1

Talentontwikkeling

Leven en werken met

Hoogbegaafde, Hoog getalenteerde en Meervoudig (hoog)begaafde jongeren

Overzichtsartikel bij thema ouderavond Scala,

16 oktober 2019, 19:30 uur

Wat als je puber bijzondere talenten of intelligenties bezit? Hoe ga je

daarmee om als jongere, ouders en als school?

Hoe herken je bijzonder talent en hoogbegaafdheid? Wat zijn de (vroege)

kenmerken? Welke bekende modellen zijn er om het fenomeen

hoogbegaafdheid en bijzonder talent te omvatten?

Wat weten we inmiddels over de hersenen, hun bijzondere structuur en de

hersenwerking (functionaliteit) van hoogbegaafden?

Wat is er nodig voor de getalenteerde, begaafde jongeren om tot een

optimale (talent)ontwikkeling te komen?

Wat zijn de uitdagingen en mogelijke valkuilen hierbij? Hoe kan je die

uitdagingen aangaan?

Hoe voorkom je dat een getalenteerde en of hoogbegaafde jongere

ongemotiveerd, depressief en of burn-out raakt? Wat zijn de signalen?

Hoe het beste te communiceren met hoog getalenteerde en hoogbegaafde

kinderen?

Wat levert multi-begaafdheid en hoogbegaafdheid ons op? Kijkend naar

het individu, het gezin, de school, de maatschappij? Wat kost het ons en

dan niet enkel financieel?

Hoe zorg je ervoor dat (hoog)begaafde kinderen de juiste stimulansen en

begeleiding krijgen binnen en buiten school? Talent en intelligentie zijn onvoldoende om maatschappelijk succesvol te worden. Wat is er meer

nodig om het te kunnen redden als hoogbegaafde puber (motivatie,

discipline, creativiteit)?

2

Hoe leer je een getalenteerde, hoog intelligente jongere om te gaan met hoog-sensitiviteit en of hoog-gevoeligheid. Waarom gaat hoogbegaafdheid

vaak samen met een HSP persoonlijkheid?

Wat zijn de aangeboden systemen binnen het Scala College voor hoog

intelligente en getalenteerde leerlingen? 1. High-Schools (talent klassen) tot en met het tweede leerjaar, 2. Personalised Learning (zelfstandiger

werken met o.a. project onderwijs) nu enkel nog voor VWO leerlingen

beschikbaar.

Wat zou nog aan deze methoden / systemen toegevoegd kunnen worden? Zoals bijvoorbeeld het Integral Transformative Learning System, of het à

la Carte Learning System.

Een interactieve lezing en workshop door: Dr Raphaelle Schupp, lid Scala

OR.

Contactgegevens:

E-mail: rschupp@planetbox.nl

Mobiele telefoon: 06 16 218 778.

3

Hoogbegaafdheid, Bijzonder

Getalenteerd & HSP

Een overzichtsartikel

Opgedragen aan mijn lieve en bijzondere dochters

Lotte & Tosca

en mijn lieve en zorgzame man Peter

Een stukje geschiedenis

De wetenschappelijke geschiedenis omtrent onderzoek naar hoogbegaafdheid

is nog betrekkelijk jong.

De term ‘hoogbegaafd’ (gifted) werd voor het eerst gebruikt in de

negentiende eeuw door Francis Galton. Hij beschreef daarmee exceptioneel

getalenteerde volwassenen. De eerste onderzoeker die hoogbegaafdheid

koppelde aan een hoog IQ was Lewis Terman, aan het begin van de

twintigste eeuw.

We zijn bijna een eeuw verder, vele onderzoekers hebben gepubliceerd over

hoogbegaafdheid en onderzoek gedaan naar wat hoogbegaafdheid behelst.

De koppeling aan excellente cognitieve capaciteiten (hoge intelligentie) is

sinds Lewis Terman niet meer losgelaten, maar er zijn inmiddels vele

voorstellen gedaan om de definitie van hoogbegaafdheid te verbreden en te

verdiepen.

Definities voor Hoogebegaafdheid

De meest recente definitie

1. Een hoogbegaafd persoon denkt en redeneert hoog-intelligent, is

autonoom en hoogsensitief waarnemend. Hij is gedreven, nieuwsgierig en

is scheppingsgericht. Daarnaast is hij snel, creatief, intens en complex.

(2007).

Eerdere definitie

2. Van hoogbegaafdheid is pas echt sprake wanneer er naast een hoge

intelligentie ook kenmerken van hoge creativiteit en hoge motivatie zijn

vastgesteld. De juiste term voor een persoon met enkel een hoge

intelligentie is “hoog intelligent”. (1992).

4

Modellen voor Hoogebegaafdheid

Hoogbegaafdheid heeft dusver niet één sluitende definitie die het fenomeen

volledig omvat en verklaard.

Er zijn wel verschillende modellen door wetenschappers voortgebracht om

hoogbegaafdheid vast te kunnen stellen en het fenomeen hoogbegaafdheid in

een model samen te vatten.

Hoogbegaafdheid is te herkennen aan meerdere kenmerken en daarbij zijn er

verschillende profielen en vormen van hoogbegaafdheid te onderscheiden.

Volgens het triadisch interpedentiemodel bestaat hoogbegaafdheid uit drie componenten: intelligentie, motivatie en creativiteit. Vaak wordt een

(zeer) hoge intelligentie ten onrechte als hoogbegaafdheid gezien. Hierover later meer. De juiste term voor een persoon met enkel een hoge

intelligentie is “hoog intelligent” persoon.

5

Latere HB modellen

Het model van Heller

Een recenter model dat stamt uit 1992 is het multifactorenmodel van Heller. Heller gaat door waar de hoogleraar Mönks met zijn triadisch

interpedentiemodel was geëindigd. Hij voegt de theorie van meervoudige intelligentie van Howard Gardner (1983) en het model van Mönks bij elkaar

en daaruit ontstaat een complex en veelomvattend model. Dit model is duidelijk een stuk ingewikkelder dan het eerdere model van Mönks.

model van Heller voor hoogbegaafdheid

Het Delphi model

Naast deze twee populaire modellen is er sinds 2007 een nieuw en

vooruitstrevend model genaamd het Delphi model. Een hoogbegaafd persoon moet volgens dit model aan de volgende eisen voldoen. Hij denkt

hoogintelligent, is autonoom en hoogsensitief waarnemend. Hij is gedreven, nieuwsgierig en is scheppingsgericht. En daarnaast snel,

creatief, intens en complex. Van het model is ook een afbeelding

beschikbaar die het geheel moet verduidelijken.

6

Delphi model voor hoogbegaafdheid

Het Delphi model is in 2007 door twintig experts (gespecialiseerd in het

onderwerp hoogbegaafdheid) ontwikkeld. Dit model wordt gebruikt om

vast te stellen wanneer iemand hoogbegaafd is.

Men vond namelijk dat de eerdere methoden teveel leunen op enkel een

hoog IQ, terwijl de ontwikkelaars van het Delphi model vinden dat

hoogbegaafdheid veel meer is dan enkel een hoog IQ.

Zij vermijden met hun model daarmee het te vaak benadrukte

cognicentrisme in onze opvoedcultuur, waar alles draait om de basale en

complexe cognitieve (intellectuele) vaardigheden, ofwel uitsluitend

convergent denken (logisch en rationeel) ten opzichte van divergent

denken (associatief en intuïtief).

Evaluatie HB Modellen

De HB (wetenschappelijke) modellen en theorieën verschillen in hun focus

op bepaalde kenmerken van hoogbegaafdheid, maar ze vertonen ook allerlei overeenkomsten en hebben raakvlakken. In ieder geval gaan ze

allemaal uit van een hoog IQ (130 gemiddeld of hoger) en een sterk potentieel van een hoogbegaafd persoon. Ook is er tussen diverse

theorieën overeenstemming over het feit dat alleen een hoog IQ geen garantie is voor uitmuntende prestaties of succes. Ook omgevingsfactoren

7

(zoals het gezin, de school, de sociale omgeving) en persoonlijkheidskenmerken zijn van groot belang of dit potentieel optimaal

zal worden benut.

Intelligentie en Intelligentie tests

afnemen bij HB leerlingen

Hoogbegaafdheid wordt allereerst gemeten aan de hand van de intelligentie. Een intelligentietest, oftewel een IQ (= intelligentie quotient)

test, kan vaststellen hoe intelligent (slim) je bent. Bij een IQ score van 130 of hoger wordt er over het algemeen gesproken van een hoge

intelligentie. Een persoon is dan vooral hoog intelligent en daarmee nog

niet hoogbegaafd!

Echter, hierbij moet worden opgemerkt dat bij bijna alle voorradige IQ testen slechts de performale en verbale intelligenties worden gemeten

(rekenen, ruimtelijk inzicht en taal (taalverwerking en begrip) en de verhoudingen daartussen. Er kan dan sprake zijn van een harmonisch of

disharmonisch profiel als bijvoorbeeld de verbale score veel hoger is dan

de performale score. Er moet dan minsten 10 punten verschil zijn.

Andere vormen van intelligentie worden meestal buiten beschouwing

gelaten bij reguliere IQ testen, zoals bijvoorbeeld de WISC-III, een veel

toegepaste test.

Er kunnen ook serieuze problemen ontstaan rondom het betrouwbaar testen van hoogbegaafde leerlingen. Sommige HB kinderen lijden aan

faalangst en presteren structureel onder hun niveau, ook op school. Zij zijn zodanig intelligent dat ze willen voldoen aan de verwachtingen van de

onderzoeker en daardoor sociaal wenselijk gedrag vertonen en ook dusdanig de testvragen zullen beantwoorden. Ze willen ook graag weten

wat de bedoeling is van de test en waarom ze getest gaan worden?

Onderzoekers moeten daarom het HB kind op z’n gemak stellen, ruim de

tijd geven om te antwoorden en ook naar de redeneerwijze erachter vragen. Het kan zijn dat een HB kind heel traag antwoordt, omdat het op

een vraag meerdere correcte oplossingen bedenkt en niet weet welke oplossing gewenst is. Veel HB kinderen zijn perfectionistisch. Hierdoor

willen ze pas een antwoord geven wanneer zij honderd procent zeker zijn

van hun zaak, of wanneer deze veelvuldig gecontroleerd is.

In de reguliere IQ testen draait het juist ook om de snelheid van iemands

denkvermogen en kan traag antwoorden de eindscore drastisch omlaag

brengen.

Het is daarom echt noodzakelijk om HB kinderen, of kinderen waarbij het vermoeden van HB aanwezig is te laten testen door een gespecialiseerde

8

onderzoeker die verstand heeft van hoogbegaafdheid en ervaring heeft

met het testen van hoogbegaafden.

Het meervoudige intelligentiemodel

Prof. Dr. Howard Gardner [Professor in Educatie en Co-directeur van

Project Zero, Havard Graduate School of Education en Adjunct Professor Neurologie, Boston University, School of Medicine], introduceerde met

zijn beroemde boek Frames of Mind (1983) negen verschillende soorten

intelligenties:

1. cognitieve intelligentie (o.a. logische mathematische intelligentie,

ruimtelijke intelligentie, talige / verbale intelligentie),

2. emotionele (of intra-persoonlijke) intelligentie,

3. sociale (interpersoonlijke) intelligentie,

4. senso-motorische, (sportieve, fysieke) intelligentie

5. creatieve intelligentie,

6. muzikale intelligentie,

7. filosofische intelligentie (wijsheid intelligentie, ofwel existentiële

intelligentie),

8. natuur(wetenschappelijke) intelligentie,

9. lichaamsgerichte-kinesthetische (lichamelijk invoelende) intelligentie.

NB. Bekijk deze YouTube film voor verdere uitleg door Gardner: https://www.youtube.com/watch?time_continue=85&v=8N2pnYne0ZA

Het begrip ‘intelligentie’ mag door de introductie van Gardner’s

meervoudige intelligentietheorie inmiddels zeker breder worden bekeken. Het kan zijn dat een leerling niet zozeer ‘hoog-intelligent’ is, maar wel

uitblinkt in de andere vormen van de hierboven beschreven intelligenties

en daarom juist wel hoogbegaafd is.

De niet cognitieve intelligenties komen helaas op de meeste Nederlandse scholen maar mondjesmaat aan bod. Het gros van de Nederlandse

(middelbare)scholen is ‘cognicentristisch’ georiënteerd. Dit kan voor sommige HB leerlingen een belemmering en demotiverende factor

vormen.

Wat blijkt is dat de twaalf middelbare scholen voor hoogbegaafde

leerlingen in ons land zich vooral concentreren rondom de hoog-intelligente, succesvolle leerlingen. Daarmee missen we als maatschappij

bijvoorbeeld een hoop creatief talent en ook technisch creatief talent, welk op jonge leeftijd al goed ontwikkeld en gestimuleerd kan worden met de

9

juiste aanpak en andersoortige vormen van onderwijs. Daarover later

meer.

Overige Factoren bij HB

Motivatie

Motivatie is een lastiger component om te herkennen en ook niet uniek voor HB-ers. Ook veel niet hoogbegaafde mensen kunnen sterk

gemotiveerd zijn, je hoeft hier niet persé hoogbegaafd voor te zijn. Bovendien laat een hoogbegaafd persoon niet snel zien of hij gemotiveerd

is. Een hoogbegaafd persoon is namelijk alleen gemotiveerd als hij

voldoende wordt uitgedaagd.

Wanneer je in een (leer)omgeving zit, waarin geen of te weinig uitdaging

of passie is, zul je geen motiverend gedrag vertonen als HB-er.

Daarentegen zal een hoogbegaafd persoon bij de juiste uitdaging en

stimulans zich volledig toeleggen op de uitdaging en zeer gemotiveerd zijn om zijn of haar taak tot een goed einde te brengen. Welke soort uitdaging

dat moet zijn bespreken we later.

Creativiteit

Creativiteit is ook een component die lastig te herkennen is bij een hoogbegaafd persoon. Met creativiteit wordt in deze context bedoeld hoe

je omgaat met het oplossen van (complexe) vraagstukken en problemen, dus niet het maken van een mooi handwerk, of het creatief beschilderen

van een bloempot.

Hoogbegaafde personen zijn vaak erg creatief in het bedenken van allerlei

mogelijke oplossingen voor een ‘probleem’.

Hoogbegaafde personen zijn ook bijzonder creatief in het oplossen

bijvoorbeeld sommen en vinden daarbij andere manieren om de reken

vraagstukken op te lossen dan normaal begaafde personen.

Hoogbegaafde personen zullen ook altijd kritische vragen stellen en zich afvragen waarom bepaalde vraagstukken op een bepaalde manier

uitgelegd worden op school, of op het werk. Hoogbegaafde leerlingen zijn daarom niet altijd geliefd in de klas bij hun leraren. HB-ers kunnen beslist

lastig, kritisch en veeleisend zijn. Daarover later nog meer.

10

Positieve gedragskenmerken van hoogbegaafde

(jonge) kinderen

Hieronder volgt een lijst van veelvoorkomende gedragskenmerken van

hoogbegaafde (jonge) kinderen:

- Ongewoon grote woordenschat en complexe zinstructuur voor hun

leeftijd.

- Groter begrip voor subtiliteiten van de taal

- Grotere spanningsboog; concentratievermogen en

doorzettingsvermogen

- Hoge mate van sensitiviteit

- Breed geïnteresseerd

- Sterk ontwikkelde nieuwsgierigheid en eindeloos vragen stellen

- Belangstelling voor experimenteren en dingen graag op een andere

manier doen

- Neiging om ideeën en dingen samen te voegen op manieren die ongewoon, niet voor de hand liggend en daarom creatief zijn (=

divergent denken).

- Basisvaardigheden sneller leren met minder oefening.

- Op kleuterleeftijd grotendeels zichzelf leren lezen en schrijven

- Mogelijkheid veel informatie te onthouden; ongewoon geheugen

- Denkbeeldige vriendjes hebben

- Ongewoon gevoel voor humor

- Wens hebben om mensen en dingen te organiseren, in de eerste

plaats door het bedenken van complexe spelletjes. (Webb, 2005).

11

Voor- en nadelen van hoogbegaafdheid

Hoogbegaafd zijn brengt voordelen maar ook nadelen met zich mee.

Vaak voelen hoogbegaafde kinderen al op jonge leeftijd dat ze anders zijn

dan andere kinderen in hun omgeving. Dit kan zorgen voor allerlei

aanpassingsproblemen en het contact met hun leeftijdsgenoten (peers)

bemoeilijken. Dit blijft overigens het hele leven zo, een HB-er is anders en

voelt zich daarom anders dan de rest. HB-ers denken, voelen en gedragen

zich vaak anders in groepen met alle gevolgen van dien, voelen zich

daarom ook vaker eenzaam en daardoor afgesneden van de wereld om

hen heen. Dit kan uiteindelijk leiden tot een existentiële depressie, welke

gaat over de verbodenheid met anderen en de diepere betekenis van het

aardse bestaan.

Soms ontwikkelen HB-ers al op zeer jonge leeftijd, vanwege hun anders

zijn en anders denken, gedragsproblematiek zoals bijvoorbeeld overactief

gedrag, ontembare driftbuien en woedeaanvallen, of heel teruggetrokken

zijn en onbereikbaar zijn (dromerig), of doelbewust onderpresteren om

maar vooral niet buiten de groep te vallen. Dit laatste blijkt vaker voor te

komen bij meiden dan bij jongens.

Ook kan het zijn dat een hoogbegaafd kind zich juist teveel aan zijn of

haar omgeving aanpast, omdat het als geen ander weet wat er van hem /

haar verwacht wordt en het graag bij de groep wilt horen, of volwassenen

om hem heen tevreden wilt stellen. Deze aanpassing en zichzelf

wegcijferen kan uiteindelijk zoveel energie kosten dat een HB kind of HB

jongere de uitputting nabij is.

Daarnaast hebben HB leerlingen vaak een enorm rechtvaardigheidsgevoel

ontwikkeld en zijn altijd op zoek naar oprechtheid, waarheid en

welgemeende betrokkenheid van hun opvoeders en docenten.

Hoogbegaafde leerlingen kunnen zich op school nogal eens vervelen als ze

niet voldoende op de goede manier worden uitgedaagd en daardoor zelfs

ongemotiveerd raken, of heel faalangstig worden en in het uiterste geval

zelfs school verlaten zonder een diploma.

Daarnaast zijn HB leerlingen zeker niet altijd geliefd op school. Ze kunnen

hun docenten vaak enorm uitdagen door overvloedig kritische vragen te

blijven stellen, door hun arrogante houding van ‘ik weet het beter’ en door

een ongemotiveerde houding in de klas te laten zien, omdat ze zich heel

erg vervelen. Ook kunnen ze onaangepast gedrag laten zien’, of heel

12

onrustig gedrag (bijv. overmatige fysieke activiteit, niet stil kunnen

zitten). Daarnaast kunnen HB kinderen vaak uitstekend manipuleren en

zaken naar hun hand zetten, omdat ze volwassenen vele stappen voor zijn

in hun gedachtegang.

Hoogebegaafde leerlingen willen meestal eerst het volledige en complexe

perspectief (plaatje) voorgeschoteld krijgen, een ‘totaaloverzicht’ en ook

weten waarom en waartoe ze bepaalde kennis tot zich moeten nemen,

voordat ze gemotiveerd raken om echt te gaan leren. Dus HB onderwijs

moet niet alleen moeilijker zijn, maar vooral ook complexer zijn qua

inhoud en vraagwijze. Dit houdt in een verrijkingsprogramma dat zich

richt op metacognitie en het aanleren van diverse leerstrategieën en

creatief oplossend vermogen. Hierbij gaat het dus juist niet om meer

feitenkennis en de reproductie daarvan, maar gaat het om inzicht te

verwerven in het eigen (leer)proces. Het eindproduct is daar slechts een

onderdeel van.

HB leerlingen zijn meestal wars van stampwerk en (te) veel herhalingen.

Omdat ze snel van begrip zijn hebben ze vaak niet geleerd hoe ze moeten

leren en hoe ze schoolwerk of werkstukken moeten (af)maken. Wat hen

duur kan komen te staan en kan zorgen voor problemen op school en

thuis. Er was dusver toch geen noodzaak om dat te leren. Ze konden het

al door zich minimaal in te spannen. Daarom zijn HB leerlingen ook vaak

slechte planners. Hun executieve functies zijn daarmee vaker

onderontwikkeld vergeleken bij leeftijdsgenoten en de ontwikkeling van de

executieve functies loopt ook vaak ver achter op de excellente cognitieve

ontwikkeling van de HB leerling.

Dus is er ook enige wrijving nodig om het leerproces interessant te maken

en te houden voor een HB leerling. De opdrachten mogen niet te

makkelijk zijn, liever net iets te moeilijk, zodat de HB-er uitgedaagd wordt

zijn / haar tanden erin te zetten. Wrijving en voldoende uitdaging zijn

beslist nodig om de leerling intrinsiek (van binnenuit) gemotiveerd te

houden.

Daarnaast moet er een veilige en betrokken leeromgeving zijn, waarin de

HB-er juist uitgenodigd wordt om ook fouten te mogen maken en iets

nieuws uit te proberen en te leren.

Daarentegen als HB leerlingen eenmaal intrinsiek gemotiveerd zijn,

kunnen ze zich helemaal begraven in een project en er erg van genieten

door de ‘flow’ (= helemaal opgaan in de ervaringen van het moment) die

ze ervaren tijdens hun leer- / onderzoekswerk.

13

HB leerlingen hebben vaak weinig slaap nodig en zijn heel actief (ook vaak

fysiek hyperactief, omdat hun hersenen ook heel actief zijn). Maar hun

constante activiteit en alertheid kan ook tot serieuze slaapproblematiek

leiden, omdat de prikkelverwerking in hun brein anders verloopt en hun

brein moeilijker tot rust kan komen. Hierover later nog meer.

HB leerlingen kunnen zich eenzaam voelen omdat ze te weinig

gelijkgestemde ‘peers’ om zich heen hebben, of zelfs gepest worden

omdat ze anders zijn en anders denken. Die gevoelens van structurele

eenzaamheid, uitsluiting en afwijzing kunnen leiden tot een klinische

depressie en zelfs gedachten aan zelfmoord.

Daarnaast zullen HB leerlingen met een filosofische inslag zich veel vaker

dan andere leerlingen afvragen wat het nut van het bestaan is en

deelaspecten van het bestaan. Waarom ben ik hier eigenlijk? In wat voor

wereld leef ik? Waarom is er oorlog? Waarom gaan mensen zo met elkaar

om? Waarom is er honger? Waarom gaat de mensheid slecht om met het

milieu en de aarde? HB-ers kunnen slecht tegen onrechtvaardigheid en

misstanden en willen jong als ze zijn graag de wereld verbeteren. Ze

hebben vaak een sterk ontwikkeld ethisch bewustzijn.

Maar dit diepe nadenken over het bestaan kan ook leiden tot een

existentiële depressie of verregaand sarcasme. Het leven en het bestaan

allemaal even zinloos gaan vinden! Als dat het geval is, is er

psychologische ondersteuning en psycho-educatie door HB experts

gewenst.

Voordeel is dat HB-ers vaak op later leeftijd wel op één of andere manier

hun draai in de maatschappij vinden, zelfs ‘bijzondere dingen’ kunnen

gaan doen en daarmee respect, roem en soms rijkdom vergaren. Dat

heeft ook alles te maken met hun vermogen om creatief en snel te

kunnen denken en hun vermogen om overzicht te houden op complexe en

meta-vraagstukken.

(Mis)diagnose van hoogbegaafde

kinderen

De vraag is nu of hoogbegaafde kinderen meer risico lopen op

psychologische problemen en ontwikkelings- en gedragsstoornissen dan

normaal begaafde kinderen? De meningen van onderzoekers zijn daarover

nog steeds verdeeld. Meer wetenschappelijk onderzoek zal moeten

uitwijzen of hoogbegaafde kinderen meer risico lopen op psychische – en

gedragsproblemen dan normaal begaafde kinderen. Maar de voorlopige,

14

voorzichtige conclusie neigt toch naar het idee dat deze groep kinderen

meer risico’s lopen. Mede omdat in de diverse studies kinderen en jong

volwassenen die academisch goed presteren zijn geselecteerd en de

hoogbegaafde kinderen die minder of slecht presteren juist zijn

uitgesloten in de betreffende studies. (Webb 1993, Whitmore, 1980).

Wat inmiddels wel uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat

kinderen met een gemiddelde IQ score boven de 145 meestal vroeg of

laat in de problemen komen vanwege aanpassingsproblemen.

Maar het komt ook vaak genoeg voor dat een HB leerling helemaal niet als

zodanig herkend wordt in het onderwijs en in de naaste sociale omgeving.

Op den duur kunnen juist deze zogenaamde ‘verborgen’ HB leerlingen

grote problemen krijgen op school en in hun directe sociale leefomgeving.

Want deze ‘verborgen’ HB leerlingen komen vanwege de onzichtbaarheid

niet in aanmerking voor een speciaal op HB gericht schoolprogramma en

geavanceerde lesmethode. Aan deze kinderen wordt niet tijdig de hulp

geboden die ze nodig hebben om als HB-er goed te leren functioneren en

er wordt niet grondig genoeg onderzocht waarom deze HB leerlingen zich

misdragen, of anders gedragen dan de andere kinderen van hun leeftijd.

(Ballering & Koch 1984; Webb, 1993).

Hoogbegaafde kinderen krijgen daarom vaker (on)terecht een

psychiatrische diagnose of gedragsstoornis toegekend. Daar zijn twee

belangrijke redenen voor.

Ten eerste, het gebrek aan kennis en expertise over HB onder

professionele hulpverleners in de gezondheidszorg heeft tot gevolg dat de

algemene kenmerken van hoogbegaafdheid ten onrechte worden

aangezien voor één of meer stoornissen. (Hartnett, Nelson & Rinn 2004;

Silverman, 1998).

Ten tweede zijn er stoornissen, zoals existentiële depressie of anorexia

nervosa, die vermoedelijk veel meer voorkomen onder bepaalde groepen

hoogbegaafde kinderen.

Diagnoses van deze stoornissen zijn juist hard nodig om HB kinderen

tijdig de hulp en begeleiding te bieden die ze nodig hebben en ook hun

gezin.

Daarnaast is er ook nog veel meer wetenschappelijk onderzoek nodig,

welk bovenstaande hypotheses bevestigt of ontkracht. (Neihart, 1999,

Piirto, 2004, Webb, 1999, 2001).

15

Sommige hoogbegaafde kinderen hebben een geschiedenis van

veelsoortige of zelfs tegenstrijdige DSM V diagnoses, die erop duiden dat

het probleem psychiatrisch complex is, of niet naadloos in een

diagnostische DSM V categorie past. Deze “foute” diagnoses vertroebelen

het beeld op het kind, stigmatiseren en versterken het beeld bij het kind

(en ouders) ‘er is iets grondig mis met mij (ons kind)’. (Webb, 1993).

Dit alles kan serieuze psychologische - en gezondheidsschade tot gevolg

hebben door bijvoorbeeld onnodige medische behandeling of therapie en

het niet (h)erkennen van het HB kind en daardoor de juiste begeleiding en

specialistisch HB onderwijs niet tijdig aanbieden.

Het HB kind loopt dan uiteindelijk vast in het reguliere onderwijs.

Inmiddels zitten er in Nederland meer dan 1000 hoogbegaafde leerlingen

thuis zonder passend onderwijs, welk een recht is van ieder kind (Rechten

van het Kind) en tevens een recht is dat in de Nederlandse onderwijswet

is verankerd.

Lees navolgende blog voor verdieping:

http://www.gewoonhoogbegaafd.nl/hoogbegaafd-thuiszitten/

De (werking van de) hersenen van

hoogbegaafde mensen

Hersenanatomie en hersen-functioneren bij HB

Aan de hersenanatomie van hoogbegaafde personen zijn niet zoveel

onderscheidende kenmerken op te merken ten opzichte van normaal

begaafde personen.

Meestal zijn de rechter en linkerhersenhelft even groot (symmetrie), en is

de cortex vaker wat meer gewelfd als bij een gemiddeld intelligent

persoon. Ook is er een goede verbinding aangelegd tussen de rechter- en

linker hersenhelft via het corpus callosum (hersenbalk), waardoor beide

hersenhelften goed met elkaar samen kunnen werken en de nodige

informatie snel en efficiënt uitwisselen.

Maar kijken we op een dieper en functioneler niveau in de hersenen dan

kunnen we zien dat er sterk verdichte, zeer actieve neurale netwerken zijn

aangelegd, die vaak in een zeer snel tempo gegevens en informatie met

elkaar kunnen combineren en associëren, door gegevens en informatie

16

van verschillende netwerkgebieden (hersengebieden) met elkaar zinvol en

efficiënt te verbinden (= proces van transfer).

Dit leidt ook tot de veronderstelling dat de hersenen van hoogbegaafde

mensen (nog) plastischer en actiever zijn dan die van ‘normaal’ begaafde

mensen. Daarom leren deze mensen snel, zowel nieuwe feiten, als nieuwe

complexe (cognitieve) vaardigheden.

Hoogsensitief en Hoogbegaafd

Zoals het Delphi HB model al aangeeft zijn hoogbegaafden ook vaker

hoog-gevoelig en hoog-sensitief (een persoonlijkheidskenmerk ontstaan

vanuit een specifieke hersenwerking). Ook dat heeft weer voor- en

nadelen:

Hoog sensitieve personen (HSP) zijn mensen die geboren zijn met de

neiging veel dingen op te merken in hun omgeving, veel aan te voelen ook

mensen te doorzien en diep te reflecteren alvorens te handelen. Daardoor

zijn deze mensen vaak invoelend, slim, intuïtief, creatief, nauwgezet en

gewetensvol. Ze worden ook eerder overweldigd door allerlei externe

prikkels, zoals zintuigelijke prikkels (zien, horen, ruiken en voelen).

Wanneer ze overprikkeling niet kunnen voorkomen lijken HSP-ers snel

moe, overstuur en overgevoelig.

Twintig op de honderd mensen is in meer of mindere mate een HSP.

(Aron, 2002).

Hoogbegaafdheid daarentegen komt niet zo heel vaak voor. Maar 3% van

onze bevolking is echt hoogbegaafd (schatting). Echter 80% van de HB-

ers blijkt een HSP te zijn.

Onlangs werd er aan de universiteiten van Brussel en Leuven onderzoek

naar HSP personen gedaan door middel van hersenscans (fMRI).

Het bewijs dat hoogsensitiviteit daadwerkelijk bestaat vormen de studies

uit 2015, waaruit blijkt dat de hersenen van hoogsensitieve mensen

daadwerkelijk anders functioneren. De Belgische klinisch psycholoog prof.

dr. Elke van Hoof van de Vrije Universiteit Brussel vergeleek fMRI-scans

van ruim vijftienhonderd volwassenen en zag dat de meesten van ons een

filter hebben in het informatieverwerkingssysteem. Informatie die we op

dat moment niet nodig hebben, filteren we weg. Mensen met

hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit kunnen dat niet of veel slechter. Bij

hen komen dus teveel prikkels tegelijk binnen. Ook bij het uitvoeren van

17

een opdracht zijn bij hooggevoelige mensen meer hersengebieden tegelijk

actief. ‘Daardoor vindt er een diepere verwerking plaats’, concludeerde

Van Hoof op basis van haar studie, waarmee ze bedoelde dat

hoogsensitieve mensen lang op een vraagstuk kauwen, het van alle

kanten belichten. Negatief gezegd: dat ze dingen te complex maken, en

wellicht ook teveel piekeren.

Want de thalamus ( gelegen diep in onze hersenen) is de poortwachter

voor alle prikkels in onze hersenen. De thalamus staat in deze

ontvankelijkheid voorop. De poortwachter in het emotionele brein is bij

HSP-ers minder goed in staat prikkels te filteren en laat dus bij mensen

met hoogsensitiviteit veel meer prikkels door, dan bij mensen die deze

eigenschap niet bezitten.

Simpelweg gezegd zien, horen en voelen hoogsensitieve mensen dus

meer dan hun medemens. Maar dit kost hen ook heel wat. Ze betalen

deze winst in snelheid en hoeveelheid prikkels met ‘chronische

neurofysiologische stress’ een soort continu overbelasting van het brein.

Hoogsensitieve personen zijn daarmee ook meer gevoelig voor positieve

en negatieve stimuli. Ze reageren niet alleen sterker op de zintuiglijke

prikkels (gehoor, reuk, smaak, tast, zicht en evenwicht), maar kunnen

ook sneller en sterker reageren op signalen van afwijzing of goedkeuring.

Bij sommige sensitieve mensen lijkt het alsof hun brein continue in de

waakstand staat. Deze groep mensen voelt potentiële dreiging goed aan

en ze zijn op hun hoede om fouten te maken, of daarop aangesproken te

worden. Dit komt door een zeer actief BIS systeem (Behavioral Inhibition

System), wat (te) sterk reageert. Dit is duidelijk anders dan de werking

van de amygdala, welke enkel functioneert vanuit een oeroude potentiële

bedreiging.

In dit kader is het onderzoek naar rejection sensitivity (=

afwijzingsensitiviteit) interessant, wat wellicht een verklaring kan bieden

op de constante alertheid en waakstand bij HSP personen.

Downey en Feldman (1996) stellen in hun onderzoek dat ieder persoon

een fundamentele motivatie heeft om erbij te horen. Om zich

geaccepteerd te voelen, afwijzing te vermijden en de nood om zich

aanvaard te voelen in zijn sociale leefomgeving. Hoewel ieder mens deze

behoefte heeft, zien deze onderzoekers een bepaalde groep mensen die

angstiger is voor afwijzing. Wanneer er een potentiële dreiging is om

afgewezen te worden, zal deze groep mensen eerder geneigd zijn om door

dieper na te gaan denken te proberen te voorkomen dat er toekomstige

18

afwijzing plaatsvindt, of ze proberen zaken uit te stellen, of weg te komen

door uit de situatie te stappen of deze te vermijden.

Wanneer je echter vanuit emotionele terugtrekking vaak zaken uit de weg

gaat, sociale interacties niet aangaat of momenten van mogelijke

afwijzing niet opzoekt, dan verlies je oog voor positieve en neutrale

elementen in sociale situaties. De blik wordt dan gericht op het negatieve

en de omgeving continu gescand op een (mogelijke) dreiging. Uiteindelijk

kom je zo in een negatieve spiraal van stress terecht. In dat geval gaat de

amygdala mee reageren, een deel in de hersenen dat ‘automatisch

reageert’ op dreiging, nog voordat je er bewust over na hebt kunnen

denken.

Niet bij élke HSP’er is er altijd een gevoel van dreiging aanwezig. Met

name de hoogsensitieve mensen die eerder in hun leven pijn, afwijzing of

(mild) trauma hebben ervaren kunnen (te) sterk reageren. Belangrijk is

het in dat geval de oude negatieve herinneringen te ‘overschrijven’ en

jezelf in kleine stapjes naar hetgeen waar je je een beetje kwetsbaar voelt

toe te bewegen.

Veel meer dan gevoeligheid voor prikkels, is hoog-sensitiviteit bij een HB persoon een manier om informatie te verwerken. Hoog-sensitieve HB

personen registreren meer stimuli, zijn zich bewust van wat die informatie betekent voor de sociale context en bereiden zich (lichamelijk en mentaal)

voor op de actie die ze moeten ondernemen. Die andere manier van

verwerken is duidelijk terug te zien in hun hersenscans (fMRI).

Uit de onderzoeksanalyse van Acevedo (2018) en haar collega’s: Elaine

Aron, Sarah Pospos en Dana Jessen blijken bepaalde hersengebieden specifiek bij hoogsensitieve mensen sterker geactiveerd te worden.

Het gaat om hersengebieden die betrokken zijn bij de navolgende

functies: • Reguleren van beloningen (op positieve stimuli) (VTA, SN)

• Hormonale/fysiologische balans en pijncontrole (hypothalamus en periaqueductal gray (PAG))

• Zelf-ander-bewustzijn, empathie (IFG, insula en TPJ)

• Bewustzijn en zelf-reflectie (IFG en TPJ) • Zelf-controle (PFC) (Pre-Frontal Cortex)

De IFG (Inferior Frontal Gyrus), Insula en TPJ (Temporoparietal Junction)

zijn betrokken bij het spiegelneuronennetwerk en zijn daarmee van belang bij inlevingsvermogen. Uit het onderzoek blijken die gebieden bij

hoogsensitieve mensen ook sterker geactiveerd te zijn.

19

De conclusie die deze onderzoekers trekken is dat deze resultaten onderbouwen dat een belangrijk verschil tussen de onderzochte diagnoses

zoals ASS (Autisme Spectrum Stoornis) is, dat hoogsensitieve mensen

consciëntieuzer zijn, diepgaand verwerken en meer empathisch vermogen hebben dan een gemiddeld persoon.

Begeleiding in het onderwijs van

Hoogbegaafde (HSP) Leerlingen

Het goed en adequaat begeleiden van hoogbegaafde kinderen (leerlingen)

vraagt om specialistische kennis, een vernieuwende, verrijkende en

uitdagende aanpak.

Ons huidige lager- en middelbaar onderwijs is in de meeste gevallen nog

steeds teveel uniform ingericht en daardoor onvoldoende ingericht op de

kinderen die niet binnen de gemiddelde bandbreedte vallen. Dit geldt

zowel voor hoogbegaafde leerlingen, als ook voor de zwakker begaafde

leerlingen, of leerlingen met leerproblematiek ten gevolge van ADHD,

ODD, Dyslexie, etc..

In feite is ieder kind uniek en heeft ieder kind in zekere zin recht op

passend (geïndividualiseerd) onderwijs! Dit zorgt er namelijk voor dat

ieder kind zich welkom, veilig en thuis voelt op zijn / haar school. Dus het

motto zou moeten worden: vier vanaf jongs af aan de verschillen bij

kinderen! (in vaardigheden, begaafdheden en talenten).

Inmiddels zijn er in Nederland een klein aantal scholen die hun onderwijs

hebben ingericht op HB-ers en hoog getalenteerde leerlingen, zoals

bijvoorbeeld het Piscasso Lyceum in Zoetermeer: https://www.picasso-

lyceum.nl/. Ook het Socratisch ingerichte onderwijs is zeer geschikt voor

HB leerlingen, die door motivatieproblemen en verveling vastlopen in het

reguliere onderwijs: https://nivoz.nl/nl/leerlingen-intrinsiek-motiveren-

met-socratische-onderzoeksgesprekken

Mogelijke aanpassingen in het huidige reguliere Nederlandse (middelbare)

school curriculum kunnen zijn:

1. Het introduceren van het systeem van Individualised Learning:

voor iedere leerling een individueel vakkenniveau wat bij zijn / haar

intelligentie(s) en ontwikkelingsniveau past (dit kan per vak

bekeken en vastgesteld worden). Want elk kind ontwikkelt zich op

zijn / haar eigen unieke manier en op zijn / haar eigen tijd. Je hebt

20

altijd vroegrijpe kinderen en laatbloeiers in de klas, datzelfde geldt

ook voor HB leerlingen.

2. Het introduceren van een à la Carte Curriculum vanaf het tweede

leerjaar. Waarbij de HB leerling in overleg met school en ouders een

uniek vakkenpakket samenstelt en daarbij niet voldoet aan de

gangbare profielen en vakkenpakketten. Wel blijft staan dat de

leerling in principe de verplichte vakken in dit pakket moet insluiten

zoals wiskunde, Nederlands en Engels.

3. Pluralization of subjects (pluralisatie van de diverse

schoolvakken). Dit betekent een verrijking van het reguliere

onderwijs, zodat kinderen via beeld, tekst, bewegen, zingen,

gesprekken, werkstukken maken en presentaties geven een

onderwerp verder mogen exploreren en uitdiepen. Dit zorgt ervoor

dat de kennis / overdracht daadwerkelijk beklijft, omdat diverse

neurale netwerken in het brein gelijktijdig, ofwel na elkaar

geactiveerd worden.

4. Daarnaast is voor hoogbegaafde leerlingen een vorm van integraal

leren, Integral Transformative Learning ook heel aantrekkelijk.

Hierbij kiezen leerlingen samen met hun mentor of decaan om de

twee jaar drie nieuwe intelligentiegebieden uit om deze verder uit te

dagen en te verdiepen. Deze drie intelligentie gebieden moeten dan

verweven worden met het bestaande school curriculum en ook via

diverse verrijkingsprojecten aan bod komen. Zo kan een tijd de

nadruk liggen op senso-motorisch leren, of filosofisch leren via

meta-analyse, of intra-persoonlijk leren, waarbij je door middel van

bijvoorbeeld psycho-educatie leert over wie je bent, hoe je

functioneert en ook hoe je leert als hoogbegaafd persoon.

Deze bijzondere educatieve methode is gebaseerd op het meervoudige

intelligentiemodel van Howard Gardner (1983) en later nog verder

uitgewerkt door Jorge N. Ferrer (2005) in een excellente integrale

pedagogische methodiek. NB. Deze methodiek is ook heel goed toe te

passen en zinvol voor niet HB leerlingen. In deze methodiek mag de

‘totale mens’ ontwikkeling van een kind centraal staan. In deze methode

draait het om de juiste ‘ontwikkelbalans’ te vinden, welk voor ieder kind

anders kan zijn en ieder individueel ontwikkeltraject kan ook anders

verlopen bijvoorbeeld langzaam en dan weer snel. Dit verschilt per kind,

per periode en per situatie.

In Nederland is dr. Els Schrover (linguist) de onderwijsexpert op het

gebied van uitdagend, verrijkend onderwijs aan (hoog)begaafde

21

leerlingen. Zij ontwikkelde een schat van verrijkingsmateriaal voor het

Centrum voor Begaafdheidsonderzoek (ITS-CBO) van de Radboud

Universiteit Nijmegen. Daarnaast is zij als docent verbonden aan de

opleiding van de ECHA-opl. tot Specialist in Gifted Education (= Master

studie).

Zij stelt in haar boek, Uitdagend Onderwijs aan begaafde leerlingen: ‘Er

zijn steeds meer scholen waar je Spaans of Chinees kunt leren. Maar

verrijking kan ook heel anders zijn, waarbij de deelnemers bijvoorbeeld

meer leren over hun manier van denken en leren. Kennis van de sterke en

zwakke punten in je eigen leerstrategieën geeft zelfvertrouwen en

vergroot je flexibiliteit.’

Dr. Schrover maakt een helder onderscheid in haar theorie en methode in

de begrippen moeilijkheid en complexiteit. We kunnen HB leerlingen meer

en moeilijkere opdrachten en vragen stellen per leervak. Of meer vakken

geven naast hun reguliere school curriculum. Echter deze vorm van

verrijking is vooral geschikt voor hoog intelligente leerlingen. Maar bij HB

leerlingen draait het juist om meer complexiteit te bieden en

vakoverschrijdend te werken aan het oplossen van grotere vraagstukken

op een creatievere manier. Hiermee laat je HB leerlingen hun meta-

cognitieve vermogens verder ontwikkelen. Op deze wijze daag je ze ook

op de juiste manier uit en vergroot je tevens de intrinsieke motivatie van

de HB leerling.

In de verrijkingsmethode van dr. Els Schrover gaat het dus juist niet om

meer feitenkennis en de reproductie daarvan, maar gaat het om inzicht te

verwerven in het eigen (leer)proces door middel van grondige evaluatie

van het (leer)proces. Het uiteindelijke eindproduct is daar slechts een

onderdeel van.

6 Typen hoogbegaafde / getalenteerde

leerlingen

In principe is iedere leerling uniek en heeft unieke eigenschappen en

talenten met daarin diverse niveaus. Maar wat betreft HB leerlingen

kunnen we die meestal volgens onderstaande profielen indelen. Let wel

deze indeling mag geen labeling worden! We moeten beslist vermijden dat

we stickertjes op HB leerlingen willen gaan plakken.

22

Herziene Profielen van Begaafden en Getalenteerden volgens Betts

& Neihart, (2010).

Profiel 1: de risico leerling De risico leerling neemt onregelmatig deel aan onderwijs, maakt taken

niet af en zoekt buitenschoolse uitdaging(en). Je spreekt hier over

leerlingen die het risico lopen uit te vallen binnen het onderwijs, de zogeheten drop-outs.

Profiel 2: de onderduikende leerling

De onderduikende leerling ontkent zijn/haar begaafdheid, vermijdt uitdaging en zoekt vooral sociale acceptatie. Zodra deze leerling merkt dat

de kinderen in zijn/haar omgeving ander gedrag vertonen past deze leerling zich aan. Een voorbeeld hiervan is een vijfjarig kind dat thuis leest

en dit op school niet laat zien.

Profiel 3: de dubbel bijzondere leerling De hoogbegaafde leerling met leer- en/ of gedragsproblemen werkt

inconsistent en verstoort of reageert af. Het belangrijkste bij deze leerling is dat hij/zij gemiddeld of minder presteert. Je kan hierbij denken aan een

hoogbegaafd kind met dyslexie, autisme, ADHD of iets dergelijks.

Profiel 4: de aangepaste succesvolle leerling

De aangepaste succesvolle leerling is perfectionistisch, afhankelijk, zoekt bevestiging bij de leerkracht en vermijdt risico. Deze leerling wil alles

goed doen en loopt het risico op faalangst. Tevens zijn zij vaak sociaal heel onzeker.

Profiel 5: de uitdagende creatieve leerling

De uitdagende creatieve leerling heeft voorkeur voor discussie, is competitief en komt op voor zijn/haar eigen opvatting. Ook is deze

leerling creatief, vertoont inconsistente werkwijzen en heeft grote stemmingswisselingen. Deze leerling kan storend gedrag vertonen in de

klas, veel onrust, is nadrukkelijk aanwezig.

Profiel 6: de zelfsturende autonome leerling

De zelfsturende autonome leerling is zelfstandig, heeft goede sociale vaardigheden, onderzoekt en werkt zelfstandig zonder behoefte aan extra

bevestiging.

Voor het hele overzicht en beschrijving van typen leerlingen en profielen bekijk de navolgende pdf weblink:

https://www.eurekabreda.nl/wp-

content/uploads/sites/23/2015/02/Herziene-Profielen-van-Begaafden-en-Getalenteerden.pdf

23

(Hoog)getalenteerd

Een hoog getalenteerde leerling is een leerling met één of meer bijzondere

talenten (gaven). Een talent heb je als een meer dan gemiddelde aanleg

hebt voor een bepaalde activiteit. Sommige kinderen zijn extreem goed in

een bepaalde sport, tekenen, objecten bouwen, of het maken van muziek.

Andere kinderen dansen de sterren van de hemel, of spelen al jong heel

goed toneel.

Een talent kan zich enkel ontwikkelen als een leerling ook de nodige

motivatie en discipline hiervoor kan ontwikkelen. Talent alleen is niet

voldoende.

Een bijzonder talent moet dan ook nog eens in balans gebracht worden

met school (reguliere opleiding) en het sociale leven van een kind. Het is

belangrijk dat ook een bijzonder getalenteerd kind op alle vlakken zich

voldoende kan ontwikkelen, groeien en bloeien. Ook dit vraagt om de

juiste aanpak en begeleiding van ouders, school en trainers.

Vaak blijken kinderen die uitblinken in sport, beeldende kunst, muziek of

dans ook meer dan gemiddeld intelligent te zijn, zoals wetenschappelijk

onderzoek heeft uitgewezen, meestal een gemiddeld IQ van 120 en hoger.

Dus ook hun intellectuele honger moet voldoende worden gevoed.

Wat wel eens voorkomt is dat volwassenen een getalenteerd kind

gebruiken om zijn / haar talent en daarmee vooral hun eigen belang

dienen. Dit kan ervoor zorgen dat het kind voortijdig stopt het talent te

ontwikkelen. Omdat het kind zich enkel geliefd voelt om wat hij / zij kan

en bijzonder maakt, niet om wie hij / zij is. Het is van belang voor ouders,

docenten en trainers om niet in de rugzak van het kind te klimmen en het

te over-stimuleren en motiveren, als blijkt dat een kind een bijzonder

getalenteerd kind is en bijzondere gaven heeft.

Ook bijzonder getalenteerde leerlingen hebben recht op een

onvoorwaardelijke, liefdevolle opvoeding, voldoende begeleiding en ook

indien noodzakelijk passend onderwijs. Dit zorgt voor de juiste leefwijze

en balans in het leven van bijzonder getalenteerde en begaafde leerlingen.

In Nederland hebben we loot leerlingen in de onderbouw van middelbare

scholen. Dit zijn leerlingen die topsport mogen combineren met een

aangepast school curriculum. De scholen waar deze leerlingen zitten

worden ‘talentscholen’ genoemd. Voor meer informatie bekijk de website

van Stichting Loot: https://www.stichtingloot.nl/over-stichting-loot

Daarnaast zijn er in ons land ook de dansacademies en musical scholen

24

waar leerlingen een dans- en of musical opleiding met een reguliere

schoolopleiding kunnen combineren.

In de jaren negentig heb ik voor een aantal jaren in het Russisch

toptalenten onderwijs als PhD student en later docent / coach mogen

meedraaien. Dat was een heel bijzondere en verrijkende ervaring.

Op de zogeheten Sputnik Instituten worden jonge kinderen opgeleid tot

top dansers, top atleten, top muzikanten, top wetenschapper, of top

schakers in de dop. Al deze kinderen leven door de enorme afstanden in

Rusland vaak ver van hun gezin (ouders) in een internaat. Dat heeft

voordelen, maar ook nadelen natuurlijk. Maar in die jaren was een jeugdig

toptalent toch meer eigendom van de Russische staat dan van de ouders.

Toptalent werd in Rusland gekoesterd en gezien als een kostbaar juweel

dat op de juiste en meest excellente manier geslepen en ontwikkeld moest

worden.

De beste trainers, docenten, pedagogen en psychologen werken en leven

in deze topscholen om jonge talenten te begeleiden op hun pad. Het is

vaak ontroerend om te zien hoe jonge mensen een heel intense en diepe

band ontwikkelen met hun leraren en trainers (deze band is gesmeed voor

het leven en niet voor even!). Passie, discipline, toewijding en overgave

zijn woorden die toepasbaar zijn op toptalenten onderwijs. Ook China en

de Verenigde Staten werken met top instituten en toptalenten

gespecialiseerd onderwijs.

Ondanks dat ik ook wel eens misstanden heb gezien in de vorm van kind

mishandeling en kind exploitatie, kan ik stellen dat ik over het algemeen

vooral toewijding en liefde aan het talentvolle kind heb gezien. Kinderen

waren over het algemeen heel gelukkig in die leer- /leefomgevingen.

Samen met klinisch psycholoog en psychotherapeut Dr Irina Birjukova heb

ik een studie daarnaar verricht.

Meervoudig (hoog)begaafd / (hoog)

getalenteerd

Wat nu als een leerling meerdere talenten en begaafdheden blijkt te

bezitten, die allemaal ruim boven het ‘normale’ gemiddelde uitstijgen?

Meervoudige (hoog)begaafdheid is een begrip dat nog nauwelijks in de

psychologische wetenschappelijke literatuur aan bod komt, laat staan

voldoende is uitgewerkt of onderzocht.

25

Meervoudig (hoog)begaafde leerlingen kampen door bijna een teveel aan

talenten en begaafdheden vaak met enorme keuze stress. Daarom hebben

ze juist een goede begeleiding nodig bij het maken van zinvolle keuzes en

het stellen van de juiste prioriteiten in hun leven.

Als ze al hun talenten (tegelijkertijd) willen ontwikkelen raken ze vaak

neurofysiologisch en fysiek overbelast, omdat er maar 24 uur in een

etmaal passen en ze zo graag zoveel willen doen, onderzoeken en

beleven.

Ze leren vaak al op jonge leeftijd te ‘multitasken’ en hun aandacht en

energie te verdelen over diverse activiteiten en projecten. Maar ondanks

dat, kunnen ze zichzelf makkelijk overvragen en daardoor hun focus en

motivatie verliezen, of zelfs burn-out of depressief raken.

Ook vinden ze het vaker moeilijk om projecten tot een goed einde te

brengen, omdat ze alweer druk zijn met een toekomstig project. Ook dat

geeft veel stress en wrijving met de verwachtingen die de buitenwereld

van dit soort leerlingen heeft.

Aan inspiratie en talent ontbreekt het deze leerlingen niet, maar aan

discipline en doorzettingsvermogen vaker wel. Ze lijken daarom

onvoldoende gefocust en niet doelgericht.

Er zijn maar weinig activiteiten en projecten die al hun talenten en

begaafdheden aan bod laten komen en dus de leerling in kwestie volledige

bevrediging schenken.

Juist ook voor deze groep leerlingen is zeer specialistische begeleiding en

een vernieuwende, verrijkende aanpak noodzakelijk. Zij passen

onvoldoende binnen het bestaande hoogbegaafde onderwijs en ook

onvoldoende binnen het talent ontwikkelingsonderwijs.

Wat is dan wel een adequate vorm van onderwijs voor deze groep unieke

leerlingen? Voor deze groep leerlingen adviseer ik de socratische en of

integrale, verrijkende leerweg. Omdat die het meest uitdrukking geeft aan

een bevredigende ‘mens-totaalontwikkeling’ van de meervoudig

(hoog)begaafde leerling. Een dergelijk curriculum en onderwijs kan enkel

en alleen worden samengesteld en gedoceerd door M-HB specialisten.

Meervoudige hoogbegaafdheid komt overigens voor bij minder dan 1%

van de bevolking. Het dusver enige meetbare criterium is dat minimaal 4

van de door Howard Gardner beschreven intelligenties ver boven het

26

gemiddelde moeten zijn, mag een persoon als meervoudig hoogbegaafd

worden aangemerkt.

Ouders en Opvoeders van HB / hoog

getalenteerde kinderen

Wat kunnen ouders en opvoeders betekenen voor hun HB kind? Wat

kunnen zij doen en wat moeten ze juist nalaten?

Belangrijk is om een HB kind te beschouwen als een kind en vooral ook

kind te laten zijn naast zijn / haar mogelijke (hoog)begaafdheden. Soms

kunnen ouders en of opvoeders hun verlangens, verwachtingen en wensen

teveel gaan projecteren op een ‘speciaal kind’, waardoor deze kinderen

bewust of onbewust veel (prestatie)druk zullen ervaren van hun ouders /

opvoeders. Dit kan leiden tot veel (on)bewust verzet vanuit het kind naar

zijn ouders, maar ook angsten waaronder faalangst en tegendraads of

zelfs gewelddadig gedrag. Het kan tevens leiden tot een heel introverte

(bevroren) houding van het HB kind en daarnaast teveel aanpassing aan

dat wat de ouders / opvoeders wensen en verlangen voor hun kind. Dat

alles natuurlijk met de beste bedoelingen, maar gepaard gaande met veel

leed voor het kind zelf.

Autonomie, (zelf)exploratie, authenticiteit, (zelf)expressie is voor alle

kinderen belangrijk, maar vooral voor HB kinderen belangrijk. Alles begint

met je kind goed te observeren als ouder en te luisteren naar je kind,

liefst met zo min mogelijk oordeel en verwachting. Vertrouw jezelf en

vertrouw je kind! Beweeg mee met je HB kind en ben zoveel mogelijk

flexibel. HB kinderen verwachten dat hun ouders met hen meedenken en

niet voor hun denken en of voor hen beslissen.

Een open en relaxte houding naar je HB kind bewaren is beslist niet altijd

gemakkelijk, omdat HB kinderen ook vaak hun ouders testen en uitdagen

tot het uiterste. Hetzelfde gebeurt met broertjes en zusjes in het gezin.

Daardoor kan een gezin met daarin een HB kind(eren) danig onder druk

komen te staan. Dit kan leiden tot onherstelbare breuken en schade in het

dynamische systeem van het gezin. Dat moet voorkomen worden door

tijdige en HB gespecialiseerde systeemtherapie. Daar zit nu juist een

probleem voor gezinnen met HB kinderen. Scholen, therapeuten en

hulpverleners hebben tot op de dag van vandaag helaas nog steeds te

weinig of geen expertise opgebouwd op het gebied van HB kinderen / HB

volwassenen en hun onderlinge systeem-gezinsdynamiek. Want

hoogbegaafdheid is namelijk in de meeste gevallen erfelijk.

27

HB ouders dragen vaak hun eigen trauma’s en leed mee uit hun

opvoeding en schoolverleden en kunnen daarom de neiging vertonen hun

kind teveel voor de ‘boze buitenwereld’ te willen beschermen. We noemen

dit de ‘curling parents’: ouders die alle obstakels en moeilijkheden voor

hun HB kind glad willen strijken, zodat het geen of te weinig weerstand

ondervindt. Dit alles zorgt ervoor dat het kind weinig zelfstandig wordt en

te lang afhankelijk blijft van ouders, therapeuten, coaches en leraren. In

het ergste geval krijgt het HB kind te kampen met aangeleerde

hulpeloosheid. Dit brengt de noodzakelijke ontwikkeling van een puber

naar een gezonde volwassenheid ernstige schade toe.

In bepaalde gezinnen en bij bepaalde culturele / religieuze achtergronden

kan er om diverse redenen een weerstand zijn tegen HB kinderen. Meisjes

kunnen bijvoorbeeld met andere waarden en normen worden opgevoed

dan de jongens in een gezin.

Of ouders die zelf niet hebben doorgeleerd, kunnen doorleren maar niks

vinden. ‘Ga iets met je handen doen net als papa, ga een concreet vak

leren, want daar heb je wat aan!’ ‘Of doe maar gewoon, dan doe je al gek

genoeg!’ Een welbekende uitspraak die verankerd ligt in onze Nederlandse

opvoeding en cultuur. Is het in ons land echt veilig om met je hoofd boven

het maaiveld uit te steken? Verschillen we daarin van andere landen, of

juist niet?

Dit alles draagt niet bij aan de acceptatie en waardering van HB kinderen

en HB volwassenen. Lang is gedacht en aangenomen dat HB kinderen

zichzelf wel zouden redden vanwege hun hoge intelligentie en bijzondere

talenten. Maar die opvatting is inmiddels achterhaald. Ook al betreft het

maar 3% van de bevolking, ook deze kinderen en hun ouders hebben

recht op de juiste hulp en begeleiding, indien nodig.

HB kinderen hebben in ieder geval alle recht op een liefdevolle en

stimulerende omgeving en opvoeding. HB leerlingen hebben recht op

gepast en op maat toegesneden onderwijs.

Concluderend en Overwegend

Begaafdheid en talent in al zijn verschijningsvormen en diversiteit moeten

we juist koesteren om de toekomst en welvaart van ons land zeker te

stellen.

We zullen HB-ers juist nu moeten inzetten om de complexe problemen en

uitdagingen in ons land het hoofd te kunnen bieden. Hiervoor moet extra

geld, extra expertise en extra mensen worden vrijgemaakt.

28

HB-ers kunnen en mogen een belangrijke bijdrage gaan leveren aan de

ontwikkeling en toekomst van Nederland, denk hierbij aan vernieuwing

van de Delta werken, of vraagstukken met betrekking tot het milieu, de

energietransitie, de voedselproductie, of de introductie van kunstmatige

intelligenties en andere revolutionaire technieken.

Om HB-ers daartoe de kans te bieden, tot volle bloei en ontwikkeling te

laten komen mogen de HB specialisten in ons land deze HB kinderen /

jongeren intensiever gaan begeleiden en ook hun ouders / opvoeders.

Natuurlijk enkel indien gewenst en noodzakelijk. Want het is natuurlijk

bijzonder jammer als talent verloren gaat.

Het zal ons land, onze wetenschap, onze cultuur en ons onderwijs in alle

opzichten verrijken. Daarom is investeren in meer HB onderzoek en het

opleiden van meer HB specialisten zinvol en op den duur zeker rendabel.

Raphaëlle Schupp.

© 2019, 28 augustus, All copy-rights reserved.

Relevante HB Literatuur:

1. Webb, J. T., Amend, E. R., Beljan, P., Webb, N, E., Kuzujanakis,

M., Olenchak, F. R., Goerss, J. (2016, 2nd ed.). Misdiagnosis and

Dual Diagnosis of Gifted Children and Adults; ADHD, Bipolar, OCD,

Asperger’s, Depression and Other Disorders. Tuscon, USA: Great

Potential Press, Inc. [ In het Nederlands vertaald onder de titel:

Misdiagnose van hoogbegaafden; handreikingen voor passende

hulp. (2013). ISBN: 9789023250333 ].

2. Schrover, E. (2015). Uitdagend onderwijs aan begaafde leerlingen;

Verrijkingstrajecten met effect. Assen: Koninklijke van Gorcum

Uitgeverij.

3. Withley, M. D. (2001). Bright Minds, Poor Grades; Understanding

and Motivating Your Underachieving Child. New York: The Berkley

Publishing Group.

4. Althuizen, M., Boer, de, E., Kordelaar, van, E., (2019, 4de druk). A:

c,g,z -> {v, i, e, h, …} Een andere kijk op hoogbegaafdheid.

Amsterdam: SWP uitgeverij.

29

5. Althuizen, M., Boer, de, E., Kordelaar, van, E., (2016). PS: {P,O)-

> {l,p,r,w,…} Een andere kijk op (onder)presteren. Amsterdam:

SWP uitgeverij.

6. Webb, J. T. (2013). Searching for Meaning; Idealism, Bright

Minds, Disillusionment and Hope. Tuscon, USA: Great Potential

Press, Inc.

7. Kieboom, T., Verheye, D. (2014, 4de druk). De Hoogbegaafdheid

Survivalgids, Sint-Niklaas (België): Abimo Uitgeverij.

Relevante Creativiteits- &

Intelligentie Literatuur:

1. Gardner H. (2011, 3rd ed.). Frames of Mind; The Theory of Multiple

Intelligences. New York: Ingram Publisher Services US.

2. Runco M. A. (ed.). (1994). Problem Finding, Problem Solving and

Creativity. Norwood, New Jersey: Ablex Publishing Corporation.

3. Storr, A. (1972). The Dynamics of Creation. [ A fascinating inquiry

into why artists and scientists engage in creative activity]. London:

Penguin Books.

4. Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity, Flow and the Psychology of

Discovery and Invention. New York; HarperCollins Books.

5. Cameron, J. (1993). The Artist’s Way: A course in discovering and

recovering your creative self. Oxford: MacMillan Publishers, Ltd.

6. Walravens, I. (1994). Problemen oplossen met creatieve technieken.

Utrecht: Uitgeverij Lemma.

7. Wils, L. (red.) (1979). Bij wijze van spelen; creatieve processen bij

vorming en hulpverlening. Alphen aan den Rijn: Samson Uitgeverij.

8. Sternberg, R. J. (ed.), (1999). Handbook of Creativity. Cambridge:

Cambridge University Press.

9. Braak, van de, H. (2002). Ontsnappingskunst; Evolutie van de

creatieve geest. Amsterdam: Amsterdam University Press.

30

10. R. K. Sawyer, John-Steiner, V., Moran, S., Sternberg, R. J.,

Feldman, D. H., Nakamura, J., Csikszentmihalyi, M. (2003).

Creativity and Development. Oxford: Oxford University Press.

11. Sternberg, R. J. (2003). Wisdom, Intelligence and Creativity

Synthesized. Cambridge: Cambridge University Press.

12. Swaab, D. (2016). Ons Creatieve Brein; Hoe mens en wereld

elkaar maken. Amsterdam: Atlas Contact Uitgeverij.

13. Gardner, H. (1993). Creating Minds; An Anatomy of Creativity;

Seen Through the Lives of Freud, Einstein, Picasso, Stravinsky, Eliot,

Graham and Gandhi. New York: Basic Books.

Overige Relevante Literatuur:

1. Aron, E. N. (2004) Het Hoog Sensitieve Kind; Help je kinderen op te

groeien in een wereld die hen overweldigt. Amsterdam: Archipel

Uitgeverij.

2. Dawson, P. Guare, R. (2009) Slim Maar… Help kinderen hun

talenten benutten door hun executieve functies te versterken.

Amsterdam: Hogrefe Uitgevers. [ Eerder uitgegeven onder de

Engelse titel: Smart but Scattered; The revolutionary “Executive

Skills” approach to helping kids reach their potential (2009) Guilford

Press.]

3. Csikszentmihalyi, M. (1999). Flow; Psychologie van de Optimale

Ervaring. Amsterdam: Boom Uitgeverij.

4. Lyubomirsky, S. (2008). De maakbaarheid van het GELUK; Een

wetenschappelijke benadering voor een gelukkig leven. Amsterdam:

Archipel Uitgeverij.

5. Goleman, D. (2007). Emotional Intelligence; Why it can matter

more than IQ. New York: Random House USA.

6. Goleman, D. (2007). Social Intelligence; The New Science of Human

Relationships. London: Arrow Books Ltd.

31

Geraadpleegde relevante artikelen / blogs op internet:

1. Rejection Sensitivity: https://hsptraining.nl/waarom-zoeken-

hoogsensitieve-personen-zoveel-bevestiging/

2. HSP:

https://www.dynanoia.nl/images/artikelen/Spelenderwijs_IkZieIkZie

.pdf

3. Integral Transformative Education:

https://pdfs.semanticscholar.org/a95f/3d1ca4d27974cc74d0ccc1b1b

75f3a8af6ef.pdf

4. Actieve hersengebieden bij HSP: https://hoogsensitief.nl/hsp-brein-

versus-ass-brein/

!!! Het vinden van een erkende HB specialist in uw stad of regio:

https://www.kwaliteitsregisterhoogbegaafdheid.nl/

Over de auteur:

Dr Raphaëlle Schupp (opgeleid als cognitief neuropsycholoog, AI Cognitive

Reasoning Designer, danser / performer, choreograaf en

danswetenschapper) werkt sinds 1996 met HB & HT studenten en

experimenteerde vanaf 2013 als eerste binnen de Benelux met het

Integral Transformative Learning System, gebaseerd op de negen

intelligenties van Prof. Dr. Howard Gardner en hun onderlinge

systematische dynamiek, dit alles volgens het integrale pedagogische

systeem ontworpen door Jorge Ferrer, PhD en collega’s.