 4. maddesi geregince yapIlan Degerlendirme Kurulu toplantlSlnda, 1999-2000 egitim-ogretim Ylh i<;in Tlirk Cumhuriyetlerine 750 (150x5), Balkanlara 225 + 50 (Yanm Burs), Asya iilkeleri ve Rusya'ya 500; aynca, 1997-1998 egitim-ogretim yllmda ortaogrenimini iilkemizde devlet burslusu olarak tamamlayan 62 ogrenci de dahil olmak Uzere tam burs olarak 1537, yarlm burs olarak 50 kontenjan aynlml~tlr. DI~i~leri Bakanhgl'nda 3 Subat 1999 tarihinde yapllan Koordinasyon Kurulu toplantIsmda kararla~tIrllan ogrenci kontenjanlannm iilke ve topluluklara gore dagIllml Tablo 10.3 'te verilmi~tir.

Aynlan kontenjanlara program daglhml, iilkelerin ihtiya<;lan dogrultusunda yapIlmaktadlr. ihtiya<; duyulan programlar, DI~i~leri Bakanhgl kanah ile ilgili iilkelerden istenmekte, bilgiler Kurulumuza ula~tlgmda, liniversitelerimizin fiziki imkanlan ve iilkelerin istekleri dikkate almarak, ogrencilerin ogrenim gorecekleri programlar ve yliksekogretim kurumlan belirlenmektedir.

TUrk Cumhuriyetleri ile Tacikistan, Tataristan, KIrlm ve bu yll ilk defa olmak Uzere Moldova'da se<;me ve yerle~tirme smavlan yapIlacaktIr. Smavda, ge<;en yll oldugu gibi, Tlirk<;e bilen ogrenciler i<;in Tiirk<;e seviye tespit smaVI da uygulanacagmdan, Kurulumuzca belirlenecek barajl a~an ogrenciler Tiirkiye Tiirk<;esi egitimine ahnmadan kazanmI~ olduklarl yliksekogretim programlarmda' egitimlerine ba~layacaklardlf. Tlirk<;e bilmedigini beY-an ederek smava girmeyen veya genel yetenek- ve bilim smavmda ba~anh oldugu halde Tiirk<;e seviye tespit smavmda ba~arlh olamayan ogrenciler ise 1 yll Tiirkiye Tlirk<;esi egitimi gorerek bir sonraki YII Universitelerdeki kazanml~ olduklan programlarda egitimlerini slirdiireceklerdir.

105

..-o C\

Tablo 10.1 TOrk Cumh~rlyetlerille Asya ve Balkanlarda yalllyan TOrk ve Akraba Topluluklarlndan Olkemlze eOltlm g6rmeye gelen 60rencllerln OIkelere ve Yillara gOre daOlllml.

KontenJan 1992·1993'den I

Olkeler 1993·1994 1994·1996 1996·1996 1996·1997 1997·1998 1998·1999 BugOne Kadar I

A B C A B C A B C A B C A B C A. B C A B C

Azerbaycan Em 311 140 240 200 52 200 200 177 237 237 140 196 196 196 . 151 146 133 3J26 2Em 1322

Kazaklstan Em 319 94 240 86 53 202 111 92 192 159 114 182 182 150 150 150 144 2966 2187 857 Klrglzlstan Em 383 103 240 191 106 235 96 71 163 182 127 186 186 159 200 194 178 3024 1616 832

Ozbeklstan Em 250 55 240 ' 1 1 200 200 116 150 108 &> 175 4 4 5 4 4 2770 1907 33B Tacikistan 40 1 1 40 40 24 3) 3) 23 &> &> 52 &> &> 52 &> &> 57 290 251 200

Turkmenistan 614 614 13) 240 240 156 200 200 144 441 441 318 479 479 321 I 215 209 209 3689 3376 1580 BalkanOlkeleri 789 374 137 320 203 161 315 222 178 350 273 213 '314 314 2BO 296 278 277 3252 2161 1346 Asya Olkel4;lri 661 &>6 226 165 108 81 201 164 150 178 89 85 96 72 73 113 85 85 1428 1138 706

Tark Topluluklan 84 39 20 89 63 48 90 86 61 93 93 71 123 120 112 100 86 86 696 571 424 Ahlska 97 77 21 51 49 33 100 89 63 100 100 84 115 115 102 96 88 88 594 554 399

BuyOkelyi Emrine . . - - - - - - - - - - - - - 5 - - 5 - -Rusya Federasyonu 552 474 183 339 190 112 289 181 137 252 171 119 206 180 141 177 151 151 1973 15a5 875

AraTopiam 6237 3448 1110 2204 1380 829 2062 1678 1212 2216 1913 1383 2133 1910 1692 1666 1461 1412 23813 17888 8888

Islam Kalklnma Bani 110 80 39 90 61 61 90 28 28 &> 51 51 &> 43 43 &> &> &> Em 381 290

Ikili Kalturel lIi~kiler 53 53 10 50 50 15 89 89 80 54 54 54 71 71 71 - 50 50 317 367 2BO

Diyanet Vakfl - - - - - - 220 220 220 220 149 149 267 179 179 281 179 179 988 727 727 Dogu Turkistan Vakf 15 15 13 - - - 11 11 7 27 27 16 13 13 10 - - - 66 66 46

~el'lel'T oJ>la.'!'., _ _ 6416 _36~~ 1172 2344 1491 906 ~4?_2_ 1928. 1647 2677 _2194_ 1863 ,-2644 2218 '-~ 1907 1740 ~7~ 26614 ~~~ ,-11!231 , • A: Verllen, B: Kullamlan, C: EOltlm G6ren

~azaklstan 46 TUrk Topluluklan ' Asya Olkelerl Balkan Olkelerl Rusya Federasyonu

TUrkmenistan 13 Mo~olistan 20 Afganistan 15 Arnavutluk 23 Karada~ 2 Altay 5 <;uva~istan 2 Karayay-<;erkez

Klrglzlstan 44 Ukrayna 5 lrak-Tarkmen 49 Bosna-Hersek 21 Makedonya 7 8altlk 5 Da~lstan 15 l?or Turkleri

Azerbaycan 13 Uygur 8 Labnan 2 8ulgaristan . 80 Romanya 15 8a~kurdistan 9 Hakas 5 Tataristan

Taclkistan 26 Klnm 40 Suriye 15 Gagavuz 10 Sancak 10 8uryat 2 Ingu~etya 3 Tuva

Ahlska 87 Toplam 73 Toplam 81 H Irvatistan 5 Toplam 173 <;eyen 8 Kabartay-Balkar 10 Toplam - _._._._-----

10 3 6 5

88

Tablo 10.2 TUrk Cumhuriyetlerl ile Asya ve Balkanlarda ya~yan TUrk ve Akraba Topluluklarmdan Ulkemlze egltlm gormeye gelen ogrencllerin OIkelere ve Yillara gore dagillmi.

Kontenjan 1992-1993'den Olkeler 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 Bugune Kadar

t--- BT B---C--A B C A B C A C A B C A B C A A B C

Azerbaycan Em 311 140 240 200 52 200 200 177 237 237 140 198 198 198 151 146 133 3026 2Em 1322 - -

Kazakistan Em 319 94 240 86 53 202 111 92 192 159 114 182 182 150 150 150 144 2966 2187 857 Klrglzistan Em 383 103 240 191 108 235 95 71 163 182 127 186 186 159 200 194 178 3024 1616 832 IOzbekistan Em 250 55 240 1 1 200 200 116 150 108 60 175 4 4 5 4 4 2770 1907 338

Tacikistan 40 1 1 40 40 24 30 30 23 60 60 52 60 60 52 60 60 57 290 251 200

Turkmenistan 614 614 130 240 240 156 200 200 144 441 441 318 479 479 321 215 200 200 3589 3376 1580 Cumhurlyetler 3054 1878 523 1240 767 394 1067 836 623 1243 1187 811 1280 1109 884 781 763 725 15665 11937 5138

Arnavutluk - - - 20 17 14 20 18 10 20 18 16 25 25 24 25 24 24 110 102 88 Batl Trakya 33 1 20 1 1 10 9 9 10 10 9 10 11 7 10 9 8 93 41 34 Bosna-Hersek 400 76 18 60 31 17 60 22 12 60 27 26 41 41 41 40 33 33 661 230 147 Bulgaristan 100 85 28 80 73 62 100 88 83 122 121 91 104 104 104 80 80 80 586 551 448

Gagavuz 100 84 25 20 14 12 20 14 9 20 19 18 35 35 21 26 20 20 303 268 130 Hlrvat 5 5 3 7 5 5 12 10 8. I - - - - - - - - - - - --o Karadag 3 2 2 2 2 2 5 4 4 I - - - - - - - - - - - -

-...l Kosova 50 44 20 40 10 9 31 15 14 34 17 12 30 30 24 35 36 36 232 164 123 '

Makedonya 86 67 37 30 27 23 41 37 28 45 27 25 30 30 27 36 35 35 269 224 175

Romanya 10 8 4 30 19 16 13 7 6 13 13 5 10 10 6 15 15 15 91 72 52

Sancak 10 9 5 20 11 7 20 12 7 26 21 11 21 21 21 19 19 19 890 495 137

Balkanlar 789 374 137 320 203 161 315 222 178 350 273 213 314 314 280 295 278 277 3252 2161 1346

Afganistan 602 602 225 35 2 2 75 54 53 38 31 30 25 5 7 21 15 15 797 710 332

lrak-Turkmen 4 4 1 73 53 37 80 64 61 90 47 46 50 48 47 50 50 50 355 274 246

Iran 5 - - 17 17 7 5 5 - 5 3 2 5 5 5 20 - - 59 32 16

Uibnan - - - - - - - - - - - - 2 1 1 2 2 2 4 3 3

Suriye \-

50 40 36 35 41 41 36 45 8 7 13 13 13 20 18 18 213 119 109 - -Asya Ulkelerl 661 606 226 165 108 81 201 164 150 178 89 85 95 72 73 113 85 85 1428 1138 706

Acaralar 11 - - - - - - - - - - - - - - - - - 11 - -GOrcistan 1 1 1 20 1 - 10 4 1 8 8 - 10 10 7 10 - - 59 24 9

KazakTOrkO 9 8 6 - - - 5 5 1 2 2 2 3 - - - - - 19 15 9

Klnm 23 - - 36 36 28 50 49 44 60 60 52 65 65 62 50 46 46 331 297 246

Mogolistan 20 20 13 15 14 14 10 10 9 8 8 8 20 20 20 20 20 20 119 115 93

Ukrayna - - - 3 2 1 5 3 2 5 5 2 5 5 4 5 5 5 23 20 14

Uygur 20 10 - 15 10 5 10 15 4 10 10 7 20 20 19 15 15 15 134 100 53

Ahlska 97 77 21 51 49 33 100 89 63 100 100 84 115 115 102 95 88 88 594 554 399

TUrk Topluluklarl 181 116 41 140 112 81 190 175 124 193 193 155 __ 238 _ _235_ _ 214 195 ,-174 174 1290 1125 823 - -

• A: Verllen, B: Kullamlan, C: Egltlm Goren

Tablo 10.2 (Devam)

KontenJan 1992-1993'den

Olkeler 1993-1994 1994-1996 1996-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 BugOne Kadar

A B C A B C A B C A B C A B C A B C A B C

Adlge 15 13 4 3 3 - 5 1 - 2 - - 2 - - 2 - - 29 17 4 Abazinler 2 - - - - - - - - - - - - - ", - - - - 2 - -Altay 10 8 - 10 9 7 10 9 7 5 - - 5 5 3 5 5 5 45 36 22 Altay Krayl - - - 1 - - - - - - - - - - - - - - 1 - -Astragan Oblasti - - - 2 - - - - - - - - - - 2 - - - - - - ,-

Ba~kurdistan 62 52 34 ~ 31 17 ,~ ~ 24 34 17 13 31 31 31 25 24 24 233 206 146 Belarusya

; 1 1 2 2 1 2 5 3 1 - - - - - - - - - - - -

Buryat - - - 25 10 10 10 - - 2 2 2 5 3 3 2 2 2 44 17 17 C;e~nistan 100 83 34 23 16 11 13 1 - 22 21 13 10 9 5 8 8 8 176 138 71 C;elya Binsk - - - 4 - - - - - - - - - - - - - - 4 - -C;uva~istan 10 13 3 12 22 20 40 26 19 20 17 14 15 15 8 10 8 8 107 101 72 -o Daglstan 10 10 - 27 22 9 25 24 15 15 12 10 15 15 14 15 15 15 112 103 66

00 Hakas 10 9 6 10 6 4 10 - - 5 - - 2 2 2 5 5 5 49 29 21 Hantl ManSI Oblasb - - - 2 - - - - - - - - - - - - - - 2 - -Ingu~ 36 36 11 21 21 13 6 1 1 5 5 - 5 4 - 4 3 3 77 70 28 I

Irkuts Oblasti - - - 4 - - - - - - - - - - - - - _. 4 - - I

Kabartay-Balkar 59 59 12 20 - - 20 12 7 10 10 3 20 15 11 10 10 10 164 131 45 I

Kafkas Topluluklan - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15 15 1 I Karagas 2 - - - - - - - - - - - - - - - - - 2 - - I

Kalmuk 5 - - 3 3 - 5 - - 2 - - 2 - - 2 - - 19 3 -Karayim 3 - - - - - - - - - - - - - - - - - 3 - -Karac;:ay-C;erkez 50 50 8 20 13 - 34 34 23 20 15 15 10 10 9 10 10 10 204 192 74 Kara Kalpak - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2 2 -Kemerova Oblasti - - - 6 - - - - - - - - - - - - - - 6 - -

"-- .----Klrglz Tatarlan 4 - - - - - - - - - - - - - - - - - 4 - -----. .. "-----Kirov Oblasti - - - 1 - - - - - - - - - - - - - - 1 - ---- ---.-.. ... "_. Komi Cumhuriyeti - - - 1 - - 2 - - - - - - - - - - - 3 - ---.--- -, --Koresya - - - - - - 5 - - - - - - - - - - - 5 - -

,- "

Kumuk 13 12 9 - - - - - 5 - - - - - - - - - 15 14 15 _ .. _--- -- "'--'- 1---Kurgan Oblasti - - - 3 - - - - - - - - - - - - - - 3 - -

- - --- - --- ~ -- - - - - - ---- L....-- -~-

* A: Verilen, B: Kullamlan, C: Egltlm Goren

.... o \()

Tablo10.2 (Devam)

Olkeler 1993-1994

A B C . Kuybi§ev Oblasti - - -I Baltlk Olkeleri 3. 3 2

.Mari - - -Mordvin - - -Ninji Nougorod - - -Nogay . 12 - -Novisibirk - - -Omsk Oblasti - - -Orenburg Oblasti - - -Osetya 6 5 -Penza Oblasti - - -Perm Oblasti - - -Polonya Tatarlan - - -Rezan Oblasti - - -Rusya Federasyonu 5 3 -

Saha-Yakut 20 20 14

Samara - - -Saratov Oblasti - - -Stavropol KraYI - - -l?apsiQIar 2 - -l?or Tiirkleri 7 7 -Tataristan 86 80 37

Taymur Oblasti - - -Tofa 2 - -Tomsk Oblasti - - -Tuva 10 11 9

TOmen Oblasti - - -TrOhmen 8 - -Udmurt - - -Ulyanovsk Oblasti - - -Rusya Federasyon 552 474 183

GENEL TOPLAM 5237 3448 1110

* A: Verilen, B: Kullamlan, C: Egltim Goren

1994-1996

A B C A

3 - - -3 - - -1 1 1 2

1 - - 2

- 3 - -- - - -2 - - -2 - - -2 - - -2 1 - 3

1 - - -4 4 2 -:3 - - -1 - - -5 3 2 10

15 12 9 15

4 4 3 -1 - . - -2 2 - -- - - -

- - - -35 3 3 30

2 - - -- - - -4 - - -10 - - 10

5 - - -- - - -1 1 1 2

2 - - -339 190 112 289

,_2~ 1380 829 2062

KontenJan 1992-1993'den 1996-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 BugOne Kadar

B C A B C A B C A B C A B C

- - - - - - - - - - - 3 - -- - 4 1 - 5 5 - 5 5 5 20 14 7

- - - - - - - - - - - 3 1 1 2 2 - - - - - - - - - 3 2 2 ~ - - - - - - - - - - - 3 -- - - - - - - - - - - 15 3 1

- - - - - - - - - - - 2 - -- - - - - - - - - - - 2 - -- - - - - - - - - - - 2 - -- - 2 - - - - - - - - 13 6 -- - - - - - - - - - - 1 - -- - - - - - - - - - - 4 4 2

- - 3 - - 2 - - 2 - - 10 - -- - - - - - - - - - - 1 - -1 - 10 1 1 5 - - - - - 35 8 3

15 13 5 5 5 5 4 1 5 2 2 65 58 44

- - - - - - - - - - - 4 4 3

- - - - - - - - - - - 1 - -- - - - - - - - - - - 2 2 -- - - - - - - - - - - 2 - -- - - - - - - - 5 3 3 12 10 3

15 13 80 59 39 60 60 53 55 46 46 361 278 197

- - - - - - - - - - - 2 - -;

2 - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - 4 - -

10 8 5 5 4 5 - - 5 5 5 48 34 28

- - - - - - - - - - - 5 - -- - - - - - - - - - - 8 - -- - - - - - - - - - - 3 1 1

- - - - - - - - - - - 2 - -181 137 252 171 119 206 180 141 177 151 151 1973 1505 875

1578 1212 2216 1913 1383 2133 _1910~ 1~2 1561 1451 1412 2:3OCe 17866 8888 - - -

ablo 10.3 1999-2000 Egitim-agretim Yllmda, Balkanlar ve, Rusya Federasyonu'ndan gelecek ogrenciler ilelise ogrenimini Olkemizde tamamlayanlara aynlan kontenjanlar.*

, Olkeler Kontenjan

Olke Yanm Toplam 0 Burs ~ERBAYCAN 150 150 KAZAKiSTAN 150 150 K1RGlZisTAN 150 150 6ZBEKiSTAN 150 150 rr AciKisT AN 60 60 rrORKMENiST AN 1l>O 150 CUMHURIYETLER II1U 0 810 ~NAVUTLUK 25 25 BATITRAKYA 10 10 20 BOSNA·HERSEK '36 36 BULGARISTAN 70 70 GAGAVUZ YERI 20 10 30

Gagavuz 15 Moldovan 5

HIRVATiSTAN 5\ 5 KARADAG 2 \ 2 KOSOVA 15 ~ 15 30 MAKEDONYA 15 15 30 POLONYA (Tatarlar) 2 ,

2 ROMANYA 10 :. 10 SANCAK 15 15 BALKANLAR ;aD 50 275 ~FGANISTAN 25 " 25

Hazara 10 Kuzey Afganistan (Ozbek:· Tiirkmen 10 "

Merk.Hiikiimet (Pl!$tUnlar 5 IRAK-TURKMEN 50 50 iRAN (Azeriler, Tiirkm.) 10 ,\ 10 LOBNAN 2 2 ISURiYE <lU 20 ASYA ULKELERI lUI 0 107 ICiN 25 25 GORCiSTAN 2 2 IMOGOLIST AN 20 20

Mogol 15 Kaza~ 5

UKRAYNA 50 50 KlnmTatar 45

Ukravna 5 IAHISKA 100 100

Azerbal/Can 30

Kazakistan 30

Krrllizistan 20 RusyaF. 15 .

Ukravna :>

111 RK TOPLULUKLARI u" 0 197' BELARUS 2 2 .... '-~ ... -.

BALTIK 5 5, ' RUSYA 129 12S1'"

Adlge 2 ~:{ AIta~ 3

"i Ba,kurdistan 25 Buryal 2 -

~istan 3

Cuvasistan 8 '

08g.stan Cumhuriyeti 19 Daihstanh 5

Kumuk 5 Nogav 9

Hakas 2 inll~ 2 .,

Kabartay-Balka 10 Kalmuk 2

Kara9lly-Ceri<ez 10 $or TOrkleri 2

Yakutistan 2 Tataristan 35

Tuva 2

RUSYAFEDERASYONU 1. 0 138 GENEL TOPLAM ,.,., 50 1525

• 62 killi olan ortaogretim kontenjanl tabloda gOsterilmemi§tir.

110

Devlet burslusu ogrencilerin dl~mda, Turkiye Diyanet Vakfi tarafmdan ilahiyat Fakiiltelerinde egitim gormesi istenen ogrenciler de bulunmaktadu. 1998-1999 egitim-ogretim yllmda Klrglzistan'dan 102, Tiirkmenistan'dan 37, Azerbaycan'dan 37, Daglstan'dan 77, Kazakistan'dan 45, Rusya Federasyonu'ndan 5, Bulgaristan'dan 3, Afganistan'dan 22, Gooey Afrika Cumhuriyeti'nden 3, Makedonya'dan 20, Ba~kurdistan'dan 5 ogrenci lisans dtizeyinde; Klrglzistan'dan 5, Azerbaycan'dan 3 ogrenci ise ytiksek lisans dtizeyinde olmak tizere toplam 364 ogrenci Ulkemizde bulunmaktadlr. Turkiye Diyanet Vakfi'mn bugtine kadar burs verdigi toplam ogrenci saylSl 727'ye ula~ml~tu.

islam Kalkznma BankaSl burslusu olarak 290; Ktilttir Anla~malarl, Ktilttirel Degi~im Programlan ve benzeri anla~malar <;:er<;:evesinde htiktimetler emrine verilen ytiksekogretim burslarmdan yararlanan 280; Dogu Turkistan Vakfi tarafmdan getirilen ve burs verilen 46 ogrenci ytiksekogretim kurumlanmlzm lisans ve lisanstistti programlannda ogrenim gormektedirler.

Ttirk Cumhuriyetleri ile Ttirk ve Akraba Topluluklan Liselerinden mezun ogrencilerden isteyenlerin kendi imkanlan ile tilkemizde egitimlerini stirdtirmelerini saglamak amaclyla; 1997-1998 yllmdan itibaren Ta~kent (Ozbekistan), Bi~kek (Klrglzistan), A~kabat (Ttirkmenistan), Almatl (Kazakistan), Kazan (Rusya Federasyonu) ve Ulanbator (Mogolistan),da yapIlmasl uygun goriilen Yabancl Uyruklu Dgrenci Sznavz'nm (YOS), 1999 Yllmda Bakii'de (Azerbaycan) de yapIlmasl uygun gortilmti~ttir.

Yabanci uyruklu ogrencilerden kendi mali imkanlan ile Ttirkiye'de ytiksekogrenim gormek isteyenlerin Yabancl Uyruklu Dgrenci Sznavl'm (YOS) kazanmalarl zorunludur. 1993-1994 egitim-ogretim yllmdan itibaren YOS'de ba~anh olan ogrenci saYIsI8.946'du.

10.1.1 Tiirk~e ogretimi

Ogrencilere bir yIl Ttirkiye Ttirk<;:esi ogretilmesi ile ilgili gorev Kurulumuza verilmi~tir. Bu hizmetin yapIlmasl i<;:in Ankara Universitesi Turkc;e Dgretim Merkezi (TOMER), 11 ildeki 15 ~ubede ogrencilere Ttirkiye Ttirk<;:esi egitimi vermenin yanmda <;:e~itli uyum sorunlannm <;:oziilmesinde de yardlmcl olmu~tur. Ankara Universitesi'nin ytikooti hafifletmek amaclyla, 1995-1996 egitim-ogretim Ylhndan itibaren Gazi ve Abant izzet Baysal Universiteleri, 1996-1997 egitim-ogretim yllmdan itibaren de Ege Universitesi Ttirk DOOyasl Ara~tlrma Enstittisti tarafmdan Ttirkiye Ttirk<;:esi egitimi verilmeye ba~lanml~tlr.

10.1.2 Ogrencilerin ba~an durumu

1992-1993 egitim-ogretim Ylhndan itibaren gel en ogrencilerin ba~arl durumlan Kurulumuz tarafmdan takip edilmektedir. Universitelerimizden alman ba~an durumlarma ili~kin bilgiler incelendiginde, iyi bir se<;:im yapIlarak getirilen iilkelerin ogrencilerinin daha ba~anh olduklan goriilmektedir. Bu nedenle, se<;:me ve yerle~tirme smaVI yapIlan iilkelerde ba~vurulann <;:ok olmasmm saglanmasl, diger

III

iilke ve topluluklarda ise ogrenci seyimlerine daha fazla ozen gosterilmesi gerektigi kamsma vanlml~tu.

Tablo 10.4'ten goriildugu gibi, universitelerimize yerle~tirilen ogrencilerden 5.779'unun ye~itli nedenlerle burslan kesilmi~tir. Bursu kesilen ogrencilerin durumlan incelendiginde, deVamSIZ ogrencilerin SaYlSlnm yok oldugu goriilmektedir. On lisans, lisans ve lisansiistii ogrencilerine verilen burs miktarmm yetersizligi, ogrencilerin egitimleri dl~mda i:jlerle ilgilenmelerine neden olmaktadlr. Aynca, TUrkiye Turkyesi egitimine gey gelmeleri, ogrenimlerine yeterli Turkye ogrenrneden ba~lamalan, ortaogretimlerindeki egitim-ogretimin farkhhgl, bazl ders kitaplannm pahah olmasl ve kitap bedellerinin yeterli bulunrnamasl veya gey verilmesi, diger ba~arlSlzhk

nedenleri arasmda saYllabilir.

Tablo 10.5' den goriildugu gibi, 1992-1993 egitim-ogretim yllmdan itibaren ogrenim goren ogrencilerden 1.865'i mezun olmu~tur. On lisans diplomasl alan ogrencilerden ba~anh olanlann lisans prograrnlanna dikey geyi~leri te~vik edilmektedir. Aynca, lisans egitimlerini ulkemizde tamamlayan ogrencilerden iilkelerince talep edilenler, lisansustU egitimlerine devarn etmektedirler.

10.2 Yurt Dl~mda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler

Milli Egitim Bakanhgl'ndan alman bilgilere gore Ulkemizden bu iilkelere ogrenim gorrnek uzere giden ogrencilerimizin saYllan, Azerbaycan'da 2.014, Kazakistan'da 1.221, Kuglzistan'da 297, Ozbekistan'da 127, Turkrnenistan'da 146 ve Tacikistan'da 92 olmak uzere toplam 3.897'dir.

Turkiye Curnhuriyeti vatanda~l ogrencilerin yuksekogretim arnaclyla Turk Curnhuriyetlerine gidi~lerinin ve kar~lla~llacak diploma denkligi sorunlannm disiplin altma ahnrnasl gerekliligi du~uniildugunden, a~aglda belirtilen programlann Ogrenci Seyme ve Y erle~tirme Merkezi Ba~kanhgl'nm hazlrladlgl 1999 OSYS YUksekogretim Programlan ve Kontenjanlan Kllavuzu'nda yer almasl uygun gOrUlmu~tUr:

o Azerbaycan

• A.Hiiseyinzade Adma Azerbaycan Devlet Medeniyet ve incesanat Universitesi: AkWr Sanatl (Oyuncu), Rejisorluk (Sahne Yonetmenligi), Tiyatro Sanatt ve Bilimi (Tiyatro Tarihi ve Bilimi), Tiyatro Dekor Sanatl (Sahne Tasarlml), Boyah Resim Sanatt, Grafik Sanatt, Heykelcilik Sanatt, Bale Sanatl (Bale), Edebiyat (Senaryo Yazarl) , Plastik Sanatlar Uzmanl (Plastik Sanatlar), Kiilturel ve Egitim i~i, ArnaWr Sanatylhgm Kurulmasl (Resim), Muzik

• Azerbaycan Devlet Diller Enstitiisii: ingiliz Dili ve Edebiyatt, Franslz Dili ve Edebiyatt, Alman Dili ve Edebiyatl, Kore Dili ve Edebiyatt

• M.E.Resulzade Adma Bakii Devlet Universitesi: Arap Dili ve Edebiyatt, Fars Dili ve Edebiyatl, Tarih, Cografya, Azerbaycan Dili ve Edebiyatt, Kimya, Biyoloji, Tatbiki Matematik, Rus Dili ve Edebiyatt, Fizik, Sosyoloji, Matematik

• N. Tusi Adma Devlet Pedagoji Universitesi: Matematik Ogretmenligi, Fizik Ogretmenligi, Kimya Ogretmenligi, Biyoloji Ogretmenligi

112

-w

Tablo 10.4 TUrk Cumhuriyetleri ite TUrk ve Akraba ToplulukJarindan gelen ~rencilerden bursu kesilenlerin Yillara ve nedenlerln, gtire daOlllml.

Kontenjan O~renim Dikey Yatay Prog. Bursu Kesilen

Yillar Verilen KulJanilan GOren Gec;:i!j Gec;:i!j De~!j. Mezun

Devamslz Disiplin KaYlt Ba!janslz Di~er'" Toplam Lise Olke Lise Olke O~renci # Yaptlrmama

1992-1993 - 8'195 - 6186 1350 54 393 691 1352 483 1-8 722 15Q 2111 3484 1993-1994 - 5237 - 3448 1110 64 57 460 442 . 314 10 523 148 901 1896 1994-1995 - 2204 - 1380 829 1 24 200 37 81 2 58 21 352 514 1995-1996 215 . 1847 99 1479 1212 . 20 11 156 14 59 6 36 28 223 352 1996-1997 480 1736 390 1523 1383 11 . 1 86 20 24 5 216 25 240 510 1997-1998 250 1883 236 1674 1592 - 2 34 - 8 2 185 7 116 318 1998-1999 18 1548 18 1433 1412 - - 6 - - - 17 - 28 45

Toplam 963 22650 743 17123 8888 .150 488 1633 1865 969 43 1757 379 3971 1119

* Kendi istegiyle kaydlnl alan, Ulkesine geri donen, YOS'e giren; Ozbekistan taraflndan geri Oekilen : 1.299 kil~idir

# 1998 kontenjamndan Tomer goren 644ogrenci, ogrenim goren ogrenci toplamlna dahildir.

-.;..

18DI0 lU.1t l •• i'-l •• ;' eglum-ogreum Ylllnaan IUoaren uuutmize gelen ve mezun OUln ogrencllenn UIKelere gore 1151851.

OLKELEFt ONLISANS LlSAN$

82 83 t4 85 118 87 TOP. 82 83 t4 85 118 87 TOP.

AZI!FtISAYCAN 31 20 · · · · 51 414 23" 8 · · · 445

KAZAKlSTAN 048 14 · · 1 · 84 178 21 · · · · -200

TORKMI!NISTAN 210 131 8 4 8 · 3e2 131 17 2 · · · 150

OZISI!KlSTAN 4 14 · 3 7 · 28 82 8 · · · · 71

K1RGIZIST AN 17 23 5 · · · 4S 50 8 · · · · 58

CUMHURIYE11.ER 311 202 13 7 17 · 550 83I!S 78 10 · · · 825

AJlGANISTAN · 34 · · · · 34 · 7 · · · · 7

MYA OLKELERI . 34 . · · · 34 . 7 · · · · 7

KARAOAY-QI!RK!Z · · · · · · · 2 · · · · · 2

SAHA·YAKUT · · · · · · · · 8 · ~. · · 8

OUV~ISTAN · 2 · · · · 2 · 3 · · · · 3

INGU~I!TYA · · · · · · · · 1 · · · · 1

DACISTAN · · 1 · · · 1 · · · · · · . ALTAY · · 2 · · . · 2 · · · · · · . HAKAS · · · · · · · 2 · · · · · 2

KAISART AY-ISALKAR · 1 · · · · 1 · 2 · · · · 2

TATARISTAN · 3· · · · 3 4 8 · · · · 13

~KUROISTAN · 1 · · · · 1 1 4 · · · · 5

OI!OI!NISTAN · 4 · · 1 · 5 · 2 · · · · 2

RUSYAFED. . 11 3 · 1 · 15 8 27 · · · · 3e MOOoLISTAN · · · · · · · 2 5 · · · · 7

KAZAKTORKO · · · · · · · · 1 · · .- · 1

K1RIM 1 · 3 · · · 4 10 · · · · · 10

AHISKA 1 · · · · · 1 2 8 2 · · · 12

UYGUR 1 · · · · · 1 2 · · · · · 2

TORKTOPL. 3 . 3 · · · 6 111 14 2 · · · 32

SANCAK 27 3 · 1 · · 31 75 1 · · · · 78

MAKI!OON'(A · 1 2 · · · 3 · 5 · · · · 5

KOSOVA · · · 1 · · 1 1 6 · · · 7

BULGARISTAN · · 1 2 · · 3 · 20 · · · · 20

GAGAVUZ · 8 · · · 8 10 4 · · · · 14

ISOSNA·H!RS!K · · 2 · · · 2 · 13 · · · - . 13

ISALKANLAR 27 12 5 4 · · 48 86 048 · · · · 135

TOPLAM 341 258 24 11 18 · 853 947 176 12 · · • .1.135

-1891 Yllinda geJenler tabloda g~erllmeml, aneak toplama dahll edllmlttlr.

- TOrklye'den Mezun Olup YOksek Llsansa YerJettlrllen OOrencller

KazakiStan 50 RUlya Federal)"Onu 15

KIIVlzi.lan 13 Azerbaycan 130 Ozbekiatan 2 Balkanlllr 28

TOrklneniatan

Afgllniatan

Toplam

82

2

8

1

14

1

28

· . · · · · · · ·

1

· 1

· 2

1

· · · ·

1

1

· · ·

1

2

31

30 4

273

VOKSI!K LISANS 83 t4 85 118 87 TOP.

· · · 1 · 3

· · · · · 8

1 · · · · 2

3 · · · · 17

2 1 1 · · 5

8 1 1 .1 · 35

1 · · · · 1

1 · · · · 1

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1

· · · · · · · · · · · 1

· · · · · · · · . · · 2

1

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2 · · 2

· · 2 . · 3

1

· · · · · · · · · · · · · · · · · ·

1

1 1

· . · 1 . 3

7 1 3 2 44 ~

82 03

· · 7 · 4 · 1 · · · 12 · · · · ·

· · · · · · · ., · · · · · · · · · · · · · · · ·

· · · · · · · · · · · ·

· · · · · · · · · · · · · ·

12 L-___

DOKTOFtA TOFUM'

t4 85 118 87 TOP. 82 83 t4 85

· · · · · 447 43 8 · · · · · 7 243 35 · · · · · · 4 34e 1048 10 4

· · · · 1 81 28 · 3

· · · · · 68 34_ 8 1

· · · · 12 1.185 287 24 8

· · · · · · 42 · · · · · · · · 42 · · · · · · · 2 · · · · · · · · · 8 · · · · · · · · 5 · · · · · · · I • 1 · · · · · · · · · 1 · · · · · · · · 2 · · · · · · 2 · · · · - · · · · 1 3 · · · · · · · 4 12 · · · · · · · 2 5 · - . · · · · · · II · · · · · -. · 11 38 3 · · · · · · 3 5 · · · · · · · · 1 · · · · · · · 11 · 3 · · · · · · 3 8 2 · · · · · · 3 · · 2

· · · · · 20 14 5 2

· · · · · 103 4 · 1

· · · · · · 6 2 · · · · · · 1 6 · 1

· · · · · · 20 1 2

· · · · · 11 12 · · · · · · · · 13 2 · · . · · · 115 81 5 4

'---L_ · · 12 1.331 442 37 14

118 87 TOP.

1 · 520

1 · 278

8 · 518

7 · 117

· · 108 18 · 1.543

· · 42

· · 42

· · 2

· · 8

· · 5

· · 1

· · 1

· · 2

· · 2

· · 4

· · 111

· · 7

1 · 7

1 · -r53

· · 8

· · 1

· · 14

· · 13

· · 5

· · 41

· · 108

· · 8

· · 8

· · 23

· · 23

1 · 16

1 · 186

20 · 1.a6s

• Azerbaycan Devlet Neft Akademisi: Asfaltit ve Petrol-Gaz Oretiminin Fiziki Sure<;:leri, Petrol-Gaz Yataklannm i~letilmesi ve Kullamml, Petrol-Gaz Kuyulannm ve Depolannm Projelendirilmesi, in~aasl ve i~letilmesi. Petrol-Gaz Kuyulannm A<;:Ilmasl, Denizel Petrol ve Gaz Uretim Ara<;:lan, Petrol ve Gaz Uretim Makinalan ve Te<;:hizatl, Petrol ve Dogalgaz leolojisi

• Y. Mammadaliyev Adma Nah~Ivan Devlet Universitesi: Azerbaycan Dili ve Edebiyatl, Tarih, Pedagoji ve Psikoloji, Muzik, Fortopiyano, Halk <;::algl Aletleri, Matematik, Matematik ve informatik, Fizik, Fizik ve Astronomi, Kimya, Biyoloji, Cografya

• Azerbaycan Teknik Universitesi: Bilgisayar Muhendisligi • M.F. Axundov Adma Azerbaycan Pedagoji, Rus DiIi ve Edebiyatl Enstitiisii:

Rus Dili ve Edebiyatl • Azerbaycan Devlet Beden Terbiyesi Enstitiisii: Beden Egitimi Ogretmenligi

o Giircistan

• Kutaisi Teknik Universitesi: Yuksek Matematik • Tiflis Devlet TIp Universitesi: TIp Fakultesi • ivane Cavahi~viIi Tiflis Devlet Universitesi: Matematik, Fizik, Kimya,

Psikoloji, Tarih, Alman Dili ve Edebiyatl, Franslz Dili ve Edebiyatl, Gurcu Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl, Rus Dili ve Edebiyatl

• Batum Devlet Universitesi: Fizik, Kimya, Matematik, Biyoloji • Giircistan Devlet Spor Akademisi: Tum Spor Alanlarl ile ilgili Antrenorluk,

Tum Spor Dallannda Uzmanhk, Kitle Sporlan ve Spor Saghgl (Ogretmenlik, Spor Organizat6rltigu Program Yaplmclhgl), Fizik Tedavi ve Rehabilitasyonu (Fizik ve Rehabilitasyon Merkezlerinde <;:ah~tlfllmak uzere)

o Kazakistan

• Abay Devlet Universitesi: Matematik, Kimya, Fizik, Biyoloji, Cografya, Tarih, Rus Dili ve Edebiyatl, Kazak Dili ve Edebiyatl, Kore Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl, FranSlZ Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl, Turk Dili ve Edebiyatl, Muzik, Resim Mimarhk ve Plastik Sanatlar

• AI-Farabi Devlet Universitesi: Matematik, Uygulamah Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji, Cografya, Kazakistan Tarihi, Dunya Tarihi, Rus Dili ve Edebiyatl, Kazak Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl, FranSlZ Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl, Turk Dili ve Edebiyatl, Arap Dili ve Edebiyatl, Fars Dili ve Edebiyatl

• Kurmangazi Devlet KonservatuvarI: Sarkl Soyleme (Opera San), Orkestra Sefligi Yapma (Orkestra Sefligi), Beste (Kompozisyon), Muzik Bilim (Muzikoloji)

• T. Jurgenov Devlet Tiyatro Sinema Enstitiisii: Akt6rluk Sanatl (Oyuncu), Rejisorluk (Sahne Yonetmenligi), Tiyatro ve Dekor Yapma Sanatl (Sahne Tasanml), Amtsal ve Dekor Yapma Sanatl (Sahne Tasarlml), Dizayn ve Donamm (Grafik ve i<;: Mimarhk)

115

• i. Jansiiriilov Devlet Universitesi: Matematik, Uygulamah Matematik, Fizik, Rus Dili ve Edebiyatl, Kazak Dili ve Edebiyatl, Tarih, ingiliz Diii ve Edebiyatl, Turk Dili ve Edebiyatl, Muzik

• ~. Esenov Devlet Universitesi: Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji, Cografya, Tarih, Rus Dili ve Edebiyatl, Kazak Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl, Franslz Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl

o KuglZistan

• KuglZistan Cumhuriyeti Giizel Sanatlar Akademisi: Sanat Grafigi, Heykelcilik, Bi§kek Sosyal Bilimler universitesi; Filoloji (Klrglz Dili, Rus Dili, Tfuk Dili, Turkoloji), Lehc;:eler ve Dil Bilgisi (Dil Bilgisi), Tarih; Sosyoloji, Rus Dili ve Edebiyatl, Rus Dili ve Edebiyatl, KUglz Dili ve EdebiyatI, ingiliz Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl, Amerikan Dili ve Edebiyatl, Arap Dili ve Edebiyatl, Fars Dili ve Edebiyatl, Japon Dili ve Edebiyatl, Kore Dili ve Edebiyatl, <;in Dili ve Edebiyatl

• Celal-Abad Devlet Universitesi: Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji, KUglZ Dili ve Edebiyatl, Yabancl Dil ve Edebiyatl, Tarih

• ISSlk-GOI Devlet Universitesi: Uygulamah Matematik, Matematik ve Bilgisayar, Fizik ve Astronomi, Cografya, KUglZ Dili ve Edebiyatl, Yabancl Dil ve Edebiyatl, KUglZ Dili dl§mda egitimini sfuduren okullarda, KUglz Dili, Resim ve <;izim, Rus Dili ve Edebiyatl

• KlrglZ Devlet Sanat Enstitiisii: Halk Sanatmm Organizasyonu ve Sanat <;ah§malan, Artistlik Sanatl (SanatC;:l Egitimi), Yonetmenlik

• KIrglZistan Devlet Konservatuvan: Horeografi (Bale, Koreografi), Enstriiman <;algl Egitimi

• KIrglZistan Devlet Milli Universitesi: Dil Bilgisi (Almanca, Franslzca, KUglZ Dili, ingilizce, Rus Dili), Felsefe, Tarih, Matematik, Uygulamah Matematik (internet), Fizik, Kimya, Biyoloji, Cografya

• KlrglZistan Devlet Egitim Universitesi: Matematik ve Uygulamah Matematik, Fizik ve Astronomi (Bilgisayar) (Fizik-Bilg.), Kimya/Biyoloji Kimya (Biyoloji), Klrglz Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl, Resim ve <;izim Egitimi, Rus Dili ve Edebiyatl, Tarih, Muzik Ogretimi

• Nann Devlet Universitesi: Matematik ve Bilgisayar, K1rglz Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl

• O~ Devlet Universitesi: Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji, Cografya, Tarih, Rus Dili ve Edebiyatl, KUglz Dili ve Edebiyatl, ingiliz Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl, Klrglz Okullannda Rus Dili Egitim (Rusc;:a Ogretmenligi), Ozbek Dili ve Edebiyatl, Klrglz Egitimi Olmayan Okullarda Klrglz Dili (KUglZ Dili Ogretmenligi), Resim ve <;izim, MUzik Ogretmeni

o Macaristan

• Teknik Universite: Bilgisayar Muhendisligi, Elektrik Muhendisligi, in§aat Muhendisligi, Makine Muhendisligi, Mimarhk

• Budape~te Universitesi: Ekonomi Bilimleri, i§letme, Uluslararasl Ekonomi

116

o Makedonya

• Aziz Kiril ve Metod Universitesi: Psikoloji, Filoloji, Tabii Bilimler ve Matematik, Guzel Samitlar, Drama Sanatlari, Muzik, Beden Egitimi

• Aziz Klement ve Ohri Universitesi: Turizm ve Yemek Hizmetleri, Beden Egitimi Ogretmenligi

o Moldova

• Komrat Devlet Universitesi: Matematik, Rus DiH ve Edebiyatl, Ziraat, Zootekni • Moldova Devlet Universitesi: Biyoloji, Fizik, Kimya, Matematik, Uyguiamall

Matematik, Yabanci Diller • Moldova Teknik Universitesi: Mimarhk, Restorasyon

10.3 Ogretim Uyeleri

1991 Ylhndan bu yana iilkemiz ile Turk Cumhuriyetleri arasmda yogun bir ogretim uyesi degi~imi surmektedir. Bu degi~im ilk yIllarda sadece Turkiye'ye dogru goriiltiyorsa da, son yIllarda tilkemizden de gittikc;e artan saYlda ogretim elemanl bu iilkelerde gorev almaktadu. Halen BagImSIZ TUrk Cumhuriyetlerinde T.C uyruklu 50 bilim adaml gorevlendirilmi~ bulunmaktadlr.

2547 SayIlI Ytiksekogretim Kanunu'nun 34. maddesine gore, iilkemiz devlet ve vaklf tiniversitelerinde sozle~meli olarak 419 TUrk Cumhuriyetleri uyruklu ogretim elemanl c;ah~maktadlr .

10.4 Yurt DI~mda Kurulan Ortak Universiteler

10.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Universitesi

Ahmet Yesevi Universitesi, Kazakistan Cumhurba~kanl Saym Nutsultan Nazarbayev'in buyrugu ile 06.06.1991 tarihinde Kazakistan'm Turkistan ~ehrinde kurulmu~tur. Turkiye Cumhuriyeti Huktimeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Htiktimeti arasmda Turkistan ~ehrinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslararasl Tiirk-Kazak Universitesi kurulmasma dair anla~ma, 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara' da imzalanml~tlr. Bu anla~manm onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 3904 saYlh Kanun'un 4 MaYls 1993 tarih ve 21571 sayIlI Resmi Gazete'de yaYlmlanmasl ile Universite bugiinku ortak uluslararasl universite statusune kavu~turulmu~tur. Universitenin klsaltIlml~ adl Ahmet Yesevi Universitesi'dir. Akademik, idari ve mali ozerklige sahip olan tiniversitenin Mtitevelli Heyet Ba~kanhgl Ankara'da, egitim-ogretim ise Kazakistan'dadlr.

Ahmet Yesevi Universitesi, egitim-ogretim faaliyetlerini Kazakistan smularl iqinde pek c;ogu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi zamanmdan kalma ve tiC; ayn ~ehre dagIlml~ olan ytiksekogretim kurumlannda sUrdUrmektedir. Merkez kamptisu Ttirkistan ~ehrinde olup, digerleri TUrkistan' a 30 km uzakhktaki Kentav ~ehri ile 270

117

km uzakhktaki <;imkent ~ehrinde yer almaktadu. Bu u<; kampuste yer alan fakUlteler ile diploma veren boliimlerin isimleri a~agidadu:

• Tiirkistan'da Bulunan Fakiilteler ve BOliimleri

Hukuk Fakiiltesi: Hukuk, Uiusiararasl Hukuk Ekonomi Fakiiltesi: Uiusiararasl Ekonomi, i~letme, Turizm ve Otelcilik, Informatik, Bilgisayar ProgramcIhgl, Matematik Tarih-Filoloji Fakiiltesi: Kazakistan Tarihi, Turk Memleketleri Tarihi, Muzecilik, Sosyoloji, Kazak Dili ve Edebiyatl, Turk Dili ve Edebiyatl, Ozbek Dili ve Edebiyati ~arkiyat Fakiiltesi: Arap Filolojisi, Dogu Filolojisi (Fars Dili, <;in Dili), ingiliz Filolojisi, iIahiyat-Felsefe

• Kentav'da Bulunan Fakiilte ve Boliimleri

TIP Fakiiltesi: Modern Tip, Sark Tibbi Ekoloji Fakiiltesi: Ekoloji Tiyatro Fakiiltesi: Sinema ve Tiyatro AktOrlugu

• <;imkent'te Bulunan Fakiilteler ve Boliimleri

YaradIlI~ Bilimleri Fakiiltesi: Fizik, Kimya, Biyoloji, Metroloji Giizel Sanatlar Fakiiltesi: Susleme, Grafik, Tasanm (Dizayn), Ses ve Sahne Filoloji Fakiiltesi: Kazak Dili ve Edebiyatl, Rus Dili ve Edebiyatl, Tercumanhk (Kazak<;a-ingilizce, Rus<;a-ingilizce), Yabanci Diller (ingilizce, Almanca) Tarih Fakiiltesi: Diinya Tarihi, Siyasal Bilimler, Sosyoloji, Hukuk DI~ardan (Ekstern) Egitim Fakiiltesi: Genel

Universitede egitim-ogretim Kazak Turk<;esi, Turkiye Tfuk<;esi ve Rus<;a olmak uzere u<; dilde yapilmaktadir. Universitede 1997-1998 YIh itibanyla Kazakistanh 1.145 akademik ve 579 idari personel; Turkiyeli 64 akademik ve 12 idari persone1; diger Turk Cumhuriyetleri ile diger Dunya Ulkelerinden gelen 18 akademik ve 1 idari personel olmak uzere toplam 1.227 akademik ve 592 idari personel gorev yapmaktadu.

Universitenin 1998-1999 ders yllmda buyUk <;ogunlugu Kazakistan Cumhuriyeti'nden olmak uzere Turkiye, Turkmenistan, Ozbekistan, Ba~kurdistan, <;uva~istan, Tataristan, Karakalpakistan, Dagistan, Kirgizistan, <;in, Mogolistan ve Kuzey KIbns Tfuk Cumhuriyeti 'nden gel en ogrencilerle birlikte toplam 7.730 ogrencisi buiunmaktadir. Turkiye Cumhuriyeti vatanda~1 ogrenci saylSl 370'dir.

Turkiye'den gidecek ogrencilerin se<;iminde aSYM smavlanndan yararlamlmaktadu. Ahmet Yesevi Universitesi tarafmdan verilen diplomalarm, Turkiye'de aym alan ve seviyede ogretim yapan yuksekogretim kurumiarimn diplomalanna (herhangi bir denklik i~lemine tabi olmadan) e~degerde oldugu ve sahiplerine aym haklan sagiadigi kanunen garanti edilmi~tir.

Universitenin 1999-2000 egitim-ogretim YIlt i<;in belirlenen 4 yIlhk lisans programiarl aSYM Kilavuzunda belirtilmi~ olup, bu programlara iki basamakh smav sistemi ile ogrenci almacaktu. Birinci Basamak Smavi olarak 1999 ass kabul edilecek, ikinci

118

Basamak SmaVI'na ancak 1999 bSS'de Alan Puam olarak en az 120 ve daha yukarl puan alan ogrenciler ba~vurabileceklerdir. Alan ve TUrk KUltiirii agIrhkh olarak yazIlI ve miilakat ~eklinde yapilacak olan ikinci Basamak SmavI'na girmek isteyen adaylar, Hoca Ahmet Yesevi Universitesi Miitevelli Heyet Ba~kanhgl'na ba~vuracakiardir. Tiirkiye Cumhuriyeti vatanda~1 ogrencileri i<;in egitim iicretsizdir.

Tiirkiye Cumhuriyeti vatanda~1 ogrenciler egitim-ogretime ba~lamadan once bir yll yabanci dil (Kazak Tiirk<;esi ve Rus<;a) hazIrhk smifl okumaktadular.

Universitenin ii<; kampiisiindeki kiitiiphanelerinde 470.000 kitap, i<;inde 800 ki~ilik ve 200 ki~ilik olmak iizere toplam 1.000 ki~ilik konferans salonu, Tiirkistan Kampiisii'ndeki ogrencilere hizmet vermek iizere 1997 Yllmda klZ ve erkek ogrenciler i<;in toplam 1.300 yatak kapasiteli ogrenci yurdu, kampiislerde spor salonlarl, futbol sahalan, basketbol sahalarl, jimnastik salonlan mevcuttur. Universitenin, Turizm ve Otel i~letmeciligi Boliimii ogrencilerine uygulama oteli olarak hizmet veren 145 yatakh bir tesisi bulunmaktadu.

10.4.2 KlrglZistan-Tiirkiye Manas Universitesi

Tiirkiye Cumhuriyeti Hiikiimeti ile Kirgiz Cumhuriyeti Hiikiimeti arasmda Kugizistan'm Ba~kenti Bi~kek ~ehrinde Klrglzistan-Turkiye Manas Universitesi kurulmasma ili~kin anla~ma izmir'de, Saym Cumhurba~kammizm huzurunda 30.09.1995 tarihinde imzalanml~tlr.

Anla~manm onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 4144 saYIh Kanun 23.06.1996 tarih ve 22675 saYIh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~ ve adlge<;en anla~ma 09.07.1996 tarih ve 96/8350 saYIh Bakanlar Kurulu Karan ile onaylanml~tlr.

17.12.1995 tarihinde Bi~kek'te imzaianip DI~i~leri Bakanhgl'nca 13.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'na sevkedilen ve 21.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulunda kabul edilen Klrglzistan-Turkiye Manas Universitesi Tuzugu'niin onaylanmasl, 22.09.1996 tarih ve 22765 saYIh Resmi Gazete'de, Mutabakat Zaptl'nm onayianmasl ise 23.09.1996 tarih ve 22766 saYIh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~tIr.

Universite rektorlUgiine Kirgizistan Hiikiimetince Kanbek Moldobaev atanml~tu. Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu'nun 27.08.1996 tarihli toplantlsmda RektOr Vekili olarak Prof. Dr. Arif ~aglar atanml~tIr.

Miitevelli Heyet Ba~kan1lgl i<;in Ba~bakanhk eski Miiste~arl ve eski Bakan Ekrem Ceyhun, Heyet Uyelikleri i<;in i<;i~leri Bakanhgi eski Miiste~an Durmu~ Yal<;m, Milli Egitim Bakanhgi Miiste~an Bener Cordan ve Maliye Bakanhgi Miiste~an Erdogan bner'in atanmalan, Anla~manm 5. maddesi ve Tiiziigiin 4. maddesi geregince uygun goriilerek 18.09.1997 tarih ve 23144 saYIh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~tu.

Kirgizistan Cumhuriyeti Hiikiimetince Boris Silaev (Klrglzistan Ba~bakan 1. YardImclSl), Sovetbek Toktamu~ev (Kugizistan Egitim, Bilim ve Kiiltiir Bakam), Mira Cankara<;eva (Kugizistan Cumhurba~kanhgi brgiitlii Sosyal i~ler Sorumlusu), Feliks Kulov (Bi~kek Valisi) Miitevelli Heyet iiyeliklerine atanml~tlr.

119

Universite Denetleme Kurulu Uyeliklerine ODTU Ogretim Uyesi Prof.Dr. Fuat Erbatur, YOK Denetleme Kurulu Uyesi Prof.Dr. Erkan Ongel, YOK Genel Sekreteri Attila Kona9 ve Maliye Bakanhgl Butge ve Mali Kontrol Genel Mudfulugu Daire Ba~kanl Metin Solak'm atanmalan, 11.03.98 tarih ve 23283 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~tlr .

Universite, 20.11.1997 tarihinde Edebiyat Fakultesi, Teknik Egitim Fakultesi ve iktisadi ve idari Bilimler Fakultesi'nden toplam 100 ogrenci ile egitim-ogretime ba~laml~tlr. 1998-1999 egitim-ogretim Ylh i9in Klrglzistan'dan 165, Turkiye'den 35, Azerbaycan'dan 10, Kazakistan'dan 15, Ozbekistan'dan 15 ve Turkmenistan'dan 10 olmak uzere toplam 250 ogrenci i9in smav yapIlml~t1r. Universitede Ulkemizden 18 akademik ve 11 idari personel, Kuglzistan'dan 16 akademik ve 59 idari personel hizmet vermektedir. Halen universitede 227 ogrenci egitim gormektedir. 1999-2000 egitim-ogretim yllmda, 300'u Kuglzistan'dan, 300'u Turkiye ile diger Turk Cumhuriyetleri ve Topluluklanndan olmak uzere toplam 600 ogrenci almacaktu.

Universiteye bagh bir tIP fakultesi ve hastanesinin kurulmasl 24.10.97 tarihinde imzalanan ek protokolle kararla~t1fllml~tu. Soz konusu fakUltenin a9Ilabilmesi i9in YOK Ba~kanl Prof.Dr. Kemal Gur-uz Ba~kanhgmda, Ankara Universitesi RektOrii Prof.Dr. Gunal Akbay, Gazi Universitesi RektOrii Enver Hasanoglu, ODTU RektOru Prof. Dr. Suha Sevuk ve Hacettepe Universitesi RektOrii Prof. Dr. SUleyman Saglam'dan olu~an heyet Kuglzistan'a giderek rapor hazlrlaml~lardu. Aynca, YOK bunyesindeki matbaa universiteye hibe edilmi~ olup hukuki i~lemler sfudfuUlmektedir.

10.5 VakIf, ~irket, Dernek ve ~ahlslar Tarafmdan A-rIlan Yiiksekogretim Kurumlan

Degi~ik Ulkelerde, Tfuk mute~ebbislerince ve ge~itli vaklflarca kurulan iiniversite, fakulte ve bOlumleri ~unlardu:

• Azerbaycan: Kafkas Universitesi (<;ag Ogretim i~letmeleri A.S.), Turk Dunyasl i~letme FakUltesi-Baku (Turk Dunyasl Ara~tlrmalan Vakfl), M.E. Resulzade Adma B.D.U. ilahiyat FakUltesi-Baku (Turkiye Diyanet Vakfl)

• Kazakistan: SUleyman Demirel Universitesi, Abay Devlet Universitesi Tfuk Dili BOliimu-Almatl (Turk Dunyasl Ara~t1rmalan Vakfl), KIzllarda Pedagoji Universitesi Turk Dili BOlumu (Turk Dunyasl Ara~tlrmalan Vakfl)

• KIrglZistan: Aladag (Alato) AtatUrk Universitesi, O~ Devlet Universitesi Hahiyat Fakultesi (Turkiye Diyanet Vakfl), Turk Dunyasl i~letme Siyasal Bilgiler Fakultesi (Turk Dunyasl Ara~tumalan Vakfl)

• Tiirkmenistan: Uluslararasl Turkmert-Tfuk Universitesi (Ba~kent Egititn Sirketi), Mahtumkuli Devlet Universitesi ilahlyat Fakultesi (Turkiye Diyanet Vakfl)

• Tataristan: Pedagoji Universitesi (Turk Dunyasl Ara~tlflnalan Vakfl), Devlet Universitesi-Kazan (Turk Diinyasl Ara~tlrmalan Vakfl)

• Bulgaristan: Yarl Yuksek islam Enstit-usu (Balkanlar Egitim ve KUltfu Vakfl) • Arnavutluk: Medrese Liria-Elbasan (Serna Egitim Ogretim i~letmeleri A.S.) • Afganistan: Mezar-l Serifilahiyat Fakultesi (Turkiye Diyanet Vakfl) • Mogolistan: Mogol-Turk in~aat Teknik Yuksekokulu-Ulanbatur (<;ag Ogretim

i~letmeleri A.S.)

120

• Daglstan: Derbent iIahiyat FakUltesi (TUrkiye Diyanet Vakfl), Derbent HUmaniter EnstitUsU (Hazlrhk slmfl dahil 5 YII) (<;ag Ogretim i~letmeleri A.~.)

a) i.i.B.F. b) ~arkiyat FakUltesi (HazlrlIk+5 YII)

10.6 i~birligi Anla~malan

Ara~tlrma-geli~tirme faaliyetleri <;en;evesinde, Universitelerarasl ve enstitUlerarasl i~birligine gidilmesi, ortak projeler hazlrlanmasl amaclyla TUrk Universiteleri ile Diger TUrk Citmhuriyetleri Universiteleri arasmda 20.02.1989 tarihinden itibaren 148 i~birligi protokolU yapllml~tlr.

10.7 Diploma Denkligi

Yurt dl~mdaki yUkseko gretim kurumlarmdan alman on lisans, lisans ve yUksek lisans diplomalarmm denklik i~lemlerinde uyulacak usul ve esaslarl belirlemek amaclyla Yurt Dl~l YiiksekOgretim Diplomalan Denklik Y6netmeligi 14 Temmuz 1996 tarih ve 22696 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~tIr.

Sovyetler Birligi'nin dagIlmasmdan sonra olu~an Rusya Federasyonu, TUrk Cumhuriyetleri ve diger Baglmslz Devletler ile Balkan Ulkelerinde bulunan resmi ve ozel Universitelerde okuyan pek <;ok TUrk ogrencinin diploma denklik i~lemleri

sUrekli sorun yaratmakta oldugundan; konunun a<;lkhga kavu~turulmasl amaclyla yapllan incelemeler neticesinde Temel Fen Bilimleri, Tarih, Sanat Tarihi, Cografya, Sosyoloji, Klasik Arkeoloji, TUrk Dili ve Edebiyatl, <;agda~ TUrk Leh<;eleri ve Edebiyatlan, ingiliz Dili ve Edebiyatl, Franslz Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl, Amerikan Dili ve Edebiyatl, Latin Dili ve Edebiyatl, <;agda~ Yunan Dili ve Edebiyatl, Hollanda Dili ve EdebiyatI, Leh Dili ve Edebiyatl, italyan Dili ve EdebiyatI, ispanyol Dili ve Edebiy~tl, Arap Dili ve Edebiyatl, Rus Dili ve Edebiyatl, Bulgar Dili ve Edebiyatl, Fars Dili ve EdebiyatI, Urdu Dili ve Edebiyatl, Japon Dili ve Edebiy~tl, Kore Dili ve Edebiyatl ve GUzel Sanatlar dallarmda alman diplomalann e~degerliklerinin tanmmasmm miimkUn oldugu; diplomalarm e~degerligi kabul edilen programlarm 0 Ulkelerin resmi devlet Universitelerinde bulunmasl, ozel Universitelerin diplomalarmm degerlendirilmesinin ise aynca yapIlmasl gerektigine YUksekogretim YUrUtme Kurulu'nun 05.07.1996 tarihli toplantlsmda karar verilmi~tir.

T.C. uyruklu ogrencilerden Ogrenci Se<;me ve Yerle~tirme Merkezi KIlavuzu'nda yer aJan ve Ogrenci Se<;me ve Y erle~tirme SmavI sonucu ana dili sayIlan diller olan Ulkeler ile Kuzey Klbns TUrk Cumhuriyeti hari<; yurt dl~mda ingiliz DiIi ve Edebiyatl, Amerikap. KiiltUrU ve EdebiyatI, FranSlZ Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl ile Franslzca, ingiIizce, Almanca Ogr,etmenligi, aym dillerin MUtercim-TercUmanhk programlarma yerle~tirilen ve bu programlardan mezun olan ogrencilerin diplomalarmm denklikleri Kamu Personeli YabancI Dil Bilgisi Seviye Tespit SmavI'nda 100 Uzerinden 70 puan ve Uzeri not almalarl halinde yapIlmasl, bu hususun kIlavuzda gosterilmesi YUrUtme Kurulu'nun 02.02.1999 tarihli toplantIsmda karar verilmi~tir.

121

Tiirkiye Cumhuriyeti Milli Egitim Bakanhgl ve Yiiksekogretim Kurulu Ba~kanhgl ile Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazlrhgl arasmda egitim ve bilim alanlannda 4 KaSlm 1998 tarihinde imzalanan Mutabakat Tutanagl'mn 14. maddesinde;

"Azerbaycan YiiksekOgretim Kurumlannca a~aglda belirtilen alanlarda verilen her diizeydeki yiiksekogretim diplomalan Tiirkiye Cumhuriyeti Yiiksekogretim Kurulu 'nca tamnacaktlr. Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazlrlzgl 'nca belirtilecek resmi devlet iiniversitelerindeki Temel Fen BiUmleri, Tarih, Sanat Tarihi, Cografya, Sosyoloji, Klasik Arkeoloji, Tiirk Dili ve Edebiyatl, r;agda~ Tiirk Lehr;eleri ve Edebiyatlan, jngiliz Dili ve Edebiyatl, Franslz Dili ve Edebiyatl, Alman Dili ve Edebiyatl,Amerikan Dili ve Edebiyatl, Latin DiU ve Edebiyatl, r;agda~ Yunan Dili ve Edebiyatl, Hollanda Dili ve Edebiyatl, Leh Dili ve Edebiyatl, jtalyan Dili ve Edebiyatl, jspanyol Dili ve Edebiyatl, Arap Dili ve Edebiyatl, Rus Dili ve Edebiyatl, Bulgar Dili ve Edebiyatl, Fars DiU ve Edebiyatl, Urdu Dili ve Edebiyatl, Japon Dili ve Edebiyatl, Kore Dili ve Edebiyatl, Giizel Sanatlar, Uygulamalz Matematik, Bilgisayar, Fizik Dgretmenligi, Matematik Dgretmenligi, Kimya Ggretmenligi, Biyoloji Ggretmenligi, Beden Egitimi ve Spor Ggretmenligi, Sanat Dgretmenligi, Yabancl Dil Dgretmenligi, Azerbaycan Devlet Neft Akademisi Asfaltit ve Petrol-Gaz Vretiminin Fiziki Siirer;leri, Denizel Petrol ve Gaz Vretim Arar;lan, Petrol ve Dogal Gaz Jeolojisi, Petrol-Gaz Kuyulanmn Ar;llmasl, Petrol-Gaz Kuyularmm ve Depolarmm Projelendirilmesi, jn~aasl ve j~letilmesi, Petrol ve Gaz Vretim Makineleri ve Ter;hizatl, Petrol-Gaz Yataklanmn j~letilmesi ve Kullamml, Azerbaycan Teknik Vniversitesi Bilgisayar Miihendisligi dallarmdaki orgiin egitim program lan, Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazlrlzgl her Yll ir;in bir onceki yzlm KaSlm ayl sonuna kadar bu program lara yerle~tirilecek ogrenci saYllarml ve diger ~artlan bildirecektir." hiikmu yer almaktadu.

06.07.1998 tarihinde Uskup'te imzalanan "Turkiye Cumhuriyeti'nde ve Makedonya Cumhuriyeti'nde Verilen Ogrenim Belgesi, Diploma, On Lisans, Lisans, Yuksek Lisans ve Doktora Diplomalannm Denkligine ili~kin Anla~ma"nm 7. maddesinde "Turkiye Cumhuriyeti ve Makedonya Cumhuriyeti devlet yuksekogretim kurumlarmm vermi~ olduklan ve en az dort Yllhk egitime dayah Ii sans diplomalan e~deger niteliktedir. Ancak, her iki Ulke, tIp ve di~ hekimligi programlanndan mezun olan ogrenciler iyin, kendi iy mevzuatlanndan kaynaklanan nedenlerden dolaYl aynca denklik smaVl koyabilirler ve tamamlama programlan uygulayabilirler. Ogrenci her iki Ulkede de bir yUksek lisans programma, 0 Ulkenin yUksekogretim sisteminde geyerli mevzuata gore devam edebilecektir" hukmu yer almaktadlr.

122

Boliim 11 ••

Sorunlar ve Oneriler

11.1 Yiiksekogretim Kanunu'nda Yapdmasl Onerilen Degi~i1dikler

Yiiksekogretim kurumlanmlzdaki kontenjanlann talebin c;ok altmda olmasl nedeniyle, yurtdl~mda ogrenim goren ogrencilerin sayISl giderek artmaktadlr. Milli Egitim Bakanhgl'nm kaYltlanna gore, 33.830 ogrenci yurtdl~mda yiiksekogrenim gormektedir. Ancak, biryok ogrencinin kaYlt yaptIrmadlgl goz online almdlgmda, bu saymm yakla~lk 50.000 dolaymda oldugu tahmin edilmektedir. dte yandan, vaklf ilniversitelerinin orgtin ogretim sistemi ic;indeki payl halen % 3,1 dolaymda olup, bu paym gortinlir gelecekte % lO'lar dtizeyine C;lkanlmasl btiyiik bir ba~arl olarak kabul edilmelidir. Bu nedenle, TUrk yiiksekogretiminin gelecegini sadece yurtdl~l ve vaklf yiiksekogretim kurumlannda aramak geryekc;i bir yakla~lm degildir; aguhk btiyiik olc;tide devlet tiniversitelerimizin tizerinde olacaktlr.

BolUm Tde de belirtildigi gibi, yiiksekogretimde sagllkll bir rekabet ortammm olu$turulmasl zorunluluk haline gelmi$tir. Boyle bir ortamda, iilkemizdeki devlet ve vaklf ilniversiteleri yalmz birbirleri ile degil, yurtdl~mdaki tiniversitelerle de rekabet etme durumundadlrlar. Ytiksekogretim sistemimizde saghkh bir rekabet ortammm olu~turulabilmesi ic;in iki on ko~ul bulunmaktadu. Bunlar,

• Devlet tiniversitelerimizin, yurtdl~l ve vakIf yiiksekogretim kurumlanmn sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmasl,

• Ytiksekogretim kurumlanmlzm kalite dtizeylerinin belirlenebilmesi iyin akademik degerlendirme mekanizmalannm kurulmasl ve toplumun bu konularda stirekli olarak bilgilendirilmesi.

Ytiksekogretim sistemimizde bu ttir bir yaplyl olu~turmak amaclyla 1996'da oldukc;a geni~ bir katlhmla hazulanan yasa tasarlSl onerisi ile getirilen yeniliklerin ana hatlan a~aglda ozet1enmi~tir:

• Universitelerimizin sahip olduklan her ttirlti fiziki mekan, tesis, tec;hizat, bilgi birikimi ve insangUcilnti kullanarak ek kaynak yaratmalarmm ontindeki tUm engeller kaldmlmaktadlr.

• Universitelerimiz, kaynaklannm geryek anlamda sahibi kIhnmakta, kendilerine tahsis edilen kamu kaynaklan ile yarattIklan kaynaklan ve ogrencilerden almacak katkl paylanm birle~tirerek faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun yIlhk btitc;elerini kendilerinin hazlrlamalarma imkan tamnmaktadu.

123

• Universitelerimizin faaliyetlerinin kapsam ve niteliginin gerektirdigi idari yapllanmaYl kendilerinin kurmalan ongorulmekte, bu meyanda ozel nitelikler gerektiren i~lerin gorulebilmesi iyin akademik unvan sahibi olmayan ki~ilerin

rektOr yardlmclsl diizeyinde istihdam edilebilmelerine ve kadro kar~lhgl

sozle~meli idari personeli yah~tumalanna imkan saglanmaktadu.

• Universite yonetim kurullanna, ogretim elemanlarma bilim, ara~tuma-geli~tirme, egitim-ogretim, mal ve hizmet iiretimine katkllan oranmda ek iicret odeme, kadro kar~lhgl veya giderleri iiniversitenin kendi yarattlgl kaynaklardan kar~llanmak iizere sozle~meli akademik personel istihdam etme yetkisi verilmektedir.

• Universitelerde dekan adaylanmn, miidiir ve boliim ba~kam gibi a~ademik yoneticilerin ne ~ekilde belirlenecegi senatolarca ylkarllacak yonetmeliklere buakllmaktadu.

• Universitelerdeki enstitii, yiiksekokul, konservatuvar, meslek yiiksekokulu ve ara~tuma uygulama merkezlerinin i~leyi~leri ile bOliimlerin iy yapIlarma ili~kin diizenlemelerin yapllmasl iiniversitelere buakllmaktadu.

• Toplumla iiniversite arasmda ili~ki kurmak, kalitenin yiikseltilmesine ili~kin

akademik degerlendirmeler yaparak Yiiksekogretim Kurulu ve Dniversitelerarasl Kurul' ca almacak kararlara ve ylkanlacak yonetmeliklere esas te~kil edecek goru~ ve onerileri hazlrlamak iizere, onu uluslararasl diizeyde temayiiz etmi~ bilim adaml ve be~i iiniversite mensubu olmayan, kendi mesleklerindeki ba~anlan ile toplumda saygmlIk kazanml~ ki~iden olu~an Akademik Degerlendirme Kurulu'nun olu~turulmasl ongorulmektedir.

• Akademik unvan terfilerinin, Akademik Degerlendirme Kurulu'nun akademik iinvanh iiyelerinin alanlara ve geli~melere gore yapacaklarl oneriler iizerine Universitelerarasl Kurul'un gorli~li almarak Yliksekogretim Kurulu'nca ylkanlacak yonetmelikle belirlenecek evrensel norm ve kriterlere gore, liyakatI one ylkaran aylk, ~effaf ve geni~ katIhm iyeren usul ve esaslarla tamamen iiniversitelerce yapIlmasl ongorUlmektedir.

• Tiirk yiiksekogretiminde yagm gerektirdigi kalite diizeyi ile geny nlifusumuzun yarattlgl toplumsal talebin, diger bir deyi~le, nicelik ve niteligin bagda~tmlmasmm oniindeki en bliyiik dCj.rbogaz, klslth mali kaynaklann yamnda, nitelikli ogretim liyesi aYlgldu. Yurtdl~mda ogretim elemam ve ara~tmcl yeti~tirilmesi iyin harcanan toplam miktar, liniversitelerimizde ara~t1rmaya harcanan toplam miktarla kar~lla~tmlabilir boyutbidu. Bu nedenle, yurtdl~mda ogretim elemam ve ara~tmcl yeti~tirilmesi programmm geni~letilerek yiirlitiilmesi, yurtiyinde olu~mu~ olan bilimsel potansiyelin de bu amayla seferber edilmesi, klSlth kaynaklann en etkin biyimde kullanllabilmesi ve kurumlar araSl i~birligi ve koordinasyonun saglanabilmesi iyin Milli Egitim Bakanhgl, Yliksekogretim Kurulu, Devlet Planlama Te~kilat1, Tiirkiye Bilimsel ve Teknik Ara~tlrma Kurumu ve Tlirkiye Bilimler Akademisi temsi1cileri ile kendi alanlarmda temayiiz etmi~, eleman yeti~tirme konusunda bilgi ve deneyim sahibi bilim adamlarmdan olu~an Ogre tim Elemam ve Ost Diizey Ara,JtlrlCl Yeti,Jtirme Kurulu kurulmasl ongorulmektedir.

124

• Yiiksekogretim, biri ki~isel, digeri ise toplumsal fayda saglayan, yan kamusal bir hizmettir. Bu hizmetin bedelinin kamu kaynaklan yanmda, kIsmen de hizmetten yararlananlarca kar~Ilanmasl, kamu maliyesinin temel ilkesidir. Ancak, sosyal adalet ve flrsat e~itliginin geregi olarak muhta<; olanlarm korunmasl da <;agda~ devletin temel gorevlerindendir. Bu nedenlerle, ogrencilerin odeyecegi katkl paylarmm belirlenmesinde YUksekogretim Kurulu'nca belirlenen cari maliyetlerin yarlSlll1 ge<;memek ko~uluyla, iiniversite yonetim kurullan yetkili kIhnmakta ve Yiiksek ogrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu'nca (YURTKUR) verilen katkl paylan kredisi ile belirlenen katkl paylan arasmdaki farkm iiniversite i~letme hesabmdan geri donii~lii ve dii~iik faizli kredi ve kar~lhkh veya kar~lhkslZ burs olarak verilmesi ongoriilmektedir.

• Her iiniversitede kaYlth ogrencilerin tabii iiye oldugu Ogrenci Birligi kurulmasl, birlik ba~kanl ile yardlmClSlll1n, ogretim elemanlannm ozliik haklan ve unvan terfileri dl~mda, oy hakkl ile senatoya ve gorii~leri ahnmak ve bilgi verilmek iizere katkI paylannm belirlenecegi iiniversite yonetim kurulu toplantIlanna katIlmalan ongoriilmektedir.

• Kar amaCl giitmeyen vakIflara, iiniversite kurmanm yanmda, bir iiniversiteye bagh olmakslzm, meslek yiiksekokulu, yiiksekokul, sadece yiiksek lisans yaptlrmak iizere enstitii ve bunlarm birden fazlasml i<;eren VakIf Yiiksekogretim Okulu kurma imkanl saglanmaktadlr.

• 6ngoriillTIii~ olan boylesine merkeziyet<;ilikten uzak bir yiiksekogretim sistemi i<;inde Yiiksekogretim Kurulu'nun i~levleri, esas olarak yiiksekogretime tahsis edilen kamu kaynaklarlll1, iiniversitelerin onerecekleri yIlhk faaliyet programlanna dayah olarak ve geli~tirilecek kriter ve gostergelere gore, a<;lk ve ~effaf sistemlerle iiniversiteler arasmda dagltmak ve kaliteyi one <;lkaran akademik degerlendirme yapIlmaSlll1 saglamak konulannda yogunla~tlfllmaktadlr.

Goriildiigii gibi, hazlrlanml~ olan yasa tasarlSl onerisi belirli bir sistematik i<;ermekte ve kendi i<;inde bir mantlk biitiinliigiine dayanmaktadlr. Bu nedenle, oneride yer alan bazl hususlarda tek ba~ma yasal diizenlemelere gidilmesi halinde, istenen sonu<;lan almak miimkiin olmayacak, tersine her baklmdan <;ok daha olumsuz durumlarla kar~lla~llacaktu .

53. Hiikiimet zamanmda, Ba~bakanhga 20.05.1996 tarihinde sunulan kanun taslagmm tasan olarak TBMM'ne sevki i<;in, Ba~bakanhk tarafmdan ilgili kurum ve kurulu~lann gorii~leri ahnml~ olmasma ragmen, kanun tasarlSl haline getirilerek TBMM'ne intikali bugiine kadar miimkiin olmaml~tlr.

Yiiksekogretimimizin <;agm gereklerine uygun bir yaplya kavu~turulabilmesi i<;in hazulanan yasa taslagmm biran evvel kanunla~masmda biiyiik yarar goriilmektedir.

11.2 Biit.;e Kanunu'nda Yapdmasl Onerilen Degi~i1dikler

Son yIllarda yiiksekogretimde saglanan olumlu geli~melere ragmen, sistemin daha iyi ve verimli <;ah~masml engelleyen bazl onemli sorunlar bulunmaktadu. Bu sorunlan ana ba~hklar halinde ~oyle sualamak miimkiindiir:

125

• Universite, fakulte, yiiksekokul ve ogrenci saYllan her yll surekli olarak artmasma kar~m, yiiksekogretime aynlan odeneklerde devamh azalma goriilmektedir. Omegin, 1993 Yllmda GSMH'mn % 0,90'1, butyenin ise % 4,1'i yiiksekogretime aynhrken, 1998 yllmda GSMH'nm % 0,86'Sl, biityenin ise % 2,9'u yiiksekogretime aynlabilmi~tir. 1999 Mali Ylh Biitye Kanun Tasansmda GSMH'nm % 0,84'u, butyenin ise 2,8'inin yiiksekogretime aynlmasl ongoriilmu~tur. Bu itibarla, yiiksekogretime aynlan kaynagm arttmlmasl gerekmektedir.

• Universitelerin kendilerine verilen gorevleri yapabilmesi iyin akademik ve idari kadrolann artmlmasl gerekmektedir. Bu nedenle, universitelere gerek mali konuda gerekse kadro ve personel ahmmda esneklik getirilmesi; aynca, yiiksekogretim ust kurulu~lan ile yiiksekogretim kurumlanmn, sadece yeni ayml~ olduklan veya ayacaklan birimlere degil, tamammm personel ve mali konularda tasarruf tedbirleri dl~ma ylkanlmasmm saglanmasl gerekmektedir.

• Bolum 5' de de aylkya ortaya kondugu gibi, ba~ta ogretim uye ve yardlmcIlan olmak uzere idari personelimizin maa~larl, iyinde bulundugumuz hlZh enflasyon ortammda satmalma guciinu buyiik 51yude yitirmi~ durumdadlr. Diger kamu kurulu~larmda yah~an emsali personelle klyaslandlgmda, yiiksekogretim kurumlarmda yah~an akademik ve idari personelin maa~lanmn daha alt seviyede oldugu goriilmektedir. Bu nedenle, akademik ve idari personelin maddi slkmtIlanm bir olyude hafifletmek iyin acil tedbirlerin almmasl zorunludur.

Bu sorunlarm giderilmesi amaclyla Kurulumuzun 1999 Mali Ylh Biitye Kanun TasarlSlnda yer almasml ve diger mevzuatta degi~iklik onerdigi konular ~unlardlr:

• Universite doner sermayelerinde kesinti yapIlmasml diizenleyen hukumlerin biitye metinlerinden ylkartllmasl,

• Saghk hizmetleri dahil, universitelerdeki doner sermayeler vasltaslyla veri len her tiirlu hizmetin bedelinin ilgili iiniversitenin yonetim kurulunca tespit edilmesi,

• 1999 Mali Ylh Biitye Kanunu Tasansmm 47/a maddesindeki " ... Ancak, hakimlik ve savclhk mesleklerinde bulunanlar ile bu meslekte sayllan gorevlerde olanlar, yiiksekogretim kurumlarl ogretim uyeleri "~eklindeki hukmunun, "Yiiksek6gretim kurumlarznda akademik kadrolara yapllacak atamalar" olarak degi~tirilmesi,

• Yurt iyinde ve yurt dl~mda ogretim elemanl yeti~tirme uygulamasma devam edilmesi ve bu amayla yeterli kaynagm kesintiye ugramadan saglanmasl,

• Faaliyete geyirilemeyen fakiilte ve yiiksekokullann faaliyete geyirilmesi lym gerekli kaynak temini ile yeterli kaynak ve nitelikli personel saglanmadan yeni yiiksekogretim kurumlan ayllmamaSl, Yuksekogretim Kurulu'nda benimsenmi~ bir gorii~ olup, bu goru~e diger yetkili mercilerinde i~tiraki buyiik onem arzetmektedir.

126

• KiT'ler dahil, muhtelif kamu kurulu~lanna ait olup, tiniversiteler tarafmdan kullamlmasl uygun gorUlen gayrimenkullerin bedelsiz olarak tiniversitelere devrinin saglanmasl i<;in Ytiksek Planlama Kurulu'nca gerekli kararm almmasl,

• Ogretim tiyelerimizin kendilerini alanlannda yenilemek, yeni uygulamalan izlemek, doktora somaSl <;ah~malarda bulunmak tizere yurt dl~ma

gonderilmelerinin saglanmasl amaclyla, odenek yoklugu nedeniyle bugtine kadar hi<; i~letilmeyen 2547 saYlh Kanunun 39. maddesinin i~letilmesi,

• Maliye ve Hazine'nin koydugu kIsltlamalar sonucunda tiniversitelere aynlan odeneklerin kullamlamamasl hizmetlerin aksamasma neden olmaktadlr. Bu itibarla, tiniversitelere tahsis edilen odenegin kullanIlmasma esneklik getirilmesi zaruri gorUlmektedir.

• Btit<;e teklif ve tasarllarmm, TBMM Plan ve Btit<;e Komisyonu'nda gorti~tilmesi esnasmda Komisyon tiyelerinin muhtelif tiniversite btit<;elerine eklenmek tizere verdikleri odenek onergelerindeki miktarlann, Ytiksekogretim Kurulu btit<;esinin transfer tertibine konularak, tiniversite ihtiya<;lan dogruItusunda yll i<;inde Ytiksekogretim Kurulu'nca dagltllmasmm saglanmasl,

• Y e~il kart uygulamasl nedeniyle muhtelif kamu kurulu~lanndan alacagl dogan tiniversitelerin bu alacaklannm, yine muhtelif kamu kurulu~lanna olan bor<;larma mahsup edilmesi,

• Katkl kredisi talebinde bulunan ogrencilerin bu taleplerinin yerine getirilmesine kadar ge<;en zaman i<;erisindeki nakit ihtiyacml kar~llamak amaclyla, Kredi ve Yurtlar Kurumu btit<;esinden belli bir miktann, bu ogrencilerin ihtiya<;lanmn kar~llanmasl i<;in tiniversite btit<;elerine avans olarak aktarllmasmm saglanmasl,

• Ytiksekogretim kurumlanna tahsis edilen kaynaklann yetersizligi nedeniyle gerekli yatmmlar yapllamamaktadlr. Bu nedenle, Yap-i~let-Devret veya Yap-i~let mevzuatmda degi~iklik yapllarak tiniversitelerin de bu uygulamadan yararlandmlmasmm saglanmasl,

• 1050 SaYlh Muhasebe-i Umumiye Kanunu'nun 31. ve 35. maddelerinin degi~tirilerek ytiksekogretim tist kurulu~lan ile ytiksekogretim kurumlannm btit<;elerinin boltimlerinin Personel, Diger Cari, Yatmm ve Transfer tertibi ~eklinde dtizenlenmesi ve Ttirkiye Btiytik Millet Meclisinde btit<;enin Personel, Diger Cari, Yatmm ve Transfer boltimleri itibanyla gorti~Ulmesinin saglanmasl,

• 2547 SaYlh Ytiksekogretim Kanunu'nun 56. maddesinin e, f, g maddelerinin a~agldaki ~ekilde degi~tirilerek;

ytiksekogretim tist kurulu~lan, Universite, ytiksek Teknoloji Enstittisti ile faktiIte, enstitti, ytiksekokul, konservatuvar, meslek ytiksekokullan ve bunlara bagh kurulu~lar ile birimler tarafmdan yapllan bilimsel, teknik inceleme ve ara~tlfma ile yaYlmlann gerektirdigi her ttirlti giderler ile bunlarm in~aat makina ve te<;hizat ile ilgili yaplm ve ahmlarl ve bunlann baklm ve onanmlarmda, 1050 SaYlh

127

Muhasebe-i Umumiye Kanunu'nun hukumleri ile 2886 SaYlll Devlet ihale Kanunu'nun hukumlerinin uygulanmamasl iyin gerekli yasal duzenlemenin yapllmasl,

• Bir universite butyesindeki odenekleri diger bir universite bUtyesine aktarmaya, ilgili rektOrun goru~u dogrultusunda YUksekogretim Kurulu'na aktarma yetkisi verilmesi,

• Milli Egitim Fonu'ndan ytiksekogretime pay aynlmasl,

• Geli~tirme Odenegini duzenleyen 2914 SaYlll Kanunun 14. maddesi, 4.4.1998 tarih ve 23307 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanan 4359 SaYlh Kanunla degi~tirilmi~tir. Bu madde hukmtine gore, Maliye Bakanhgl'nca hazlrlanacak odeme usulU esaslanmn Bakanlar Kurulu Karan ile belirlenmesi ongorulmu~tfu. Ancak, bugune kadar mezkur kararnamenin ylkanlmasl mumkun olamaml~tu.

• 1998 Mali ylll Butye Kanunu'nun 7. maddesi ile 1999 Mali YIlt Butye Kanun Tasansmm 7. maddesine gore, tiniversitelerimizin ogrencilerden aldlklan katkt paylan, doner sermaye gelirleri, ara~tuma fon gelirleri, diger kaynak ve faaliyetlerden elde edilen gelirler ile Ogrenci Seyme ve Y erle~tirme Merkezi fonundan elde edilen gelirlerden klsa vadede harcanamayan ktsmmm, T.C. Merkez Bankasmdaki veya muhabiri olan T.C. Ziraat Bankasmdaki vadesiz hesaplarda toplanmasl ongorUlmu~tur. Universiteler iyin nemalandmlmasl buytik onem ta~lyan bu gelirlerin, milli bankalarda vadeli hesaplara yatmlmasl gerekli goruldugunden, 1999 Mali Y Ih Butye Kanun Tasansmda bu konuda gerekli duzenlemenin yapllmasl zorunlu gorUlmektedir.

• 1999 Mali Ylh Genel BUtye Kanun Tasansma ekli (K) cetvelinin Fazla <;all~ma Ucreti ba~hkll (A)/2.a. flkrasma "Bakanhklann ve katma butyeli genel mudurluklerin merkez ta~kilatlanna ait kadrolarda gorev yapan ~oforler" ibaresinden soma gelmek uzere, "ile yuksekogretim ust kurulu§larznda r;alz§an §oforlere" ibaresi eklenmesi ongorUlmu~tfu.

• 1998 Mali Ylll Katma BUtye Kanunu'nun 10. maddesinde, 15 universite ile smulandmlan hukmtin, tUm universiteleri kapsayacak biyimde 1999 Mali Ylll Butye Kanun Tasansmm 10. maddesinde yer almasl ve a~aglda belirtilen ~ekliyle yasalla~masl gerekmektedir. "Maliye Bakanz, Yuksekogretim Kurulu 'nun belirleyecegi universitelerin her birinin butr;elerinde yer alan odenekleri (1), (2) ve (3) odenek turu itibarzyla, gerektiginde bir program altmda toplamaya ve kullandzrmaya; bu konu ile ilgili esas ve usulleri tespit etmeye, szmrlamalar getirmeye yetkilidir."

11.2.1 1999 Mali YIII Biitc;e Kanunu Tasansmda ilk defa yer alan hiikiimler

MADDE9:

g) "Hazine adma kaYltll olup, ytiksekogretim kurumlarma tahsis edilmi~ ta~lnmaz mallar uzerinde ilgili ytiksekogretim kurumlanmn teklifi uzerine, ogrenci yurt

128

binasl ve mU~temilatl yaptmlmak tizere mtilkiyetin gayri ayni hak tesis edilebilir" htikmtintin aynen yasalla~masl.

I) "Universite veya ytiksek teknoloji enstittilerinde iktisat, i~letme, hukuk, uluslararasl ili~kiler, bilgi teknolojileri ve ileri teknolojiler ile ogretmenlik alanlarmda ikinci ogretim kapsammda ytirtittilecek tezsiz ytiksek lisans programlarmm ayIlmaSI, ogrencilerden almacak ogretim ticretleri, bu programlarda fiilen ders veren ogretim tiyelerine odenecek ek ders ticretleri, a~aglda belirtilen esaslara uyulmak kaydlyla ilgili tiniversite veya ytiksek teknoloji enstittisti yonetim kurulunun teklifi tizerine Ytiksekogretim Kurulu tarafmdan belirlenir ve bu kararlann birer ornegi Ytiksekogretim Kurulu tarafmdan Maliye Bakanhgl'na gonderilir.

Toplanan ogretim ticretleri ilgili kurumlann btityesine ilgili kurumlann btityesine ozel odenek kaydedilir. Kaydolunan oze1 odenegin % 30'undan az olmamak tizere ilgili tiniversite veya ytiksek teknoloji enstittisti yonetim kurulunca belirlenecek miktarl, ara~tlrma fonuna aktarlhr. Geri kalam ise, 2914 saYlh Ytiksekogretim Personel Kanununun 11. maddesi (son flkrasl hariy) ve 3843 saYlh Kanunun 10. maddesi htiktimleri dikkate almarak, 2914 saYlh Kanunun 11. maddesinin 4. flkrasmda akademik unvanlar itibarlyla ongortilen ek ders ticretinin 5 katlm ve aym maddede ongortilen smav ticretinin 3 katml geymemek tizere, bu egitim programmda fiilen ders veren ogretim tiyelerine ek ders ve smav ticreti olarak; 3843 saYlh Kanunun 12. maddesinde be1irtilen esaslara gore de bu program iyin gorevlendirilen idari personele fazla yah~ma ticreti olarak odenir. Ozel odenegin yeterli olmadlgl gerekye gosterilerek kurum btityesi, doner sermaye, ara~tlfma fonu, vaklf, dernek ve sair kaynaklardan aynca ders ve smav ticreti veya herhangi bir odeme yapllamaz.

Bu bentte yapIlan dtizenleme dl~mda kalan hususlar hakkmda 19.11.1992 tarih ve 3843 saYlh Kanun ile 11.10.1983 tarih ve 2914 saYlh Kanun htikUmleri uygulanlr. Gerektiginde yukandaki flkralarda yer alan htiktimler, kIsmen veya tamamen ileri uzaktan egitim teknolojileri kullanmak suretiyle ikinci ogretim kapsammda ytirtittilecek tezsiz ytiksek lisans programlan iyin de uygulanabilir.

Ogretim ticretlerinin toplanmasma ve ozel odenek kaydedilmesine ve bentte dtizenlenen diger hususlara i1i~kin esas ve usuller, Ytiksekogretim Kurulu Ba~kanhgl'mn gorti~ti ahnarak Maliye Bakanhgl'nca belirlenir." ~eklinde yer alan hi.ikmun a~agldaki ~ekilde degi~tirilmesi ongortilmti~ttir:

I) "Universite veya ytiksek teknoloji enstittilerinde iktisat, i~letme, hukuk, uluslararasl ili~kiler, bilgi teknolojileri ve ileri teknolojiler ile ogretmenlik alanlarmda ikinci ogretim kapsammda ytirtittilecek tezsiz ytiksek lisans programlarmm ayIlmaSI, ogrencilerden ahnacak ogretim ticretleri, bu programlarda fiilen ders veren ogretim tiyelerine odenecek ek ders ticretleri, a~aglda belirtilen esaslara uyulmak kaydlyla ilgili tiniversite veya ytiksek teknoloji enstittisti yonetim kurulunun teklifi uzerine Ytiksekogretim Kurulu tarafmdan belirlenir ve bu kararlann birer ornegi Ytiksekogretim Kurulu tarafmdan Maliye Bakanhgl'na gonderilir.

129

Toplanan ogretim iicretleri, ilgili kurumlarm biite:;esine ozel odenek kaydedilir. Kaydolunan ozel odenegin % 30'undan az olmamak iizere, ilgili iiniversite veya yiiksek teknoloji enstitiisii yonetim kurulunca belirlenecek miktan ara~tlfma fonuna aktanhr. Geri kalan klsml ise, bu egitim ve ogretimle ilgili cari giderlere ve egitime katklsl olan akademik ve idari personele odenir. Ozel odenegin yeterli olmadlgl gereke:;e gosterilerek kurum biite:;esi, doner sermaye, ara~t1rma fonu, vakfl demek ve sair kaynaklardan aynca ders ve smav iicreti veya herhangi bir odeme yapllamaz.

Bu bentte yapIlan diizenleme dl~mda kalan hususlar hakkmda 19.11.1992 tarih ve 3843 saYlh Kanun ile 11.10.1983 tarih ve 2914 saYlh Kanun hiikiimleri uygulamr. Gerektiginde yukarldaki flkralarda yer alan hiikiimler klsmen veya tamamen ileri uzaktan egitim teknolojileri kullanmak suretiyle ikinci ogretim kapsammda yiiriitiilecek tezsiz yiiksek lisans programlan ie:;in de uygulanabilir.

Ogretim iicretlerinin toplanmasma ve ozel odenek kaydedilmesine ve bentte diizenlenen diger hususlara ili~kin esas ve usuller, Yiiksekogretim Kurulu Ba~kanhgl'mn gori.i~ii almarak Maliye Bakanhgl'nca belirlenir."

MADDEll:

"Ogretim Uyesi Yeti~tirme Projesi kapsammda yurt ie:;indeki yiiksekogretim kurumlannda lisansiistii egitim yaptmlacak ara~t1rma gorevlileri, Ogrenci See:;me ve Y erle~tirme Merkezi tarafmdan yapllacak smav ile see:;ilirler.

Smavda ba~arl olanlar, yiiksekogretim kurumlarmm atama izni verilmi~ ara~t1rma gorevlisi kadrolanna atamrlar ve onceden tespit edilecek yiiksekogretim kurumlarmda egitim yapmak iizere 2547 SaYlh Kanunun 35. maddesine gore gorevlendirilirler.

Yiiksekogretim Kurulu biite:;esinin 111.01.3.352.900 (Ogretim Uyesi Yeti~tirme Projesi) tertibine konan odenek, cari harcamalarda kullamlmak iizere (personel harie:;) bu proje kapsammda lisansiistii egitim veren yiiksekogretim kurumlanmn biite:;elerine, gorevlendirilen ogrencilerin sayllan ve ogrenim alanlan dikkate almarak Yiiksekogretim Kurulu'nun teklifi iizerine Maliye Bakanhgl'nca aktanhr." hiikmiiniin a~agldaki ~ekilde diizenlenmesi ongoriilmektedir:

Dgretim iiyesi yeti,Jtirme projesi kapsammda yurt ifindeki yiiksekogretim kurumZannda Zisansiistii egitim yaptznZacak ogre tim gorevlileri, Lisansiistii Egitimi Giri,J SmaVl (LES) sonufZarz ile Yiiksekogretim KuruZu tarafindan belirZenecek usuZ ve esasZar ferfevesinde smavla belirZenir.

Smavda ba,Janlz oZanZar, yiiksekogretim kurumlan ara,Jtzrma gorevZisi kadroZarma atanzrZar ve onceden tesbit edilecek yiiksekogretim kurumZarmda lisansiistii egitim yapmak iizere, 2547 sayzlz Kanunun 35. maddesine gore gorevlendirilirler.

130

Yuksekogretim Kurulu Butr;esinin 111.01.3.352.900 (Dgretim Uyesi Yeti~tirme Projesi) tertibine konan odenek, eari hareamalarda kullanzlmak uzere (personel harir;) bu proje kapsammda lisansustu egitim veren yuksekogretim kurumlannzn butr;elerine, gorevlendirilen ogreneilerin saYllan ve ogrenim alanlan dikkate almarak Yuksekogretim Kurulu 'na teklifi uzerine Maliye Bakanhgl 'nea aktarlhr.

11.2.2 Yiiksekogretim Kurulu'nun teklifi iizerine 1998 Mali YdI Biit~e

Kanununda ve 1999 Mali YdI Biit~e Kanun Tasansmda yer alan hiikiimler

• Universite veya Yiiksek Teknoloji Enstitlisli rektOrieri, Universite ve Yiiksek Teknoloji Enstittilerindeki doner sermaye i~letmelerinin birinden, katkIlanna bakIlmakslzm, 2547 saYlh Yiiksekogretim Kanunu'nun 58. maddesindeki esaslara gore pay ahrlar.

• 2547 SaYlh Yliksekogretim Kanunu'nun 7. maddesinin (c) flkrasma gore, Universiteler veya Yliksek Teknoloji Enstittilerinin ayml~ olduklarl yaz okullanna katIlacak ogrencilerden toplam 280 ders saatine mukabil olmak ve amlan kanunun 46. maddesi uyannca, ilgili faktilte ve program adma gore belirlenen yIlhk ogrenci katkl paymm iki katml a~mamak tizere Maliye Bakanhgl'nca belirlenecek miktarda yaz okulu ogretim ticreti ahmr. Ancak bu miktarm tespitinde, 30.7.1998 tarih ve 98111457 sayIlI Bakanlar Kurulu Kararmm 13. ve 15. madde hiiktimleri dikkate almmaz. ikinci ogretim kaYlth ogrencilerden almacak azami yaz okulu ogretim ticreti, faktilte ve program adma gore normal orgtin ogretimde kaYlth ogrenciler iyin belirlenen yaz okulu ogretim ticretinin iki katlm geyemez. Universite veya Ytiksek Teknoloji Enstittisli yonetim kurulu, Maliye Bakanhgl'nca faktilte ve program adma gore belirlenen miktardan daha az yaz okulu ogretim ticreti almmasma, ba~anh veya gelir dtizeyi dti~tik ogrencilerden ise bu ticretin almmamasma, veya belirlenen miktardan daha az ogretim ticreti almmasma karar verebilir.

Bakanhklar ve kamu kurulu~lan adma mecburi hizmet kar~lhgl ogrenim goren ogrenciler, Ttirk Cumhuriyetleri ile Ttirk ve Akraba Topluluklarl ogrencilerinden Devlet (Milli Egitim Bakanhgl) burslusu olarak yliksekogrenim goren ogrenciler ile gerek normal orgOO ogretimde gerekse ikinci ogretimde lisanslistti egitim yapan ara~tlrma gorevlilerinden yaz ogretimi iyin licret almmaz.

Yaz okulu ogretim ticretleri, ogrenciler tarafmdan pe~in olarak Universite veya Yiiksek Teknoloji Enstitlisti adma kamu bankalarmdan birinde aytmlacak hesaba yatmhr. Bu miktarlar, RektOritikye en gey 15 goo iyinde ilgili Btitye Dairesi Ba~kanhgmm hesabma yatmhr. Yatmlan miktar, Maliye Bakanhgl'nca ilgili btityenin mevcut veya yeniden ayllacak tertiplerine bir yandan gelir, diger taraftan ozel odenek olarak kaydedilir. Kaydolunan 6zel odenegin en fazla % 70'i, yaz okullarmda ders vermekle gorevlendirilen ogretim elemanlarma ders ve smav ticreti olarak odenebilir, kalan kIsml ise Universitenin veya Ytiksek Teknoloji Enstittisootin cari ihtiyaylannda kullamhr. Ozel 6denegin harcanmayan klsml,

l31

Universitenin veya Yiiksek Teknoloji Enstitiisiiniin cari ihtiyaylannda kullamlmak iizere ertesi yllm biityesine devren gelir ve odenek kaydedilir.

2914 saYll1 Yiiksekogretim Personel Kanunu'nun 11. maddesi hiikiimleri dikkate almarak yaz okullannda ders vermekle gorevlendirilen ve bu gorevi fiilen yerine getiren ogretim elemanlanna; unvanlarma, verdikleri dersin kredi ve saati ile derse kaydolan ogrenci saYlsma gore, Universitenin veya Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Yonetim Kurulu tarafmdan belirlenecek miktarda ders ve smav iicreti

odenir.

Ozel odenegin yeterli olmadlgl gerekye gosterilerek ogretim elemanlanna; kurum biityesi, doner sermaye, ara~tlrma fonu, vakIf, dernek ve sair kaynaklardan aynca ders ve smav iicreti veya herhangi bir odeme yapllamaz.

Bu hiikiimlere gore i~lem yapllabilmesi iyin; yaz okulu ayllmaSl, almacak ogretim iicretleri ile odenecek ders ve smav iicretlerine ili~kin Universitenin veya Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Yonetim Kurulu Kararlan hakkmda Yiiksekogretim Kurulu'ndan uygun gorii~ almmasl zorunludur. Soz konusu yonetim kurulu kararlan ile veri len uygun gorii~iin birer ornegi Maliye Bakanhgl'na gonderilir.

Universite veya Yiiksek Teknoloji Enstitiilerince, ogrencilerden para tahsil etmeksizin genel hiikiimlere gore yaz okulu ayllmasl halinde bu hiikiimler uygulanmaz.

Yukarldaki hiikiimlerin uygulanmasma ili~kin esas ve usuller, Yiiksekogretim Kurulunun gorii~ii ahnarak Maliye Bakanhgl'nca tespit edilir.

• 2547 saylll Yiiksekogretim Kanunu'nun 58. maddesine gore, Universite veya Yiiksek Teknoloji Enstitiilerinde; ilgili yonetim kurulunun onenSl ve Yiiksekogretim Kurulu'nun onaYl ile sadece bir doner sermaye i~letmesi kurulabilir. Universite veya yiiksek teknoloji enstitiileri ile bunlara bagh birimlerde mevcut doner sermaye i~letmeleri, bu Kanunun yiiriirliige girdigi tarihten itibaren 6 ay iyinde birle~tirilerek tek doner sermaye i~letmesi haline donii~tiiriiliir.

2547 saYlh Yiiksekogretim Kanunu'nun 58. maddesinin 375 saYlh Kanun Hiikmiinde Kararname ile degi~ik dordiincii fIkrasl uyannca kurulu~ veya birimin aray, gerey, ara~tlrma ve diger ihtiyaylarma harcanmak iizere doner sermaye gelirlerinden aynlan en az % 30'luk miktar, bu ihtiyaylann yanlSlra her tiirlii bakIm ve onanm iyin harcanabilir.

• 2547 saYlh Yiiksekogretim Kanunu'nun 55. maddesine gore yiiksekogretim kurumlarl adma tapuda kaYlth ta~lnmazlarm kiralanmasl ve i~letilmesi suretiyle elde edilecek gelirler ile Hazine adma kaYlth olup, yiiksekogretim kurumlanna tahsis edilmi~ ta~lnmaz mallann iizerinde herhangi bir in~aat yapIlmamak ve irtifak hakkl tesisine konu edilmemek ~artlyla, egitim, saghk ve sosyal amayh kiralanmasl ve i~letilmesi suretiyle elde edilecek gelirlerin tamamml, ilgili yiiksekogretim kurumunun her ye~it cari (personel hariy) ve yatmm harcamalannda kullamlmak iizere bir yandan ozel gelir, diger yandan mevcut veya

132

yeni a<;Ilacak tertibe ozel odenek kaydetmeye Maliye Bakam yetkilidir. Yatmm harcamalan, 1999 YIh Programmm UygulanmasI, Koordinasyonu ve izlenmesine Dair karar hiikiimlerine gore yatmm programi ile ili~kilendirilir. Bu odeneklerin YIh i<;inde harcanmayan kismI, ertesi Yilm blit<;esine devren gelir ve odenek kaydolunur. Hazine adma kaYIth olup, yliksekogretim kurumlarma tahsis edilmi~ ta~Inmaz mallar lizerinde ilgili yuksekogretim kurumlanmn teklifi lizerine, ogrenci yurt binasl ve mu~temiiati yaptmlmak lizere, miilkiyetin gayri ayni hak tesis edilebilir.

• "Ogrenci Se<;me ve Yerle~tirme Merkezinde (OSYM) gorevli personele (i~<;iler hari<;), Maliye BakanhgI'nm uygun gorli~li lizerine, OSYM Ba~kam tarafmdan personelin kurum <;ah~malanna katkIsI, sorumlulugu, kadro unvam ve derecesi gibi kriterlere gore belirlenecek miktarda ayhk maktu fazla mesai licreti OSYM fonundan odenir."

t33