tayyar arı.pdf

7/29/2019 tayyar ar.pdf

1/180

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2645

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1612

ULUSLARARASI LfiKLERKURAMLARI-I

Yazar

Prof.Dr. Tayyar ARI (nite 1-8)

Editrler

Prof.Dr. Tayyar ARI

Yrd.Do.Dr. Elif TOPRAK

ANADOLU NVERSTES


2/180

indekiler

nsz ............................................................................................................ vi

Realizm ve Neorealizm (Gerekilik ve YeniGerekilik).................................................................................. 2

GRfi.............................................................................................................. 3REALZMN VARSAYIMLARI VE TEMEL ZELLKLER .............................. 3REALZMN FELSEF KKENLER................................................................ 6KLASK REALZM .......................................................................................... 10NEOREALZM VE KENNETH WALTZ.......................................................... 14zet ............................................................................................................... 19Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 21Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 22

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 22Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 23

Liberalizm ve Yeni Liberalizm............................................... 24GRfi.............................................................................................................. 25LBERAL DfiNCENN FELSEF TEMELLER ............................................. 25KLASK LBERALZM VE TEMEL VARSAYIMLARI....................................... 28ULUSLARARASI LBERAL TEOR/NEOLBERALZM.................................... 29LBERALZM VE ULUSLARARASI fiBRL................................................ 32LBERALZM VE BARIfiIN KORUNMASI...................................................... 34zet................................................................................................................ 38Kendimizi Snayalm...................................................................................... 40Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 41Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 41

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 42

Marksizm ve Merkez evre Teorileri ................................... 44GRfi.............................................................................................................. 45MARKSST TEOR ........................................................................................ 45EMPERYALZM TEORLER........................................................................... 47BAIMLILIK VE MERKEZ EVRE TEORLER ........................................... 48MODERN MARKSST YAKLAfiIMLAR VE MERKEZ EVRE TEORLER ... 52Galtungun Yapsalc Emperyalizm Teorisi.................................................. 52

Wallersteinn Dnya Sistemi Modeli .......................................................... 53zet ............................................................................................................... 57Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 59Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 60Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 60


Jeopolitik Teoriler.................................................................... 62GRfi.............................................................................................................. 63

CORAFYA VE JEOPOLTK TEOR ........................................................... 63G VE JEOPOLTK TEOR ....................................................................... 64JEOPOLTK DETERMNZM VE DIfi POLTKA ......................................... 67

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

3. NTE

4. NTE


3/180

JEOPOLTK TEOR VE EMPERYALZM...................................................... 72JEOPOLTK (EVRESEL) OLASILIK ........................................................... 73JEOPOLTK DfiNCE OKULU.................................................................. 74

zet ............................................................................................................... 76Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 78Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 79Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 79


Oyun Teorisi............................................................................. 82GRfi.............................................................................................................. 83OYUN TEORSNN TEMEL VARSAYIMLARI .............................................. 83flbirlii, Ortak kar, Gven ve letiflim Faktrleri..................................... 84letiflim ve Gven Durumu........................................................................... 85

Rekabet ve Gvensizlik Durumu ................................................................. 85Ortak karlar Durumu................................................................................. 86Zt karlar Durumu...................................................................................... 86OYUN TEORS MODELLER........................................................................ 86Sfr Toplaml Oyunlar .................................................................................. 87Sfr Toplaml Olmayan Oyunlar .................................................................. 90

Tavuk Oyunu Modeli.............................................................................. 90Geyik Av Modeli .................................................................................... 92Mahkumun kilemi Modeli ..................................................................... 92

OYUN MODELLERNN DEERLENDRLMES .......................................... 95OYUN TEORSNE YNELK ELEfiTRLER................................................. 96

zet ............................................................................................................... 98Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 100Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 101Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 101


Uluslararas Sistem Teorisi .................................................... 104GRfi .............................................................................................................. 105SSTEM KAVRAMI VE SSTEM TEORSNN TEMEL VARSAYIMLARI ....... 105ULUSLARARASI SYASAL SSTEMLER.......................................................... 108ULUSLARARASI SSTEM MODELLER.......................................................... 109

G Dengesi Sistemi (Balance of Power) ................................................... 109Gevflek ki Kutuplu Sistem........................................................................... 111Sk ki Kutuplu Sistem ................................................................................. 113Evrensel Sistem.............................................................................................. 113Hiyerarflik Sistem........................................................................................... 113Birim Veto Sistemi......................................................................................... 114SSTEM TEORSNN DEERLENDRLMES ............................................... 117SSTEM MODELLERNE YNELK ELEfiTRLER......................................... 118zet ............................................................................................................... 120Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 123Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 124


Ulus lararas l iflk i ler Kuramlar - Iiv

5. NTE

6. NTE


4/180

Karar Verme Teorisi ............................................................... 128GRfi .............................................................................................................. 129

KARAR VERME TEORSNN TEMEL VARSAYIMLARI................................ 129KARAR VERME SRECNDE RASYONELLK ............................................. 131KARAR VERMEDE KfiSEL ZELLKLERN ETKS.................................... 133KARAR VERME SRECNDE ALGILAMANIN ROL ................................... 134KARAR VERME TEORSNN MODELLER .................................................. 135Kk Deifliklikler Modeli: ki Adm leri, Bir Adm Geri........................ 135Rastgele Admlar: Sarhofl Yryfl Modeli ................................................ 136Risk ve Baflarnn Hesaplanmas: Kumarbazn flas Modeli ...................... 136Kk Gruplarla Karar Verme...................................................................... 137Standart Uygulama Prosedrleri ................................................................... 138Rasyonel Politika Modeli .............................................................................. 139

rgtsel Sre Modeli ................................................................................. 139Brokratik Politika Modeli .......................................................................... 140fielale Modeli ................................................................................................ 141zet ............................................................................................................... 145Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 146Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 147Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 147


Pozitivizm ve Epistemolojik Tartflmalar.............................. 150GRfi .............................................................................................................. 151

EPSTEMOLOJK TARTIfiMALAR .................................................................. 151EMPRZM...................................................................................................... 153RASYONALZM.............................................................................................. 154PRAGMATZM ............................................................................................... 155POZTVZM ................................................................................................. 156MANTIKI POZTVZM............................................................................... 157NEOPOZTVZM VE ELEfiTREL RASYONALZM ...................................... 159POST MODERNZM, POST POZTVZM ................................................... 165zet ............................................................................................................... 168Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 170Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 171


indek i ler v

7. NTE

8. NTE


5/180

nsz

nanlmaz bir hzla deiflen ve olduka dinamik ve interdisipliner bir bilim da-

l olan Uluslararas liflkilerin nemi ve cazibesi her geen gn artmaktadr. Yer

kremizde insanl ilgilendiren hemen btn konular, ayn zamanda uluslararas

iliflkileri de ilgilendirmektedir. nk kreselleflmenin artmasna paralel olarak,

sorunlar da lke iiyle snrl kalmamakta, tm uluslararas toplumu ve halklar il-

gilendirmektedir. Bu durum, ortak zmler aramay da zorunlu klmaktadr. By-

le karmaflklaflan bir yapda, giderek artan gndemi ile uluslararas iliflkilerin rast-

gele bir bilim dal olmadn ve olaylarn, olgularn belli bir dzenlilik iinde ce-

reyan ettiini ifade etmek tek baflna yeterli deildir. Doa bilimlerinde ve dier

sosyal bilim alanlarnda olduu gibi Uluslararas liflkilerin de bamsz bir bilim

dal olarak dikkate alnabilmesi ancak bu alandaki geliflmelerin ve olgular arasn-daki etkileflimlerin belli bir dzenlilik iinde ve genelleme yapmaya uygun oldu-

unu gstermekle mmkndr. Uluslararas liflkiler ayr bir disiplin ve bilim dal

olduunu 1960l yllarda teori alanndaki youn alflmalarla kantlamfl ve bu ko-

nudaki tartflmalar sonlandrmfltr.

Uluslararas iliflkiler alannda teori konusundaki alflmalarn zellikle kinci

Dnya Savafl sonras dneme rastladn ve bu tr alflmalarn Anglo-Sakson

dnyada baflladn gryoruz. Buna ramen, alann daha ziyade Amerika mer-

kezli olarak yrtldn sylemek mmkndr. Hatta bu durum Uluslararas

liflkilere Amerikan merkezli bir sosyal bilim denmesine de yol amfltr. Teorik tar-

tflmalarla ilgili olarak, bu alflmalarn ABDnin politikalarn meflrulafltrmay ama-lad yolunda elefltiriler ska dile getirilmifltir. Btn bu elefltirilerin ne anlama

geldii, kitap okunduunda daha rahat anlafllacaktr. Benzeri tartflmalara kitap

iinde de yer verilmektedir. Bu akademik tartflmalar, disiplinin gelifliminin yeni ol-

duu gereini deifltirmemektedir. Uluslararas iliflkilerin tarihi, devletlerin ortaya

kt zamana kadar geri gitmekle beraber; yani bir anlamda insanlk tarihi kadar

eski olmakla beraber, bir bilim dal ve ayr bir disiplin olarak dikkate alnmas ok

daha yenidir. Bu durum esas olarak kinci Dnya Savafl sonras dnemde dnya-

nn giderek kreselleflmesi ve ortaya kan Souk Savafl ortamnda ABDnin artan

karlar ve ilgisi erevesinde, diplomasi ve dfl politika konularna daha profesyo-

nel yaklaflmasyla beraber sz konusu olmufltur. Ancak gnmzde ABDye zgbir bilim dal olmaktan karak, Amerikan politikalarnn da ok sk tartfllmasna

vesile olan, daha ziyade uluslararas alanda barfln korunmas ve gvenliin sa-

lanmasna odaklanan, genifl bir gndeme sahip bir bilim dal haline gelmifltir.

Uluslararas liflkiler Kuramlar-I kitab sekiz niteden oluflmaktadr.

Birinci nitede, Realizm ve Neorealizm (Gerekilik ve Yeni Gerekilik)

ele alnmaktadr. Bu erevede realizmin, uluslararas iliflkilerde, politikay g ve

kar mcadelesi olarak gren bir yaklaflmn ad olduu ifade edilmektedir. Bu

teoriye gre, uluslararas politika, znde g ve kar mcadelesi olarak tanm-

lanabilecek bir siyasal sretir. Bu ayn zamanda realizmin ya da dier adyla si-

yasal gerekiliin ilk ve temel varsaymdr. Bu teori esas olarak I. Dnya Savafl

sonras srete idealizmin temel dflncesinin ve uluslararas barfl ve gvenlii

Ulus lararas l iflk i ler Kuramlar - Ivi


6/180

salamaya dnk varsaymlarnn iflas etmesi zerine, idealizme bir meydan oku-

ma fleklinde gndeme gelmifltir. Bu nitede realizmin (siyasal gerekiliin) temel

kavramlar, siyasal gerekiliin ana varsaymlar, siyasal gerekiliin (realizmin)

felsefe ve bilim dnyasndaki temsilcileri, klasik realizm ile neorealizm (yeni ger-ekilik) arasndaki temel farklar ve benzerlikler ve realizmin gvenlik meselesi-

ne yaklaflmlar tartfllmaktadr.

kinci nitede, Liberalizm ve Yeni Liberalizm konusu ifllenmektedir. Esas

olarak birey zgrl zerinde duran ve bireyin doufltan gelen haklarnn hibir

gerekeye feda edilemeyecek kadar nemli olduunu dflnen bir aydnlanma d-

nemi felsefesi olan liberalizm, mutlakiyeti ve otoriter rejimlere karfl olup, demok-

rasiyi ne karmaktadr. Liberalizm, zgr bireylerden meydana gelen devletlerin

(demokrasilerin) oluflturduu bir dnyann daha barfll olduunu varsaymaktadr.

Karfllkl bamllk, artan demokratikleflme ve kurumsal iflbirlii neoliberalizmin

barfl ve gvenlik sorununa yaklaflmnda temel unsurlar ve aralar oluflturmakta-dr. Bu nitede, liberalizmin amalar ve hedefleri incelenmektedir. Birey zgrl-

nn ve temel haklarnn liberalizmin temelini oluflturduu ifade edilmekte; de-

mokrasinin, birey zgrlnn garanti altna alnd siyasal sistemler olduu vur-

gulanmakta; otoriter rejimlerin olmad bir dnyann daha barfll bir dnya ola-

cana iliflkin liberal dflnceler tartfllmaktadr. Ayrca, karfllkl bamlln sa-

vafllarn azalmasndaki nemi zerinde durulmakta; liberal devletler arasnda ulus-

lararas iflbirliini gereklefltirmenin daha kolay olduu gsterilmekte ve liberal te-

orilerin kurumsal iflbirliinin ve barfln tesisine iliflkin yaklaflm aklanmaktadr.

Konu, liberal dflncenin felsefi temelleri, klasik liberalizm ve temel varsaymlar,

uluslararas liberal teori, liberalizm ve uluslararas iflbirlii ve son olarak liberalizm

ve barfln korunmas ana bafllklar altnda ele alnmaktadr.

nc nitede, Marksizm ve Merkez evre Teorileri incelenmektedir. Da-

ha ziyade Marksist yazarlar veya Marksist felsefeden esinlenen bilim adamlar ta-

rafndan gndeme getirilen fikirlerin ve bu balamda Merkez evre teorilerinin

ele alnd bu nitede, ncelikle Marksizm ve temel varsaymlar zerinde durul-

maktadr. Marksizm ve merkez evre teorilerinin ortak zellii, uluslararas iliflki-

leri ve dfl politikay maddi unsurlarla ve daha ziyade siyasal ve askeri g yerine

ekonomik verilerle aklamalardr. zellikle Marksn (Marx) snf atflmas ve s-

mr yaklaflm, yeni Marksistler tarafndan dnya politikasn ve emperyalizm ol-gusunu aklarken temel referans olarak alnmfltr. Marksn kendisi emperyaliz-

me iliflkin bir kuram gelifltirmemifl olmakla beraber, ondan sonra gelen baflta Le-

nin olmak zere yeni Marksistlerin bu konuya younlafltklar dikkati ekmekte-

dir. Marks ve izleyicilerinin bir baflka temel zellii ise toplumsal iliflkileri ve dn-

ya politikasn tarihselci bir bakfl asyla ele almalardr. Bu balamda Marksist

teori ve onun temel varsaymlarn kabul eden bamllk ve merkez-evre teorile-

ri, uluslararas iliflkileri, retim aralar ve onlarn belirledii retim iliflkilerine

bal olarak ortaya kan snfsal iliflki temelinde ele almaktadr. lke iindeki

zengin/yoksul, ezen/ezilen veya daha somut ifadeyle burjuvazi/proleterya ayr-

mnn kresel anlamda karfll geliflmifl/azgeliflmifl ayrmdr. Bu nitede Marksistfelsefenin temel kavramlar tartfllmakta; Karl Marksn snf mcadelesi ve diya-

lektik tarihselciliine yer verilmektedir. Ayrca, Marksist felsefeden yola karak

nsz vii


7/180

atflma ve emperyalizm kavramlar tanmlanmakta; Marksist ve yeni (neo) Mark-

sistlerin bakfl alarndaki farkllklar aklanmakta; bamllk ve emperyalizm

arasndaki iliflkiye dikkat ekilerek merkez evre teorilerinin; emperyalizm, ba-

mllk ve atflma sorunlarna yaklaflmlar deerlendirilmektedir. nite, ana bafl-lklar halinde Marksist teori, emperyalizm teorileri, bamllk ve merkez evre te-

orileri ve modern Marksist yaklaflmlar altnda incelenmektedir.

Drdnc nitede, Jeopolitik Teoriler konusu incelenmektedir. Jeopolitik

teori, devletlerin corafi zellikleri ve dnya zerindeki konumlaryla, izledikleri

dfl politika arasnda dorudan deterministik bir iliflki kurmaktadr. Dier faktrler

sabit kalmak zere, lkenin corafyasnn dfl politikay belirledii savunulmakta-

dr. Buna gre, lkenin kara lkesi olmas ya da okyanuslarla evrili olmas veya

nemli nehirlere ve deniz ticaret yollarna sahip olmas, o lkenin dfl politikasn-

da belirleyici bir etki yapmaktadr. Dolaysyla devletler arasndaki rekabette, bu

tr corafyalara sahip olmann salayaca avantaj, nemli rol oynamaktadr. Ay-rca devletlerin dnya zerindeki konumu, devletin dfl politika gndemini ve n-

celiklerini belirlemektedir. Bu erevede, jeopolitik ve corafya kavramlar arasn-

daki iliflki, jeopolitik teorinin temel varsaymlar, jeopolitik teori ile realist (gerek-

i) teori arasndaki benzerlikler, jeopolitik teori ve emperyalizm arasndaki iliflki,

jeopolitik teorinin kendi iindeki farkllklar ve bakfl alar zerinde durulmakta-

dr. nitenin ana bafllklar, corafya ve jeopolitik teori, g ve jeopolitik teori, je-

opolitik determinizm ve dfl politika, jeopolitik teori ve emperyalizm, jeopolitik

(evresel) olaslk ve jeopolitik dflnce okuludur.

Beflinci nitede, Oyun Teorisi ele alnmaktadr. Oyun teorisi, farkl amala-

r ve karlar olan iki veya daha fazla oyuncu (aktr) arasndaki iliflkileri inceler.

Hibir oyuncu, oyunu tamamen kontrol edebilme imknna sahip deildir ve so-

nular taraflarn izleyecekleri stratejiler belirler. Her bir oyuncu ya da taraf, dier

tarafn izleyecei olas politikalar dikkate alarak politikasn ve stratejisini belirler.

Her oyunda oyuncular iin tehdit, hile, blf ve karfl blf gibi olas politikalar ve

davranfllar bulunabilir. Bununla beraber, aktrler arasndaki iliflkilerde her zaman

atflma sz konusu olmamakta, iflbirliinin mmkn olduu durumlar da gnde-

me gelebilmektedir. Bu nitede oyun teorisinin temel varsaymlar ve realizmle

iliflkisi, oyun teorisinin devletler arasndaki iflbirliine, ortak kar ve atflma du-

rumlarna nasl uyguland ve oyun teorisinin modelleri tartfllmaktadr. nite,oyun teorisinin temel varsaymlar, oyun teorisi modelleri, oyun modellerinin de-

erlendirilmesi ve oyun teorisinin elefltirisi ana bafllklarndan oluflmaktadr.

Altnc nitede, Uluslararas Sistem Teorisi, anlatlmaktadr. Siyaset bilimin-

de ve Uluslararas liflkilerde yaygn olarak kullanlan sistem teorisi, ayn zaman-

da sistem yaklaflm veya sistem analizi olarak da anlmaktadr. Sistem teorisi ve-

ya uluslararas sistem teorisi, devletler arasndaki g dalmnn ve iliflkilerin be-

lirledii ve aralarnda bamllk iliflkisi olan egemen ulus devletlerin oluflturduu

yapy inceler. Teorinin bafllca varsaym, uluslararas sistem denilen bu yapnn,

devletlerin dfl politikalarn belirlemesidir. Bu anlamda, sistem ve yap ile onun

unsurlar olan devletlerin dfl politikalar arasnda tek tarafl, tayin edici ve belirle-yici bir iliflkinin olduu kabul edilmektedir. Dolaysyla, yap ile devletlerin dfl

politikalar arasnda deterministik bir iliflki kurulmaktadr. Bu nitede, sistem kav-

Ulus lararas l iflk i ler Kuramlar - Iviii


8/180

ram tanmlanmakta, sistem teorisinin temel varsaymlar aklanmakta, uluslarara-

s siyasal sistemler ortaya konmakta ve uluslararas sistem teorisinin modelleri

analiz edilmektedir. nite, sistem kavram, uluslararas siyasal sistemler, uluslara-

ras sistem modelleri, sistem teorisinin deerlendirilmesi ve sistem teorisinin elefl-tirisi ana bafllklarndan oluflmaktadr.

Yedinci nitede, Karar Verme Teorisi incelenmektedir. Uluslararas iliflkiler-

de karar verme teorisi, uluslararas politika alannda arafltrma yrtrken, birey-

lerin ekonomik ve siyasal tercihlerinin nasl olufltuunu da inceleyen bir yakla-

flmdr. kinci Dnya Savaflndan sonra, siyasal sreci analiz eden siyaset bilimci-

ler tarafndan bu yaklaflma duyulan ilgide belirgin bir artfl olmufltur. Bu balam-

da yaplan alflmalarla, Uluslararas liflkilerde dfl politika zmlemelerinin ala-

n genifllemifltir. Uluslararas politikann anlafllmasnda karar verme yaklaflmnn

kullanlmas yeni bir olgu deildir. Modern zamanlar dikkate alndnda karar

verme sreci, sistematik bir arafltrma konusu olarak ilk defa siyaset biliminin d-flnda dier alanlarda sz konusu olmufltur. nitede karar verme teorisi ve temel

varsaymlar, karar verme srecinde rasyonelliin nemi, karar vermede kiflisel

zelliklerin etkisi, karar verme srecinde alglamann rol ve karar verme teorisi-

nin modelleri ele alnmaktadr. Bu nite, karar verme teorisinin temel varsaymla-

r, karar verme srecinde rasyonellik, karar vermede kiflisel zelliklerin etkisi, ka-

rar verme srecinde alglamann rol ve karar verme teorisinin modelleri ana bafl-

lklarndan oluflmaktadr.

Sekizinci nitede, Pozitivizm ve Epistemolojik Tartflmalar konusu ele aln-

mfltr. Bilim tarihine bakldnda, temel epistemolojik ve metodolojik pozisyonla-

rn esas olarak empirizm ve rasyonalizm olarak iki ana gruba ya da ekole ayrld-

grlmektedir. Bunlara epistemoloji olarak pragmatizm de dahil edilmektedir.

Bunlardan empirizmin, sosyal bilim alanna yansmas pozitivizm fleklinde olmufl-

tur. Pozitivizm, sosyal bilimlerin de doa bilimleri gibi empirist yntemlerle araflt-

rlabilecei ve bilginin deney ve gzleme dayand lde bilimsel olabilecei id-

diasna dayanmaktadr. Bu anlamda deerden arnmfl olma, olgusallk ve nesnel-

lik, pozitivizmin temel zellikleridir. Buna karfllk, rasyonalizm, bilimsel bilginin

deney ve gzlemden ziyade akla dayanmas gerektiini savunmaktadr. Deerden

arnmfl olma ve olgusallk gibi temel iddialara karfl kan rasyonalistler, bilimsel

arafltrmaya rehberlik eden bir n bilgiye sahip olunduunu iddia ettiinden tm-dengelimcidir. Bu nitede, empirizm ve rasyonalizm kavramlar, pragmatizmin bi-

limsel bilgi, teori ve deney gibi temel konulara yaklaflm, pozitivizmin temel var-

saymlar ve neopozitivizm yaklaflm ele alnmaktadr. nite, epistemolojik tartfl-

malar, empirizm, rasyonalizm, pragmatizm, pozitivizm, mantk pozitizm, neopo-

zitivizm ve post modernizm/post pozitivizm tartflmalarndan oluflmaktadr.

Editrler

Prof.Dr. Tayyar ARI

Yrd.Do.Dr. Elif TOPRAK

nsz ix


9/180

Bu niteyi tamamladktan sonra;Realizmin (siyasal gerekiliin) temel kavramlarn tanmlayabilecek;Siyasal gerekiliin ana varsaymlarn aklayabilecek;Siyasal gerekiliin (realizmin) felsefe ve bilim dnyasndaki temsilcilerinisayabilecek;Klasik realizm ile neorealizm (yeni gerekilik) arasndaki temel farkllklarayrt edebilecek;Realizmin gvenlik meselesine yaklaflmn aklayabileceksiniz.

indekiler

G kar Ulusal kapasite Ulusal kar G dengesi

Anarfli Uluslararas sistem Doa Durumu Alak Politika Yksek Politika

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Uluslararas liflkiler

Kuramlar-I

GRfi

REALZMN VARSAYIMLARI VETEMEL ZELLKLER

REALZMN FELSEF KKENLER

KLASK REALZM

NEOREALZM VE KENNETHWALTZ

1ULUSLARARASI LfiKLER KURAMLARI-I

Realizm veNeorealizm(Gerekilik ve YeniGerekilik)


10/180

GRfiRealizm, esas olarak I. Dnya Savafl sonras srete idealizmin temel dflncesi-nin ve uluslararas barfl ve gvenlii salamaya dnk varsaymlarnn iflas etme-si zerine ona bir meydan okuma olarak geliflmifltir. lk ortaya kmas da aslndaidealizmin elefltirisiyle bafllamfl ve zellikle II. Dnya Savafl sonras srete g-

venlik meselesinin, uluslararas sistemin ana gndemini oluflturmasyla oldukaekici hale gelmifltir. Dolaysyla Souk Savafl boyunca devam eden atflma eksen-li dnyadaki siyasal sreci ve dfl politika yaklaflmlarn aklamada baflvurulan te-mel teorik ereve realizm olmufltur.

REALZMN VARSAYIMLARI VE TEMEL ZELLKLERRealizm, uluslararas iliflkilerde, politikay g ve kar mcadelesi olarak grenyaklaflmn addr. Bu teoriye gre, uluslararas politika, znde g ve kar m-cadelesi olarak tanmlanabilecek bir siyasal sretir. Bu ayn zamanda realizmin yada dier adyla siyasal gerekiliin ilk ve temel varsaymdr.

Uluslararas Politika alannda zellikle 1940dan 1970lere kadarki alflmalarnarlk noktasn oluflturan klasik realist yaklaflmda g kavram ve ulusal g, mer-kezi bir neme sahip olmufltur. Siyasal gerekilik ad verilen realist paradigmadagerek uluslararas atflmalarn sonucunun belirlenmesinde gerekse dier devletlerindavranfllarn etkileme konusunda devletlerin sahip olduklar kapasitelerbyk birnem taflmaktadr. Realist yaklaflm benimseyen yazarlar her ne kadar devletin ka-

pasitesi ile askeri gcn zdefllefltirseler de genelde ulusal gcn elerinin askeriolmayan unsurlar da kapsadn kabul etmektedirler. Konular arasnda hiyerarfli g-zeterek, askeri konulara ve gvenlik konularna ncelik veren realist teoriler iing uluslararas iliflkileri anlamada en temel kavramdr. Uluslararas istikrarn salan-mas ve anlaflmazlklarn zlmesi de gcn kullanmyla iliflkilendirilmektedir.

Realizmin ikinci varsaym, uluslararas iliflkilerin temel aktrnn egemen ulusdevletlerolarak grlmesidir. Yani uluslararas politika ya da uluslararas iliflkiler,esas olarak, devletler arasnda gerekleflen bir etkileflim ve mcadele srecidir.Devletlerin dflnda baflka aktrlerin olup olmad zerinde durulmaz. Bu anlamdadevletlerin dflndaki uluslararas rgtler, ulusal ve uluslararas sivil toplum kuru-lufllar, ulusal ve uluslararas medya kurulufllarnn rol dikkate alnmaz.

Dolaysyla realizme gre devletler, uluslararas politikann temel aktrleridir.ok uluslu flirketler, uluslararas evre ya da insan haklar rgtleri gibi uluslarafl-

Realizm ve Neorealizm(Gerekilik ve Yeni

Gerekilik)

G: Uluslararas sistemdeaktrlerin siyasi, askeri,ekonomik kapasitelerinedayal olarak, birbirlerinindavranfllarna etki edebilmepotansiyellerdir.


11/180

r rgtler aktr olarak kabul edilmedikleri gibi; NATO, Birleflmifl Milletler gibiuluslararas rgtler de yesi olan devletlerden ayr varlklar ve egemenlikleri ol-mad gerekesiyle aktr olarak kabul edilmezler. Tek uluslararas politika aktr

olarak, otonom, egemen ve bamsz hareket edebilme yeteneine sahip siyasalvarlklar olarak grdkleri devleti kabul ederler.

Avrupada egemen ulus devletlerin douflu, Otuz Yl Savafllarn sona erdiren 1648 West-

falya Anlaflmasyla bafllamfltr.

Realizmin nc varsaym, devletlerin yekpare (btncl) yaplar olarak g-rlmesidir. Devletin btncl bir aktr olduunu varsayan realistler, devlet ii di-namikleri gz ard etmektedirler. Buna gre devletler, bir kara kutu ya da bilardotopu gibi, dfl etkilere karfl kendi karlar dorultusunda tepki gsteren yaplardr.Siyasal partiler, sivil toplum rgtleri ya da kamuoyunun dfl politikadaki etkisi gz

ard edilmektedir. Devleti oluflturan brokrasi, siyasal liderler ve kamuoyu ayr ay-r ele alnmazlar. nk; arasra bunlar arasnda grfl ayrl olsa da nihai aflama-da bunlar zlmekte ve devlet dier devletlerin karflsna tek bir politikayla k-maktadr.

Realizmin drdnc temel varsaymysa devletlerin dfl politikada rasyonel ka-rar veren birimler olarak kabul edilmesidir. Buna gre, her devlet gc oranndakarlarn maksimum klmay amalayan bir politika takip eder. Devleti rasyonelaktrler olarak kabul eden realistlere gre, belli amalar dorultusunda hareketeden devlet, mevcut kapasitesini dikkate alarak, bunlara uygun aralarla amacnaulaflmaya alflr.

Realistlere gre, uluslararas iliflkilerin ana gndemini ulusal gvenlik konular

oluflturmaktadr. Realistler iin devletin varln srdrmeye iliflkin olan ulusal g-venlik konusu yksek politika (high politics) olarak; ticari, mali, parasal, salklavb. ilgili konularsa alak politika(low politics) olarak nitelenmektedir. Realistleregre, yukarda da belirtildii gibi devletlerin amalarna ulaflmak ve karlarn ger-eklefltirmek iin kullanacaklar temel unsur gtr. Bu nedenle genelde realistleriin g mcadelesi uluslararas iliflkilerin temelini oluflturmaktadr.

Yntem asndan bakldnda realist teoriyi benimseyenlerin genelleme ve ya-rarllk zelliine nem verdikleri grlmektedir. Realistlere gre bir teoriyi olufl-turan varsaymlarn doruluu ya da yanlfll tartfllmamaldr. Tartfllmas gere-ken bu varsaymlarn gerek dnya karflsnda snanmaya uygun olup olmaddr.Buna karfllk davranflsalclar zellikle klasik realizmi bilimsellik asndan yeterli

bulmamaktadr. Davranflsalcln elefltirisi karflsnda varsaymlarn gzden geir-mek durumunda kalan klasik realizme, bilimsel bir nitelik kazandrma abasnnda etkisiyle 1970li yllarn sonunda Kenneth Waltzn 1979daki alflmasyla ne-orealizm ortaya kmfltr. Yapsal realist olarak da bilinen Waltz, realizmin temel

varsaymn insan doasna dayandrmamas ve analiz dzeyi olarak sistem ve ya-py esas almas bakmndan daha bilimsel (davranflsalc) bir teori gelifltirmeye a-lflmfltr (Buzan, 1996: 49; Forde, 1995: 144-46).

Realizmin (zellikle neorealizmin) nemli bir varsaymysa devletlerin, tek tekgvenliini salayacak bir merkezi otoritenin olmad uluslararas yapnn, anarflikolduudur. Realistler, bu yap iinde, her bir devletin kendi gvenliini kendisi sa-lamak zorunda olduunu varsayarak (kendine gvenme-self-help), dier devletlerin

de ayn flekilde davranacan ve dolaysyla her bir devletin kendi kar dorultu-sunda hareket edeceini ileri srmektedir. Realistlere gre, uluslararas yapdaki is-

4 Uluslararas l iflkiler Kuramlar-I

D K K A T

Siyasi ve askeri konular ennemli konular olarak grenrealistlere gre devletler,ulusal kar maksimumklmak iin aba gsterirler.


12/180

tikrarszlklar devletlerin gvenlii iin tehdit oluflturmakta olup, devletler olas teh-ditlere karfl destek salamak iin ittifak antlaflmalar imzalayabilirler. Ancak devlet-ler gvenlikleri iin bunlara ok fazla gvenmezler ve kendi gvenliklerini kendi-

leri salayabilecek bir gce eriflmeye alflrlar (Lopez ve Stohl, 1989: 9-10; Grieco,1995: 153; Kegley, 1995: 4-5; Stone, 1994: 449-451). Realistler (klasik ve neo realist-ler) maksimum gce ulaflmak arzusuyla hareket eden tm devletlerin birbirlerininbu tr amalarna engel olmaya alfltklarn; bunun sonucunda ortaya kan gdengesininse istikrar salayan nemli bir unsur olduunu iddia etmektedirler.

Klasik realizme gre, uluslararas sistemde merkezi bir otoritenin bulunmamas (anarflik

yap) istikrar iin hangi nlemleri gerektirmektedir?

Birka nemli noktaya tekrar dikkat ekmek gerekirse realizme gre, eer dev-let hayati karlarn gzetmede baflarsz olursa iinde bulunduu uluslararas or-

tam tarafndan acmaszca cezalandrlr. nk; realistlere gre, rasyonel bir aktrolan devlet dfl politikada maliyet unsurunu dikkate almak durumundadr. zellik-le neorealistlere gre; uluslararas anarfli devletlerin davranfllarn belirleyen nem-li bir ge olduundan, ortak karlar sz konusu olsa bile net kazan yoksa anar-fli durumu devletlerin iflbirlii yapmasn engellemektedir. Bununla beraber, tmrealistler iin uluslararas kurumlaflmann iflbirliinin geliflmesine etkisi oldukamarjinal dzeydedir (Grieco, 1995: 153).

Oysa liberallere gre, devletler mahkmun ikilemi tr bir iliflkide dahi iflbirli-i yapabilirler. Bu durumda taraflarn, karfllkl istenmeyen bir durumdan kan-malar iin iflbirlii yapmalar gerekmekte, ancak aralarnda iletiflim olmad iin,dier tarafa gvenmeleri hatta dierinin iflbirliinden kanabilecei riskini gze al-

malar gerekecektir. Byle bir durumda, iflbirliinin getirisi artrlarak ya da iflbirli-inden kanma cezalandrlarak, taraflara, iflbirliinin kendileri iin rasyonel birseim olduu anlatlabilir. Realistler, bu tr zmlerin ifle yaramayacan, bunla-rn hem maliyetli hem de etkisi zayf olan faktrler olduunu dflnmektedirler.Uluslararas anarflik yapda istikrar salayan ve devletleri iflbirliine, kurumsallafl-maya ynelten en nemli faktr, birbirlerini dengelemeye dnk davranfllardr(Stone, 1994: 452-53).

Tm realistler, i politika ile uluslararas politikay birbirinden ayrarak ele al-maktadrlar. Fakat klasik realistler, uluslararas politikay da g mcadelesi vebundan kaynaklanan g dengesiyle aklarken neorealistler, bu noktada anarflikavramna baflvurarak, anarflinin devletlerin davranfllarn belirlediini varsaymak-

tadr. Baflka bir deyiflle anarfli, gvensizlii ve belirsizlii dourmakta, bu ise taraf-lar arasndaki iliflkiyi, mahkmun ikilemi tr bir iliflkiye dnfltrd iin, olasiflbirlii giriflimlerine engel olmaktadr.

Sonu olarak drt noktada zetlenebilecek realizmin temel varsaymlarna ilifl-kin yazarlarn yaklaflmlar arasnda az ok farkllklar bulunmaktadr. Vasquez,realizmin varsaymlarn bafllk altnda toplamaktadr. 1) Devlet, uluslararas po-litikann temel aktrdr. 2) politika ve uluslararas politika ayrdr. 3) Uluslara-ras iliflkiler g mcadelesidir (Vasquez, 1998: 37). Bu erevede realizm mcade-leyi douran sebepler ve onlarn ortadan kaldrlma yollar zerinde durmaktadr.Keohane da realizmin varsaymlarn arafltrma programnn etin z (hard core)olarak niteledii noktada zetlemektedir. Bunlar: 1) devlet merkezcilik varsay-

m, 2) rasyonellik varsaym, 3) g varsaymdr (Shimko, 1992: 286-87).

51. nite - Realizm ve Neorealizm (Gerekil ik ve Yeni Gerekil ik)

SIRA SZDE

1


13/180

Son olarak realist teorinin zn oluflturan g kavramna yklenen anlamlarolduka farkldr. G kavramn en sk kullanan ve uluslararas politika analizininmerkezine yerlefltiren Morgenthau, politikay g mcadelesi olarak tanmlamak-

tadr. Morgenthauya gre g, politikann temel amacn ve herhangi bir siyasaldavranfln temel gdsn oluflturmaktadr. Bir baflka yerde de g kavramnnbir iliflki biimi ya da amac gereklefltirmek iin bir ara olduunu ifade edebil-mektedir. Kenneth Waltz ise (1992: 36) gc, bir ama olmaktan ziyade bir araolarak, devletin varln srdrmesinin ve gvenliinin salamasnn arac olarakgrmektedir. Waltza gre devletin nihai amac g deil gvenliktir ve bu nokta-da Morgenthaudan farkl dflnmektedir. Waltza gre g, devletin daha fazla g-

venlie sahip olmasnn bir aracdr.Bunun dflnda gcn ne olduu konusuna realistler aklk getirmifllerdir.

Morgenthauya gre g, bir ulusu dier uluslar karflsnda gl klan faktrlerve dorudan ulusal g olarak kabul edilen nicel ve nitel unsurlardan oluflmak-

tadr. Bunlar arasnda corafya, doal kaynaklar, endstriyel kapasite, askeri ha-zrlk derecesi ve nfus nicel unsurlar; ulusal moral, ulusal karakter, diplomasi-nin nitelii ve hkmetin nitelii ise niteliksel unsurlar oluflturmaktadr (Mor-genthau, 1970: 130-94).

Yukarda da ifade edildii gibi, geleneksel ya da klasik realistler gc bir dev-letin sahip olduu fiziksel unsurlar olarak ifade etmekte, buradan yola karak da-ha ok ulusal g ve bunu meydana getiren eler zerinde durmaktadr. Dolay-syla genelde realistlerin gcn tanm konusunda belli bir noktada birleflemedik-leri gzlense de Morgenthau ve Niebuhr gibi klasik realistler, gc, bir devletin sa-hip olduu baflta askeri ve ekonomik g olmak zere, bu kapasitelerin toplamolarak grrler. Ancak realistlerin gc, sadece fiziksel kapasite toplam olarak

grmedikleri, gcn maddi olmayan unsurlar da ierdiine dikkat ektikleri g-rlmektedir. Ekonomik ve askeri gcn dier unsurlardan ayrlamayacan kabuleden Waltz gibi neorealistler, gcn srekli deiflen ve dinamik bir yapya sahipolduuna da dikkat ekmektedir. Dolaysyla devletleri bir g skalasna (lei-ne) yerlefltirmek kolay bir ifl deildir (Senarclens, 1991: 9-10).

Klasik realizm insan doasndan hareket ederek devletin g peflinde koflma-sndan kaynaklanan g mcadelesi zerinde younlaflrken, neorealizm, uluslara-ras yapdaki anarfli olgusu zerinde durmaktadr. Bu arada realist dflnce ulusla-raras politikay devletleraras bir etkileflim sreci olarak tanr ve devletlerin budorultuda kendi askeri, siyasal ve ekonomik kaynaklarn kullandklarn belirtir.Bir ortak otorite ya da merkezi hkmetin olmad uluslararas sistemin yaps bu

haliyle anarfliktir. Bu nedenle bir taraftan uluslararas yapda srekli bir dzeninbulunmamas, dier taraftan devletlerin farkl karlara sahip olmalar savafllara yolamaktadr. Uluslararas sistemin anarflik yapsnn yol at korku ve gvensizlik,uluslararas iliflkilerin temelini oluflturmaktadr. G unsuru hem klasik realizmdehem de neorealizmde ana unsur olmaya devam etmektedir.

Neorealistlerin, klasik realistlerin alak politika olarak nitelendirdikleri iktisadi konula-

r gndeme taflmalarnn nedenlerini dflnnz.

REALZMN FELSEF KKENLERXX. yzyl realizminin ortaya kflndaki felsefi geri plan dikkate alndnda bu-

nun eski Yunana kadar gtrlebilecei grlmektedir. M. 5. yzylda (M 471-400), yaklaflk Platonla ayn dnemde yaflayan Thucydides, Helen dnyasna haki-


Klasik realistler gculuslararas politika ve dflpolitikann bafllbaflna biramac olarak grmekteykenneorealistler gc devletintemel amac olan hayattakalma ve varln srdrmeamacn gereklefltirmeyeynelik bir ara olarakdeerlendirmektedir.

SIRA SZDE 2


14/180

miyet konusunda aralarnda rekabet bulunan Atina ve Sparta kent devletleri ara-snda 424te patlak veren Peloponezya Savafllar srasnda bir Atina generali olarakTrakyada grevliydi. Fakat flehrin Sparta tarafndan alnmasna engel olamad

iin yirmi yl srgne mahkm edilmiflti. Thucydides bundan sonraki zamann sa-vafl izleyerek, gzlemlerde bulunarak, ve taraflarla grflerek geirmifltir. Savaflnbtn nedenlerini, taraflarn motivasyonlarn, liderlerin politikalarn inceleyerekgemiflten gelecee aktarlabilecek dersler karmay amalamflt (Viotti ve Kaup-pi, 1993: 37-38).

Thucydidese gre savafln nedeni Atinann glenmesinin Spartada yarattkuflku ve gvenlik kaygsyd. Dolaysyla g dengesindeki bozulma kuflkuyla bir-leflince, savafl iin yeterli sebep de oluflmufltu. Sparta, Helen dnyasndaki egemenkonumunu kaybetmek endiflesine kaplmfl ve gcn artrmaya, bunun iin itti-faklar oluflturmaya dnk karfl nlemlere baflvurmufl, Atina da buna ayn flekildekarfllk vermiflti. Thucydidesin alflmasnda silahlanma yarfl, ittifak, caydrma,

g dengesi ve strateji gibi alflk olduumuz pek ok kavrama rastlamak mmkn-d (Viotti ve Kauppi, 1993: 38; Forde, 1992: 374).Aslnda Thucydides, savafla baflvurmay ve emperyalizmi meflrulafltrmaktayd.

Spartann Atinaya saldrmasn Atinann glenmesine balayarak, ortaya kankorku ve kuflkunun saldry kanlmaz bir davranfl haline getirdiini ifade etmek-teydi. Hukuksal anlamda Sparta ve mttefikleri anlaflmalar ihlal eden taraf olmak-la beraber, realizmin ilk temsilcisine gre asl sorumlu, Atinann glenmesi veonun yol at korkuydu. Bylece moral ve hukuksal ilkeler dfllanarak zorunlu-luk ve gereklilik gibi kavramlarla devletlerin politikalar aklanmaya ve meflrulaflt-rlmaya alfllmaktayd. nk; Thucydidese gre Sparta, anlaflmalar ihlal etme-

ye zorlanmflt. Adalet ve insanlk gibi kavramlar, devletin kar, zorunluluklar kar-

flsnda gereksiz ve lkst (Forde, 1992: 374, 382-83).Yaklaflmlaryla realizmin dflnsel temelinde nemli bir yeri olan, bir talyan

siyaset felsefecisi olan Niccolo Machiavelli(1469-1527) ise ayr ayr kent devlet-lerine blnmfl olan XVI. yzyl talyasnda yaflamfl olup, Floransa Cumhuriye-tinin 1512de yklmasna kadar brokrat ve diplomat olarak grev yapmflt. G-cn nasl kazanlaca, nasl korunaca ve nasl srdrleceine iliflkin el kitabniteliinde olan Prens adl alflmasn Floransa yneticisi olan Lorenzo di Mecci-niye atfen yazmflt.

Rnesans talyasndaki yoz uygulamalar kaleme alan yaptta, o gnk dflkahlaksal uygulamalara felsefi aklama getirmekte, kitleler zerinde g kazanmay

ve srdrmeyi amalayan devlet adamlarna, uygulamalarnda yol gsterecek bir

klavuz sunmaktayd. Bu nedenle ama arac aklar diyen bir felsefi anlayfl tem-sil eden Machiavellizm bazlarna gre yz kzartc bir terimdir. Eer bir insanen yksek politik erki (gc) kazanmay baflaracaksa o zaman, bunu nasl kazan-dnn pek nemi olmayacaktr. nk; aldatlmalarna izin veren kitleler, o za-man, egemenlerine boyun eip sayg gstereceklerdir. Biricik (tek) gnah politikerki ele geirmeyi baflaramamaktan oluflur. nk; baflaramayan kifli yok edilebi-lir (Sahakian, 1995: 116). Machiavelli, tpk modern felsefeci Nietzche gibi, gcebafll baflna bir ama olarak hayranlk duydu ve onu ahlaksal llere ya da etikunsurlara baklmakszn kazanlacak bir fley olarak grd.

Machiavellinin alflmasnda g, g dengesi, ittifak ve karfl ittifak oluflumuve kent devletleri arasndaki atflmalarn nedenleri zerine ilgin dersler bulun-

maktadr. Machiavelli, prensin iktidarn srdrebilmesi iin, iten ve dfltan gele-cek tehditlere karfl koyabilecek gce sahip olmas gerektiini ortaya koymakta-


Niccolo Machiavelli(1469-1527)


15/180

dr. Devlet gvenliinin esas alnd Machiavellide, prensin bu konuda ncelik-li bir sorumluluk sahibi olduuna dikkat ekilmektedir. ki tr ahlak anlayfl ze-rinde duran Machiavelliye gre, biri bireysel ahlak (bu kiflinin kendini korumas-

na yneliktir ve dinsel bir taraf bulunmaktadr) dieriyse prensin devletin kar-larn ve ulusal gvenlii korumasna iliflkin ahlaki sorumluluudur. Bunlar ara-snda bir atflma olduunda prensin ikinciyi tercih etmesi sorumluluk ahlaknnbir gerei olarak dflnlmektedir. Bu nedenle iyi ynetici, sorumluluk ahlakdorultusunda hareket eden, devletin bekasn salayan yneticidir. Klasik an-lamda iyi ve ahlakl biri olsa bile, bu noktada becerikli deilse ktdr (Viotti veKauppi, 1993: 39).

Machiavelliye gre bir prens iyi yrekli, sadk, insancl, namuslu ve dindar g-rnebilir; hatta gerekten yle de olabilir; fakat gerektiinde tam tersini yapabil-meye hazr olmaldr. Ancak, bir prensin, eer bir de yeni prens olmuflsa bunlar

yerine getirmesi, bunlarn tersini yapmasndan daha zordur. Bir prensin esas gre-

vi, devlet erkini elinde tutmak olduuna gre bu meziyetleri (insanlar vgye de-er klan tm bu fleyleri) yerine getiremez. nk; devleti elinde tutmak iin sksk verdii sze karfl, iyilikseverlie karfl, insanla karfl, dine karfl davranmakzorunda kalr (Machiavelli, 1994: 110).

Demek ki prens, merhametli, dindar, namuslu, insancl grnmelidir; fakat mutla-

ka byle olmas gerekmez. Prenslerin eylemlerini yarglamak sz konusu olduunda

aralara deil amaca baklr. O halde, bir prens, ama olarak devletin ele geirilme-

si ve elde tutulmasn seerse o zaman, aralar hep vgye deer bulunacak ve her-

kese vlecektir. Prensin dilinde barfl ve sadakat gibi szckler eksik olmamaldr;

bu szcklerin dflman bile olsa; nk halk grdne inanr; gerei ise pek az

kifli fark eder (Machiavelli, 1994: 111).

Machiavelliye gre, devletin varln srdrme ve hayatta kalma amac diertm amalarnn nnde gelir. Moral, ideolojik ve dier tm amalar bu amaca g-re ikinci derecededir. Machiavelli de XX. yzyl realizmi gibi ulusal kar ncelik-li grmektedir. Machiavelli ayn zamanda Thucydides gibi devletin ve devlet ada-mnn uluslararas politikann gereklerine gre hareket edeceini varsaymaktadr.

Realizmin felsefi kkenine ve dflnce dnyasndaki geri planna bakarkenThomas Hobbesin katks gz ard edilemez. Liberal felsefenin ortaya kmasn-da ve temellerinin atlmasnda John Locke ne ise realizmin temel felsefesinin orta-

ya konmasnda da Thomas Hobbes ok nemlidir. Her ikisi de Toplumsal Szlefl-me kuramlaryla, realizmin ve liberalizmin ana erevelerini ortaya koymufllar ve

sz konusu teorilerin zerinde ykselebilecei salam bir temel oluflturmufllardr.Bir ngiliz siyaset felsefecisi ve soylu bir ailenin mensubu olan Thomas Hobbes

(1588-1679), Oxfordu bitirdikten sonra yazmaya bafllamfltr. 1641de hkmetinkendi aleyhine alflt sulamas yznden lkeyi terk ederek bir sre Fransada

yaflamfl, ancak 1651de, cumhuriyeti rejime sadakat sz vererek ngiltereye ge-ri dnmfltr. Machiavellinin Prensi gibi, Hobbes da Leviathan, II. Charlesmemnun edecei umuduyla yazmflt. alflma 1651de Londrada basld. Kilisenindevlete bal olmasn savunmufl olsa da yurttafllar iin, barfl ve gvenlik sala-

yamayan tm hkmetlerin deifltirilmesini savunduu iin sz konusu alflmaHobbesun beklentisinin tersine Charles rahatsz etmifltir (Sahakian, 1997: 120; Vi-otti ve Kauppi, 1993: 40).


Thomas Hobbes

(1588-1679)


16/180

Hobbesun nl eseri Leviathan, siyaset alannda ilk genel teori olarak kabuledilmektedir. Machiavelli gibi Hobbesun da insann doasna yaklaflm olumsuz-dur. Aslnda Hobbesun devlet retisine iliflkin grfllerini ortaya koyarken Thucy-

didesten de etkilendii grlmektedir. nsan yaps olabildiince karcdr. Bun-dan dolay ister istemez insanlar birbirinin dflman olur ve herkesin herkese kar-fl savafl durumu (Latince: bellum omnium contra omnes) bafllar. Bu durumda in-san insann kurdudur (Latince: homo homini lupus). Ancak genel bir gvensizlikoluflturan bu durum, insann ana gds olan kendi varln korumay istemesineaykrdr, bu bakmdan ok tehlikelidir. Bu varln koruma gds, insanlar birszleflmeyle ellerinde bulunan gce baflvurma yetkisinden bir devlet adna vazge-meleri ve onu bir egemene devretmelerine yol amfltr. Bylece bir szleflmeyledevlet kurulmufl ve doa durumundan yurttafllk durumuna geilmifltir (Gkberk,1974: 293).

Esas olarak i politika zerinde durmufl olmakla beraber, Hobbesun kard

ilkeler uluslararas iliflkilere de uygulanabilecek niteliktedir. Yukarda ifade edildi-i gibi, Hobbesa gre insanlar bir toplum haline gelmeden nce doa durumun-da yaflamaktayd. Doa durumu(state of nature) herkesin herkesle savaflt; kufl-ku, korku ve fliddetin sz konusu olduu olduka gvensiz bir ortamdr. Bu du-rumdan kurtulmak iin insanlar, her trl yetkilerinden vazgeerek, bunlar Levi-athana (devlet otoritesine ya da egemen otorite) devrederek commonwealth(devlet)oluflturdular. Gerekten byle toplum ve devlet ncesi bir dnemin olupolmad kuflkuludur. Ancak, oluflturulan bu kurgu hipotetik olmakla beraber ger-ekten bir doa durumu olsayd insanlarn baflka trl hareket etmeyecekleri var-saymna dayanmaktadr. Hkmet otoritesinin olmad bir ortamda dzendensz edilemeyecei gibi, dzenin olmad anarflik bir ortamda bilimsel ilerleme,

uygarln geliflmesi ve bunlarn sonularndan insanln yararlanmas gibi fleylerde mmkn olmayacakt (Knutsen, 1992: 88-89; Viotti ve Kauppi, 1993: 40-41).

nsanlar srekli korku iinde yafladklar bu doa durumundan kurtulmak iinaralarndaki bir szleflmeyle tm yetkilerinden (egemenliklerinden) vazgeerekcommonwealthi olufltururlar. Commonwealth, tm yetkileri kullanan egemenin(leviathan) bu konuda kimseye hesap vermek durumunda olmad ve snrsz,mutlak egemenlie sahip olduu bir duruma iflaret etmektedir. Bir toplumsal sz-leflme bir tr yurttafllar yasas olarak, karfllkl anlaflma yoluyla tm kiflilerin zgr-lklerini snrlar.

Realizmin temel varsaym olan ve Hobbes tarafndan da benimsenen insanndoal ktl ve gnahkrl onun bu doal ktlnn snrlanmasn gerek-

tirdiinden bir stn otoritenin varl gerekir. Dolaysyla devletin olmamas ya daherhangi bir flekilde yklmas halinde toplum yeniden savafl durumu olan doadurumuna geri dner ve tekrar bir stn otorite karr.

Hobbes, doa durumunda her insann birbiriyle savafl durumunda olduunu,bir stn otoritenin olmadn ve doa durumunun devam ettii varsaylan ulus-lararas sistemde de, her devletin birbiriyle savafl halinde olduunu ve dolaysylasistemin anarflik bir zellie sahip olduunu varsaymaktadr. Mahkmun ikilemimodelindeki mahkmlar gibi, her devlet dfl dnyadan izole olmufl gibidir. Niyet-leri hakknda bilgi sahibi olmad dier devletlere karfl kuflkuyla yaklaflmakta vekararlarn kendi mantna dayandrmaktadr. stn otoritenin olmad yerde s-tn ktln hkm sreceini varsayan Hobbesa gre, insanlar byle bir or-

tamda sadece glerine gvenebilirler.


Hobbes, Yurttafl zerine veLeviathan adlalflmalarnda ortayakoyduu gibi insananaturalist bir antropoloji ile

yaklaflr. nsann kendivarln ayakta tutma vesrdrme gdsnn tmeylemlerini belirlediinisavunur.


17/180

Realizmde doa durumu, hangi ynleriyle uluslararas sisteme benzetilmektedir?

KLASK REALZMYukarda ortaya konmaya alfllan temel varsaymlar ve felsefi geri plan aslndahem realizm (klasik realizm) iin hem de neorealizm (yeni gerekilik) iin geer-li olan ana varsaymlar ve dflncelerdir. Ancak bunlarn dflnda sadece klasik rea-lizme ya da neo realizme zg varsaymlar da bulunmaktadr.

G ve kar politikann odana yerlefltiren ve ona merkezi bir nem atfedenrealizmde gcn bafll baflna bir ama gibi grndn sylemekte yarar vardr.Zira devletler g ve kar peflinde koflan siyasi yaplar olarak grlrken ulusla-raras politikada da g ve kar mcadelesi olarak tanmlanmaktadr. Oysa g,neorealizm (yeni gerekilik) iin ama olmaktan ziyade gvenlie ulaflmak iinbir ara olarak grlecektir.

Klasik realizmde devletlerin doasyla insan doas arasnda dorudan iliflki ku-rulmaktadr. Buna gre, devletlerin doas, insanlarn doasndan ayr tutulamazve dolaysyla devletlerin bencil ve karc olmalar, onlar oluflturan insanlarn do-asndan kaynaklanmaktadr. Devletin doasn ve dolaysyla politikann doasnanlamak iin insan doasna bakmak gerekir.

Dolaysyla realizme gre, insan unsurunun uluslararas politikaya ynelik nem-li sonular bulunmaktadr. Dier bir deyiflle insan unsuru, liberal ya da idealist yak-laflm ve teorilerden farkl bir boyutta ele alnmaktadr. Realistler insann kt, g-nahkr, karc, saldrgan ve iliflkilerinde gc n plana karan olumsuz bir doa-

ya sahip olduunu dflnmektedirler. zellikle klasik realizm, uluslararas politika-y insan doasyla aklamaktadr. nsana ynelik deerlendirmesi olduka negatif

olan realizme gre, insan doufltan kt, agzl ve hrsldr. Uluslararas politika-y insan doasna bakfllaryla uyumlu flekilde aklayan savafl sonras realistler Mor-genthau ve Niebuhr, tpk bireyler gibi devletlerin de dfl politikada g ve kar pe-flinde olduklarn belirtmifllerdir. Srekli kapasitelerini artrma gdsyle hareketeden devletler, imknlar lsnde dierlerini egemenlikleri altna almaya alflr-lar. Dolaysyla byle bir yapda savafl ve atflma olaan hale gelmektedir.

Realizme gre devlet adamn ynlendiren faktrler korku, kuflku, gvensizlik,gvenlik ikilemi, ne kavuflma, saygnlk ve kar gibi unsurlardr. zellikle bun-lar arasnda korku ve bunun yol at gvenlik ikilemi devletleri savafla zorlayannedenlerin baflnda gelmektedir. Kald ki realistler dier bir devletin (eer ki bu ay-n zamanda potansiyel bir dflmansa) glenmesine seyirci kalmaktansa onu nle-

mek iin savafla baflvurmay meflru saymaktadr. Bunun en nemli rnei Thucy-didesin alflmasnda grlmektedir. Thucydides Atinann glenerek g denge-sini bozma olaslna karfl, Sparta ve mttefiklerinin savafla baflvurmasn bir zo-runluluk olarak grmektedir. nk; bu anlayfla gre vcudun herhangi bir yerin-de varl anlafllan bir tmrn henz kkken ortadan kaldrlmas ne kadar ge-rekliyse bu da o kadar gereklidir. Bu yaklaflma Machiavellide de rastlanmaktadr.Machiavelli de hakl ve haksz savafl gibi kavramlar zerinde durmamaktadr. Bukavramlar ayn zamanda saldr ve saldrgan kavramlarn da tanmlamay gerekti-rir ki realizm bunun zerinde durmay gerekli grmez. Eer bir savafl, ulusal ka-rn korunmas iin gerekliyse yaplmaldr. Kendini savunma kavram olduka ge-nifl bir erevede ele alndndan realizmde emperyalizme meflruluk tannmakta-

dr. Zira tehdit aka alglanabiliyorsa karfl tarafn saldrsn beklemeye gerekyoktur, byle bir savafl gereklidir ve meflru kabul edilmelidir (Forde, 1992: 375-76).


SIRA SZDE3


18/180

Realizme gre, politikaclar ahlaki ltlerden ziyade temelinde kar ve gcnmaksimum klnmasn ngren siyasal kriterlere gre davranrlar. dealist yakla-flm politikann ahlaki standartlara uymas gerektii zerinde dururken realistler,

soyut nitelikli ahlaki standartlarn siyasal eylemlere uygulanamayacan ileri srer-ler. nk; karar verici durumundaki devlet adam, ulusal evreden farkl olarak,gerek bir merkezi otoritenin, gerek tam anlamyla devletleri balayc hukuki yap-trmlarn, gerekse btn devletlerce kabul edilmifl ilkelerin bulunmad bir ulus-lararas evrede faaliyet gstermektedir. Ayrca uluslararas alanda geerli olanstandartlar, ulusal dzeyde bir bireyin davranfllarn ynlendiren standartlardan daolduka farkldr. Realistlere gre, devlet adam, devletin karn gzetmek zorun-da olduundan, bireysel iliflkilerinde uyduu ahlaki standartlara ou zaman uy-mayabilir. Zira devlet adam, ncelikle ulusal kar gzetmek ve devleti dfl tehdit-lerden ne pahasna olursa olsun korumak zorundadr. nk; merkezi bir otorite-nin bulunmad bir uluslararas ortamda, sonucu belirleyen her zaman devletin

gc olmaktadr. Bu nedenle devrimci, yaylmac ya da revizyonist davranfllara sksk rastlanan bir uluslararas sistemde devleti dflmanlarndan korumak zorundaolmas, devlet adamn uygar bir toplumda bireyler ve gruplar arasndaki iliflkiler-de hakim olan ahlaka aykr ya da irkin olarak kabul edilen birtakm yntemleribenimsemek durumunda brakmaktadr.

Morgenthauya gre, devlet, ulusal kar peflinde koflarken bireysel iliflkilerdegeerli olan ahlki ilkeleri gzetmez. kisinin birbirine karfltrlmamas gerekir.Devlet adamnn ncelikli sorumluluu ulusal devletin varln korumaktr veonun yapmas gerekenler bu noktada bir vatandafl olarak bireysel iliflkilerinde dik-kate ald ahlki ilkelere ters dflebilir. Bireyler, zgrlk ve adalet gibi evrenselmoral ilkeler uruna kendilerini feda etme hakkna sahip olduklar halde devlet

adamlarnn geleceklerinden sorumlu olduklar insanlar adna bunu yapmaya hak-lar yoktur. Dolaysyla ahlaklara gre aykr grlebilecek birok uygulama dev-let adam iin gerekli bir davranfl olarak grlebilmektedir. nk; devlet ya dadevlet adamn ynlendiren unsur, moral unsurlardan ziyade devletin kar iin

yaplmas gerekenlerdir. Bu gereklilik ve zorunluluk unsuru amaca ulaflmak (gdengesini korumak ya da varln srdrmek) iin kullanlan aracn ahlaki kriter-lere gre deerlendirilmesini engellemektedir (Forde, 1992: 374-76).

Morgenthauya gre, devletler yine de kendi politikalarnn ahlki, dier bir de-yiflle evrensel moral ilkelere uygun olduunu ileri srme eilimindedirler. Bazlarise bunu hukuki ya da dini ilkelerle badafltrmaya alflr. Hatta bu flekilde tanm-lanan dfl politikalara sahip devletlerin zamanla aflrlklara gittikleri olmufltur. Bu-

na karfllk, siyasal gerekilie (realizm) gre, dfl politikalar gcn kar olarak ta-nmland bir ereveye oturtulduunda hem daha iyi anlafllacak hem de devlet-leri bu tr siyasal ve moral aflrlklardan koruyacaktr. Bu yapldnda dier ulus-lar tpk kendi ulusumuz gibi yarglayabilir ve dier uluslarn karlarna sayglpolitikalar gelifltirme yetenei kazanabiliriz.

Morgenthauya gre ahlakn ve siyasetin alanlar ayrdr ve bunlar birbirine ka-rfltrlmamaldr. Siyaseti ve siyasal olan tanmlarken siyasal bir dil kullanlmaldr.Morgenthauya gre, siyasetin dili karla ilgili olmaldr. Dier bir ifadeyle Mor-genthauya gre iktisatlarn, hukukularn ve ahlklarn kendi alanlarnda yap-tklar gibi, siyasal alann da kendi baflna bamsz olmas gerekir. Devletin her-hangi bir politikas hakknda iktisat, sz konusu politikann toplumun refahn

nasl etkilediini, hukuku hukuksal kurallara uygun olup olmadn ve ahlk bi-limci moral ilkelere uyup uymadn arafltrrken realist (siyasal gereki) ayn ola-



19/180

y g olarak tanmlanan kar asndan dflnr. Yani bu politikann, devletin g-cn ne ynde etkiledii konusu zerinde durur. Bununla beraber, siyasal gerek-i ayn zamanda siyasal olmayan dflnce standartlarnn farkndadr ve onlar bir

tarafa brakmaz, fakat siyasal olmayanlarn siyasal olaylar zerinde kendilerini em-poze etmelerini de kabul etmez ve siyasal olmayan standartlar bu noktada siyasalolanlara baml klar.

Geleneksel realizm ya da klasik realizm gibi adlarla anlan XX. yzyl realizminin geliflme-

sine nclk eden yazarlarn baflnda Edward Carr ve Hans Morgenthau gelmektedir. Ken-

neth Waltz ise, neo realizmi gelifltirmesi asndan, adndan en fazla sz ettiren realistler-

dendir. Bunlarn dflnda Nicholas Spykman, John Herz, Raymond Aron, Arnold Wolfers ve

Norman Graebner gibi realizme nemli katklarda bulunan baflka yazarlar da bulunmak-

tadr. Kuramn Henry Kissinger, Zbigniew Brzezinski ve Brent Scowcroft gibi siyaset dn-

yasndan da temsilcileri de vardr.

Edward H. Carr, Uluslararas liflkiler alannda temel klasikler arasna girmifl bu-lunan Yirmi Yln Krizi: 1919-1939 (The Twenty Years Crisis) adl alflmasndaII. Dnya Savaflna giden sreci analiz ederken savafln nedenleri zerinde durmak

yerine, genel bir kritiini yaparak daha belirgin nedenler zerinde durmay tercihetmifltir. Carr, 1919 tarihli Versay Antlaflmasnn zerinden henz yirmi yl geme-den savafln kfln hayretle karflladn belirterek geleneksel idealist yaklaflmfliddetle elefltirmektedir. I. Dnya Savaflnn korku, endifle ve gvensizlikten kay-naklandn belirterek dier realist yazarlar gibi o da g unsurunun nemi ze-rinde durmaktadr (Viotti ve Kauppi, 1993: 43-44). Carr, ilk baflta gvenlik endifle-leriyle ve meflru savunma amacyla bafllayan I. Dnya Savaflnn bir sre sonra sal-

dr savaflna dnfltne dikkat ekerek, nce savunma amacyla savafla girmiflolan Avrupa devletlerinin de bir sre sonra baz topraklar ele geirmek amacylahareket etmeye baflladklarn ifade etmektedir. Zaten, Thucydidesin Atina-Spartasavaflnda da tpk byle olmufltur. Carr, kendisinin topyaclk olarak adlandrdidealist teorilerin acmasz bir elefltirisini yapt alflmasnda, deer ve g unsur-larnn, topya ve gereklik gibi birbirinden farkl kavramlar ve olgular olduunuifade etmektedir.

Carra gre, politika etiin deil, etik politikann bir fonksiyonudur. Etii dahancelikli gren idealistlere (liberallere) gre, bireyin grevi toplumun genel yara-rna tabi olmak ve kendi karn toplumun kar iin feda etmektir. Bunlara gre,bireyin kendisi iin iyi olan, her zaman toplum iin iyi olana tabidir. Sadakat ve fe-

dakrlk bu bakfl asna gre vazgeilmez kavramlardr ve birey iin kendi ka-rnn nnde gelmelidir. (Carr, 1972: 33).

topyaclarn (liberallerin veya idealistlerin) karlarn uyumu doktrinini elefl-tiren Carra gre, idealistlerin bylece kendi karlarn, dnyann geri kalanna ka-bul ettirmek amacyla bilinli ya da bilinsiz bir flekilde evrensel kar ad altndagizlediini ileri srmektedir. nsan doas gerei kendi iin yararl olduuna inan-d bir fleyin dierleri iin de yararl olduuna inanr. Hatta baz zel karlarngizlemek iin flk maskeler bulur. lke iinde sk sk kullanlan kamusal yarar te-orilerinin benzerlerine uluslararas iliflkilerde de sk sk rastlanr. Carra gre idea-list mutlak bir standart gelifltirmeye heveslidir. Fakat bunu yaparken kendi kar-nn dnyann kar olduunu aka sylemez. nce Dnya iin iyi olann kendi

lkesi iin de iyi olacan savunur; arkasndan da bu argman tersine evirerekkendi lkesi iin iyi olann dnya iin de iyi olduunu syler. Bunun tarihte yn-


karlarn uyumu doktrininegre, birey kendi kar iinalflrken toplum kar iinde alflmfl olur. Kendikar peflinde koflan devlet,uluslararas toplumunkarna da alflmfl olur.

D K K A T


20/180

la rneinin bulunduuna iflaret eden Carr, ABD Baflkan Woodrow WilsonunAmerikan politikasyla evrensel adaletin ayn olduuna inandn ve Amerikan -karlarn insanlarn genel karlar gibi sunduunu belirtmektedir. Carr, ngilizce

konuflan milletlerin kendi karlarn, insanolunun iyilii kisvesi altnda gizlemek-te usta olduklarn ve bu tip bir ikiyzlln Anglo Sakson aklna has bir zellikolduunu belirtmektedir (Williams, Wright, Evans, 1996: 259-263).

dealizmi topya olarak niteleyerek ar flekilde elefltiren Carrn at yoldangiderek kendini bir realist teori gelifltirmeye adamfl olmasndan dolay XX. yzylrealizminin asl babas saylan yazar Hans J. Morgenthaudur. Hans J. Morgentha-uya gre, dnya rasyonel bir bakfl asyla kusurlu ve noksandr. Bunun nedeniise insann doasnda aranmaldr. nsan kt, gnahkar ve iliflkilerinde kar vegc n plana alan bir doaya sahiptir. Dnya, insann doasnda var olan bu g-lerin bir yansmasndan ibaret olduundan, dnyay dzeltmek ve gelifltirmek iinbu glere karfl kmak yerine bu glerle birlikte hareket etmek gerekir. Byle

bir dnya, ister istemez atflan karlar dnyas olacak, moral ilkeler hibir zamantam olarak gereklefltirilemeyecek, olsa olsa, geici kar dengelerinin ve her an y-klp bozulabilecek zmlerle giderilmifl atflmalarn glgesinde oluflan bir dn-

ya elde edilebilecektir. Morgenthau, realist yaklaflmn ve siyasal gerekiliin altilkesi zerinde durmaktadr (Morgenthau, 1970: 2-14).

Bu ilkelerden birincisi, genel olarak toplum gibi, politikann da kkleri insandoasnda bulunan objektif yasalarca ynetildiine inanlmasdr. kincisi, siya-sal gerekiliin hareket noktasn g olarak tanmlanan kar kavramnn olufl-

turduudur. nc olarak, siyasal gerekilie gre, kar kavram gerekten depolitikann zdr ve zaman ve mekana bal deildir. Drdncs, Morgenthau,evrensel moral prensiplerin devletlerin dfl politikadaki eylemlerine aynen uygulan-

masnn mmkn olmadn belirtmektedirve bu prensiplerin zaman ve mekanabal olarak ortaya kan somut flartlara gre ayklanmas gerektiini belirtmekte-dir. Siyasal gerekiliin beflinci ilkesine gelince, Morgenthauya gre, siyasal ger-ekilik bir devletin siyasal eylemlerini, yani ahlki hareket edip etmediini evren-

sel ahlki prensiplerle lmeye kalkmaz.Altnc ve son olarak Morgenthau, siyasaleylemlerin siyasal kriterlerle deerlendirilmesi gerektiizerinde durmaktadr.

Dier gereki yazarlar gibi Morgenthau da devletin sahip olduu kapasitenin,devletin dfl politikasnn belirlenmesinde nemli bir faktr olduu zerinde dur-maktadr. Morgenthau, ulusal gcn gelerini, niceliksel ve niteliksel geler olmakzere iki grupta toplamaktadr. Bunlardan corafya, doal kaynaklar, endstriyelkapasite, askeri hazrlk derecesi ve nfus niceliksel geler olarak dikkate alnrken

ulusal karakter, ulusal moral, diplomasinin nitelii ve hkmetin nitelii, nitelikseleler olarak dikkate alnmaktadr.

Morgenthau da tm dier gerekiler gibi, g dengesinin uluslararas sistem-de barfln korunmas bakmndan etkin bir teknik olduu zerinde durmaktadr.

Ancak Morgenthauya gre, uluslararas barfl koruyan g dengesinin kendisi ol-mayp, esas nemli olan bu konuda devletler arasnda bir konsenssn (fikir bir-liinin) bulunmasdr. nk; g dengesinin kurallarna uyulmas iin, ncelikledevletler arasnda g dengesinin korunmas konusunda ortak bir anlayfln bulun-mas gereklidir.

te yandan, realizmin geliflmesine nemli katklarda bulunan Reinhold Nie-buhr da Morgenthau gibi uluslararas politikaya insan doasndan yola karak k-

tmser yaklaflmakta; devleti, niter yaplar ve uluslararas politikann temel aktrolarak, uluslararas politikay ise g ve kar mcadelesi olarak grmektedir. Nie-


Hans J. Morgenthau


21/180

buhr da Morgenthau gibi uluslararas yapda istikrar g dengesinin saladnainanmaktadr. Ancak g dengesi, devletlerin dierlerini alglamalarna bal ola-rak benimsedikleri politikalarn sonucu olarak ortaya kmaktadr. Dzeni salay-

c bir unsur olarak grlen g dengesi, Adam Smithin grnmez eli gibi bu me-kanizmann doal sonucu olarak ve sanki devletler arasnda bunu salamak iingizli bir kontrat yaplmfl gibi ifllemektedir. Niebuhr da gc, askeri ve ekonomikg baflta olmak zere kapasite toplam olarak grmektedir.

Realizme gre, uluslararas sistemin anarflik yapsnda g dengesi, istikrar nasl sala-

maktadr?

NEOREALZM VE KENNETH WALTZKenneth Waltzn Uluslararas Politika Kuram (Theory of International Politics)adl 1979da baslan alflmas, 1980 sonras dneme egemen olacak bir tartflmay

bafllatmfltr. Kitabnda yer verdii dflncelerle neorealist dflncenin ncs olanWaltz, ilgin fleyler zerinde durmakta ve o gne kadar bir sonu olarak baklanve anarflik bir ortam olarak grlen uluslararas yapnn devletlerin davranfllarnsnrladn sylemekte; ayrca g kavramna yeni anlamlar yklemektedir.

Waltz, farkl siyasal sistemlere ve farkl ideolojilere sahip olan devletlerin benzerdavranfllar ve politikalar benimsemesinin nedenini aklamaya alflmfltr. Waltzagre bunun yant yap kavramnda sakldr. Uluslararas yap, devletlerin benzerkoflullarda kendi zsel farkllklarna ramen, benzer politikalar izlemesinin kayna-n ve nedenini oluflturmaktadr. Aslnda Waltza gre indirgemeci olan yalnz dflpolitikay insan doasna ve devletin kapasitesine dayandran klasik realistler deil-dir; dfl politikay bireye indirgeyen klasik liberallerle snf atflmas ve retim bii-

mini temel alan Marksistler de benzer flekilde indirgemecidir. Waltza gre tm bun-larn temel hatas dfl politikayla devletlerin oluflturduu sistemi birbirinden ayrma-malardr. Waltz bu nedenle sistemin dfl politika zerindeki snrlandrc ve koflul-landrc etkisine dikkat ekmektedir (Waltz, 1982: 19-32; 1992: 33).

Waltza gre, uluslararas sistem; sistemin temel kurallar, sistemi oluflturan bi-rimlerin nitelii ve birimler arasndaki kapasite dalm gibi geler asndan ulu-sal sistemden farkllk gstermektedir. siyasal sistemde, sistemin temel kural hi-

yerarfli olmasna karfllk uluslararas sistemin ana ilkesi anarflidir. Hiyerarflik bir ya-pya sahip olan ulusal sistemde emir ve itaat iliflkisi hakimdir. Sistemdeki birimlerioluflturan bireyler karmaflk toplumsal yap iindeki iflblm erevesinde hangialanda uzmanlaflacaklarna kendileri karar vermekte ve bu nedenle farkl alanlar-

da uzmanlaflabilmektedirler. Oysa uluslararas anarflik yapda ast st iliflkisi ya daitaat eden-edilen iliflkisi sz konusu deildir. Birimlerin fonksiyonlarnda benzer-lik bulunmaktadr. Hiyerarflik bir nitelikteki ulusal yapda farkl kapasitelere sahipolan birimlerin fonsiyonlar farklyken anarflik bir nitelie sahip olan uluslararas

yapda farkl yetenekteki devletlerin fonksiyonlar byk lde benzerlik gster-mektedir (Linklater, 1995, 244).

Waltza gre g dengesi sreklilik gstermekte, denge bozulsa bile baflka birflekilde yeniden kurularak devam etmektedir. ki kutuplu ya da ok kutuplu, her ikimodelde de g dengesi sistemin ana zelliidir. Bununla beraber, iki kutuplulukok kutuplulua gre daha istikrarldr. Byk glerin ihtiyatl bir dfl politika izle-melerinden, yaflamsal karlarn kesin bir flekilde tanmlanmfl ve etki alanlarnn be-

lirgin olmasndan ve nkleer silahlarn varlndan dolay iki kutuplu yapda mer-kezi gler arasnda savafl kma olasl daha azdr. Bu nedenle de daha istikrarl


SIRA SZDE 4

Kenneth Waltz


22/180

bir grnme sahiptir. ok kutuplu yaplardaysa srekli deiflen askeri ittifaklar vekapasite deiflimlerinde meydana gelen farkllaflmalar, yapnn istikrarn tehditeden unsurlardr ve bundan dolay daha istikrarsz bir nitelik gstermektedir. ok

kutuplu sistemlerde sz konusu olan karfllkl bamlln artmas da istikrar azal-tan bir dier unsur olarak deerlendirilmektedir (Linklater, 1995, 246-47).Bu balamda yap ve sistem kavramlar zerinde duran Waltza gre devletler,

uluslararas yapnn gereklerine gre hareket etmektedirler. ki kutuplu ya da okkutuplu olarak da nitelenebilecek uluslararas sistem, znde merkezi bir otorite-nin bulunmamas ve doa durumunun devam etmesi nedeniyle anarfliktir. Waltzagre bu anarflik yapdaki uluslararas sistemde her bir devletin ncelikli amac ege-menliini ve gvenliini korumaktr (Vayrynen, 1995: 361-62; Forde, 1995: 142).

Akas Kenneth Waltzn nclndeki neorealist okul, dnyay daha nce-ki realist dflnrlerden pek ok ynyle farkl tanmlyor ya da farkl gryor.Realistler uluslararas politikay kabaca devletler aras bir etkileflim sreci olarak

grmekteydi. Oysa, neo realistler devletler aras etkileflime bakarken sistem dze-yindeki yapsal nedenleri (system-level: structural causes) ve tek tek devletlerinkendilerinden kaynaklanan birim dzeyindeki nedenleri (unit-level causes) ayrayr ele alyorlar. Bylece neo realist dflncede yap (structure) nem kazanyor

ve zel bir inceleme ve tartflma konusu haline geliyor. Ayrca, geleneksel realistdflnrler sadece sonularla ilgilenerek buna devletlerin etkileflimlerinin doalbir sonucu ve bu iliflkinin bir rn olarak bakarken neo realist dflncede sebep

ve sonular ve zellikle de ama ve aralar ayr ayr deerlendirilmektedir.Dolaysyla yeni yaklaflmyla realist bir uluslararas politika teorisi gelifltirmeye

alflan Kenneth N. Waltza gre, klasik realistler, uluslararas politika ve dfl politi-ka ayrm iinde arl daha ok dfl politikaya vermektedirler. Yukarda da ifla-

ret edildii gibi Morgenthau sz konusu prensiplerden (siyasal gerekiliin alt il-kesi) ziyade insann nitelii, g, kar ve ahlak konusu zerinde durmaktadr.

Waltza gre, Morgenthau bylece devletler aras iliflkileri ve devletin dfl politika-sn aklamaya yarayacak kendince bir perspektif ve belki de bu anlamda kendizamannda olaylara anlaml aklamalar getiren bir teorik ereve izmeye alfl-mfltr. Bununla beraber, Raymond Aron, Hans Morgenthau ve dier gelenekselrealistler, devletlerin davranfllarna ve karfllkl etkileflimine bakarak buradanuluslararas sonulara varmaya alfltlar. Waltza gre bu nedenle klasik realist d-flnce tmevarmc, neorealizm ise daha ok tmdengelimcidir (Waltz, 1992: 33).

Uluslararas politika, ancak geleneksel realizmin birim (devlet) dzeyindekiaklamalarna yapnn etkisini de ekleyince tam olarak anlafllabilir ki Waltza g-

re neorealizm bunu yapmfltr. En genel ifadeyle neorealizm, etkileflen birimlerleuluslararas sonular arasndaki nedensellik iliflkisini kurmaktadr. Oysa gelenekselrealist dflnce sadece sonularla ilgilenmifltir. Neorealist teoriye gre, ayrca bunedensellik iliflkisi tek tarafl da deildir. Birim dzeyindeki nedenlerle uluslarara-s yap dzeyindeki nedenler birbirlerini etkilemektedir (Waltz, 1992: 34).

Dier taraftan, klasik realistlerin byk bir ounluuna gre g elde etme ar-zusu insann doasnda var olan bir zsel durum olup g mcadelesi buradan kay-naklanmaktadr. Morgenthau ve dier geleneksel realistlere gre, uluslararas alan-da devletler kimin hakl kimin haksz olduuna karar verecek bir hakemin bulun-mad bir ortamda rekabeti srdrmekte ve bu durumda onlar engelleyen tek fak-tr dier devletlerin de ayn dorultuda hareket etmesi olmaktadr. Morgenthaunun

olsun Hobbesun olsun buradan vardklar sonu mcadelenin ve savafln insan do-asndan kaynaklanddr. Bu nedenle bunlar anlamak iin ncelikle insann do-


Klasik realizm uluslararaspolitikaya birim dzeyinde,devletlerin davranfllarnadayal olarak aklama

getirirken, neorealizm isesistem dzeyinde vesistemin anarflik yapsnadayal nedenlerle aklamagetirir.


23/180

asnda gizli olan bu nitelikleri iyi kavramak gerekiyor. Morgenthau, srekli g pe-flinde koflan ve g elde etmeye alflan devlet adamnn rasyonel davrandnkabul etmektedir. Yine bu bakfl asna gre, g her zaman bafll baflna bir

amatr. Bu erevede, devletlerin maksimum g elde etmeye alflma arzusununevrensel olduu fleklindeki Morgenthaunun sav, temeli insan doasnda aranma-s gereken objektif yasalara dayanmaktadr. Waltz ise devletlerin pekok davran-flnn bu gerekle elifltiini ileri srmektedir (Waltz, 1992: 35; Forde, 1995: 143).

Devletlerin hangi davranfllar klasik realizmde bireyler ve devletler iin temel gd oldu-

u belirtilen maksimum g elde etme arzusuyla eliflir?

Neorealist dflnce okuluna greyse g, bafll baflna bir ama olmaktan zi-yade, mmkn olduunda ve gerektiinde baflvurulabilecek bir aratr. Zayf ol-mann, gl devletlerin saldrsna davetiye karmas gibi, ok gl olmaya a-

lflmak da dier devletleri silahlanmaya ya da ittifak iliflkisi iine girerek glerinibirlefltirmeye itmektedir. Dolaysyla g, ancak gerektiinde kullanlacak bir araolup, ne kadar gce sahip olmak gerektiine aklselim sahibi devlet adam karar

verir. Olaanst durumlarda devletlerin nihai endiflesi g deil gvenliktir(Waltz, 1992: 36).

Ayrca devletler, hkmet biimleri, idari yaplar, ideolojileri dier pek ok a-lardan birbirlerinden farkldr. Dolaysyla hem realistlere hem de neorealistleregre, farkl zelliklere sahip olan devletlerin bir siyasal sonu olarak farkl davra-nacaklar kabul edilmekle birlikte, neorealistlere gre, devletler kapasitelerindenkaynaklanan farklla ramen uluslararas yapnn snrlamasndan kaynaklananortak davranfllargsterebilirler. Ayrca neorealistlere gre uluslararas yap dev-

letlerin davranfllarn yumuflatmaktadr. Elbette isel ve dflsal durumlar deifltikeyapdan (sistemden) ya da devletten kaynaklanan nedenlerin arl birinden di-erine kayabilir ya da deiflebilir. Baflka bir deyiflle, devletin davranfl zerinde ba-zen yapnn etkisi daha fazla hissedilirken bazen devletin kendinden kaynaklanannedenler daha aklayc olabilir. zetle etkileflimin ift tarafl olduunu ifade eden

Waltza gre, yap devleti etkilerken devlet de yapy etkilemektedir ve bu neden-le bunlar arasnda kesin snrlar izmek pek olanakl deildir (Waltz, 1992: 36-37).

Tpk dier realistler gibi Waltz da uluslararas yapy anarflik olarak nitelemek-tedir. Bunun uluslararas dzeyde mevcut merkezi otoritenin ve bireylerin ve ku-rumlarn ne zaman ne yapacaklarnn ayrntl olarak yazld anayasal metinlerin

ve bir ast st iliflkisinin bulunmamasndan -ki bu da devletlerin egemen olmasn-

dan kaynaklanmaktadr-ileri geldiini belirtmektedir. Uluslararas yap bu haliy-le merkezi bir nitelie sahip deildir ve anarfliktir. Birinin dieriyle biimsel srek-lilik gsteren bir hiyerarflik iliflkisi yoktur.

nceki satrlarda ifade edildii gibi, neorealizmin klasik realizmden farkllkla-r; yap olarak tanmlanan sistemin devletlerin dfl politikas zerindeki belirleyici

ve snrlayc etkisi zerinde durmas, uluslararas politikada davranflsal dzenlilik-ler olduunu varsaymas, dfl politikalardaki benzerliklere dikkat ekmesi, bilimfelsefesinin ilkelerini nemsemesi, tarihsel bir yaklaflm yerine yapsalc bir yakla-flm benimsemesi ve anarfli kavramna ykledii anlamdr.

Yukarda belirtildii gibi genel olarak tm realistlere gre, uluslararas iliflkile-rin temel aktr olan devletler btncl ve yekpare yaplardr. Bencil davranan ve

sadece ulusal karlar dorultusunda hareket eden rasyonel birimlerdir. Ulusal -karlara gre biimlenen devletlerin politikalar hayatta kalma, gvenlik, g ve nis-


SIRA SZDE5


24/180

pi kapasite gibi kavramlarla ifade edilmektedir. rnein; Morgenthauya gre ras-yonel bir dfl politika, riskin minimize edilmesi, kazancnsa maksimum klnmas-dr. zel durumlarda ulusal kar deiflebilmekle beraber, ulusal kar peflinde

olan liderleri ynlendiren ana motivasyonlar byk lde benzerlik gstermekte-dir. Morgenthaunun rasyonel politika varsaymnda ideoloji gibi unsurlara yer ve-rilmemektedir. Realistler tarafndan devletler niter ve btncl yaplar olarak g-rldnden bunlarn politikalar, i siyasal koflullarn bir sonucu olmaktan ziyadedflsal geliflmelere verilen bir tepki olarak (bilardo topu varsaym) dflnlmekte-dir. Ancak arasra rasyonel politikalardan sapmalar aklamak iin klasik realistleri politikaya iliflkin gerekelendirmelerde bulunabilmektedirler.

Bununla beraber, klasik realizmin temel zelliklerinden olan, moral unsurlarnsiyaset dfl tutulmas ve etikten arndrlmfl bir siyaset anlayfl neo realizmde ye-terince vurgulanmamaktadr. Oysa klasik realizm bu anlamda liberal idealizme birtepki olarak domufl ve onu topyac olarak nitelemesinde de bu grfln deer

unsuruna bimifl olduu rol ne kmflt. Klasik realizmde nemli olan ve onuidealizmden ayran en nemli unsur olan moral unsurun dikkate alnmamas, neorealizmde gzard edilmifltir. Bu nedenle bir taraftan bilimsellik kaygsyla hareketederken dier taraftan pozitivizmin nemli ilkelerinden biri olan deerden arnd-rlmfl bilim ilkesini yadsmas neorealizme yneltilen nemli bir elefltiridir (Forde,1995: 143).

Devletin davranfllarn anarfli ile aklayan neorealizme gre, bir devletin di-erleri tarafndan egemenlik altna alnma korkusu devletlerin davranfllarn belir-lemektedir. nsan doasna dayanan klasik realizme greyse devletlerin dfl poli-tikalarn belirleyen ana unsur dierlerine egemen olma arzusudur. Uluslararasg mcadelesi, anarfli modeline gre sistemin eksikliklerinden kaynaklanrken

insan doas modelinde, insann doasndaki eksikliklerden kaynaklanmaktadr.Neorealist teoride anarfliden kaynaklanan baflkalar tarafndan egemenlik altnaalnma korkusu, yani her devletin korktuu ya da her devletin dierlerini ege-menlik altna alma isteinde olduu varsaym genellefltirilmektedir. En kt du-rum varsaymna dayanan ve mahkmun ikilemi, gvenlik ikilemi gibi oyun teori-sinin kavramlarn kullanan neorealizmde; korkunun yanlfl anlamadan, n yarg-dan ya da eksik bilgilenmeden kaynaklanabilecei dikkate alnmamaktadr (Shim-ko, 1992: 294).

Her ne kadar anarfli kavram Morgenthauda ve klasik realizmde de yer almak-taysa da anarfli kavramna dfl politikay aklamada bir ifllev yklenmemekte; ne-den sonu iliflkisi asndan ele alnmamaktadr. Klasik realizmde anarfli, uluslara-

ras alanda insanlarn ve dolaysyla devletlerin dierleri zerinde hkimiyet kurmaabalarna engel olacak bir st otoritenin bulunmamas anlamna gelmekte; gmcadelesinin nedeniyse baflka faktrlere dayandrlmaktadr. Dolaysyla klasikrealizmde anarfli varsaym sz konusu olmakla beraber, dfl politikay belirleyenbir etken olarak, yani nedensel adan ele alnmamaktadr. Morgenthauya gredevletlerin g mcadelesi ya da stnlk peflinde koflmalar anarflinin sonucu de-ildir. Bunun nedeni, insann doasnda mevcut olan hrs, g elde etme tutkusu

ve stn gelme arzusunun kollektif yansmasdr. Morgenthauya gre insann g-l olma isteinin ve bencilliinin etkisi devlet politikas ve davranflnda belirginflekilde grlmektedir. Anarfli ise, insann doasnda var olan bu zelliklerin ve ob-jektif yasalarn devletin dfl politikasna egemen olmasna frsat salamas bakmn-

dan nemlidir. Morgenthauya gre g dengesi mekanizmasnn dflnda devletle-ri snrlayan baflka bir merkezi otorite sz konusu deildir. Anarflinin nemiyse bu



25/180

duruma snrlama getirmemesinden kaynaklanmakta; yoksa belli dfl politikalarnuygulanmasn dayatmamaktadr (Shimko, 1992: 293; Forde, 1995: 144-45).

Dolaysyla klasik realistler de neorealistler gibi, yapsal anarfli ya da sorunla-

rn zmn salayacak merkezi bir otoritenin yokluu zerinde durmakla be-raber, bunu bir sonu olarak deerlendirerek, devletlerin dfl politikas zerindebelirleyici bir etkisi olduu zerinde durmuyor. Oysa neorealistler anarfli olgusunabir neden olarak bakarak, devletlerin dfl politikasn aklamada nemli bir kflnoktas olarak kabul etmektedirler. Buradan yola karak gvenlik ikilemi(securitydilemma) ve kendine gvenme (self help: kendine yardm) kavramlar zerindeduran neorealistlere gre, herhangi bir devletin gvenliini salamaya dnk fa-aliyetleri, mevcut ya da potansiyel dflmanlarnn gvenliini tehlikeye sokmakta-dr. Bir devletin mutlak gvenlik iinde olmas, dier devletlerin mutlak gvensiz-lii anlamna gelmekte ve bu durum, dier devletleri silahlanmaya ya da baflka tr-l dflmanca davranfllara itmektedir. Dolaysyla nisbi kapasite(relative capabiliti-

es) sorununun realist yaklaflmda merkezi bir neme sahip olduunu vurgulamakgerekir. Ayrca idealistlerden ve liberallerden farkl olarak, realistler iin devletlerarasndaki atflmalar, kt liderlerin hatalarndan, bilgi eksikliinden, yanlfl alg-lamadan, eitimsizlikten, sosyo politik yapdan ve tarihsel nedenlerden kaynakla-nan bir durum olmayp, tamamyla doal ve olaan bir durumdur (O. L. Holsti,1995: 36-37; Buzan, 1996: 50-51; Nicholson, 1989: 26-27).

Neorealizmin varsaymlar kabul edildiinde de sonu yine uluslararas gmcadelesi, kendine gvenme (self-help) ve gvensizlik olmaktadr. Yani her ikimodelde de (klasik realizm ve neorealizm) sonuta dfl politikaya ktmser (pes-simistic) yaklafllmaktadr. Fakat insan iliflkilerine indirgendiinde iki farkl durumortaya kmaktadr. Birinde insan, ondan korkan insanlarla evrili dierinde ise

ona tahakkm etmeye ve denetim altna almaya alflan insanlarla doludur. Birin-ci durumda yani insanlarn korkusu yanlfl anlama ya da kuflkudan kaynakland-nda bunu gidermek olasdr; ancak ikinci durumun nlenebilmesi yalnzca aynflekilde davranmakla mmkndr. Morgenthauya gre, devletlerin dierlerine s-tn gelme ve onlar egemenlii altna alma arzusu, insan doasndan kaynaklan-maktadr. Oysa neorealizmdeki korku, devletlerin iinde bulunduklar ortamn ni-teliinden ileri gelmektedir. Yani korku, insan doasndan deil, ortamdan ve du-rumdan kaynaklanmaktadr. Sonuta her ikisinde de g mcadelesi sz konusuolmakla beraber buna neyin neden olduu ve g mcadelesinin biimi farkllkgstermektedir (Shimko, 1992: 295).

Realist kuramlara gre (klasik ve neorealist), uluslararas sistemde devletler arasnda ku-rulan iflbirlikleri aklanabilir mi?


SIRA SZDE 6


26/180


Realizmin (siyasal gerekiliin) temel kavram-

larn tanmlamak.Realizmin temel kavramlar; g, ulusal kapasite,

ulusal kar, g dengesi ve anarflidir. Realizme

gre, uluslararas sistemde atflmalarn sonucu-

nun belirlenmesinde ve devletlerin dier devlet-

lerin davranfllarn etkileyebilmelerinde sahip ol-

duklar ulusal kapasite nemli rol oynamakta ve

devletin gcn belirlemektedir. Ulusal gcn,

kapasitenin belirlenmesinde askeri ve askeri ol-

mayan unsurlar (siyasi, ekonomik) etkilidir. Do-

laysyla uluslararas politikann temel aktrleri

egemen ulus devletlerdir. Merkezi ve stn birotoritenin bulunmad uluslararas sistemin

anarflik yaps nedeniyle devletler daima g m-

cadelesi iindedir. Devletlerin dfl politikalarn

ve davranfllarn belirleyen temel unsur kendi

ulusal karlar olup, bu dorultuda ittifaklar da

kurabilirler. Uluslararas sistemin anarflik yaps

nedeniyle devletler, dier devletlerin maksimum

gce ulaflma arzusuyla hareket edeceklerinden

yola karak bu amaca ulafllmasna engel olmak

istemekte, g dalmn korumaya, dengeleme-

ye alflmaktadrlar. G dengesi istikrarn sala-nabilmesi iin nemlidir.

Siyasal gerekiliin ana varsaymlarn ak-

lamak.

Temel varsaymlar, g ve kar mcadelesinin

politikann odanda yer almas, devletlerin ulus-

lararas iliflkilerin temel ve yegane aktr olmas,

devletlerin yekpare yaplar olarak kabul edilme-

si ve devletlerin rasyonel davranan yaplar ola-

rak kabul edilmesidir. Bunlarn dflnda gereki

okul olarak da bilinen realizmin baflka varsaym-

lar da bulunmaktadr. rnein insan doasnn

kt, bencil ve karc bir doaya sahip olduu

varsaylarak, devlet doasnn da insan doasyla

iliflkilendirilmesidir. Ayrca realizme gre, politi-

ka ve ahlak ayr konulardr ve gerek devletlerin

dfl politikalar gerekse uluslararas iliflkilerin ana-

lizinde ahlaki kriterlere baflvurulmamaldr. Bir

dier varsaym ise uluslararas sistemde merkezi

bir otorite olmamas dolaysyla sistemin anarflik

olarak grlmesidir. Realizme gre, devletler ara-

snda mutlak gvensizlik sz konusudur ve g-

venlik sorunu devletleri daha fazla g elde ede-

rek gvenlik salamak zorunda brakmaktadr.Bu teorinin en nemli varsaymlarndan biri de

uluslararas politikann iflbirliinden ziyade bir

atflma sreci olarak grlmesidir. Realizmde,

dier devletlere ya dflman ya da potansiyel dfl-

man olarak baklr. Devletler her durumda die-

rine gre kendisini stn klacak politikalar pe-

flindedir ve bu durum ister istemez gvensiz bir

ortamn domasna yol aar. Ayrca realizmde

g dendiinde ilk olarak askeri g akla gel-

mektedir. Realizm gcun unsurlar arasnda ta-

kip ettii hiyerarfliyi uluslararas gndemle ilgilide yapmakta ve askeri ve gvenlik konularn en

bafla yerlefltirmektedir.

Siyasal gerekiliin (realizmin) felsefe ve bilim

dnyasndaki temsilcilerini saymak.

Realizmin felsefi kkleri eski Yunana kadar uzan-

maktadr. nemli dflnrler arasnda Thucydi-

des, Niccolo Machiavelli, Thomas Hobbesun

isimleri saylabilir. 1940l, 1950li ve 1960l ylla-

ra Edward H. Carr ve Hans Morgenthaunun a-

lflmalar damgasn vurmufltur. Bunlarn dflndaNicholas Spykman, Reinhard Niebuhr, Arnold

Wolfers, Walter Lippmann, John Herz, Raymond

Aron bu dnemdeki alflmalaryla realizme

nemli katklarda bulunmufl isimler arasnda yer

almfllardr. te yandan, Winston Churchill ve

George F. Kennan gibi diplomat ve siyaset adam-

lar

tayyar arı.pdf

Documents

Transcript of tayyar arı.pdf