Tandrusti mag 2015 jan

“TANDRUSTI” A Fortnightly E-magazine in Sindhi language for promotion of Science & disseminating information on Health, Environment, Climate change & Biodiversity

تــنـدرسـتـي1جنوري - 15 جنوري 2015

ايبوال دنيــا ۾ ڏهــڪاء پيدا ڪندڙ وائرس

9

تندرســت معارشي الء جديد دوائن ۽ اعيل اســپتالن کان بـ تــــنــدرســتـي

وڌيــڪ رضوري صحت بابــت بنيادي ڄاڻ جو هجڻ آهي.

1 جنوري - 15 جنوري 2015 ، شمارو: 09 جلد: 002

سرپرست: ؟؟

مئنيجنگ ايڊيٽراعجاز اسد پليجو

ايڊيٽر:ڊاڪٽر علي مرتضي

ڌاريجو

مئگزين ڊيزائنر:ماهتاب اعجاز پليجو

ايڊيٽوريل بورڊ:ڊاڪٽر مرلي ڌر

ڊاڪٽر وجي ڪمار

ڊاڪٽر فرحان پليجو

ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا

ڊاڪٽر ڪيشوداس

عبدالخالق ميڻو

facebook ۽ issuu.com تــي آن الئيــن پڙهيو هن شماري ۾ــزيء ــتي” تي ــالو “تندرس ــنڌي رس ــد س ــدڙ واح وينــي ــدڙن ج ــي. پڙهن ــو آه ــي رهي ــت ماڻ ــان مقبولي ســري ــر “پندرهنوار”ڪ ــي ٻيه ــان هنک ــي اس ــرار ت اس

رهيــا آهيــون.ــي ــاھ آه ــو چ ــڻ ج ــي لک ــائنس ت ــان ۾ س توه ــا. ــون ٿ ــڪار چئ ــي ڀلي ــان ک ــتي” ۾ توه ــه “تندرس تــينگاري ــنواري س ــي س ــن ک ــي لکڻي ــان توهانج اس

پيــش ڪــرڻ جــي آڇ ڪريــون ٿــا.تندرســتيء الء ســڀني لکنــدڙن کــي گــذارش آهــي تــه اهــي مضمونــن ســان گــڏ پنهنجــو مختصــر

ــن. ــه موڪلي ــر ب ــارف ۽ تصوي تع

تــــنـدرسـتي سماچار-3

ايبوال وائرس کي سمجھو!-4

ايبوال: دنيا ۾ ڏهڪاء پيدا

ڪندڙ وائـــــــرس-5

جديد تحقيق-8

ڳائو کير ۽ ٻارن

جي صحت-11

نبض ڇا آهي-9

زهريال روڊ ۽ رستا-12

ســائنس “ســنڌ مئگزيــن “تندرســتي” پندرهنــوار

الئــن آن تــان فيســبڪ پــاران )رجســٽرڊ( اڪئڊمــي”

ســنڌي مقصــد جــو هــن ٿــو. وڃــي ڪيــو شــايع

کــي ادب ســائنيس ۽ صحافــت ســائنيس ۾ ٻــويلء

آهــي. ڏيــڻ ڄــاڻ جــي صحــت بنيــادي کــي عــوام ۽ ڪــرڻ عــام

VOL: 02 ISSUE No. 09, JANUARY 01- 15, 2015

“تندرستي” مئگزين الء مواد اي ميل رستي يا هن پتي تي موڪلي سگھو ٿا.Dr. Ali Murtaza DharejoSindh University Employees Cooperative Housing Society (SUECHS)House No. A-148 Sindh University Campus Jamshoro, 76080

ڪريــو.. الئيــڪ

يــا issuu.com تي ســرچ ڪريو

“تندرســتي” مئگزيــن پڙهــڻ الءEmail.

[email protected]

3 1جنوري - 15 جنوري 2015 پندرهنوار تندرستي مئگزين

ايبـــوال وائــرس جــــو عـالـمـــي پــکــــڙجڻ خــطــــرو الء امــــــن

سنڌيڪار: خادم رند ســامتي قومــن ۾ گڏيــل ڪائونســل، گڏيــل طــور هــڪ زور تــي دنيــا رســتي ٺاهــه ايبــوال اهــا، تــه آهــي ڀريــو منهــن ســان وائــرس )Ebola(ڏيــڻ الء وســيا مهيــا ڪــري. جنــرل جــي قومــن گڏيــل بــان ڪــي مــون ســيڪريٽري جــي ڪائونســل ســامتي ــو ــاء ڏن ــي اجــاس ۾ چت هنگامآهــي تــه ايبــوال وائــرس ســبب متاثــر ٿينــدڙ ماڻهــن جــي تعــداد ۾ هــر ٽــن هفتــن ۾ ٻيــڻ تــي واڌارو ٿــي رهيــو آهي.صحــت موجــب، اداري عالمــي جــي هــن ســال ايبــوال وائــرس ســبب ــان 2600 ــدڙ ماڻهــن م ــر ٿين متاثڄڻــا فــوت ٿــي چــڪا آهــن. بــان ڪــي مــون وڌيــڪ چيــو آهــي تــه ”صورتحــال جــي ســنجيدگيء ۽

ڦهــاء واريء حالــت کــي نظــر ــي صحــت کــي ــدي، هاڻ ۾ رکنبچائــڻ الء هــڪ عالمــي ســطح گهــرج جــي ڪاروائــيء جــي آهــي.“ هــن ايبــوال وائــرس ســان ’گڏيــل واســطي ڏيــڻ منهــن قومــن جــو هنگامي مشــن‘ قائم ــو آهــي، ڪــرڻ جــو اعــان ڪيعالمــي جــي صحــت جيڪــو )W.H.O( ڊبليو.ايــڇ.او اداري

ســان ملــي ڪــم ڪنــدو.اجــاس ۾ ٻڌايــو ويــو تــه، ايبــوال وائــرس جــي بحــران هاڻوڪيــن الء نبــرڻ ســان ٽيــڻ کــي ڪوششــن عالمــي تــي وڌائــڻ کپنــدو هــو. قــرارداد ــو ــاران الڳ ــه ملڪــن پ ۾ ڪجهڪيــل ســفري پابنديــن کــي پــڻ هٽائــڻ جــو مطالبــو ڪنــدي چيــو

ويــو آهــي تــه اهــڙن ملڪــن کــي الــڳ ٿلــڳ ڪــرڻ بــدران، اتــي امــداد پهچائــڻ گھرجــي. ٺهــراء ــو ــو وي ــي زور ڀري ۾ ملڪــن تآهــي تــه اهــي طبــي عملــي ۽ ــرت گشــتي اســپتالن ســميت تامــداد فراهــم ڪن.اجــاس ۾، وڊيولنــڪ ذريعــي، الئبيريــا مان هــڪ ڊاڪٽــر ٻڌايو ته جيڪڏهن عالمــي بــرادري تڪــڙي مــدد الء نــه پهتــي، تــه اســين دنيــا مــان ختــم ٿــي وينداســين.آمريڪي اولهــه اوبامــا، بــراڪ صــدر آفريــڪا ۾ ايبــوال وائــرس جــي الء امــن ’عالمــي کــي ڦهــاء خطــرو‘ قرار ڏينــدي هن وائرس خــاف مهــم ۾ شــريڪ ٿيــڻ الء جــن قدمــن جــو اعــان ڪيــو تن ۾ متاثــر ٿينــدڙ عائقــي ۾ ٽــن جــي فوجيــن آمريڪــي هــزار مقــرريء کانســواء، عــام ماڻهوء جــي صحــت الء ڪجهــه نيــون

ســهولتون بــه شــامل آهــن. گڏيل قومن جي ايبوال وائرس

خــاف مهــم جــي رابطيــڪار موجــب، گذريــل هــڪ مهينــي ــرس جــي ڦهــاء دوران هــن وائکــي روڪــڻ الء گهربــل رقــم ۾ ڏهــوڻ تــي اضافــو ٿــي چڪــو آهي.ايبــوال وائــرس فيبــروري مهينــي ۾ گنــيء مــان ڦهلجــڻ تائيــن هينئــر ۽ ٿيــو شــروع الئبيريــا، ســيراليون ۽ نائجيريــا

تائيــن ڦهلجــي چڪــو آهــي.رضــاڪار طبــي اداري ’ميڊيســن ســانز فرنٽيئــرز‘ جــو آفريــڪا تــه اولهــه آهــي چــوڻ ۾ ايبــوال جــي وبــا تــي ضابطــو آڻــڻ الء گھــٽ ۾ گھــٽ ڇهــن مهينــن جــو وقــت لڳــي ســگهي ٿو.صحــت جــي عالمــي اداري موجب، هن وائرس جي رســتي روڪ ۾ هــڪ ڏکيائــي اهــا آهــي ــه جيڪــي عائقــا ايبــوال مــان تمتاثــر ٿيــا آهــن ســي انتهائــي غربــت، غيرفعــال صحــت واري نظــام، ڊاڪٽــرن جــي کــوٽ ۽

شــديد خــوف جــو شــڪار آهــن.

آخــر جــي 2015ع وائــرس ايبــوال تائيــن بــه ختــم نــه ٿــي ســگهندو

صحــت جــي عالمــي اداري چيــو آهي ته اولهه آفريــڪا ۾ تباهــي پکيڙينــدڙ موتمــار وائــرس ايبــوال اينــدڙ ســال 2015ع جــي آخــر تائين

بــه ختــم نــه ٿــي ســگهندو ۽ اهــو جــاري رهنــدو، صحــت جــي عالمــي اداري )ڊبليو ايچ او( جي سربراهه پيٽر پائٽ سيراليون کان موٽندي ميڊيا بريفنگ دوران ٻڌايــو تــه اتــان جــون حالتــون ڪجهــه بهتــر آهــن، جنهــن تي کيــس حوصلو مليو پــر ايبــوال جــو مڪمــل خاتمــو ســال 2015ع جــي آخــر تائيــن ممڪــن ناهــي. پروفيســر پائــٽ انهــن سائســندانن مــان آهــي جــن 1976ع ۾ پهريــون ڀيــرو ايبوال وائرس ڳوليو هو، سندس چوڻ هو ته الئيبريا ۾ وائرس جي وبا پنهنجي عــروج تــي آهــي، ٿــورن ڏينهــن ۾ ســيراليون ۾ بــه ان جــو اثــر وڌنــدو. هــن چيــو تــه ٽنهي ملڪن ۾ وائرس ســبب ماڻهو مرڻ ۽ متاثر ٿيڻ جو سلســلو جاري آهي، هــن چيــو تــه ســيراليون ۾ هاڻــي برطانــوي امــداد ســان ڪيترائــي صحــت جــا مرڪــز قائــم ڪيــا ويــا آهــن، جنهــن کان پــوء روڊ تــي ماڻهــو مــرڻ جــا منظر نظر نه ايندا. هن چيو ته هاڻي متاثر 3 ڄڻن مان هڪ فوت ٿئي ٿو، اهو تناسب اڳ کان گهــٽ آهــي، جنهــن کــي وڌيــڪ گهــٽ ڪــرڻ الء اپــاء وٺــي رهيــا آهيــون ۽ عــاج جــا مختلــف طريقــا ڳولي رهيا آهيون. هن چيو ته ويڪســين تيــار ڪرڻ

وارو عمــل ڏکيــو آهــي پــر خواهــش آهــي تــه جلــد تيــار ڪئــي وڃــي.

ايبوال تي ظابطي الء سيراليون جا اتريان عالئقا 3 ڏينهن الء بند

آفريــڪا جــي اولهنــدي ملــڪ ســيراليون ۾ ايبــوال وائرس تي ضابطــي الء اترين عائقــن کــي 3 ڏينهــن الء بنــد ڪيــو ويو، اختيارين موجب انهن عائقن ۾ قائم شــاپنگ ســينٽرن، دڪانــن ۽ ســفري ســهولتون بــه بنــد ڪيــون ويــون آهــن. ان کان اڳ ملڪ ۾ ڪرسمس تقريبن تي به پابندي هئي. سيراليون جي اترين عائقن جي وڏي وزير ٻڌايو ته انهن عائقن ۾ ســڀ عوامي ســرگرميون معطل ڪيون ويون آهن. مسلمانن ۽ عيسائين کي 3 ڏينهن الء مسجدن ۽ چرچن ۾ ڪنهــن قســم جــا ميــڙ ڪــرڻ جــي اجــازت بــه نــه هونــدي، جڏهــن تــه عيســائي فقط ڪرســمس تي ٿوري وقت الء چرچ وڃي ســگهندا. هن چيو ته 3 ڏينهن الء ايبــوال جــي خاتمــي تــي ڪــم ڪنــدڙ گاڏيــن کان ســواء ڪا بــه عــام گاڏي روڊ تــي نــه اينــدي. اختياريــن امــڪان ظاهــر ڪيــو ته 3 ڏينهــن واري انهــيء پابندي ۾ واڌ بــه ڪــري ســگهجي ٿــي. يــاد رهــي تــه گڏيــل قومــن جــي صحــت واري عالمــي اداري موجــب ايبــوال وائــرس ســبب اولهــه آفريڪا جي گني، الئيبيريا ۽ ســيراليون ۾ لــڳ ڀــڳ 7500 ماڻهــو فــوت ٿيــا، جــن مــان ســڀ کان وڌيــڪ ســيراليون متاثــر ٿــي. هــن وقــت تائين اتي متاثر ٿيندڙ ماڻهن جو انــگ 9 هزار

آهــي، جنهــن مــان 2400 فــوت ٿــي چــڪا آهــن.

ســمـاچــار تــــنـدرسـتي


گوريال

ميوي خور چمڙا

ننڍڙا هرڻ

چمپينزي

ڪرتيندڙ مئمل

)Source( ايبوال جو ذريعوآفريڪا ۾ ٿيندڙ وڏا ميوي خور چمڙا ايبوال

وائرس جا قدريت ميزبان ۽ ذريعو

سمجھيا وڃن ٿا.

)Tranmission( بيامريء جو پکڙڻوائــرس ورتــل چمــڙا ســڌو ســنئون ماڻهــن تائــن )اڻ پــڪل گوشــت کائــڻ يــا رابطــي ۾ اچــڻ رســتي( يــا اڻســڌي طــرح جھنــگيل ــورن کان ــل( جان ــڪار ڪي ــت الء ش )گوش

انســان تائــن وائــرس منتقــل ٿــن ٿــا.

ممڪن رستا# وائــرس ورتــل جيــري يــا مئل جانــور يا انســان جي جســاين

پاڻيٺن ســان لھوچــڙ ۾ اچڻ# وائــرس ورتــل جانــور جــو

گوشــت واپرائــڻ# اهڙيــن شــن کــي هــٿ ــل الهــڻ جيڪــي وائــرس ورتانســان جــي جســاين پاڻيٺــن

ــن ــل هج ــون ٿي ــان گدلي س

رت نالني جي

اندروين اسرت جا

گھڙرا

جريي جا گھرڙا

رت جــا اڇــا ئٽ فيگوســا

گھــرڙا

نشانيون نشانو بڻجندڙ عضوا)Symptoms(

بخارنڙي جو سور

مٿي ۾ شديد سورشــديد ۾ جســم

ســورشديد هيڻايئ

الٽيون )رت واريون(دست )رت وارا(

جــري ۽ گــردن جــو نــاڪام ٿيــڻ

جســم انــدر ۽ ٻاهــر رت هــر ٿيــڻ

)Damage( جسم جو نقصانــن ۾ ــان 2 کان 21 ڏينه ــڻ س ــرس پهچ ــم ۾ وائ جســون. جســم ــن ٿي ــاريء جــون نشــانيون ظاهــر ٿ بيجــي اهــم عضــون جــي نــاڪام ٿيــڻ ســبب مــوت ٿي

ســگھي ٿــي.

ايبوال وائرس

ايبوال وائرس جو ذريعو

ايبوال وائرس ورهائجندي نوان وائرس

پيدا ٿيندي

ميڪروفئج

ميڪروفئج

رت نيلجرو

ليڪ ٿيل رت نيل

ايبــوال وائــرس قســم: جــا

جــا وائــرس

لــڌا قســم 5ــن ــن ج ــا آه وي

مــان چــار قســم

پيــدا بيــامري

ٿــا. ڪــن

رت هر

سائٽوڪائنز

ڪريٿوس يت حملو

روفيجس ميڪ

وائر

مــوت ۾ ايبــوال 90 کان 30 امــڪان جــا ســيڪڙو تائــن هونــدا آهــن.وائــرس ۾ ورتــل مريــض جو موت 10 ڏينهــن ۾ ٿــي ســگھي ٿــو

ايبــوال کان Ebola cAd3، VSV-EBOV )Vaccines( ــڪا ــايت ٽ ــاء الء ٻـــ تجرب بچ۾ 2015 مــارچ جــا جــن آهــن مارڪيــٽ ۾ اچــڻ جــا امــڪان آهــن.

ايبوال مڇر جي چڪ ۽ هوا جي ذريعي نٿو پکڙجي.

روشــني جــي ســج ۽ بليــچ صابــڻ، وائــرس

ٿــو. ۽ مــري وڃــي نٿــو ڪــري ســگھي برداشــت

ايبوال وائرس کي سمجھو!26 آگســٽ 1976ع ايبــوال ڪيــس پهريــون جــو

ٿيــو. ظاهــر وائرس جا 5 قسم لڌا ويا آهــن جــن مــان چــار قســم خطرنــاڪ ۽ بيمــاري پيدا

ڪنــدڙ آهن.هــن وائــرس ســبب ٿينــدڙ ايبــوال کــي بيمــاريء Ebola( هيمريجــڪ فيــور )Hemorrhagic Fever /EHF

ــا. چــون ٿ

اعجــاز اســد پليجــو

5

گذريــل 36 ســالن ۾ ايبــوال وائــرس جــي انفڪيشــن

جــو 20 وبائــون پکڙيــون. اهــڙي هــر وبــا وچ آفريــڪا جــي

ڪنهــن ننــڍي شــهر ۾ پکــڙي ۽ 300 کان گهــٽ ماڻهــو مــوت

جــو بــک بڻيــا. پــر هــن دفعــي اهــا ڪجهــه نــوان رنــگ کڻــي

ظاهــر ٿــي آهــي. جنهــن 3 آفريڪــي ملڪــن الئيبريــا، گنــي

ــادي 20 ــي جــي آب ــو آهــي جت ــر ڪي ۽ ســيراليون کــي متاث

مليــن آهــي. اڄ تائيــن 5000 ماڻهــو مــري چــڪا آهــن ۽ اهــو

وائــرس ٻيــن آفريڪــي ملڪــن ڏانهــن پکڙجــي رهيــو آهــي.

ايســتائين جــو اســپين ۽ آمريــڪا بــه متاثــر ٿيــا آهــن )هــاڻ

ــي اداري ــي(. صحــت جــي عالم شــايد وئڪســين ايجــاد ٿئ

مطابــق، اينــدڙ هفتــن ۾ 10000 وڌيــڪ ماڻهــو متاثــر ٿينــدا

۽ انهــن مــان 70 ســيڪڙو مــري وينــدا.

دنيــا هــڪ ٻئــي ســان جڙيــل آهــي. هوائــي جهــازن،

ٽرينــن ۽ پاڻــي جــي جهــازن رســتي هــي وائــرس هــڪ

ملــڪ کان ٻئــي ملــڪ تائيــن تيــزيء ســان پهچــي ســگهي

ٿــو. خوشــحال ملــڪ تــه ڌڪ پچائــي وينــدا، غريــب ملڪــن

جــي ٻيــڙي ســير تــي آهــي. خــاص ڪــري ٽيــن دنيــا اڳ ئــي

غريــب آهــي، وڌيــڪ غريــب ٿــي وينــدي اهــم ڳالهــه اهــا

ايبوال بيماري اٽڪل چار ڏهاڪا اڳ ڪر کنيو. جيئن ته هن بيماريء گھڻو ڪري غريب ملڪن کي ئي پنهنجي خوني چنبي ۾ آندو تنهنڪري ان تي نه ته ڪا تحقيق ٿي ۽ نه ئي وري ان جي ڪا وئڪسين تيار ڪئي وئي. ٽين دنيا، غريب ملڪــن جــي آهــي. ان کانســواء بــه ان کــي ڪيترائــي مــرض وڪوڙيــل آهــن. تعليــم جــي ڪمي، انتهاپســندي، جهڳــڙا، پاڻ ۾ اڻبڻت جهڙيون سڀ ڳالهيون ٽين دنيا ۾ رائج آهن. امير دنيا جا مرض مختلف آهن. انهن جو بيماريون به مختلف آهن. چار ڏهاڪا اڳ جنهن بيماري منهن ڪڍيو تنهن کان بچاء جا اڃان تائين ٽڪا تيار نه ڪري ســگهڻ، ســوچڻ جي ڳالهه آهي.

ايــــبــــوالدنيا ۾ ڏهڪاء پيدا وائـــــــــرس ڪنــدڙ ايبــوال وائــرس ســبب هــن وقــت تائين 5000 کان وڌيڪ ماڻهو مــوت جــو کاڃ ٿــي چــڪا آهــن

ــي ــو آه ــو وي ــري ڏيکاري ــي وڏو ڪ ــرس ک ــوال وائ ايب

)Viral Diseases( ڊاڪٽر مرلي ڌروائريس روڳ

1جنوري - 15 جنوري 2015 پندرهنوار تندرستي مئگزين

6

آهــي تــه ان کــي مغربــي آفريــڪا کان ٻاهــر پکڙجــڻ نــه ڏنــو وڃــي. الئبريــا ۽ ٻيــن ملڪــن ۾ اســپتالون ۽ طبــي عملــو گهــٽ آهــي، پئســو ڪونهــي، خوشــحال دنيــا کــي اڳتــي اچڻــو پونــدو. طبــي عملــو ڊپ ۾ اڳتــي نــه ٿــو اچــي. هــڪ ســوچ اهــا بــه آهــي تــه، جيڪــي ايبــوال مــرض جــا متاثــر بچــي ويــا آهــن، انهــن کــي ڀرتــي ڪجــي. ڇــاڪاڻ تــه، انهــن ۾ مدافعــت پيــدا ٿــي چڪــي آهــي. بهرحــال مســئلو ڳنڀيــر آهــي. گهــڻ پاســائين حڪمــت عملــي جــي ضــرورت آهــي.ايبــوال بيمــاري جــي شــروعات 1976 ۾ ٿــي. پهريــون زارا )Nzara( ســوڊان ۾، ٻــي يــام باڪــو، ڪانگــو ٻــي ايبــوال نــدي جــي ڀرســان هــڪ ڳــوٺ ۾ ٿــي تنهــن ڪــري ان جــو نالــو ايبــوال پيــو. ايبــوال مــرض تيــزي ســان پکڙجــي ٿــو. هــر مريض سراســري طــور تــي ٻــن صحتمنــد فــردن کــي متاثــر ڪــري ٿو. ايبــوال مريــض جــي جســم جــون رتوبتــون پکيــڙ جــو ســبب

ٿيــن ٿيــون. ان ســبب طبــي عملــو بــه متاثــر ٿئــي ٿــو.

ٿــا، چــون بــه بخــار خونــي کــي جنهــن ايبــوال،

جهنگلــي جانــورن مــان انســان ۾ داخــل ٿــي پــوء انســان

مــان انســان ڏانهــن پکڙجــي ٿــو. ايبــوال ســبب 50 کان 70

ســيڪڙو مــرڻ جــو خطــرو رهــي ٿــو. شــروعات ۾ اهــو وچ

آفريــڪا ۾ ڏٺــو ويــو ۽ هاڻــي مغربــي آفريــڪا جــي ڳوٺــن ۽

شــهرن ٻنهــي ۾ موجــود آهــي. ان جــي روڪــڻ الء انفــرادي

مريــض جــو عــاج ڪجــي، متاثريــن تــي نظــر رکجــي ۽

ڳولهــي هــٿ ڪجــي، ســٺي ليبارٽــري هجــي جيــڪا وقــت

ســر ســڃاڻپ ڪــري ســگهي، مــري ويلــن کــي احتيــاط ســان

دفنائجــي ۽ ماڻهــن ۾ ســجاڳي پيــدا ڪجــي. خــاص عــاج

موجــود ڪونهــي، جســم کــي پاڻــي ســان تــر ڪجــي، بخــار

آهــي تــه بخــار جــي دوا ڏجــي، رت وهــي تــه رت ڏجــي، رت

ــه اهــي ڏجــن. جــا جــزا گهٽجــي وڃــن ت

ايبــوال جــي تــازي وبــا جــو پهريــون مريــض مــارچ

2014 ۾ تشــخيص ٿيــو. بيماريــون بــه غريــب کي تيزي ســان

مارينديــون آهــن. جيڪــي ٽئــي آفريڪــي ملــڪ متاثــر ٿيــا

وائريس روڳ

نشــانيون جــون ايبــوال

تپ يا بخار

پيٽ ۾ سور

مٿي ۾ سور

الٽيون )رت واريون(

نڙيء جو سور

دست )رت وارا(

جسم ۾ سور

نڪ وات مان رت


7

آهــن تــن وٽ طبــي ســهولتون اڻپوريــون آهــن، اســپتالون ۽ طبــي عملــو ڪونهــي جهــڙوڪ: ٿـــــر. صحــت جــي عالمــي اداري ايبــوال کــي بيــن االقوامــي ايمرجنســي قــرار ڏنــو ــرس وڏن چمــڙن جــي هــڪ خــاص نســل ۾ آهــي. اهــو وائــن ــورن جــي رت، رتوبت ــوال، جان ــي. انســان ۾ ايب ــو آه پلب۽ عضــون وغيــره رســتي پهچنــدو آهــي. اهــڙن جانــورن ۾ بانــدر، گوريــا، چمــڙا وغيــره اچــي وڃــن ٿــا. جانــورن مــان وائــرس خــاص طــور تــي ڦاٽــل چمــڙيء مــان تڪــڙو جســم ــو ــه اه ــت ب ــڻ وق ــض کــي دفنائ ــا. مري ــي وڃــن ٿ ۾ داخــل ٿوائــرس صحتمنــد انســانن ۾ منتقــل ٿــي ســگهي ٿــو. اهــو وائــرس ڪجهــه هفتــن الء رت، رتوبتــن ۽ مرداڻــي رتوبــت )منــيء( ۾ موجــود رهنــدو آهــي. منــيء ۾ 7 هفتــن تائيــن موجــود رهــڻ ســبب نئيــن فــرد ۾ منتقــل ٿــي ســگهي ٿــو. وائــرس جــي جســم ۾ داخــل ٿيــڻ جــي ٻــن کان 21 ڏينهــن تائيــن نشــانيون ظاهــر ٿــي ســگهن ٿيــون. چٽيــن نشــانين ۾ بخــار، ٿــڪ، مٿــي جــو ســور ۽ لڱــن جــو ســور آهــن.

ڪجــن، دســتانا پائجــن، منهــن، اکيــون ۽ وات ڍڪــي ڇڏجــن

۽ خــاص چشــما پائجــن.

ــي صورتحــال کان بچــڻ الء مئــل ماڻهــو کــي وبائ

جلــدي دفنائجــي، ايبــوال جــي مريــض ســان رابطــي ۾ اينــدڙ

جــي نشــاندهي ڪجــي، اهــڙي شــخص تــي 21 ڏينهــن تائيــن

نظــر رکجــي، ان کــي نويڪلــو ڪــري ڇڏجــي ۽ صفائــي

جــو خــاص خيــال رکجــي. ايبــوال پاڻــي، هــوا ۽ کاڌي رســتي

نٿــو پکڙجــي. جيڪــي ماڻهــو ايبــوال مــان نوبنــا ٿــي ويــا

هجــن تــن کــي گهــٽ ۾ گهــٽ 7 هفتــن تائيــن همبســتريء

ــوال ــيء ۾ ايب ــه من ــڻ گهرجــي ڇــاڪاڻ ت ــو پائ دوران ڦوڪڻ

ــو. ــڙت رهــي ســگھي ٿ ــرس 7 هفتــن تائيــن ڦ جــو وائ

ايئرپورٽــن تــي اهــڙن ماڻهــن جــي چــڪاس ٿيــڻ

ــان ســفر ــي ۽ ســيرياليون م ــا، گن گهرجــي جيڪــي الئيبري

ڪــري اچــن ٿــا. بخــار ۾ ورتــل ماڻهــن جي چــڪاس ڪجي،

کانئــن پڇجــي تــه هــو ڪنهــن ايبــوال متاثــر فــرد ســان گھــرا

ــا آهــن. اهــڙن ماڻهــن کــي نظــرداري ۾ رکجــي. ــه رهي ــه ن ت

جــن کــي بخــار هجــي تــن کــي 21 ڏينهــن الء نويڪلــو ڪــري

مٿــن نظــر ۾ رکجــي ڇــاڪاڻ تــه وائــرس جــي جســم ۾

گهــڙڻ جــي 2 کان 21 ڏينهــن تائيــن اهــي نشــانيون ظاهــر ٿــي

ســگهن ٿيــون. رت جــي وائــرل انٽيباڊيــن، وائــرل آر.ايــن.

ــرس ڪلچــر ذريعــي چــڪاس ڪجــي. ــا وائ اي )RNA( ي

يونــٽ )ICU( آء.ســي.يو الء مريــض جــي ايبــوال

جــو هجــڻ بــه ضــروري آهــي تــه ڊائلســس جــي بــه ضــرورت

پئجــي ســگهي ٿــي، جيڪڏهــن ممڪــن ٿــي ســگھي تــه

مريــض جــو عــاج ڪنهــن اهــڙي اســپتال ۾ ڪجــي جتــي

ــڊ بئنــڪ، آء.ســي.يو ۽ ڊائلســس جــون ــري، بل ســٺي لئبارٽ

ســهولتون موجــود هجــن. تــرت عــاج اهــم آهــي، جنهــن ۾،

جســم ۾ جهجهــي مقــدار ۾ پاڻــي پهچائــڻ )وات يــا نســن

جــي رســتي( اهــم آهــي. صحتيــاب ٿينــدڙ فــرد تيــزي ســان

تندرســت ٿــي وينــدا آهــن. جــن جــي بيمــاري بگــڙي ٿــي ســي

ٻيــن ڪيتــرن مســئلن جــو شــڪار ٿــي پونــدا آهــن جهــڙوڪ:

جســم جــو ســور، چمــڙي جــو لهــڻ، وارن جــو ڪــرڻ، نظــر

ــره. ــن جــي ســوزش وغي جــو گهٽجــڻ، اکي

Center for( ســينٽر فــار ڊزيــز ڪنٽــرول ۽ پريوينشــن

Disease Control & Prevention( ايبــوال وائــرس کــي بايوســيفٽي

ليول Biosafety_4( 4( ڪيٽيگري اي ۾ رکيو ۽ بايو ٽيررازم

ايجنــٽ )bioterrorism agent( ســڏيو آهــي جــو هــن وائــرس ۾

اهــا ســگهه آهــي تــه انکــي بائيوالجيــڪل )biological( جنــگ الء

اســتعمال ڪــري ســگهجي. پــر اهــو ان ڪــري ناممڪــن آهــي

جــو هــي وائــرس کليــل هــوا ۾ بــي اثــر ٿــي وڃــي ٿــو. **

جيئــن جيئــن مــرض زور وٺنــدو آهــي تيئــن تيئــن وڌيــڪ

ســنگين نشــانيون جهــڙوڪ: الٽــي، دســت، جســم تــي ڪارا

نشــان، بڪيــن ۽ جگــر جــو خــراب ٿيــڻ، جســم انــدر ۽

ــزن ــا جــزن ۽ ري ٻاهــر رت جــو وهــڻ، رت ۾ اڇــن ســيلن ي

)پليٽيليٽــس( جــو گهٽجــڻ ظاهــر ٿينديــون آهــن. عــام طــور

تــي ايبــوال جــي ســڃاڻپ ڪــرڻ ڏکيــو ڪــم آهــي. ڇــاڪاڻ تــه

اهــا بيمــاري مليريــا، ٽائفائيــڊ، ڊينگــي، ڪانگــو ســان ملنــدڙ

جلنــدڙ آهــي جنهــن ســبب لئبارٽــري چــڪاس اهــم ٿئــي ٿــي.

عالج ۽ بچاء: ايبــوال جــو ڪــو خــاص عــاج موجــود ڪونهــي، جســم ۾

ــه ٿيــڻ ڏجــي، بخــار جــو عــاج ڪجــي. پاڻــي جــي کــوٽ ن

خــون جــا جــزا مريــض کــي ڏجــن، اڄ تائيــن ڪا وئڪســين

بــه ايجــاد نٿــي ســگهي آهــي. ايبــوال جــي بچــاء جــا ٻيــا طريقــا

آهــن جھــڙوڪ: جانــورن کــي دســتانا پائــي هــٿ الئــڻ ۽ انهــن

جــو گوشــت ســٺي نمونــي پچائــي کائــڻ. انســان کان انســان

کــي وچــڙڻ کــي روڪــڻ الء بيمــار مريــض ســان ماقــات

ــي صــاف ــي مل ــوء پنهنجــا هــٿ وري وري ڌوئ ڪــرڻ کانپ

وائريس روڳ

جــي وائـــــرس جســم ۾ داخــل ٿيــڻ جــي 2 کان 21 ڏينهــن تائــن ظاهــر نشــانيون ٿــي ســگهن ٿيــون.

چمڙن کان جھنگيل

جانور

جھنگيل جانورن کان

انسان

انسان کان انسانن تائن

پهچي ٿو

ايبوال وائرس ڪينئ ٿو وچڙي ۽ پکڙي؟



روزاين سنڌ ايڪسپريس تان ورتل

ايبوال خطرناڪ پر ڪيترو؟

جنمــي رسشــتي ۾ ڪيــرن ڏينهــن تائــن جيــرا رهــي ســگهن ٿــا، تنهنڪــري توهــان جيڪڏهــن حيــض دؤران بـ جــاع ڪندؤ تـــ تخمي جيــو ڪيــرن ڏينهــن تائــن جيــرا رهــي ســگهڻ ســبب عــورت کــي حاملــه ڪــري ســگهن ٿــا. ڊاڪٽــر عــيل مرتــى ڌاريجــو

ــي تـــ ــدي آه ــي وين ــايل ڳالهـــ ڪئ ــڪ خي ــا ه ــور يت اه ــام ط عجيڪڏهــن ڪا عــورت حيــض دؤران جــاع ڪنــدي تـــ کيــس پيــٽ ٿــي نـــ ســگهندو. جڏهن تـــ حقيقت ۾ عورت مهينــي جي ڪنهن بـ تاريــخ يت ڪنهــن بـــ قســم جــي ڳــڀ روڪ اســتعال ڪرڻ کانســواء

هــم بســريء دؤران پيــٽ ســان ٿــي ســگهي ٿــي.جيــن تـــ مــرد جــا تخمــي جيــو، جــاع ڪــرڻ کانپــوء بـــ، عورتن جي

ڇــا حيــض دؤران ســنڀوڳ / جمــاع ڪــرڻ ســان عــورت کــي پيــٽ ٿــي ســگهي ٿــو؟

)Research( جديد تحقيق جي روشني ۾


رت ۾ انهــن ســيلن جــي کــوٽ آهــي جــن جــو ڪــم آڪســيجن کڻــڻ آهــي. جڏهــن تــه رت جــي پوڻائــيء ســبب دم ٿــي نٿــو

ســگهي.ٻــارڙو ڪجهــه تڪــڙا ســاهه کڻــي ۽ رکي رکي ســيٽيء جهــڙو آواز ڪــڍي رهيــو هــو، جيڪــو مــان ٻــڌي رهيــو هيــس. جڏهــن تــه ســندس ســاهه کڻــڻ ۾ ڪا بــه روڪ محســوس نٿــي رهــي هئــي. ٻــارڙي مــون ڏانهــن ڏٺــو، ۽ ڏســي، ڍيــري ٿــي، پيء جــي هنــج ۾ ســمهي پيــو. هــو مشــڪل ســان ئــي ڪــو چــري

پــري ٿــي ســگهيو.جڏهن ڪمپيوٽر تي، ســندس ميڊيڪل هســٽريء تي نظــر وڌم تــه ان ۾ ٿيــل هــڪ تــازي واڌاري لــوڏي ڇڏيــم. چــار مهينــا اڳ کيــس اســپتال ۾ ان ســبب داخــل ڪيــو ويــو هــو جــو ”دم ســبب ســندس ســاهه منجهــڻ لڳــو هــو“، جيــڪا هــڪ ســنگين ۽ ورلــي موتمــار گهــڙي ثابــت ٿئــي ٿــي، پــر خوشقســمتيء ســان ٻــارڙو ان تڪليــف مــان جلــد نؤبنــو ٿــي

ــو هــو. ويمــون ســندس ڦڦــڙن جــي هــڪ ڀيــرو وري تپــاس ڪئــي. ــا ــه ٿــي رهي جيتوڻيــڪ اهــي ايتــرا گهڻــا روڳــي محســوس نهيــا، پــر تنهــن هونــدي بــه نــرس کــي ســڏيم: ”اچ تــه هــن جــي آڪســيجن تپاســيون. ٿــي ســگهي ٿــو تــه کيــس آڪســيجن ــوي ۽ ان ســان گــڏ البيوٽيــرال )albuterol( ســاهه کڻــڻ ڏيڻــي پ

ــس.“ ــه ڪيون ــو عــاج ب جمــون ڪا بــه اهــڙي ڳالهــه ڪــرڻ نــه پئــي چاهــي جيــڪا خطرنــاڪ ٿــي پئــي ســگهي. ســندس دم جــي تڪليــف هلڪــي محســوس ٿــي رهــي هئــي، تڏهــن بــه مــان ان جــو ــد ــو، ان امي ــي چاهي ــور عــاج ڪــرڻ ٿ ڀرپســان تــه ڪنهــن ڏکوئينــدڙ ٿيڻــيء کان بچــي ســگهون. پــر مــان ان عجــب ۾ هيــس تــه هــي ايتــرو پيلــو ڇــو آهــي؟ کيــس جيڪــو عــاج ڏنــو ٿــي ويــو اهــو رڳــو دم جــو هــو.ســندس پــيء ڳالهــه وڌائيندي چيــو تــه، ٻــارڙو گذريــل ٻــن ٽــن مهينــن الڪــر پيلــو ۽ موڳــو رهنــدو آيــو آهــي. هــو کائــي بــه نه ٿــو ــــ رڳــو کيــر پــي رهيــو آهــي. ســندس بانبــڙا پائــڻ يــا گهمــڻ ڦــرڻ

تــي دل ئــي نــه ٿــي چــوي.ڇــا کيــس ڪــو اهــڙو روڳ ٿيــو آهــي جــو پوڻائــيء جــي هــو رت ســبب جنهــن

مريــض جــي چــارٽ جــو ڌيــان ســان اڀيــاس ڪيــم: ”14 مهينــن جــو ٻــارڙو ليــس زڪام ۾ مبتــا آهــي، کائــي پيئــي نٿــو.“ ســندس پــيء ڪڪائــون رنگــو، 40 جــي ڏهاڪــي ۾، ٻــارڙو ســندس هنــج ۾ ۽ بيچيــن هــو، ســندس چمــڙي هلڪــي ڦــڪاڻ مائــل ســفيد هئــي، جنهــن ســبب منهنجــو پهريــون

انــدازو هــو تــه کيــس ’ڪامــڻ‘ آهــي.پاڻکــي متعــارف ڪرائــڻ کانپــوء ســندس پــيء کان

آهــي؟“ بيمــاري ڪا کــي ٻــار تنهنجــي ”ڇــا پڇيــم: ڏنــو: جــواب ۾ لهجــي فلپينــي آهســتي هــن

آهــي.“ ’دم‘ کــي پــٽ ”منهنجــي ــو ــي نٿ ــڻ ٿ ــر دم ســبب ڪام پ

ســگهي. ٻــار جــا چــپ پيــا هيــا ۽ ڪنهــن بــه هنــڌ مٿــن گابــي چــٽ نظــر نــه ٿــي آئــي. ســندس آڱريــن جــا ننهــن پــڻ ايتــرا پيــا هيــا جو اهــي چــاڪ جهــڙا ڏســڻ ۾ ٿــي آيــا. جڏهــن تــه، ســندس چمــڙي، رنگــي، چمــڙيء جــي پــيء هلڪــي پيلــي ڪڪــي هجــڻ

چمــڙيء ســندس هــا. گهرجــي چــٽ گابــي ۽ ڳاڙهــا ســڀ جــا

ــه، رت جــي ــارڙو شــايد ت ــا. ٻ ــٽ هي چســنگين پوڻائــيء/ رتوڻائــيء جــو شــڪار

هــو، جنهــن جــو اهــو مقصــد ٿيــو تــه، ســندس

صحــت جــي ٻــارن ۽ کيــر ڳائــو

آهــي غــذا ضــروري کيــر “ڳائــو هجــو.” گابــا توهــان بشــرطيڪ

)Milk Allergy( کر کان ايلرجيسنڌيڪار: ڊاڪٽر علي مرتضى ڌاريجو


شــڪار آهــي ۽ ان ســبب ســندس دمــاغ متاثــر ٿيــو آهــي؟ ليوڪيميــا Leukemia( = رت جــي ڪينســر( ســبب ائيــن ٿــي ســگهي ٿــو تــه ان جــا ٻيــا بــه ڪارڻ ٿــي ســگهن ٿــا. ٻــارڙي جــي ليوڪيميــا يــا ڪنهــن ٻئي قســم جي بيماريء هجــڻ جهڙوڪ: وڌيــل تري/هيانچــي، ســجيل لمــف نــوڊن يــا چمــڙيء ۾ ٿينــدڙ رت هيــر. اهــا ڳالهــه بــه ڏٺــم تــه، رت جــي پوڻائي ايتري ســنگين نــه هئــي جــو ان ســبب ٻــار جــي آڪســيجن جــون ضرورتــون پوريــون ٿــي نــه ٿيــون ســگهن. جيتوڻيــڪ ســندس دل ۽ ڦڦــڙ ســخت ڪــم ڪــري رهيــا هيــا، تنهــن هونــدي بــه ٻــارڙو ڪنهــن

خطــري ۾ نظــر نــه ٿــي محســوس ٿيــو.کيــس تڏهــن آهــي صحيــح هــو تــه ڏٺــم جڏهــن ــزو( ــدڙ ج ــن hemoglobin( = رت جــو آڪســيجن نين هيموگلوبجــي مقــدار تپاســرائڻ الء موڪليــم. ان تپــاس مــان خبــر پئجــي ســگهندي تــه منجهــس رتوڻائــي ڪيتــري شــديد آهــي. عــام طــور تــي، 14 مهينــن جــي ٻــار جــي هيموگلوبــن 10 کان 13 هجــي ٿــي. ڪجهــه وقــت کانپــوء لئباريٽــري جــي ڪارڪ ســڏيندي ٻڌايــو تــه، هيموگلوبــن جــي صورتحــال ســنگين يعني 2.2 آهــي. هيموگلوبــن جــي جوڙجڪ/بنــاوت ڪهڙي آهي تنهن جــو نقــش، شيشــي جــي 80 ملــي ميٽــر هــم چورس ســائيڊ تي

ــدو آهــي. چٽيــو وينمــان پنهنجــي زندگــيء ۾ هيموگلوبــن جــو گهــٽ ۾ گهــٽ مقــدار 3.6 اهــو بــه ٽــن ســالن جــي هــڪ اهــڙيء ڇوڪــريء ۾ ڏٺــو هــو، جنهــن کــي نمونيــا هئــي، جنهــن جــو منهنجــي موجودگــيء ۾ ســاهه کڻــڻ بنــد ٿــي ويــو هــو. ڦڦــڙن ان جــي جســم ســندس )روڳ/پڪريــز( انفيڪشــن جــي صاحيــت کــي مــات ڏئــي ڇــڏي هئــي، جنهــن ســبب رت جــي پوڻائــيء ڪــري آڪســيجن جــي رســد متاثــر ٿــي رهــي هئــي. خوشقســمتيء ســان اســان ســندس عاج ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿيا

هياســين ۽ هــوء بچــي ويئــي هئــي.ٻــارڙي جــي پــيء کــي ســمجهايم تــه ســندس پــٽ ــه کــي اســپتال ۾ داخــل ڪرائــڻ ضــروري آهــي. کيــس اهــو بســمجهايم تــه شــديد رت جــي پوڻائــيء ســبب منجهــس ايتــرو

ســت نــه رهيــو آهــي تــه هــو ڳالهائــي يــا گهمــي ســگهي.ــه ــي ت ــورٽ ڏســڻ ســان دلجــاء ٿ ــي رپ لئباريٽــري جــي تفصيل )platelets( ۽ ريــزا )ٻــارڙي جــي رت جــا ســفيد گھــرڙا )ســيلعــام رواجــي آهــن. کيــس ليوڪيميــا ناهــي. رپــورٽ ۾ اهــو بــه ڄاڻيــل هــو تــه، ســندس رت جــا ڳاڙهــا ســيل ننــڍڙا، بــي رنــگا ۽ ڪيتــرا بيــڊوال آهــن. رت جــي ڳاڙهــن ســيلن ۾ ان قســم جــا مســئا موروثــي بيماريــن کانســواء عــام طــور تــي کاڌي ۾ فــوالد )iron( جــي کــوٽ ســبب پيــدا ٿيــن ٿــا. ڳاڙهــا ــن جــي ــا ۽ هيموگلوب ــن ٿ ــل ٿي ــن ســان ڏٽي ســيل، هيموگلوب

هــر ماليڪيــول کــي آڪســيجن جهٽــڻ الء فــوالدي ائٽمــن جــي گهــرج ٿئــي ٿــي. فــوالد جــي اڻهونــد ســبب ڳاڙها ســيل پنهنجو

ڪــم ڪــري نــه ٿــا ســگهن.آهســتي آهســتي ســٽ ســلجهندو ويــو. جڏهــن ســندس ــه هــو ڪيتــرن مهينــن کانوٺــي رڳــو ڳائــو کيــر پــيء ٻڌايــو تپيئنــدو رهيــو آهــي. ڳائــي کيــر جــي پروٽيــن، آنــڊي جــي اســتر ۾ ســوزش ڪــري وجهــي ٿــي پــر هلڪــي درجــي جــي. جيتوڻيــڪ اهــڙي ســوزش نــه تــه ســور پيــدا ڪــري ۽ نــه ــر ــر رتهي ــي مات ــي، البــت هلڪــي، نال ــي ٿ ــي الٽيــون ڪرائ ئ)bleeding( ضــرور ڪرائــي ٿــي. جيڪڏهــن اهــڙي رتهيــر ڊگهــي عرصــي تائيــن ٿينــدڙ هجــي ۽ ٻــار ســاڳئي وقــت اهــڙا کاڌا نــه کائــي جنهــن ۾ فــوالد هجــي تــه الزمــا رتوڻائــي ٿــي پــوي ٿــي. ان حوالــي ســان، ٽــن ســالن کان ننــڍيء عمــر جــا ٻار خــاص طور تــي اهــڙيء صورتحــال جــو شــڪار ٿيــن ٿــا. ڇــاڪاڻ تــه، ســندن آنــڊي جــو بچــاء ڏينــدڙ اســتر اڃــا تائيــن مڪمــل طــور تــي تيــار ٿــي نــه ســگهندو آهــي. اهــو ئــي ســبب آهــي جــو ڊاڪٽــر والديــن کــي صــاح ڏينــدا آهــن تــه جيســتائين ٻــارڙو هــڪ ســال جــي عمــر جــو نــه ٿــو ٿئــي تيســتائين کيــس ڳائــو کيــر نــه پيارجــي ۽ هــڪ ســال جــي عمــر جــي ٻــار کي تپاســرائڻ جــو مشــورو ڏيندا آهــن تــه جيئــن اهــا پــڪ ڪــري ســگهجي تــه هو مختلف قســمن جــا کاڌا کائــي رهيــو آهــي ۽ نــه ڪــي رڳــو کيــر پــي رهيــو آهــي. ڪــن ســببن ڪــري هــن ٻــارڙي جــا والديــن ان ڳالهــه کان ناواقــف رهيــا آهــن. ان جــو شــايد تــه هــڪ ٻيــو ســبب هــيء بــه هــو تــه، ســنگين دم ڪشــيء ســبب والديــن ۽ ڊاڪٽــر رڳــو ان مــرض تائيــن محــدود رهيــا. خوشقســمتيء ســان جڏهــن کيــس رت ڏنــي وئــي تــه هــن، ان جــو ســٺو ۽ تڪــڙو اثــر ڏيکاريــو، جنهــن ســبب هــو ٻئــي ڏينهــن تــي وڌيــڪ چســت ۽ ڦــڙت هــو. جڏهــن هــو گهــر وڃــڻ وارو هــو تــه ســندس والديــن کــي کاڌن بابــت اهــا ڳالهــه ذهــن نشــين ڪرائــي وئــي ۽ چيــو ويــو ته کيس فــوالد جــو واڌو مقــدار ڏنــو وڃــي تــه جيئــن ٻــن ٽــن مهينــن اندر ســندس جســم ۾ فــوالد جــو ڀنــڊار گــڏ ٿــي ســگهي ۽ اڳتــي بــه

هــو وٽامنــون ۽ فــوالد واپرائينــدو رهــي.جڏهــن، ڪيتــرا ئــي بانبــڙا پائينــدڙ ٻــار کيــر پيئــڻ پســند نــه ڪنــدا آهــن تــه ســندن والديــن پريشــان ٿــي پونــدا آهــن. اهڙيــن حالتــن ۾ صــاح ڏينــدو آهيــان تــه ٻــارڙن کــي کيــر بجــاء ڪيلشــم مهيــا ڪــرڻ الء ســويا کيــر يــا ــا. کيــن اهــڙن ــدار ڏئــي ســگهجن ٿ ــا واڌو مق ڪيلشــم جبابــت، جيڪــي رت جــي پوڻائــيء جــو رڳــو ان ٻــارڙن ســبب شــڪار ٿينــدا آهــن جــو ســواء کيــر جــي ٻيــو ڪجهــه کيــر ”ڳائــو تــه: آهيــان چونــدو آهــن، واپرائينــدا نــه بــه

ضــروري غــذا آهــي بشــرطيڪ توهــان گابــا هجــو.“

کري کان ايلرجي


دل جــي ڌڙڪــڻ ســان صــاف ۽ آڪســيجن ڀريــل رت دل جــي کاٻــي ڪنوتــي مــان نڪــري شــاهه شــريان )Aorta( ۾ پمــپ ٿينــدو آهــي تــه، جيئــن ســڄي جســم ۾ دور ڪري ســگهي. شــاهه شــريان ۾ داٻ ســان رت اچــڻ جــي ڪــري ان جــو ڪجهــه حصــو ڦهلجــي وڃــي ٿــو. دل جــي ڌڙڪــن جــي وچ ۾ وقفــو ٿينــدو آهــي، ــت سســي ــي دوران شــاهه شــريان جــي ڀ ــيء وقف انهاصلــي حالــت ۾ اچــي وڃــي ٿــي، جنهــن جــي ڪــري دل ڏانهــن اينــدڙ رت انهــيء شــريان ۾ اڳتــي ڌڪجــي ــو. شــريانن جــي لچــڪ واري خاصيــت جــي وڃــي ٿڪــري، واري واري ســان ســوس ۽ ڦهــاء جــي هــڪ لهــر پيــدا ٿئــي ٿــي، جيــڪا جســم جــي شــريانن جــي ســڄي نظــام ۾ ڊوڙي ٿــي. انهــيء لهــر کــي ڪنهــن به شــريان تــي محســوس ڪــري ســگجي ٿــو، پــر شــرط اهــو آهــي تــه، شــريان کل جــي ويجهــو ۽ ڪنهــن هــڏي تــي هجــي، جيئــن ويڻــيء ۽ لونــدڙي وغيــره، انهــيء لهــر جــي هــر هــر اچــڻ ۽ محســوس ڪــرڻ جــو نالــو

نبــض آهــي. جيئــن تــه، نبــض جــو درومــدار دل جــي سســڻ ۽ ڦنــڊڻ تــي هونــدو آهــي، تنهــن ڪــري اســان کــي دل جــي ڌڙڪــڻ جــي رفتــار سرشــتي ۾ رت جــي داٻ

)Blood Pressure( بابــت بــه معلومــات ملــي ٿــي. عــام طــرح نبــض ويڻــيء تــي ڏٺــي وينــدي آهــي، ويڻيء تي شــريان گوشــت ۾ لڪل ناهي هوندي، پر کل جــي هيٺــان هونــدي آهــي، اتــي ان کــي ڦڙڪنــدي محســوس ڪــرڻ آســان هونــدو آهــي، توهــان پنهنجــي نبــض کــي ڏٺــو هونــدو يــا ڊاڪٽــر کــي ڏيــکارڻ وقــت ڏٺــو هونــدو تــه، گهڻــو ڪــري ڊاڪٽر ويڻــيء تي نبض ڏســندوآهي، جڏهــن بــه ڊاڪٽــر نبــض ڏســندو آهــي تــه، ويڻــيء ۾ نبــض ڳولــي ٽــن آڱريــن ســان ڏســندو آهــي.ويڻــيء کانســواء پيــر جــي پٺــي، لونــدڙي ۽ ڳچــيء ــه نبــض ڏســي ۽ محســوس جــي ٻنهــي پاســن کان بڪــري ســگهجي ٿــي. نبــض جــو دارومــدار جســم جي رت جــي ضــرورت تــي آهــي. آرام واري حالــت ۾ ان جــي رفتــار گهڻــو ڪــري 72 کان 80 ڌڙڪا فــي منــٽ هونــدي آهــي پــر ڊوڙڻ جــي صــورت ۾، ڏاڪــڻ تــي چڙهــڻ يــا ورزش ڪــرڻ ســان ان جــي رفتــار وڌي وڃــي ٿــي. بيمــاريء جــي حالــت ۾ بــه نبــض تيــز ٿــي وينــدي آهــي. دل جــي بيماريــن ۾ نبــض يڪســان

ناهــي رهنــدي پــر بــي ترتيــب ٿــي وينــدي آهــي. ٻــارن ۾ بــه نبــض جــي رفتــار وڏن جــي ڀيــٽ ۾

وڌيــڪ ٿينــدي آهــي.

ڇا آهي؟

بنيادي طبي ڄاڻ


زهريال روڊ ۽ رستاــا. هــڪ تحقيــق ــي دونهــن ۾ ڪئنســري مــادا ٿيــن ٿ روڊن ڀرســان دکنــدڙ ڪچــري ج

ڪاربان ڊاء سلفائڊڪاربونائل سلفائڊ

پروپنيڪلوروميٿني

1ـ3 بيوٽاڊائنيايٿانول

ايسيٽونائٽرائلايڪرولينئ

ايسيٽوناين ـ هيڪسان

ٽيٽراهائڊروفريانبئنزين

اين ـ هيپٽانٽاليوئن

اين ـ آڪٽانايٿائل بئنزين

اسٽائرناين ـ نونان

ڊي ـ ليمونيني

چڪــر، دل ڪچــي ٿيــڻ، الٽــي، بڪيــن خرابيــون، جنمــي خرابيــون، جــون اکيــن، نــڪ، ڳلــي ۽ چمــڙيء جي پوســر

موجــود ۾ دونهــن ڪيميائــي 19 ڪل ــڃاڻپ ــي س ــادن ج مآهــي. چڪــي ٿــي

صحت تي اثر.

متاثر ٿيندڙ عضوا اکيون

جريو

ساهي رسشتورت

بڪيون

جنمي رسشتو

مرڪزي تنتي رسشتو

چمڙي بـئنـزين

1ـ3 بيوٽاڊائني

ڊي ـ ليمونيني

ايڪرولينئ

ڪلوروميٿني

شــهرن ۾ ڪچيــن آباديــن يــا وڏن روڊن )هــاء ويــز( ڀرســان ڪچــري جــي ڍيــرن ۾ سهســين قســمن جــون بيــڪار شــيون ٿيــن ٿيــون جنهنکــي ســاڙي ختــم ڪــرڻ الء بــاھ ڏنــي وڃــي ٿــي

جيــڪا ڪيتــرن ڏينهــن تائيــن ٻرنــدي، دکنــدي ۽ دونهــون پيــدا ڪــري ٿــي. اهــڙو دونهــون

هــوا جــي رخــن تــي انســاني آباديــن تائيــن پهچــي وڃــي ٿــو.

اهــڙي دونهــن ۾، وڏي مقــدار ۾ 19 خطرنــاڪ قســمن جــا زهريــال مــادا ڏٺــا ويــا آهــن،

جــن مــان ڪيتــرا ڪئنســري )ڪئنســر پيــدا ڪنــدڙ( آهــن جھــڙوڪ: 1ـ3 بيوٽاڊائيــن، بئنزين

ــي ــري ک ــه ڪچ ــي ت ــي گھرج ــردن ک ــن ۽ ف ــت تنظيم ــول دوس ــره. ماح ــن وغي ۽ ڪلوروميٿي

نــاس ڪــرڻ الء ســاڙڻ واري طريقــي خــالف مهــم هالئيــن. ڇــو تــه، ان ســان تــازي ۽ صــاف هــوا

زهريلــي ٿــي ســاه کڻــڻ الئــق نــه ٿــي رهــي جڏهــن تــه هــر فــرد کــي تــازيء ۽ صــاف هــوا ۾ ســاه

ــي. ــق آه ــادي ح ــو بني ــڻ ان ج کڻ

. )ug/m3( هوا ۾ مقدار: مائيڪروگرام يف معڪب ميٽر

هوا ۾ ۾ اجازت يا برداشت جوڳو مقدار

اعجــاز اســد پليجــو

Mah

tab

Aija

z Pa

lijo

)Hea

lth &

Env

iron

men

t(ل

حوما

۽ ت

صح

Tandrusti mag 2015 jan

Documents

Transcript of Tandrusti mag 2015 jan