T.C.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ

SONUÇ RAPORU

Projenin Adı:

Türkiye’de Etlik Piliç Yetiştiriciliğinde Entegre Firmaları ve Sözleşmeli Üreticilerin, Piyasa

Stratejileri ve Kararlarının, Oyun Teorisi Yönünden Değerlendirilmesi

Proje Numarası:2014/128

Projenin Yürütücüsünün Adı:

Seyfettin TUNCEL

Yardımcı Araştırmacıların Adı/Adları:

Cevat SİPAHİ

Gökhan ŞEN

Başlama Tarihi:12/05/2014

Bitiş Tarihi:12/09/2015

Rapor Tarihi:09/03/2017

KIRIKKALE - 2017

2

I. İçindekiler

I. İçindekiler 2

II. Tablo ve Şekiller 3

III. Türkçe Özet 5

IV. İngilizce Özet 6

V. Giriş 7

VI. Materyal ve Yöntem 9

VII. Bulgular 21

VIII. Tartışma ve Sonuç 27

IX. Literatür 36

3

II. Tablo ve Şekiller

Tablo 6.1. AraĢtırmaya Dahil edilen Bolu-Sakarya-Ġstanbul ve Ankara illerinde Etlik Piliç

Entegrasyonları ve Etlik Piliç YetiĢtiricilerinin Sayıları (Adet)

Tablo 6.2. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç YetiĢtiricisi ĠĢletmelerinde Veri Temininde

Kullanılan Maliyet ve Gelir Tablosu

Tablo 6.3. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç Entegrasyonlarının Veri Temininde Kullanılan

Maliyet ve Gelir Tablosu

Tablo 6.4. Analitik HiyerarĢi Prosesinde Kullanılan Ölçek Tablosu

Tablo 6.5. Ġkili KarĢılaĢtırma OluĢturacak Matris Tablosu

Tablo 6.6. Rassallık Ġndeksleri Tablosu

Tablo 7.1. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç ĠĢletmelerinde Maliyet ve Gelir Analizi

Tablo 7.2. AraĢtırma Kapsamında Etlik Piliç Entegrasyonlarının Maliyet ve Gelir Analizi

Tablo 7.3. Kriterler Arası Ġkili KarĢılaĢtırma Matrisi Tablosu

Tablo 7.4. Kriter 1‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu

Tablo 7.5. Kriter 2‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu

Tablo 7.6. Kriter 3‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu

Tablo 7.7. Kriter 4‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu

Tablo 7.8. Kriter 5‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Tablosu

Tablo 7.9. Kriterler Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma Matrislerinin Normalize Matrisi

Tablosu

Tablo 7.10. Kriter 1‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma

Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu

Tablo 7.11. Kriter 2‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma

Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu

4

Tablo 7.12. Kriter 3‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma

Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu

Tablo 7.13. Kriter 4‟ün Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma

Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu

Tablo 7.14. Kriter 5‟in Alternatifler Ġle KarĢılaĢtırması Ġçin OluĢturulan Ġkili KarĢılaĢtırma

Matrislerinin Normalize Matrisi Tablosu

Tablo 7.15. Kriterlerin Önem Dereceleri Tablosu

Tablo 7.16. Alternatiflerin Kriterler Ġle KarĢılaĢtırılmasından Elde Edilen Önem Dereceleri

Tablosu

Tablo 7.17. Tutarlılık Oranları Tablosu

Tablo 7.18. Karar Noktalarındaki Sonuç Dağılımının Tablosu

Şekil 6.1. AHP HiyerarĢik Yapı

Şekil 7.1. AHP HiyerarĢik Kriter ve Alternatifleri

5

III.ÖZET

Türkiye’de Etlik Piliç Yetiştiriciliğinde Entegre Firmaları ve Sözleşmeli Üreticilerin,

Piyasa Stratejileri ve Kararlarının, Oyun Teorisi Yönünden Değerlendirilmesi

GİRİŞ

Bu araĢtırmanın amacı, kanatlı sektöründe Türkiye‟de genelde yetiĢtirme kümeslerinin yoğun

olduğu, Bolu, Sakarya, Ġstanbul, Ankara illerinde, etlik piliç entegrasyonları ve bu

entegrasyonlara bağlı sözleĢmeli üretim yapan etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerin, teknik, mali

ve ekonomik yapıları, pazarlama, yetiĢtiricilik özelliklerinin belirlenmesi ve karĢılıklı rekabet

stratejilerinin tespit edilmesidir.

MATERYAL VE METOD

AraĢtırma kapsamında 2016 yılı içerisinde Türkiye genelinde 9872 Etlik piliç yetiĢtiricisi

iĢletmeden tesadüfî örnekleme yöntemi ile belirlenmiĢ olan 68 iĢletme projeye dâhil edilmiĢtir.

Ana kütleden örneklem hesaplamak için n=(Nt^2 pq)/(d^2 (N-1)+t^2 pq) formülü kullanılarak

% 90 güven aralığında örneklem büyüklüğü 68 olarak hesaplanmıĢtır. 4 etlik piliç entegrasyonu

ve bu entegrasyonlara bağlı 68 sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler ile gerçekleĢtirilen

detaylı görüĢmeler, anket formları ile kayıt altına alınarak; teknik mali ve ekonomik özelliklere

iliĢkin veriler istatistiki ve ekonomik analize tabi tutulmuĢtur.

AraĢtırmada, etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerin entegrasyon seçimindeki çok kriterli karar

verme problemleri, Analitik HiyerarĢi Prosesi (AHP) yöntemi kullanılarak çözümlenmiĢtir.

SONUÇ

ÇalıĢmada entegrasyonların ve sözleĢmeli üreticilerin üretim, satıĢ ve pazarlama aĢamalarında

stratejik kararlar alırken karĢılaĢtıkları sorunlar ile entegrasyonların ve sözleĢmeli üreticilerinin

mevcut piyasada oyun teorisi ve stratejileri yönünden hareket kabiliyetleri tespit edilmiĢtir.

Ayrıca iĢletmelerin üretim özellikleri, gelir ve maliyet yapıları saptanmıĢtır.

AraĢtırma bulguları kapsamında en iyi alternatifin seçilmesinde matematiksel verilerle olanak

sağlayan; AHP yöntemi kullanılarak 4 kanatlı entegrasyonu arasında seçim ağırlıkları sırasıyla

0,37; 0,34; 0,17 ve 0,13 olarak tespit edilmiĢtir. Bu araĢtırma neticesinde entegrasyonların ve

entegrasyonlara bağlı sözleĢmeli üretim yapan etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinin karĢılıklı

tercih stratejileri ve oransal olarak dağılımı tespit edilmiĢtir.

.

Keywords: Analitik HiyerarĢi Prosesi (AHP), Beyaz Et sektörü, Etlik Piliç YetiĢtiricisi

ĠĢletmeler, Etlik Piliç Entegrasyonları, Kanatlı YetiĢtiriciliği

6

IV.ABSTARCT

Evaluation of Market Strategies and Decisions of the Broiler Integrations and Contracted

Producers via GameTheory

INTRODUCTION

The purpose of this study is to determine the technical, financial and economic structures,

marketing, breeding characteristics and reciprocal competition strategies of broiler integrations

and the broiler enterprises providing contracted production under these integrations located in

Bolu, Sakarya, Ġstanbul, and Ankаrа regions where majority of poultry breeding takes place in

Turkey.

MATERIAL AND METHOD

In the framework of the research, 68 enterprises randomly selected from the 9872 Broiler

enterprises in Turkey in 2016 were included in the research via random sampling method. To

calculate the sample from the universe the formula of n=(Nt^2 pq)/(d^2 (N-1)+t^2 pq) was

employed and sample size was found as 68 in the 90% confidence interval. The detailed

interviews with 4 broiler integrations and 68 contracted breeders under these integrations were

recorded with survey forms and the data relevant to technical, financial and economic features

were subjected to statistical and economic analysis.

Multi-criteria decision taking problems of the broiler enterprises in selecting the integration

have been solved out through Analytical Hierarchy Process (AHP).

RESULTS

In the study, the problems encountered by the integrated firms and the contract manufacturers

in making strategic decisions during the production, sales and marketing stages and the ability

of the integrated firms and contract manufacturers to act in terms of game theory and strategies

in the current market have been determined. In addition, production characteristics, income and

cost structures of the enterprises were determined.

Based on the AHP which ensures selecting the best alternative according to mathematical data

in the framework of the research findings, it was determined that the selection weights are 0,37;

0,34; 0,17 and 0,13 respectively among the 4 poultry integrations. As a result of this research,

reciprocal preference strategies of the integrations and other contracted breeders and their

proportional distribution were determined.

Keywords: Analytical Hierarchy Process (AHP), Broiler Production, Broiler enterprises,

Broiler integration, Chicken meat sector, Poultry Farming

7

V. GİRİŞ

Kanatlı hayvan yetiĢtiriciliği söz konusu olduğunda, sektörde ilk akla gelen tavuk olmaktadır.

Tavuk ülkemizde gerek kırsal kesimde ve gerekse modern tesislerde üretimi ve tüketimi en

fazla yapılan kanatlı hayvandır. Tavukçuluk, Etlik Piliç YetiĢtiriciliği ve Yumurta Tavukçuluğu

olmak üzere iki baĢlık altında değerlendirilmektedir. Bu çalıĢmada etlik piliç yetiĢtiriciliği

yönünden kanatlı sektörü incelenmiĢtir. Etlik piliç yetiĢtiriciliğinde genellikle piyasada,

sözleĢmeli üretimin uygulandığı entegrasyon modeli görülmektedir. Bu üretim süreci,

üreticilerin, kanatlı entegrasyonlarına belli bir sözleĢme çerçevesinde taahhüt ettikleri

yükümlülükler çerçevesinde yürütülmektedir. Buna göre entegrasyonların, sözleĢmeli

üreticilere verdikleri civcivlerin, 37-42 gün arasında ortalama 2,5 kg‟a kadar büyütülüp söz

konusu entegrasyonlara tekrar teslim edilmesini kapsar. Sonraki aĢamada kümesini asgari 15

gün kadar temizleyip dezenfekte eden sözleĢmeli üreticiye diğer bir ifadeyle etlik piliç

yetiĢtiricisi iĢletmelere yeni civcivler verilerek yeni üretim dönemine geçilir. Buna göre bu

sistemde bir yetiĢtirici yılda 4 ila 7 dönem arasında üretim yapabilmektedir (EĢidir ve Pirim

2013).

Entegrasyonlar, damızlık, yem fabrikası ve kesimhane bölümleri etlik piliç yetiĢtiricileri ve

pazarlama departmanlarıyla bir bütün olarak çalıĢmaktadır. Bu sistemde etlik piliç

yetiĢtiricileri, üretimi entegrasyonlar adına gerçekleĢtirilen ekonomik birimlerdir ve

entegrasyonlar için önemli birer maliyet kalemidirler. Etlik piliç entegrasyonları çoğunlukla

dikey tarzda entegrasyonunu tamamlamıĢ ve büyük çoğunluğu damızlık üretiminden pazarlama

aĢamasına kadar tüm süreçleri içerecek Ģekilde yapılanmıĢtır (Aral 1997).

Türkiye‟de kanatlı sektörünün kuruluĢ çalıĢmaları ilk defa 1930 yılında Tarım Bakanlığı

tarafından Tavukçuluk AraĢtırma Enstitüsünün kurulmasıyla baĢlamıĢtır. 1955 ve 1956

yıllarında Et ve Balık Kurumu (EBK) tarafından ilk kanatlı kesimhanesi, Yem Sanayi A.ġ.

tarafından ise ilk yem fabrikası faaliyete geçirilmiĢtir. Daha sonra bazı özel sektör

kesimhaneleri ve 1976 yılında EBK Ankara-Sincan kanatlı kombinası devreye girmiĢtir

(Civaner 2007, Tandoğan 2014).

1970‟li yıllardan sonra sektörde küçük aile iĢletmeleri üretimi sürdürmüĢlerdir. 1980‟li yıllarla

birlikte ise entegrasyon süreci ve sözleĢmeli üretim sistemi sahada hakim olmaya baĢlamıĢtır.

1990‟lı yıllarla birlikte yeni yatırımlarla kapasite ve modern üretim yönünden önemli

değiĢimler gerçekleĢmiĢtir. 1991-2005 yılları arasında hayvancılık sektöründe en hızlı büyüyen

alt sektör %12 büyüme ile beyaz et sektörü olmuĢtur. Kanatlı sektörünün günümüz koĢullarında

geldiği seviye incelendiğinde asıl önemli değiĢimlerin 2000‟li yıllardan sonra gerçekleĢtiği

görülmektedir.

Türkiye‟de 2001 yılında 9,7 kg olan kiĢi baĢı kanatlı eti tüketimi, 2014 yılında 22,3 kg olarak

gerçekleĢmiĢtir. Aynı yıllarda Türkiye‟de kiĢi baĢı toplam et tüketimi (kanatlı eti ve kırmızı et

birlikte) ise 16,1 kg‟dan, 35 kg‟a yükselmiĢtir. 2001 yılında 614 745 ton olan kanatlı üretimi

2014 yılında 1 894 669 ton düzeyine yükselmiĢtir. Bu üretimin % 90-95‟i sözleĢmeli üretim

8

modeli kapsamında gerçekleĢtirilmektedir. Etlik piliç üretimi ile kanatlı sektörü, ileri üretim,

iĢleme teknolojisi ve yüksek girdi kullanımı ile en rekabetçi hayvancılık alt sektörü

durumundadır (Seyhan 2009, BESDBĠR 2016).

Günümüzde etlik piliç eti üretimi,

Üretim süresinin kısa olması (45 gün kadar),

M2 birim alanda yoğun üretim yapılabilmesi,

Yemin ete dönüĢme oranının yüksek olması,

ĠĢ gücü diğer tarımsal iĢletmelere kıyasla daha düĢük olması,

Kolesterol ve yağ oranının düĢük, sindiriminin kolay olması,

Besin değeri açısından iyi bir protein kaynağı olması

Kırmızı etle kıyaslandığında tavuk etinin çok daha ucuz olması nedeniyle piyasada hem

üretim hem de tüketim yönünden büyük ilgi görmektedir (EĢidir ve Pirim 2014).

Tüm bunlara ilave olarak etlik piliç üretimindeki artıĢın arkasında yatan önemli dinamiklerin

baĢında ihracatın geldiği de unutulmamalıdır. DıĢ ticaret yönünden incelendiğinde Türkiye‟de

2001 yılında 24 417 ton ve 14 milyon $‟a karĢılık gelen kanatlı ihracatının, 2014 yılında 430

544 ton ve yaklaĢık 700 milyon $ büyüklüğe ulaĢtığı görülmektedir. Sektörün 2014 yılı

itibariyle yıllık cirosu 5,25 milyar $ olup 15 000 adet kayıtlı kümes ile sektörde 600 bin kiĢi

istihdam edilmektedir. Ġhracatın gerçekleĢtirildiği ülkelerin baĢında Irak, Suudi Arabistan,

Libya ve Rusya gelmektedir (BESDBĠR 2016)

Üretim potansiyeli yönünden hızlı geliĢmenin yaĢandığı kanatlı sektöründe rekabet giderek

yoğunlaĢan bir yapıda olmaktadır. Firmaların arasındaki iĢbirliği ve çatıĢma durumlarını

incelemek, rekabette stratejik karar verme sürecini çözümlemek, sektörde oyun teorisinin

uygulama gerekliliğini de ortaya çıkarmaktadır. Kanatlı sektöründe yapılan bu çalıĢma,

sektörün temel dinamiklerini ve iĢleyiĢ prensiplerinin de daha yakından tanınmasına imkân

sunacaktır (Çevikkan 2010).

Günümüzde iĢletmeler arasında yaĢanılan rekabette, oyun teorisi en etkin karar alma

tekniklerinden birisidir. Oyun teorisinin yüzey alanının geniĢ olması diğer bir deyiĢle birçok

disipline uyarlanabilir olmasının sağladığı avantaj nedeniyle birçok sektörde ve sahada

uygulanmaktadır.

Oyun teorisi yönünden etlik piliç yetiĢtiriciliğinde, etlik piliç entegrasyonları, sözleĢmeli etlik

piliç yetiĢtiricileri ve tüketiciler olmak üzere üç temel makro oyuncu bulunmaktadır. Aynı

zamanda her makro oyuncu kendi içinde rekabet eden rakip birçok mikro oyuncudan meydana

gelmektedir. Oyuncuların karĢılıklı manevralarla birbirlerine karĢı uyguladıkları stratejiler,

teorinin kanatlı sektöründeki uygulamalı bir pratiğini göstermektedir.

Bu araĢtırmada, Bolu-Sakarya-Ġstanbul, Ankаrа illerinde etlik piliç entegrasyonları ve bu

entegrasyonlara üretim yapan etlik piliç yetiĢtiricilerinin karĢılıklı rekabet stratejileri

9

incelenmiĢtir. Etlik piliç entegrasyonlarının ve etlik piliç yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerin

üretim, satıĢ ve pazarlama aĢamalarında stratejik kararlar alırken karĢılaĢtıkları sorunların

tespiti entegrasyonların ve sözleĢmeli üreticilerin, mevcut piyasada oyun teorisi ve stratejileri

yönünden hareket kabiliyetinin saptanması hedeflenmiĢtir. Bu çalıĢmada fiyat politikalarının

belirlenmesinde entegrasyonlar, ürünü bir sözleĢme çerçevesinde üreten etlik piliç yetiĢtiricileri

ve bu ürünleri tüketen tüketicilerin arasında oluĢan stratejik tercihler incelenmiĢtir. Oyun

teorisinde oyuncular arasında belli kriterler çerçevesinde Ģekillenen stratejik tercihler belli

alternatiflere oyuncuların yönelmesini sağlamaktadır. Bu noktada “Analitik Hiyerarşi Prosesi”

yöntemi (AHP) alternatiflerin ikili karĢılaĢtırılmasına dayanan bir ölçüm teorisi olarak

kullanılmaktadır. Oyun teorisinde AHP temelinde uygulamalar araĢtırmalarda yaygındır.

Birçok çalıĢmada oyun teorisinde mevcut kriterler çerçevesinde alternatiflerin nasıl

değerlendirileceği, AHP yöntemi kullanılarak çözümlenmektedir (Ġlham 2001).

Bu çalıĢma ile Türkiye‟de kanatlı sektöründe faaliyet gösteren entegrasyonların ve sözleĢmeli

üreticilerin, karĢılıklı rekabet ve pazarlama sistemine iliĢkin aldıkları kararların, oyun teorisi ve

stratejileri, AHP yöntemi destekli olarak saptanmıĢtır.

Ayrıca hem entegrasyonların hem de sözleĢmeli üreticilerin ülke ve dünya genelinde ortaya

çıkan beklenmedik durumlarda (kuĢ gribi, makro ekonomik krizler vb.) baĢvurdukları stratejiler

değerlendirilmiĢtir.

VI. MATERYAL VE YÖNTEM

Proje kapsamında 2016 yılı, Bolu, Sakarya, Ġstanbul, Balıkesir, Ankаrа illerinde etlik piliç

yetiĢtiriciliği yapan entegrasyonlar ve etlik piliç yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerde iĢletme

sahipleriyle yüz yüze anket çalıĢması yürütülmüĢtür. AraĢtırmanın materyalini teĢkil eden bu

iĢletmelerdeki detaylı görüĢmelerin kayıt altına alınması ve anket formlarının doldurulması

neticesinde elde edilen teknik, mali ve ekonomik özelliklere iliĢkin veriler istatistiksel ve

ekonomik analize tabi tutulmuĢtur.

TÜĠK verilerine göre Türkiye genelinde 9872 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmesinden tesadüfi

örnekleme yöntemi ile belirlenmiĢ olan 68 iĢletme projeye dâhil edilmiĢtir. Ana kütleden

örneklem hesaplamak için n=(Nt^2 pq)/(d^2 (N-1)+t^2 pq) formülü kullanılarak % 90 güven

aralığında örneklem büyüklüğü 68 olarak hesaplanmıĢtır. Proje kapsamında hayvan

yoğunluklarına bağlı olarak 4 adet entegrasyon ve bunlara bağlı 68 etlik piliç yetiĢtiricisi

iĢletme proje ekibince ziyaret edilmiĢtir. Proje aĢamaları toplam 24 ayda tamamlanmıĢtır.

Proje kapsamında incelenen etlik piliç entegrasyonları ve sözleĢmeli yetiĢtiriciler Tablo 1‟de

verilmiĢtir.

10

Tablo 6.1. AraĢtırmaya dâhil edilen Bolu-Sakarya-Ġstanbul ve Ankara illerinde etlik piliç

entegrasyonları ve etlik piliç yetiĢtiricilerinin sayıları (adet)

Ġller Etlik Piliç

Entegrasyonları

Etlik Piliç

YetiĢtiricileri

1-10.000

(baĢ)

Etlik Piliç

YetiĢtiricileri

10.000-30.000

(baĢ)

Etlik Piliç

YetiĢtiricileri

30.000 ve üzeri

(baĢ)

Etlik Piliç

YetiĢtiricileri

Toplam

Bolu 2 2 23 9 34

Sakarya 1 9 12 6 27

Ankara - - 4 3 7

Ġstanbul 1 - - - -

Toplam 4 11 39 18 68

Proje kapsamında Ġstanbul, Bolu ve Sakarya merkezli 4 Entegrasyon ve bunlara bağlı

sözleĢmeli üretim yapan 68 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeyle yapılan görüĢme sonucu,

ekonomik ve sosyo-ekonomik bilgilerin derlenmesi, yönetimsel özelliklerin saptanması,

sektördeki pazarlama ve desteklemelerin durumu analiz edilmiĢtir. Proje dâhilinde saha ve

anket çalıĢmaları, verilerin analizi, değerlendirilmesi ve yorumlanması nihai raporun yazılması,

araĢtırma bulguları ve sonuçların değerlendirilmesi aĢamalarında herhangi bir zorlukla

karĢılaĢılmamıĢtır.

6.1. Entegrasyonların ve Sözleşmeli Üreticilerin Maliyetlerinin Hesaplanması

Tablo 6.2. AraĢtırma kapsamında etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinde veri temininde kullanılan

maliyet ve gelir tablosu

İşletme no

Maliyet dönemi 01.01.2016- 31.12.2016

MALİYET UNSURLARI 2016 %

1. Civciv maliyeti (TL)

2. Yem giderleri (TL)

3. İşçilik giderleri (TL)

4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları (TL)

5. Elektrik, ısıtma ve su giderleri (TL)

6. Sigorta giderleri (TL)

7. Temizlik-Dezenfeksiyon Masrafları (TL)

8. Altlık Masrafları (TL)

9. Piliç Yakalama/Yükleme Masrafları (TL)

10. Yakacak (TL)

11. Kesim Masrafları (TL)

12. Diğer Masraflar (TL)

A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL)

11

13. Genel İdare Giderleri (TL)

14. Bina ve ekipman amortisman masrafları (TL)

15. Bina ve ekipman bakım-onarım masrafları (TL)

B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI (TL)

C) TOPLAM MALİYET (TL)

D) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ (TL)

E) NET KÂR-ZARAR (TL) (D-C)

Tablo 6.3. AraĢtırma kapsamında etlik piliç entegrasyonlarının veri temininde kullanılan

maliyet ve gelir tablosu

İşletme no

Maliyet dönemi 01.01.2016- 31.12.2016

MALİYET UNSURLARI 2016 %

1. Civciv maliyeti (TL)

Civciv giriş adet

Civciv birim fiyat

2. Yem giderleri (TL)

Tüketilen yem miktarı

Tüketilen yem birim fiyat

3. İşçilik giderleri (TL)

4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları (TL)

5. Kesimhane navlun giderleri

6. Diğer giderler (TL)

A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL)

7. Genel İdare Giderleri (TL)

8. Bina ve ekipman amortisman masrafları (TL)

9. Bina ve ekipman bakım-onarım masrafları (TL)

B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI (TL)

C) TALİ GELİRLER TOPLAMI (TL)

a. Taşlık, ciğer satış geliri (TL)

b. Gübre geliri (TL)

c. Rendering geliri (TL)

d. Diğer gelirler (TL)

D) TOPLAM MALİYET (TL) (B – C)

E) DÖNEM SONU TOPLAM KARKAS (Kg)

1kg karkas maliyeti (TL) (D/E)

F) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ (TL)

G) NET KÂR-ZARAR (TL) (F – D)

12

Civciv maliyeti; Civciv maliyetinin hesaplanması için satın alma bedellerine ulaĢtırma

masrafları eklenir. Materyal iĢletme içinden sağlanmıĢsa, avlu maliyeti (iĢletme içi üretim

değeri) üzerinden hesaplamaya katılır.

Yem giderleri; ĠĢletmelerde üretim süresince tüketilen yemler yem giderlerinin

hesaplanmasında ayrı ayrı değerlendirmeye alınır. ĠĢletmeye satın alınan yemler satın alma

fiyatları üzerinden, iĢletmede üretilen yemler ise avlu maliyeti üzerinden yemin tutarı belirlenir.

Kullanılan formüller;

Satın alınanlar için; Miktar x Fiyat (+Nakliye)

Üretilenler için; Avlu maliyeti = Piyasa satıĢ fiyatı-Tahmini pazarlama masrafları

İşçilik giderleri; Üretim süresince aile ve yabancı iĢgücüne ödenen nakdi ve ayni giderlerden

oluĢmuĢtur. Yabancı iĢgücüne yapılan aylık nakdi ve ayni ödemeler iĢletme kayıtları ve

sahibinin beyanına göre veya bölgedeki cari ücret seviyesi üzerinden hesaplanabilir. Aile

iĢgücü ise, yetiĢkin iĢgücü birimine çevrildikten sonra, yörede yabancı iĢgücüne verilen

ortalama cari ücret üzerinden hesaplanabilir. Aile iĢgücünü yetiĢkin iĢgücü birimine çevirirken

kullanılan katsayılar Ģunlardır;

0–10 yaĢ = 0

11-15 yaĢ= 0,5

16–18 yaĢ = 0,7

19–64 yaĢ = 1

65 ve üzeri yaĢ = 0,5 yetiĢkin iĢ gücü olarak kabul edilmiĢtir.

Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları; Satın alınan veteriner hekim hizmet bedelleri ile aĢı

ve ilaç masrafları için yapılan toplam harcamalardan oluĢur. ĠĢletme kayıtları ve sahibinin

beyanı dikkate alınarak hesaplanır.

Elektrik, ısıtma ve su giderleri; ĠĢletmede kullanılan su miktarı, ısıtma-aydınlatma için

kullanılan elektrik ile eğer iĢletme ısıtmada elektrik dıĢında bir yakıt türü kullanıyorsa

kullanılan miktar ile birim fiyatı çarpılarak veya iĢletme fatura bilgileri kullanılarak toplam

gider hesaplanır.

Sigorta giderleri; ĠĢletmedeki canlı demirbaĢ ve binaların sigorta bedelleri iĢletme kayıtları ve

yetiĢtiricinin beyanı doğrultusunda hesaba katılır.

Temizlik – Dezenfeksiyon masrafı; Altlığının temizlenmesi, kümesin yıkanması, badana ve

dezenfeksiyonunun yapılması, altlığın serilerek kümesin hazır hale gelmesi hizmetlerini

kapsamaktadır. Bu iĢlemler için iĢletme dıĢı iĢçi çalıĢtırılıyorsa kaç iĢçi olduğu tespit edilip iĢçi

gündeliğiyle çarpılır, kullanılan dezenfeksiyon ve antiseptik malzemesinin maliyetinin

eklenmesi sonucu elde edilir.

13

Altlık masrafı; Bir üretim döneminde kullanılan altlık miktarı ile altlık birim fiyatı çarpılarak

altlık masrafı tespit edilir.

Piliç yakalama ve yükleme masrafı; Köylerde bulunan küçük kümeslerde kümes sahipleri

birbirine yardım etmekte ve bazı durumlarda hiçbir masraf oluĢmamaktadır. Büyük ölçekli

iĢletmelerde ise üreticinin bu iĢ için çalıĢtırdığı kiĢilere yaptığı ayni veya nakdi ödeme yükleme

masrafını teĢkil eder eğer bunlar dıĢında ücretli elaman çalıĢtırılırsa verilen ücretler maliyet

hesaplamasına dahil edilir.

Yakacak; ĠĢletmenin ısınma amaçlı yaptığı masraflar burada hesaplanır.

Kesim masrafları; ĠĢletmenin yetiĢtirdikleri piliçlerin kesiminin kendileri tarafından yapılması

durumunda kesimhane masrafları hesaba yazılır.

Diğer Masraflar: Ekonomik analiz tablosunda ayrı olarak gösterilmeyen ve önceki gruplara

girmeyen her türlü masraflardır ( Kredi faizleri bu kapsama girer).

Masraflar toplamı; ĠĢletmenin genel idare giderleri, bina ve ekipman amortismanları, bina ve

ekipman bakım onarım giderleri haricindeki masrafların toplamından oluĢur.

Genel idare giderleri; Yönetici ücreti, ulaĢtırma, haberleĢme, kırtasiye giderlerinden oluĢur.

Kayıt tutulmadığı durumda masraflar toplamının %3‟ü olarak kabul edilebilir.

Bina ve ekipman amortismanları; Bina ve ekipmanın yıpranma neticesinde meydana gelen

değer eksiliĢlerinin hesaplanması için genellikle „doğru hat metodu‟ kullanılır. Bu yöntemde

amortisman miktarı enflasyona göre düzeltilmiĢ iktisap (elde ediliĢ) değerinden hurda değerinin

çıkarılıp ekonomik ömrüne bölünmesiyle elde edilir. Betonarme binaların ekonomik ömrü 50

yıl, geleneksel tipte olanların ise 25 yıl alınır. Bunun dıĢında iĢletme binalarının inĢaat bedelleri

veya iktisap değerleri üzerinden betonarme olanlar için yıllık %2, geleneksel tipte olanlar için

%4 amortisman oranı üzerinden de hesaplanabilir.

Yıllık amortisman= Güncel Ġktisap Değeri – Hurda Değeri

Ekonomik Ömür

Bina ve ekipman bakım onarım giderleri; ĠĢletmede kullanılan, kümes, yem deposu, silo,

bakıcı binaları ile iĢletmedeki ekipmanın bakım ve onarım amacıyla yapılan harcamalarından

oluĢmuĢtur. Bu harcamalara iliĢkin olarak iĢletmede yeterli kayıt bulunmadığı durumlarda

iktisap bedelinin %1‟i bakım; %2‟si onarım bedeli olarak kabul edilir.

Masraflar genel toplamı; Masraflar toplamına genel idare giderleri, bina ve ekipman

amortismanları, bina ve ekipman bakım onarım giderleri eklenerek masraflar genel toplamı

hesaplanır.

14

Tali gelirler;

ĠĢletmenin asıl faaliyet geliri dıĢındaki gelir kalemleri tali gelirlere yazılır aĢağıda yazılan

gelirler iĢletmenin faaliyet alanına göre değiĢiklik gösterir.

Taşlık, Ciğer satış geliri; Kesim sonrası ortaya çıkan taĢlık, ciğer gibi ürünlerin satıĢından

elde edilen tutar hesaba yazılır.

Gübre geliri; Gübre satıĢı var ise satılan miktar ile birim fiyatı çarpılarak elde edilir. Eğer

gübre satılmıyor veya değerlendirilmiyorsa hesaplara dâhil edilmez.

Rendering geliri; Kesim sonrası ortaya çıkan atıklar renderingde iĢlenmesi durumunda elde

edilen tutar hesaba eklenir.

Diğer gelirler; ĠĢletmenin tali gelirleri arasında saymadığımız boĢ çuval geliri vb. gelirler bu

kısımda yazılır.

Piliç satış geliri; Dönem sonu satılan veya Ģirkete teslim edilen piliçlerin toplam karkas ağırlığı

(kg) ile kg birim fiyatının çarpımı ile elde edilir.

Dönem Sonu Toplam Karkas Ağırlığı; Bir üretim dönemi sonunda piliçlerin toplam karkas

ağırlığıdır.

1 Kg Karkas Maliyeti; Toplam maliyetin dönem sonu toplam karkas ağırlığına bölünmesiyle

elde edilir.

6.2. Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) Yöntemi

Analitik HiyerarĢi Süreci 1971 yılında Thomas L. Saaty tarafından geliĢtirilmiĢtir. Saaty, 1977

yılında ise AHP‟yi bir model haline dönüĢtürerek karar verme problemlerinde çözüm yolunu

kolaylaĢtırmıĢtır. AHP‟nin temel amacı, çok kriterli karar verme probleminin çözümüne katkı

sağlamaktır. AHP çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olup doğru cevaba ulaĢtıran

sihirli bir çözüm metodu veya modeli olmayıp karar vericilere “en iyi” cevabı bulmak için

yardımcı olan bir iĢlemdir (Ömürbek ve Tunca 2013, Forman ve Selly 2002).

AHP, alternatiflerin ortak bir kritere göre ikili karĢılaĢtırılmasına dayanan bir ölçüm teorisidir.

AHP çok kriterli ve çok seçenekli problemlerin sonuca ulaĢmasında karar vericiye önemli

yardımlar sağlamaktadır. AHP problemi birden fazla seviyeden meydana gelen bir hiyerarĢik

yapı ile oluĢturulmaktadır. AHP‟de her sorun için amaç, kriter, olası alt kriter seviyeleri ve

alternatiflerden oluĢan bir hiyerarĢik bir yapı kullanılır. Komplike anlaĢılması zor veya

yapısallaĢmamıĢ sorunlar için genel bir yöntemdir. HiyerarĢilerin oluĢturulması, üstünlüklerin

belirlenmesi ve mantıksal ve sayısal tutarlılık olmak üzere üç temel prensip üzerine

kurulmuĢtur ( Ömürbek ve Tunca 2013, Güner ve Yücel 2007, Saaty 1990)

15

AHP‟de problem hiyerarĢik bir biçimde yapılandırılmaktadır. ġekil 6.1‟de üç seviyeli bir

hiyerarĢik yapı görülmektedir. HiyerarĢinin en üstünde bir amaç yer almakta ve amacın altında

sırasıyla kriterler ve en altta alternatifler olacak biçimde yapı tamamlanmaktadır (Ömürbek ve

Tunca 2013, Felek ve ark. 2007).

ġekil 6.1. AHP HiyerarĢik Yapı

HiyerarĢi oluĢturulduktan sonra kriterlerin birbirlerine karĢı göreceli önem düzeyleri hesaplanır.

Karar verici 1-9 skalasını temel alarak kriterler arasındaki önem derecesine karar verir. Analitik

hiyerarĢi prosesinde kullanılan ölçekler Tablo 6.4.‟de verilmiĢtir.(Soner ve Onut 2006, Saaty

1980, Önüt ve ark. 2008)

Tablo 6.4. Analitik HiyerarĢi Prosesinde kullanılan ölçek tablosu

Önem

derecesi

Tanım

Açıklama

1 EĢit önemde Ġki aktivite hedefe eĢit olarak katkıda bulunur.

3 Biri ile diğeri kısmen

aynı

Tecrübe ve yargı ufak bir Ģekilde bir aktiviteyi

diğerinden daha çok favori tutar.

5 Temel veya güçlü önem Tecrübe ve yargı güçlü bir Ģekilde bir aktiviteyi

diğerinden daha çok favori tutar.

7 Çok güçlü veya

ispatlanmıĢ önem

Bir aktivite diğerine göre çok güçlü tercih edilir

ve üstünlüğü pratikte ispatlanmıĢtır.

9 Kesin önemlilik Bir aktiviteyi diğerine göre seçimin en yüksek

Ģekilde olduğu durumdur.

2,4,6,8 KomĢu ölçü değerlerine

bitiĢik ara değerler

UzlaĢtırmaya ihtiyaç olunduğu zaman

16

Farklı kriterlerin Tablo 6.5.‟de belirtildiği gibi ikili karĢılaĢtırmalarını oluĢturularak bir matris

elde edilmektedir (Karaatlı ve ark. 2014).

Tablo 6.5. Ġkili karĢılaĢtırma oluĢturacak matris tablosu

Kriter 1 Kriter 2 …….. Kriter n

Kriter 1 W1/W1 W1/W2 …….. W1/Wn

Kriter 2 W2/W1 W2/W2 …….. W2/Wn

……… …….. ……… …….. ……..

Kriter n Wn/W1 Wn/W2 Wn/Wn

Matriste yer alan terimler bir amaca ulaĢabilmesi için i kriterinin j kriterine oranla kaç kat

önemli olduğunu göstermektedir. Karar vericinin oluĢturduğu matrisin köĢegen üzerinde yer

alan matris ifadeleri bir diğerini almaktadır. (i=j) karĢılaĢtırma için kriterler homojen olmalıdır.

Tutarlılık ve ölçeğin doğruluğu açısından karĢılaĢtırılan alternatif sayısı 9‟ dan küçük olmalıdır.

Büyük olması durumunda homojen olarak ortak özelliklere göre kümeleme yapılmalıdır.

Karar vericinin kriterler arasında kıyaslama yaparken tutarlı davranıp davranmadığını ölçmek

için Tutarlılık oranının hesaplanması gerekir. Bu belirlemelerin ardından karĢılaĢtırmaların

tutarlılık testini sağlayıp sağlamadığı kontrol edilir. Sağlamaması durumunda karar vericiden

kararını gözden geçirerek düzeltmesi istenir. Daha sonra ikili karĢılaĢtırma matrislerinden

göreli ağırlıklar hesaplanmaktadır. Son aĢamada hiyerarĢik yapı prensibi ile en alt seviyedeki

alternatiflerin en üst seviyedeki genel amaca göre genel ağırlıkları elde edilmektedir.

AHP, bir grup elemanın göreli büyüklüklerinin oran ölçeklerini, ikili karĢılaĢtırmalar yaparak

belirler ve üstünlükleri ortaya koyan karĢılaĢtırmalara dayanan yargılardan yola çıkar. AHP‟

nin adımları aĢağıdaki Ģekildedir (Ömürbek ve Tunca 2013, Önüt ve ark. 2008).

Adım 1 : Karar verme problemi tanımlanır.

Karar verme probleminin tanımlanması, iki aĢamadan oluĢturulur. Birinci aĢamada karar

noktaları saptanır. Diğer bir deyiĢle karar kaç sonuç üzerinden değerlendirilecektir sorusuna

cevap aranır. Ġkinci aĢamada ise karar noktalarını etkileyen faktörler saptanır.

Adım 2 : Faktörler arası karĢılaĢtırma matrisi oluĢturulur.

Faktörler arası karĢılaĢtırma matrisi, nxn boyutlu bir kare matristir. Bu matrisin köĢegeni

üzerindeki matris bileĢenleri 1 değerini alır. KarĢılaĢtırma matrisi aĢağıda gösterilmiĢtir.

[

]

17

KarĢılaĢtırma matrisinin köĢegeni üzerindeki bileĢenler, yani ji olduğunda, 1 değerini alır.

Çünkü bu durumda ilgili faktör kendisi ile karĢılaĢtırılmaktadır. Faktörlerin karĢılaĢtırılması,

birbirlerine göre sahip oldukları önem değerlerine göre birebir ve karĢılıklı yapılır. Faktörlerin

birebir karĢılıklı karĢılaĢtırılmasında Tablo 6.4. deki önem skalası kullanılır.

KarĢılaĢtırmalar, karĢılaĢtırma matrisinin tüm değerleri 1 olan köĢegeninin üstünde kalan

değerler için yapılır. KöĢegenin altıda kalan bileĢenler için ise doğal olarak (1) formülünü

kullanmak yeterli olacaktır.

ij

jia

a1

(1)

Adım 3: Faktörlerin yüzde önem dağılımları belirlenir.

KarĢılaĢtırma matrisi, faktörlerin birbirlerine göre önem seviyelerini belirli bir mantık

içerisinde gösterir. Ancak bu faktörlerin bütün içerisindeki ağırlıklarını, diğer bir deyiĢle yüzde

önem dağılımlarını belirlemek için, karĢılaĢtırma matrisini oluĢturan sütun vektörlerinden

yararlanılır ve n adet ve n bileşenli B sütun vektörü oluĢturulur.

1

21

11

.

.

.

n

i

b

b

b

B

B sütun vektörlerinin hesaplanmasında (2) formülünden yararlanılır.

n

i

ij

ij

ij

a

ab

1

(2)

Anlatılan adımlar diğer değerlendirme faktörleri içinde tekrarlandığında faktör sayısı kadar B

sütun vektörü elde edilecektir. n adet B sütun vektörü, bir matris formatında bir araya

getirildiğinde ise aĢağıda gösterilen C matrisi oluĢturulacaktır.

18

nnnn

n

n

ccc

ccc

ccc

C

...

..

..

..

...

...

21

22221

11211

C matrisinden yararlanarak, faktörlerin birbirlerine göre önem değerlerini gösteren yüzde önem

dağılımları elde edilebilir. Bunun için (3) formülünde gösterildiği gibi C matrisini oluĢturan

satır bileĢenlerinin aritmetik ortalaması alınır ve Öncelik Vektörü olarak adlandırılan W sütun

vektörü elde edilir.

n

c

w

n

j

ij

i

1

(3)

W vektörü aĢağıda gösterilmiĢtir.

nw

w

w

W

.

.

.

2

1

Adım 4 : Faktör kıyaslamalarındaki tutarlılık ölçülür.

Ağırlıklar elde edildikten sonra karĢılaĢtırma matrisinin tutarlarına bakılması gerekmektedir.

Eğer karĢılaĢtırma matrisi tutarlı değilse, elde edilen ağırlıklar kullanılamaz.

AHP bu karĢılaĢtırmalardaki tutarlılığın ölçülebilmesi için bir süreç önermektedir. Sonuçta elde

edilen Tutarlılık Oranı (CR) ile, bulunan öncelik vektörünün ve dolayısıyla faktörler arasında

yapılan birebir karĢılaĢtırmaların tutarlılığın test edilebilmesi imkanını sağlamaktadır. AHP, CR

hesaplamasının özünü, faktör sayısı ile Temel Değer adı verilen () bir katsayının

karĢılaĢtırılmasına dayandırmaktadır. ‟ nın hesaplanması için öncelikle A karĢılaĢtırma matrisi

ile W öncelik vektörünün matris çarpımından D sütun vektörü elde edilir.

19

nnnnn

n

n

w

w

w

x

aaa

aaa

aaa

D

.

.

.

...

..

..

..

...

...

2

1

21

22221

11211

4) formülünde tanımlandığı gibi, bulunan D sütun vektörü ile W sütun vektörünün karĢılıklı

elemanlarının bölümünden her bir değerlendirme faktörüne iliĢkin temel değer (E) elde edilir.

Bu değerlerin aritmetik ortalaması ((5) formülü) ise karĢılaĢtırmaya iliĢkin temel değeri ()

verir.

i

i

iw

dE ( ni ,...,2,1 ) (4)

n

En

i

i 1 (5)

hesaplandıktan sonra Tutarlılık Göstergesi (CI), (6) formülünden yararlanarak

hesaplanabilir.

1

n

nCI

(6)

Son aĢamada ise CI, Random Gösterge (RI) olarak adlandırılan ve Tablo 6.6‟ da gösterilen

standart düzeltme değerine bölünerek ((7) formülü) CR elde edilir. Tablo 6.6‟ da faktör

sayısına karĢılık gelen değer seçilir.

Tablo 6.6. Rassallık Ġndeksleri Tablosu

N 1 2 3 4 5 6 7 8

RI 0 0 0,58 0,9 1,12 1,24 1,32 1,41

N 9 10 11 12 13 14 15

RI 1,45 1,49 1,51 1,48 1,56 1,57 1,59

RI

CICR (7)

Hesaplanan CR değerinin 0.10 dan küçük olması karar vericinin yaptığı karĢılaĢtırmaların

tutarlı olduğunu gösterir. CR değerinin 0.10‟ dan büyük olması ya AHP‟ deki bir hesaplama

hatasını ya da karar vericinin karĢılaĢtırmalarındaki tutarsızlığını gösterir.

20

Adım 5 : Karar noktalarındaki sonuç dağılımı bulunur.

Birebir karĢılaĢtırmalar ve matris iĢlemleri faktör sayısı kadar (n kez) tekrarlanır. Her bir faktör

için karar noktalarında kullanılacak G karĢılaĢtırma matrislerinin boyutu mxm olacaktır. Her bir

karĢılaĢtırma iĢleminden sonra 1mx boyutlu ve değerlendirilen faktörün karar noktalarına göre

yüzde dağılımlarını gösteren S sütun vektörleri elde edilir. Bu sütun vektörleri aĢağıda

tanımlanmıĢtır:

1

21

11

.

.

.

m

i

s

s

s

S

n tane mx1 boyutlu S sütun vektöründen meydana gelen ve mxn boyutlu K karar matrisi

oluĢturulur. Karar matrisi aĢağıda tanımlanmıĢtır:

mnmm

n

n

sss

sss

sss

K

...

..

..

..

...

...

21

22221

11211

Sonuçta karar matrisi W sütun vektörü (öncelik vektörü) ile aĢağıdaki gibi çarpıldığında ise m

elemanlı L sütun vektörü elde edilir. L sütun vektörü karar noktalarının yüzde dağılımını verir.

Diğer bir deyiĢle vektörün elemanlarının toplamı 1 dir. Bu dağılım aynı zamanda karar

noktalarının önem sırasını da gösterir.

1

21

11

2

1

21

22221

11211

.

.

.

.

.

.

...

..

..

..

...

...

mnmnmm

n

n

l

l

l

w

w

w

x

sss

sss

sss

L

21

VII. BULGULAR

Tablo 7.1. AraĢtırma kapsamında etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinin maliyet ve gelir analizi

İşletme no

Maliyet dönemi 01.01.2016- 31.12.2016

MALİYET UNSURLARI 2016 %

1. Civciv maliyeti (TL) 1.231.374 12,7

2. Yem giderleri (TL) 6.809.394 70,2

3. İşçilik giderleri (TL) 332.464 3,4

4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı masrafları (TL) 137.469 1,4

5. Elektrik, ısıtma ve su giderleri (TL) 136.153 1,4

6. Sigorta giderleri (TL) -

7. Temizlik-Dezenfeksiyon Masrafları (TL) 34.512 0,4

8. Altlık Masrafları (TL) 167.260 1,7

9. Piliç Yakalama/Yükleme Masrafları (TL) 76.732 0,8

10. Yakacak (TL) 168.556 1,7

11. Kesim Masrafları (TL) -

12. Diğer Masraflar (TL) 31.760 0,3

A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL) 9.125.676 94,1

13. Genel İdare Giderleri (TL) 273.770 2,8

14. Bina ve Ekipman Amortisman Masrafları (TL) 157.162 1,6

15. Bina ve Ekipman Bakım-Onarım Masrafları (TL) 141.446 1,5

B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI (TL) 9.698.055 100,0

C) TOPLAM MALİYET (TL) 9.698.055 100,0

D) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ 9.860.946

E) NET KÂR-ZARAR (TL) (D-C) 162.891

22

Tablo 6.2. AraĢtırma kapsamında etlik piliç entegrasyonlarının maliyet ve gelir analizi

1 kg karkas maliyetine tali gelirler (ciğer yürek) eklenmemiĢtir.

Entegrasyonların ürünlerini göğüs, flota, Ģinitzel, nugget vb isimlerle ve farklı fiyatlarda ürün farklılaĢtırarak elde

ettikleri ilave gelir dikkate alınmamıĢtır.

Maliyetler 1 yıllık değil, 1 üretim dönemi içindir.

İşletme no

Maliyet dönemi 01.01.2016

31.12.2016

MALİYET UNSURLARI

2016

A ENTEGRE

B ENTEGRE

C ENTEGRE

D ENTEGRE

1. Civciv maliyeti (TL) 6.489.000 6.512.000 945.431 758.500

Civciv giriş adet 9.270.000 8.800.000 1.196.749 925.000

Civciv birim fiyat 0,70 0,74 0,79 0,82

2. Yem giderleri (TL) 37.302.590 36.616.462 5.547.222 3.949.648

Tüketilen yem miktarı (KG) 39.265.885 36.616.462 5.283.068 3.834.610

Tüketilen yem birim fiyat 0,95 1,00 1,05 1,03

3. İşçilik giderleri (TL) 435.000 410.000 32.060 31.500

4. Veteriner hekim, ilaç ve aşı

masrafları (TL) 251.588 238.832 32.479 25.104

5. Fason bakım gideri 9.646.243 9.121.226 1.219.240 964.392

6. Kesimhane+ navlun giderleri 6.639.150 6.276.534 844.123 659.062

7. Canlı piliç nakliyesi 684.363 649.665 88.350 68.288

8. Diğer giderler (TL) 155.000 145.000 14.500 12.000

A) MASRAFLAR TOPLAMI (TL) 61.922.937 60.202.137 8.754.625 6.492.836

7. Genel İdare Giderleri (TL) 337.761 328.375 47.752 35.415

8. Bina ve ekipman amortisman

masrafları (TL) 361.145 385.221 33.706 28.891

9. Bina ve ekipman bakım-onarım

masrafları (TL) 325.030 346.699 30.336 26.002

B) MASRAFLAR GENEL TOPLAMI

(TL) 62.946.875 61.262.434 8.866.421 6.583.146

C) TALİ GELİRLER TOPLAMI (TL) 1.758.738 1.698.994 228.202 177.924

a. Taşlık, Ciğer satış geliri (TL) 1.084.492 1.047.652 140.716 109.713

b. Gübre geliri (TL) 674.245 651.341 87.485 68.210

c. Rendering geliri (TL) - - - -

d. Diğer gelirler (TL) - - - -

D) TOPLAM MALİYET (TL) (B – C) 61.188.136 59.563.440 8.638.218 6.405.221

E) DÖNEM SONU TOPLAM

KARKAS (Kg) 16.795.812 16.225.258 2.179.319 1.699.168

1kg karkas maliyeti (TL) (D/E) 3,64 3,96 3,77 3,67

F) PİLİÇ SATIŞ GELİRİ (TL) 4,90 4,95 4,85 4,85

G) NET KÂR-ZARAR (TL) (F – D) 1,26 0,99 1,08 1,18

23

7.1. AHP Uygulama Adımları

Adım 1: Karar verme problemi tanımlanır.

ġekil 6.1‟de uygulama problemi için oluĢturulan hiyerarĢik yapı, ġekil 7.1‟de AHP HiyerarĢik

Kriter ve Alternatifleri olarak gösterilmiĢtir.

Kriterler

Alternatifler

Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim Ġstikrarı : K1

KuĢ Gribi ve Beklenmedik Krizlerde BaĢarı : K2

Ödeme ġartları ve Kârlılık Seviyesi : K3

Mevcut Firma ġartlarınız Dikkate Alındığındaki Tutum : K4

Veteriner Hizmeti Ġlaç ve vb. Entegrasyon Hizmet Kalitesi : K5

Adım 2 : Faktörlerarası karĢılaĢtırma matrisi oluĢturulur

Tablo 6.3. Kriterler Arası Ġkili KarĢılaĢtırma Matrisi Tablosu

Kriterler K1 K2 K3 K4 K5

K1 1 3 4 4 5

K2 0,33 1 2 2 3

K3 0,25 0,50 1 3 4

K4 0,25 0,5 0,33 1 2

K5 0,20 0,33 0,25 0,5 1

Toplam 2,03 5,33 7,58 10,5 15

AMAÇ

Ödeme ġartları

ve Karlılık

Seviyesi

Ġhracat BaĢarısı

ve Uzun Vadeli

Üretim Ġstikrarı

KuĢ Gribi vb

Beklenmedik

Krizlerde

BaĢarısı

Mevcut Firma

ġartları Ve

Ölçeğine

KarĢı Tutum

Veteriner

Hizmeti, Ġlaç vb.

Entegrasyon

Hizmetleri

A ENTEGRE

B ENTEGRE

C ENTEGRE

D ENTEGRE

A ENTEGRE

B ENTEGRE

C ENTEGRE

D ENTEGRE

A ENTEGRE

B ENTEGRE

C ENTEGRE

D ENTEGRE

A ENTEGRE

B ENTEGRE

C ENTEGRE

D ENTEGRE

A ENTEGRE

B ENTEGRE

C ENTEGRE

D ENTEGRE

24

Tablo 6.4. Kriter 1‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması tablosu

K1

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 1,00 1,00 3,00 4,00

B Entegrasyon 1,00 1,00 3,00 4,00

C Entegrasyon 0,33 0,33 1,00 2,00

D Entegrasyon 0,25 0,25 0,50 1,00

TOPLAM 2,58 2,58 7,50 11,00

Tablo 6.5. Kriter 2‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması

K2

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 1,00 2,00 4,00 4,00

B Entegrasyon 0,50 1,00 3,00 4,00

C Entegrasyon 0,25 0,33 1,00 2,00

D Entegrasyon 0,25 0,25 0,50 1,00

TOPLAM 2,00 3,58 8,50 11,00

Tablo 6.6. Kriter 3‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması

K3

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00

B Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00

C Entegrasyon 0,50 0,50 1,00 2,00

D Entegrasyon 0,50 0,50 0,50 1,00

TOPLAM 3,00 3,00 5,50 7,00

Tablo 6.7. Kriter 4‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması tablosu

K4

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 1,00 1,00 0,50 0,50

B Entegrasyon 1,00 1,00 0,50 0,50

C Entegrasyon 2,00 2,00 1,00 1,00

D Entegrasyon 2,00 2,00 1,00 1,00

TOPLAM 6,00 6,00 3,00 3,00

Tablo 6.8. Kriter 5‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması tablosu

K5

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00

B Entegrasyon 1,00 1,00 2,00 2,00

25

C Entegrasyon 0,50 0,50 1,00 1,00

D Entegrasyon 0,50 0,50 1,00 1,00

TOPLAM 3,00 3,00 6,00 6,00

OluĢturulan karĢılaĢtırma matrisi normalize edilir. Bunun için sütun toplamları alınır ve her

değer kendi sütun toplamına bölünür. Böylece normalize matris elde edilir.

Tablo 6.9. Kriterler için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma matrislerinin normalize matrisi tablosu

NORMALİZASYON K1 K2 K3 K4 K5

K1 0,49 0,56 0,53 0,38 0,33

K2 0,16 0,19 0,26 0,19 0,20

K3 0,12 0,09 0,13 0,29 0,27

K4 0,12 0,09 0,04 0,10 0,13

K5 0,10 0,06 0,03 0,05 0,07

Tablo 6.10. Kriter 1‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma

matrislerinin normalize matrisi tablosu

NORMALİZASYON

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 0,39 0,39 0,40 0,36

B Entegrasyon 0,39 0,39 0,40 0,36

C Entegrasyon 0,13 0,13 0,13 0,18

D Entegrasyon 0,10 0,10 0,07 0,09

Tablo 6.11. Kriter 2‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma

matrislerinin normalize matrisi tablosu

NORMALİZASYON

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 0,50 0,56 0,47 0,36

B Entegrasyon 0,25 0,28 0,35 0,36

C Entegrasyon 0,13 0,09 0,12 0,18

D Entegrasyon 0,13 0,07 0,06 0,09

Tablo 6.12. Kriter 3‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma

matrislerinin normalize matrisi tablosu

NORMALİZASYON

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 0,33 0,33 0,36 0,29

B Entegrasyon 0,33 0,33 0,36 0,29

C Entegrasyon 0,17 0,17 0,18 0,29

D Entegrasyon 0,17 0,17 0,09 0,14

26

Tablo 6.13. Kriter 4‟ün alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma

matrislerinin normalize matrisi tablosu

NORMALİZASYON

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17

B Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17

C Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33

D Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33

Tablo 6.14.. Kriter 5‟in alternatifler ile karĢılaĢtırması için oluĢturulan ikili karĢılaĢtırma

matrislerinin normalize matrisi tablosu

NORMALİZASYON

A

Entegrasyon

B

Entegrasyon

C

Entegrasyon

D

Entegrasyon

A Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33

B Entegrasyon 0,33 0,33 0,33 0,33

C Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17

D Entegrasyon 0,17 0,17 0,17 0,17

Adım 3: Faktörlerin yüzde önem dağılımları belirlenir.

Tablo 6.15. Kriterlerin önem dereceleri tablosu

Önem Dereceleri

K1 0,46

K2 0,20

K3 0,18

K4 0,10

K5 0,06

Tablo 6.16. Alternatiflerin kriterler ile karĢılaĢtırılmasından elde edilen önem dereceleri

tablosu

K1-A

önem

dereceleri

K2-A önem

dereceleri

K3-A önem

dereceleri

K4-A önem

dereceleri

K5-A önem

dereceleri

0,38 0,47 0,33 0,17 0,33

0,38 0,31 0,33 0,17 0,33

0,14 0,13 0,20 0,33 0,17

0,09 0,09 0,14 0,33 0,17

Adım 4: Faktör kıyaslamalarındaki tutarlılık ölçülür.

27

Tablo 6.17. Tutarlılık oranları tablosu

Kriterler K1-A K2-A K3-A K4-A K5-A

0,055 0,10 0,030 0,023 0,000 0,000

Adım 5: Karar noktalarındaki sonuç dağılımı bulunur.

Tablo 6.18. Karar noktalarındaki sonuç dağılımının tablosu

A Entegrasyon 0,37

B Entegrasyon 0,34

C Entegrasyon 0,17

D Entegrasyon 0,13

VIII. TARTIŞMA VE SONUÇ

8.1. İşletmelere İlişkin Özelliklerin Değerlendirilmesi

AraĢtırmaya dahil edilen iĢletmelerden 8‟i 1970-1995 yılları arasında, 12‟si 1996-2001 yılları

arasında, 48‟inin de 2001 ve sonrası yıllarda kurulduğu tespit edilmiĢtir. Tandoğan (2014)

toplam 117 iĢletme üzerinde yaptığı çalıĢmada, 24'ünün 1987-1995 arasında, 29'unun 1996-

2000 arasında ve 64'ünün de 2001 ve sonrasında kurulmuĢ olduğunu bildirmiĢtir. AraĢtırma

kapsamında 2001 ve sonrası kurulan iĢletmelerin, toplam iĢletmelerin %70‟ine karĢılık geldiği

görülmektedir.

1970‟li yıllarda ilk kurulan iĢletmeler, 1000-1500 baĢlı üretim, pazarlama ve satıĢ

fonksiyonlarını kendi imkânlarıyla gerçekleĢtiren iĢletmelerken, 90‟lı yıllardan sonra mevcut

rekabet Ģartları nedeniyle zamanla bir entegrasyonun parçası olmayı tercih etmek zorunda

kalmıĢlardır. Bu değiĢim zamanla kerpiç kümeslerden daha modern betonarme kümeslere ve

teknolojik Ģartlara uyumu da hızlandırmıĢtır. Entegrasyon sisteminde civciv ve yem gibi ana

maliyet kalemlerinin yanı sıra ilaç ve veteriner hekim hizmetlerinin de entegrasyonlar

tarafından sağlanması iĢletmelerin daha fazla hayvan bakımı ve verimliliğe odaklanmalarını

sağlamıĢtır.

8.2. Üretim Faaliyeti Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Etlik piliç yetiĢtiriciliği, günümüzde ya bireysel olarak ya da Ģahsın entegre bir firma ile

sözleĢme yaparak üretim yapması Ģeklindedir. Bireysel üretim sisteminde kümesi olan

yetiĢtirici, hayvan ve yem materyalini, bakım ilaç ve kontrollerini ve yetiĢtirilen ürünlerin

pazarlanmasını kendi yapar. SözleĢmeli üretim sisteminde ise üreticinin entegre firma ile

sözleĢme dahilinde, hayvan ve yem materyalinin, aĢı uygulamalarının, veterinerlik

hizmetlerinin ilgili firmaca karĢılanması ve hayvanlar kesim yaĢına geldiğinde firmaya teslim

edilmesi Ģeklinde yapılır. Günümüzde, sözleĢmeli yetiĢtiricilik sistemi daha yaygın kullanılan

bir modeldir (Kuzka, 2012).

28

Türkiye‟de Ġktisadi Kalkınma Vakfı‟nın 1965 yılında kurulması ve vakıf tarafından

uygulanmaya baĢlanan “sözleĢmeli üreticilik” modeli kanatlı hayvan yetiĢtiriciliğinin

geliĢmesine önemli katkı sağlamıĢtır (DPT, 2007).

AraĢtırma kapsamında 68 iĢletmenin tamamı etlik piliç üretiminde yaygın sözleĢmeli üretim

modeliyle üretim yapan iĢletmelerdir. Bu iĢletmelerde sözleĢmeli üretim modelinin yapısı

gereği iĢgücü yoğunluğu düĢüktür.

Vest ve Lacy (1996) çevre Ģartlarının bilgisayarlı sistemlerde denetlendiği, yemleme ve

sulamada otomasyonun kullanıldığı bir etlik piliç üretiminde, 1 iĢgücünün ortalama 8 saatlik bir

sürede160 000 adetlik popülasyon için yeterli geldiğini bildirmiĢtir.

AraĢtırma kapsamında, Ankara ve Bolu-Sakarya-Ġstanbul Bölgesinde etlik piliç yetiĢtiriciliği

yapan iĢletmelerin ortalama iĢgücü varlığı 1,32 tespit edilmiĢtir. ĠĢletmeler genelinde iĢletme

baĢına 18 108 baĢ, 1 iĢgücü baĢına ise ortalama 17 125 piliç düĢtüğü, belirlenmiĢtir. 1 iĢgücü

baĢına piliç sayısını Türkyılmaz (2006) 17 206 baĢ, Tandoğan (2014) ise 15 289 baĢ piliç

olarak bildirmiĢtir.

AraĢtırma yapıldığı dönemde tüm iĢletmeler bazında metrekareye düĢen civciv sayısı 16,6

adet/dönem olarak tespit edilmiĢtir. Tandoğan (2014) bu sayıyı Balıkesir, Bolu ve Sakarya illeri

için 17,8 olarak bildirmiĢtir. Sayın (2001) optimum yerleĢim sıklığının pencereli kümesler için

9-13,5 adet/m2 veya 15-22 kg canlı ağırlık (CA)/m

2; penceresiz-çevre kontrollü kümesler için

ise 12-22 adet/m2 veya 30-35 kg CA/m2 olduğunu bildirmiĢtir.

YerleĢim sıklığı;

Ġklim bölgesi yönünden incelendiğinde; sıcak iklimlerde yerleĢim sıklığı veya m2 ye

düĢen hayvan sayısı daha düĢüktür. Ayrıca mevsim yönünden ise; yerleĢim sıklığı yaz

aylarında daha düĢük, kıĢ aylarında daha yüksektir.

Binanın izolasyon durumu dikkate alındığında; izolasyon olmadığı veya zayıf olduğu,

ayrıca havalandırmanın yetersiz olduğu kümeslerde yerleĢim sıklığı daha düĢüktür.

Ġzolasyon durumu ve havalandırması iyi veya iyi olmayan kümeslerde m2 ye düĢen

hayvan sayısı 3 – 4 baĢ kadar fark etmektedir.

Kümes tipi yönünden incelendiğinde; klasik (pencereli) kümeslerde ve penceresiz çevre

kontrollü kümeslerde yerleĢim sıklığı oldukça farklıdır.

Kesim yaĢı veya kesim ağırlığı göz önünde bulundurulduğunda; kesim yaĢı ve kesim

ağırlığı arttıkça m2 de bakılabilecek piliç sayısı düĢmektedir. Dolayısıyla piyasanın

karkas piliç ağırlığındaki talebi broilerlerin kesim yaĢını ve yetiĢtiricinin uygulayacağı

yerleĢim sıklığını etkileyecektir.

Yem fiyatları dikkate alındığında, broilerlerde kesim yaĢı arttıkça bir dönemde elde

edilen yemden yararlanma oranı yükselmekte ve kg canlı ağırlık için kullanılacak yem

miktarı da artmaktadır. Bu özellikle yem fiyatlarında aĢırı yükselmenin olduğu

dönemde kesim yaĢı ve dolayısıyla yerleĢim sıklığını etkileyecektir.

29

Ayrıca entegrasyonda o dönemde yumurtadan çıkan civciv sayısına göre de değiĢiklik

göstermektedir (MEB 2013).

8.3.Yetiştiricilerin Sosyo-Ekonomik Özelliklerinin Değerlendirilmesi

Etlik piliç yetiĢtiriciliği yapan iĢletmelerin içerisinde, ikinci; hatta üçüncü kuĢak iĢletme

sahipleri bulunmaktadır. Birinci kuĢağın 70‟li yaĢlarda ilkokul; ikinci kuĢağın 50‟li yaĢlarda

ortaokul ve lise; üçüncü kuĢağın ise 20‟li yaĢlarda üniversiteli olduğu bir iĢletmede eğitim ve

yaĢ bağlamında kesin bir değer vermenin zorluğu da ortadadır. Ancak iĢletmelerde özellikle

eğitim düzeyinin yeni nesillerde daha yüksek olduğu bir gerçektir. Tandoğan (2014) Balıkesir

Bolu ve Sakarya illeri için yaptığı çalıĢmada ilkokul mezunu düzeyinin % 72 olduğunu

bildirmiĢtir. Ayrıca iĢletme ölçeği büyüdükçe ilk ve ortaokul mezunlarının azalarak lise ve

üniversite mezunlarının arttığını saptamıĢtır. Yeni ve Dağdemir (2011) Erzurum ili AĢkale ve

Ilıca ilçelerinde etlik piliç iĢletmelerinde ortalama eğitim seviyesini 7,63 yıl olarak saptamıĢtır.

Çobanoğlu (2000) Aydın ili kapsamında yaptığı çalıĢmada genel itibariyle eğitim seviyesinin

ilk ve ortaokul düzeyinde olgunu bildirmiĢtir.

8.4. Üretime İlişkin Teknik Sonuçların Değerlendirilmesi

8.4.1. Etlik Piliç Yetiştiricisi İşletmeler Yönünden Değerlendirilmesi

Üretim maliyetleri içinde ilk sırayı yem (%70,2) alırken, bunu sırasıyla civciv (%12,7), enerji

ve yakacak (%3,4), iĢçilik giderleri (3,4), genel idare (%2,8), bakım-onarım (%1,5), altlık

materyali (%1,7), temizlik-dezenfeksiyon (%0,4), yakalama-yükleme (%0,8) ve amortisman

(%1,6) olarak takip etmiĢtir.

Tandoğan (2014) 125 adet etlik piliç iĢletmesinin 2012-2013 faaliyet döneminde yaptığı

çalıĢmasında üretim maliyetleriyle ilgili olarak yem (%67,44), civciv (%13,81), enerji ve

yakacak (%4,59), iĢ gücü (%1,25), genel idare (%2,91), bakım-onarım (%1,41), altlık materyali

(%1,16), temizlik-dezenfeksiyon (%0,90), yakalama-yükleme (%0,68) ve amortisman (%0,59)

olarak hesaplamıĢtır.

Üretimde entegrasyonlar tarafından sağlanan yem ve civciv gibi temel girdilerde standart fiyat

uygulaması olduğundan etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerin iĢletme ölçeğine göre bir avantaj

elde etme imkânı olmamaktadır. Ancak iĢçilik, enerji, yakacak vb. diğer giderler de ölçek

büyüklüğüne bağlı olarak avantaj elde edilebilmektedir. Bu noktada 1 kg CA maliyetinin

iĢletme ölçeği arttıkça azaldığı hesaplanmıĢtır.

AraĢtırma kapsamında 2016 yılı kapsamında 68 iĢletmede kesilen hayvan sayısı toplam

1.541.274 adettir. Toplam canlı tonaj ise 4.005.354 kg olarak saptanmıĢtır. ĠĢletmelerde yemi

ete çevirme düzeyi olarak tanımlanan FCR ortalaması ise 1,70 olarak gerçekleĢmiĢtir.1 Kg

Canlı maliyeti ise 2,42 tl olarak saptanmıĢtır.

30

8.4.2. Etlik Piliç Entegrasyonları Yönünden Değerlendirilmesi

AraĢtırmada etlik piliç entegrasyonlarında üretim maliyetleri içinde ilk sırayı yem (% 61,4)

bunu sırasıyla fason bakım gideri (%15,4), civciv (%10,8), kesimhane ve navlun gideri

(%10,6), canlı piliç nakliyesi (%1,09), iĢçilik giderleri (% 0,6) veteriner hekim ilaç (% 0,4),

genel idare (% 0,55), bina ekipman bakım-onarım (% 0,5), bina ve ekipman amortisman (%5),

diğer giderler (%0,24) olarak hesaplanmıĢtır.

8.5. AHP Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi

AHP analizi kapsamında;

Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim Ġstikrarı :K1

KuĢ Gribi ve Beklenmedik Krizlerde BaĢarı:K2

Ödeme ġartları ve Kârlılık Seviyesi:K3

Mevcut Firma ġartlarınız Dikkate Alındığındaki Tutum:K4

Veteriner Hizmeti Ġlaç ve vb. Entegrasyon Hizmet Kalitesi:K5

olmak üzere 5 kriter yönünden entegrasyonların seçimi değerlendirilmiĢtir. Kriterlerin

karĢılaĢtırılması göz önünde bulundurulduğunda en önemli kriterin K1 sonra sırasıyla; K2, K3,

K4 ve K5 kriterlerinin olduğu görülmüĢtür. Özellikle Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim

Ġstikrarı:K1 kriteri, gerçekte bir entegrasyonun kuĢ gribi, makro ekonomik krizler ve Ortadoğu

piyasasında tıkanma gibi arz Ģoklarındaki kriz yönetimindeki performansını da içine alan

kapsamlı bir konudur. Mevcut olumsuz Ģartların oluĢması sonrasında entegrasyonun,

yetiĢtiriciyi bir çözüm ortağı olarak görerek sıkıntılarını hafifletme baĢarısı bu kriteri

yetiĢtiriciler yönünden en önemli kriter haline getirmiĢtir. AraĢtırmada K1 kriteri yönünden

büyük ölçekli entegrasyonların (A ve B entegrasyonları), K4 yönünden ise nispeten daha küçük

ölçekli entegrasyonların (C ve D entegrasyonları) baĢarılı olduğu saptanmıĢtır.

AraĢtırmada AHP analizinde karar noktalarındaki sonuç dağılımı birden fazla nitel ve nicel

kriter göz önünde bulundurularak en uygun tedarikçinin seçilmesi amaçlanmaktadır. ÇalıĢmada

A, B, C ve D entegrasyonları için seçim ağırlıkları sırasıyla 0,37; 0,34; 0,17; 0,13 olarak

hesaplanmıĢtır. Bu sonuç sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricilerinin mevcut stratejileri dikkate

alındığında iĢletmelerin %37‟si A, %34‟ü B, %17‟si C ve % 13‟ü D entegrasyonunu

seçmesinin stratejik olarak anlamlı olduğunu göstermektedir.

Burada A entegrasyonunun özellikle K1 kriterinde gösterdiği baĢarı onu diğerlerinden öne

çıkarmaktadır. Ancak Mevcut Firma ġartlarınız Dikkate Alındığındaki Tutum:K4 kriteri

dikkate alındığında bu seferde K1 kriteri yönünden gerektiği ölçüde baĢarılı kabul edilmeyen

entegrasyonların baĢarılı kabul edildiği tespit edilmiĢtir. SözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricisi

iĢletmeler arasında mevcut imkanları itibariyle yeterli olanaklara sahip olmayan diğer bir

ifadeyle daha iptidai Ģartlarda çalıĢan yetiĢtiricilerin K1 kriteri yönünden daha baĢarılı büyük

ölçekteki entegrasyonlara karĢılık, K4 kriteri yönünden daha baĢarılı olan küçük ölçekteki

entegrasyonlara yöneldiği görülmüĢtür.

31

8.6. Entegrasyonların Etlik Piliç Yetiştiricisi ve Tüketici İşletmelerin Stratejileri

Oyun teorisi yönünden etlik piliç yetiĢtiriciliğinde, etlik piliç entegrasyonları, sözleĢmeli etlik

piliç yetiĢtiricileri ve tüketiciler olmak üzere üç temel makro oyuncunun olması mevcut

stratejiler yönünden de 3 boyutlu bir durumu ortaya çıkarmaktadır. ÇalıĢmada etlik

entegrasyonlarını meydana getiren 4 entegrasyon sürekli rekabet halindeki mikro oyunculardır.

Entegrasyonlar aynı çatı altında hem birbirleri, hem sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricileri, hem de

tüketici (perakende toptan tüm alıcılar) arasında dengeleri oluĢturan temel oyunculardır.

Oyuncular arasında çıkar saikiyle ve karĢılıklı stratejilerin etkileĢmesiyle ortaya çıkan Nash

dengesi gerçekte, entegrasyonlar, sözleĢmeli etlik piliç yetiĢtiricileri ve tüketicilerin ortak çıkar

noktasıdır. ÇalıĢmada bu denge noktasının ortaya çıkmasına zemin hazırlayan bu saikler seçim

stratejileri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bu stratejiler entegrasyonlar, sözleĢmeli etlik piliç

yetiĢtiricileri ve tüketiciler yönünden değerlendirilecektir.

8.6.1. Entegrasyonların Stratejileri

8.6.1.1. Müşteri yelpazesi ve hacmini artırmak: Broiler iĢletmeleri mevcut riskleri bertaraf

etmek amacıyla müĢteri portföylerini ve etki alanlarını geniĢletmeye çalıĢmaktadırlar. Bundan

dolayı da daha geniĢ bir alana yayılan pazarlama ağı ve sayıları artan bayileriyle, gerek yurtiçi

gerekse yurtdıĢı pazarlarda etkin bir rol üstlenmektedirler. Belli bir lokal alanın dıĢına çıkarak

farklı bölgelere satıĢ yapan entegrasyonlar, ileride bölgesel çapta oluĢabilecek herhangi bir

piyasa istikrarsızlığına karĢı korunmaktadırlar. Burada uygulanan etkin risk yönetimi,

entegrasyonları piyasa dalgalanmalarına karĢı koruyacak emniyet supabı olarak karĢımıza

çıkarmaktadır. Özellikle ihracatın ağırlıklı olarak gerçekleĢtirildiği Ortadoğu ülkelerinde

yaĢanacak olağandıĢı durumlar ve talepte ortaya çıkabilecek oynaklıkların, entegrasyonların arz

piyasasında yıkıcı etkiye neden olması her zaman muhtemeldir.

8.6.1.2. Etlik piliç yetiştiricisi işletmeler yönünden ölçek ekonomisi: Entegrasyonlar ölçek

büyüklüklerinin avantajını göz önünde bulundurarak baĢarılı etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeleri

daha büyük ölçekte üretim için yönlendirmekte öylelikle navlun maliyetlerini düĢürmeye

çalıĢmaktadır. 5000 kapasiteli 10 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeyle çalıĢmaktansa 50 000

kapasiteli 1 etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeyle çalıĢmak entegrasyonların maliyetlerinin

düĢürülmesinde önemli bir kriterdir. Her ne kadar kümes büyüklüğü hastalık kontrolünü

zorlaĢtırsa da mevcut teknolojik alt yapı ve üst düzey biogüvenlik seviyesi bunu en aza

indirmektedir.

8.6.1.3. Entegrasyonlar yönünden ölçek ekonomisi: Kuluçkahane, yem ve kesimhane

aĢamalarının tamamını kendi bünyesine yapabilen entegrasyonlar, sektörde rekabet gücü ve

maliyet yönünden önemli avantajları elde etmektedir. Girdi maliyetlerini düĢürmek stratejisi

entegrasyonları bu maliyet kalemlerini bir araya getirmeye (entegrasyona) zorlamıĢtır.

32

8.6.1.4. Bayi toplantıları: Entegrasyonların yıllık il ve bölge bayileriyle gerçekleĢtirdikleri

motivasyon toplantıları, piyasada ileriye dönük stratejilerin belirlenmesinde ve mevcut

sorunların derinleĢerek yapısal bir hale gelmeden nispeten daha kısa sürede çözümlenmesinde

önemli rol oynamaktadır. Ayrıca bölgeler arasında daha kaliteli bir etkileĢim, iletiĢim ve

istiĢarenin sağlanması entegrasyonların baĢarısını artırmaktadır.

8.6.1.5. Promosyon: Bayiler aracılığıyla perakende marketlere soğutucu dolap, reyon vb.

promosyon uygulamaları tüketici nezdinde firmayı daha güvenilir kılmaktadır.

8.6.1.6. Markalaşma ve kurumsallaşma: Marka değeri tüketici nezdinde nispeten daha

yüksek olan ürünler perakende marketlerde daha kolay alıcı bulmaktadır. Entegrasyonların ve

bayilerin marketlere toptan satıĢ fiyatları, markalar arasında mevcut rekabet Ģartlarından dolayı

büyük farklılıklar göstermemekte, ancak kısa dönemli tek taraflı fiyat indirimleri ve markanın

imajı satıĢlarda nispeten etkili olabilmektedir.

8.6.1.7. Bölgesel hâkimiyet ve tüketici alışkanlıkları: Entegrasyonların belli bölgelerde daha

etkin bir pazarlama ağı ve daha baskın bir satıĢ seviyesine sahip olduğu görülmektedir. Ortaya

çıkan bu baskın hâkimiyet belli ölçüde entegrasyonun o bölgedeki mevcut alt yapısı, belli

ölçüde de o bölgedeki tüketici alıĢkanlıkları ve tercihiyle ilgili olduğu görülmektedir. Bu

noktada hakim bir bölgesel hakimiyet ve sadık tüketici kitlesi oluĢturmak, entegrasyonlar için

önemli ve kalıcı bir stratejidir.

8.6.1.8. Reklam: Entegrasyonlar bazen pasif reklam olarak nitelendiren, ulusal yayın ve medya

aracılığı ile marka değerini, satıĢlarını ve pazar hâkimiyetlerini artırmak amacıyla reklam

bütçesi ayırmaktadır. Bazen ise fiili reklam olarak nitelendirilen büyük bir süpermarket

zincirleriyle, yalnızca kendi markasının satılması koĢuluyla anlaĢmakta bu suretle söz konusu

market zincirine özel indirimler uygulayarak tüketiciye ulaĢmaya çalıĢmaktadır. Burada belli

bir süre yapılan bu indirimin maliyeti de tüketiciye ulaĢmanın fiili reklam maliyeti olarak kabul

edilmektedir. Bu yöntem ürünlerinin tüketici tarafından tadılmasının bir stratejisi olmaktadır.

8.6.1.9. İkili ilişkiler: Entegrasyonların satıĢ portföylerinde ikili iliĢkilerle elde edilmiĢ, önemli

talep payları olan fastfood zincirleri de bulunmaktadır. Uluslararası marka değeri olan bir

fastfood zinciriyle Türkiye ölçeğinde yapılan ve uzun yıllara dayalı bir iĢbirliği yalnızca kalite,

fiyat ve lojistikle değil, ikili iliĢkiler ve müteĢebbis kabiliyetleriyle de yakından ilgilidir.

8.6.1.10. Marka sadakati: Marka sadakati olgusu birçok endüstri alanına yayılmıĢtır. Bir

müĢteri için bir markaya olan sadakat, diğer müĢteriler arasında o müĢteriye artı değer ve

avantaj kazandırmaktadır. Firma açısından ise aynı müĢteri grubunu elde etmek için rekabet

edebilme kabiliyetini arttırmaktadır (Kumar ve Shah, 2004).

33

Kalıcı rekabet avantajı sağlamak için akademisyenler ve uygulamacılara göre marka sadakati

hiç kuĢkusuz firmalar için stratejik öneme sahiptir ve bunun birçok nedeni vardır. Ġlk olarak

sadık müĢteri, pazarlama faaliyeti giderlerini düĢürdüğü için daha az maliyetlidir. Ġkincisi

yüksek sadakat gösteren markalar için geniĢleme daha az risklidir. Üçüncüsü, marka

sadakatinin yatırımların geri dönüĢünün yüksek oranda olmasını ve dolayısıyla pazar payının

da artmasını sağlamasıdır. Dördüncüsü, markaya sadık müĢterinin, alternatifleri denemek adına

daha az nedeni olur ve bu da markayı değiĢtirme olasılığını düĢürür. Son olarak, marka sadakati

marka değerinin en önemli belirleyicisi olarak tespit edilmiĢtir (Gounaris ve Stathakopoulos,

2004).

Marka; bir isim, bir iĢaret, bir terim, bir sembol, bir dizayn veya bunların birleĢiminden oluĢan,

bir firmanın ürünlerinin veya hizmetlerinin tanınmasını sağlayan ve rakiplerinden ayıran, farklı

yönlerini vurgulayan bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Marka bir ürün veya hizmete bir

kimlik kazandırmaktadır (Kotler ve, ark.1999, Erdem ve ark.2006).

Marka tercihinin uzun vadeli ve istikrarlı olması, müĢteri ile firma arasındaki iliĢkinin marka

sadakatiyle iliĢkilidir. Marka sadakati, iĢletmelerin uzun pazar payını korumasına ve pazarlama

giderlerinin azalmasına yardımcı olmaktadır. Sadakat ne kadar derin olursa müĢterinin

devamlılığı da o kadar kalıcı olmaktadır.

8.6.1.11. Patentli ürünler, ürün farklılaştırması ve monopolcü rekabet

Etlik piliç entegrasyonları birlikte uzun yıllar stratejik partner olarak gördükleri fastfood

zincirlerine özgü ürünler geliĢtirerek büyük ölçekte alıcı konumunda olan bu firmalarla

bağlarını güçlendirmektedir. Söz konusu ARGE çalıĢmaları ile ileriye dönük çalıĢma

ihtimallerini artırmayı hedeflemektedirler.

Ayrıca entegrasyonların ürünlerini kanat, fileto, göğüs vb. Ģekillerde satmanın yanı sıra köy

tavuğu serisi nugget, Ģinitzel vb. farklılaĢtırılmıĢ ürün yelpazesi oluĢturarak da piyasada

pazarlamaya çalıĢmaktadırlar. Burada firmanın kendine özgü bir lezzet farklılığı ortaya koyma

çabası ve fastfood zincirlerine özgü ürün geliĢtirme tercihi, Monopolcü rekebet piyasasına özgü

bir stratejidir.

8.6.1.12. Lezzet kriteri

Türkiye‟den ithal edilen piliçlerin özellikle Ortadoğu piyasasında, Brezilya baĢta olmak üzere

diğer ülkelerden ithal edilen piliçlere kıyasla fiyatının yüksek olmasına rağmen lezzetli olduğu

kanaati tüketici için önemli bir kriterdir. Bundan dolayı bir entegrasyonun damak zevkine hitap

edebilmesi istikrarlı olarak satıĢlarını sürdürebilmesinde önemli bir unsurdur.

8.6.2. Etlik Piliç Yetiştiricisi İşletmelerin Stratejileri

8.6.2.1. Biyo güvenlik ve teknolojik yatırımlar: Gerek üretimde verimliliği artırmak ve

gerekse üst düzey bio güvenlik standartları sağlamak için etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler,

34

önemli bilimsel ve teknolojik alt yapı yatırımları yapmayı asli bir strateji olarak görmektedirler.

8.6.2.2. Ölçek büyüklüğü: Etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler, son 10 yılda rekabetten

kaynaklanan kârlılığı artırmak için ölçek büyütmeyi bir strateji olarak benimsemiĢlerdi.

Entegrasyonların uzun vadede daha kaliteli ve büyük ölçekte üretim yapan üreticileri tercih

edeceği düĢüncesi iĢletmeleri hem maliyetlerini düĢürmek hem de geleceğe dönük bu

stratejilerini uygulamak için ölçek büyüklüğüne yönlendirmektedir.

8.6.2.3. Pazara yakınlık ve hibe: Etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler, üretimin büyük kısmının

gerçekleĢtirildiği Marmara bölgesi ve özellikle Bolu Adapazarı çevresinde gerek iklim Ģartları

gerekse pazara ve entegrasyonlara yakınlık yönüyle avantaj sahibi olduklarını belirtirken Tarım

ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Fonu hibe desteklerinde bu bölgenin kapsam dıĢı olmasında

dolayı bir dezavantaja sahip olduklarını da belirtmiĢlerdir. Ankara‟da faaliyette bulunan etlik

piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler, üreticilerin % 60‟ı hibe desteğinin bu bölgede iĢ yapma tercihlerini

etkilediğini belirtmiĢlerdir. Her iki stratejisi burada birbirinin aksine iĢlemektedir. ĠĢletmeler

birçok parametreyi göz önünde bulundurarak kendileri için optimum kuruluĢ yeri seçimini bir

strateji olarak benimsemektedirler.

8.6.2.4. Çalışılmak istenilen entegrasyonun kesimhanesine yakınlık: Etlik piliç yetiĢtiricisi

iĢletmeler, bağlı oldukları entegrasyonların kesimhanelerine yakın olmanın entegrasyon

yönünden bir seçim kriteri olduğunu hesaba katmak zorundadırlar. Bartın ilinde üretim yapan

bir üreticinin ancak yem nakliye maliyetlerine katlanmak suretiyle entegrasyondan civciv aldığı

unutulmamalıdır.

8.6.2.5. Entegrasyon değiştirmek: Etlik piliç yetiĢtiricileri, bağlı oldukları etlik piliç

entegrasyonlarını değiĢtirmek için konjonktürün değiĢtiği dönemi beklemektedirler. Diğer bir

ifadeyle sektörde etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmelerinin sayısı arttığında, entegrasyonlar arasında

bir değiĢim daha kısıtlıyken, sektörde ihracat ve buna bağlı olarak yetiĢtiricilere talebin arttığı

bir dönemde entegrasyon değiĢtirmek daha kolaydır. Etlik piliç yetiĢtiricisi iĢletmeler için

üretim miktarında devam eden istikrar en önemli ve kalıcı stratejidir. Bundan dolayı etlik piliç

yetiĢtiricileri, entegrasyon tercihlerini K1 kriteri (Ġhracat BaĢarısı ve Uzun Vadeli Üretim

Ġstikrarı) öncelikli olmak üzere dikkate alarak belirler.

8.6.3. Tüketici Stratejileri

Tüketiciler satın aldıkları ürünlerde fiyat, kalite, marka ve lezzet kıstaslarıyla tercihlerini

belirlemektedir. Tüketiciler bu 4 kıstas arasında zihinlerinde bir kombinasyon yaparak ürünleri

tercih etmektedirler. Bu parametreler içerisinde bazı tüketiciler için, fiyat unsuru 1. öncelikli

iken, bazılarında 3., hatta 4. öncelik olabilmektedir. Tüketiciler mevcut ekonomik Ģartlarının

yanı sıra zevk ve tercihlerinin etkisiyle de kendileri için en rasyonel kararı vermeye özen

göstermektedirler.

35

Erge (2011) piliç eti marka sadakati üzerine yaptığı çalıĢmada kanatlı sektöründe müĢterilerin

ürün seçiminde büyük oranda fiyat kalite iliĢkisini gözönünde bulundurarak bir tercih

yaptıklarını ve bunu da uzun vadede memnuniyetleri ölçüsünde markaya sadakat geliĢtirerek

ortaya koyduklarını Cronbach Alpha güvenirlik analiziyle tespit etmiĢtir.

Erge (2011)‟nin çalıĢmasında tüketici yönünden kanatlı sektöründe var olan marka sadakati

tüketicilerin fiyat, kalite ve lezzet kıstaslarını bir markada stratejik bir tercih olarak kabul

etmeleriyle mümkün olmaktadır. Tüketici yönünden marka sadakati her alıĢveriĢte tüketiciyi

farklı piliç markaları arasında muhakeme yapma zahmetinden de kurtararak, tüketiciler için bir

ön kabul durumu ortaya çıkarmaktadır.

Ayrıca daha önce entegrasyon stratejileri kapsamında belirtilen lezzet kriteri sonucu

tüketicilerin Ortadoğu piyasasında ortaya çıkardığı tablo, stratejik tercihlerinin, gerçekte

entegrasyonların yabancı bir piyasada kalıcı olmalarına ne kadar hizmet ettiğini de

göstermektedir.

36

IX. LİTERATÜR

1. ARAL S (1997) Anakara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvancılık ĠĢletme

Ekonomisi Ders Notları, Ankara

2. CĠVANER EÇ (2007) Kanatlı etleri. T.C. BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı

Ġhracatı GeliĢtirme Etüt Merkezi. Ankara

3. BESDBĠR (2016) Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Derneği Ġstatistikleri.

Ankara EriĢim Adresi :http://www.besd-bir.org/istatistikler EriĢim tarihi: 10 10 2016

4. ÇEVĠKKAN N (2010) Oyun Teorisi ve Sektörel Bir Uygulama. Marmara Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul .

5. ÇOBANOĞLU F (2000) Aydın Ġlinde Etlik Piliç ĠĢletmelerinin Ekonomik Analizi Ve

Pazarlama Durumu. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek

Lisans Tezi, Aydın.

6. DPT (2007) Dokuzuncu BeĢ Yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel Ġhtisas

Komisyonu Raporu. T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı Yayın No: DPT:

2717- ÖĠK: 670.

7. ERGE A (2011) Bolu Ġli Tüketicilerinin Piliç Eti Marka Sadakati Üzerine Marka

Güveni, Marka Memnuniyeti ve MüĢteri Değerinin Etkisi. Abant Ġzzet Baysal

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master tezi, Bolu.

8. ERDEM ġ, USLU A, ve TEMELLĠ A (2006) ĠĢletmelerin Tüketici Odaklı Marka

Stratejisi. ĠTO (Ġstanbul Ticaret Odası).

9. EġĠDĠR A ve PĠRĠM L (2013 ) Kanatlı Hayvancılık Sektör Raporu. Fırat Kalkınma

Ajansı. Elazığ.

10. FELEK S, YULUĞKURAL Y ve ALADAĞ Z (2007)�Mobil ĠletiĢim Sektöründe

Pazar PaylaĢımının Tahmininde AHP ve ANP Yöntemlerinin Kıyaslanması. Makine

Mühendisleri Odası Endüstri Mühendisliği Dergisi, Cilt:18, Sayı :1, sy: 6-22.

11. FORMAN E ve SELLY MA (2002) Decision By Objectives, World Scientific

Publishing, Singapore.

12. GOUNARĠS S ve STATHAKOPOULOS V (2004) Antecedents and Consequences of

Brand Loyalty: An Empirical Study. Brand Management, 11(4), sy:283-306.

37

13. GÜNER M ve YÜCEL Ö (2007)�Konfeksiyon Üretiminde Temel Kriterlerin

HiyerarĢik Modellenmesi Ġle Üretilecek En Uygun Ürünün Belirlenmesi, Gazi

Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt:22, Sayı:1, sy 73-79.

14. ĠLHAM S (2001) Combine Game Theory And Choose Strategic Orientation Ġn

Technology Development-Ġndonesian Case-. ISAHP 2001, Berne, Switzerland, August

2-4, 2001 EriĢim Adresi: http://www.isahp.org/2001Proceedings/Papers/099-P.pdf

EriĢim Tarihi: 12 12 2016

15. KOTLER P, ARMSTRONG G, SAUNDERS J ve WONG V (1999) Principles of

Marketing. Second European Edition, Prentice Hall Europe.

16. KUMAR V ve SHAH D (2004) Building and Sustaining Profitable Customer

Loyalty For The 21 St Century. Journal Of Retailing, 80, sy:317-330.

17. KUZKA (2012) Tavukçuluk Sektör Analizi Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı. Haziran

2012.

18. MEB (2013) Etlik Piliç YetiĢtiriciliği.T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Ankara, 2013

19. KARAATLI M, ÖMÜRBEK N ve KÖSE G (2014) Analitik HiyerarĢi Süreci Temelli

TOPSIS ve VIKOR Yöntemleri Ġle Futbolcu Performanslarının Değerlendirilmesi

Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt:29, Sayı:1,

sy: 25-61

20. ÖMÜRBEK N ve TUNCA MZ (2013) Analitik HiyerarĢi Süreci ve Analitik Ağ süreci

Yöntemlerinde Grup Kararı Verilmesi AĢamasına ĠliĢkin Bir Örnek Uygulama

Süleyman Demirel Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt:18,

Sayı:3, sy:47-70

21. ÖNÜT ġ, AKBAġ S, YILMAZ G (2008) The Comparıson Of Servıce Qualıty Of

Domestıc Aırlınes In Turkey journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik

ve Fen Bilimleri Dergisi Sigma Vol./Cilt:25 Issue/Sayı:4

22. SAYIN E (2001) Yeni Tavukçuluk Bilimi. Nobel Yayıncılık 1. Basım, Isparta

23. SAATY T L (1990)�How To Make A Decision: The Analytic Hierarchy Prosess�,

European Journal of Operation Research, Vol 48, sy. 9-26.

24. SAATY T L (1980) The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting,

Resource Allocation, McGraw-Hill, sy:50-54

25. SEYHAN Ö (2009) AB Sürecinde Beyaz Et Sektörünün Ġstanbul‟daki Dağıtım

Kanalları ve Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul

26. SONER S, ONUT S (2006) Çok Kriterli Tedarikçi Seçimi: Bir Electre-AHP

Uygulaması. Yıldız Teknik Üniversitesi-Sigma Dergisi, Sayı: 4, sy:110-120

38

27. TANDOGAN M (2014) Balıkesir Bolu ve Sakarya Ġllerinde Etlik Piliç

YetiĢtiriciliğinin Ekonomik ve Ekonometrik Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi

Doktora tezi, Afyon.

28. TÜRKYILMAZ MK (2006) Aydın Ġli Broyler ĠĢletmelerinin Yapısal ve Teknik

Durumu Üzerine Bir AraĢtırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi,

17(1-2): sy:65-69.

29. VEST LR, LACY MP (1996) Broiler Production and Management. The University of

Georgia College of Agricultural and Environmental Sciences Cooperative Extension

Service Curcilar 446.

30. YENĠ A, DAĞDEMĠR V (2011) Erzurum ili AĢkale ve Ilıca Ġlçelerinde Faaliyet

Gösteren Tarım ĠĢletmelerinde Etlik Piliç (Broiler) Üretim Dalının Maliyet ve

Pazarlama Durumu. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi, Cilt:20, Sayı:(1), sy:1-8.

Yazışma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Seyfettin TUNCEL

Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi

ve ĠĢletmeciliği Anabilim Dalı

YahĢihan/KIRIKKALE

E-posta: seyfettintuncel@hotmail.com