1

T.C.

GIDA TARIM VE

HAYVANCILIK

T.C

TUNCELĠ GIDA

TARIM VE

HAYVANCILIK

BAKANLIĞI ĠL MÜDÜRLÜĞÜ

TUNCELĠ

TARIM MASTER PLANI

EYLÜL 2012

2

T.C.

GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI

Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı

Tunceli Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tunceli Valisi

Hakan Yusuf GÜNER

Vali Yardımcısı

EĢref YONSUZ

Ġl Müdürü

Orhan KAYA

Ġl Müdür Yardımcısı V.

Selman TOPRAKÇI

Güncelleyen

Hasan GÜNGÖRDÜ (Ziraat Müh.)

Çağlar ġAHĠN (Sosyolog)

Bahar YALÇIN (Ziraat Müh.)

Akan YÖNDEM (Veteriner Hek.)

Ayhan KAHRAMAN (Ziraat Müh.)

Mahmut BAL (Tekniker)

3

Tunceli Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Ġ Ç Ġ N D E K Ġ L E R

SAYFA

NO

KISALTMALAR 6

TABLOLAR 7

GRAFĠKLER 10

SUNUġ 12

TUNCELĠ ĠLĠ TARIMSAL MASTER PLANI 14

BÖLÜM 1.GĠRĠġ 14

BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM 15

2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECĠ 15

2.2. POLĠTĠKA ÇERÇEVESĠ 15

2.2.1. Türk Tarım Politikasının GeliĢimi 15

2.2.2. Uluslar Arası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına

Etkileri 16

2.2.3. VIII. BeĢ Yıllık Kalkınma Planında Tarım 19

2.3. Tarımsal Kalkınmanın Gereklilikleri 22

2.4. Mevcut Plan ve Programlar 23

2.4.1. Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu 23

2.4.2. Ulusal Ormancılık Programı 23

2.4.3. Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi 23

2.4.4. Diğer Projeler 23

2.4.4.1. Çayır Mera Yem Bitkileri Ve Hayvancılığı GeliĢtirme

Projesi 23

BÖLÜM 3. ĠLĠN ÖZELLĠKLERĠ 24

3.1. BĠYOFĠZĠKSEL ÖZELLĠKLER 24

3.1.1. Ġlin Genel Tanımı 24

3.1.2. Agroekolojik Alt Bölgeler 24

3.1.3. Topoğrafya 25

3.1.4. Ġklim 28

3.1.5. Bitki Örtüsü 28

3.1.6. Ġl Arazisinin Niteliklere Göre Dağılımı 29

4

3.2. SOSYO EKONOMĠK YAPI 29

3.2.1. KiĢi BaĢına Gelir 32

3.2.2. Eğitim 33

3.2.3. Sağlık 33

3.2.4. UlaĢım 33

3.3. TARIMSAL ÜRETĠM SĠSTEMĠ 34

3.4. TARIMSAL PAZARLAMA SĠSTEMĠ 35

3.4.1. Türkiye ve Tunceli Ġli Hayvancılık Sektöründe Pazarlama ve

Örgütlenme 35

3.4.1.1. Tunceli'de Et ve Et Ürünleri Pazarlaması 36

3.4.1.2. Tunceli'de Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması 37

3.4.1.3. Bal 40

3.5. TARIMSAL HĠZMETLER 44

3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan Ġlgili KuruluĢlar 46

3.5.2. Ġldeki Girdi Piyasaları 48

BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ 48

4.1 YENĠLENEBĠLĠR KAYNAKLAR 48

4.2 YENĠLENMEYEN KAYNAKLAR 50

4.3 TOPRAK YAPISI 51

4.4. SU POTANSĠYELĠ 53

4.5. TUNCELĠ ĠLĠ TARIM ARAZĠLERĠNĠN SULAMA

DURUMU 53

4.5.1. Sulama Suyu Projeleri 54

4.6. ÇAYIR MERA ALANLARININ DAĞILIMI 55

4.7. ORMAN VE FUNDALIK 56

BÖLÜM 5. TARIMIN PERFORMANSININ GÖZDEN

GEÇĠRĠLMESĠ 57

5.1. TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYĠH'YA KATKISI 57

5.2. TARIMSAL ÜRETĠM VE VERĠMLĠLĠK 58

5.2.1. Bitkisel Üretim 58

5.2.2. Bitkisel Üretimde Verimlilik 63

5

5.2.3. Hayvansal Üretim ve Hayvan Varlığı 64

5.2.4. Hayvansal Üretimde Verimlilik 70

5.2.5. Kaba Yem Üretimi 74

5.3. ĠLDE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ ÜRÜNLERĠN NET

GETĠRĠLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI 75

BÖLÜM 6. PROBLEMLER, POTANSĠYELLER VE KISITLAR 77

6.1. PROBLEMLER VE KISITLAR 77

6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler 77

6.1.2. Üretim Problemleri 78

6.2. POTANSĠYELLER 87

BÖLÜM 7. AMAÇLAR VE STRATEJĠLER 92

7.1. AMAÇLARIN BELĠRLENMESĠ VE UYGUN

STRATEJĠLERĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ 92

7.1.1. Amaçlar 92

BÖLÜM 8. PROĞRAM VE PROJELER 97

8.1. AMAÇ VE STRATEJĠLER KAPSAMINDA YER ALAN

MEVCUT PROJELER 97

8.2. PROĞRAMLARIN VE PROJELERĠN BELĠRLENMESĠ 101

8.3. ÖNCELĠKLĠ PROJELER 103

EKLER 106

EK 1: ALT BÖLGELER 106

EK 2: YARDIMCI GRAFĠK VE TABLOLAR 116

EK 3: TUNCELĠ ĠLĠ ALT BÖLGELER HARĠTASI 125

KAYNAKLAR 126

6

KISALTMALAR

DPT :Devlet Planlama teĢkilatı

BYKP :BeĢ Yıllık Kalkınma Planı

DTÖ :Dünya Ticaret Örgütü

OTP :Ortak Tarım Politikası

AB :Avrupa Birliği

ĠMF :Uluslar arası Para Fonu

TMO :Toprak Mahsulleri Ofisi

TġFAġ :Türkiye ġeker Fabrikaları Anonim ġirketi

KHK :Kanun Hükmünde Kararname

GSYĠH :Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla

DSĠ :Devlet Su ĠĢleri

KOBĠ :Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler

SYDV :Sosyal YardımlaĢma Ve DayanıĢma Vakfı

KHGB :Köylere Hizmet Götürme Birliği

DĠE :Devlet Ġstatistik Enstitüsü

TUĠK :Türkiye Ġstatistik Kurumu

ÖS :Özel Sektör

ĠÖ :Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği

7

T A B L O L A R

Tablo

No K o n u s u

Sayfa

No

Tablo 1 Tunceli Ġlinin Agro-Ekolojik Alt Bölgeleri 25

Tablo 2 Tunceli ili alt bölgelere göre Ģehir ve köy nüfusları 31

Tablo 3 ĠĢgücünün Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı 31

Tablo 4 Tunceli’de KiĢi BaĢına Gelir Dağılımı 32

Tablo 5 Tunceli’de Alt Bölgelere Göre Temel Veriler 32

Tablo 6 Okullarda Bulunan Öğrenci Sayıları 33

Tablo 7 Tarımda ĠĢletme Büyüklüğü Ve Arazi Edinim Biçimi 35

Tablo 8 1994 -2005 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Et Üretimi 36

Tablo 9 1994 -2005 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Süt Üretimi 39

Tablo 10 Türkiye ve Tunceli Ġlinde Bal Üretimi 42

Tablo 11 Türkiye’de Hanelerin Bal Tüketimi ve Gıda Harcamaları

Ġçinde Balın Payı 42

Tablo 12 Türkiye’de Bal Talep Projeksiyonu 43

Tablo 13 Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları 45

Tablo 14 Yenilenebilir Kaynaklar 49

Tablo 15 Yenilenemeyen Kaynaklar 50

Tablo 16 Alt Bölgeler Bazında Tunceli Ġli Sulama Durumu 53

Tablo 17 D.S.Ġ. Sulama Amaçlı Proje Hedefleri 54

Tablo 18 Tunceli Ġli Mera Ot Verimi 55

Tablo 19 Orman Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 57

Tablo 20 Tunceli Ġli Tarım Sektörü GSYĠH (1987 – 1997) 57

Tablo 21 Tarım Arazilerinin Dağılımı 58

8

Tablo 22 Alt Bölgelere Göre Tunceli Ġlinde Hububat Üretimi 59

Tablo 23 Baklagil Üretimi 60

Tablo 24 Yem Bitkileri Üretimi 61

Tablo 25 Alt Bölgeler Bazında Sebze Üretim Miktarları 62

Tablo 26 Tunceli Ve Türkiye Genelinde YetiĢtirilen Bazı Ürünlerin

Verim Değerleri 63

Tablo 27 Tunceli Ġlinde Alt Bölgelerde Önemli Bitkisel Ürünlerin

Ekim Alanı ve Üretim Değerleri 64

Tablo 28 Hayvansal Üretim 69

Tablo 29 Alt Bölgeler Bazında Su Ürünleri Potansiyeli 69

Tablo 30 Ġlde Avcılık ve YetiĢtiricilik Yoluyla Elde Edilen Su

Ürünleri Üretimi 70

Tablo 31 Hayvansal Ürünler Arz Ve Talep Projeksiyonu 72

Tablo 32 Tunceli Ġli Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Ve Üretim

Değerleri 73

Tablo 33 Tunceli Ġli Kaba Yem Üretimi 74

Tablo 34 Tunceli Ġli 2001 -2010 Yılları Hayvan Sayısı Projeksiyonu 74

Tablo 35 Bir Dekar Arazinin Gayri Safi Üretim Değeri, Maliyeti ve

Net Getirisi 74

Tablo 36 Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Ete

DönüĢtürülmesi Ġle Elde Edilen Gelir 76

Tablo 37 Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Süte

DönüĢtürülmesi Ġle Elde Edilen Gelir 77

Tablo 38 Alt Bölgelerdeki Problemlerin Önem Derecesine Göre

Belirlenmesi 83

9

Tablo 39 Potansiyellerin Tespiti 87

Tablo 40 Önemli Tarımsal Ürünlerin Değerlendirilmesi 90

Tablo 41 Master Plan Stratejilerinin SWOT Analizi 94

Tablo 42 Hayvancılık & Bitkisel Üretim Faaliyetleri 97

Tablo 43 Çevre ĠyileĢtirme Faaliyetleri 100

Tablo 44 Ekolojik Tarım 101

Tablo 45 Öncelikli Proje Konusu Önerileri 103

10

G R A F Ġ K L E R

Grafik

No K o n u s u

Sayfa

No

Grafik 1 Ġl Arazisinin Dağılımı 29

Grafik 2 Tunceli - Türkiye Nüfus ArtıĢ Hızının KarĢılaĢtırılması 30

Grafik 3 Tunceli Ġli Alt Bölgelere Göre ġehir ve Köy Nüfusları 30

Grafik 4 Tunceli Ġlinde Tarım ĠĢletmelerinin Faaliyet Alanlarına

Göre Dağılımı 34

Grafik 5 Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı 34

Grafik 6 Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968=100) 38

Grafik 7 Türkiye’de Bal Üretimi 41

Grafik 8 Türkiye’de Üretici Eline Geçen Reel Bal Fiyatları (1968=100) 41

Grafik 9 Arazi Kabiliyet Sınıfları ve Dağılımı 51

Grafik 10 Tunceli Ġli Tarım Arazilerinin Sulama Durumu 53

Grafik 11 Alt Bölgelere Göre Çayır Mera Alanlarının Dağılımı 55

Grafik 12 Çayır Ve Meraların Arazi Kabiliyet Sınıflamasına Göre

Dağılımı 56

Grafik 13 Hububat EkiliĢ Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 59

Grafik 14 Baklagiller Ekim Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 60

Grafik 15 Yem Bitkileri EkiliĢ Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 61

Grafik 16 Bazı Meyvelerin Alt Bölgelere Göre Üretimi 62

Grafik 17 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında BüyükbaĢ Hayvan Varlığı

65

Grafik 18 Tunceli Ġlinin Alt Bölgelerinde Irklara Göre BüyükbaĢ

Hayvan Varlığının Dağılımı 65

Grafik 19 1996 – 2000 Yılları Hayvan Islah ÇalıĢmaları 66

11

Grafik 20 Tunceli Ġli BüyükbaĢ Hayvan Varlığının Irklara Göre

DeğiĢimi 66

Grafik 21 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında KüçükbaĢ Hayvan Varlığı 67

Grafik 22 Tunceli Ġli KüçükbaĢ Hayvan Varlığı DeğiĢimi 67

Grafik 23 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Arı Kovanı Dağılımı 68

12

SUNUġ

Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat

potansiyeli bakımından büyük önem taĢımaktadır.

Özellikle Avrupa Birliği‘ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu

sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.

Çiftçilerimizin; iç ve dıĢ pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir

düzeyine kavuĢabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları

gerekmektedir.

Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliĢtirilmesi, amacına uygun

kullanılması ve bu çalıĢmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz

eden bir husustur.

Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve

problemlerin belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve

çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle

iliĢkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem

taĢımaktadır.

Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması

için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle

ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir Ģekilde kullanılmasına yönelik

stratejiler geliĢtirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının

belirlenmesidir.

Bu bağlamda, master planlar; yerel kurum ve kuruluĢlar ile üniversite, sivil toplum

örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve uzun

vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının yerinden

ve doğru bir Ģekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik etmektedir.

Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını çözecek

politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır.

Bu çerçevede, yöre halkının yaĢam standardını yükseltmeye yönelik ihtiyaçların tespit

edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuĢturulması için gerekli çalıĢmaların

yapılmasına ıĢık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleĢmesi

anlamına gelen Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör giriĢimcilerine yol

gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.

Mehmet Mehdi EKER

Bakan

13

SUNUġ

Ġlimizdeki topoğrafik yapı ve iklimin kısıtlaması, iĢlemeli tarımın sınırlı

alanlarda yapılmasına neden olmaktadır. Buna rağmen Ġlimiz doğal kaynakları ve

ekolojisi ile bir doğa harikası konumunda olup mevcut su kaynakları, mera alanları ve

orman varlığı ile ön plana çıkmaktadır.

Tunceli tarım mastır planı; Ġlimizde tarımsal kaynaklarımızın belirlenmesi, aynı

zamanda tarımdaki sorunlarımızı ortaya koyan, mevcut potansiyellerin değerlendirilerek

tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin arttırılması, ürün arzında sürekliliğin

sağlanması, tarımın çevre, sanayi ve turizm gibi diğer sektörlerle iliĢkilerin

belirlenmesi, doğal kaynakların korunması açısından büyük önem taĢımaktadır.

Bu çalıĢmanın Ġlimizde gerek tarım sektöründe gerekse tarıma dayalı sanayi

alanında yapılacak yeni yatırım ve projelere ıĢık tutacağı kanaatindeyim. Aynı zamanda

bu proje ile tarımsal planlamanın Ġl düzeyinde yapılması da ayrı bir önem taĢımaktadır.

Bu çalıĢma, Ġl düzeyindeki mevcut kaynakların, imkanların, hedeflerin ve

sınırların belirlenmesi ile yöre halkının kendi sorunlarını tanımlamaları ve çözüm

önerileri belirlemeleri bir anlamda planlamanın yöreselleĢtirilmesine yardımcı

olmaktadır.

Ġlimizde tarımın geliĢtirilmesine, dolayısıyla çiftçilerimizin gelirinin

artırılmasında katkı sağlayacak olan bu master planının hazırlanmasında emeği geçen

kiĢi ve kuruluĢlara teĢekkür eder, çalıĢmanın amacına ulaĢmasını dilerim.

Hakan Yusuf GÜNER

Tunceli Valisi

14

TUNCELĠ ĠL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MASTER

PLANI

BÖLÜM 1. GĠRĠġ

Tunceli Ġli tarım master planı, TCP//TURI/8924 ―Ġl Gıda,Tarım ve Hayvancılık

Müdürlüğü ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi‖

kapsamında Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı elemanları tarafından hazırlanmıĢ iki

pilot (Sivas ve Ġzmir ili) master planı örnek alınarak yapılmıĢ bir master planıdır.

Tarım master planın amacı; tarımsal kaynakların belirlenmesi (toprak, su, ekoloji,

iĢgücü ve teknik bilgi düzeyi), kısıtların ortaya konulması (üretim tekniği, örgütlenme,

yatırım gereksinimi, iĢgücü ve pazarlama problemleri vb), tarımsal kaynak ve

potansiyelin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, ürün

arzında sürekliliğin sağlanması; tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle

iliĢkilerinin belirlenmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması olarak ifade

edilebilir.

Planlamanın kapsamı tarım sektörü ile sınırlı olması nedeniyle, yönetim sorumluluğu

Tarım ve Köy iĢleri Bakanlığı‘ndadır. Bununla beraber, Ġlde hizmetleriyle tarım

sektörünü doğrudan veya dolaylı Ģekilde etkileyen diğer kuruluĢlarla sıkı iĢbirliğine

önem verilmelidir.

Master plan 2002-2012 dönemi için hazırlanmakta olup; kalkınma amaçları, bu

amaçlara ulaĢmada stratejiler ve bu stratejilerin desteğinde muhtemel program ve

projeleri içermektedir.

Tunceli ilinde, alan çalıĢmasına baĢlamadan önce, ildeki kamu kurumları, özel sektör,

Fırat Üniversitesi Tunceli Meslek Yüksek Okulu ve sivil toplum örgütü temsilcileri ve

çiftçilerin katılımı ile il düzeyinde yürütülecek tarım master planı çalıĢmaları ile ilgili

olarak paydaĢlar (stakeholder) toplantısı yapılmıĢtır.

Biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik koĢullar bakımından Tunceli ili tekdüze bir yapıya

sahip olmayıp; önemli farklılıklar göstermektedir. Bu durum göz önüne alınarak, il

agro-ekolojik alt bölgelere ayrılmıĢtır. Her alt bölgede yer alan ilçelerin, tarım ilçe

müdürlerinin hepsinin birlikte katıldığı toplantılarda alt bölgenin problemleri,

potansiyelleri, fırsatları ve kısıtlamaları tartıĢılmıĢ ve ayrıca, alt bölgeleri temsil

edebilecek ilçe ve köylerde alan çalıĢması yapılmıĢtır. Planlama sürecinin en önemli

aĢamalarından birisi tarım ilçe müdürlerinin planlama sürecine katılımının

sağlanmasıdır.

Alan çalıĢmasının tamamlanmasının ardından Ġlk yapılan paydaĢ toplantısına iĢtirak

eden kiĢilerin katılımı ile ikinci paydaĢ toplantısı yapılmıĢ ve bu toplantıda alan

çalıĢmaları sırasında tespit edilen problem, potansiyel ve bunlara yönelik olarak

önerilen muhtemel program ve alt programlar üzerinde mutabakata varılmıĢtır.

Tunceli ili tarım master planı sekiz bölümden oluĢmaktadır. Plan öncesi durum

(background), amaç, kapsam ve yöntemi birinci bölümde; planı etkileyebilecek plan,

politikalar ise ikinci bölümde sunulmaktadır. Üçüncü bölümde; ilin biyo fiziksel, sos

15

yo-ekonomik özellikleri, üretim sistemleri, pazarlama sistemleri ve tarım hizmetlerini

içine

alan il yapısına yer verilmiĢtir. Dördüncü bölümde; ilin doğal, fiziksel, insan ve

kurumsal kaynak boyutunu içine alan tarımsal kaynak envanteri tanımlanmıĢtır. BeĢinci

bölümde; tarımın performansı (yerel ekonomiye katkısı, üretim ve verimlilik, bölgesel

ve ulusal ekonomi ile bağlantılar) ele alınmıĢtır. Altıncı bölümde ise; ilin kalkınmasıyla

ilgili problemleri, potansiyelleri, ve sınırlılıkları incelenmiĢtir. Yedinci bölümde;

kalkınma amaçları ve stratejiler formüle edilmiĢtir. Sekizinci bölümde; program ve

projeler tanımlanmıĢ olup program ve projeleri içeren birleĢtirilmiĢ (consolidated)

kalkınma önerileri belirlenmiĢtir.

BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM

2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECĠ

1963 yılında planlı dönemin baĢlamasıyla birlikte, ulusal düzeydeki tarımsal planlama,

beĢ yıllık kalkınma planları içinde (BYKP) yer almaya baĢlamıĢtır. Böylece tarımsal

planlamada merkezi planlamanın yönlendirmesi artmıĢtır. Bununla birlikte, Vll.

BYKP‘nında ulusal düzeyin altındaki düzeylerde yerinden planlamaya yönelik bir

strateji değiĢikliğinin iĢaretleri görülmektedir. Bu değiĢiklik, il özel idarelerinin etkin

hale getirilmesi ve yerel kurumların güçlendirilmesini içine alan kapsamlı yapısal

reform için genel bir altyapı oluĢturmaktadır.

VIlI. BYKP‘nında yerinden planlamaya verilen önem daha da artmıĢtır. Plan‘da ―Ġl

planlama ve koordinasyon birimleri güçlendirilecektir‖ ve ―Tarım sektörü ile ilgili her

türlü konuda, her aĢamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve yönetim esas

alınacaktır‖ ibarelerine yer verilmiĢtir. Bu çerçevede, 81 ilin her birinde tarımsal master

planların hazırlanması çalıĢmaları baĢlamıĢtır.

Diğer yandan Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT), il düzeyinde (Mersin ve Düzce

illerinde) entegre kalkınma planı pilot uygulamalarını baĢlatmıĢtır. Tarım dahil bütün

önemli sektörleri kapsayacak Ģekilde hazırlanacak bu entegre planlara, Ġl Gıda,Tarım ve

Hayvancılık Müdürlüğü master planlarının önemli katkısı olacağı umulmaktadır.

2.2. POLĠTĠKA ÇERÇEVESĠ

2.2.1. Türk Tarım Politikasının GeliĢimi

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren tarımsal sorunları aĢmak ve tarımı geliĢtirebilmek

için çeĢitli programlar uygulanmıĢtır. Tarıma iliĢkin geniĢ çaplı kurumsallaĢmanın

gerçekleĢtirilmesinin yanında, fiyat politikaları ve dıĢ ticaret koruması yoluyla tarım

desteklenmiĢtir.

1963 yılında planlı döneme geçilmesi ile birlikte, tarıma yönelik politikalar kalkınma

planları çerçevesinde belirlenmeye baĢlamıĢtır.

GeçmiĢten günümüze ülkemizdeki tarımsal politikalar incelendiğinde; destekleme

alımları, girdi destekleri, zirai kredi faiz sübvansiyonları, doğal afet ödemeleri, süt

16

teĢvik primi ödemeleri, destekleme primleri ve ekim alanlarının sınırlandırılması;

araĢtırma, eğitim,yayım ve denetim gibi kamu hizmetleri, tarımsal alt yapı yatırımları,

yatırım teĢvikleri, ihracat iadesi ödemeleri , ithalat korumaları ve vergi politikaları gibi

araçlarla tarımın desteklendiği ve yönlendirildiği görülmektedir.

Uygulanan tarım politikaları bir çok amaca yönelik olmakla birlikte, temel amaç kendi

kendine yeterlilik olmuĢtur. Bu açıdan değerlendirildiğinde, Ģimdiye kadar uygulanan

tarım politikaları baĢarılı olmuĢtur. Ancak, mevcut politika uygulamalarının en

önemlilerinden biri olan destekleme alımları zamanla, üretimin pazar koĢullarına uygun

olarak geliĢmesini engellemiĢ, üretici gelirlerinde istikrarsızlık yaratmıĢ ve bazı

ürünlerin iç ve dıĢ pazarlarda değerlendirilmesini zorlaĢtıracak Ģekilde aĢırı stokların

oluĢmasına neden olmuĢtur. Ayrıca, sürdürülen tarım politikaları, sağlanan desteklerin

üreticiye yeteri kadar yansımaması nedeniyle sosyal amaçların gerçekleĢtirilememesi

yanında, kamu kaynaklarına önemli ölçüde yük getirmesi bakımından da olumsuz

etkilere sahiptir.

2.2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri

Türkiye‘de 1990‘lı yılların ikinci yarısında baĢlatılan tarım politikalarının yeniden

Ģekillendirilmesine iliĢkin yoğun arayıĢta, uluslararası kuralların yönlendirmesinin etkisi

büyüktür.

Son yıllarda ülkemiz tarım politikaları, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım AnlaĢması,

AB ile imzalanan 1/95 sayılı Ortaklık Konsey Kararı ile girilen Gümrük Birliği

AnlaĢması ve IMF ile imzalanan Stand-By AnlaĢması sonucunda yeniden gözden

geçirilerek tarım sektöründeki devlet müdahalelerinin azaltılması ve destekleme

sisteminde buna yönelik değiĢiklikler yapılması gündeme gelmiĢtir.

Bu çerçevede ülkemizin üstlendiği yükümlülükler Ģu baĢlıklar altında sıralanabilir:

I- Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım AnlaĢması ile ilgili yükümlülükler;

Dünya tarım ürünleri ticaretinin serbestleĢmesini hedefleyen DTÖ Tarım AnlaĢması,

üzerinde yoğunlaĢtığı alanlar açısından üçlü bir yapıya sahiptir.

i)Tariflendirme ve tarife indirimi (Pazara GiriĢ):

Türkiye ekonomik liberalizasyon süreci içerisinde birçok üründe koruma yöntemi

olarak gümrük vergilerini kullandığı için tarifelendirme konusunda fazla sorun

yaĢamamıĢtır. AnlaĢma çerçevesinde Türkiye‘nin, 2004 yılına kadar gümrük

tarifelerinde ortalama % 24, her bir üründe ise % 10 oranında indirim gerçekleĢtirmesi

gerekmektedir.

ii) Ġhracat Sübvansiyonları

Ġhracat sübvansiyonlarının azaltılması Tarım AnlaĢmasının bir diğer taahhüdüdür.

Türkiye 1986- 1990 yılları arasında verilen sübvansiyonları tavan olarak bildirmiĢ,

gelecekte ihracat sübvansiyonu verilmesi gerekirse, on yıl içinde eĢit taksitler halinde

kaynak tahsisinde %24, sübvansiyonlu mal miktarlarında ise % 16 indirim yapılacağı

taahhüt edilmiĢtir. Türkiye‘de son yıllarda bu kapsamda tarım ürünleri ihracatının da

17

desteklenmesi azaltılmıĢtır. Bu nedenle, Türkiye‘nin tarım ürünleri ihracatına uygulanan

sübvansiyonlarla ilgili yükümlülükleri, bu alanda ciddi politika değiĢikliğinin ortaya

çıkmasına neden olmayacaktır.

iii) Ġç Destekler

Ülkelerin ulusal tarım politikaları çerçevesinde sağladıkları iç destekler de dünya

ticaretini dolaylı yoldan olumsuz etkilemektedir. Bu çerçevede iç destekler ticaret

üzerinde yarattıkları olumsuz etkiye göre kırmızı kutu, mavi kutu ve yeĢil kutu

uygulamaları olmak üzere üç kategoriye ayrılmıĢtır. Kategorilerin belirlenmesinde ilgili

sübvansiyonun üretimi hangi ölçüde teĢvik ettiği esas alınmıĢtır. 1995-2004 yılları

arasında 1986-1988 yılları baz alınarak destekler değer olarak %24 miktar olarak ise %

14 oranında azaltılacaktır. Ancak yeĢil kutu kriterleri olarak belirtilen (araĢtırma, yayım,

kontrol, alt yapı, pazarlama sistemlerinin iyileĢtirilmesi, gıda güvenliği stokları,ürün

sigortaları, doğal afet yardımları, yurtiçi gıda yardımları, gelir desteği, yapısal uyum,

çevre programları, üretimden bağımsız gelir desteği uygulamaları (decoupled) )

alanlarda indirim taahhüdünde bulunulmayacaktır.

Ġç desteklerin indirimi konusundaki diğer bir istisna da ―de minimis‖ uygulamasıdır.

Türkiye geliĢmekte, olan ülkeler için uygulanan asgari destek (de minimis) kuralı

uyarınca, destekleme düzeyi, üretim değerinin % 10‘unun altında olduğundan iç

desteklerle ilgili herhangi bir taahhütte bulunmamıĢtır. Bu çerçevede, DTO nezdinde

2004 yılına kadar iç desteklerin indirimi ile ilgili bir taahhüdümüz bulunmamakla

birlikte, bu taahhütle gelecekte de hiç bir ürün için %10‘luk desteğin üzerinde bir destek

verilmemesi taahhüdü altına girilmiĢtir.

DTÖ Tarım AntlaĢmasıyla Türkiye‘nin üstlendiği yükümlülükler Türk tarım

politikalarında belli düzenlemeleri öngörse de, Tunceli ili tarımında önemli değiĢiklikler

yaratması beklenmemektedir.

II-Türk Tarımının Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikasına (OTP) Uyumu:

Genel olarak, Türkiye‘nin OTP‘ye uyumu, tarım sektöründe fiyat ve pazar

mekanizmalarının yakınlaĢtırılması, yapısal politikaların uyumlaĢtırılması ve mevzuatın

yakınlaĢtırılması olmak üzere üç ana baĢlık altında değerlendirilebilir.

AB‘de fiyat desteğinin ağırlığının giderek azaldığı, Türkiye‘de ise halen tarımsal

destekleme politikasının esas unsuru olarak fiyat desteğinin kullanıldığı görülmektedir.

Ancak, Türkiye 2000 yılı içerisinde doğrudan gelir desteği için pilot uygulamalar

baĢlatmıĢ olup ve bu uygulamayı yaygınlaĢtırma çalıĢmalarını sürdürmektedir.

Türkiye‘nin uyguladığı ikinci önemli destek olan girdi desteği ÖTP çerçevesinde hiç

kullanılmamaktadır. Türkiye‘de 2000-2001 yıllarında uygulanan gübre desteği sabit

tutulup, 2002 yılında kaldırılmıĢtır.

Türkiye‘nin yapısal uyum açısından da önemli eksikleri bulunmaktadır. AB kırsal

kalkınma adı altında bütünleĢtirilmiĢ bir yaklaĢım belirleyerek, kırsal alanlarda tarım

faaliyetlerinin turizm, küçük ölçekli sanayi, el sanatları ve benzeri ekonomik

faaliyetlerle desteklenmesi için çaba göstermektedir.

18

Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikası (OTP) uyum amacıyla 1/95 Sayılı Ortaklık

Konsey Kararının 8. Maddesi Türk mevzuatında ticaretin önündeki teknik

engellerin 5 yıl içinde kaldırılması öngörülmüĢtür. 8 Kasım 2000 yılı içinde AB ile

imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesini (KOB) takiben 24 Mart 2001 yılında yürürlüğe

giren Ulusal Programda Türkiye tarımında kısa ve uzun vadede yapılması gerekenler

belirlenmiĢtir.

Kısa vadede çiftçi kayıt sistemi, hayvan kimlik sistemleri ve bitki sertifikası

oluĢturulması, pazar piyasa sistemlerinin düzenlenmesi, çevresel, yapısal ve kırsal

kalkınma önlemlerinin uygulanması konularını kapsamaktadır.

Orta vadede ise tarımsal ve kırsal kalkınma politikalarında AB müktesebatına uyumun

tamamlanması, gıda iĢleme tesislerinin AB normlarında modernize edilmesi, balıkçılıkta

toplam kalite ve güvenirliliğin geliĢtirilmesi hedeflenmiĢtir.

AB tarım politikalarının Gündem 2000 doğrultusunda tahıllar, sığır eti ve 2005/2006

dan itibaren süt için doğrudan ödemeler Ģeklinde olması öngörülmüĢtür. Türkiye‘de

2000 yılı içinde tarımsal destekleme aracı olarak üretimden ve girdi kullanımından

bağımsız olarak Doğrudan Gelir Desteği pilot uygulamasına 4 ilde (Ankara, Antalya,

Adıyaman ve Trabzon) 7 ilçede baĢlanılmıĢ ve dekar baĢına 5 $ verilmiĢtir. Ancak 200

dekardan büyük araziye sahip çiftçiler sadece 200 da. için ödemeden yararlanmıĢtır.

Çiftçi Kayıt Sistemi ve Doğrudan Gelir Desteği ödemeleri çapında uygulama

baĢlatılmasına iliĢkin 21 Haziran 2001 tarihinde çıkan uygulama tebliğ ile

doğrultusunda çiftçiye iĢlediği tarım arazisi dikkate alınarak 200 da. (200 da.) kadar

olan tarım arazisi için dekara 10 Milyon TL. ödenmesi, 5 da. altındaki tarım iĢletmeleri

için toplam 50 Milyon TL. ödenmesi karara bağlanmıĢ ve bu konuda gerekli iĢlemler

yapılarak tüm Tunceli çapında 3921 adet çiftçiye 2.386.126.030.000 TL. ödeme

yapılmıĢtır.

Üretim fazlası olan ürünlerde ise Alternatif Ürün Projesi gündeme gelmiĢtir. Proje ile

üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye büyük yük getiren fındık,

tütün ve Ģeker pancarı gibi ürünlerde üretim alanlarının azaltılması yoluyla kazanılan

tarım alanlarında üretim açığı olan ürünlerin (yağlı tohumlu bitkiler ve yem bitkiler)

ekiliĢinin yaygınlaĢtırılması amaçlanmaktadır.

III-IMF Niyet Mektubu

Türkiye‘nin IMF ile imzalamıĢ olduğu Stand By anlaĢması (anti-enflasyon programı)

çerçevesinde verilmiĢ olan ülke taahhütleri aĢağıda verilmektedir.

• Mevcut destekleme politikaların kademeli olarak kaldırılması, yerine fakir çiftçiye

yönelik DGD uygulanması, (Bu konudaki pilot uygulama yukarıda açıklanmıĢtır).

• Tarım SatıĢ Kooperatifleri Birliklerine (TSKB) özerklik verilmesi.

Konuyla ilgili olarak 16 Haziran 2000 tarih ve 24081 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan

kanun ile TSKB özerk ve mali yönden bağımsız bir yapıya kavuĢturulması hedeflenerek

Yeniden Yapılandırma Kurulu oluĢturulmuĢtur.

• Girdi sübvansiyonlarının kademeli olarak kaldırması, (gübre ve kredi)

19

Bu konuda 2000-2001 yıllarında gübre desteği sabit tutulup, 2002 yılında tüm girdi

destekleri kaldırılacaktır. Tarımsal amaçlı kredilerde de faiz oranları düĢürülmüĢtür.

• Tarımsal amaçlı KĠT‘lerin özelleĢtirilmesi,

Tarımsal amaçlı KĠT‘lerin bu doğrultuda yeniden yapılandırılması çalıĢmaları devam

etmektedir. TEKEL, TġFAġ, ÇAYKUR için özelleĢtirme gündemde olup,TMO 2001

yılında küçülecek stratejik ve olağanüstü hal stoku bulunduracak ve 2002 yılında

borsada oluĢan fiyat ile alım yapacaktır.

Türkiye‘de tarım ürünleri pazarlama sistemi kamu, özel ve kooperatifler olmak üzere üç

kurumsal yapıda yer almaktadır. Pazarlama sistemi içinde kamu kurumları; hububat

(TMO), Ģeker pancarı (TSFAġ), çay (ÇAYKUR) ile tütün, tuz ve alkol (TEKEL)

ürünlerinin pazarlanmasında aktif olarak yer almakta ve fiyat oluĢumunda satın aldıkları

ürün miktarının üretim miktarına oranı kadar etkili olmaktadırlar. Türkiye Hükümeti ile

IMF arasında imzalanan stand-by anlaĢmasında yer alan tarım reformu kapsamında bu

kurumların bazılarının özelleĢtirilmesi öngörülmektedir.

TMO yönelik uygulamalardan Tunceli ili tarımının doğrudan etkilenmesi muhtemeldir.

Çünkü, ilde buğday önemli tarımsal üründür.

2.2.3. VIlI. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı’nda Tarım

I- Mevcut Durum:

GeçmiĢte uygulanan destekleme politikaları ile üretici gelirlerinde istikrar

sağlanamamıĢ, dünya fiyatları üzerindeki destekleme alım fiyatları bazı ürünlerin ekim

alanlarının aĢırı geniĢlemesine, üretim fazlası oluĢmasına ve devletin fazla alım yaparak

yüksek stok maliyetine katlanmasına sebep olmuĢtur.

Bu olumsuzlukları kısmen gidermek üzere, yeni bir tarımsal destekleme aracı olarak;

2000 yılında Çiftçilere Yönelik ―Doğrudan Gelir Desteği‖ uygulaması yönünde pilot

proje uygulanmıĢtır. Elde edilen sonuçlara göre bu projenin 2001 yılında ülke genelinde

uygulanması yönünde çalıĢmalar hızla bitirilmeye çalıĢılmıĢtır.

DTÖ Tarım AnlaĢmasının ilgili hükümleri çerçevesinde ülkemiz yükümlülüklerinin

yerine getirilmesine devam edilmiĢtir. Uruguay Turu sonrası geliĢmeler de göz önüne

alınarak AB ile yeni bir tercihli ticaret rejimi oluĢturulmuĢtur.

Vll. Plan döneminde, 4342 sayılı Mera Kanunu çıkarılmıĢtır. Tarımda Yeniden

Yapılandırma ve Destekleme Kurulu oluĢturulmuĢtur. 4487 sayılı Kanun ile Ürün

Borsalarında vadeli iĢlemler yapılabilmesi imkanı sağlanmıĢtır. Ayrıca, 552 sayılı YaĢ

Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun

Hükmünde Kararname çıkarılmıĢ, 4367 sayılı Kanunla söz konusu KHK‘nın bazı

maddeleri değiĢtirilmiĢ ve ilgili mevzuatta düzenlemeler yapılmıĢtır. 4572 sayılı Tarım

SatıĢ Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun 1 Haziran 2000 tarihinde TBMM

Genel Kurulunda kabul edilmiĢtir.

Ancak; VII Plan döneminde, Tarımsal Politikalar ile ilgili Yapısal DeğiĢim Projesi

çerçevesinde öngörülen Tütün, Tarımının Yeniden Düzenlenmesi, Ürün Sigortası,

Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Yeniden

20

Organizasyonu Kanunları çıkarılamamıĢtır. Üretici Birlikleri Kanun Tasarısı son

aĢamaya gelmiĢtir.

II- Amaçlar, Ġlkeler ve Politikalar

Türkiye kendi tarım politikası ihtiyaçları, dünya tarımındaki geliĢmeler ve Türk

tarımının OTP‘ye uyumu zorunluluğunu göz önünde bulundurarak VIlI. Planda

aĢağıdaki amaç, ilke ve politikaları belirlemiĢtir:

• Kaynakların etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik, sosyal, çevresel ve

uluslararası geliĢmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek,

sürdürülebilir bir tarım sektörünün oluĢturulması temel amaçtır. Gıda güvenliği ilkesi

çerçevesinde artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesi esas alınacaktır.

• Piyasa fiyat oluĢumu üzerinde olumsuz etkileri olan ürün fiyatlarına devlet

müdahaleleri yerine, üretimin piyasa koĢullarında talebe uygun olarak yönlendirilmesini

sağlayacak politika araçları devreye sokularak, üretici gelirlerinin artırılması ve istikrarlı

bir yapıya kavuĢturulması esas alınacaktır. Üretim maliyetlerini azaltıcı ve teknolojik

geliĢimi hızlandırıcı tedbirler uygulamaya konulacaktır.

• Tarım politikalarının esasları; DTÖ Tarım AnlaĢmasının öngördüğü yükümlülükler ile

AB‘ye tam üyelik sürecine girerken AB Ortak Tarım Politikasında ve uluslararası

ticaretteki geliĢmeler çerçevesinde belirlenecektir.

• Ġnsan kaynakları baĢta olmak üzere, üretim faktörlerinin daha etkin kullanılması,

verimliliğin artırılması, tarımla ilgili kuruluĢlarda kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi,

kurumsal hizmet akıĢında gözlenen sorunların giderilmesi, sektör içi kaynak

dağılımında etkinlik ve rasyonel kullanımın sağlanması, üretici örgütlerinin

güçlendirilmesi, tarımsal iĢletmelerin rekabet güçlerinin artırılması ve pazarlama

ağlarının geliĢtirilmesine ağırlık verilecektir.

• Çiftçi Kayıt Sistemi, Tapu-Kadastro Sistemi, Coğrafi Bilgi Sistemi ve Çiftlik

Muhasebe Veri Ağının geliĢtirilmesi sağlanacaktır. Tarımsal veri tabanını kullanan

Tarım Bilgi Sistemi kurulacaktır.

• Üretici ve üretim düzeyini risklere karĢı korumak amacıyla risk Yönetimi araçları

geliĢtirilecektir. Bu çerçevede; tarım ürünlerine yönelik sigorta sistemi, vadeli iĢlemler

borsası, sözleĢmeli tarım ve stok yönetimi araçlarının geliĢtirilmesi, yaygınlaĢtırılması

ve etkin Ģekilde uygulamaya konulması sağlanacaktır.

• Tarımsal geliĢmede bölgesel nitelikli programların önemi nedeniyle Tarımda Sorunlu

ve Öncelikli Üretim Alanlarının Tespit ÇalıĢmaları çerçevesinde bölgesel özel

programlar geliĢtirilecektir.

• Tarım sektörü ile ilgili her türlü konuda, her aĢamada ve düzeyde katılımcı proje

planlaması ve yönetimi esas alınacaktır.

• Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman

sağlayan Kırsal Kalkınma Projelerine iliĢkin çalıĢmalar

21

çerçevede, gerçekleĢtirilmekte olan ve kırsal kesimdeki gelir seviyesini artırmayı

amaçlayan Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi halen 11 ilde

uygulanmaktadır.

• Kırsal alanda tarım-dıĢı sektörlere destek verilmesi ve kırsal sanayinin

yaygınlaĢtırılması sağlanacaktır. Tarımdan çekilecek nüfusa yeni istihdam imkanları

yaratacak projeler geliĢtirilecektir.

• Tarımsal araĢtırma kurumları etkili bir yapıya kavuĢturulacak, çeĢitli kurum, kuruluĢ

ve üniversiteler tarafından yapılan araĢtırma faaliyetlerinde koordinasyon sağlanacaktır.

• Tarımsal araĢtırma önceliklerinin belirlenmesinde üretici talepleri dikkate alınacak ve

uygulamaya yönelik araĢtırma projelerinin geliĢtirilmesi ve uygulanmasında üreticilerin

katılımı ve katkısı esas alınacaktır.

• Tarım-sanayi entegrasyonunun geliĢtirilmesi, tarımsal ürünleri iĢleme sanayinin

rekabet edebilirliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddenin temini ile tarımsal

sanayiye dönük sözleĢmeli üretimin yaygınlaĢtırılması sağlanacaktır.

• Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birliklerinin kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda

özerkleĢtirilmesi sağlanırken, söz konusu kurumların yeniden yapılandırılması

durumunda sürdürülebilirliği sağlayıcı gerekli önlem ve politikalar uygulamaya

konulacaktır.

• Kamu tarafından yapılmakta olan bir kısım görevler üretici organizasyonlarına

devredilecektir.

• Doğal kaynak kullanımında havza bazında katılımcı proje planlaması ve yönetimi

benimsenecektir. Doğal kaynakların sürdürülebilir biçimde kullanılması, gen

kaynakların korunması ve saklanması sisteminin kurulması sağlanacaktır.

• Tarımsal politikalar doğrultusunda dengeli ve çevreyle uyumlu tarımsal kalkınmanın

sağlanmasına yönelik olarak tarımsal altyapı yatırımlarının her aĢamasında yatırımdan

faydalananların her türlü katılımı sağlanacak, mevcut altyapının etkin kullanımı ve yeni

yatırımların gerçekleĢtirilmesinde kaynakların rasyonel kullanımı temin edilecektir.

• Detaylı toprak etütlerinin ve toprak haritalarının yapılması ile toprakların kullanım ve

korunmasına iliĢkin bir Kanunun çıkarılması, kadastro çalıĢmalarının tamamlanması ve

toprak veri tabanının oluĢturulması sağlanarak Arazi Kullanım Planı hazırlanacaktır.

• Bölünemeyecek en küçük parsel anlamında optimum iĢletme büyüklükleri bölgelere

göre tespit edilecek, belirlenecek ekonomik iĢletme büyüklüklerine bağlı özendirici

tedbirler geliĢtirilecektir.

• Hayvansal ürünler üretimi geliĢtirilecek, toplumun hayvansal protein bakımından

dengeli ve yeterli beslenebilmesini sağlamak amacıyla hayvan ıslahı, hayvan hastalık ve

zararlılarıyla mücadele ile kaliteli kesif yem ve yem bitkileri üretiminin artırılmasına,

meraların ıslahına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilecektir.

• Su ürünlerinde sürdürülebilir üretimin artırılması amacıyla; doğal kaynakların rasyonel

kullanımı sağlanacak, yetiĢtiricilik ve açık deniz balıkçılığı geliĢtirilecek, araĢtırma ve

22

geliĢtirme faaliyetlerine önem verilecek ve kamuda etkin kurumsal bir yapının

oluĢturulması için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

• Ormanlar; toplumun ormancılık sektörü ürün ve hizmetlerine olan gereksinimlerini,

sürdürülebilir ormancılık, biyolojik çeĢitlilik ile yaban hayatını koruma ve çok yönlü

yararlanma ilkeleri doğrultusunda ekonomik, sosyal, çevresel ve ergonomik kriterler

çerçevesinde yönetilecek, iĢletilecek ve korunacaktır.

• Türkiye‘de ormansızlaĢma, çölleĢme, toprak erozyonu, sel, heyelan ve Çığ gibi afetleri

önlemek amacıyla; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, mera ıslahı ve sosyal ormancılık

faaliyetleri geliĢtirilecek, gerçek ve tüzel kiĢilerin orman yetiĢtirme etkinlikleri

desteklenecektir.

III- Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

• Tarım sektörü ile ilgili konuları bir bütünlük içinde ele alan Çerçeve Tarım Kanunu

çıkarılacaktır. Ziraat Odalarının etkin olarak faaliyetlerini sürdürmeleri ve

geliĢtirilmeleri yönünde düzenlemeler yapılacaktır.

• Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda

hizmet vermek üzere kar amacı gütmeyen organizasyonlar oluĢturmaya yönelik Üretici

Birliklerine iliĢkin bir kanun tasarısı hazırlanmıĢ olup, BaĢbakanlığa sunulmuĢtur.

Örgütlü çiftçi kesiminin desteklenmesi ve bu yönde teĢvik önlemlerinin uygulamaya

geçirilmesi sağlanacaktır. Söz konusu örgütlerde denetimin özerkleĢtirilmesi yönünde

düzenlemeler yapılacaktır.

• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile tarımsal nitelikli Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri

yeniden yapılandırılacaktır.

• Tarımsal Ürün Sigortaları Kanununun ve buna iliĢkin eylem planının hazırlanmasına

iliĢkin çalıĢmalar tamamlanacaktır.

2.3. TARIMSAL KALKINMANIN GEREKLĠLĠKLERĠ

Tarım sektörü ekonomik, sosyal, politik ve teknik yönleriyle diğer sektörlerden farklı

özellikleri olan ve vazgeçilmez öneme sahip bir sektördür.

Tarım ürünlerinin temel ihtiyaç maddeleri oluĢu, bu ürünlere stratejik bir önem

kazandırmıĢtır. Bütün ülkeler tarımsal ürünlerde; özellikle, tahıl, Ģeker, süt, et ve bitkisel

yağ gibi temel tarımsal ürünlerde kendi kendine yeterli olma çabası içerisinde olup

tarım politikalarını bu hedef doğrultusunda yönlendirmektedirler.

Türkiye‘de tarım sektörü 2011 yılı itibariyle GSYĠH içindeki payı % 8.1 olmasına

karĢılık, tarımsal sivil istihdam içindeki payı % 25,5 ‘dir. Görülmektedir ki nüfusun

önemli kısmı geçimini tarım sektöründen sağlamaktadır. Bununla birlikte, tarım

sektöründe istihdam edilenlerin gelirleri diğer sektörlere göre daha düĢüktür. Bunun

sonucu ortaya çıkan kır-kent farklılığı, köyden kente yoğun göçe sebep olmuĢtur.

23

Ayrıca tarım, sanayiye hammadde sağlama yanında, sanayinin pazarı olması

bakımından da büyük önem taĢımaktadır. Büyüyen bir tarım sektörü, istihdamın

artmasına ve ekonominin geliĢmesine önemli katkılarda bulunacaktır.

2.4. MEVCUT PLAN VE PROGRAMLAR

2.4.1. Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu

Bu rapor, hayvancılık sektörünün geliĢmesiyle ilgili temel amaçları, sorunların

boyutlarını ve planlama çatısını içeren ve 2012 yılına kadar uzanan bir stratejiyi

sunmaktadır. Strateji seçenekleri olarak belirlenen temel seçenekler ise; üretim bazını ve

hayvansal verimliliği geliĢtirmek, gerçek ürün fiyatını ve ithalatı artırmak Ģeklindedir.

2.4.2. Ulusal Ormancılık Programı

Ormancılık sektöründe üstlenilmiĢ olan uluslararası ve bölgesel sorumlulukların yerine

getirilmesini ve takibini kapsayan Ulusal Ormancılık Programı çalıĢmaları devam

etmektedir.

2.4.3. Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi

Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi kırsal fakirlik ve doğal kaynakların

bozulması (aĢınması) sorunlarını ele almıĢtır. Proje, toprak aĢınmasını azaltma, toprak

verimliliğini ve kırsal geliri artırma yoluyla, mikro havzalarda mera ve ormancılık

faaliyetleri ile tarımsal faaliyetleri iyileĢtirmeyi, sürdürebilir hale getirmeyi

amaçlamaktadır.

2.4.4. Diğer Projeler

AĢağıda bahsi geçen projeler Türkiye genelinde Tunceli ilini kapsayacak Ģekilde

yürütülen projeler olup, ayrıca Tunceli ilinde çeĢitli kamu kurum ve kuruluĢları

tarafından yürütülmekte olan tarımsal projelere ait bilgiler de 8‘inci bölümde ele

alınmıĢtır.

2.4.4.1. Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı GeliĢtirme Projesi

2012 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere ĠliĢkin Karar‘ın yürürlüğe konulması;

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 12/4/2012 tarihli ve 6302 sayılı yazısı

üzerine, 5488 sayılı Tarım Kanununun 19 uncu maddesine göre, Bakanlar Kurulu‘nca

16/4/2012 tarihinde kararlaĢtırılmıĢtır.

Hayvancılığın geliĢtirilmesine yönelik olarak 15.06.2012 tarih ve 28324 sayılı Resmi

Gazete‘de ―Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı

Uygulama Esasları Tebliği ―(Tebliğ No: 2012/49) yayımlanmıĢtır.

2012/49 sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı ile

hayvancılığa verilmiĢ olan teĢvikler belirlenmiĢtir.

1. Yem Bitkileri Desteği

2012 yılında Tek yıllık yem bitkileri için dekar baĢına 30 TL, Korunga için 90 TL,

Yonca(kuru) için 70 TL, Yonca(sulu) için 130 TL, Silajlık Mısır(kuru) için 30 TL,

Sılajlık Mısır(sulu) için 55 TL Yapay Çayır-Mera için 75 TL destek ödemesi,

24

2.Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi

2006 yılında baĢlayan Kırsal Kalkınma yatırımlarının desteklenmesi programı 2014

yılına kadar uzatılmıĢtır. Ekonomik yatırımlar kapsamında ürünlerin iĢlenmesi,

paketlenmesi ve depolanması ile makine-ekipman alımlarında % 50 destekleme

ödemesi yapılmaktadır. Ayrıca yapılacak toplu basınçlı sulama tesislerine de % 75

oranında destekleme yapılmaktadır.

3. Suni Tohumlama Desteği

Suni tohumlama bedelinin kalkınmada öncelikli illerle soy kütüğüne kayıtlı iĢletmelerde

%50‘si, diğer iller ve iĢletmelerde ise %25‘i suni tohumlama primi olarak ödenecektir.

Desteklemeler halen devam etmekle beraber 2012 yılı Anaç Sığır Desteklemeleri 225tl,

suni tohumlamadan doğan Buzağı desteklemeleri ise soy kütüğü ve ön soy kütüğü 75 tl

olarak devam etmektedir. Her yıl destekleme ödemeleri yayımlanacak olan Bakanlar

Kurulu kararı ve tebliğiyle belirlenmektedir.

BÖLÜM 3. ĠLĠN ÖZELLĠKLERĠ

3.1. BĠYOFĠZĠKSEL ÖZELLĠKLER

3.1.1. Ġlin Genel Tanımı

Tunceli Ġli yukarı Fırat bölümünde 390 36

l ve 38

0 46

l kuzey enlemleri ve doğu

boylamları arasında yer almaktadır. Ankara‘ya karayoluyla 818 km uzaklıktadır. Mersin

Limanına 742 km uzaklıkta olan Tunceli Ġli, doğuda Bingöl ve Elazığ kuzey ve

batısında Erzincan Güneyinde Elazığ illeri ile komĢudur Ġlin yüzölçümü 7774 km2

ortalama yüksekliği 1264 metredir. Tunceli 365 köye sahiptir. Bu köylerden 234 tanesi

orman köyüdür. Merkez ilçe ile birlikte 8 ilçesi bulunan Tunceli iline bağlı ilçeler;

Merkez, ÇemiĢgezek, Hozat, Mazgirt, Nazimiye, Ovacık, Pertek ve Pülümür‘dür.19

bucak ve 1025 mezrası vardır.

3.1.2. Agro-ekolojik alt bölgeler

Agro-ekololojik bölgelendirme, arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi

uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder.

Bir agro-ekolojik bölge iklim, arazi formu, toprak yapısı ve/veya arazi örtüsüne göre

belirlenir. Bu kapsamda Tunceli Ġli yükseklik, topoğrafik yapı, sıcaklık kriterleri göz

önüne alınarak 2 agro-ekolojik bölgeye ayrılmıĢ ve haritalandırılmıĢtır (Bkz. EK 1).

Tablo 1 de Tunceli ilini oluĢturan alt bölgelerin özellikleri belirtilmektedir.

25

Tablo 1. Tunceli Ġlinin Agro-ekolojik Alt Bölgeleri (2000 Yılı)

Yü

kse

kli

k (

M )

Alt

Bölgeler

Alan

(Ha)

ġu

ba

t S

ıca

klı

k

Tem

mu

z S

ıca

klı

k

Yıl

lık

Ya

ğıĢ

Alanın Arazi Kabiliyet Sınırına Göre

Dağılımı (Ha)

(C0 ) (C

0 ) (mm) 1 2 3 4 5-8

1082 I. Alt Bölge %46,5 -1,9 /

0,2 >25 >400 %0,05 %2,3 %6 %11 %80,65

Merkez,

ÇemiĢgezek

Mazgirt,

Pertek

361520

200 8407 21695 40006 291212

1445 II.Alt Bölge %53,5 -7,1 /

-1.5 <25 >400 %0,4 %0,2 %2,6 %3,4 %93,4

Hozat,

Nazimiye,

Ovacık,

Pülümür

415920

2038

850

10979

14263

387790

Toplam 8

Ġlçe

777440

2238

9257

32674

54269

679002

Toplam

Alana Oranı %100 %0,29 %1,19 %4,2 %6,98 %87,3

Kaynak : Meteoroloji Müdürlüğü

3.1.3. Topografya

Dağlar :

Dağlık ve engebeli alanlardan oluĢan Ġl Topraklarının Kuzeybatı, Kuzey ve Kuzeydoğu

kesimini Doğu Toros Dağları‘nın uzantısı olan Munzur Dağları engebelidir. Ġlin en

yüksek noktası Munzur Dağlarının Doğusunda 3463 metre yükseklikteki Akbaba

Tepesidir. Doğu Toros dağlarının uzantısı olarak batı-doğu yönünde uzanan dağlar, il

alanının %70‘ini kaplamaktadır. Munzur Dağları ve uzantısı olan Avcı Dağları, il

topraklarının kuzeybatı ve kuzey kesiminde doğal sınır oluĢturmakta, kuzeydoğusunda

ise Bağır Dağı yer almaktadır. Ġldeki öteki önemli yükseltiler, Munzur Dağları

üzerindeki Ziyarettepe (3071m.) Avcıdağları (3345m.) ve BağırpaĢa Dağı‘dır (2906 m).

Vadiler:

Tunceli‘de vadiler, yüksek ve sarp kesimlerde hem il içinde hem de çevre illerle

bağlantı sağlayan doğal ulaĢım yollarını oluĢturmaktadır. Çoğunlukla güney

doğrultusunda uzanan vadiler, henüz geliĢmeleri tamamlanmamıĢ, dar ve dik yarıklar

halindedir. Tektonik çöküntü alanlarında oluĢan akarsu vadileri biraz daha geniĢtir. Ġlin

en önemli vadileri Munzur, Mercan, Pülümür, Peri ve Tağar Çayı Vadisi‘dir. Bu

Vadilerin özelikle güneyde yer yer geniĢleyen kesimlerde tarım yapılabilmektedir.

26

Munzur Vadisi

Munzur Vadisi, Munzur Dağları‘nın orta bölümünde yer alan tepelerin güney

yamaçlarından pek çok kol halinde baĢlar. Bu kollar, ilin en büyük düzlüğü olan Ovacık

çöküntü alanında birleĢir. Munzur vadisi, merkez ilçede Pülümür Vadisi‘yle birleĢir ve

güneye uzanıp Keban Baraj Gölü‘ne ulaĢır.

Pülümür Vadisi

Pülümür Vadisi, Avcı Dağları‘nın batı yamaçlarında çok sayıda kol halinde baĢlayıp

güneye uzanan çok dar ve dik bir vadidir. Merkez ilçede Munzur vadisi ile birleĢip

güneyde Keban baraj Gölü‘ne açılmaktadır.

Peri Vadisi

Peri Vadisi, Bingöl dağları‘nın batı yamaçlarında çok sayıda kol halinde baĢlar. Elazığ-

Tunceli sınırını oluĢturarak güney Keban Gölü‘ne açılan vadi yer yer dar ve diktir. Peri

Vadisi, Tunceli- Bingöl arasındaki iliĢkiyi sınırlandıran doğal bir engel oluĢturmaktadır.

Tağar Çayı Vadisi

Tağar Çayı Vadisi, Kırklar Dağı‘ndan batı yamaçlarından batıya ve güneye yönelerek

Keban Baraj Gölü‘ne açılmaktadır. Diğer vadiler kadar dar ve dik değildir. ÇemiĢgezek

yöresinde yer yer geniĢlediği kesimlerde, akarsu yatağının iki yanda sıra sıra bükler

oluĢmuĢtur.

Ovalar:

Tunceli‘de ovalar, il topraklarının %5‘ini kaplamaktadır. Ġlde önemli sayılabilecek ova

ve düzlükler bulunmamaktadır. Tunceli‘nin kuzey yarısındaki düzlükleri, Munzur

dağları‘nın güneyindeki çukurlukta oluĢmuĢ (Zerenik) Ovası ile ilçenin YeĢil yazı

bucağında bulunan YeĢilyazı Ovasıdır. Munzur dağlardan ovaya inen çok sayıda akarsu

ve yüzey sularının taĢıdıkları maddeler, çöküntü alanının tabanında kalın bir alüvyal

toprak tabakası oluĢturmuĢtur. 74 km2 büyüklüğünde ve 1350 metre yükseltili Ovacık

Ovası‘nda toprak bitkisel üretime uygun olmakla birlikte, iklim çok sert olduğu için

tarımsal etkinlikler sınırlıdır. Ovacık ilçesi YeĢil yazı bucağı‘ndaki YeĢilyazı Ovası ise

74 km2 büyüklüğündedir. Buralarda hububat ve bakliyat ekimi yapılmakta ve bu

alanların bir kısmı sulanmaktadır.

Platolar-Yaylalar: Ġl topraklarının %25‘ini kaplayan platolar, Munzur Dağları‘nın ve BağırpaĢa Dağı‘nın

doruklar bölgesinde, yüksek sırtlarla çevrilmiĢ düzlükler Ģeklindedir. Ayrıca güneydoğu

ve doğuda ,Pülümür Çayı Vadisi‘ne inen kesimde, çeĢitli yükselti basamaklarına

sıralanmıĢ platolar vardır. Bu platoların en ünlüleri, Mercan Dağları üzerindeki Merk

Yaylası ve Munzur Dağları‘nın orta bölümünde yer alan Kepir Yaylası‘dır. KıĢları çok

soğuk geçen bu platolar yazın otlak alanları olarak kullanılır.

Akarsular:

Tunceli akarsu yönünde çok zengindir. Düzenli yağıĢ alan dağlarda sızan kar ve

yağmur suları, daha düĢük yükseltilerde kaynaklar Ģeklinde yenide yüzeye çıkar.

Akarsuları besleyen bu kaynaklar sürekli olduğunda, akarsuların suları bol ve akıĢlarıda

oldukça düzenlidir. Ġlin önemli akarsuları, Munzur Suyu, Mercan Deresi, Pülümür Çayı,

Peri Suyu, Tağar Çayı‘dır.

27

Munzur Suyu

Munzur Suyu Ovacık‘ın kuzeyinde yükselen ziyaret tepesinin eteklerinde doğar. Çok

eğimli bir alanda hızla akan Munzur suyu, Ovacık düzlüklerinin ortasında batı-doğu

yönünde akar çeĢitli yönlerde gelen Havaçor, MamuĢağı, KabuuĢağı, NanikuĢağı,

Haçılı, Mercan, Merho, Kalan derelerinin sularını toplayan Munzur suyu, Merkez Ġlçede

Pülümür suyuyla birleĢtikten sora güneye akar ve Keban baraj gölüne dökülür. Munzur

suyunun büyük bir bölümü Munzur Vadisi milli park sınırları içerisinde kalmaktadır.

Munzur suyunun uzunluğu 111 km olup ortalama debisi 87 m3/sn‘dir.

Peri suyu

Murat Irmağı‘nın büyük kollarında biri olan Peri Suyu, Bingöl‘ün kuzeyindeki ġeytan

Dağlarının batı eteklerinde doğar.

Tunceli‘nin doğu sınırını oluĢturarak güney batı yönünde akan Peri Suyu‘na Tunceli

topraklarında Teke, Yuvanık, Kalman, Kıl, Sekban ve Mıhindi derelerine katılmaktadır.

Peri suyu, Kayacı yöresinde Keban Barajı‘na dökülür. Dar ve dik bir vadide akan Peri

suyu, kar suları ile beslendiği için yaz aylarında da suyu boldur.

Pülümür Çayı

Avcı Dağları‘nın eteklerinde doğan Pülümür Çayı Pülümür Ġlçe merkezini geçtikten

sonra güneybatıya döner. AĢhirik, Dereova, Yastık, Kutu ve Çukur derelerini aldıktan

sonra Tunceli kentinde Munzur Suyu‘na katılır. Yer yer oldukça derin ve dik vadiler

oluĢturarak akan Pülümür Çayı, yüksek ve karlı dağlardan beslendiği ve irili ufaklı

birçok dere ile birleĢtiği için suyu boldur. Pülümür suyunun uzunluğu yaklaĢık olarak

70 km olup ortama debisi 32,24 m3/sn ‗dir.

Mercan Deresi

Avcı Dağları‘nın batı yamaçlarından doğan Mercan dersi, güneybatı yönünde akarak

Ovacık Ġlçe merkezinin 7-8 km. doğusunda Munzur Suyu‘na karıĢır. Mercan Deresi,

özellikle Mollaaliler‘in kuzeyinde, derin vadiler oluĢturmaktadır. Yüksek Dağlardan

beslenen Mercan Deresi‘nin suyu boldur ve büyük bir kısmı Munzur Vadisi Milli Park

sınırları içinde kalmaktadır. Mercan deresi yaklaĢık olarak 22 km uzunluğunda olup

ortalama debisi 10m3/sn‘dir.

Tağar Çayı

Kırklar Dağı‘ndan doğan ve Kırklar Çayı‘ndan beslenen Tağar Çayı, ÇemiĢkezek Ġlçe

merkezinin batısından geçerek Keban Baraj Gölü‘ne dökülmektedir. Yüksek dağlardan

beslenmediği için, taĢıdığı su miktarı kaynak sularına ve mevsim yağıĢlarına bağlıdır.

Tağar çayının yaklaĢık uzunluğu 42 km olup ortalama debisi 15,43 m3/sn‘dir.

Göller:

Doğal Göler

Tunceli‘de Keban Baraj Gölü dıĢında önemli ve büyük göl yoktur. Munzur

Dağları ile bu sıranın alt birikimlerini oluĢturan Mercan, Avcı, Karasakal Dağları

üzerinde ve BağırpaĢa Dağı‘nın doruklar bölgesinde, buzul yalaklarının zamanla suyla

dolması sonucunda oluĢmuĢ küçük buzul gölleri vardır. Bunlar Kara göl, Koçgölü, ġer

gölü, Dilincik gölü, çimli Gölü, Mercan Gölleri, Katır Gölleri ve Buyur Baba Gölleridir.

YaklaĢık 2000-3000 metre yükseklikteki zirvelerde yer alan bu göller bugünkü

durumda herhangi bir ulaĢım olanağı yoktur.

28

3.1.4. Ġklim

Tunceli ilinde karasal iklim hüküm sürmektedir. Oldukça kısa süren yaz ayları sıcak ve

kurak geçmektedir. KıĢları ise çok soğuk ve yağıĢlı olup, uzun sürmektedir. Gece-

Gündüz arasında ve aylara göre ısı farkları çok yüksektir. Ġlin kuzeyde 3500 metre

yükseltili dağlık alanlarda, güneyde 700 metreye kadar alçalan çok engebeli arazi

yapısı, sıcaklık, yağıĢ, rüzgar ve güneĢlenme gibi iklim verileri açısından‘ da önemli

farklıklarda yaratmaktadır.

Ġlin kuzey kesimindeki dağlık alanlar ve platolar, yılın altı ayı karlar altındadır. Bu

kesimlerde vadi yamaçları, doruklara ve vadi tabanlarına göre daha sıcaktır. Vadiler,

hava akımları için doğal doruklar oluĢturmaktadır. Vadi tabanları, yamaçlara göre daha

az güneĢ almakta ve hızla soğumaktadır. Bu nedenle yerleĢim alanları daha çok vadi

yamaçlarında yoğunlaĢmıĢtır. Ġlin güneyinde Keban baraj gölü‘ne açılan vadi boylarında

ve çöküntü alanlarında, iklim görece yumuĢak olup, bahar mevsimi daha belirgindir.

Ġlde yıllık yağıĢ ortalaması 684mm olup, en az yağıĢ yaz aylarında, en çok yağıĢ ise

sonbahar ve kıĢ aylarında düĢmektedir. En yüksek sıcaklık 42.2c‘, kıĢın en düĢük

sıcaklık -30.3c‘ dolayında olup ,ortalama sıcaklık 12.5c‘dir.

Tunceli‘de yağıĢlar kıĢ, ilkbahar ve sonbahar aylarına rastlar. Yıllık 684mm yağıĢ

ortalamasının % 37‘si kıĢ, % 34‘ü ilkbahar, % 25‘i sonbahar ve % 4‘ü Yaz

mevsimlerinde görülür. KıĢ mevsimi uzun sürer genellikle yağıĢlar kar halindedir. En

fazla yağıĢ Nisan, Mayıs en düĢük yağıĢ Temmuz, Ağustos aylarında düĢmektedir.

3.1.5. Bitki örtüsü

Tunceli ilinde çok farklı veriler fiziki coğrafya özelliklerine, iklim farklılıklarına

ve çok zengin olan su kaynakları bağlı olarak ortaya çıkan bio-çeĢitlilik, il topraklarında

özelikle bahar aylarında bitki örtüsü doğal peyzaj bakımında da zengin görüntülerin

ortaya çıkmasını sağlamıĢtı. Doğu Anadolu orman kuĢağı içinde kalan il topraklarının %

27‘ sini kaplayan genelde bodur ve baltalık meĢe ağaçlarında oluĢan ormanlar, ilin orta

ve kuzey kesimlerinde, Tunceli Merkez Ovacık, Pülümür, Hozat ve Nazımiye

ilçelerinde yoğunlaĢmaktadır. Ġlin kuzeyinde batıda doğuya sarılar halinde uzanan

dağların 1800-2000 metreden daha yüksekteki sarp ve dik yamaçları, doğal koĢullar ve

iklim nedeniyle ağaç yetiĢmediği için genel olarak çıplaktır. Bu dağların güney

yamaçlarında, 1800 metreden daha alçak kesimlerde yer yer meĢe ve ardıç

topluluklarına rastlamaktadır. Dağların güneye doğru alçalan orta ve güney

kesimlerinde, tek tek yükselen dağlarla, bu dağları birbirinden ayıran sırtlar genelde

meĢe ormanlarıyla kaplıdır. Vadilerde ve akarsu boylarında meĢe ağaçlarının yanı sıra

ardıç, gürgen, dıĢbudak, Akçaağaç, söğüt, kavak ve çınar ağaçları da bulunmakta,

plotalarda ise doğal bitki örtüsünü kısa boylu çayır otlar oluĢturmaktadır.

Munzur Vadisi tabanda ve su boylarında karıĢık olarak karaağaç, kızılcaağaç, dıĢbudak,

çınar, asma, huĢ, ceviz, yabani fındık, kavak, söğüt ve çalı türlerinden oluĢan zengin

bitki örtüsü bulunmaktadır. Alt flora, meĢelerinin koru niteliğinde olduğu yerlerde

zengin durmaktadır.

29

ÇemiĢgezek ve Pertek ilçelerinde orman varlığı az olmakla birlikte, Keban Baraj

Gölü‘ne bakan kesimlerde bodur meĢeliklere rastlanmaktadır. Güney Ġlçelerinde orman

varlığının zayıflamasına karĢın meyve bahçelerinin yaygın olması, bitki örtüsünü

zenginleĢtirmektedir.

Ġlin özelikle orta ve kuzey kesimlerinde düzlüklerde ve akarsu kenarlarında ilkbahar

aylarında canlanan çeĢitli kır çiçekleri, rengarenk örtüler oluĢturarak çok güzel

görüntüler oluĢturmakta ve Ġlin bitki çeĢitliliğine çok önemli bir katkı yapmaktadır.

3.1.6. Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı

Ġlin toplam yüzölçümü 777.440 ha olup, bunun 113.180 ha tarım arazisi, 323.582 ha‘ı

çayır mera arazisi, 258.500 ha orman arazisi ve 82.178 ha. diğer araziler olarak dağılım

göstermektedir.

Grafik 1. Ġl Arazisinin Dağılımı

Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü 2000

Grafik 1 den görüldüğü üzere Tunceli ‘de çayır mera alanlarının oranı yüksek (%42),

orman alanlarının oranı ise mera alanlarına yaklaĢık bir değerde olup (%33) tür.

Türkiye genelinde ise mera alanlarının oranı ile orman alanlarının oranı birbirine eĢit

olup %26 dır. Tunceli ilinde çayır mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir

potansiyel olmakta, orman alanlarının fazlalığı yağıĢ için bir önem teĢkil etmektedir.

Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına baktığımızda en fazla tarım arazisinin %73

Ġle l.alt bölge‘de (Merkez, ÇemiĢgezek, Mazgirt, Pertek) mera arazisinin % 61.4 ll.alt

bölgede (Hozat, Nazimiye, Ovacık, Pülümür) olduğu görülmektedir.

3.2. SOSYO - EKONOMĠK YAPI

Tunceli ilinin nüfus artıĢ hızı % -61,5 olarak belirlenmiĢtir. Grafik‘2 den de görüldüğü

üzere Türkiye nüfus artıĢ hızının gerisinde kalmaktadır. Bu durumun nedenlerinden biri

il dıĢına olan göçtür.

10%

15%

33%

42%

Grafik.1 Ġl Arazisinin Dağılımı

DİGER ARAZİ

TARIM ARAZİSİ

ORMANLIK - FUNDALIKARAZİ

ÇAYIR -MERA ARAZİSİ

30

Ġlde uzun yıllar yaĢanan terör ve güvenlik nedeniyle il dıĢına göçlerin yaĢanması, ilde

tarımsal ve sanayi yatırımlarının yetersizliği iĢ gücünün il dıĢına çıkmasına neden

olmuĢtur.

Kaynak : Mülga D.Ġ.E(TUĠK).

1990 nüfus sayımında 133143 olarak belirlenen toplam nüfus (% 56,6‘sını erkekler, %

43,4‘ünü kadınlar oluĢturmuĢtur) 1997 yılında 86268 ‘e düĢmüĢtür. Toplam nüfusun

55405 (% 64,2)‘i ilçe merkezinde, 30863 (% 35,8)‘i ise köy ve beldelerde

bulunmaktadır. Bu rakamlar 1990 yılı nüfus sayımı ile karĢılaĢtırıldığında Tunceli ilinde

kırsal nüfusunun % 2,35 oranında azaldığı ve Ģehir nüfusunun ise % 2,3 oranında arttığı

görülmektedir. 1997 yılında ilçe merkezindeki nüfus artıĢ oranı % 12,21 iken köy ve

beldelerin nüfus artıĢ hızı % -38,78 olarak belirlenmiĢtir. Nüfus yoğunluğu (Km2) 17

kiĢidir.

Kaynak : Ġl Nüfus ve VatandaĢlık Müdürlüğü verileri

-80

-60

-40

-20

0

20

40

1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997

Grafik-2 Tunceli & Türkiye Nüfus ArtıĢ Hızının KarĢılaĢtırılması

TÜRKİYE

TUNCELİ

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

l. Alt Bölge ll.Alt Bölge

KĠġ

Ġ

Grafik 3. Tunceli Ġli Alt Bölgelere Göre ġehir Ve Köy Nüfusu (1997)

Toplam Nüfus

Merkez Nüfus

Köy Nüfus

31

Tablo -2 . Tunceli Ġli Alt Bölgelere Göre ġehir ve Köy Nüfusları(1997-2010)

1997 Yılı 2010 yılı

Bölgeler Merkez Köyler Toplam Merkez Köyler Toplam

I.Alt Bölge 38452 22995 61447 36679 21272 47531

II.Alt Bölge 16953 7868 24821 10852 7896 29168

TOPLAM 86268 76699

Kaynak : Ġl Nüfus ve VatandaĢlık Müdürlüğü verileri, TÜĠK (ADNKS 2010).

Türkiye‘de nüfus hareketlerinin büyük çoğunluğunu kırdan kente göç teĢkil etmektedir.

Göç alan illerin tamamı, sosyo-ekonomik bakımdan geliĢmiĢ illerdir. Ġstihdam

imkanlarının yetersizliği nedeniyle çalıĢma çağındaki nüfus, iĢ imkanları sağlayabilmek

için il dıĢına göç etmektedir. Göçün çoğunluğu kırsal alandan olmak üzere, belli bir

oranda da kent merkezinden olmaktadır. 1997 yılı ile 2010 yılı karĢılaĢtırıldığında

Tunceli Ġli -% 11,1 göç hızı ile Türkiye‘nin göç veren Ġl durumundadır. Tunceli‘de

istihdam imkanı bulamayan aktif nüfus, terör ve güvenlik sorunu da eklenince bu

dönemde büyük göçlerin yaĢanmasına neden olmuĢtur.

Tunceli‘den en fazla göç sanayileĢmiĢ illere olmaktadır. Özellikle Ġstanbul‘a büyük bir

göç yaĢanmıĢ, bunu Mersin, Antalya, Ġzmir, Bursa ve Elazığ takip etmiĢtir. Göç

edenlerin büyük çoğunluğu 15-64 yaĢ grubunda yoğunlaĢmıĢtır.

Tablo 3. ĠĢgücünün Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı(1999)

Sektör Nüfus %

Tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 44087 72,63

Madencilik ve taĢocağı 54 0.09

Ġmalat sanayi 941 1.55

Elektrik, gaz, su 184 0.30

ĠnĢaat 1696 2.79

Toptan, perakende ticaret, lokanta ve oteller 1573 2.59

Diğer 12163 20,05

Kaynak :Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 1999, Tunceli, DİE

Ġlde iktisaden faal nüfusun 34388‘ini (% 56,7) erkek, 26310‘nu (% 43,3) ise kadın

nüfusu oluĢturmaktadır. ÇalıĢan nüfusun iĢteki durumlarına göre dağılımına

bakıldığında ise % 23,97‘si ücretli,% 0,21 iĢveren,% 23,38‘i kendi hesabına çalıĢan, %

52,43‘ü ücretsiz aile iĢçisi olduğu görülmektedir.Tablo-3‘de görüldüğü gibi 1990

verilerine göre Tunceli‘de iktisaden faal nüfusun % 72,63‘ü (44087) tarım ve

ormancılıkta faaliyet göstermektedir.

Tunceli‘de kadın iĢgücünün büyük çoğunluğu tarım sektöründe çalıĢmaktadır. Tarımda

çalıĢan kadın iĢgücünün oranı erkeklerden oldukça fazla olmasına rağmen çoğu ücretsiz

aile iĢçisi statüsündedir. Tarımsal istihdam içinde kadın iĢgücü oranının yüksekliği, esas

itibariyle bir baĢka tartıĢmanın konusunu teĢkil eden ve Tunceli için büyük önem

taĢıyan kırdan kente göç ve özellikle erkek iĢgücünün geçici-mevsimlik istihdam alanı

araması sonucu diğer kentlere gitmesini destekleyen bir gerçektir.

32

.

3.2.1. KiĢi BaĢına Gelir

Tunceli‘de kiĢi baĢına düĢen gelir 1998 verilerine göre sabit fiyatlarla (1987) 2397 $‗

dır. Tablo 4 Tunceli‘de 2000 yılına kadar kiĢi baĢına düĢen geliri göstermektedir.

Tablo-4. 1987-2000 Yılları Arasında Tunceli’de KiĢi BaĢına DüĢen Gelir Dağılımı

Yıl KiĢi BaĢına Gelir (Dolar)

1987 579

1988 598

1989 711

1990 1150

1991 1213

1992 1431

1993 1633

1994 1237

1995 1413

1996 1614

1997 1949

1998 2397

1999 2487

2000 1990

Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

Alt bölgeler bazında gelir karĢılaĢtırılması yapıldığında en fazla kiĢi baĢına düĢen gelir

1‘ inci alt bölgedir.

Tablo- 5.Tunceli ’de Alt Bölgelere Göre Temel Veriler (2010)

I.Alt Bölge II.Alt Bölge

Tüm Ġlçeler Merkez, Mazgirt,

Pertek, ÇemiĢgezek

Hozat, Ovacık,

Nazımiye, Pülümür

Ġlçe Sayısı 4 4 8

Köy Sayısı 205 160 365

Toplam Nüfus 47531 29168 76699

Toplam ġehir Nüfusu 36679 10852 47531

Toplam Kırsal Nüfus 21272 7896 29168

Nüfus Yoğunluğu KM² 6 4 10

Toplam Ekili Alan(ha) 28591 8140 36731

KiĢi BaĢına Tarım

Yapılan Alan (ha) 1,34 1,03

1,25

Kaynak : Ġl Nüfus Müdürlüğü-2010

Alt Bölgelere iliĢkin ayrıntılı bilgi EK 2 de verilmiĢtir.

33

3.2.2. Eğitim

Tunceli ilinde 74 örgün eğitim kurumundan 10 adet okul öncesi 42‘si ilköğretim, 22‘si

ortaöğretim okuludur. Öğretmen sayısı 963‘tür. Tunceli Üniversitesi 22.05.2008

tarihinde kurulmuĢtur. Üniversitenin bünyesinde Mühendislik fakültesi, Su Ürünleri

Fakültesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Edebiyat Fakültesi, Meslek yüksekokulu

ve Sağlık Meslek Yüksekokulu bulunmaktadır.

Akademik personel sayısı 181 kiĢidir.

Tablo -6 Okullarda Bulunan Öğrenci Sayısı (2010-2011 Dönemi)

Öğrenci Sayısı

Ġlköğretim 6817

Erkek 3515

Kız 3302

Ortaögretim 3670

Erkek 1831

Kız 1839

Üniversite 3549

Erkek 2046

Kız 1503

Kaynak : Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Tunceli Üniversitesi

3.2.3. Sağlık

Ġlde sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığına bağlı 1 adet Devlet Hastanesi, 3 adet

entegre Ġlçe Hastanesi, 8 adet Toplum Sağlığı Merkezi, 14 adet Aile sağlığı Merkezi, 1

adet Ağız ve DiĢ Sağlığı Merkezi, 1 adet Ana-Çocuk Sağlığı Merkezi, 1 adet verem

savaĢ dispanseri, 10 adet 112 acil yardım istasyonu ile 112 komuta kontrol merkezi

mevcuttur. Ġl genelinde yataklı tedavi kurumlarındaki toplam yatak sayısı 210 olup Ġlde

toplam hekim sayısı 142 ve hekim baĢına düĢen hasta sayısı 591‘dir. Sağlık hizmetleri

hususunda, Türkiye genelinde yaĢanan sorunlar Tunceli Ġlinde de yaĢanmaktadır.

3.2.4. UlaĢım

Ġldeki 604 km‘lik karayolu ağının 138 km‘si devlet yolu,466 km‘si il yoludur. Ġl

yollarının 424 km‘si asfalt, 18 km‘si stabilize kaplama,22 km‘si toprak yol, 2 km‘si

parke yoldur. Devlet yollarının tamamı asfalt olup, 34 km‘si bölünmüĢ yoldur, 34 km

içindeki 6 km‘lik Ģehir geçiĢinin bitimli sıcak kaplaması 2012 yılında yapılmıĢtır. Ġldeki

köy yolu ağı 3336 km olup, bunun 552 km si asfalt, 1082 km‘si stabilize, 1268 km‘si

tesviye, 442 km‘ ilk kısmı ise ham yoldur. Ağır kıĢ Ģartlarından dolayı zaman zaman

köy yollarının merkezlerle bağlantıları kesilmektedir.

Ġl merkezinde sivil ve askeri amaçlı bir hava alanı bulunmamaktadır. ġehirler arası ve

milletler arası otomatik telefon görüĢmelerine açık olan Tunceli‘de köylerin tamamında

telefon bulunmaktadır.

34

3.3.TARIMSAL ÜRETĠM SĠSTEMĠ

Ġlde 17620 adet tarım iĢletmesi mevcuttur. Bu iĢletmelerin 17222‘ü aile iĢletmesidir 238

adeti aile ortaklığı, 96 adeti ise Kendi Arazisi Olmayan ĠĢletmeler (Kiracı) 64 adedi ise

Ortakçıdır. Ġl de tarım iĢletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte

yapmakta ve bu iĢletmelerin oranı da % 86‗yı bulmaktadır. Bu iĢletmeleri sırasıyla %

11‘i yalnızca bitkisel üretim yapan iĢletmeler ve % 3‘le yalnızca hayvansal üretim

yapan iĢletmeler izlemektedir. (Grafik 4)

Kaynak : Genel Tarım Sayımı 1991, Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

Kaynak : Genel Tarım Sayımı 1991, Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

86%

11% 3%

Grafik-4 Tunceli Ġlinde Tarım ĠĢletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı

Bitkisel + HayvansalÜretimBitkisel Üretim

Hayvansal Üretim

2% 2%

14%

41%

25%

14%

2%

Grafik-5 Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı

0-5 Da

5-9 Da

10-19 Da

20-49 Da

50-99 Da

100-199 Da

200-499 Da

35

Tablo-7. Tarımda ĠĢletme Büyüklüğü ve Edinme Biçimi (1991)

Arazi

Büyüklüğ

ü Da.

ĠĢletme

Sayısı

Arazi

Da.

Yalnızca Kendi

Arazilerini

ĠĢleyenler

BaĢkasından

Arazi Tutup

BaĢkasına

Arazi

Vermeyenler

Kendi Arazisi Olmayan

ĠĢletmeler

Kiracı

Ortakçı

Arazisi

Olmayan A B A B A B A B

0-5 412 1336 391 1294 21 42

5-9 370 2417 370 2417

10-19 2408 34534 2369 33988 39 546

20-49 7322 234514 7183 229796 96 2955 43 1763

50-99 4428 298617 4394 295897 34 2720

100-199 2396 297461 2231 277511 69 10350 96 9600

200-499 284 72405 284 72405

Toplam 17620 941284 17222 913308 238 16517 96 9600 64 1805

Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

Tablo 7 ‗de görüldüğü gibi 17222 iĢletme yalnız kendi arazilerini iĢlemektedir. Bu

Ģekilde iĢlenen arazi 913308 da‘dır. 238 adet iĢletme baĢkasına ait16571 araziyi

iĢletmektedir. 96 adet iĢletme kiracılık,64 iĢletme ise ortakçılıkla iĢtigal etmektedir.

64 iĢletmede 1805 dekar arazide ortakçılık yapılmakta, 96 iĢletme de ise 9600 dekar

araziyi kiralamaktadır. Ortakçılığa ve kiracılığa konu olan iĢletmelerin büyüklüğü ise

20-49 ile 100-199 dekar arasındadır.

1991 genel tarım sayımı hane halkı araĢtırma sonuçlarına göre Tunceli ilinde 941284

da. arazi 130 984 adet parça sayısından oluĢmaktadır.

Türkiye genelinde olduğu gibi Tunceli Ġlindeki tarım iĢletmeleri, nüfus artıĢı ve artan

nüfusun tarım dıĢı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karĢılık, bu sektörlerde iĢ

gücü talebinin nüfus artıĢına uygun düzeyde artırılamaması; tarımın geliĢim hızının

nüfus artıĢını karĢılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi

nedenlerle giderek küçülmüĢtür.

3.4. TARIMSAL PAZARLAMA SĠSTEMĠ

3.4.1. Türkiye ve Tunceli Ġli Hayvancılık Sektöründe Pazarlama ve Örgütlenme

Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değiĢen koĢullarına uygun bir biçimde üretim ve

kalitesinin artırılması, Türkiye ekonomisi açısından büyük önem taĢımaktadır. Bunun

baĢarılabilmesi ise, büyük ölçüde pazarlama organizasyon ve fonksiyonlarının etkin bir

biçimde yerine getirilmesine bağlıdır.

Hayvansal üretimin yapıldığı iĢletmelerde; örneğin yetiĢtirme ve besi faaliyetlerinde

baĢarıya ulaĢılsa dahi, pazarlamada ortaya çıkan problemler çözümlenmedikçe, üretim

ve kaliteyi yükseltmek çoğu zaman güç ve bazen de imkansızdır. Hayvansal ürünlerin

36

pazarlanması, ürünlerin hammaddeden mamul halini alıp, tüketim aĢamasına geçme

anına kadar devam eder. Bu bakımdan pazarlama, hayvansal ürünlerin imalat safhalarını

da kapsamaktadır.

3.4.1.1. Tunceli’de Et ve Et Ürünleri Pazarlaması

Türkiye‘de halen hayvan ve hayvansal ürünler pazarlamasında aracı sayısı çok, aynı

zamanda pazarlama prodüktivitesi düĢüktür. Üretici ile tüketici arasında sayıları bazen

5-6‘yı bulan genelde 3-4 arasında değiĢen pazarlama organları bulunmaktadır.

Kasaplık hayvan ve et pazarlaması Türkiye‘de çeĢitli ölçekteki yerleĢim yerleri

itibariyle farklılıklar göstermektedir. Kırsal alanda kasaplık hayvan ve et

pazarlamasında üretici-köy kasabı ve tüketiciden oluĢan çok kısa bir zincir bulunduğu

görülür. Ancak buna rağmen tüketici için etin fiyatı ucuz değildir. Çünkü tüketici

sayısının azlığı ve alım gücü yetersizliği perakendeci kasaba yoğun bir iĢ olanağı

sağlamamaktadır. Bu nedenle pazarlama maliyeti yani perakendeci kasap marjı

yüksektir. Diğer taraftan bu kesimde maliyet azaltıcı bir faktör olan sakatat ekonomik

Ģekilde değerlendirilememektedir.

Tunceli‘de büyük ölçüde öz tüketime yönelik olarak üretilen hububatın yanında ağırlıklı

iktisadi faaliyet hayvancılıktır. Tunceli‘de et üretimi ilin hayvancılık potansiyelini

göstermekten uzaktır.

Tablo-8 2008-2011 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Et Üretimi

Yıllar Tunceli

Miktar(ton)

Türkiye

Miktar(ton)

Tunceli’nin

Üretimdeki Payı

(%)

2008 280 482457 0,06

2009 288 412620 0,07

2010 223 780718 0,03

2011 213 776915 0,03

Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık il Müdürlüğü

Tunceli il genelinde canlı hayvan borsası mevcut olmayıp pazarlamanın büyük bir kısmı

hayvan tüccarları aracılığı gerçekleĢtirilmektedir. Ayrıca üretici hayvanlarını hayvan

pazarlarında pazarlamaktadır. Ġldeki kasaplarda direk olarak çiftçiden aldığı hayvanları

mezbahanelerde keserek pazarlamaktadırlar. Ġlde entegre et tesisi ve dericilik ile

uğraĢan iĢletme bulunmamaktadır.

Canlı hayvan yem ihtiyacı büyük ölçüde KomĢu ve çevre illerdeki mevcut yem

fabrikalarından karĢılanmaktadır.

37

Tunceli‘de et pazarlama kanalları aĢağıdaki Ģemada gösterilmiĢtir.

ET PAZARLAMA KANALLARI

Tunceli ilinde canlı hayvan ve et ürünleri pazarlamasında mevcut sorunların

giderilebilmesi için canlı hayvan pazarlarının altyapısı modernleĢtirilmeli (ahır,

mezbaha, yem tedariki, haberleĢme, nakliye hizmetleri), pazarda her gün arz-talep

durumuna göre kalite bazında tek bir fiyat belirlemelidir. Pazarda malını satan üretici

parasını tahsil etmede hiç bir riskle karĢılaĢmamalıdır.

3.4.1.2. Tunceli’de Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması

Türkiye‘de büyükbaĢ hayvancılığın geliĢmesinin önündeki en önemli engellerden biri

iĢletme ölçeklerinin küçük olmasıdır. Küçük iĢletmeler üretim maliyetini düĢürmede ve

hayvanlarını pazarlamada büyük iĢletmeler kadar baĢarılı olamamaktadır. Çıktı (et ve

süt), yem ve diğer üretim girdilerinin fiyatlarındaki istikrarsızlık da bir baĢka önemli

sorundur. Grafik 6 çiftçi eline geçen inek ve koyun sütü fiyatlarındaki dalgalanmayı

göstermektedir. Hayvan envanterinin genetik kalitesinin göreceli olarak düĢük olması,

hayvan baĢına et ve süt veriminin yükseltilmesinde ciddi bir engeldir. BüyükbaĢ sığır

besiciliği ve süt sığırcılığı büyük Ģehir yakınlarında yeterli ve kaliteli kaba yem

üretmeden yapılmaktadır: Bu tür iĢletmeler üretim maliyetini düĢürmedikleri gibi,

yerleĢim ve su havzalarında ciddi çevre riskleri de yaratmaktadır. ĠĢletmelerin besleme

ve bakım konularında teknik bilgi eksikliği vardır.

ÜRETĠCĠ

HAYVAN TÜCCARI

MEZBAHANE

ÖZ TÜKETĠM

MARKET

TÜKETĠCĠ

38

Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

Hayvancılıkla ilgili teĢviklerin verilmesinde mutlaka verimliliğin artırılmasını, yem

maliyetini düĢürmesini ve iĢletme ölçeklerinin büyümesini de göz önünde

bulundurmalıdır.

1994-1998 dönemi ortalamasına göre Tunceli Ġli yılda ortalama olarak yaklaĢık 25 bin

ton süt üretimi gerçekleĢtirmiĢtir. Ġlde köylülerle yapılan görüĢmede üreticiler ürettikleri

sütü çok düĢük fiyatla satmak durumunda kaldıklarını belirtmiĢlerdir. Tunceli ilinde süt

fiyatlarının pahalı olması ve süt üretiminde mevsimsel yoğunlaĢma bu ticarete yol açan

en önemli sebepler olarak belirtilmektedir. Hammadde ihtiyacının önemli bir bölümünü

ilçe ve merkez köylerde tedarik eden mandıra yetkilisi süt üretiminin bahar ve yaz

aylarında yoğunlaĢtığı, buna karĢın sonbahar ve kıĢ aylarında Tunceli‘de süt bulmanın

çok zor olduğunu ileri sürmüĢtür. Bölgede süt üretiminin küçük iĢletmeler tarafından

gerçekleĢtirilmesi süt toplama maliyetini artıran en önemli unsurlardan biridir.

Ġlde 2 adet merkezde, 4 adet ÇemiĢgezek, 2 adet Pertek, 1 adet Hozat, 1 adet ovacık, 1

adet Mazğirt ilçesinde olmak üzere toplam 11 adet mandıra bulunmaktadır. Merkezde

bulunan mandıralar 812 ton/yıl kapasiteye sahip olmasına rağmen kıĢ aylarında

yeterince süt bulamadıklarında tam kapasiteyle çalıĢamamaktadırlar. Zaman zaman

Erzincan Balacan süt fabrikasından süt ihtiyaçlarını karĢılamaktadırlar. Süt iĢleme

tesisleri ürettiği ürünleri (yoğurt, ayran) il içinde pazarlamaktadır.

Ġlde küçükbaĢ hayvan varlığının tamamına yakın kısmına sahip olan küçük baĢ hayvan

yetiĢtiricileri (Ģavaklılar) ilkbahar ve yaz aylarında hayvanlarını yaylalara çıkartıp elde

ettikleri sütleri peynir haline getirip tüccarlara satmaktadırlar. Tüccarlardan paralarını

Eylül, Ekim aylarında almaktadırlar.

Köylerde, üreticiler ürettikleri sütten peynir ve tereyağı yapmakla ve yazın yayla için

köye gelen akrabalarına satmakta veya hediye olarak vermektedir.

Tunceli ilinde süt pazarlamasının geliĢtirilmesi; iĢletme ölçeklerinin artmasına, süt

üretimindeki mevsimsel farklılıkların azaltılmasına, süt iĢleme sanayilerinin tüketici eğil

pazarlama konusunda eğitilmesine ve rekabette ürün farklılaĢtırma konusunun önemini

kavramalarına önemli ölçüde bağlıdır.

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

TL/KG

Grafik -6. Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968=100)

İnek sütü koyun sütü

39

Sütün sanayiye ulaĢmadan çiğ olarak tüketiciye ulaĢtığı pazarlama zincirinde süt

üreticisi-toplayıcıları-sokak sütçüsü gibi aracılar bulunmaktadır. Çoğu zaman üretici

aynı zamanda sokak sütçüsü görevini de yerine getirip sütü tüketiciye ulaĢtırmaktadır.

Sütün iĢlenip çeĢitli süt mamulleri olarak tüketiciye ulaĢtırıldığı durumda ise üreticiden

çıkan süt, toplayıcı-sanayi-toptancı ve perakendeciden oluĢan bir pazarlama zinciri ile

pazarlanmaktadır.

Tunceli Ġlinde süt ve süt mamullerinin ambalaj eksikliği nedeniyle daha çok dıĢarıdan

gelen ürünler pazar bulmaktadır. Üretilen süt, peynir, yoğurt vb. Ģekilde aile içinde

tüketilmekte, ihtiyaç fazlası il içinde mandıralara satılmaktadır.

Tablo-9 2006-2010 Yılları Arasındaki Türkiye ve Tunceli Süt Üretimi

Yıllar

Tunceli Miktar

(ton)

Türkiye Miktar

(ton)

Tunceli‘nin

Üretimdeki Payı

(%)

2006 39.239 11,952,100 0,32

2007 39,830 12,329,288 0,32

2008 40,014 12,243,040 0,32

2009 32,233 12,542,185 0,25

2010 35.256 13,543,674 0,26

Kaynak : TÜĠK.

40

SÜT PAZARLAMA KANALLARI

Süt pazarında istikrarı sağlayacak çözümler araĢtırılmalıdır. Süt talebini artırmaya

yönelik kampanyalar üretici fiyatlarını artıracağı için süt reklam ve kampanyaları

hayvancılık için ciddi bir teĢvik olarak dikkate alınmalıdır. Sütün beslenmedeki önemi

toplumun tüm kesimlerine en etkin Ģekilde anlatılmalı ve okul sütü uygulaması

baĢlatılmalıdır. Süt kampanyalarının maliyetine artan talepten yarar sağlayacak tüm

kesimlerin (süt sanayi, yem sanayi, veteriner ilaç sanayi gibi) katkıda bulunması

sağlanmalıdır. Fakirlik sınırları altında yaĢayan kesimlere gıda yardım programı altında

süt yardımı yapılabilir.

3.4.1.3. Bal

1980-1998 döneminde Türkiye‘de bal üretiminde geliĢme görülmektedir. 1980 yılında

25 bin ton civarında olan üretim 1998 yılında 70 bin tona yaklaĢmıĢtır. Ġncelenen 1980-

1998 döneminde üretimdeki yıllık ortalama artıĢ hızı %5‘in biraz üzerinde

gerçekleĢmiĢtir. Son 10 yıllık dönemde üretimdeki yıllık ortalama artıĢ hızı ise %4.3

olmuĢtur. Grafik 8 1973-1999 döneminde üretici eline geçen bal fiyatındaki reel eğilimi

göstermektedir. Fiyat süzme ve petekli bal fiyatlarının aritmetik ortalamasıdır. Grafikten

görüldüğü gibi üretici bal fiyatı reel olarak artıĢ trendini sürdürmektedir. Fiyatın bu

eğilimi arz artıĢının talep artıĢından daha az olduğunu göstermektedir. Tersi durumda

fiyatın reel olarak azalması beklenirdi.

in Q = 10.33+ 0.043T

(68,7) (4,3)

R²= 0.70,F= 18.2,DW=1.64

EĢitlikte,

Q bal üretimi ve T trendi (tl =1980) göstermektedir.

ÜRETİCİ

Öz Tüketim Mandıra Toplayıcı Tüccar

(Peynir-Tereyağı)

Perakende SatıĢ Noktası

Tüketici

41

Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)

Türkiye‘de önemli miktarda bal ihracatı yapılmaktadır. Nitekim Türkiye 1997 yılında

8,5, 1998 yılında 5,6 ve 1999 yılında 5,9 bin ton bal ihracatı yapmıĢtır.

Bal Tunceli Ġlinde özellikle Pülümür, Ovacık, Nazimiye ilçelerinin kırsal kesiminde bir

çok hanenin önemli geçim kaynaklarından biridir. Tunceli‘nin neredeyse her ilçesinde

bal üretimi yapılmaktadır. Ancak Pülümür ilçesinde üretilen bal Pülümür Balı olarak

isim yapmıĢtır. Tunceli‘de 2006-2011 yılları arasında üretilen bal Türkiye bal

üretiminin yaklaĢık % 1,075‘ sini karĢılamaktadır.

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

65000

70000

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

(Ton) Grafik.7 Türkiye'de Bal Üretimi

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

22,0TL/Kg

Grafik-8 Türkiye'de Üretici Eline Geçen Reel Bal

Fiyatları (1968=100)

42

Tablo-10 2006-2011 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Ġlinde Bal Üretimi

Yıllar Türkiye

(Ton)

Tunceli

(Ton)

Tunceli’nin Payı

(%)

2006 83.842 719 0,85

2007 73.935 916 1,23

2008 81.364 939 1,15

2009 82.003 973 1,18

2010 81.115 813 1,00

2011 94.245 983 1,04

Kaynak : TUĠK.

Tunceli master plan çalıĢmasında bal üretimi ve pazarlaması dikkate alınması gereken

önemli bir faaliyet alanıdır. Master planının hazırlanmasında yardımcı bilgiler ve

projeksiyon için temel katsayılara (gelir esnekliği) ihtiyaç vardır. Bu amaca yardımcı

olmak için Türkiye‘de bal tüketim ve talep durumu analiz edilmiĢ ve sonuçlar aĢağıda

verilmiĢtir.

Tablo-11 Türkiye’de Hanelerin Bal Tüketimi ve Gıda Harcamaları Ġçinde Balın

Payı (1994 Tüketim Anket Sonuçları)

1.%20 2.%20 3.%20 4.%20 5.%20 Ort.

Kırsal

Hane BaĢı Tüketim

(Kg/yıl)

0,97 1,13 3,02 2,63 3,81 2,31

Hane GeniĢliği 3,4 4,5 4,8 5,2 5,6 4,7

Gıda Harcamaları Ġçinde

Balın Payı

0,04 0,003 0,010 0,005 0,006 0,006

Toplam Harcamanın

Ġçinde Gıdanın Payı

0,56 0,52 0,51 0,47 0,36 0,45

Kent

Hane BaĢı Tüketim

(Kg/yıl)

0,57 1,24 2,03 2,48 3,50 1,67

Hane GeniĢliği 3,8 4,2 4,3 4,5 4,5 4,3

Gıda Harcamaları Ġçinde

Balın Payı

0,003 0,004 0,005 0,006 0,006 0,005

Toplam Harcamanın

Ġçinde Gıdanın Payı

0,45 0,41 0,36 0,32 0,22 0,31

Türkiye

Hane BaĢı Tüketim

(Kg/yıl)

0,75 1,41 2,37 2,61 3,46 2,12

Hane GeniĢliği 3,7 4,5 4,6 4,7 4,8 4,5

Gıda Harcamaları Ġçinde

Balın Payı

0,003 0,004 0,007 0,006 0,006 0,005

Toplam Harcamanın

Ġçinde Gıdanın Payı

0,51 0,47 0,42 0,37 0,26 0,36

43

Tablo 11‘de görüldüğü gibi, hane baĢına yıllık bal tüketimi kırsal kesimde 2-3 Kg.,

kentsel kesimde 2,0 Kg Türkiye Ortalaması olarak ise 2,1 Kg dır. Görüldüğü gibi hane

baĢına bal tüketimi kırsal kesimde kentsel kesimden daha yüksektir. Ancak gelir

grupları dikkate alındığında tüketim yüksek gelir gruplarında düĢük gelir gruplarına

göre daha yüksektir. Bu durum gelir artığında tüketimin artacağını göstermektedir. 1994

hane halkı tüketim anketi verilen kullanılarak yapılan talep çalıĢmasında bal için gelir

esnekliği 0,97 ve fiyat talep esnekliği -0,47 olarak tahmin edilmiĢtir. Tablo 12 bal için

gelecek on yıllık talep projeksiyonu göstermektedir. Projeksiyon için baz yılı tüketimi

kiĢi baĢına 1 Kg olarak kabul edilmiĢtir. 1998 yılı istatistikleri Türkiye‘de bal üretiminin

68 bin ton olduğunu göstermektedir. Talep artıĢ hızı hesap edilerek aĢağıdaki eĢitlikte

yerine konulduğunda Tablo 12 de verilen yıllık talep projeksiyonuna ulaĢılmaktadır.

Q = Q

Tablo -12. Türkiye’de Bal Talep Projeksiyonu (2000-2009)

Yıl Talep Arz Arz Fazlası

2000 1,4 68,5 72,6 4,1

2001 1,4 69,8 75,8 6,0

2002 1,3 73,5 79,1 5,6

2003 1,3 77,4 82,6 5,2

2004 1,3 81,5 86,2 4,7

2005 1,3 85,8 90,0 4,2

2006 1,2 90,4 94,0 3,6

2007 1,2 95,2 98,1 3,6

2008 1,2 100,2 102,4 2,2

2009 1,2 105,5 106,9 1,4

Bal tüketimini artırıcı kampanyalar ve reklam programları aracılığıyla bal talebini daha

fazla artırmak olasıdır. Tarımın bir parçası olan ve kırsal kesimde topraksız kiĢiler için

önemli bir istihdam alanı olan bal üretimi teĢvik edilebilir. Ancak üretim artıĢına paralel

olarak bal talebini artırıcı ve pazarlamasını geliĢtirici önlemlerde alınmalıdır.

Tunceli‘de üretilen bal ambalajlama sorunu nedeniyle perakende satıĢ noktalarında

pazarlanamamaktadır. Balın satıĢı genellikle Ġstanbul, Ankara, Ġzmir ve Mersin‘de

yaĢayan akrabalar aracılığıyla yapılmaktadır. Pülümür ilçesinde Gıda, Tarım ve

Hayvancılık Ġlçe Müdürlüğü ve köylere hizmet götürme birliği ortaklaĢa Pülümür

Munzur kır çiçek balı ismiyle ilçede üretilen balın %25‘ini Migros, Oypa gibi büyük

marketlere satılmaktadır.

44

Tunceli‘de pazarlama kanalları aĢağıdaki Ģemada gösterilmiĢtir.

BAL PAZARLAMA KANALLARI

Ġyi ve etkin bir pazarlama organizasyonu tüketici talep ve tercihlerini üretim kesimine

eksiksiz ulaĢtırabilmelidir. Pazarlamadan beklenen etkinliğin sağlanabilmesi aynı

zamanda üretici örgütlenmesi ile yakından ilgilidir. Tunceli Ġlinde üretici

örgütlenmesinin yetersizliği verim ve kaliteyi artırmakta önemli bir sorun olarak

durmaktadır. Hayvancılıkta üretimin örgütlenmesinden amaç; üretimde bulunan

iĢletmelerin ekonomik açıdan geliĢmelerini sağlamak, geçimini bu alandan temin eden

kesimin sosyal ve ekonomik refahını artırmaktır Tunceli Ġlinde pazarlama açısından en

büyük sorun örgütlenmenin olmayıĢıdır.

Ekonomik örgütlenmede kooperatifler, kooperatif Ģirketler, Ģirketler yada üretici

birliklerinden her hangi biri tercih edilebilir. Önemli olan bu oluĢumlarda üretim alt

sektörleri itibariyle ihtisaslaĢmanın ön planda tutulmasıdır.

3.5. TARIMSAL HĠZMETLER

Tarımsal üretimi destekleme hizmetleri (tarımsal teknoloji, hayvan sağlığı, tohum ve

damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde devlet kuruluĢları,

kooperatifler sivil toplum örgütleri ve özel sektör kuruluĢları tarafından sağlanmaktadır.

ÜRETĠCĠ

TÜCCAR KÖYLERE HĠZMET

GÖTÜRME BĠRLĠĞĠ

ÖZ

TÜKETĠM

PERAKENDE

SATIġ

NOKTASI

TÜKETĠCĠ

45

Tunceli ilinde dağlık ve dağınık yerleĢim yerinin olması özellikle kıĢ aylarında ulaĢımın

güç olması nedeniyle sadece ekonomik hizmetlerin değil aynı zamanda sosyal

hizmetlerin sağlanmasında da aksaklıklar yaĢanmaktadır. Tunceli‘de tarıma destek

veren kuruluĢlar ve sağladığı hizmetler tabloda gösterilmiĢtir.

Tablo 13. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları

Verilen Hizmetler Ġlgili Kurumlar

Yayım-Eğitim Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

AraĢtırma Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı AraĢtırma

Enstitüleri (Erzincan)

Sulama DSĠ (büyük ölçekli), Ġl özel idaresi (Küçük ölçekli Mülga

Köy Hizmetleri )

Orman Köylerini

Kalkındırma

Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık

Ġl Müdürlüğü

Veteriner Hizmetleri Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve Özel

Veteriner Hekimler

Sun‘i Tohumlama Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü Veterinerleri ve

Özel Veterinerler

Damızlık Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve diğer çiftçiler

Tarımsal Girdiler

(tohum, gübre, zirai

mücadele ilaçları)

Özel Ģirketler, Gıda Tarım ve Hayvancılık il Müdürlüğü

Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri

Ürün Pazarı Tüccarlar

Canlı Hayvan Borsası ve

Pazarı Ġlde hayvan borsası ve hayvan pazarı bulunmamaktadır.

Süt Toplama ve

Pazarlama Mandıralar

Bal Pazarlama Pülümür K.H.G.B ve Tüccarlar

Para Kaynakları KOBĠ, TEMA Vakfı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık

Bakanlığı, Ġl Özel Ġdaresi, K.H.G.B., S.Y.D.V

Ġlde tarıma sağlanan hizmet seviyesi yeterli düzeyde olmayıp yaĢanan önemli

problemler aĢağıda verilmiĢtir.

• Ġldeki yayım elemanlarının sayısı yeterli değildir ve homojen dağılmamıĢtır.

• Çiftçi seviyesinde araĢtırma ve teknoloji geliĢtirme aktiviteleri çok azdır.

• Mevcut tarımsal araĢtırma kuruluĢları iletiĢim yeterli değildir. Örneğin Erzincan

Bahçe Bitkileri AraĢtırma Enstitüsü ve Elazığ Hayvancılık AraĢtırma Enstitüsü ile yakın

araĢtırma çalıĢmaları yürütülmemektedir.

• Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğünde görevli veteriner hekim sayısının az

olması hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmetlerinin yeterli Ģekilde yapılmasına

olanak vermemektedir.

46

• Kaliteli damızlık hayvan sağlama kaynakları yetersizdir.

• Ziraat Bankası tarafından verilen bitkisel ve hayvansal üretim kredileri faiz oranlarının

yüksekliği çiftçinin bu hizmetten yeterince faydalanamamasına neden olmaktadır.

• Sertifikalı tohumluk temininde güçlük yaĢanmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl

Müdürlüğü ve özel sektör bu konuda yetersiz kalmaktadır.

• Ürünlerin değerlendirilmesi, muhafazası ve pazarlanması konusunda sağlanan

hizmetler yetersizdir.

3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan Ġlgili KuruluĢlar

DSĠ Bölge Müdürlüğü:

Tunceli‘yi güneyde sınırlayan Keban barajı 1975 yılında elektrik üretimi amaçlı olarak

iĢletmeye açılmıĢtır. Ġlde uzun çayır barajı ve HES ile Mercan HES inĢaat Projesi

tamamlanarak faaliyete geçmiĢtir. Yıllık 395 GWh/yıl enerji üretimi sağlanacaktır DSĠ

etüt programında yer alan 5 adet baraj ve HES projesi vardır. Bunların tamamlanması

ile ülkemiz enerji üretimine yıllık 1065 GWh/yıl katkı sağlamıĢ olacaktır. Ayrıca

sulama amaçlı inĢaatı bitmiĢ olan Pertek-Kacarlar göleti ve sulaması ile 613 Ha, Tunceli

Ovacık sulaması ile 1400 Ha tarım arazisi sulama imkanına kavuĢmuĢtur. Yine etüt ve

proje safhasında olan toplam 7 adet sulama projesi ile 11019 ha tarım arazisi sulama

imkanına kavuĢacaktır.

Baraj projesinin tamamının uygulanması halinde Ovacık-Tunceli arasında Munzur

vadisi ile Ovacık kuzeyinde Mercan deresi vadisinin büyük bir bölümü ve Pülümür

vadisinin Tunceli kentinin kuzeyinde kalan kesimi baraj göllerinin suları altında

kalacaktır. Bu durum Tunceli‘de turizm ve önemli doğal serveti oluĢturan akarsularda

baĢta alabalık türleri olmak üzere balık varlığını ve canlı yaĢamın, akarsu vadilerinde

bitki örtüsü ve yaban hayatın oluĢturduğu bio-çeĢitliliğin büyük ölçüde zarar görmesine

ve ekolojik sistemin bozulmasına yol açacaktır. Konaktepe ve Kaletepe barajlarının

yapılması halinde Munzur suyunun rafting potansiyeli ortadan kalkacaktır. Bu açıdan

Akyayık, Konaktepe ve Kaletepe barajlarının turizm açısında da yaratacakları

olumsuzluklarda dikkate alınarak yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.

Mülga Köy Hizmetleri ĠI Müdürlüğü:

Tunceli‘de Mülga Köy Hizmetleri tarafından sulamaya açılan alan 12827 ha olup bunun

206 hektarı Pertek Günboğazı göleti sulaması ile geriye kalan kısmı küçük sulamalarla

yapılmaktadır.

Orman ĠĢletme Müdürlüğü:

Tunceli ili sınırları içerisinde toplam 258500 ha orman-Fundalık alanı mevcut olup ilin

genel olarak % 33‘ü oranındadır.

47

Ziraat Bankası:

Tunceli‘de tarımsal amaçlı kullandırılan kredilerin geriye dönüĢ oranları 2011 yılı

verilerine göre %69 dolayındadır.

Kooperatifler:

Ġlde ki mevcut örgütlenme istenilen düzeyde değildir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde

yaĢayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Tunceli‘de tarımsal

birliklerin olmayıĢı ve örgütlenmedeki eksiklik tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine

göre yapılmasını olumsuz etkilemektedir. Çiftçiler Tarım kredi kooperatifi yerine T.C.

Ziraat Bankası tarafından verilen tarımsal kredileri tercih etmiĢlerdir.

*Tarım Kredi Kooperatifleri: Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmiĢlerdir.

Çiftçiye üretimde girdi desteği ve nakit kredi imkanı sağlamaktadır. Tunceli ilinde 2

adet T.K. kooperatifine üye 1039 çiftçi bulunmaktadır.

*Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Tunceli‘de 16 adet Tarımsal Kalkınma

Kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatiflere 1369 adet üye kayıtlıdır. Bu

örgütlenmelerle üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte ortaklarına ucuz girdi

teminini ve ürünlerinin değerinde pazarlanmasını amaçlamaktadır.

*Sulama Kooperatifleri :Tunceli ilinde 2 adet sulama kooperatifi bulunmaktadır. Üye

sayısı 56 kiĢidir.

*Su ürünleri Kooperatifleri: Su ürünleri üretim iĢleme amacıyla kurulmuĢ olan 4 adet

kooperatif bulunmakta ve bu kooperatiflere 113 çiftçi ortaktır.

*Üretici ve YetiĢtirici birlikleri : Ġl merkezinde Damızlık sığır yetiĢtiricileri birliği,

Arı yetiĢtiricileri birliği, Koyun-keçi yetiĢtiricileri birliği ve ÇemiĢgezek-Pertek ilçesi

süt üreticileri birliği bulunmaktadır

Ziraat Odası: Tunceli Merkez, ÇemiĢgezek ve Pertek Ġlçelerinde birer adet Ziraat odası

mevcuttur.

Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği: 2 adet merkezde ve 4 adette ilçelerde olmak

üzere toplam 6 adet esnaf ve sanatkarlar odası vardır.

Diğer Kooperatifler: 18 adet yapı kooperatifi, 2 tüketim kooperatifi,21 adet motorlu

taĢıt kooperatifi,5 adet esnaf ve sanatkar kredi kefalet kooperatifi bulunmaktadır.

ġirketler: 15 adet anonim Ģirket, 225 adet limited Ģirket bulunmaktadır.

Ġlde Sanayi ve Ticaret Odası bulunmaktadır.

Toplum Örgütleri:

Tema Vakfı: Amacı erozyonla mücadele, ağaçlandırma ve doğal varlıkları korumadır.

48

Özel Ġdare, Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Fonu, köylere Hizmet Götürme

Birlikleri: Tarımın geliĢtirilmesi yönünde bitkisel ve hayvansal projelere önemli

derecede maddi kaynak sağlayarak destekleme hizmeti vermektedirler.

3.5.2. Ġldeki Girdi Piyasaları

Tohum: Ġl genelinde faaliyet gösteren tohum bayisi ve tohum yetiĢtiriciliği yapan kiĢi

ve kuruluĢ yoktur. Ġlde Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü döner sermaye

iĢletmesi tarafından çiftçilerin tohumluk talepleri kısmen karĢılanmaktadır.

Yem: Ġlde toplam ruhsatlı 20 adet yem bayisi bulunmaktadır. Yem ihtiyacı çevre ve

komĢu illerdeki yem fabrikalarından temin edilmektedir.

ilaç: Ġlde 2 adet ilaç bayisi faaliyette olup, 2011 yılı itibariyle 5520 kg/lt ilaç

kullanılmıĢtır.

Gübre: Ġlde gübre üreten fabrika bulunmamaktadır. Gübre ihtiyacı Kooperatifler, ilde

bulunan bayilerden ve çevre illerde temin edilmektedir. Ġlde 3 adet gübre bayi

bulunmaktadır. Ġlde 2011 yılı itibari ile gübre tüketimi 2334,5 ton dur.

BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ

Ġlin doğal kaynaklarının bilinmesi tarımsal ve kırsal kalkınma potansiyellerinin ve

kısıtlarının tanımlanması bakımından önemlidir. Doğal kaynaklar yenilenebilir ve

yenilenemez kaynaklardan oluĢmaktadır. Her ikisi de sürdürülebilir biçimde

kullanılmalı, tarım ve tarım dıĢı kullanımlara uygunluğu ve kayıplarıyla ilgili tehlikeler

açısından dikkatli olunmalıdır. Bu bölümde Tunceli‘de bulunan ana doğal kaynakların

kısa tanımlamaları, mevcut durumları ve kullanımlarıyla iliĢkili potansiyel tehlikeler

verilmektedir.

4.1 .YENĠLENEBĠLĠR KAYNAKLAR

GüneĢ ve rüzgar enerjisi gibi enerji kaynakları sürekli ve koĢulsuz olarak kullanılabilen

yenilenebilir kaynaklardır. Tarım ekolojisinde bulunan toprak, bitki örtüsü/ormanlar,

flora ve fauna/yaban hayatı ve su eko-sistemleri gibi diğer kaynaklar uygun kullanım

koĢullarında yenilenebilen, uygun olmayan kullanımlarla tüketilebilirler. Bu önemli

kaynakların oluĢumları ve büyüklükleri ile ilgili niceliksel ve niteliksel tanımlamalar

aĢağıda verilmiĢtir:

49

Tablo 14. Yenilenebilir Kaynaklar Kaynak Tanımlama

a) GüneĢ ve

YağıĢ

GüneĢ: Mevcut bilgilere göre Tunceli Merkezinde yılda 131 gün güneĢli

geçmektedir. GüneĢli geçen saatler veya yıllık birleĢik sıcaklıklarla ilgili

bilgiler bulunmamaktadır. Ġlde alt bölgeler arasında farklılıklar olmakla

birlikte hiçbir alt bölge yılda 1000 saatten fazla güneĢ almamaktadır. Ġl,

(yılda 2000 veya daha fazla güneĢ alan) Ege ve Akdeniz illeri ile

karĢılaĢtırıldığında güneĢ enerjisi bakımından yetersiz kalmaktadır.

YağıĢ : 1.ve 2. alt bölgeler yılda ortalama >400 mm yağıĢ almaktadır.

Tunceli Merkezinde yıllık ortalama yağıĢ 798 mm olurken Ovacık

ilçesinde 1093 mm olmaktadır. Alt bölgeler arasında mikro-iklimsel

farklılıklar bulunmaktadır. Ġldeki en kurak bölge Nazimiye ilçesi olup

yıllık yağıĢ miktarı 211 mm‘dir.

b) Tarımsal

Topraklar ve

Ekilebilir

Araziler

Tarımsal Topraklar : Tunceli‘de üç tip toprak hakimdir. Bunlar

kahverengi topraklar (kuzey ve güney),kahverengi orman toprakları

(Doğu) ve kireçsiz kahve rengi orman topraklardır. Ovacık ilçesinde Ġl

tarımsal topraklarının %0,5 oranı ile alüvyonlu toprak bulunmaktadır.

Yine Ovacık ve merkezde %0,9 oranında kolüvyonlu toprak

bulunmaktadır.

Ekilebilir Araziler : Tunceli‘de toplam ekilebilir arazinin 114071 Ha

olduğu söylenmekle birlikte, I-IV‘üncü sınıf arazi miktarı sadece 81190

ha‘dır. Bunun anlamı 32881 hektarı diğer sınıf (V-VIII) arazilerden

oluĢmaktadır ki, bu da uygun olmayan marjinal arazilerin tarımsal

üretimde kullanıldığını göstermektedir.

I-V. sınıf arazilerin büyük bölümü I.Alt Bölgelede bulunmaktadır. Tunceli

Ġli genelinde agro-ekolojik faktörler ürün üretiminde önemli kısıtlar

bulunmaktadır.

c) Su:

(sulama,

hidro-

elektrik)

Yerüstü ve yer altı su kaynakları yılda 3114 m³ hacme sahip olup bunun

%99‘u yüzey kaynaklardan oluĢmaktadır (nehir, göller).

Sulama : Sulanabilir toplam arazi miktarı 45000 ha olarak tahmin

edilmekte olup, bunun yalnızca 21398 ha‘ı (%47,55) sulanabilmektedir.

Bunun 30‘si halk sulaması ve %70‘ devlet sulamasıdır(DSĠ,ĠL ÖZEL

ĠDARESĠ).

Hidro-elektrik : BitmiĢ olan 2 barajla 395 GWh enerji sağlanmaktadır.

Bitecek olan 5 barajla 1065 GWh enerji olmak üzere toplam 1460 GWH

enerji elde edilecektir.

d) Su ve

Balıkçılık

Kaynakları

Doğal göller (49 ha), baraj ve rezarvuarlar (25115ha), ve akarsular (2506

ha) olarak yaklaĢık 27670 ha yüzey suyu bulunmaktadır. Bu nehir boyları

alabalık ve aynalı sazan üretimi için uygundur.

e) Ormanlar

ve Muhafaza

Doğal ve plantasyon olarak 207665ha orman bulunmaktadır. Ormanlarda,

çoğunlukla MeĢe, Ardıç, DıĢbudak, Kızılağaç, Akçaağaç ve kavak gibi

ağaçlardan oluĢmaktadır.

50

f) Diğer Flora

ve Fauna

Doğal Türler: Gerek orman arazileri gerekse açık otlaklar ve meralar

flora ve fauna bakımından oldukça zengindir. Dünyada çok nadir rastlanan

HuĢ ağacı mercan vadisinde doğal yaĢama ortamı bulmuĢtur. Tunceli‘de

coğrafi yapı ve bitki örtüsü nedeniyle Dağ keçisi, keklik, tavĢan, yaban

domuzu, bıldırcın, kartal ve bir çok yaban hayvanı çokça bulunmaktadır.

Munzur suyunda bulunan kırmızı benekli alabalık yöreye özgü nadir

türleri ve lezzetiyle önemli bir ekonomik değere sahiptir.

Tarımsal ÇeĢitler: Ovacık‘ta yerel fasulye türü ve ÇemiĢgezek Ulukale

dutu da yöreye özgü çeĢitlerdir.

4.2. YENĠLENEMEYEN KAYNAKLAR

Yenilenemeyen kaynaklar arasında madenler, fosil yakıtlar (gaz/petrol) ve yerel turistik,

tarihi ve kültürel yerler bulunmaktadır. Yenilenemeyen kaynaklar tarımda doğrudan

kullanılmamalarına rağmen kırsal ekonomi üzerinde bir bütün olarak olumlu ve

olumsuz etkileri olmaktadır. Bu kaynaklarla bağlantılı ekonomik faaliyetler tarım

gelirlerinin arttırılmasına yardımcı olur ve gerek tarım gerekse tarım dıĢı kırsal kesimin

yararlanabileceği yerel altyapı ve sosyal yapı yatırımlarına katkıda bulunurlar. Ancak bu

çalıĢmalar arazi, su ve tarım iĢgücü unsurlarıyla rekabet ederek tarım fiyatlarının

yükselmesine ve iĢgücünün tarımdan uzaklaĢmasına neden olabilir. Tunceli‘deki

yenilenemeyen kaynaklar (madenler, tarihi/turistik mekanlar) aĢağıda belirtildiği gibi

muhtelif yerel alanlarda bulunurlar:

Tablo 15. Yenilenemeyen Kaynaklar

Kaynaklar Tanımlama

Madenler

Ġl sınırları, krom, bakır, jips, linyit, manganez, tuğla-kiremit

hammadde rezervleri bulunmasına rağmen ticari boyutta

herhangi bir çalıĢma baĢlamamıĢtır. Ayrıca Pülümür ilçesi

kırmızı köprü ören önü yakınında bulunan ve rezervi kesin

olarak tespit edilemeyen kireçtaĢı yatakları bulunmaktadır. Yer

altı kaynakları dıĢında, Pülümür ilçesinde iki adet tuz iĢletmesi

bulunmaktadır. Ġki iĢletmeye ait Üretim kapasitesi toplamı 389

ton/yıldır.

Tarihi ve Turistik Yerler

Tunceli ili kara turizminin hemen her türlüsüne imkan

sağlayacak doğal yapıya sahiptir. Milli park alanları ve av

turizmi, Munzur gözeleri, Munzur dağlarında kayak turizmi

Munzur, Pülümür ve Peri suyunda su sporları Yapmaya

elveriĢlidir.

Tunceli‘de tarihi yapıların yoğunlaĢtığı ilçeler Mazgirt,

ÇemiĢgezek ve Pertek‘tir. Bu ilçelerde Selçuklu , Osmanlı ve

az sayıda Bizans ve Ermeni kültürüne ait yapılara

rastlanmaktadır. Ayrıca il genelinde bir çok köyde Akkoyunlu

kültürüne ait koyun ve koç baĢlığı mezar taĢları

bulunmaktadır.

51

4.3. TOPRAK YAPISI

Ġlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeĢitlilik

değiĢik özelliklere sahip toprakların oluĢumuna neden olmuĢtur.

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tunceli‘de 1-IV. sınıf tarım arazileri 81190 ha olup, genelde tarım bu araziler üzerinde

yapılmaktadır.32881 ha‘ dan fazla alanı olan V-Vlll. sınıf arazilerde de iĢlemeli tarım

yapıldığı görülmektedir. Ancak, bu araziler iĢlemeli tarıma uygun değildir. Ġlde 1.sırayı

alan mera alanları ve orman alanları III-VII sınıf araziler üzerinde yoğunlaĢmaktadır.

Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları 1. sınıf‘tan

VIlI. sınıf‘a doğru giderek artmaktadır.

SINIF - 1:

Topografya düz veya düze yakın (%0-2)‘dir. 1. Sınıf arazilerin kapladığı alan 2238 ha

olup il yüzölçümünün %0,3 nü teĢkil etmektedir. 1. Sınıf arazilerin; %91.1 ni alüvyal

topraklar, % 8.9 kahverengi topraklar oluĢturmaktadır.

Bu arazilerin, 2215 ha‘da sulu tarım yapılmaktadır. 23 ha‘da yerleĢim yeri haline

gelmiĢtir.

SINIF- Il:

Toplam miktarı 9257 ha‘dır. Bu arazileri %7.2 sınıf alüviyal topraklar, %9.6. sını

kolüviyal topraklar, %51.5ünü kahverengi topraklar, ve %15.8. ünü kireçsiz kahverengi

topraklar oluĢturmaktadır.

Bu arazilerin; 8244 ha‘da kuru tarım, 933 ha‘da sulu tarım yapılmaktadır. lI‘inci sınıf

arazilerin 80 ha tarım dıĢı arazidir. Ortalama eğimi ise %1-6 arasındadır.

SINIF- III:

III. sınıf araziler 32674 ha kapladığı alan ile ilin % 4.3 ünü teĢkil eder. Bu arazinin

toprak gruplarına göre dağılımı ise %5 alüviyal topraklar, %4.5 kolüviyal topraklar,

2238

9257

32674

54269

71772

527785

54330

25115

Grafik-9 Arazi Kabiliyetleri, Sınıfları ve Dağılımı (Ha)

l

ll

lll

lV

Vl

Vll

Vlll

SU YÜZEYLERİ

52

%11.7 kahverengi orman toprakları, % 11.9 kireçsiz kahverengi orman toprağı,

%40kahverengi toprak, %22.6 kireçsiz kahverengi topraklar Ģeklindedir.

Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; 25586 ha kuru tarım, 1903 ha sulu tarım,

3321 ha çayır-mer‘a,1395 ha orman fundalık alan,469 ha.yerleĢim gibi dağılıma

sahiptir.

SINIF- IV:

IV. sınıf araziler ilin 54267 ha alanı ile % 7‘sini kaplamaktadır lV‘üncü sınıf arazilerin

toprak gruplarına göre dağılımı ise Ģöyledir; % 6.8 kolüviyal topraklar, %11.4

kahverengi orman toprakları, %19.1 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %42

kahverengi topraklar, %13.4 kireçsiz kahverengi topraklardan oluĢmaktadır.

Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; 39902 ha‘da kuru tarım, 2407 ha‘da sulu

tarım, 5787 ha‘da çayır-mer‘a, 5730 ha‘da orman—fundalık alanlarıdır.

SINIF- V:

Ġlde V. Sınıf arazi bulunmamaktadır.

SINIF- VI:

71772 ha alanı ile ilin %9.2‘nü kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise;

520 ha‘ı kolüviyal topraklar, 17944 ha‘ı kahverengi orman toprakları, 14893 ha‘ı

kireçsiz kahverengi orman toprakları, 24137 ha‘ı kahverengi topraklar, 6590 ha‘ı

kireçsiz kahverengi topraklar Ģeklindedir.

Bu toprakların kullanım durumları ise Ģöyledir;

28909 ha‘ında kuru tarım, 156 ha‘ında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların 22113

ha‘ında çayır-mer‘a, 20385 ha‘ında orman-funda, 209 ha‘ında yerleĢim alanı mevcuttur.

SINIF- VII:

527785 ha alanı ile ilin %67.8‘lık kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının

dağılımı ise 126611 ha (%24) kahverengi orman toprakları, 123690 ha (%23.4), kireçsiz

kahverengi orman toprakları, 178265 ha (%33.8) kahverengi topraklar, 88654 ha

(%16.8) kireçsiz kahverengi topraklar, 70.771 ha (%5,1) topraklar Ģeklindedir.

VII, sınıf toprak alanlarının; 3816 ha‘ında kuru tarım yapılmaktadır. Vll‘inci sınıf

arazilerde 292361 ha çayır-mera, 230990 ha orman funda, arazisi ve 618 ha yerleĢim

alanı mevcuttur.

SINIF- VIlI:

79445 ha ile il topraklarının %10,2‘sini oluĢturur. Bu arazilerin toprak gruplarına göre

dağılımı ise 3,8 ha ırmak- taĢkın yatakları, 64,3 ha çıplak kaya ve moloz, 31,6 ha su

yüzeyi Ģeklindedir.

Orman ve fundalık alanlar ilin 258500 ha‘ını kaplar. Bunun 64663 ha‘ı orman, 193837

ha‘ı fundalıktır. Orman-fundalık alanların % 89‘u VII, sınıf arazilerde bulunmaktadır.

YerleĢim alanları ise ilin 2030 ha‘lık kısmını kaplamaktadır. Bu alanların 23 ha‘ı l‘inci

sınıf arazilerde, 80 ha‘ı ll‘inci sınıf arazilerde, 469 ha‘ı III‘üncü sınıf,443 ha lV.sınıf

arazilerde bulunmaktadır. YerleĢim alanlarının % 50 ‘lık kısmı tarıma elveriĢli alanlarda

kurulmuĢtur.

53

Diğer alanların dağılımı ise Ģöyledir;

51105 ha çıplak kayalık veya moloz, 3030 ha ırmak taĢkın yatakları, 25115 ha‘ı su

yüzeyini oluĢturmaktadır. Bu alanların toplamı 79250 ha‘dır.

4.4. SU POTANSĠYELĠ

4.5. TUNCELĠ ĠLĠ TARIM ARAZĠLERĠNĠN SULAMA DURUMU

DSĠ tarafından yapılan araĢtırmalara göre tarım arazilerinin 45000 ha‘ı sulanabilecek

alandır. Bunun il tarım alanlarına oranı %40‘dır. Sulanan arazilerin %70‘i DSĠ ve Ġl

Özel Ġdaresi tarafından (devlet sulaması) sulanmakta, % 30‘lik kısım halk tarafından

sulanmaktadır.

Tablo 16. Alt Bölgeler Bazında Tunceli Ġli Sulama Durumu (2011)

Alt Bölgeler Sulanabilecek Alan

(ha)

Sulanan Alan

(ha)

Sulamaya Açılacak

Alan (ha)

I. Alt Bölge 29200 10083 12392

II. Alt Bölge 15800 11315 1366

TOPLAM 45000 21398 13758

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, DSĠ, Ġl Özel Ġdaresi

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, DSĠ, Ġl Özel Ġdaresi

I. alt bölgede sulanabilir alanların % 35‘ü sulanabilmekte, % 42‘ı ise sulamaya açılmayı

beklemektedir.

II. alt bölgede sulanabilir alanların % 71‘i sulanabilirken % 9‘si sulamaya açılmayı

beklemektedir.

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

I.Alt bölge II.Alt bölge

Ha

Alt Bölgeler

Grafik-10 Tunceli Ġli Tarım Arazilerinin Sulama Durumu

Tarım arazisi

Sulanabilir alan

Devlet sulaması

Halk sulaması

54

4.5.1. Sulama Suyu Projeleri:

DSĠ tarafından baraj ve göletlerle I. alt bölgede 613 ha.

II. alt bölgede 1400 ha

alan cazibeli su ile sulanmaktadır.

Ġl Özel Ġdaresi ve küçük su çalıĢmaları ile I. alt bölgede 6583 ha

II. alt bölgede 6244 ha

alan sulanmaktadır.

Ġl Özel Ġdaresi‘nce I. alt bölgede 1373 ha

II. alt bölgede 663 ha alanı

sulamaya açmaya yönelik gölet etüt ve proje çalıĢmaları devam etmektedir.

Ayrıca Ġl Özel Ġdaresi 5 yıllık plan hedefi olarak küçük su projesi ve gölet olarak 3000

ha alanı sulamaya açmayı hedeflemektedir.

Tablo 17. DSĠ Sulama Amaçlı Proje Hedefleri (2011)

AĢama I.Alt Bölge

(ha)

II.Alt Bölge

(ha)

Toplam

(ha)

Etüt -Planlama 10316 703 11.019

Kaynak:D.S.Ġ. , Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü.

DSĠ Etüt- Planlama; planlaması yapılmıĢ, çalıĢması devam eden projeleriyle toplam

11.019 ha alanı cazibeli ve pompaj sistemiyle sulamaya açmayı hedeflemektedir.

55

4.6. ÇAYIR MERA ALANLARININ DAĞILIMI

Tunceli ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı 323.582 ha‘dır. Bu alanın alt bölgelere

göre dağılımı Grafik 11 de verilmiĢtir.

Kaynak:Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Alt bölgelerin yüzölçümleriyle mera alanları karĢılaĢtırıldığında, I. Alt bölgenin

yüzölçümünün %34,5‘ini mera alanlarının oluĢturduğu görülmektedir. II. Alt bölgenin

yüzölçümünün ise %47,8‘i mera alanıdır.

Tablo .18 Tunceli Ġli Mera Ot Verimi (2000 Yılı)

Mera Alanı (ha) Kuru Ot Verimi(kg/ha) Toplam Verim (ton/yıl)

323582 500 161791

Kaynak:Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

0

100000

200000

300000

400000

500000

l. Alt Bölge ll.Alt Bölge

Ha

ALT BÖLGELER

Grafik.11 Alt Bölgelere Göre Çayır Mera Alanlarının Dağılımı

Alt Bölge Alanı

Çayır Mera Alanı

56

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Ġlin çayır ve mera alanların tamamına yakını VII. sınıf araziler üzerinde bulunmaktadır.

( 292361 ha.) VI‘ inci sınıf arazi üzerinde 22113 ha, IV‘üncü sınıf arazi üzerinde 5787

ha, III‘inci sınıf arazi üzerinde 3321 ha, mera alanı bulunmaktadır.

Ġlin çayır mera alanlarının 2048 ha‘ı derin, 5942. ha‘ı orta derin, 77551 ha‘, sığ, 238041

ha‘ı çok sığ topraklardan oluĢmaktadır.

Ġl içinde çayır mera olarak kullanılan 322582 ha arazinin 177468 ha sorunsuz, 1398 ha,

da drenaj, 144720 hektarında ise taĢlılık problemi vardır.

4.7. ORMAN VE FUNDALIKLAR Tunceli orman varlığı bakımından zengin sayılabilir bir ilimizdir. Orman varlığı il

yüzölçümünün yaklaĢık olarak %27,5‘e,Türkiye orman varlığının da %1‘ne karĢılık

gelmektedir. Tunceli yüzölçümünün %33.2‘sini ( 258500 ha) orman ve fundalık alanlar

oluĢturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak MeĢe, DıĢbudak, Akçaağaç, Kavak‘tan,

oluĢmaktadır.

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

III. SINIF IV. SINIF VI. SINIF VII. SINIF

Grafik .12 Çayır ve Meraların Arazi Kabiliyet Sınıflamasına Göre Dağılımı(ha)

Seri 1

57

Tablo.19 Alt Bölgelere Göre Orman Alanları Dağılımı (2000 Yılı)

Alt Bölgeler

Verimli Koru

Orman Alanı

(ha)

Bozuk Koru

Orman

Alanı (ha)

Verimli

Baltalık

Orman Alanı

(ha)

Bozuk

Baltalık

Orman

Alanı(ha)

Toplam

Orman

Alanı (ha)

I.Alt Bölge 18604 25450 44054

II.Alt Bölge 3105 1868 85592 60708 151273

Toplam 3105 1868 104196 86158 195327

Kaynak:Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

BÖLÜM 5. TARIMIN PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇĠRĠLMESĠ

5.1. TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYĠH’YA KATKISI: Tunceli ilinin GSYĠH‘nın içindeki tarım sektörünün payı 1987 yılında % 54,8 iken,

1997 yılında % 45,9‘a düĢmüĢtür.

Tablo.20 Tunceli ili tarım sektörü GSYĠH 1987-1997

GSYĠH 1987

Yılı Sabit

Fiyatlarla

(000,000 TL)

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

Toplam

GSYĠH 73 72 65 72 71 75 74 76 66 65 61

Tarım GSYĠH 40 41 35 40 40 40 36 39 34 31 28

Tarım Payı

(%) 54,8 52,3 44,5 46,5 42,9 39,8 36 35,3 51,5 47,6 45,9

Çiftlik-

Hayvancılık 43,3 38,4 34,1 38,1 36,6 31,1 28,2 29,2 33,8 27,4 23,2

Ormancılık 9,8 12,1 9,5 7,3 5,5 8 7,2 5,4 3,4 4,2 3,1

Balıkçılık 1,7 1,8 0,9 1,1 0,7 0,7 0,5 0,6 0,8 0,8 0,7

GeliĢme

Hızı(sabit

Fiyatlarla)

0,0 -1,6 -8,8 10,4 -1,0 5,1 -1,2 1,8 -12,7 -0,7 -6,7

Tüm Sektörler -1,4 -9,7 10,1 -1,4 5,6 -1,3 2,7 -13 -1,5 -6,2

Tarım Sektörü 2,5 -14,6 14,2 0 0 -10 8,3 -12,8 -8,8 -9,6

Kaynak : Mülga D.Ġ.E(TUĠK)

58

Tunceli ilinin toplam GSYIH 1987 yılından 1997 yıllar arası dikkate alınarak bir

değerlendirme yapılırsa gerek toplam GSYĠH ve gerekse de tarımdaki GSYIH mutlak

bir düĢüĢ gözlemlenmektedir.

Bunun nedenlerinden birisi ilde yaĢanan göçtür. Göç nedeniyle tarım arazilerinin büyük

kısmı atıl kalmıĢ, ayrıca tarımdaki aktif nüfus azalmıĢ, tarımdaki yaĢlı nüfus ise tarımsal

faaliyetin gereklerini yerine getirmede yetersiz kalmıĢtır.

Bir baĢka neden de, tarıma dayalı sanayinin yeterince geliĢememesidir. Bununla birlikte

il; tarımsal sanayi bakımından büyüklü-küçüklü 5 adet kuruluĢa sahiptir. Bu kuruluĢlar

tarımdan hammadde talep etmenin yanında, tarıma girdi sağlama bakımından önem

taĢımaktadır.

5.2. TARIMSAL ÜRETĠM VE VERĠMLILĠK

5.2.1. Bitkisel Üretim

YağıĢın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılıĢındaki dengesizlik nedeniyle,

ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaĢmıĢ olup,

tahıl yetiĢtirmede nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır Tunceli‘de toplam 113180

hektar tarım arazisi mevcut olup bunun %19,50‘unda hububat tarımı yapılmaktadır.

Tablo 25‘de tarım arazilerinin kullanım durumuna göre dağılımları verilmiĢtir. Bu

tabloda dikkat çeken bir husus kullanılmayan tarım arazilerinin oranının %53.06 gibi

yüksek bir rakam olmasıdır. Nadas arazilerinin oranı da yüksek olup %14 dir.

Tablo.21 Tarım Arazilerinin Dağılımı

ARAZĠNĠN CĠNSĠ MĠKTARI

(ha )

TARIM

ARAZĠSĠNE ORANI

(%)

Hububat Arazisi 22071 19,50

Nadas Arazisi 16710 14,00

Yem Bitkileri 9743 8.61

Endüstri Bitkileri 6 0,01

Baklagiller 1752 1.54

Meyvelik 2139 1,88

Sebzelik 409 0,36

Bağ 255 0,22

Diğer Tarla Ürünleri 44 0.04

Kullanılmayan Tarım Arazisi 60051 53.06

Toplam Tarım Arazisi 113180 100

Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK-2011

Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en fazla (%54.52) hububat tarımı

yapılmaktadır. Tunceli ili ekim alanı itibari ile en fazla hububat ekimi yapılmaktadır.

Tunceli genelinde hububat üretimi içinde ekim alanı en fazla olan buğdaydır. Daha

59

sonra arpa gelmektedir. Alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında, l‘ inci alt bölge

buğday ekim alanları bakımından en fazla paya sahiptir.

Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK

Tablo.22 Alt Bölgelere Göre Tunceli Ġlinde Hububat Üretimi (2011)

Ürünler Üretim (ton)

I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam

Buğday 22114 3804 25918

Arpa 21937 8435 30372

Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK

Alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında il genelinde toplam buğday üretiminin

% 85.32 gerçekleĢtiren l. alt bölgedir.

Arpa üretiminde ise 72,23‘lik payla l alt bölge ilk sırada yer almaktadır.

Türkiye genelinde endüstri bitkilerinin tarla bitkileri içerisindeki payı ekilen alan olarak

%8.2‘dır. Tunceli Ġli genelinde tarla bitkileri ekiliĢ alanı içerisinde endüstri bitkilerinin

payı ise %0,02‘dir. Tunceli ‗de endüstri bitkilerinin ekiliĢ alanları çok az olup Ģeker

pancarı ekim alanı 6 ha sınırlıdır.

0

5000

10000

15000

20000

25000

l. Alt Bölge ll.Alt Bölge

Ha

Grafik.13 HUBUBAT EKĠLĠġ ALANLARININ ALT BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI

60

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde Baklagil tarımının payı %6.3‘dır. Ġl genelinde

ise bu oran % 5.21‘dir. Baklagiller içerisinde en fazla üretim alanına sahip Kuru

fasulyedir. Kuru fasulye üretimi ise ll alt bölgede yoğunlaĢmıĢtır.

Tablo.23 Baklagil Üretimi (2011)

Ürünler Üretim (ton)

I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam

K.Mercimek 55 - 55

Nohut 415 36 451

K.Fasulye 2 1348 1350

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK

Kuru mercimek üretimi %100‘nü l.alt bölge gerçekleĢtirmektedir. Nohut üretiminde alt

bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında yine l. alt bölge % 92 ‗lik payla birinci

sırayı almaktadır.

Kuru fasulye üretiminin büyük bölümünü % 98 lik payla ll alt bölge

gerçekleĢtirmektedir. Bunun tamamına yakını Ovacık ilçesinde gerçekleĢmektedir.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

l. Alt Bölge ll.Alt Bölge

Ha

Grafik.14 BAKLAGĠLLER EKĠM ALANLARININ ALT BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI

Nohut

K. Fasülye

K. Mercimek

61

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Hayvansal üretimin geliĢmiĢ olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı, ekili alanların %25-

30‘unu teĢkil ederken bu oran ülkemizde ancak %8.18 dolayındadır. Bu durum yem

bitkileri yetiĢtiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir. Tunceli‘de yem

bitkilerinin tarla bitkileri içindeki payı % 19.36,dür

Yem bitkileri ekiliĢ alanları itibariyle alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapılacak

olursa yonca üretim alanları

l. alt bölgelerde % 0.01 II. alt bölgelerde yem bitkileri % 54,36dir.

Tablo. 24 Yem Bitkileri Üretimi (2011)

Ürünler Üretim (ton)

I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam

Yonca* 4008 9665 13673

Korunga* 99 1985 2084

Fiğ * 39631 6127 45758

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK

*YeĢil Ot Olarak HesaplanmıĢtır.

Yem bitkileri üretim miktarları alt bölgeler bazında karĢılaĢtırıldığında yonca üretimi il

genelinde toplam 13673 ton üretilmiĢ olup, bunun % 70.8.‘lık kısmını ll. alt bölge

gerçekleĢtirmiĢtir. l.alt bölgenin üretimdeki payı %29.2 ‘dır.

Korunga il genelinde 2084 ton üretilmiĢ olup, en fazla üretim yapan alt bölge %95‘lük

payla ll alt bölgedir l .alt bölge üretimin %5 ni gerçekleĢtirmiĢtir.

Fiğ il genelinde 45758 ton üretilmiĢ olup, üretimde %86.61‘luk pay ile l. alt bölge ilk

sırayı almaktadır. ll. alt bölgenin üretimdeki payı ise % 13.39 dir.

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

l. Alt Bölge ll.Alt Bölge

Ha

Grafik .15 Yem Bitkileri EkiliĢ Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı

Yonca

Fiğ

Korunga

62

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım alanlarının %12.11‘ini

oluĢturmaktadır. Tunceli‘de ise bu oran %1.88‘dir. Ġlde genel olarak elma, armut, dut,

ceviz üretimi yapılmaktadır. Ayrıca mikro klima özelliğe sahip olan bölgelerde (Pertek,

ÇemiĢgezek) badem, dut ve kayısı üretimi yapılmaktadır. Ġlde elma, badem ve ceviz

yetiĢtiriciliğinin geliĢtirilmesi için uygun potansiyel vardır.

Grafikten de izlenebileceği gibi meyve üretimi daha çok öz tüketime yönelik olarak

yapılmaktadır. 2011 yılı verilerine göre Ġl genelinde meyve veren ağaç sayısı 59516 adet

olup bu meyve ağaçlarından toplam olarak 2237 ton/yıl meyve üretimi yapılmıĢtır.

Meyve üretimi daha çok I.alt bölgede yoğunlaĢmıĢtır. Meyve vermeyen yaĢtaki ağaç

sayısı ise 29250 ‘dır. Meyvecilik daha çok tahıl üretimi ve hayvan yetiĢtiriciliğinin

yanında ek gelir getirici ve aile ihtiyacını karĢılamaya yönelik bir uğraĢ olarak

yapılmaktadır.

Tablo.25 Alt Bölgeler Bazında Sebze Üretim Miktarları (2011 Yılı)

Ürünler I.Alt Bölge

(Ton)

II.Alt Bölge

(Ton)

Toplam

(Ton)

T.fasulye 59 178 237

Kavun 3236 -- 3236

Karpuz 2034 -- 2034

Salatalık 234 285 519

Domates 767 592 1359

Biber 255 117 372

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK-2011

Türkiye genelinde tarım alanlarının %2.99‘ün de sebze üretimi yapılırken, Tunceli‘de

sebze tarımı yapılan alan %0,36‘de kalmaktadır. Sebze tarımının geliĢmesini engelleyen

en büyük faktör iklim kısıtlamasıdır. Ancak, I.alt bölgede mikroklima özelliği gösteren

alanlarda sebze yetiĢtiriciliği yoğunlaĢmıĢtır. Sebze üretimi daha çok öz tüketime

yönelik yapılmaktadır.

0

200

400

600

800

1000

1200

1 2

HA

ALT BÖLGELER

Grafik.16 Bazı Meyvelerin Alt Bölgelere Göre Üretimi

ELMA

ARMUT

CEVİZ

BADEM

DUT

63

2011 yılı verilerine göre Ġl genelinde 409 ha sebze ekim alanında 8046 ton sebze üretimi

gerçekleĢtirilmiĢtir. Sebze üretimi de meyve üretimi gibi daha çok ek gelir getirici ve öz

tüketim amacıyla yapılmaktadır.

5.2.2. Bitkisel Üretimde Verimlilik

Tablo.26 Tunceli ve Türkiye Genelinde YetiĢtirilen Bazı Ürünlerin Verim

Değerleri (2011)

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK

Önemli miktarda ekim ve üretim potansiyeline sahip tahılların ortalama verim değerleri

incelendiğinde, bu ürünlerin verimlerinin Türkiye ortalamasının altında kaldığı

görülmektedir. Yemeklik tane baklagillerde; Nohut ve Kuru Fasulyenin verimi Türkiye

ortalamasının altında olmakla birlikte çok fazla düĢük değildir. Yem Bitkilerin de

Fiğ(tane) Türkiye ortalamasından yüksektir. Yonca Kuru ot verimi Türkiye

ortalamasının altındadır. Korunga Türkiye ortalamasına yakındır.

Görüldüğü gibi Tunceli ili yem bitkileri yetiĢtiriciliği açısından üstünlüğe sahiptir. Ġl

topraklarının % 34 ünün çayır-mera alanlarıyla kaplı olması kaba yem ihtiyacının

karĢılanması bakımından hayvan yetiĢtiriciliği için bir avantaj olarak değerlendirilebilir.

Meraların yıllık kuru ot verimleri Karadeniz Bölgesi‘nde 1000 kg/ha, Doğu Anadolu

Bölgesi‘nde 900 kg/ha ve Ġç Anadolu Bölgesi‘nde 450 kg/ha‘ dır. Tunceli ili ortalaması

ise,500 kg/ha‘dır.

Tunceli‘nin bitkisel üretiminde, üretim değeri açısından tahıllar ve tahıllarda da buğday

ilk sırayı almakta, bunu arpa izlemektedir. Yemeklik tane Baklagillerde ise Kuru

Fasulye ön plana çıkmaktadır.

Ürünler Tunceli(Kg/ha) Türkiye(kg/ha)

Buğday 2000 2420

Arpa 2500 2529

Nohut 1100 1190

Kuru Fasulye 1050 2060

Yonca(kuru ot) 6000 6739

Korunga(kuru ot) 3500 3773

Fiğ(tane) 930 596

64

Tablo.27 Tunceli Ġlinde Alt Bölgelerde Önemli Bitkisel Ürünlerin Ekim Alanı ve

Üretim Değerleri (2011 3.dönem Yılı Fiyatları)

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK-2011

Üretim değerleri açısından, alt bölgeler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Tablo

27‘den de görüldüğü üzere yine birinci alt bölgede ve ikinci alt bölgede baklagiller ve

yem bitkileri üretilmekte ve üretim değeri olarak ilk sırayı almaktadır. Korunga birinci

ve ikinci alt bölgede üretim değeri açısından birinci sırada yer almaktadır.

5.2.3. Hayvansal üretim ve Hayvan Varlığı

BüyükbaĢ Hayvan Varlığı:

Tunceli Ġlinde 2011 yılı itibariyle büyük baĢ hayvan varlığı 25.158 adettir. Türkiye

genelinde mevcut büyük baĢ hayvan sayısı 12.386.337 adet olup bu rakamın % 0,20‘u

Tunceli‘de bulunmaktadır.

Ürünler

I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam

Ekim

Alanı

(ha)

Üretim

Değeri

(TL)

Ekim

Alanı

(ha)

Üretim

Değeri

(TL)

Ekim

Alanı

(ha)

Üretim

Değeri

(TL)

Buğday 11057 99513 1902 17118 12959 116631

Arpa 8775 179883 337 67167 9112 247050

Nohut 390 7605 35 682 425 8287

Kuru

Fasulye 2 64 1348 43136 1350 43200

Korunga

(kuru ot) 11 18040 456 747840 467 765880

Yonca

(kuru ot) 66 166320 967 2436840 1033 2603160

Fiğ

(kuru ot) 5871 8424885 1725 2475375 7596 10900260

65

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü-2011

Grafik 17‘den de anlaĢılacağı gibi Tunceli‘nin l. alt bölgesi olan Merkez, ÇemiĢgezek,

Pertek, Mazgirt, bölgesinde B.BaĢ. hayvan yetiĢtiriciliği % 58 oranında,

ll. Alt Bölge olan Hozat, Nazımiye, Ovacık, Pülümür, bölgesinde ise % 42 oranında

yapıldığı görülmektedir.

Kaynak: TUĠK-2011

Grafik 18‘ de izlenebileceği gibi Tunceli Ġlinde %30,5 kültür BüyükbaĢ hayvan

varlığı olmakla beraber bunu %41,4 ile Melez, %28,1 ile yerli Irkları bulunmaktadır. Bu

sonuca göre Tunceli ilinde hayvan ıslah çalıĢmalarına hız verilmelidir.

% 42

Grafik .17 Tunceli Ġlinde Alt Bögeler Bazında B. BaĢ Hayvan Varlığı

%58

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

l. Alt Bölge ll.Alt Bölge

Grafik.18 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Irklara Göre Hayvan Varlığının Dağılımı

Kütür

Yerli

Melez

66

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tunceli Ġli sığır popülasyonunun genetik kalitesinin yükseltilmesi amacıyla Gıda, Tarım

ve Hayvancılık Bakanlığı Ġl Müdürlüğü personelince bedelsiz yürütülen suni

tohumlama çalıĢmaları 1995 yılında yapılan yasal değiĢiklik sonucunda bedelli hale

dönüĢtürülmüĢ böylece özel sektör kuruluĢları için de çekici hale getirilmiĢtir. Bunun

yanında serbest veteriner kliniklerinin artıĢıyla 7(yedi) adet klinik, il/Ġlçe Müdürlükleri

ile 2001-2011 yılları arasında Tunceli ilinde yürütülen hayvan ıslahı çalıĢmalarının

%72‘sinde suni tohumlama, %28‘inde ise tabii tohumlama yöntemi kullanılmıĢtır.

2001-2011 Yıllar itibariyle yapılan hayvan ıslah çalıĢmalarının doğrultusunda Tunceli

Ġlinin büyükbaĢ hayvan popülasyonundaki genotip değiĢimde istenilen seviyeye Tarım

Ġl/ilçe Müdürlüğü ve Özel sektörün özverili çalıĢmasıyla hayvan ıslah çalıĢmaları ivme

kazanmıĢtır. (Grafik 20)

Kaynak:TUĠK-2011

28%

72%

Grafik- 19 2001 - 2011 Yılları Hayvan Islah ÇalıĢmaları

Tabi tohumlama

Sun'i Tohumlama

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

19

96

19

97

19

98

19

99

200

0

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

Ad

et

Yıllar

Grafik 20 Tunceli B.B.Hayvan Varlıklarının Irklara Göre DeğiĢimi

Yerli

kültür melezi

saf kültür

67

KüçükbaĢ Hayvan Varlığı:

2011 yılı verilerine göre Tunceli‘de küçükbaĢ hayvan varlığı 278.878 adettir. Aynı yıl

için Türkiye küçükbaĢ hayvan varlığının toplamı ise 32.309.518 adet olup, Tunceli‘nin

bu rakamdaki payı %0,86‘dir.

Kaynak:TUĠK-2011

Grafik 21‘de görüldüğü gibi ildeki küçük baĢ hayvan varlığının %82‘lük kısmı I.alt

bölgede ve %18‘lık kısmı II‘inci alt bölgede bulunmaktadır. Ġldeki koyun varlığının

%88‘lik bölümü I.‘inci alt bölgede, keçi varlığının %59‘luk kısmı I.‘inci alt bölgede

bulunmaktadır. Tunceli ilinde yetiĢtirilen koyunların %85‘den fazlasını yerli koyun ırkı

olan akkaraman ırkı koyun, keçilerin ise tamamına yakınını yerli ırk olan kıl keçisi

oluĢturmaktadır.

Kaynak:TUĠK-2011

Grafik 22 incelendiğinde Ġlde 1996-2011 yılları arasında küçükbaĢ hayvan

popülasyonunda mutlak bir değiĢim yaĢanmazken 2001 yılından sonra küçük baĢ

hayvan popülasyonunda meydana gelen bir yükselme sonucu meraya olan baskının

82%

18%

Grafik:21 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Küçük BaĢ Hayvan Varlığı

1.Alt bölge

2.Alt bölge

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

Ad

et

Yıllar

Grafik 22 Tunceli Ġli KüçükbaĢ Hayvan Varlığı DeğiĢimi

Koyun

Keçi

68

azalması nedeniyle mevcut popülasyon için mera olanaklarının belli ölçüde de olsa

iyileĢmesi sonucunu doğurmuĢtur. Bu durum sektörde pazara yönelik hayvansal

üretimin artacağı beklentisini doğurmaktadır. Bu artıĢ gerçekleĢtiğinde ıslah

çalıĢmalarına olan talebin artması beklenebilir. 2007 yılından itibaren damızlık Koyun

keçi yetiĢtiriciliği birliğinin kurulmasıyla küçükbaĢ yetiĢtiriciliği daha düzenli bir

faaliyet göstermiĢtir.

Tunceli ilinde Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Fonu (SYDF) kaynaklı projelerle

damızlık koyun ve koç dağıtımı yapılarak, eldeki mevcut koyun ırkının daha yüksek

verimli ırklara dönüĢümünü teĢvik edebilir.

Kanatlı Hayvan Varlığı:

Tavukçuluk sektörü Türkiye‘de 1960‘lı yıllardan sonra hızlı ve sürekli bir büyüme

göstermiĢtir. Bu büyümede sektöre yapılan büyük yatırımlar kadar sektörün mukayeseli

avantajları da rol oynamıĢtır. Tavukçuluğun bu avantajlarından yararlanılarak

geliĢtirilmesi yeni istihdam olanaklarının yaratılması yoluyla ekonomik, köyden kente

göçün azaltılması yoluyla da sosyal yararlar sağlayacaktır.

Fakat Tunceli ilinde 2011 yılı verilerine göre 28336 kanatlı hayvan mevcut olup, Ġlimiz

Mazgirt Ġlçesinde bulunan pazara yönelik et ve yumurta üretimi yapan bir (1) adet

10.000 baĢ kapasiteli iĢletme bulunmaktadır.

Kovan Varlığı:

2010 yılı verilerine göre Tunceli ilinde 250 adet ilkel kovan, 45880 adet fenni kovan

olmak üzere toplam 46130 adet kovan bulunmaktadır. Bal üretim miktarı bakımından

Tunceli ilinin Türkiye içerisindeki payı % 1‘dir. Tunceli‘de kovan baĢına düĢen bal

üretim miktarı Türkiye ortalamasının üzerinde olup ortalama 21 kg‘ dır.

I'inci alt bölgede 17,633 kovan, II. Alt bölgede 28,422 kovan mevcuttur. Grafik 23‘de

görüldüğü gibi II. Alt bölge Arıcılık potansiyeli bakımından ilde birinci alt bölgeye

oranla büyük bir paya sahiptir.

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü-2010

38.23%

61.77%

Grafik-23 Alt Bölgeler Bazında Arılı Kovan Dağılımı

1. Alt bölge

2. Alt bölge

69

Tunceli ili zengin nektar kaynaklarına sahip olduğundan üretilen balın Türkiye

pazarında yüksek fiyatla satılması sonucunda bölge göçer arıcılar için de cazip hale

gelmiĢtir. 1990 yılından bugüne verimde önemli bir değiĢim gözlenmemiĢ olmakla

birlikte, özellikle yerel yönetimler ve diğer kaynakların arıcılığı teĢvik etme çabaları

kovan sayısının artmasına sebep olmuĢtur.

Tablo.28 Hayvansal Üretim (2010)

Ürünler Üretim (ton)

I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam

Bal 289 524 813

Bal Mumu 16,20 8,16 24,36

Et (B.baĢ) 123,6 11,9 125,5

Et (K.baĢ) 80,2 7,3 87,5

Süt (B.baĢ) 18226 6882 25108

Süt (K.baĢ) 7988 2160 10148

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, TUĠK

Tablodan da izlendiği üzere Tunceli Ġli bal üretimi 813 ton ve bal mumu üretimi 24,36

tondur. Alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında ll‘inci bölgenin ilin toplam bal

üretiminin % 64,4‘ünü balmumunun % 33,5‘ini gerçekleĢtirmekte olduğu

görülmektedir. Bunu balın % 35,6‘sını ve balmumunun % 66,5‘ini üreten l alt bölge

(Merkez, ÇemiĢgezek, Mazgirt, Pertek) izlemektedir.

Tunceli Ġlinin büyükbaĢ et üretimi 125,5 ton olup, üretimin % 98,4‘ünün l‘inci alt

bölgede yapıldığı görülmektedir. ll‘inci alt bölgede gerçekleĢen üretim ise toplam

üretimin %1,6 dur. BüyükbaĢ et üretiminde görüldüğü üzere l‘inci alt bölgede

yoğunlaĢma olmuĢtur.

Tunceli Ġlinin küçükbaĢ et üretimi 87,5 ton olup en fazla üretim büyükbaĢ et üretiminde

olduğu gibi %91,6 ile l‘ inci alt bölgede gerçekleĢmektedir. ll‘ inci alt bölge üretimin

%8,4‘ünü gerçekleĢtirmektedir.

Tunceli Ġlinin süt üretimi 35.256 ton olup, en fazla üretim yapan alt bölge % 74,35 ile

l‘inci alt bölgedir. ll‘inci alt bölgedeki üretim ise toplam üretimin % 25,65‘unu

gerçekleĢmektedir. BüyükbaĢ et üretiminde olduğu gibi süt üretiminde de yoğunlaĢma l‘

inci alt bölgededir.

Ġlin küçükbaĢ süt üretimi 10.148 tondur. En fazla üretim %74,3 ile l‘inci alt bölgede

gerçekleĢmektedir. ll ‗inci alt bölgede üretimin % 25.7 ‗i gerçekleĢmektedir.

Su Ürünleri Üretimi:

Tablo.29 Alt Bölgeler Bazında Su Ürünleri Potansiyeli (2011Yılı)

Alt Bölgeler Proje Kapasitesi

(ton/yıl)

Üretim Durumu

(Ton/yıl)

YapılıĢ Durumu

(karada/gölde)

I.Alt Bölge 5733 1360,71 Havuz+Kafes

Balıkçılığı

II.Alt Bölge 570 177,30 Havuz Balıkçılığı

Toplam 6303 1538,01

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

70

Tunceli doğal su kaynakları bakımından çok zengin olmasına rağmen su ürünleri

üretimi yok denecek kadar azdır. Su ürünleri yetiĢtiriciliği yapılabilecek kaynakların

tespiti için il genelinde su kaynakları etütlerinin yapılması gerekmektedir. I.inci alt

bölgede bulunan Keban baraj gölü üzerinde kafes balıkçılığına uygun yerlerin tespit

edilmesi ve bu alanların balıkçılığa açılması bölge açısından önemli bir potansiyel

oluĢturmaktadır. Ayrıca, il genelinde ruhsatlı 56 adet motorlu, 56 adet ruhsatlı avcı

bulunmaktadır.

Tablo.30 Ġlde Avcılık ve YetiĢtiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri

Üretiminin Son 5 Yıllık Verileri

Yıllar Avcılık Yolu Ġle Elde

Edilen Üretim

(Ton/Yıl)

YetiĢtiricilik Yolu Ġle Elde

Edilen Üretim

(Ton/Yıl)

2007 18,050 153,00

2008 16,990 205,80

2009 36,800 471,70

2010 46,380 578,50

2011 36,950 1538,01

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

5.2.4. Hayvansal Üretimde Verimlilik

Türkiye‘de sığır eti üretimi yetersiz ve iç pazar ithalat yasağı ve/veya yüksek gümrük

tarifesi (%235) ile dıĢ rekabete karĢı korunduğu için tüketici fiyatları yüksek ve kiĢi

baĢına et tüketimi oldukça yetersizdir. Büyük baĢ hayvan envanterinde azalma devam

etmektedir, ancak hayvan mevcudunun genetik kalitesinin iyileĢtirilmesi (

melezleme ve saf ırk) ile bakım ve besleme tekniğindeki ilerleme hayvan baĢına et ve

süt veriminde artıĢ sağlamıĢtır. Ancak ulaĢılan verimlilik düzeyi AB ve ABD‘de

ulaĢılmıĢ olan verimlilik düzeyinden oldukça düĢüktür. Türkiye‘de hayvan baĢına et

verimi ABD‘den 2 kat ve süt verimi 2,5 kat daha düĢüktür. Türkiye‘de üretilen sütün

kalitesi de AB normlarına göre oldukça düĢüktür.

Gelecek on yıllık dönemde sığır eti üretimi artmaya devam edecektir, ancak üretimdeki

artıĢ talep artıĢının gerisinde kalacağı için sığır eti ithalatı 2004 yılından sonra 100 bin

tonu geçecek ve dönem sonunda 323 bin tona ulaĢacaktır (Tablo 31). Ġthalat

miktarındaki büyük sıçramaya rağmen 2010 yılında kiĢi baĢına 13,3 kg/yıl sığır eti

tüketilecektir. Türkiye‘de 2010 yılında ulaĢılacak tüketim miktarı geliĢmiĢ ve orta gelirli

ülkelerin oldukça gerisinde kalacaktır. Nitekim Arjantin‘de kiĢi baĢına sığır eti tüketimi

60 kg/yıl dır. Diğer orta gelirli bir ülke olan Brezilya‘da ise kiĢi baĢına yılda 35 kg sığır

ve 24 kg tavuk eti tüketilmektedir.

2010 yılında Türkiye‘de kiĢi baĢına sığır eti tüketiminin 20 kg seviyesine ulaĢması için

yaklaĢık 1482 bin ton et tüketilmesi gerekir. Oysa Türkiye‘de 2010 yılında 676 bin ton

sığır eti üretilebilecektir. Tahmin edilen üretim kiĢi baĢına 20 kg/yıl tüketimin ancak

%45‘ini karĢılayabilir. Türkiye‘de gelir dağılımının bozukluğuna bağlı olarak özellikle

et ve diğer hayvansal ürün tüketiminde dengesiz bir dağılım olduğu dikkate alınırsa

2010 yılında bile Türkiye‘de hayvansal et tüketiminde tam olarak gıda emniyetine

ulaĢılamayacağı görülmektedir. Türkiye‘de kiĢi baĢına toplam süt tüketimi (süt eĢdeğeri

71

olarak) geliĢmiĢ ülkelerin çok gerisinde değildir. Ancak kiĢi baĢına taze ve pastörize süt

tüketimi geliĢmiĢ ülkelerden düĢüktür. Türkiye‘de süt üretiminin yaklaĢık %90‘ı inek

sütüdür. Projeksiyon çalıĢmaları gelecek on yıllık dönemde inek baĢına verimlilik

artıĢından dolayı süt üretiminde artıĢın devam edeceğini ve Türkiye‘nin süt üretiminin

büyük oranda süt talebini karĢılayacağını göstermektedir.

Tunceli ili genelinde sığırda birim baĢına et ve süt verimleri arttığı gözlenmektedir.

Bunun nedeni ise sığır popülasyonundaki genotip değiĢimdir. Diğer taraftan aday ülke

olduğumuz Avrupa Birliği‘nde 1996 yılında sığırda ortalama karkas ağırlığı 281 kg/baĢ,

yıllık ortalama süt verimi ise 5.500kg/baĢtır. Türkiye genelinde ise; kültür ırkı sığırlarda

ortalama süt verimi 4.080 kg/baĢ, melezlerde 2.448 kg/baĢ ve yerli sığırlarda

816kg/baĢ‘tır. il genelinde gerek yetersiz beslenme ve gerekse bakım

Ģartlarının kötü olması nedeniyle verimler ülke genelinin altındadır. 2000 yılı verilerine

göre il genelinde üretilen süt miktarı inek sütü olarak 37764 ton/yıl, koyun sütü olarak

9270 ton/yıl‘dır. Süt veren inekler dikkate alındığında verimleri ise yıllık olarak kültür

ineklerinde 3.000 kg/baĢ, melezlerde 2.000 kg/baĢ ve yerli ineklerde ise 450 kg/baĢtır.

Ortalama süt verimi ise 1817 kg/baĢtır. Küçük baĢlarda süt verimleri ise ülke genelinde

2000 yılı verilerine göre ortalama 48 kg/baĢ tır. Ġl genelinde küçük baĢ süt verimleri ise

50 kg/baĢtır.

Tablo 32‘den görüldüğü gibi süt üretim değeri açısından ilk sırayı sığır sütü almakta,

bunu koyun ve keçi sütü izlemektedir. Et üretimi değeri açısından süt de olduğu gibi ilk

sırayı sığır eti almakta, bunu koyun, keçi ve kanatlı eti takip etmektedir.

Tablo 32‘de yumurta, bal ve bal mumunun üretim değerleri verilmiĢtir. Üretim değeri

açısından bal üretim değeri ilk sırada yer almaktadır.

72

Tablo.31 Hayvansal Ürünler Arz ve Talep Projeksiyonu (Bin Ton)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Tavuk Eti Üretimi 686 667 711 758 795 831 876 939 1008 1076 1148

Tavuk Eti Talebi 676 657 701 748 785 821 866 929 998 1066 1138

KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 10,35 9,92 10,43 10,99 11,39 11,76 12,25 12,97 13,78 14,55 15,35

Yumurta Üretimi 693 669 700 719 745 768 787 810 826 848 869

Yumurta Talebi 686 662 693 712 738 761 780 804 819 841 862

KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 10,51 9,99 10,33 10,47 10,70 10,89 11,03 11,23 11,30 11,47 11,63

Sığır Eti Üretimi 565 611 621 644 641 636 628 624 643 670 676

Sığır Eti Talebi 596 631 659 701 752 813 870 899 921 967 1016

Sığır Eti Ġthalatı -32 -20 -38 -57 -111 -176 -243 -275 -278 -297 -341

KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 9,13 9,53 9,82 10,30 10,91 11,64 12,31 12,57 12,71 13,20 13,71

Koyun Eti Üretimi 263 265 270 272 277 282 286 291 297 303 308

Koyun Eti Talebi 267 273 281 298 314 334 351 357 360 374 389

Koyun Eti Ġthalatı -5 -8 -11 -26 -37 -52 -65 -66 -63 -71 -81

KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 4,09 4,13 4,19 4,38 4,56 4,78 4,97 4,99 4,96 5,10 5,25

(Milyon Ton)

Süt Üretimi 10,5 10,7 10,9 11,0 11,2 11,3 11,5 11,7 11,8 11,9 12,1

Süt Talebi 10,6 10,7 10,9 11,1 11,2 11,4 11,5 11,7 11,8 12,0 12,1

Süt EĢdeğeri Ġthalat 0,083 0,058 0,052 0,051 0,049 0,047 0,046 0,045 0,043 0,040 0,038

KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 162 162 162 163 163 163 163 163 163 163 164

73

Tablo.32 Tunceli Ġli Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları ve Üretim Değerleri

SÜT ET (**) KANATLI

(canlı adet) YUMURTA BAL BALMUMU

Sığır Koyun Keçi Sığır Koyun Keçi

1990

Ton 60115 20000 9860 66880 304620 226240 142830 749 352 9

Milyon TL 80193 29420 14504 1312 170 4875 117

1991

Ton 50710 20265 9500 59158 311040 213890 133337 727 432 7

Milyon TL 94523 41827 19608 2225 3746 8934 135

1992

Ton 58490 20060 9405 350 230 305 136160 809 564 27

Milyon TL 219864 76850 36031 245810 13665 78645 4833 11642 18644 807

1993

Ton 55740 17630 8590 61250 280430 193290 135137 787 538 28

Milyon TL 309914 99098 48284 9197 13399 30314 1302

1994

Ton 44570 8300 6775 410 225 240 134911 747 541 27

Milyon TL 478548 96645 78888 48380 24750 26640 10974 24358 58648 2084

1995

Ton 31120 7745 3455 475 215 155 97048 519 519 11

Milyon TL 665097 168407 75126 137275 58480 43245 22797 34976 114695 1944

1996

Ton 31625 7515 2310 315 195 255 87060 453 467 9

Milyon TL 1137615 269804 82934 118125 73418 95243 27692 62666 180719 3252

1997

Ton 33738 9007 2786 245 194 197 94240 563 484 14

Milyon TL 1995738 523343 161878 138670 116400 119579 59212 112654 330531 9252

1998

Ton 37006 8803 2920 388 219 187 81255 606 612 28

Milyon TL 3820870 908910 301490 548244 314046 279565 123788 197354 833277 33338

1999

Ton

Milyon TL

2000

Ton 37764 9270 2965 143 121 87 86370 506 461 16

Milyon TL 11583578 2887865 923681 338243 300564 216108 499721 400979 1391004 38306

(**) 1990-1991-1993 yıllarına ait verilerde Et miktarları sütununa canlı hayvan sayıları yazılmıĢtır.

Kaynak. D.Ġ.E. verileri

74

5.2.5. Kaba Yem Üretimi Tunceli ili 2011 yılı kaba yem üretimi Tablo 33‘de gösterilmiĢtir.

Tablo.33 Tunceli Kaba Yem Üretimi (2011)

Ürün Cinsi EkiliĢ Alanı (ha) Toplam Üretim(ton/yıl)

Yonca 1033 13673

Korunga 4670 2084

Fiğ 8243 45758

Buğday Samanı 12959 23326

Arpa Samanı 9112 18224

Çayır 1528 611

Mera 322054 161027

Toplam 359599 264703

Yem Bitkileri yeĢil ot alınmıĢtır.

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, TUĠK

Ġl genelinde kaba yem üretimindeki dağılım incelendiğinde; kaba yem ihtiyacının %67,1‘i

doğal çayır-mera alanlarından karĢılandığı görülmektedir. Ġkinci sıradaki kaba yem

kaynağı ise % 15,59 oranında tahıllardan elde edilen samandan; Kaliteli kaba yem üretimi

açısından bakıldığında ise ilde yem bitkileri üretiminin yetersiz kaldığı görülmektedir. Ġlde

üretilen kaba yemin %5,1 ini yonca, yaklaĢık olarak %0,78‘sini korunga ve %17,28 fiğ

samanıdır (Bkz. Tablo 33). 2001 —2010 yılları için yapılan hayvan sayısı projeksiyonuna

göre (Bkz. Tablo 34) gelecek yıllarda ilin kaba yem ihtiyacı artacaktır. Yıllara göre kaliteli

kaba yem açığının kapatılması ve gelecekte ihtiyaç duyulacak olan miktarın

karĢılanabilmesi ancak kaliteli kaba yem kaynaklarının geliĢtirilmesi ile mümkündür.

Tablo.34 Tunceli Ġli 2001 -2010 yılları hayvan sayısı projeksiyonu

Yıllar Yerli Melez Kültür Keçi Koyun

1992 66080 16030 1937 204410 446286

1993 69431 12556 2066 192285 396499

1994 53810 10011 1861 149185 207325

1995 34956 8220 1482 75512 192531

1996 32875 7589 2397 70088 182065

1997 29969 10222 2243 63345 184624

1998 30034 11013 2634 65094 182490

1999 29093 11087 2729 65680 182034

2000 29135 11235 2816 69150 193010

2001 25236 11526 3025 71128 210765

2002 21996 12073 3345 73426 230736

2003 18917 12556 3680 75629 251502

2004 16268 13058 4047 77898 274137

2005 13991 13580 4452 80235 298810

2006 12032 14124 4897 82642 325703

2007 10348 14689 5387 85121 355016

2008 8899 15276 5926 87674 386967

2009 7653 15887 6518 90305 421794

2010 6582 16523 7170 93014 459756

*Koyu renkli yıllar projeksiyon uygulanarak bulunmuĢtur.

75

BüyükbaĢ Hayvan sayısı projeksiyonunda kullanılan formül

Yerli Irk

Ln Y= 12.337-0,0044519 t +0,01602t

Melez Irk

Ln T— 9,3521’0,1008 it

73

Kültür Irk,

Ln s=1 1,555’0,0443t

KüçükbaĢ Hayvan sayısı projeksiyonunda kullanılan formül

Keçi

LnG=1 1,551-0,06234

Koyun

LnM= 14,22 6

Hayvan sayılarının 2001 ile 2010 yılları arsındaki değiĢimi izlendiğinde; yerli sığır

popülasyonunda azalıĢ; küçük baĢ, kültür ırkı ve kültür ırkı melezi popülasyonunda da

önemli bir artıĢ meydana geleceği tahmin edilmektedir. Sığır sayısında meydana gelen

azalıĢ, bir ölçüde yüksek verimli genotiplerin payındaki artıĢa bağlanabilir. Küçük baĢ

hayvan popülasyonundaki artıĢ trendi ise ilde ki mevcut potansiyel mera alanlarının

hayvancılığın hizmetine sunulması göz önüne alınarak küçük baĢ hayvancılığın önemli bir

düzeye geleceği düĢünülmektedir.

5.3. ĠLDE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ ÜRÜNLERĠN NET GETĠRĠLERĠNĠN

KARġILAġTIRILMASI

Tablo.35 Bir dekar arazinin gayri safi üretim değeri, maliyeti ve net getirisi

(2011)

Ürünler Verim

(Da/Kg)

Gayri safi üretim

değeri (da/TL)

Maliyeti

(da/TL)

Net gelir

(da/TL)

Buğday 200 174 133 41

Arpa 250 190 131 59

Yonca 600 252 185 67

Korunga 400 220 169 51

Fiğ 350 143 96 47

Nohut 110 214 155 59

Kuru Fasulye 105 336 244 92

Kaynak: Gıda tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü-TUĠK-2011

*Ürün kg/ satıĢ fiyatı

(TL)

Yonca (K.Ot) 0,42

Korunga (K.Ot) 0,41

Nohut 1.65

K. Fasulye 3,2

Buğday 0.60

Arpa 0.52

Fiğ 0,41

76

Ġlde yetiĢtirilen ürünlerin dekar baĢına gayri safi üretim değerleri (2011 yılı fiyatları ile)

üretim maliyetleri ve net gelirleri incelendiğinde çok dar alanda ekiminin yapılmasına

rağmen en yüksek net gelirin Kuru Fasulyeden elde edildiği görülmektedir. Bundan sonra

net getirisi en fazla olan ürünler ise yonca ve arpadır.

Ġl genelinde nadas alanları da dahil olmak üzere tarla bitkisi olarak % 33.50 oranında tahıl

üretimi yapılmaktadır. Bu duruma rağmen dekar baĢına net geliri en az olan ürün grubu

yine tahıllardır. Tahıllar grubunda dekar baĢına net geliri en yüksek olan ürün arpadır.

Sonuç olarak il genelinde, birim alandan daha yüksek gelir getiren ürünlerin üretim

miktarlarının oldukça düĢük düzeyde olduğu söylenebilir.

Tablo 35 den de izlenebileceği gibi yem bitkilerinden elde edilen net gelir yoncada

yüksek, fiğ ve korungada düĢük düzeydedir. Bununla beraber; yem bitkileri, kuru ot olarak

satılmadan hayvan beslemede kullanılarak ete ve süte dönüĢtürüldüğünde elde edilen gelir

daha da artmaktadır. Tablo 36 ve 37‘ de kaba yemlerin kuru madde miktarına göre ete ve

süte dönüĢtürülmesi durumunda elde edilecek gelir hesaplanarak verilmiĢtir.

Tablo.36 Kaba Yemlerin Kuru Madde Miktarına Göre Ete DönüĢtürülmesi ile Elde

Edilen Gelir (2011 Yılı) Kaba

yemin

cinsi

KM.

Oranı

(%)

Hzm.

Protein

oranı

(%)

Da.

verim

(Kg)

1 kg et

için

gerekli

kuru

madde

miktarı

(Kg)

Da.

verime

karĢılık et

miktarı

(Kg)

Ot olarak

satıldığında

elde

edilecek

gelir (TL)

Ete

dönüĢtürülmüĢ

olarak

satıldığında elde

edilecek gelir

(TL)

Yonca 90 10,5 600 8 67,5 252,00 1012,00

Korunga 92 15,5 400 12 30,6 164,00 459,00

Fiğ 88 14,5 350 12 25,6 143,5 384,00

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

*Ürün (Kuru ot) kg/ satıĢ fiyatı

(TL)

Yonca 0,42

Korunga 0,41

Fiğ 0.41

Et karkas fiyatı 15 olarak alınmıĢtır.

77

Tablo.37 Kaba Yemlerin Kuru Madde Miktarına Göre Süte DönüĢtürülmesi ile

Elde Edilen Gelir (2011Yılı)

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

*Ürün (Kuru ot) kg/ satıĢ fiyatı(TL)

Yonca 0,42

Korunga 0,41

Fiğ 0,41

Süt satıĢ fiyatı 0,70 olarak alınmıĢtır.

Kaliteli kaba yemlerin kuru ot olarak satıldığında dahi tahıllardan daha fazla gelir getirdiği

gibi bu yemlerin hayvansal üretimde kullanılması halinde üreticilere büyük oranda ilave

gelir sağlamaktadır.

Ġlin hayvancılık potansiyelini geliĢtirmek, daha ucuz besleme kaynağı olan kaba yemden

faydalanmak ve birim alandan daha fazla gelir elde etmek amacıyla hububat üretiminden

vazgeçip, dekara daha fazla gelir getiren kaba yem üretimin artırılması ile mümkün

olacaktır. Bu durum aynı zamanda üreticilerin daha fazla gelir elde etmelerini sağlayacak,

hayvancılığın ve hayvansal üretimin sürdürebilirliği sağlanmıĢ olacaktır. Yem bitkilerinin

ekim alanının artırılması toprak muhafazası açısından da yararlı görülmektedir.

BÖLÜM 6. PROBLEMLER POTANSĠYELLER VE KISITLAR

6.1. PROBLEMLER VE KISITLAR

Tunceli‘nin ekonomik yapısı ve tarım sektörü ve performansı önceki bölümlerde

incelenmiĢtir. Ġlin profili ve tarımsal performansı incelenirken Tunceli Ġli‘nin problemleri

de tanımlanmıĢtır. Tunceli ilinde tarımsal üretimi etkileyen baĢlıca problemler aĢağıda

gruplandırılarak verilmiĢtir.

6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler

Göç : Tunceli Türkiye‘de göç veren illerin baĢında gelmektedir. 1990-1997 nüfus sayım

sonuçlarının karĢılaĢtırılması sonucu köy nüfusunda %61,5‘lik ve yine 1997-2010 Genel

nüfus karĢılaĢtırması sonucunda -%11,8 azalma tespit edilmiĢtir. DıĢarıya göç aktif

nüfusun azalmasına neden olmuĢtur.

Kaba

yemin

cinsi

Kuru

Madde

Oranı

(%)

Hzm.

Protein

oranı

(%)

Da.

verim

(Kg)

1 kg süt

için

gerekli

kuru

madde

miktarı

(Kg)

Dekara

verime

karĢılık

süt

miktarı

(Kg)

Ot olarak

satıldığınd

a elde

edilecek

gelir

(TL)

Süte

dönüĢtürül

müĢ olarak

satıldığında

elde edilecek

gelir

(TL)

Yonca 90 10,5 600 1,25 432 252,00 302,00

Korunga 92 15,5 400 1,25 294 164,00 205,00

Fiğ 88 14,5 350 1,25 246 143,5 172,00

78

Eğitim : Eğitim düzeyinin yeterli olmadığı belirlenmiĢtir. Tarımsal yayım çalıĢmalarında

kadınlar ihmal edilmiĢtir. Özellikle hayvancılıkla ilgili tüm iĢlerin kadınlar tarafından

yapılıyor olmasına rağmen; sun‘i tohumlama ve hayvan besleme gibi önemli konularda

kadınlara yönelik eğitim çalıĢmaları bulunmamaktadır.

Öz sermaye yetersizliği : Tarımda yeni teknolojilerin geliĢtirilmesi ve yeni yatırımın

yapılması yani üretimi geliĢtirmek için daha teknik daha entansif ve rasyonel çalıĢma

gerekmektedir. Bu hususu temin için iĢletmeler gerekli girdileri sağlamada yeterli ve

dengeli sermayeye ihtiyaç duymaktadır. Tunceli‘de çiftçilerin büyük bir kısmının problemi

olan sermaye yetersizliği bitkisel ve hayvansal üretimi olumsuz etkilemektedir. Özellikle

sermaye yetersizliği üretimde girdilerin yetersiz kullanımına neden olmaktadır.

Gelir DüĢüklüğü : Türkiye‘de genelde tarımda çalıĢanların geliri diğer sektörlere göre

düĢüktür. Tunceli‘de 1997 yılı istatistiklerine göre kiĢi baĢına düĢen gelir 1946 $ iken

Türkiye ortalaması 3021 $ dır. Toplam nüfusunun % 44,08‘i tarım ve ormancılıkla uğraĢan

Tunceli‘de doğal olarak tarım nüfusunun geliri de düĢüktür.

6 1.2. Üretim Problemleri

a) Hayvansal Üretim

Hayvansal üretim problemlerini kendi içerisinde de sınıflandırarak hayvan ırkına ait

problemler ile bakım ve beslemeye ait problemler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bu

aĢamada hayvansal üretimle ilgili pazarlama problemlerini ayrı bir baĢlık altında

incelenmesi daha uygun görülmektedir.

Hayvan ırkına ait problemler:

-Besi ve süt hayvancılığına uygun ırkların kullanılmaması nedeniyle verimin düĢük olması

-Çiftçilerin suni tohumlama uygulamasını benimsememesi

-Kaliteli damızlık hayvan sayısının yetersiz olması

-Köylerin suni tohumlama. hizmeti veren birimlere uzak olması nedeniyle yeterli veteriner

hizmetlerinin verilememesi, suni tohumlamada zamanlamanın iyi yapılamaması ve

tohumlanacak hayvanın ırkına uygun tohumlamanın çeĢitli nedenlerle yapılamaması

Bakım ve beslemeye ait problemler:

- GeçmiĢ yıllarda yaĢanan terör ve güvenlik nedeniyle mera ve yaylaların büyük ölçüde

kullanılmaması

- Uygun olmayan hayvan barınakları

- Yem bitkileri üretiminin yetersiz olması

- Çoban teminindeki güçlükten dolayı küçük baĢ hayvan varlığının azalması

- Mera yönetiminde aksaklıkların giderilmesi ve ıslah çalıĢmalarının tamamlanabilmesi

için gerekli olan kadastro iĢlemlerinin tamamlanamamıĢ olması

- Su ürünleri üretiminde kullanılan yem maliyetlerinin yüksekliği

- Yem bitkileri tohumu temininde güçlük

Hayvansal ürünlerin üretimlerinin artırılabilmesi için öncelikle kaynakların doğru

kullanımı ve geliĢtirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yüksek verimli ırklardaki hayvan

79

sayısı artırılmalı ve hayvan yemi arzına önem verilmelidir. Bu koĢullarda bitkisel üretim

(yem) ve çayır -mera verimliliğinde de artıĢ olması gerekecektir.

Tunceli‘de yem bitkileri üretimi Ģu an için yeterli seviyede değildir. Verimi etkileyen

kısıtların baĢında yem ve besleme gelmektedir. Yerli ırklara yaz dönemi boyunca mera

beslemesi sırasında ilave yem verilmemektedir. Bunun nedeni yem fiyatlarının yüksek

olmasıdır. KıĢ aylarında da hayvanlar besin değeri düĢük ot/saman gibi kuru ot ile

beslenmektedir. Kötü beslenme sonucu yeni doğanların doğum ağırlıkları düĢük olmakta

ve ineklerin süt veriminin düĢük olması buzağıların büyüme hızını yavaĢlatmaktadır. Kötü

beslenme sonucu canlı ağırlık artıĢı düĢük olmakta, genç erkek hayvanların besi süreleri 30

aydan daha uzun olmaktadır.

Hayvan bakımı ve hayvancılık yönetimi ile ilgili faktörler de verimi kısıtlayan diğer

faktörlerdir. Hayvanların büyük bölümü barınma Ģartları kötü, havasız ahırlarda

tutulmaktadır. Kötü sağım teknikleri mastitis ve diğer enfeksiyonlara neden olmaktadır.

Sun‘i tohumlamada istenilen seviyeye ulaĢılamamıĢ olması sığırların genetik yönden

geliĢimini engellemektedir. Köylerin dağınık ve köyler arası mesafelerin uzun olması

nedeniyle üreticiye suni tohumlama hizmetinin götürülmesi zorlaĢmakta ve maliyeti

artırmaktadır.

b) Bitkisel Üretim

- Sertifikalı tohumluk kullanımındaki yetersizlik

- Tunceli‘nin bağlı olduğu AraĢtırma Enstitüsü ile iliĢkisinin yetersizliği

- Yeni üretim tekniklerinin çiftçiye ulaĢtırılmasındaki yetersizlik

- Mekanizasyon problemi

- Makinelerin optimum kullanılmaması

- Tarıma elveriĢli olup güvenlik sorunu nedeniyle atıl bırakılan araziler

- DüĢük verim

- Amacına uygun arazi kullanılmaması ve arazilerin parçalı olması

- Yetersiz girdi kullanımı

- Erozyon problemi (rüzgar ve su erozyonu)

- TaĢlılık problemi

Hangi kültür bitkisi söz konusu olursa olsun, yetiĢtirme tekniğinde bazı temel prensipler

vardır. Bunların baĢında yetiĢtirme tekniği paketi kavramı gelmektedir. YetiĢtirme tekniği

paketi toprak hazırlığından hasada kadar olan uygulamaları kapsamaktadır. Örneğin

sertifikalı tohumluk kullanılmadığında, yada toprak iĢlemede uygun yöntemler

kullanılmadığında diğer iĢlemler en uygun koĢullarda yerine getirilse bile beklenen yüksek

verim alınamaz.

Tunceli ili geniĢ hububat ekim alanlarına sahip olmasına rağmen toplam üretim miktarı

düĢüktür. Bunun sebepleri arasında; iklim, toprak yapısı ve arazi kullanım kabiliyet

sınıflarına dikkat edilmemesi ve öz sermaye yetersizliğinin yanı sıra; uygun toprak iĢleme

tekniklerinin kullanılmaması, tarımsal mekanizasyon açısından traktör haricinde alet-

makine kullanımının yetersiz olması ve uygun sertifikalı tohumluk kullanılmaması yer

almaktadır. Bu problemlerin sonucu olarak da üreticilerin net geliri düĢük olmaktadır.

80

Su Kaynakları ve Sulama Problemleri:

- Sulama yetersizliği ve drenaj problemleri

- Tatlı su balıkçılığı üretimi için yeterli su kaynağı potansiyeli olmasına rağmen bu

kaynakların yeterince değerlendirilememesi.

- Su kaynaklarının kullanımında yasal düzenlemelerden kaynaklanan sorunlar

Tarımsal verimliliğin artmasında sulama öncelikli ve gereklidir. Tunceli ilinde yıllık

ortalama yağıĢ 500 mm üzerinde olup bu yağıĢın büyük bir miktarı vegatasyon dönemi

dıĢında düĢmektedir. Tunceli ilinde sulamanın önemi büyük olup, sulama yapılmaksızın

yeterli verim alınması mümkün değildir. Buğday verimin artması sulamanın artması ile

sağlanabilir. Diğer taraftan sulama, ürün çeĢitliliğinin artmasına ve bir sezonda iki ürün

alınmasına da olanak verecektir.

Alüviyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki

geliĢmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu, drenaj problemi olan

topraklar 540 ha‘lık bir saha kaplamaktadır.

Ġl Özel Ġdaresi‘ne ait göletlerde balık üretimi yapmak isteyen kiĢiler için uygulanan yasal

düzenlemelerden biri olan kooperatif kurmadan balıkçılık yapılmasına izin verilmemesi

ferdi olarak balıkçılıkla uğraĢmak isteyen kiĢileri engellemektedir.

c) Yayım Hizmetlerindeki Problemler:

-Yayım elemanları sayısının yeterli olmaması

-Kadınlara yönelik yayım hizmetlerinin yetersizliği

-Tarımsal yayım çalıĢmalarında pazarlama, örgütlenme gibi konuların ihmal edilmiĢ

olması

Tarımsal üretim değerinin artırılması; tarım yapılabilir alanlarda birim alandan ve

hayvansal üretimde hayvan baĢına daha çok ve daha kaliteli ürün alınmasına bağlıdır. Bu

durumun gerçekleĢtirilmesi çiftçinin eğitimi, dolayısıyla tarımsal yayımla mümkündür.

Tarımsal yayımın temel amacı, kırsal nüfusun her yönden kalkınmasında rol oynayan tüm

faktörlerin iyileĢtirilmesine yardımcı olmak ve yol göstermektir. Tarımsal yayım ile

pratikte uygulanabilir ve yüksek düzeyli bilgi transferi sağlanır. Tunceli‘de yayım

hizmetleri Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü elemanlarınca yürütülmekte, ancak

yayım elemanı sayısının yeterli olmaması nedeniyle etkin Ģekilde uygulanamamaktadır.

Ayrıca yayım hizmetlerinde ihmal edilen önemli konular ve hedef kitleler vardır. Üretim

teknikleri dıĢındaki, pazarlama, pazar araĢtırması, iĢletmecilik ve doğal kaynakların

korunması gibi konular ile kadınlar ve gençler yayım çalıĢmalarında ihmal edilmiĢtir.

SözleĢmeli çiftçilik gibi bir uygulama olmaması nedeniyle özel sektörün yayım

çalıĢmalarına fazla katkısı yoktur.

Üreticilerin, üretimde yüksek verim sağlama ve süt ineklerinin bakımı, beslenmesi

yönünde fazla bilgileri bulunmamaktadır. Ayrıca hayvanlardan damızlık besi materyali

elde etmek için gerekli ilave besleme yöntemleri konusunda bilgi eksiklikleri vardır.

Hayvanlara genelde kadınlar bakmaktadır. Bu nedenle sun‘i tohumlamanın

yaygınlaĢtırılmasında özellikle kadınlara yönelik yayım yapılması gerekmektedir.

81

Örgütlenme Problemleri:

-Mevcut örgütlerin iĢlevlerinin kısıtlı olmasının da etkisiyle çiftçinin örgütlenme

eğiliminin düĢük olması.

AB‘ye uyum ve DTÖ Tarım AnlaĢması kapsamında ortaya çıkan yeni ticaret anlayıĢı

içerisinde, piyasa koĢullarına uygun esnek yapıda kuruluĢ ve organizasyonların

oluĢturulması büyük önem arz etmektedir. Tarımsal Üretici Birliklerinin oluĢturulması ve

geliĢtirilmesi kurumsal reform adımlarından biridir. Türkiye‘de tarım sektöründe çok

çeĢitli örgütler bulunmaktadır. Sektör içerisinde önemli bir büyüklüğe sahip kooperatifler,

ziraat odaları, dernekler belli çalıĢmaları yürütmektedirler. Ancak AB‘deki çiftçi örgütleri

gibi ürün grubu ve konu bazında ihtisaslaĢmıĢ üretici örgütleri bulunmamaktadır. Üretici

Birlikleri Yasa Tasarısı, kanunlaĢtığı takdirde; pazarlama, yayım, girdi temini, üretim

planlaması, çiftçinin pazarlık gücünün artırılması ve fiyatın belirlenmesinde çiftçilerin söz

sahibi olması gibi konularda katkı sağlayacaktır.

Tunceli ilinde etkin örgütlenmiĢ bir tarımsal yapının mevcut olduğu söylenemez. En

önemli tarımsal organizasyonlar kooperatiflerdir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaĢayan,

ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Tunceli‘de tarımsal birliklerin olmayıĢı,

örgütlenmedeki eksiklik, tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını olumsuz

yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimin pazar koĢullarına uyumunun sağlanması

örgütlenmedeki geliĢim ile mümkün olacaktır.

Tarım politikalarının etkisiyle oluĢan problemler:

- Kredi faizlerinin yüksekliği

- ġeker kanunu nedeniyle zorunlu olarak Ģeker pancarı üretiminden vazgeçilmesi

- Destekleme alımlarının giderek azaltılması

Türkiye AB‘ye. yaptığı tam üyelik baĢvurusunun ıĢığında ve DTÖ Tarım AnlaĢması

kuralları çerçevesinde; kendi tarımsal kurumlarının ve uygulamalarının AB normlarına

uyumlu hale getirilmesini içeren bir tarımsal politika reformu süreci yaĢamaktadır. Tarım

reformu kararları arasında Ziraat ve Halk Bankası tarafından çiftçiye verilen kredilerin

devlete olan maliyetinin azaltılması amacıyla kredi sübvansiyonunun safhalar halinde

kaldırılması yer almaktadır. Çiftçilerin kredi talebi, faiz oranlarının yüksekliği nedeniyle

giderek azalmaktadır. Yine çoğunluğu buğday üreticisi olan Tunceli çiftçisi, diğer

problemlerinde etkisiyle destekleme alım politikasındaki değiĢim nedeniyle devlet

tarafından belirlenen düĢük buğday fiyatlarından olumsuz etkilenmektedir.

Pazarlama problemleri:

- Pazarlamanın asli ve tali görevleri yerine getirecek organizasyon yapısının olmaması

- Tarıma dayalı sanayinin yetersizliği nedeniyle hammaddelerin mamule iĢlenememesi,

bu nedenle katma değer kaybı son yıllarda tarımsal üretim tekniğinde meydana gelen

değiĢmeler ve bazı alanlardaki özel destekler ile tarımsal üretimde önemli artıĢlar meydana

getirmiĢtir. Ġç piyasalarda tüketimin aynı oranda artmaması, dıĢ satım sorunları ve yeni

pazarların bulunamaması, özellikle kısa zamanda bozulma özelliğine sahip ürünlerde ani

fiyat düĢmelerine yol açmaktadır.

82

Ürünlerin belirli toplama merkezlerinde toplanmaları (kooperatifler), iĢlenmeleri ve

tüketici merkezlerine dağıtımı, pazarlamanın baĢlıca üç ana hizmetini teĢkil etmektedir.

Tunceli‘de Ģu anki mevcut kooperatif ve özel organizasyonlar bu hizmetleri tam anlamıyla

yerine getirememektedir. Dolayısıyla pazarlamanın yardımcı hizmetleri arasında yer alan

standardizasyon, kalite kontrol ve iĢaretleme, ambalajlama gibi alanlarda verilen hizmetler

yeterli değildir. Örneğin balda kalite sınıflandırması olmaması nedeniyle fiyat dengesizliği

görülmektedir. Kaliteyle beraber marka yaratılması ve reklam, pazarlama faaliyetleri

içerisinde yer alması gereken hizmetlerdir.

Tarım sektöründe üretimin pazar verilerine göre yönlendirilmesi ve fiyatın serbest piyasa

Ģartlarında oluĢmasında rol oynayan kuruluĢlardan birisi de borsalardır. Tunceli

hayvancılık faaliyetleriyle ön plana çıkan bir ildir. Hayvan alım satımlarını düzenleyen,

çiftçiyi fiyat konusunda yönlendiren ve çiftçi için bir haberleĢme kaynağı olabilecek canlı

hayvan borsası ilde bulunmamaktadır. Ġlde canlı hayvan borsası kurulması ve çiftçinin

canlı hayvan borsasını kullanma konusunda özendirilmesi gerekmektedir.

83

Tablo.38 Alt Bölgelerdeki Problemlerin Önem Derecesine Göre Belirlenmesi

Problemler I. ALT BÖLGE

B.B. K.B. TAHIL-

LAR

END.

BĠT.

YEM

BĠT.

ARI-

CILIK

SU

ÜRÜN.

SEB-

MEY.

1-SOSYO-

EKONOMĠK

PROBLEMLER

Göç 3 4 3 1 3 3 1 1

Öz sermaye

Yetersizliği 3 3 2 1 3 3 5 1

Gelir düĢüklüğü 2 2 2 2 2 2 1 2

Eğitim 4 4 2 2 4 2 4 2

2-ÜRETĠM

PROBLEMLERĠ

a)hayvansal üretim

Hayvan ırkı 4 3 0 0 0 0 0 0

Damızlık sorunu 4 1 0 0 0 0 0 0

Suni tohumlama 4 0 0 0 0 0 0 0

Barınak 4 3 0 0 0 0 0 0

Yem açığı 3 3 0 0 4 0 4 0

Mera problemi 1 3 0 0 0 0 0 0

Çoban problemi 1 3 0 0 0 0 0 0

Veteriner hiz.

Yetersizliği 2 2 0 0 0 0 0 0

Verim düĢüklüğü 4 4 4 3 2 1 0 3

ĠĢ gücü yetersizliği 3 3 2 2 2 1 0 2

b)bitkisel üretim

Verim düĢüklüğü 4 4 4 4 2 1 0 3

Yetersiz girdi

kullanımı 3 3 3 3 3 1 3 1

Mekanizasyon 3 3 3 3 3 1 0 3

Tohumluk problemi 0 0 4 3 4 0 0 3

Atıl arazi 0 0 4 0 3 0 0 0

Erozyon problemi 0 0 3 3 3 0 0 3

Sulama alanları

yetersizliği 0 0 3 3 4 0 0 3

Arazi parçalılığı 0 0 4 3 3 0 0 2

3-SU

KAYNAKLARI VE

SULAMA

PROBLEMLERĠ

TaĢlılık problemi 0 0 2 1 1 0 0 1

Su pot. yeterince

değerlendirilememesi 1 1 3 4 5 0 5 4

Su kaynaklarının

kullanılmasında

etkili kuruluĢların

yasal düzenlemeleri

0 0 4 4 5 0 5 4

4-YAYIM

HĠZMETLERĠN-

DEKĠ

PROBLEMLER

Yayım hiz.

Yetersizliği 3 3 3 3 3 3 3 3

Kadınlara yönelik

yayım 4 4 2 2 4 2 4 2

84

5-ÖRGÜTLEN-

MEDEKĠ

PROBLEMLER

Örgütlenme eğilimini

yetersiz olması 4 3 0 0 2 4 5 0

6-TARIM

POLĠTĠKALARI-

NIN ETKĠSĠYLE

OLUġAN

PROBLEMLER

Kredi faizlerinin

yüksekliği 4 3 2 2 2 3 2 2

Destekleme

alımlarının azalması 3 2 3 3 3 2 1 0

7-PAZARLAMA

PROBLEMLERĠ

Pazar organizasyonu

yapısının olmaması 4 3 1 1 0 4 4 1

Kalite ve

standardizasyon 3 1 0 0 0 4 0 1

Üretim iĢleme

tesislerinin

yetersizliği

4 3 0 2 0 4 5 1

85

Problemler II. ALT BÖLGE

B.B. K.B. TAHIL-

LAR

END.

BĠT.

YEM

BĠT.

ARICI-

LIK

SU

ÜRÜN.

SEB-

MEY.

1-SOSYO-

EKONOMĠK

PROBLEMLER

Göç 4 4 2 1 2 4 1 1

Öz ser.

Yetersizliği 4 4 1 1 2 3 5 1

Gelir düĢüklüğü 2 2 3 3 2 2 1 2

Eğitim 4 4 2 2 4 3 5 2

2-ÜRETĠM

PROBLEMLERĠ

a)hayvansal

üretim

Hayvan ırkı 4 2 0 0 0 0 0 0

Damızlık sorunu 4 1 0 0 0 0 0 0

Suni tohumlama 4 0 0 0 0 0 0 0

Barınak 4 4 0 0 0 0 0 0

Yem açığı 4 4 0 0 3 0 4 0

Mera problemi 2 5 0 0 0 0 0 0

Çoban problemi 1 4 0 0 0 0 0 0

Veteriner hiz.

Yetersizliği 3 3 0 0 0 0 0 0

Verim düĢüklüğü 4 4 4 3 1 1 0 3

ĠĢ gücü yetersizliği 3 3 1 2 3 1 0 2

b)bitkisel üretim

Verim düĢüklüğü 4 4 4 1 1 1 0 3

Yetersiz girdi

kullanımı 3 3 3 3 2 1 2 2

Mekanizasyon 3 2 3 3 3 1 0 2

Tohumluk

problemi 0 0 4 3 4 0 0 2

Atıl arazi 0 0 3 0 3 0 0 2

Erozyon problemi 0 0 3 3 4 0 0 3

Sulama alanları

yetersizliği 0 0 2 2 3 0 0 2

Arazi parçalılığı 0 0 4 2 3 0 0 2

TaĢlılık Problemi 0 0 3 3 3 0 0 3

3-SU

KAYNAKLARI

VE SULAMA

PROBLEMLERĠ

Drenaj 0 0 1 1 2 0 0 1

Su pot.yeterince

değerlendirilemem

esi

1 1 2 3 5 0 5 2

Su kaynaklarının

kullanılmasında

etkili kuruluĢların

yasal

düzenlemeleri

0 0 3 3 4 0 5 3

86

4-YAYIM

HĠZMETLERĠN-

DEKĠ

PROBLEMLER

Yayım hiz.

Yetersizliği 3 3 3 3 3 3 3 3

Kadınlara yönelik

yayım 4 4 2 2 3 2 4 2

5-ÖRGÜTLEN-

MEDEKĠ

PROBLEMLER

Örgütlenme

eğilimini yetersiz

olması

4 3 1 2 2 4 4 1

6-TARIM

POLĠTĠKALARI

NIN ETKĠSĠYLE

OLUġAN

PROBLEMLER

Kredi faizlerinin

yüksekliği 4 3 2 2 2 3 2 2

ġeker kanunu

Destekleme

alımlarının

azalması

3 3 3 3 3 2 1 0

7-PAZARLAMA

PROBLEMLERĠ

Pazar

organizasyonu

yapısının

olmaması

4 4 1 1 0 4 4 2

Kalite ve

standardizasyon 3 3 0 0 0 4 0 1

Üretim iĢleme

tesislerinin

yetersizliği

4 4 0 2 0 4 5 1

5-En çok 4-Çok 3-Orta 2-Az 1-Çok az O-Etkisiz

87

6.2. POTANSĠYELLER

Meralar: Tunceli Ġlinin hayvancılık için uygun mera arazilerine sahip olması

hayvancılığın geliĢtirilmesi için avantaj olarak kabul edilebilir. Mera arazileri il arazi

toplamının % 42‘sini teĢkil etmektedir.

Su Kaynakları: Su ürünleri yetiĢtiriciliği ve avcılığı için büyük bir kaynak mevcuttur.

Ayrıca sulanabilecek araziler için yeterli yeraltı ve yerüstü su potansiyeli vardır.

Yem Bitkileri üretimi : Tunceli‘de yem bitkisi üretimine uygun arazi ve iklim mevcuttur.

Yem bitkileri tohumu üretimi : Tunceli‘de yem bitkileri tohumu üretimi geçmiĢte

denenmemiĢ olmasına rağmen belirli bir potansiyeli olan ilimizde yem bitkileri tohumu

üretimine önem verilerek üretimi yaygınlaĢtırılabilir.

Hayvansal Üretim : Mevcut hayvan populasyonunun genotipinde görülen iyileĢme

sonucu mevcut et, süt ve bal üretimi de artacaktır.

Kullanılmayan araziler : Toplam tarım arazisinin 51.061 hektar alanlık kısmı (% 46)

kullanım dıĢıdır. Göç ve öz sermaye yetersizliği nedeniyle boĢ bırakılan arazinin verimli

olabilecek kısmı üretime kazandırılabilir.

Tablo.39 Potansiyellerin Tespiti :

Arazi Sınıfları Ve Kullanım ġekli

Tanımlama :

Tunceli de I.-IV. sınıflar da bulunan arazi miktarı 98438 ha olup, bu

alan Ġlin toplam alanının %12,6‘sını oluĢturmaktadır. Bu alan içinde

toplam ekilebilir tarım arazisi ise 81190 ha dır.

Mevcut

Durum:

Tunceli de I-IV. sınıf tarım arazileri toplamı 81190 ha olup tarım bu

araziler üzerinde yapılmaktadır 32881 ha alan V-Vlll. Sınıf arasındaki

arazilerden oluĢmaktadır. Ancak, bu araziler iĢlemeli tarıma uygun

olmamasına rağmen bu alanlarda kısmen tarım yapılmaktadır. Tarım

alanlarından sonra ikinci sırayı alan mer‘a alanları ve orman alanları

Vll. sınıf araziler üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Kullanma kabiliyet

sınıfları sekiz sınıf olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları 1. sınıf‘tan

VIlI. sınıf‘a doğru giderek artmaktadır. Ġl deki mevcut 697995 ha

alanın 9081 ha‘ sında 1. derece su erezyonu, 108371 ha da 2. derece ,

398751 ha‘ alanda 3. derece, 181792 ha alanda ise 4. derece su

erezyonuna maruz kalmaktadır.

Bu araziler Ġl deki toplam alanın yaklaĢık % 90‘ını oluĢturmaktadır.

88

GeliĢme

Potansiyeli :

I-IV. sınıf arazilerin dıĢında V-VIII. Sınıf arazilerde eğim % 12 den

fazla olduğundan bu yerler iĢlemeli tarıma daha az uygun yerlerdir. Bu

alanlarda yem bitkisi tarımının yapılması daha rantabl kullanımı

sağlar. Eğimin fazla olduğu yerlerde doğal yetiĢen bitkilerin tohumlama

ve yayılımında olumlu tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu tür

tedbirler erozyonla mücadelede olumlu katkılar sağlayacaktır.

ĠĢlenebilir Arazi

Tanımlama :

Ġl de I.-IV. Sınıf arazi miktarı 81.190 ha dır.. Ġlin toplam tarım arazisi

113.180 ha olup toplam tarım arazisinin % 53.06 sı kullanım dıĢıdır.

Mevcut

Durum:

Göç nedeniyle 51.061 Ha arazi terk edilmiĢ ve verimli olduğu halde

kullanılmamaktadır.

GeliĢme

Potansiyeli:

Bu arazilerin kullanımı köye dönüĢlerin sağlanması ve kiralama

Ģeklinde değerlendirilmesi ile olabilmektedir.

Sulama Durumu

Tanımlama:

Ġlde toplam 3114,2 hm3 / yıl su kaynağı bulunmaktadır. Su

kaynaklarının 3112 hm3/yıl‘ı yerüstü suyu, 2,2 hm3/yıl‘ı yer altı

suyudur.

Mevcut

Durum:

Toplam tarım arazisinin 45000 ha‘ı sulanabilir alandır. Sulanabilir

alanların % 48‘i sulanmaktadır. Sulamanın %70‘i devlet sulaması

%30‘u halk sulamasıdır.

GeliĢme

Potansiyeli:

Tunceli de I.-IV. sınıflar da bulunan toplam ekilebilir tarım arazisi

81190 ha dır. Tarım arazilerinin %49‘u sulanabilecek alan olmasına

rağmen sulanamamaktadır. Bu alanın sulanabilmesi için DSĠ ve Ġl Özel

Ġdaresi projelendirme çalıĢmaları devam etmektedir.

89

Nüfus

Tanımlama:

1997 yılı sayımına göre Ġl genel Nüfusu 86268 olup bunun % 64,3‘ü

kentte, % 35,7‘si ise kırsal alanda yaĢamaktadır. 2010 yılında il genel

nüfusu 76699 olup, bunun %62‘si kentte, %38‘i ise Kırsal alanda

yaĢamaktadır.

Mevcut

Durum:

Göç nedeniyle kırsal alanda nüfusta hızlı bir azalma görülmekte, bunun

çok az bir kısmı Ġl merkezi ve Ġlçe Merkezlerine, büyük bir kısmı ise

baĢta büyük kentler olmak üzere diğer Ġllere olmaktadır. Türkiye

genelinde nüfus artıĢ oranı pozitif durumdayken il genelinde ise artıĢ

oranı negatif durumdadır. Kırsaldaki nüfus azalıĢ oranı %-38,7 olarak

gerçekleĢmiĢtir. Ġl genelinde 1997-2010 yılları arasında ise azalıĢ oranı

%11,8 olmuĢtur.

GeliĢme

Potansiyeli:

Nüfus projeksiyonunda 2005 yılında nüfus 112436 kiĢi, 2010 yılında

136796 kiĢi olacağı tahmin edilmektedir. Ancak 2010 nüfus sayımında

tespit edilen kiĢi sayısı 76699 kiĢidir.

Örgütlenme

Tanımlama:

Ġlde 1369 üyeye sahip 16 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi , 1039

üyeye sahip 2 adet tarım kredi Kooperatifi ve 113 üyeli 4 adet su

ürünleri kooperatifi ve 56 üyeye sahip 2 adet sulama kooperatifi

mevcuttur.

Mevcut

Durum:

Ġlde örgütlü tarımsal yapı mevcut değildir. Tarımsal Kalkınma

kooperatiflerine çok az sayıda çiftçi üye olup bu kooperatiflerden

yeterince faydalanılmamaktadır.

GeliĢme

Potansiyeli:

Örgütlenme konusunda etkili ve sürekli yayım hizmetleri ve eğitim

çalıĢmaları artırılarak örgütlenme bilinci arttırılabilir. Bu konuda daha

etkin yasalar, program ve projelere ihtiyaç vardır. (Üretici Birlikleri

v.s)

90

Tablo.40 Önemli Tarımsal Ürünlerin Değerlendirilmesi

Ürünler Tanımlama Mevcut durum ve

verimlilik düzeyi

GeliĢme Potansiyeli

Yem

Bitkileri

Üretimi

Ġldeki ekili alanların

%8.61ü yem bitkileri

üretimine ayrılmıĢtır.

Yonca üretiminin %70.8

ve korunga %95 ‘ü II.

Alt bölgede, fiğ

üretiminin ise %86.61‘sı

I. Alt bölgede

yapılmaktadır.

Yoncanın verimi Türkiye

ortalamasının altındadır.

Korunga kuru ot verimi

olarak Türkiye

ortalamasına yakındır.

I. ve II. Alt Bölgede

yem bitkileri üretimi

yeterli olmayıp,

özellikle hayvancılık

potansiyelinin yüksek

olduğu I. Alt bölgede

yem bitkileri üretimine

ağırlık verilmesi

hayvancılığın geliĢimini

olumlu yönde

etkileyecektir.

Hayvansal

ürünler

Hayvancılık ilin en

önemli geçim kaynağıdır.

Ġldeki mevcut büyük baĢ

hayvan varlığının %58‘i I.

Alt Bölgede, % 42‘si ise

II.Alt Bölgede

bulunmaktadır Melez ve

kültür ırkı I. alt bölgede

fazladır. Alt Bölgeler

genelinde yerli ırkın fazla

olmasının yanında , melez

ve kültür ırkına doğru

geçiĢ görülmektedir.

Küçük baĢ hayvan

varlığının % 82‘sı I.Alt

Bölgede, % 18‘i ise II.Alt

Bölgede bulunmaktadır.

Et ve süt üretiminin

yanında diğer önemli bir

ürün baldır. Tunceli Ġli

Zengin Bitki florası ile

arıcılıkta ve bal

üretiminde Türkiye

genelinde önemli bir yere

sahiptir.

Ġl topraklarının %42

‗sinin çayır-mera

alanlarıyla kaplı olması

kaba yem ihtiyacının

karĢılanması bakımından

hayvan yetiĢtiriciliği için

önemli bir avantajdır.

Süt verimi yıllık ortalama

1816 kg/baĢtır. Kültür

ırkı ineklerde yıllık 3000

kg/baĢ, melezlerde 2000

kg/ baĢ ve yerli ırkta ise

450 kg/ baĢtır. Et verimi

büyükbaĢ hayvanda

ortalama 160 kg ve

küçükbaĢ hayvanda 18 kg

dır. Balda verim ise kovan

baĢına 21 Kg .dır.

Sığır popülasyonundaki

genotip değiĢmeden

dolayı birim baĢına

düĢen et ve süt

verimlerinde artıĢ

gözlenmektedir. Ancak

bu artıĢ henüz istenilen

düzeyde değildir. Kültür

hayvanın dan ziyade

Ġlde iklim ve mera

koĢullarına uygun melez

ırkın yaygınlaĢtığı

görülmektedir. Ġl de

Pazarda rekabet gücü

açısından kaliteli bal

üretimine geçilmekle

beraber , balda

derecelendirme ve

sertifikasyon iĢlemine

tam anlamıyla geçildiği

zaman kalite daha da

artacaktır. Bu da balın

pazarlamasını ve Pazar

payını olumlu yönde

etkileyecektir.

Su Ürünleri

Özellikle I. Alt Bölgede

olmak üzere her iki alt

bölgede de su ürünleri

üretimi için yeterli

miktarda su kaynağı

mevcuttur. Su

kaynaklarının debisi ve

sıcaklığı su ürünleri

yetiĢtiriciliğine uygundur.

Bu kaynaklarda bu yıl

yetiĢtiricilik yoluyla

ortalama 1538,01 ton / yıl

kapasiteli (havuz+kafes

balıkçılığı) üretim

yapılmıĢtır. Bunun

yanında avcılık yolu ile

ortalama 36,950 ton/yıl

balık üretilmiĢtir.

Balık yemi maliyetleri

düĢürüldüğünde ve

pazarlama problemi

çözüldüğünde balık

üretim maliyeti düĢecek

ve rekabet gücü

artacaktır. Yavru balık

üretimi de arttırılabilir.

91

Hububat

üretimi

Ġldeki ekili alanların

%19.50‘ i hububat arazisi

ve %14 nadas arazisidir.

Buğday üretiminin

%82.1‘ ünü ve arpa

üretiminin %96.2i I. alt

bölge karĢılamaktadır.

Buğday ve arpa verimi

Türkiye ortalamasının

altındadır. Hububat

üretiminde

nadas+hububat sistemi

uygulanmaktadır. Üretim

değeri ve miktar açısından

buğday ilde üretilen

hububat içerisinde ilk

sırada yer almaktadır.

Bunu arpa takip

etmektedir.

Nadas alanları ve boĢ

bırakılmıĢ arazilerin

üretime kazandırılması

ve verimi yüksek tohum

kullanılması durumunda

birim alandan daha

yüksek verim alınmasını

sağlayacaktır.

Baklagiller

üretimi

Ġldeki ekili alanların %

1.54 sı yemeklik tane

Baklagil üretimine

ayrılmıĢtır. K.Fasulye

1.350 ton/yıl üretim ile ilk

sırada olup bunu Nohut ve

kırmızı mercimek takip

etmektedir. Kuru

fasulyenin %98‘i II.alt

bölgede(Ovacık ilçesi)

üretilmektedir. Nohut

üretiminin %92 i ve

k.mercimeğin tamamı I.alt

bölgede üretilmektedir.

Nohut ve kuru fasulyenin

verimi Türkiye

ortalamasına yakındır.

Üretim değeri olarak ilk

sırada fasulye yer

almaktadır.

Nohut üretiminde

yöreye özgü kaliteli

tohumluk kullanılması

verimi önemli ölçüde

arttıracaktır. Bunun

yanında özellikle II.alt

bölgede üretilen

fasulyede organik tarıma

geçilmesi bölgenin

geleceği açısından önem

taĢımaktadır.

92

BÖLÜM 7. AMAÇLAR VE STRATEJĠLER

7.1. AMAÇLARIN BELĠRLENMESĠ VE UYGUN STRATEJĠLERĠN

GELĠġTĠRĠLMESĠ

7.1.1. Amaçlar

Tunceli‘de tarımsal kalkınmanın sağlanabilmesi için belirlenen amaçlar dört geniĢ baĢlıkta

toplanmıĢtır. Bu amaçlar, ildeki mevcut problemlerin ve potansiyellerin ortaya konulması

sonucu belirlenmiĢtir. Belirlenen bu amaçlar aslında Türkiye‘de uygulanan ve sekizinci 5

yıllık kalkınma planı içerisinde de ifade edilen tarım politikalarının hedefleri içerisinde yer

almaktadır. Bu amaçlar;

- Tarımsal verimliliğin artırılması;

- Tarımsal gelirin artırılması ve dolayısıyla tarımın GSYĠH içindeki payının artırılarak

toplumda sosyal dengenin sağlanması:

- Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması

- Sürdürülebilir tarımın sağlanması olarak tespit edilmiĢtir.

Tespit edilen bu hedefler agro ekolojik özelliklere göre ayrılan alt bölgelerin hepsi için

geçerlidir. Ancak bu amaçlara ulaĢmada izlenecek stratejide alt bölge öncelikleri dikkate

alınacaktır.

Ġl genelinde hem hayvansal üretimde hem de bitkisel üretimde verim düĢüktür. Tarımın

sektör performansının incelendiği 5‘inci bölümde bu durum rakamlarla ortaya konmuĢtur.

Verimin artırılması, ekonomik anlamda çiftçiyi olumlu olarak etkileyecektir. Gelir artıĢına

neden olacak verim artıĢı aynı zamanda çiftçinin köyden kente göç etmesine engel

olacaktır. Tarımsal gelirin artırılması verimliliğin artırılmasının yanı sıra katma değeri

yüksek, pazarda avantajlı konumda olan ürünlerin üretimi ile mümkün olabilir. Örneğin et,

süt ve bal üretimi için oldukça iyi potansiyele sahip olan Tunceli‘de et, süt ve bal iĢleme

tesislerinin sayı ve kapasitelerinin artırılması, üretimi teĢvik edecektir.

AB ve DTÖ Tarım AnlaĢması kuralları nedeniyle önümüzdeki yıllarda tarım ürünlerinin

pazarda rekabet edebilir olması gerekmektedir bunun sağlanabilmesi de gıda güvenliğinin

sağlanması ile mümkün olacaktır. Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi Tunceli‘de Ģu

andaki eksikliklerden biridir. Uygulanacak projelerle orta vadede bu amaca ulaĢmak

mümkün olabilecektir. Tarımda sürekliliğin sağlanabilmesi için öncelikle mevcut

kaynakların doğru ve bilinçli kullanılması gerekmektedir. Tunceli özellikle hayvansal

üretim ve su ürünleri açısından zengin doğal kaynaklara sahiptir. Ancak bu kaynaklar

doğru kullanılmazsa belirlenen diğer üç amaca ulaĢmak mümkün olmayacaktır.

Amaçlara ulaĢmada uygulanacak stratejiler mevcut problemler dikkate alınarak

belirlenmiĢtir. Ancak kurumsal yapılardan kaynaklanmayan bazı sosyal problemleri

çözmek daha uzun vadede mümkün olacaktır..

93

1. Tarımsal verimliliğin artırılması:

Tarımsal verimliliğin artırılmasında uygulanacak stratejileri belirlerken tarımsal üretim;

bitkisel ve hayvansal üretim ile su ürünleri üretimi olmak üzere ayrı baĢlıklar altında ele

alınmıĢ ve her biri için farklı stratejiler önerilmiĢtir.

Hayvansal üretim

Strateji

*Yerli ırktan kültür ırkına geçiĢin sağlanması

*Yem bakım ve beslenme Ģartlarının iyileĢtirilmesi

*Etkin pazarlama ve örgütlenme sisteminin oluĢturulması

*Tarıma dayalı sanayinin sözleĢmeli üretimle desteklenerek geliĢtirilmesi

Bitkisel üretim

Strateji

*Yöreye uygun sertifikalı tohumluk kullanımı

*Bilinç girdi kullanımı

*Sulanabilir alanların sulamaya açılması ve drenaj problemi olan alanların rehabilite

edilmesi

*Nadas alanlarının daraltılması

*Tarıma elveriĢli kullanılmayan arazilerin değerlendirilmesi

*Arazilerin parçalanmasının engellenmesi

*SözleĢmeli üretimin yaygınlaĢtırılması

1.Su ürünleri üretimi

Strateji

*Yem maliyetlerinin düĢürülmesi

*Yer üstü su kaynaklarının su ürünleri üretiminde kullanılması

*Su ürünleri kooperatiflerinin kurulması

2.Tarımsal gelirin artırılması:

Strateji

*Pazarlama sisteminin ve örgütlenmenin iyileĢtirilmesi

*Katma değeri yüksek ve il için avantajlı ürünlerin üretimi

*Üretim maliyetlerinin düĢürülmesi

*GiriĢimcilik ruhunun geliĢtirilmesi

3. Gıda güvenliğinin sağlanması:

Strateji

*Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi

*Kontrol ve denetim hizmetlerinin güçlendirilmesi

4. Sürdürülebilir tarım:

Strateji

*Arazilerin kullanım kabiliyet ve sınıfları dikkate alınarak kullanımı

*Erozyonla mücadele

*DoğaI kaynakların bilinçli kullanımı

*Ekolojik tarım

94

Tablo. 41 Master Plan Stratejilerinin SWOT Analizi

Amaçlar

Fırsatlar

Strateji Mevcut

durum ve

güçlü yönü

Zayıf Yönü Fırsatlar Tehlikeler

Üretimde

verimlilik

Bitkisel

Üretim:

Girdi Kullanımı

.Yöreye uygun

sertifikalı

tohumluk

kullanımı

.Bilinçli girdi

kullanımı

.Sulanabilecek

alanların sulamaya

açılması ve drenaj,

taĢlılık problemi

olan alanların

rehabilite edilmesi

Arazi Kullanımı

.Nadas alanlarının

daraltılması

.Tarıma elveriĢli

kullanılmayan

arazilerin

değerlendirilmesi

.Arazilerin

parçalanmasının

engellenmesi

.Makineli tarımın

yaygınlaĢtırılması

ile verimin

arttırılması.

.Köye dönüĢ

projesi

.Nüfus

baskısı yok

.Göç

nedeniyle

köylerde

bulunan aktif

nüfusu

olmayıĢı

.Geleneksel

üretim

biçimi.

.Yayım

çalıĢmaları-

nın

yetersizliği.

.Sulanan

alanların

yetersizliği.

.Tarım

alanlarının

çok parçalı

yapıda

bulunması

.Tarım

alanlarının

makineli

tarıma uygun

olmayıĢı

.Su kaynağının

Fazlalığı

. Su ürünleri

üretimi ve

arazilerin

sulanması için

yeterli su kaynağı

.Diğer çiftçilerde

bulunan tarım

makinelerinin

kiralanarak

kullanılması.

.Bazı bitkisel

ürünlerin üretim

açığının

giderilebilmesi.

.ĠĢ gücü açığının

giderilmesi

sonucu

verimliliğin

artması

.Ġklim

.Erozyon

.Mera

alanlarında

iĢlemeli tarım

yapılması.

.Kullanım

dıĢı arazilerin

kiraya

verilmemesi

.Göç

nedeniyle

tarım

alanlarının

terk edilmesi

95

Hayvansal

Üretim :

Su

ürünleri

Üretimi :

.Yerli ırktan kültür

ırkına geçiĢin

sağlanması

.Yem, bakım ve

beslenme

Ģartlarının

iyileĢtirilmesi

.Etkin pazarlama

ve örgütlenme

sisteminin

oluĢturulması

.Tarıma dayalı

sanayinin

geliĢtirilmesi

.Yem

maliyetlerinin

düĢürülmesi

.Yer üstü su

kaynaklarının su

ürünleri üretiminde

kullanılması

.Yem

maliyetlerinin

düĢürülmesi

.Ġç pazardaki

açık.

. Terör

olaylarının

bitmesi ile

meraların

kullanılması

.Su

kaynakları

alabalık

üretimine çok

uygun

.Talep var

.Suni

tohumlama

çalıĢmaları

yetersiz

.Kadastro

iĢlemlerinin

tamamlan-

maması

nedeniyle

mera

yönetimi

zayıf

.Nakliye

sorunu ve

soğuk hava

depolarının

yetersizliği

.Yemin

pahalı olması

nedeniyle

maliyetlerin

artması.

.Yemin

pahalı olması

maliyeti

arttırıyor

.Hayvancılık için

çok uygun mera

ve çayır

alanlarının

bulunması,

.Hayvancılık için

çok uygun mera

ve çayır

alanlarının

bulunması

.Kalkınmada

öncelikli

yörelerde

uygulanan vergi

muafiyetleri ve

teĢvikler

.Yavru balık

üretimi

artırılabilir

.Ortaya

çıkabilecek

istihdam

problemi

.Su

kaynakların-

da kirlilik

yaratabilir

96

Tarımsal

gelirin

artırılma-

sı :

*Pazarlama

sisteminin ve

örgütlenmenin

iyileĢtirilmesi

*Katma değeri

yüksek ürünlerin

üretimi

*Üretim

maliyetlerinin

azaltılması

*GiriĢimcilik

ruhunun

geliĢtirilmesi

Örgütlenme

zayıf

.

Örgütlenmeni

n zayıf

olması

Etkin üretici

örgütlerinin

yokluğu

Canlı hayvan

borsasının

bulunmaması

.

Gıda

güvenliği

*Kaliteli ve

standartlara uygun

ürün üretimi

*Kontrol ve

denetim

hizmetlerinin

güçlendirilmesi

Verim çok

düĢük

AlıĢkanlık-

ların sürdürül

mesi,

Kontrol

hizmeti veren

kuruluĢların

ve bu

kuruluĢlarda

görev alan

personelin

yetersizliği

Ürün

değiĢikliğine

gidildiğinde gelir

artacak

dolayısıyla gıda

güvencesi

sağlanacak

Arazilerin

terk edilmesi

Sürdürü-

lebilir

tarım

*Arazilerin

kullanım kabiliyet

ve sınıfları dikkate

alınarak kullanımı

*Erozyonla

mücadele

*Doğal

kaynakların

bilinçli kullanımı

*Ekolojik tarım

Arazinin

engebeli

oluĢu ve bitki

örtüsünün

zayıflığı

ġiddetli

rüzgar , su

erozyonu ve

taĢlılık var

KuĢburnu gibi

değiĢik türde

bitkiler erozyonla

mücadelede

kullanılabilir

97

BÖLÜM 8. PROGRAM VE PROJELER

8.1. AMAÇ VE STRATEJĠLER KAPSAMINDA YER ALAN MEVCUT PROJELER

Tablo.42 Hayvancılık & Bitkisel Üretim Faaliyetleri Proje kategorisi Projeler

Ġlçe

ad

ı

B

itm

iĢ o

lan

Dev

am

ed

en

Tek

lif

edil

en

Proje konusu

Kaynak

Proje

süresi

Pro

je a

ded

i

Sorumlu

kuruluĢ-

lar

Hedef

grup ve

yararla-

nıcılar

K

ap

asi

te

ME

RK

EZ

X Koyunculuk S.Y.D.V 2000-

2005

1 Ġl tarım

Md.

58 KiĢi 633 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 2000-

2006

2 Ġl tarım

Md.

51 KiĢi 820 Kovan

X Süt inekçiliği S.Y.D.V 2000-

2006

2 Ġl tarım

Md.

52 KiĢi 52 Ad.

X Ceviz Fidanı projesi S.Y.D.V 2000-

2006

2 Ġl tarım

Md.

25 KiĢi 1796 Ad

X Arıcılık Özel Ġdare 1999-

2002

1 Ġl tarım

Md.

16 KiĢi 160 Ad.

X Süt inekçiliği Özel Ġdare 4 Yıl 1 Ġl tarım

Md.

80 KiĢi 80 Ad.

X Bal dolum ve paket.

Tes.

Özel Ġdare 1 Yıl 1 Ġl tarım

Md.

1 KiĢi 1 Ad.

X Bodur Elma

Bahçesi Tesisi ve

Üretimini

geliĢtirme Projesi

S.Y.D.V 2008

2013

1 S.Y.D.V 4 16 Dekar

Arazi

üzerine,

X Hıdır PAÇA'ya

Arıcılık Projesi

S.Y.D.V 2009

2012

1 S.Y.D.V 1

20 Kovan

X Seracılığı

GeliĢtirme Projesi

S.Y.D.V 2009

2012

1 S.Y.D.V 1

2 Adet Sera

X Çimenli Köyü Süt

Sığırcılığını

GeliĢtirme Projesi

S.Y.D.V 2010

9 S.Y.D.V 1 18 BaĢ

Simental Irkı

Gebe Düve

X 200 Kovan Arıcılık

Projesi

S.Y.D.V 2010 4 S.Y.D.V 1 200 Kovan

X 33 BaĢ Damızlık

Saanen Keçi Projesi

S.Y.D.V 2011 3 S.Y.D.V 1 33 BaĢ

Damızlık

Saanen Keçi

X Geyiksuyu ve

Atadoğdu Köyleri

Ġnekçilik

S.Y.D.V 2012 6 S.Y.D.V 2 12 BaĢ

Simental Irkı

Gebe Düve

X Koyunculuk S.Y.D.V 1998-

2002

1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 150 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 1998-

2002

1 Ġlçe tarım

Md.

22 KiĢi 220 Kovan

X Tarımsal Yayımda

baĢarı için

eğiticinin

eğitiminde kiĢisel

geliĢim

Fırat

Kalkınma

Ajansı

2012 1 Gıda,

Tarım ve

Hayvancı

lık Ġl Md.

30 KiĢi

X Mantar

YetiĢtiriciliği(ġapka

lar Kadınlarımızın

Umut Dünyası)

SODES 2012-

2013

(6 ay)

1 Gıda,

Tarım ve

Hayvancı

lık Ġl Md.

20 KiĢi 25m2

98

X Tunceli

Sarımsağının

Korunması Ve

geliĢtirilmesi

Projesi

Fırat

Kalkınma

Ajansı

2011-

2012

1 Gıda,

Tarım ve

Hayvancı

lık Ġl

Müd.

X Tunceli Sarımsağını

Tarla KoĢullarında

geliĢtirilmesi

KDRP 2012 1 Gıda,

Tarım ve

Hayvancı

lık Ġl

Müd.

20 Aile 1 da

X Çayır- Mera Yem

bitkilerinin

Üretimini

geliĢtirme Projesi

Bakanlık 2006-

2014

1 Gıda,

Tarım ve

Hayvancı

lık Ġl

Müd.

MA

ZG

ĠRT

X Koyunculuk S.Y.D.V 1998-

2002

1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 150 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 1998-

2002

1 Ġlçe tarım

Md.

22 KiĢi 220 Kovan

X Koyunculuk S.Y.D.V 2000-

2011

1 Ġlçe tarım

Md.

16 KiĢi 176 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 2000-

2006

2 Ġl tarım

Md.

16 KiĢi 160 Kovan

X Koyunculuk S.Y.D.V 2001-

2011

1 Ġlçe tarım

Md.

50 KiĢi 1050 Ad.

X Süt inekçiliği S.Y.D.V 2001-

2011

2 Ġlçe tarım

Md.

60 KiĢi 120 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 2001-

2006

1 Ġlçe tarım

Md.

50 KiĢi 500 Kovan

X Suni toh.ve aĢım

durak. Yapım prj.

S.Y.D.V

1

Ġlçe tarım

Md.

20 Köy

X Hindicilik prj. S.Y.D.V 2003 (1

yıl)

1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 7500 Ad.

X Meyve bah. Tesisi

prj.

S.Y.D.V 2001-

2011

1 Ġlçe tarım

Md.

5000 Ad.

Mey

X Yük.Sistem

Bağcılık

S.Y.D.V 2001-

2011

1 Ġlçe tarım

Md.

3000 Da

X

Göktepe Köyü

Kal.Prj

S.Y.D.V

2001-

2011

1

Ġlçe tarım

Md.

10*192m2

sera 110 da

Bağ bah.

PE

RT

EK

X Koyunculuk S.Y.D.V 2000-

2002

3 Ġlçe tarım

Md.

52 KiĢi 543 Ad.

X Süt inekçiliği S.Y.D.V 1999-

2004

1 Ġlçe tarım

Md.

25 KiĢi 25 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 1998-

2003

1 Ġlçe tarım

Md.

20 KiĢi 400 Kovan

X Balık ağı prj. S.Y.D.V 1997-

1998

2 Ġlçe tarım

Md.

18 KiĢi 18 Ad.

X Seracılık S.Y.D.V 2001 1 Ġlçe tarım

Md.

6 KiĢi 6 Ad.

ÇE

MĠġ

GE

ZE

K

X Koyunculuk S.Y.D.V 1999-

2005

2 Ġlçe tarım

Md.

28 KiĢi 328 Ad.

X Arıcılık S.Y.D.V 1999-

2006

3 Ġlçe tarım

Md.

56 KiĢi 625 Kovan

X Süt inekçiliği S.Y.D.V 1998-

2005

3 Ġlçe tarım

Md.

67 KiĢi 67 Ad.

99

X Hindicilik prj. S.Y.D.V 1998-

2006

2 Ġlçe tarım

Md.

16 KiĢi 8850 Ad.

X Süt keçisi prj S.Y.D.V 2000-

2007

2 Ġlçe tarım

Md.

31 KiĢi 289 Ad.

X Koyunculuk S.Y.D.V 1 Ġlçe tarım

Md.

20 KiĢi 220 Ad.

X Seracılık S.Y.D.V 1998-

2005

2 Ġlçe tarım

Md.

17 KiĢi 17 Ad.

204m2

X Ceviz Fidanı

projesi

S.Y.D.V 2000-

2007

3 Ġlçe tarım

Md.

102 KiĢi 4340 Ad

X Yem Bit. prj. S.Y.D.V 2001-

2006

1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 7 Ton

X Antep Fıs. YetiĢ.

Prj.

S.Y.D.V 1 Ġlçe tarım

Md.

100 KiĢi

HO

ZA

T

X Arıcılık S.Y.D.V 1997-

2002

3 Ġlçe tarım

Md.

112 KiĢi 1460 Kovan

213 Ana arı

X Yumurta

Tavukçuluğu

S.Y.D.V 1997-

2000

1 Ġlçe tarım

Md.

13 KiĢi 3000 Ad

Yum.Ta.

X Arıcılık S.Y.D.V 2000-

2004

1 Ġlçe tarım

Md.

25 KiĢi 300 Kovan

X Koyunculuk S.Y.D.V 2000-

2005

1 Ġlçe tarım

Md.

25 KiĢi 240 Ad.

X Süt inekçiliği S.Y.D.V 2003- 2 Ġlçe tarım

Md.

10 KiĢi 20 Ad.

Mon.Irk

X Koyunculuk S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım

Md.

10 KiĢi 110 Ad.

X Meyveciliği Gel.

Prj.

Ġl Özel

Ġdare

1999-

2001

1 Ġlçe tarım

Md.

150 KiĢi 800 Ad.

Mey.Fid

X Ceviz Fidanı

projesi

S.Y.D.V 1998-

2001

1 Ġlçe tarım

Md.

100 KiĢi 1000 Ad

X Yem Bit. Prj. S.Y.D.V 2000-

2005

4 Ġlçe tarım

Md.

26 KiĢi 155 Da.

X Meyveciliği Gel.

Prj.

S.Y.D.V 2000-

2003

1 Ġlçe tarım

Md.

58 KiĢi 3255 Ad

Mey.Fid

X Selektör Alımı Prj. Ġl Özel

Ġdare

2003- 1 Ġlçe tarım

Md.

16 kiĢi

X Koçve Koyun

Projesi

S.Y.D.V 2004

2009

1 Ġlçe tarım

Md.

16 kiĢi Koyun160

Koç 16Ad.

X Oğlaklı Kilis Keçisi

projesi

S.Y.D.V 2005

2010

1 Ġlçe tarım

Md.

16 kiĢi Keçi 160

Teke16Ad

X Kuzu Projesi S.Y.D.V 2007

2010

1 Ġlçe tarım

Md.

5 kiĢi 96 Ad.

X Kuzu Projesi S.Y.D.V 2008

2011

1 Ġlçe tarım

Md.

3 kiĢi 50 Ad.

X Kuzu Projesi S.Y.D.V 2009

2012

1 Ġlçe tarım

Md.

2 kiĢi 30 Ad.

X Arıcılığı GeliĢtirme

Projesi

S.Y.D.V 2009

2016

1 Ġlçe tarım

Md.

10 kiĢi 200 Ad.

X KüçükbaĢ

Hayvancılığı

GeliĢtirme

S.Y.D.V 2011

2019

3 Ġlçe tarım

Md.

3 kiĢi 57 Ad.

OV

AC

IK

X Hayvancılığı Gel.

Prj.

S.Y.D.V 2000-

2002

1 Ġlçe tarım

Md.

2 KiĢi 2 Ad

Boğa

X Koyunculuk S.Y.D.V 1999-

2007

4 Ġlçe tarım

Md.

89 KiĢi 1078 Ad.

X Arıcılığı Gel.

Projesi

S.Y.D.V 2000-

2005

1 Ġlçe tarım

Md.

10 KiĢi 150 Kovan

X Tarla Bitkileri

Üretim Prj.

S.Y.D.V 2003 3 Ġlçe tarım

Md.

112 KiĢi 1220 Da.

100

X Yem Bitkileri Gel.

Projesi

S.Y.D.V 2003 1 Ġlçe tarım

Md.

50 KiĢi

NA

ZIM

ĠYE

X Arıcılık . projesi S.Y.D.V 2001-

2006

1 Ġlçe tarım

Md.

100 KiĢi 1000 Kovan

X Koyunculuk projesi S.Y.D.V 2001-

2006

2 Ġlçe tarım

Md.

85 KiĢi 666 Ad.

X Süt Keçiciliği

projesi

S.Y.D.V 2001-

2006

1 Ġlçe tarım

Md.

50 KiĢi 611 Ad.

X Tavukçuluk. Projesi S.Y.D.V 2003-

2007

1 Ġlçe tarım

Md.

50 KiĢi 5000 Ad.

X Süt Ġnekçiliği

projesi

S.Y.D.V 2003-

2007

1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 30 Ad.

X Yem Bitkileri Gel.

Projesi

S.Y.D.V 2003-

2007

1 Ġlçe tarım

Md.

55 KiĢi 1000 Kğr.

X Ceviz Fidanı

projesi

S.Y.D.V 2003-

2007

1 Ġlçe tarım

Md.

55 KiĢi 4000 Ad.

PÜ

LÜ

MÜ

R

X

Arıcılık projesi S.Y.D.V 1998-

2002

1 Ġlçe tarım

Md.

40 KiĢi 400 Kovan

X Koyunculuk projesi S.Y.D.V 1999-

2006

3 Ġlçe tarım

Md.

81 KiĢi 950 Ad.

X Bal dolum ve paket.

Tes.

S.Y.D.V 1 Ġlçe tarım

Md.

50 ton/yıl

X Koyunculuk projesi S.Y.D.V 2003-

2008

1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 330 Ad.

X

Yem Bitkileri Gel.

Projesi

T.K.B.

Kaynak

1 Ġlçe tarım

Md.

14 KiĢi

X Ceviz Fidanı

projesi

S.Y.D.V 5 yıl 1 Ġlçe tarım

Md.

30 KiĢi 5000 Ad.

X

Yem Bitkileri Gel.

Projesi

T.K.B.

Kaynak

2003-

2008

1 Ġlçe tarım

Md.

40 KiĢi 400 Da.

X Ceviz Fidanı

projesi

S.Y.D.V 2003-

2008

1 Ġlçe tarım

Md.

20 KiĢi 1000 Ad.

X Simental Yet.

Projesi

SYDV 2004-

2015

1 Ġlçe tarım

Md.

3 kiĢi 3

X Arıcılığı geliĢtirme

projesi

SYDV 2009-

2017

1 Ġlçe tarım

Md.

50 kiĢi 500 Kovan

Tablo.43 Çevre ĠyileĢtirme Faaliyetleri

Proje kategorisi Proje Adı Hedef grup ve

yararlanıcılar

Sorumlu kuruluĢlar

BitmiĢ

olan

Devam

eden

Teklif

edilen

X Otoların Egzoz

ölçümleri

Valilik il planlama

kurulu ve Vakfı

X Ġl kanalizasyon

projesi

Tunceli belediyesi

X Ġl merkezinde

ağaçlandırma prj.

Çevre Ġl Müdürlüğü

101

Tablo.44 Ekolojik Tarım

Proje kategorisi Proje Adı Hedef grup ve

yararlanıcılar

Sorumlu

kuruluĢlar

BitmiĢ

olan

Devam

eden

Teklif

edilen

X

Ekolojik Tarımın

YaygınlaĢtırılması

ve Kontrolu eğitimi

Ġl Çiftçileri

Bakanlık Ġl

Müdürlüğü

8.2. PROGRAMLARIN VE PROJELERĠN BELĠRLENMESĠ

1. Hayvancılığın GeliĢtirilmesi Programı Proje Konuları:

*Hayvan ırkını geliĢtirme projesi

-Saf süt ineği ırkının iyileĢtirilmesi amacıyla bölgeye uyum gösteren simental ve

montafon ırkının yaygınlaĢtırılması

-Suni tohumlamanın yaygınlaĢtırılması ve bu konuda özel sektörün devreye sokulması

* Damızlık üretim iĢletmelerinin kurulması

* Bakım ve beslemenin geliĢtirilmesi projesi

-Açık besi yetiĢtiriciliğinin yaygınlaĢtırılması

-Ġl genelinde besiye uygun genç hayvanların (0-5 ay) dağıtım sisteminin kurulması,

-Bakım, besleme ve barınakların iyileĢtirilmesi

* Hayvan sağlığı mücadele çalıĢmalarının yaygınlaĢtırılması ve etkinleĢtirilmesi

* Hayvan hareketlerinin etkin Ģekilde denetlenmesi,

* KüçükbaĢ ve büyükbaĢ kasaplık hayvanların optimum besi süresi konusunda yayım

projesi

* KüçükbaĢ hayvancılığı teĢvik projesi

*Mera ıslahı ve yönetiminin sağlanabilmesi için kadastro çalıĢmalarının hızlandırılması

projesi

* Arıcılığın geliĢimi için ana arı üretimi ve hastalıklarla mücadele

Il. Yem Bitkileri Tohum ve Üretiminin Artırılması Programı

Proje Konuları:

*Yem bitkileri tohumu üretiminin artırılması

*Sulanan alanların artırılması

lll.Yayım ÇalıĢmalarının GeliĢtirilmesi Programı;

Proje Konuları :

* Hayvancılığın geliĢtirilmesine yönelik yayım programları

*Kadınlar için yayım programı özellikle hayvanların beslenmesi ve hayvan

hastalıklarının önlenmesinde aĢılama çalıĢmalarının gerekliliği, sağım ve suni

tohumlamanın yaygınlaĢtırılması konularında kadınlara yönelik yayım programlarının

yapılması

* Hayvan beslemede kullanılan yem çeĢitlerinin geliĢtirilmesi, silaj yapım teknikleri ve

sap samanın kimyasallarla muamelesi

* Mera Kanunu ve ilgili projeleri konusunda çiftçinin bilgilendirilmesi

102

* Yayım hizmetlerinde özel sektörün devreye sokulması

lV.Tarıma Dayalı Sanayinin GeliĢtirilmesi Programı

Proje Konuları :

* Entegre et ürünleri iĢleme tesislerinin kurulması

* Süt Ürünleri Entegre Tesislerinin kurulması

* Entegre su ürünleri iĢleme tesislerinin kurulması

* Arıcılık ve arı ürünleri entegre tesislerinin kurulması

* Yem fabrikası kurulması

V. Tarım Ürünleri Pazarının GeliĢtirilmesi Programı

Proje Konuları :

* Süt toplama merkezlerinin toplama ve soğutma kapasitelerinin artırılması

* Canlı hayvan borsasının çiftçi tarafından kullanımın özendirilmesi

* Pazar bilgi sisteminin oluĢturulması

* Balın sertifikasyon ve derecelendirme çalıĢmalarının yapılması,

* Balda marka yaratılması ve promosyon çalıĢmalarının yapılması

* Bal paketleme tesisinin kurulması

* Su ürünleri için soğuk hava deposu kurulması

VI. Kooperatiflerin Güçlendirilmesi

Proje Konuları :

* Üretici Örgütlenmesinin Desteklenmesi

VII. Su Ürünleri YetiĢtiriciliğinin Güçlendirilmesi;

Proje Konuları :

* Yavru balık üretiminin artırılması

* Balık yemi üretim tesisinin kurulması

* Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğüne ait göletlerde balık üretiminin yapılması için su

ürünleri kooperatifi kurulmasının teĢviki

VIlI. Yöreye özgü kuĢburnu, kekik gibi ürünlerin organik olarak üretiminin

desteklenmesi :

* Organik kuĢburnu ve kekik üretiminin yaygınlaĢtırılması

IX. AraĢtırma, GeliĢtirme ve Planlama ÇalıĢmalarının Yapılması

Proje Konuları :

* Kadının tarımdaki rolü

* Arazi kiralama bilgi sistemi

* Et ve süt ürünleri iĢleme konusunda pazar araĢtırmaları

103

8.3. ÖNCELĠKLĠ PROJELER

Konu 8.2 de önerilen proje konuları arasında Tunceli‘de uygulanması öncelikli olan proje

konuları Tablo 45‘de verilmektedir.

Tablo.45 Öncelikli Proje Konusu Önerileri

Program Proje

Kategorisi

Proje Ġsmi Öncelikli

Alt Bölge

Uygu-

lama

Süresi

Yürütü-

cüler

Hayvancılığın

geliĢtirilmesi

Devam eden

Projeler

Teklif edilen

Projeler

Yeni proje

önerileri

*Hayvancılığı GeliĢtirilmesi

*Suni Tohumlama TeĢvik

*DAP Projeleri

*Arıcılığın GeliĢtirilmesi

*Süt Toplama ve ĠĢleme

*Komple Bal Dolum ve

Paketleme tesisi(tamamlandı)

*Süt Toplama ve ĠĢleme

merkezi tesisleri

*Hayvan ırkının geliĢtirme

projesi 1- Süt inekçiliğinin

iyileĢtirilmesi amacıyla

bölgeye uyum sağlayan

Simental Montafon ve melez

ırkların yaygınlaĢtırılması

2-Suni tohumlamanın

yaygınlaĢtırılması ve bu

konuda özel sektörün devreye

sokulması

*KüçükbaĢ hayvancılığı teĢvik

projesi(tamamlandı)

*Organik bal üretim projesi

*Hayvan barınaklarının

iyileĢtirilmesi amacıyla

modern ahır yapımına teĢvik

*Mibzer-Silaj makinesi

sağlanması projesi

I.Alt II.Alt

Blg.

II.Alt B.

I. ve II.

Alt Blg.

I. ve II.

Alt Blg

I. ve II.

Alt Blg

II. Alt Blg

I. ve II.

Alt Blg

I. Alt

Bölge

5 yıl

1 yıl

10 yıl

5 yıl

5 yıl

5 yıl

10 yıl

1 yıl

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

Ġl Özel

Ġdare

Ġl Özel

Ġdare

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

ve Ġl Özel

idare

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

Özel sektör

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

ve Ġl Özel

idare

104

Bitkisel

üretimin

geliĢtirilmesi

Teklif edilen

proje

Yeni proje

önerileri

*Cevizciliği geliĢtirme

projesi(tamamlandı)

*Malçlı Sistem Çilek

yetiĢtiriciliği prj.

.

*Tunceli sarımsağının doğal

ortamda korunması ve

geliĢtirilmesi projesi

*Fasulye üretimini geliĢtirme

projesi

*Pertek organik Ulukale dutu

prj.

*Bademciliği geliĢtirme prj.

* Bağcılığı geliĢtirme prj.

(tamamlandı)

I. Alt

Bölge

I. ve II.

Alt Blg

I. Alt

Bölge

I. Alt

Bölge

1 yıl

2 yıl

5 yıl

5 yıl

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

Fırat kalk.

Ajansı

S.Y.D.V.

S.Y.D.V.

Yem bitkileri

üretiminin

artırılması

Devam eden

Teklif edilen

Yeni proje

önerileri

*Çayır mera yem bitkileri

geliĢtirme projesi

*Fiğ üretimi geliĢtirme projesi

*Yem bitkileri tohumluğu

üretimi geliĢtirilmesi projesi

*Korunga üretimi geliĢtirme

projesi

*Silajlık mısır ekimini

geliĢtirme projesi

II. Alt

Bölge

I Alt

Bölge

I. ve II.

Alt Blg

I. Alt bölge

II. Alt

bölge

1 yıl

5 yıl

5 yıl

5 yıl

5 yıl

S.Y.D.V.

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

Yayım

Devam eden

Yeni proje

önerileri

*Kooperatif yöneticilerinin

eğitimi

*Mantar yetiĢtiriciliği eğitim

projesi

*Kadınlar için yayım

programı; özellikle hayvan

besleme, hastalıklar ve sağım

konularında eğitilmeleri

*Silaj yem ve yem rasyonları

hazırlama teknikleri

konusunda üreticilerin eğitimi

I. ve II.

Alt Blg

I. ve II.

Alt Blg

I. ve II.

Alt Blg

1 yıl

5 yıl

5 yıl

SODES

Gıda,

Tarım

Ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

Pazarlama

Yeni proje

önerileri

*Bal üretiminde marka

yaratılması ve promasyon

çalıĢmalarının yapılması

*Soğuk hava depolarının

yaygınlaĢtırılması

II. Alt

Bölge

I.ve II. Alt

Blg.

5 yıl

5 yıl

Gıda,

Tarım

ve

Hayv.

Ġl

Müdürlüğü

ve Ġ.Ö.,

Ö.S.

105

Örgütlenme Yeni proje

önerileri

*Ürün bazında üretici

örgütlenmesinin desteklenmesi

I.ve II. Alt

Blg

2 yıl T.K.B.

Su ürünleri

yetiĢtiriciliği-

nin

güçlendirilmesi

Yeni proje

önerileri

*Baraj göllerinde kafes

balıkçılığı projesi

*Alabalık havuz balıkçılığı

projesi

I. Alt

Bölge

II. Alt

Bölge

10 yıl

5 yıl

Özel sektör

ve

S.Y.D.V.

Tarıma dayalı

sanayinin

geliĢtirilmesi

Teklif edilen

Yeni proje

önerileri

*Komple bal dolum ve

paketleme tesisi

*Entegre et ürünleri iĢleme

tesislerinin kurulması

*Arıcılık ve arı ürünleri

entegre tesisleri kurulması

II. Alt

Bölge

I. Alt

Bölge

II: Alt

Bölge

5 yıl

5 yıl

Ġl Özel

Ġdare

Özel

Sektör

Özel

Sektör

Yöreye özgü

ürünlerin

organik olarak

üretiminin

desteklenmesi

Yeni proje

önerileri

*Organik , dut kurutma

tesisinin kurulması

*Ovacık organik fasulye

üretiminin yaygınlaĢtırılması

I. Alt

Bölge

I. Alt

Bölge

5 yıl

5 yıl

S.Y.D.V.

ve Özel

Sektör

T.K.B. ve

S.Y.D.V.

STÖ: Sivil Toplum Örgütleri SYDV: Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Fonu

106

EKLER

EK-1 Alt Bölgeler

EK-2 Yardımcı Tablolar ve Grafikler

EK-3 Tunceli Ġli Alt bölgeler Haritası

EK- 1

I. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ

( MERKEZ,ÇEMĠġGEZEK,MAZGĠRT,PERTEK) .

1. ĠKLĠM YAĞIġ

Ġklim : Bölge karasal iklim etkisi altındadır.

.1990-2004 yılları arası ġubat ayı yağıĢ ortalaması 94,5 mm, Temmuz

ayı yağıĢ ortalaması 3,6 mm olup, yıllık yağıĢ ortalaması 500 mm‘nin

üzerindedir.

.ġubat ayı sıcaklık ortalaması -2.8 / 0,3 C arası (minimum -26,6 C),

Temmuz ayında ise sıcaklık ortalaması 27,3 C olmaktadır.

2. ARAZĠ DAĞILIMI

ARAZĠ CĠNSĠ ALANI ORANI (%) .TARIM 44.184 14.7

.ORMAN 258.500 33.2

.ÇAYIR-MERA 323.582 41.6

.TARIM DIġI 82.178 10,5

TOPLAM 777.440 100

ĠL ĠÇĠNDE KAPLADIĞI ALAN % 46,6

I-IV.Sınıf Arazi Varlığı 70306 ha

3. TARIM

ARAZĠLERĠNĠN

DAĞILIMI

.Tarla alanı 26808 ha

.Sebze 310 ha

.Meyve 743 ha

.Bağ 219 ha

.Diğer (nadas, boĢ, vb) 55830 ha

4. BĠTKĠ

POTANSĠYELĠ

Tarım alanı içerisinde, üretim desenine göre arazileri oransal

dağılımı;

% .Tarla bitkileri 32,05

.Sebze 0,37

.Meyve 0,88

.Bağ 0,26

.Diğer(nadas,boĢ,vb) 66,75

tarla bitkileri ekiliĢi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı;

% .Tahıllar 74,01

.Endüstri bitkileri 0,02

.Baklagiller 1,61

.Yem bitkileri 24,22

.Diğer 12

107

5. HAYVAN

POTANSĠYELĠ

KüçükbaĢ hayvan varlığı (Adet)

Koyun 193072

Keçi 34971

Toplam 228043

BüyükbaĢ hayvan varlığı

Sığır

Kültür 6442

Melez 5950

Yerli 2303

Toplam 14695

Kanatlı hayvan varlığı

Tavuk 22020

Diğer kanatlı 1308

Toplam 23328

Arı kovanı(fenni) 17463

Arı kovanı(Ġlkel) 170

Toplam 17633

Bölge genelinde Ton/Yıl)

Bal üretimi 289

Et üretimi 203,8

Süt üretimi 26214

Balık üretimi 37

6. SU KAYNAKLARI

Bölgede bulunan su kaynakları Ģunlardır: Keban baraj gölü,Munzur

çayı, Tağar çayı, Peri çayı

Bölgenin toplam su yüzeyi 26041 ha‘dır.

DSĠ tarafından ön inceleme ve mastır planı tamamlanmıĢ;

. Pertek projesi 655 ha

. proje etüt ve çalıĢmaları devam eden ;

- Akpazar projesi 3671 ha

- ÇemiĢgezek Cevizlidere Sulama projesi 5224 ha

- Mazgirt Sulama Gölet Projesi 330 ha

.ĠnĢaatı tamamlanan Pertek-Kacarlar Göleti 613 ha

Ġl Özel Ġdaresi bünyesinde bulunan sulama tesisleri;

.Pertek –Günboğazı göleti projesi 206 ha tamamlanmıĢtır.

.Küçüksu projesi ile 6580 ha alan sulanmaktadır.

Bölgede 83238 ha toplam tarım alanının 29200 ha‘ı sulanabilir alan

olup, bunun 10083 ha‘ı sulanmaktadır.Bunun dağılımı ise;

Devlet sulaması 7193 ha

Halk sulaması 2890 ha

Sulanamayan alan 19117 ha‘dır.

Toplam tarım alanlarının % 12‘i sulanmakta olup Devlet sulaması

ağırlıktadır.

108

7. MADEN

MĠNARELLER VE

ENERJĠ

KAYNAKLARI

Mazgirt-Akpazar bölgesinde tuğla ve kiremit hammaddesi;

Kum- Çakıl ( Merkez Munzur, ÇemiĢgezek Tağar deresi, Pertek-hozat

dere yatağı)

Enerji kaynakları olarak da yapımı biten Uzunçayır HES barajı

8. TARIM ALET VE

MAKĠNA SAYISI

Toplam olarak bölge bazında 807 adet traktör bulunmaktadır.

Traktörlerin BG.‘lerine göre dağılımı;

Traktör - Ġki Akslı (25-34 Bg) 14 adet

Traktör - Ġki Akslı (35-50 Bg) 412 adet

Traktör - Ġki Akslı (51-70 Bg) 260 adet

Traktör-Ġki Akslı (70 Bg'Den Fazla) 68 adet

Traktör - Tek Akslı (1-5 Bg) 11 adet

Traktör-Tek Akslı (5 Bg'Den Fazla) 42 adet

9. TARIMSAL

AMAÇLI

ÖRGÜTLENME

Tarımsal amaçlı kooperatifler ve Üretici ve yetiĢtirici birlikleri

.10 adet tarımsal kalkınma kooperatifi

.1 adet tarımsal sulama kooperatifi

.4 adet su ürünleri kooperatifi.

.1adet Damızlık sığır yetiĢtiriciler birliği

.1 adet Koyun-Keçi yetiĢtiricileri birliği

.1 adet Arı yetiĢtiriciler birliği

.1adet ÇemiĢgezek-Pertek süt Üreticileri birliği

10. SANAYĠ

KURULUġLARI

.1 Adet un fabrikası(Akpazar)

.9 Adet mandıra

.1 Adet tuğla fabrikası (Akpazar)

11. TURĠSTĠK VE

TARĠHĠ YERLER

Tunceli ili kara turizminin hemen her türlüsüne imkan sağlayacak doğal

yapıya sahiptir. Milli park alanları ve av turizmi , Munzur ve Peri

suyunda su sporları yapmaya elveriĢlidir.

Tunceli‘de tarihi yapıların yoğunlaĢtığı ilçeler Mazgirt, ÇemiĢgezek ve

Pertek‘tir. Bu ilçelerde Selçuklu , Osmanlı ve az sayıda Bizans ve

Ermeni kültürüne ait yapılara rastlanmaktadır. Ayrıca il genelinde bir

çok köyde Akkoyunlu kültürüne ait koyun ve koç baĢlığı mezar taĢları

bulunmaktadır.

Merkez (Anafatma kaplıcası, Sütlüce Harçik madensuyu, DikilitaĢ

madensuyu, kutudere mesire yeri, Munzur vadisi mesire yeri, Halbori

gözeleri mesire yeri)

ÇemiĢgezek (ÇemiĢgezek kalesi, Yelmaniye camii, Süleymaniye camii,

uzunhasan türbesi, eski hamam, hamidiye medresesi, tağar köprüsü,

sevdin köprüsü, Ġn delikleri (DerviĢ hücreleri), ulukale camii, ferruh-Ģad

bey türbesi, meydan çeĢmesi)

Mazgirt (Mazgirt kalesi, Elti hatun camii ve türbesi, kale köyü kalesi,

bağin kelesi ve kaplıcaları, Çoban baba türbesi, Göktepe höyüğü, Til

höyüğü

Pertek (Pertek kalesi, Sağman kalesi, Baysungur cami, Çelebi ağa

cami, Sağman cami, kiliseler, Pulur ve Yeni köy höyüğü

109

12. NÜFUS

DAĞILIMI VE GÖÇ

1997 yılı sayım sonuçlarına göre toplam nüfus

.merkez: 34533

. köy ve bucak toplamı: 24032

TOPLAM: 58565

Nüfus yoğunluğu (Ġnsan/Km2) 17 kiĢi.

Son iki sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge bazında 1990-

1997 Yılı arasında azalma söz konusudur. Köy nüfusunda ki azalma

oranı %54,7‘dır.

Bölgede genellikle Ġzmir, Ġstanbul,Mersin gibi büyük Ģehirlere göç

yaĢanmaktadır.

2010 Yılı Sayım Sonuçlarına göre toplam nüfus

.ilçe sayısı: 4

.köy sayısı: 205

.merkez: 36679

.köy ve bucak toplamı: 21272

TOPLAM: 57951

Bölge nüfusu / Tunceli: %75,5

Nüfus yoğunluğu (Ġnsan/Km2): 6 kiĢi.

1997-2010 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge

bazında %1,04 azalma söz konusudur.

POTANSĠYELLER

TARIM POTANSĠYELĠ

I.Alt Bölgede üretilen belli baĢlı tarım ürünleri sınıflandırılacak olursa,

Tarla Ürünleri üretimi

Buğday, üretim miktarı 21114 ton olup, Tunceli genelinin % 85,32‘ini karĢılamaktadır.

Bölgeler içinde birinci sıradadır.

Yonca (yeĢil ot), üretim 4008 ton olup, Ġl genelinin %29,2 nu oluĢturmaktadır. Üretimde

ikinci sıradadır.

Korunga (yeĢil ot), 99 ton üretimle, Ġl genelinin %5 ni oluĢturmaktadır. Üretimde ikinci

sıradadır.

Arpa, üretim miktarı 21937 ton olup, Ġl üretiminin %72,23‘ini karĢılamaktadır. Alt

bölgeler içinde ilk sırayı almaktadır.

Fiğ (yeĢil Ot), üretim miktarı 39631 ton olup, Ġl üretiminin %86.61 sı karĢılamaktadır.

Üretimde birinci sırayı almaktadır.

K. Mercimek, üretim miktarı 55 ton olup, Ġl üretiminin tamamını karĢılamaktadır

K. Fasulye, 2 ton üretimle, Ġl genelinin % 2‘sini oluĢturmaktadır. Üretimde ikinci

sıradadır.

Taze. Soğan, Üretimi 67 ton üretimle Ġl Genelinin % 44,7‘ sini oluĢturmaktadır. Üretimde

ikinci sırayı almaktadır.

Hayvansal Ürün Üretimi

Süt Üretimi 26214 ton üretim ile ilde %74,35‘Iük bir paya sahiptir.

110

Bal üretimi, 289 ton olup, Ġl genelinin %35,54‘sini oluĢturmaktadır.Üretimde ikinci

sıradadır.

Et Üretimi 204 ton olup, Ġl genelinin % ‘91 sini oluĢturmaktadır.Üretimde birinci sıradaır.

Enerji Kaynakları, Yapımı biten Uzunçayır barajı Hidro Elektrik Santralı

Turizm, Tarihi ve turistik yerler açısından tanıtılması yönünde çalıĢmalar yapılması

gerekmektedir.

PROBLEMLER (ZAYIF YÖNLER)

• Örgütlenmede isteksiz davranılması

• Saf kültür ve melez ırkı hayvanların az sayıda olması nedeniyle et ve süt verimlerinin

düĢük olması.

• Hayvan varlığının son yıllarda, önceki yıllara oranla giderek azalması

• Kırsal nüfusun azalması nedeniyle aktif iĢ gücü problemi

• Tarıma elveriĢli arazilerin yaklaĢık yarısından fazlasının nadasa ayrılmıĢ veya atıl

durumda bulunuyor olması

• Tarım arazilerinin parçalı yapıda ve dağınık olması

• Ürünlerin pazarlanma problemleri

• Yetersiz girdi kullanımı nedeniyle verim düĢüklüğü

• GeçmiĢ yıllarda bölgede yaĢanan terör nedeniyle Mera alanlarının kapalı olması

hayvansal üretimi olumsuz etkilemektedir.

• Hayvansal ve bitkisel ürünlerin depolanması ve muhafazası için soğuk hava depolarının

olmaması.

• Örgütlenme ve tarımsal yayım eksikliği

FIRSATLAR

• Bölge içerisinde uygun ilçeler (ÇemiĢgezek, Pertek) yem bitkileri tohumu üretim merkezi

haline getirilebilir.

• Yem bitkileri üretimi teĢvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir.

• Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük iĢletmelerin kurulması ve koyun- keçi

sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teĢvik edilebilir.

• Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü ve DSĠ Bölge müdürlüğü sulama yatırımları ile sulanabilir

alanların oranı artırılabilir.

• Pertek ve ÇemiĢgezek ilçelerinde uygun iklim ve ekolojik Ģartlarının olması dolayısıyla

seracılık üretiminin teĢvik edilmesi.

TEHLĠKELER

• Ekonomik ve sosyal nedenlerle tarımsal iĢ gücünün dıĢarıya göçü

• Erozyon

111

II. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ

( HOZAT, OVACIK, NAZIMĠYE, PÜLÜMÜR)

1. ĠKLĠM YAĞIġ

Ġklim : Bölge karasal iklim etkisi altındadır.

* 1990-2004 yılları arası ġubat ayı yağıĢ ortalaması 115.1 mm, Temmuz

ayı yağıĢ ortalaması 3.8 mm olup, yıllık yağıĢ ortalaması 500 mm‘nin

üzerindedir.

* ġubat ayı sıcaklık ortalaması -8,4 ile 0,4 C (minimum -26,8C), Temmuz

ayında ise sıcaklık ortalaması 24,4 C olmaktadır.

2. ARAZĠ

DAĞILIMI

ARAZĠ CĠNSĠ ALANI(da) ORANI(%) *TARIM 29280 7,01

*ORMAN 144085 34,7

*ÇAYIR-MERA 198834 47,8

*TARIM DIġI 43019 10,4

TOPLAM 415218 100

ĠL ĠÇĠNDE KAPLADIĞI ALAN 53,4

I-IV.Sınıf Arazi Varlığı 28130

3. TARIM

ARAZĠLERĠNĠN

DAĞILIMI

*Tarla alanı 6808 ha

*Sebze 99 ha

*Meyve 296 ha

*Bağ 36 ha

*Diğer (nadas, boĢ ,vb) 20991 ha

4. BĠTKĠ

POTANSĠYELĠ

Tarım alanı içerisinde, üretim desenine göre arazileri oransal dağılımı;

Oranı (%)

*Tarla bitkileri 24,11

*Sebze 0.35

*Meyve 1,04

*Bağ 0,12

*Diğer(nadas,boĢ,vb) 71,87

tarla bitkileri ekiliĢi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı;

Oranı(%)

*Tahıllar 32,75

*Endüstri bitkileri ---

*Baklagiller 19.38

*Yem bitkileri 47.70

*Diğer 0.14

112

5. HAYVAN

POTANSĠYELĠ

KüçükbaĢ hayvan varlığı A d e t

Koyun 26230

Keçi 24605

Toplam 50835

BüyükbaĢ hayvan varlığı

Sığır

Kültür 1236

Melez 4463

Yerli 4764

Toplam 10463

Kanatlı hayvan varlığı A d e t

Tavuk 4778

Diğer kanatlı 230

Toplam 5008

Arıkovanı(Fenni) 28417

Arı kovanı (Ġlkel) 80

Toplam 28497

* Bölge genelinde Ton / Yıl

Bal Üretimi 524

Et Üretimi 19,2

Süt üretimi 9042

6. SU

KAYNAKLARI

Bölgede bulunan su kaynakları Ģunlardır; En büyük su kaynağı Munzur

çayı olup debisi 87 M3/sn dir. Mercan deresi, Pülümür çayıdır.

DSĠ tarafından sulama amaçlı projelendirilen Tunceli – Ovacık sulaması

1400 ha tamamlanmıĢtır. Etüt proje çalıĢmaları devam eden Hozat Uzundal

sulama gölet projesi 1233 ha‘dır.

Ġl Özel Ġdaresince Küçük su projeleri kapsamında 6244 ha alan

sulanmaktadır.

Bölgede 30833 ha toplam tarım alanının 15800 ha‘ı sulanabilir alan olup,

bunun 11315 ha‘ı sulanmaktadır. Bunun dağılımı ise;

Devlet sulaması 7644 ha

Halk sulaması 3671 ha

Sulanamayan alan 4485 ha‘dır.

Toplam tarım alanının, sulanabilir arazilere oranı %36,6 olup, sulamada

devlet sulaması ağırlıktadır.

113

7. MADEN

MĠNARELLER VE

ENERJĠ

KAYNAKLARI

Bakır(ovacık);

Krom(Ovacık, Pülümür)

Asbest (Nazimiye)

Jips (Pardi köyü)

Manganez (Pülümür)

Kum – Çakıl (Pülümür çayı, Ovacık çakmaklı köyü)

Enerji kaynakları olarak biten Mercan HES projesi, 1998 yılı yatırım

programında olan Konaktepe HES1 projesi, planlanan ve kesin projesi

tamamlanan Konaktepe HES2 projesi, etüt programında yer alan Akyayık,

Bozkaya,Kaletepe ve Pülümür HES proje çalıĢmaları devam etmektedir.

8. TARIM ALET

VE MAKĠNA

SAYISI

Toplam olarak bölge bazında 61 adet traktör bulunmaktadır.

Traktörlerin BG.‘lerine göre dağılımı;

25-34 BG arasında 4 adet

35-50 BG arasında 35 adet

50 BG‘den büyük 22 adet

9. TARIMSAL

AMAÇLI

ÖRGÜTLENME

Tarımsal amaçlı kooperatifler;

*5 adet tarımsal kalkınma kooperatifi

*1adet tarımsal sulama kooperatifi

10. SANAYĠ

KURULUġLARI

4 adet Mezbahane

2 adet Mandıra

2 adet tuz iĢletmesi

11. TURĠSTĠK VE

TARĠHĠ YERLER

Ovacık (Munzur gözeleri ve vadisi, Mercan vadisi, Efkar tepesi höyüğü)

Pülümür (Gelin odaları, Köprü ve hamam kalıntısı, Karaderbent kaplıcası,

madensuyu, Merkez - Pülülmür yolu üzerindeki ağlayan kayalar, Zağge

Ģelalesi)

Nazimiye (Dere oba Ģelalesi, aĢağı doluca kaplıcası)

12. NÜFUS

DAĞILIMI VE

GÖÇ

1997 Yılı Sayım Sonuçlarına göre toplam nüfus

merkez 16071

köy ve bucak toplamı 7762

toplam 23833

bölge nüfusu/Tunceli %29,4

1990-1997 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge

bazında %44,6 azalma söz konusudur.

Bölgede genellikle Ġzmir, Ġstanbul, Mersin gibi büyük Ģehirlere göç

yaĢanmaktadır.

114

2010 Yılı Sayım Sonuçlarına göre toplam nüfus

*ilçe sayısı 4

*köy sayısı 160

merkez 10852

köy ve bucak toplamı 7896

toplam 18748

bölge nüfusu/Tunceli %24,5

1997-2010 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge

bazında %21,3 azalma söz konusudur.

POTANSĠYELLER

TARIM POTANSĠYELĠ

Bölgede üretilen belli baĢlı tarım ürünleri sınıflandırılacak olursa,

Tarla Ürünleri üretimi

Buğday, üretim miktarı 3804 ton olup, Tunceli genelinin % 14,68‘ini karĢılamaktadır.

Bölgeler içinde ikinci sıradadır.

Yonca (yeĢil ot), üretim miktarı 9665 ton olup, Ġl genelinin %70.8‘ini oluĢturmaktadır.

Üretimde birinci sıradadır.

Korunga (yeĢil ot), 1985 ton üretimle, Ġl genelinin %95‘sini oluĢturmaktadır. Üretimde

birinci sıradadır.

Arpa, üretim miktarı 8435 ton olup, Ġl üretiminin % 27,23‘ini karĢılamaktadır. Alt bölgeler

içinde ikinci sırada yer almaktadır.

Fiğ (yeĢil Ot), üretim miktarı 6127 ton olup, Ġl üretiminin 13.39 nü karĢılamaktadır.

Üretimde ikinci sırayı almaktadır.

K. Mercimek, Ġkinci alt bölgede üretimi yapılmamaktadır.

K. Fasulye, 1348 ton üretimle, Ġl genelinin %98‘unu oluĢturmaktadır. Üretimde birinci

sıradadır.

Taze soğan 85 ton ile üretiminin % 66,3 karĢılamaktadır. Üretimde alt bölgeler içinde

birinci sırada yer almaktadır.

Hayvansal Ürün Üretimi

Süt Üretimi, 7077 ton olup,ilde % 27,5‘Iik bir paya sahiptir.

Bal üretimi, 605 ton olup, Ġl genelinin % 71,7 sini oluĢturmaktadır. Üretimde birinci

sıradadır.

Et Üretimi, 19 ton olup, il genelinin % 9 oluĢturmaktadır. Bölge il genelinde ikinci

sıradadır.

Enerji Kaynakları, yapımı biten Mercan HES barajı

Turizm, Tarihi ve turistik yerler açısından tanıtılması yönünde çalıĢmalar yapılması

gerekmektedir.Özelikle yayla turizmi,av turizmi tanıtılması yönünde çalıĢmalara ağırlık

verilmesi gerekmektedir.

115

PROBLEMLER (ZAYIF YÖNLER)

• Örgütlenmede isteksiz davranılması

• Saf kültür ve melez ırkı hayvanların az sayıda olması nedeniyle et ve süt verimlerinin

düĢük olması.

• Hayvan varlığının son yıllarda, önceki yıllara oranla giderek azalması

• Kırsal nüfusun azalması nedeniyle aktif iĢ gücü problemi

• Tarıma elveriĢli arazilerin yaklaĢık yarısından fazlasının nadasa ayrılmıĢ veya atıl

durumda bulunuyor olması

• Tarım arazilerinin parçalı yapıda ve dağınık olması

• Ürünlerin pazarlanma problemleri

• Yetersiz girdi kullanımı nedeniyle verim düĢüklüğü

• GeçmiĢ yıllarda bölgede yaĢanan terör nedeniyle Mera alanlarının kullanılmamasından

dolayı hayvansal üretiminin olumsuz etkilenmesi.

• Hayvansal ve bitkisel ürünlerin depolanması ve muhafazası için soğuk hava depolarının

olmaması.

• Kaba yem açığı

• TaĢlılık ve erozyon sorunu

• Köylerde yaĢanan göç nedeniyle arıcılık için konaklama yerlerine ulaĢımın güç olması

• Kadastro çalıĢmalarının tamamlanmamıĢ olması nedeniyle Meralarda ıslah çalıĢmalarının

yeterince yapılmaması

• Örgütlenme ve tarımsal yayım eksikliği

• Doğa turizminin geliĢememesinde yol ve konaklama gibi altyapının yetersizliği

FIRSATLAR

•Ovacık ilçesi yem bitkileri tohumu üretim merkezi haline getirilebilir. Buna bağlı olarak

bu bölgelerde arıcılık teĢvik edilebilir.

• Doğal floranın uygun olması nedeniyle Ovacık ilçesinde doğal olarak yetiĢen ‗Dağ

sarımsağı üretiminin kontrol altına alınarak pazarlanması.

• Çayır mera varlığı açısından bölgenin büyük bir potansiyelini teĢkil eden Pülümür ve

Ovacık yaylalarının ıslah çalıĢmaları yapıldıktan sonra kullanıma açılması koyun varlığı

nedeniyle, süt üretimindeki payı da düĢünülerek küçükbaĢ hayvancılık geliĢtirilebilir.

• Yem bitkileri üretimi teĢvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir.

• Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük iĢletmelerin kurulması ve koyun- keçi

sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teĢvik edilebilir.

• Bölgedeki yaylalarda bal üretimini önemli ölçüde etkileyecek mevcut doğal floranın

düzenlenerek konaklama alanı olarak arıcılığın hizmetine sunulması

• Köye dönüĢ projelerine önem verilerek terör nedeniyle boĢalmıĢ köylerdeki

kullanılmayan tarım arazilerinin tarıma açılması

• Havuz balıkçılığı için uygun su kaynaklarının mevcut olması.

TEHLĠKELER

• Ekonomik ve sosyal nedenlerle tarımsal iĢ gücünün dıĢarıya göçü

• Erozyon ve taĢlılık

• Bölgede yapılması planlanan HES barajlarının tamamlanması bölgenin flora ve fauna

dengesini olumsuz etkileyeceğinden mevcut doğal dengenin bozulması.

116

EK-2 YARDIMCI GRAFĠK VE TABLOLAR

Tablo 1. Arazilerin Kullanım ġekli (2011 Yılı)

ARAZĠ TĠPĠ ARAZĠ KULLANIMI

Kategori Ha(%) Kategori Ha

Tarım Arazisi

113180

(%15)

Ekili alanlar:

(bütün ürünler)

BoĢ

Nadas

53129

60051

16710

Sulanabilir

tarım alanı

45000ha,

Sulanan alan

21398ha

Çayır Mera

323582 (%42)

Islah edilmiĢ

çayır mera

% 10 kadastro

görmüĢtür

Orman

258500

(%33)

Orman

Fundalık

64663

193837

Diğer 82178

(%10)

YerleĢim

alanları

Su yüzeyi

Sazlık ,kayalık

ve bataklık

2037

25115

55026

Toplam 777440

Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo 2. Tunceli Ġli Su Kaynak Miktarı (2000 Yılı)

Su kaynakları potansiyeli

Su kaynağı Miktarı (hm³/yıl)

Yer üstü suyu 3112

Yer altı suyu 2,2

Toplam 3114,2

Kaynak : D.S.Ġ.

Tablo 3. Tunceli Ġli Su Yüzeyleri (2000 Yılı)

Su kaynağı Kapladığı alan (ha)

Doğal göl yüzeyi 49

Baraj rezarvuar yüzeyi 25115

Gölet rezarvuar yüzeyi 206

Akarsu yüzeyi 2506

Toplam 27876

Kaynak : D.S.Ġ.

117

Tablo 4. Tunceli Tarım ĠĢletmelerinin Arazi Büyüklükleri ve KüçükbaĢ- BüyükbaĢ

Hayvan Varlığı (1997 Yılı)

Arazi(da) ĠĢletme

sayısı

KüçükbaĢ

hayvan

sayısı

BüyükbaĢ

hayvan

sayısı

ĠĢletme

baĢına

küçükbaĢ

hayvan

sayısı

ĠĢletme

baĢına

büyükbaĢ

hayvan

sayısı

Arazisi

olamayan 340 4491 938 13 3

5> 412 11164 941 27 2

5-9 370 9603 2102 25 6

10-19 2408 44135 6476 18 3

20-49 7322 153127 27703 20 4

50-99 4428 157866 24850 35 6

100-199 2396 75501 14579 31 6

200-499 284 71472 2025 251 7

Toplam ve

ortalamalar 17960 527359 79614 29,36 4,43

Kaynak :Mülga D.Ġ.E. (TUĠK)

Tablo 5. Ġlçelere Göre Arazi Dağılım Tablosu (2001)

ĠLÇELER YÜZÖLÇÜMÜ Tarım Alanı

Kültür DıĢı

Alan

Çayır Mera

alanı

Ormanlık ve

Fundalık

Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran

Ha % Ha % Ha % Ha %

Merkez 117068 10239 9 6429 5 26565 23 73835 63

ÇemiĢgezek 88962 22515 25 17807 20 39660 45 8980 10

Hozat 59625 8922 15 1839 3 22116 37 26748 45

Mazgirt 65118 26800 41 3426 5 23708 36 11184 17

Nazımiye 53673 4435 8 293 1 21720 40 27225 51

Ovacık 145635 8633 6 31759 22 59618 41 45625 31

Pertek 90372 23684 26 10606 12 34815 39 21267 24

Pülümür 156987 8843 6 9128 6 95380 61 43636 28

TOPLAM 777440 113180 15 81287 10 323582 42 258500 33

Kaynak : Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü

118

Tablo 6. Ġldeki tarım alanlarının ekiliĢ alanlarına göre dağılımı (Ha)(2011)

Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü – TUĠK

Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

ĠLÇELER

Mer

kez

Ç.G

ezek

Hoza

t

Mazg

irt

Nazı

miy

e

Ovacı

k

Per

tek

Pü

lüm

ür

Top

lam

Hububat 1447 5975 1184 5654 108 897 6755 51 22071

Baklagiller 48 65 32 19 3 1135 300 150 1752

Sanayi Bitkileri --- -- -- -- -- -- 6 --- 6

Yem Bitkileri 2277 1023 872 2459 483 1465 736 428 9743

Diğer Tarla Bitk. -- -- ---- --- -- 10 34 --- 44

Nadas 4000 2200 670 1600 3 1431 6793 13 16710

Sebzecilik 51 98 25 104 16 16 57 42 409

Bağlar 24 42 ---- 115 -- -- 38 36 255

Meyve Bahçeleri 155 198 158 198 24 1076 192 138 2139

Kullanılma.Ta.Arz. 698 10599 4259 16251 4163 2150 13689 8242 60051

TOPLAM 8700 20200 7200 26400 4800 8180 28600 9100 113180

Tablo 7. Sulanan Tarım Alanlarının Ġlçelere Göre Dağılımı (2000)

Ġlçeler

Tarım alanı

Sulanan alan

Devlet Halk Toplam

Toplam Sulanan

Alan

(Ha)

Oran

(%)

Alan

(Ha)

Oran

(%)

Alan

(Ha)

Oran

(%)

Merkez 8700 3500 1897 54 603 17 2500 71

ÇemiĢgezek 20200 7000 1855 27 815 11 2670 38

Hozat 7200 3200 1372 43 208 6 1580 49

Mazgirt 26400 11200 2901 26 280 2 3181 28

Nazimiye 4800 2000 1129 56 161 9 1290 65

Ovacık 8180 6500 3020 46 1334 21 4354 67

Pertek 28600 7500 2935 39 1192 16 4127 55

Pülümür 9100 4100 1212 30 1968 48 3180 78

Toplam 113180 45000 16321 36 6561 15 22882 51

119

Tablo 8. Tarım Alanlarının Ġlçelere Göre Sınıfsal Dağılım Çizelgesi (2000)

Vasfı Mer

kez

Ç.G

ezek

Hoza

t

Mazg

irt

Nazi

miy

e

Ovacı

k

Per

tek

Pü

lüm

ür

Top

lam

1. sınıf 40 2050 - 240 - 2900 - - 5230

2. sınıf 190 1550 - 1250 200 420 1730 - 5340

3. sınıf 2880 6150 2860 4064 780 570 4480 740 22544

4. sınıf 3640 4960 3710 10250 380 1740 17700 3160 45540

5. sınıf - - - - 240 - - 240 480

6. sınıf 1950 5470 630 9830 2620 1800 4960 4250 31240

7. sınıf - - - 766 820 510 - 950 3046

TOPLAM 8700 20200 7200 26400 4800 8180 28600 9100 113180

Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo. 9 Son 5 ( BeĢ) Yılda Üretilen Tarla Ürünleri Tablosu

(Ton /Yıl)

CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010

Buğday 22.862 21.165 19.009 23.573 16.534

Arpa 16.308 15.915 10.049 14.810 14.763

Bezelye 300 300 -- -- --

Nohut 427 198 280 533 399

K.fasulye 880 874 1.423 1.417 1.329

K.Mercimek 230 127 63 182 29

Fiğ (Kuru Ot) 14.353 16.420 22.050 26.252 54.875

ġeker pancarı 1.329 723 667 518 684

Soğan (Kuru) ---- 7

Patates 139 58 59 55 50

Yonca (Kuru ot) 1.726 9.611 11.831 11.920 13.248

Korunga( Kur ot) 90 7.741 795 985 3.212

120

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo.10 Yıllara göre avlanan balık miktarı (kg)

Balık Türü 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Karabalık 8700 6350 17200 22350 19600 14200

Sazan 2350 3150 10450 12170 9150 1750

Küpeli 5100 4500 4500 7350 6000 450

Turna 1900 2990 4650 4510 2200 60

Tablo.11 Son 5 ( BeĢ) Yılda Üretilen Sebze Ürünleri Tablosu

(Ton/Yıl)

CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010

Taze Fasulye 340 211 215 198 251

Balkabağı 55 4 -- -- --

Kavun 3.255 4.899 5.250 5.327 2.525

Karpuz 10.933 1.484 1.541 1.680 1.684

Hıyar 865 591 665 598 500

Patlıcan 455 120 113 102 78

Domates 1.988 1.323 1.335 1.222 1.226

Biber (dolmalık) 189 181 183 160 163

Biber (sivri+Çarl) 488 162 182 0 190

Soğan (Taze 268 166 165 165 171

121

Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo.13 Ġlçeler Bazında Doğrudan Gelir Desteği Projesi Tablosu 2009

Sır

a no

Ġlçe Adı

Toplam

Köy Sayısı

Toplam

Çiftçi

Sayısı

Toplam

Destekleme

Alanı (Da)

Toplam

Destekleme

Tutarı (YTL)

1 MERKEZ 51 887 45.530,586 332.011,03

2 ÇEMĠġGEZEK 38 1138 105.029,123 761.332,54

3 HOZAT 32 524 30.530,170 208.651,92

4 MAZGĠRT 79 1119 93.170,747 659.755,19

5 NAZIMĠYE 23 425 8.885,906 65.340,18

6 OVACIK 64 654 32.358,315 217.041,72

7 PERTEK 47 1349 99.723,982 702.866,04

8 PÜLÜMÜR 48 487 26.136,833 173.391,99

T O P L A M 382 6583 441.365,662 3.120.390,61

Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo.12 Son 5 ( BeĢ) Yılda Üretilen Meyve Ürünleri Tablosu

(Ton/Yıl)

CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010

Armut 1276 1.154 577 583 595

Ayva 147 93 43 43 29

Elma 1.573 1.536 1.427 1.618 1.613

Erik 306 276 262 262 263

Kayısı 585 387 192 179 212

Zerdali -- 30 30 30 30

Kiraz 192 141 113 110 106

ġeftali 31 4 26 26 28

ViĢne 87 88 58 58 60

Antep fıstığı 13 44 45 28 25

Ceviz 1.294 1.374 1.29 1.3 1.4

Badem 406 600 345 356 456

Dut ----- 683 1.16 1.1 1.2

122

Tablo.14 Ġlçeler Bazında Doğrudan Gelir Desteği Projesi Tablosu 2010

S

ıra n

o Ġlçe Adı

Toplam Köy

Sayısı

Toplam Çiftçi

Sayısı

Toplam

Destekleme

Alanı (Da)

Toplam

Destekleme

Tutarı (YTL)

1 MERKEZ 51 752 9.583,33 288.898,29

2 ÇEMĠġGEZEK 38 1.107 104.612,65 767.397,57

3 HOZAT 32 472 28.819,51 200.917,57

4 MAZGĠRT 79 1.098 94.534,43 675.675,31

5 NAZIMĠYE 23 347 8.432,52 63.174,57

6 OVACIK 64 764 37.627,83 254.966,50

7 PERTEK 47 1.253 94.606,94 671529,53

8 PÜLÜMÜR 48 583 31.220,97 211.460,32

T O P L A M 382 6.374 439.429,17 3.134.019,88

Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo.15 Ġlçeler Bazında Doğrudan Gelir Desteği Projesi Tablosu 2011

Sıra no Toplam Toplam

Ġlçe Adı Toplam Köy Toplam Çiftçi Destekleme Destekleme

Sayısı Sayısı Alanı (Da) Tutarı (YTL)

1 MERKEZ 51 672 36607,466 303853,36

2 ÇEMĠġGEZEK 38 1086 101941,588 844541,76

3 HOZAT 32 422 26090,309 206184,92

4 MAZGĠRT 79 1131 95768,671 790187,81

5 NAZIMĠYE 23 240 3409,950 28536,74

6 OVACIK 64 798 39613,676 302519,16

7 PERTEK 47 1110 85940,529 705967,00

8 PÜLÜMÜR 48 542 31444,091 243716,33

T O P L A M 382 6001 420816,288 3425507,08

123

Tablo.16 2006- 2011Yılları Arası Ġlimizde Ġlçeler Bazında Mevcut KüçükbaĢ

Hayvan Varlığı

2006 2007 2008 2009 2010 2011

MERKEZ 9500 9200 8800 6421 5745 7582

ÇEMĠġGEZEK 106600 102380 95900 71100 90345 122725

HOZAT 20100 18800 18840 13180 12959 17000

MAZGĠRT 23960 23350 21829 21711 18688 18966

NAZIMĠYE 4934 4280 5230 5252 4807 5000

OVACIK 42030 38950 28900 29510 16359 17535

PERTEK 105610 110700 117700 109020 91900 78770

PÜLÜMÜR 9030 4626 3150 5190 5455 11300

Kaynak : Gıda,Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

Tablo.16 2002 – 2011 Yılları Arası Ġlimizde Ġlçeler Bazında Mevcut BüyükbaĢ Hayvan Varlığı

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

MERKEZ 6120 5840 5835 5872 2905 3709 3384 2696 3356 2142

ÇEMĠġGEZEK 3055 3050 2843 2823 2795 2840 2997 2994 2836 3758

HOZAT 1845 1720 1820 1747 1576 1297 1506 1326 1510 1700

MAZGĠRT 7320 7180 9650 6240 6255 5345 5345 5490 5217 5295

NAZIMĠYE 2879 2126 2026 2015 2026 2100 2397 2388 1963 2456

OVACIK 6555 6690 6907 6830 6661 6088 2132 2204 4046 4391

PERTEK 4670 4582 3530 4095 3323 3879 4830 2224 2875 3500

PÜLÜMÜR 2507 3255 2507 2561 2310 1813 1993 1904 1974 1916

Kaynak : Gıda,Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü

124

Tablo.17 2011 Yılı Hayvancılık Desteklemeleri

ĠĢletme sayısı Desteklenen

Hayvan Sayısı

Desteleme Tutarı

Buzağı

Desteği

Soykütüğü 68 ĠĢletme 162 BaĢ 12.150,00 TL

Önsoykütüğü 316 ĠĢletme 470 BaĢ 35.250,00 TL

Toplam 384 ĠĢletme 632 BaĢ 47.400,00 TL

Anaç Sığır

Desteği

Kooperatif 133 ĠĢletme 416 BaĢ 93.600,00 TL

Birlik 152 ĠĢletme 1.173 BaĢ 263.925,00 TL

Toplam 285 ĠĢletme 1.589 BaĢ 357. 525,00 TL

S-19 Brusella AĢı Desteği 146 ĠĢletme 218 BaĢ 5.450,00 TL

REV-1 Brusella AĢı Desteği 616 ĠĢletme 50.576 BaĢ 202.304,00 TL

Anaç Koyun-Keçi Desteği 712 ĠĢletme 127.733 BaĢ 2.065.995,00 TL

Programlı AĢı Uygulama Desteği 4.082 BaĢ 1.647,45 TL

Besilik Erkek sığır desteği 8 ĠĢletme 69 BaĢ 20.700TL

Arılı kovan Desteği 233iĢletme 32.999 arılı kovan 230.993 TL

KAYNAKLAR

1- Mülga DIE (TUĠK) Verileri, 1990-1998

2- T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2006-2011 Tunceli Gıda, Tarım ve

Hayvancılık Ġl Müdürlüğü Ġstatistiki verileri

3- Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Tunceli Ġli Arazi Varlığı Yayını 2001

4- Mülga DIE(TUĠK) Tarımsal Yapı 1997

5- Mülga DIE(TUĠK) Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 1999

6- Mülga DIE(TUĠK) Tarımsal Ġstatistikler 2000-2011

7- TUĠK 2006-2011 Verileri

8- Ġl Planlama Müdürlüğü Verileri

9- Ġl Turizm Müdürlüğü Master Planı ÇalıĢması

10- D.S.Ġ. IX. Bölge Tunceli ġube Müdürlüğü verileri

11- Tunceli Meteoroloji Müdürlüğü