Systematiek in schoolontwikkeling

Marc Van GilsPedagogisch begeleider

Inhoud:

1. Wat verstaan we onder schoolontwikkeling?...............................................................................2

2. Wat verstaan we onder planmatig werken?.................................................................................2

3. Het cyclisch proces van planmatig werken..................................................................................2

4. Drie niveaus van planmatig werken..............................................................................................34.1. Planmatig werken op het schoolniveau........................................................................................44.2. Planmatig werken op het niveau van de pedagogische eenheid: groepswerkplanning................44.3. Planmatig werken op niveau van de kinderen: individuele handelingsplanning, individueel handelingsplan......................................................................................................................................6

5. De samenhang tussen de drie niveaus van planmatig werken....................................................7

6. Basisvoorwaarden om te komen tot schoolontwikkeling............................................................76.1. Schoolcultuur.................................................................................................................................76.2. Openheid en betrokkenheid...........................................................................................................86.3. Gedragen door de hele school.......................................................................................................86.4. Een duidelijke planning, timing en structuur.................................................................................96.5. De meerwaarde moet voelbaar zijn...............................................................................................96.6. Pedagogisch project: de basis van de schoolwerkplanning...........................................................9

7. Besluit:...........................................................................................................................................10

8. Bijlagen..........................................................................................................................................108.1. Schoolwerkplanning....................................................................................................................108.2. Groepswerkplanning....................................................................................................................128.3. Individuele handelingsplanning...................................................................................................13

Literatuur................................................................................................................................................17

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

1

1. Wat verstaan we onder schoolontwikkeling?

We leven in een sterk evoluerende maatschappij. Onderwijs is een deel van die maatschappij, dus we zullen mee evolueren en ontwikkelen. Nijs lagerweij en Els Haak geven in hun boek:”‘Eerst goed kijken.. de dynamiek van scholen in ontwikkeling”, de volgende omschrijving: ‘ schoolontwikkeling is het voortdurend proces van het toevallig en / of bewust veranderen van het organisatorisch en onderwijskundig functioneren van de school.’

Schoolontwikkeling is niet helemaal te vatten en te voorspellen. De ontwikkeling hangt samen met interne en externe krachten en invloeden. Soms zal de schoolontwikkeling in een stroomversnelling komen doordat de overheid bepaalde verplichtingen oplegt. De schoolontwikkeling groeit ook van binnenuit, wanneer een school regelmatig reflecteert op hun handelen en vanuit die reflectie op weg gaat. Veel hangt af van de mensen die in en rond de school actief zijn. Het heeft te maken met schoolcultuur en schoolstructuur. In ieder geval is de betrokkenheid van geheel het schoolteam noodzakelijk op tot ontwikkeling te komen.

Schoolontwikkeling is het samen op weg gaan met de mensen van het schoolteam en in dialoog op zoek gaan naar visie en doelstellingen om uiteindelijk met nieuwe ideeën te belanden op de werkvloer zelf. Respect voor de mensen met hun eigen ervaringen en geschiedenis en zodoende rekening houden met de draagkracht van mensen en schoolteam helpt ons om te werken aan schoolontwikkeling.

2. Wat verstaan we onder planmatig werken?

Planmatig werken is een permanent proces van reflecteren, evalueren en positioneren. Het is gericht op concreet handelen, concreet bezig zijn.

Een kenmerk van planmatig werken is dat het gaat om een proces.Het is een groeiproces. Een schoolwerkplan, een groepswerkplan, nascholingsplan, een individueel handelingsplan, een pedagogisch project zijn nooit af. Het zijn middellen om te groeien in visie. Het stimuleert tot verdere ontwikkeling. Het bevordert de onderlinge communicatie.

Uiteraard is het wel nuttig om te groeien naar een product, een neerslag, een informatiebron, een leidraad voor het schoolteam, een kader voor afspraken en organisatie.

3. Het cyclisch proces van planmatig werken.

Een school is en blijft steeds in beweging. Een school verschilt hierin niet van de steeds sneller evoluerende wereld. Onderwijs heeft wel een eigen plaats in die snel evoluerende maatschappij.

Enerzijds dient het onderwijs een antwoord te geven op de vele vragen die naar de school worden toegeschoven, anderzijds dient het onderwijs zoals een lerende organisatie zijn eigenheid te bewaren.

Door het planmatig werken te zien als een cyclisch proces, kunnen we mee-evolueren zonder meegesleurd te worden.--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

2

Om dit proces te verduidelijken, nemen we het volgend model, dat we terug vinden in de brochure ‘van handelingsplanning tot handelingsplan’ uitgegeven door het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

fase 1: Het bepalen van de beginsituatieWe zoeken allerlei gegevens om een beeld te krijgen van de huidige situatie.

fase 2: DoelenfaseWe kiezen doelen waaraan we willen werken. We denken na over wat we willen bereiken op korte en lange termijn.

fase 3: VoorbereidingsfaseAls we weten waar we naartoe willen evolueren, denken we na over de strategie. We maken een plan waarin staat wat we willen bereiken, hoe we daaraan zullen werken en op welke termijn we dat proberen te realiseren.

fase 4: UitvoeringsfaseWe voeren het plan uit. Iedereen weet wat van hem verwacht wordt en gaat aan de slag. Toch blijft ook hier de onderlinge samenwerking en het onderling overleg van wezenlijk belang. Zeker in deze fase moet geregeld terug worden gegrepen naar de beginsituatie, de doelen en de gemaakte afspraken.

fase 5: EvaluatiefaseEvalueren is iets wat we regelmatig moeten doen, bij elke fase van het planmatig werken..Toch is het goed dit na een paar maanden nogmaals uitdrukkelijk te doen om te zien of onze doelen gehaald zijn en of ons plan realistisch is opgesteld.

Evalueren helpt ons om bewuster te handelen, om haalbare plannen te maken, om dicht bij de realiteit te staan.

Na de evaluatie begint het proces opnieuw van gegevens verzamelen (een nieuwe beginsituatie - beeldvorming), doelen formuleren, een strategie uitwerken (voorbereidingsfase), het plan uitvoeren (uitvoeringsfase) en evalueren (evaluatiefase), om dan weer opnieuw te beginnen....

Het is niet zo dat dit proces altijd even systematisch verloopt.Er lopen meestal meerdere processen tegelijkertijd.

4. Drie niveaus van planmatig werken

We beperken ons niet tot een schoolwerkplan of schoolwerkplanning, maar verruimen het tot planmatig werken op schoolniveau, groepsniveau en kindniveau. Het is onze bedoeling aan te tonen dat deze drie niveaus van planmatig werken niet los van elkaar kunnen worden gezien. Daarnaast verduidelijken we dat het proces van planmatig werken algemeen hanteerbaar is voor alle niveaus van planmatig werken.

We onderscheiden dus drie niveaus van planmatig werken:

- Op het niveau van de school: een schoolwerkplan met als basis het pedagogisch project Hierin staan de accenten en de prioriteiten van de school beschreven.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

3

- Op het niveau van de klas of de groep: een groepswerkplan.Hierin staat beschreven hoe gewerkt wordt binnen de klas of de groep.

- Op het niveau van de individuele kinderen: een individueel handelingsplan.In een individueel handelingsplan wordt voor kind met speciale ondersteuningsnoden aangegeven hoe gewerkt is, nu gewerkt wordt en in de toekomst gewerkt zal worden.

4.1. Planmatig werken op het schoolniveau

Meer en meer wordt verwacht dat een school op lange termijn gaat denken en werken. Voor vele zaken wordt gevraagd een plan op te stellen. Denken we maar aan het aanwendingsplan voor uren zorgverbreding, een plan voor onderwijsvoorrangsbeleid, een pedagogisch project, een schoolwerkplan, een nascholingsplan ….Vanuit het schoolbestuur wordt gevraagd naar een financieringsplan, een onderhoudsplan, een plan voor personeelsbeleid …

Dat kan allemaal zeer nuttig zijn, maar wie moet dat allemaal uitwerken en waar vinden we voorbeelden voor zulke plannen, waar kunnen we nascholingen volgen om ons meer te bekwamen in het maken van werkplannen?

Planmatig werken op niveau van de school is mogelijk via het werken aan een schoolwerkplan. Het is een plan waarin staat hoe gewerkt wordt in de school, waarom er zo gewerkt wordt, wat de visie en de klemtonen zijn en hoe alles georganiseerd wordt.We vertrekken vanuit de volgende omschrijving van het VSKO::

“ Het schoolwerkplan is een schooleigen planningsinstrument met intenties, standpunten, werkwijzen, afspraken en maatregelen die betrekking hebben op doelen, inhouden, vormgeving en organisatie van opvoeding en onderwijs op deze school. Het werken aan prioriteiten vormt er een belangrijk onderdeel van. Het gaat daarbij om de planning van haalbare en evalueerbare initiatieven waaraan het team in de eerstkomende periode wenst te werken. Een schoolwerkplan is in de geest van de grotere autonomie van de school, een instrument voor een effectief en efficiënt beleid.”

We mogen het een voordeel noemen dat elke school haar eigen schoolwerkplan kan uitbouwen. Er zijn immers geen twee scholen zo identiek dat ze een zelfde schoolwerkplan kunnen hanteren.

Schoolwerkplanning is een middel om te komen tot een eigen gezicht, om te werken aan kwaliteitsvol onderwijs, aangepast aan de vragen en behoeften in de school.

Om te komen tot een schoolwerkplan en om het schoolwerkplan actueel te houden is het nuttig om planmatig en systematisch te werken.In een eerste fase trachten we te komen tot een beeld van de school. Hoe ziet onze school er nu uit. Dat is de beginsituatie. In een tweede fase denken we naar over de doelstellingen, de prioriteiten die we leggen naar de toekomst. Daarna wordt bekeken hoe we die doelstellingen zullen concretiseren. Hier wordt nagedacht over de manier van werken. Wanneer en hoe zal er aan gewerkt worden? Wanneer willen we met een onderdeel klaar zijn? Wie volgt het geheel op?Tenslotte wordt er regelmatig geëvalueerd en begestuurd.

4.2. Planmatig werken op het niveau van de pedagogische eenheid: groepswerkplanning

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

4

Het onderwijs dient zoveel mogelijk aangepast te zijn aan de individuele behoeften en vormingsnoden van de leerlingen. Maar toch is het groepsgebeuren binnen de pedagogische eenheden een belangrijk aspect van de vorming. Naast het verwerven van kennis, attitudes en vaardigheden is ook het leren samen leven en samen werken een belangrijke pedagogische doelstelling. Leerlingen kunnen elkaar stimuleren en helpen, zij leren rekening te houden met elkaar.

Soms zijn de verschillen tussen leerlingen zo groot dat zowel binnen als buiten de klas zeer sterk zal moeten worden geïndividualiseerd. In andere gevallen liggen de onderwijsbehoeften van de leerlingen dichter bij elkaar. Het groepsgebeuren en het leren in groep komen hier meer op de voorgrond.

Het werken met groepswerkplanning helpt om rekening te houden met de verschillen en de noden van een groep.

We zijn beslist voorstander van differentiatie, zowel binnenklasdifferentiatie als buitenklasdifferentiatie. Vooral met het oog op de sociale meerwaarde en de klasorganisatie zijn we voorstander van het samen nemen van kinderen die ongeveer dezelfde onderwijsbehoeften hebben. Zo krijgen de leerkrachten voldoende tijd om instructie en begeleiding te geven. In sommige gevallen kan ook een meer heterogene groepssamenstelling voordelen hebben om het van elkaar en aan elkaar leren tussen de leerlingen onderling te bevorderen, zoals bijvoorbeeld bij taalvaardigheidsonderwijs.

Hoe er ook gewerkt wordt, sterk individueel of in deelgroepen, telkens moet er rekening worden gehouden met de totale groep. Alle kinderen maken er deel van uit. Onderwijs is hoe dan ook een groepsgebeuren. Om goed in te spelen op de verschillen en de specifieke noden in de groep, is het zinvol te bekijken hoe de klasorganisatie dan best wordt uitgebouwd. Dat kan via een groepswerkplan.

Het groepswerkplan is de schriftelijke neerslag van het zich bezinnen over de leerinhouden, de doelstellingen, de methodes en de werkvormen die men gebruikt en over de wijze waarop men die aanpak in de klasgroep zal organiseren.

Hierbij hebben we niet alleen oog voor de leerstof en de didactische aanpak, maar ook voor de pedagogische aspecten.

We merken dat het groepswerkplan en de klasagenda van de leerkracht vaak in elkaar geïntegreerd zijn. In die map vinden we hoe in de klas wordt gewerkt en welke accenten en worden gelegd. In een eerste deel vinden we de gegevens om tot een beeld van de klasgroep te komen. Gegevens vanuit het leerlingvolgsysteem, vanuit observaties, gesprekken met ouders, besprekingen, verslagen van CLB … Hierbij hoort ook de uurrooster en de groepsafspraken. In een volgend deel lezen we welke doelstellingen er worden gelegd voor de verschillende ontwikkelingsdomeinen. Daar wordt vaak meteen bij aangevuld welke werkvormen men gebruikt om te werken aan die doelstellingen. De klasorganisatie is hier ook een onderdeel van. Een afzonderlijk deel wordt voorzien voor de evaluatie van zowel de vorderingen van de leerlingen als de manier van werken in de klas.

De eerste verantwoordelijke voor de groepswerkplanning is uiteraard de klastitularis. Maar ook andere leerkrachten die met de groep werken, stellen best een groepswerkplan op. Dat wil niet zeggen dat iedereen dat uitsluitend op zichzelf en voor zichzelf moet maken. Hij of zij heeft de collega’s nodig voor het verzamelen van gegevens, om samen na te denken over prioriteiten en om het geheel af te stemmen op de interventies van alle personen die nog in of met de groep

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

5

werken.

Het is dan ook aangewezen dat het groepswerkplan formeel wordt besproken op een klassenraad of MDO. Het is van het allergrootste belang dat men bij het opstellen van een groepswerkplan uitgaat van de beginsituatie van leerlingen en dat men oog heeft voor de verschillen tussen kinderen. Hierop zicht krijgen, vraagt tijd en evolueert ook in de loop van het schooljaar. Het is belangrijk dat men de, zo objectief mogelijke, gegevens uit het gebruikte leerlingvolgsysteem, de criteria voor groepssamenstelling, informatie van collega’s en eigen observaties samenbrengt om van daaruit een planning op te stellen.

Het is dan ook onmogelijk een groepswerkplan op te stellen bij het begin van het schooljaar; dit kan pas nadat het schooljaar enkele weken gevorderd is. Dit wil nog niet zeggen dat het dan af is, er zullen nadien zeker nog bijsturingen en aanpassingen nodig zijn. Het is echter wel belangrijk dat men de grote lijnen duidelijk voor ogen ziet. In sommige scholen opteert men voor het opstellen van een groepswerkplan voor een half jaar. Dit omdat het moeilijk is te voorspellen welke vorderingen een kind na een volledig jaar zal maken en omdat het goed is het groepswerkplan na een half jaar grondig aan te passen.

4.3. Planmatig werken op niveau van de kinderen: individuele handelingsplanning, individueel handelingsplan

Voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften wordt een individueel handelingsplan opgesteld. Dit geldt dus voor alle kinderen in het buitengewoon onderwijs en voor een gedeelte van de kinderen in het gewoon onderwijs.

We vertrekken vanuit de definitie van A. Van Laarhoven en TH. Winnubst:

Een handelingsplan is het resultaat van een weloverwogen gedachtevorming over de maatregelen die getroffen moeten worden ten aanzien van de doelstellingen, de inhouden, de relaties, de organisatie en de evaluatie betreffende opvoeding en onderwijs, die een verbetering beogan voor het kind.

Individuele handelingsplanning wordt gezien als een proces, alles wat in de school daadwerkelijk gepland wordt voor dat bepaalde kind. Zo’n proces groeit vanuit het dagelijks werken met de kinderen. Vaak groeit dat spontaan. Dat is ook goed. Toch is het ook nodig dit alles te formaliseren. Handelingsplanning wordt geëxpliciteerd en besproken op formele momenten zoals klassenraden en MDO’s. Zo ontstaat een geschreven document: het individueel handelingsplan.

Individuele handelingsplanning en een individueel handelingsplan zijn middelen om daadwerkelijk een antwoord te geven op de specifieke hulpvraag van een kind. Op die manier spelen we met ons onderwijs in op de specifieke noden en specifieke leerbehoeften van elk kind.

Het is nuttig om grondig te bespreken welke die speciale leerbehoeften zijn en hoe we daar een antwoord op maat op kunnen geven. Het is eveneens nodig geregeld te evalueren of we erin slagen voldoende in te gaan op de hulpvraag van het kind. Daarom is het aangewezen dat elk kind met specifieke onderwijsbehoeften een individueel handelingsplan heeft. Voor bepaalde kinderen zal dat niet zo moeilijk zijn omdat hun leerbehoeften duidelijk zijn. Andere kinderen hebben dan weer een complexere hulpvraag. Dat vraagt meer overleg, meer tijd om afspraken te maken, meer overleg op klassenraden of MDO’s.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

6

Ook hier maken we een onderscheid in opbouw. Eerst worden gegevens verzameld om te komen tot een duidelijk beeld van het kind met een speciale ondersteuningsvraag. Van daaruit komen we tot doelstellingen met daarbij aansluitend de manier waarop we zullen werken en wie erbij betrokken is. Tenslotte zullen we regelmatig evalueren om zo nodig bij te sturen of af te bouwen.

5. De samenhang tussen de drie niveaus van planmatig werken.

De onderlinge verbondenheid en wisselwerking tussen de drie niveaus van planmatig werken is onmiskenbaar. We kunnen niet zeggen dat het ene belangrijker is dan het andere. De drie niveaus lopen door elkaar en beïnvloeden elkaar voortdurend. Datgene wat op schoolniveau gebeurt, beïnvloedt de werking in de klassen of groepen en de aanpak van individuele leerlingen, en omgekeerd. Door alle niveaus heen voelen we de schoolvisie, de pedagogische klemtonen en de didactische accenten.

Om het planmatig werken op de verschillende niveaus te kunnen waarmaken, hebben we meerdere hulpmiddelen: leerlingvolgsysteem, groepsoverzichten, evaluaties…. Deze beïnvloeden elkaar onderling en zijn op de verschillende niveaus werkzaam.

Op alle niveaus is teamwerking, samenwerking en onderling overleg essentieel.Het ene kan niet zonder het andere.

In het schoolklimaat, in de overlegcultuur, in het nascholingsbeleid, in de werking in de klas, in de keuzes van methodes, in de pedagogische aanpak, in de contacten met ouders komt de onderlinge wisselwerking van de drie niveaus van planmatig werken naar boven. Een middel bij uitstek om die onderlinge verbondenheid daadwerkelijk te realiseren, is de klassenraad of MDO. Het is een middel om de onderlinge werking van alle participanten beter op elkaar af te stemmen en om te komen tot een nauwe onderlinge samenwerking.

6. Basisvoorwaarden om te komen tot schoolontwikkeling.

Het is een niet geringe opdracht voor een school om schoolwerkplanning, groepswerkplanning en individuele handelingsplanning uit te werken We staan hier stil bij een aantal voorwaarden om tot een succesvolle werkplannen te komen.

6.1. Schoolcultuur

Planmatig werken in de school betekent geregeld stilstaan bij de werking van de school, zowel op pedagogisch-didactisch als op organisatorisch vlak. Zo groeit een cultuur waarin ieder het vanzelfsprekend vindt dat er samen nagedacht wordt over welke school men wil en over wat op korte of langere termijn mogelijk is. Een eerste voorwaarde is de bereidheid om te werken aan een gepaste schoolcultuur. Is men in de school gewend om samen te denken, samen te werken, samen te praten? Hoe gaat men met elkaar om? Is er bereidheid om samen school te maken, of werkt elke leerkracht uitsluitend in zijn klas (koning, keizer, admiraal, baas in eigen klaslokaal)? Hoe denkt het schoolteam over kinderen, heeft men hoge verwachtingen, heeft men aandacht voor het welbevinden, voor de betrokkenheid en de verbondenheid van kinderen? Is er aandacht voor gevoelens, voor het pedagogisch klimaat? Laten we het langs twee kanten bekijken. Enerzijds kan het werken --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

7

aan een schoolwerkplan een schoolcultuur veranderen, ontwikkelen en verfijnen. Anderzijds veronderstelt het werken aan een schoolwerkplan een zekere schoolcultuur, een ondersteunend klimaat, zodat mensen in de school zich verzekerd weten van sociale en morele steun en het gevoel krijgen het werk aan te kunnen.

6.2. Openheid en betrokkenheid

Samen werken veronderstelt verder een grote openheid binnen het team. Als we reflecteren op ons werken, als we accenten leggen naar de toekomst, stellen we ons kwetsbaar op, moet in de diepte gewerkt worden. Het is daarom nodig dat iedereen voor zijn mening uitkomt, dat iedereen open kaart speelt, anders bestaat het gevaar dat we mooie plannen maken die niet voldoende gegroeid zijn uit en gesteund worden door het team.

In dezelfde lijn is de betrokkenheid van al degenen die werken in en rond de school, nodig. Denk hierbij hier eerst en vooral aan de personeelsleden. Soms is het beter om met een werkgroep te werken die alles coördineert, maar toch moeten we alle andere personeelsleden regelmatig op de hoogte brengen van de stand van zaken en moeten we ze de kans geven om opmerkingen en suggesties te geven. Zo komen meer ideeën bij elkaar en is de kans groot dat iedereen de uitgewerkte plannen beschouwt als iets van de hele school, als iets van henzelf.

Het lijkt ons ook een uitdaging om de kinderen meer bij het schoolwerkplan, groepswerkplan en individueel handelingsplan te betrekken. We kunnen in ieder geval nadenken over hoe we de kinderen meer kunnen betrekken bij het schoolgebeuren en niet alles voor hen beslissen. Waar het kan, beslissen we liefst samen met hen.

Zeker als het gaat over individuele handelingsplanning is de betrokkenheid van de kinderen zeer zinvol. Kinderen voelen sterk aan waar ze goed en minder goed in zijn. Door dit met hen te bespreken krijgen ze een realistisch zelfbeeld, ze weten waar ze aan moeten werken en dus waarom ze extra ondersteuning krijgen. Het is ook belangrijk dat de kinderen een zicht hebben op eigen vooruitgang door bijvoorbeeld te werken met grafiekjes of andere visuele voorstellingen.

Soms horen we de reactie dat de ouders niets te maken hebben met wat in de school gebeurt. Toch zijn er heel wat onderwerpen waarover de ouders kunnen meedenken en waaraan ze kunnen meewerken. Het is enerzijds een kans om de ouders meer informatie te geven over de schoolvisie en anderzijds werken hun suggesties en opmerkingen vaak inspirerend en zorgen ze voor nuttige aanvullingen. In sommige scholen worden bijvoorbeeld vragenlijsten bezorgd aan ouders. Die vullen daarop in wat hun kind al goed kan, en wat ze belangrijk vinden dat hun kind nu leert. Nadien wordt tijdens een bespreking gezocht naar onderlinge afstemming. Zo worden groepsprioriteiten en kindprioriteiten gelegd.

Hoe meer betrokkenheid, des te rijker de schoolwerking wordt. We kunnen via deze kanalen vele suggesties krijgen en doordat iedereen meer informatie ter beschikking heeft, hebben al deze participanten ook een beter zicht op het functioneren van de school. Dit bevordert dan weer de onderlinge samenwerking en het gevoel dat het planmatig werken iets is van en iedereen.

6.3. Gedragen door de hele school

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

8

We stelden al dat het belangrijk is om iedereen te betrekken bij het bouwen aan een schoolwerkplan, groepswerkplan en individueel handelingsplan. De uiteindelijke bedoeling is dat ze gedragen worden door de hele school. In die zin is het belangrijk om te vertrekken van de huidige situatie en niet alleen te dromen van een wenselijke situatie. Als we vertrekken van wat in de school gebeurt en leeft, wordt dat meestal door iedereen gedragen. In ieder geval is dat minder bedreigend en al een grote stap naar samenwerking. Ook al vertrekken we vanuit de huidige situatie, toch zal er samen overlegd moeten worden en zal alles in elkaar gepast moeten worden.

Daarnaast is het vaak zo dat we in het onderwijs weinig weten over hoe anderen in hun klas werken, ieder is verantwoordelijk voor zijn klas. Al wat in de school leeft samenbrengen, is dus niet altijd eenvoudig, maar wel een eerste belangrijke stap.

We moeten de tijd nemen om te groeien naar een schoolwerkplan, groepswerkplan en individueel handelingsplan en daarbij bedenken dat het product niet het belangrijkste is. Het samen nadenken, samen iets uitwerken en samen accenten leggen dat is de kern van schoolontwikkeling.

6.4. Een duidelijke planning, timing en structuur

Wetend dat er zeer veel op een school afkomt, is het goed, duidelijk de prioriteit te geven aan schoolwerkplanontwikkeling. Omdat mensen graag vooruitgang en evolutie zien, gebeurt deze afstemming bij voorkeur systematisch en gestructureerd. Als we dat niet doen, zal veel energie verloren gaan.

De werkgroep, met de directeur als coördinator, waakt erover dat de planning realistisch en haalbaar is, dat tijd wordt gemaakt voor overleg, reflectie en besprekingen. Die vergaderingen dienen goed voorbereid en opgevolgd te worden. We mogen niet blijven praten en discussiëren. Het is aangewezen om regelmatig tot besluiten en ontwerpen te komen, om tijdig een onderwerp af te ronden en de manier van werken te evalueren en bij te sturen.

6.5. De meerwaarde moet voelbaar zijn

Als we veel energie in iets stoppen, verwachten we dat we er beter van worden. Iedereen moet het gevoel hebben en ervaren dat het planmatig werken in de school een meerwaarde betekent voor de school en voor zichzelf. Die meerwaarde is te vinden in een betere samenwerking, een meer uitgesproken en gemeenschappelijke visie, een rode lijn die door de school loopt, een betere planning en organisatie, een grotere duidelijkheid naar onszelf en naar allen die in en rond de school betrokken zijn, een meer doelgericht werken, een grotere flexibiliteit, een toenemend wederzijds vertrouwen, …

Personeelsleden, schoolbestuur, ouders, participatieraden, … moeten overtuigd zijn van die meerwaarde. In de beginfase vergt dat geduld, inzicht, informatie en overtuiging. Daarna worden timing en planning belangrijk. Op iets langere termijn dienen de bruikbaarheid en de herkenbaarheid duidelijk voelbaar te worden.

6.6. Pedagogisch project: de basis van de schoolwerkplanning

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

9

Het onderwijs dient zich voortdurend te positioneren ten opzichte van maatschappelijke verwachtingen. Dit betekent dat het onderwijs zijn eigen pedagogische opdracht centraal moet stellen, maar tegelijk voldoende moet inspelen op de wijzigende maatschappelijke context.

De school realiseert dit door eigen kernopdrachten te omschrijven in een pedagogisch project. Een pedagogisch project is een intentie- en engagementsverklaring van de zijde van de medewerkers van de school ten overstaan van de kinderen en de ouders. Voor de medewerkers is het een instrument om de zingeving van het dagelijks handelen te schragen en te voeden. Het is een kompas bij het maken van afspraken, bij het evalueren, bij het profileren enzovoort.Het opvoedingsproject beschrijft wat men in de school belangrijk vindt, welke waarden en normen er nagestreefd worden en van waaruit zij ontstaan (inspiratiebron, spiritualiteit).Het gaat dus om fundamentele pedagogische uitgangspunten.

7. Besluit:

Elke school zal een zo goed mogelijk antwoord moeten geven op de vele vragen die op hen afkomen. Die vragen komen van de overheid, de plaatselijke gemeenschap, de ouders, het schoolbestuur, de kinderen en het schoolteam zelf. Het is een uitdaging en een moeilijke opdracht op al die verwachtingen in te spelen.

Daarvoor hebben we elkaar nodig. Iedereen die in en rond de school werkt, iedereen die met het onderwijs en de opvoeding van het kind begaan is, dient betrokken te worden.Hoe kunnen we dit alles coördineren? Hoe kunnen we dit alles realiseren?

Planmatig werken helpt ons bij het realiseren van onze doelstellingen. Het is een middel om kwaliteitsvol onderwijs uit te bouwen. Het is een middel tot deskundigheidsvergroting van het schoolteam. Het is een kans om heel wat ideeën, initiatieven en activiteiten goed te structureren. Het bevordert de onderlinge samenwerking.

Dit veronderstelt wel een duidelijke visie, duidelijke accenten en een positieve pedagogische basishouding. Anders wordt het een technische bedoening, veel papier zonder inhoud, vele schema’s die weinig meerwaarde opleveren voor de praktijk in de klas.Het grootste voordeel van planmatig werken is dat we als schoolteam groeien in gezamenlijke doelgerichtheid, we weten waar we naartoe willen. Het helpt ons in het leggen en in het realiseren van prioriteiten. Dat geeft houvast. Het persoonlijk welbevinden neemt toe, de onderlinge verbondenheid en het onderling vertrouwen groeit.

8. Bijlagen

8.1. Schoolwerkplanning

8.1.1. Hoe starten met schoolwerkplanning

Samenvattend willen we een mogelijke manier van schoolwerkplanning voorstellen

Een conferentie rond schoolwerkplan beleggen Wat is een schoolwerkplan? Waarom een schoolwerkplan?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

10

Inhoud van een schoolwerkplan? Hoe beginnen we eraan?

Bijeenbrengen wat gebeurt en wat leeft in de school. Afspreken wie wat bijeenbrengt.

Bundelen van wat bijeengebracht werd, in een werkgroep onder leiding van de directeur.

Bespreken met alle personeelsleden van uitgewerkte onderdelen, op overlegmomenten of personeelsvergaderingen.

Schoolzelfevaluatie: waar staan we als school?

Daaruit kunnen aandachtspunten gehaald worden waaraan verder gewerkt wordt.

Jaarlijks aanvullingen en aanpassingen en samenspraak met het hele schoolteam.

8.1.2. Inhoud van een schoolwerkplan: een concreet voorbeeld (Berkenbeek, 1999)

1 Inleiding - Ter overweging - Inhoud

2 Doelstellingen en accenten van de school

2.1 Doelstellingen 2.2 Accenten per schoolteam2.3 Algemeen kader

3 Didactische en pedagogische accenten

3.1 Aanpak3.2 Afspraken met de kinderen: algemeen, bus, speelplaats3.3 Computergebruik3.4 Denktraining3.5 Handvaardigheid3.6 Rekenen3.7 Schrijven3.8 Sociale opvoeding, maandopening3.9 Lichamelijke opvoeding, zwemmen en sport3.10 Taal: gedifferentieerd lezen - lezen - smog 3.11 Wereldoriëntatie, uitstappen, bosklassen, vakantiekamp3.12 Muzische vorming

4 Schoolteam en organisatie

4.1 Adressen4.2 Administratie klastitularissen4.2.1 Aanwezigheidsregister4.2.2 Klassenwerkplan - handelingsplan - schoolwerkplan4.3 Afspraken bij het begin van het schooljaar4.4 Samenwerking met het secundair onderwijs4.5 Pedagogische studiedagen4.6 Evacuatie4.7 Kalender4.8 Klassenraad - handelingsplan4.9 Leerlingenvervoer4.10 Leerlingvolgsysteem4.11 Lesurenpakket

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

11

4.12 Logopedie4.13 Mededelingen4.14 Nascholing4.15 Netheid4.16 Overlegmomenten4.17 Oudercontacten4.18 Oudervereniging - oudercomité4.19 Participatieraad4.20 Personeelsvergaderingen4.21 CLB4.22 Rapporten4.23 Revalidatiecentrum4.24 Taakverdeling4.24.1 Algemene taken4.24.2 Taken te verdelen per schoolteam4.25 Interne begeleiders - stuurgroep4.26 Werkgroepen4.26.1 Mediatheek4.26.2 Brugklas4.26.4 Structuurklas

5 Accenten voor dit schooljaar

5.1 Interne begeleiding 5.2 Denkontwikkeling5.3 We houden onze school netjes5.4 Organisatie - eigen identiteit - bronnenboek5.5 Samenwerking gewoon - buitengewoon onderwijs5.6 Beleidsondersteuning

8.2. Groepswerkplanning

Volgende rubrieken vinden we terug in de groepswerkplanning.

Omschrijving van de groepo leerlingenoverzichto Leerlingvolgsysteemo Observatie en toetsgegevenso Niveaubepaling aan de hand van klasoverzichten

Groepsorganisatieo Klasorganisatie

Dag en weekschema Uurrooster Klasinrichting

o Organisatie van differentiatieactiviteiten Hoekenwerk Werken met niveaugroepen Individuele hulp

o Afspraken voor de klaswerking

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

12

o Rapportering en evaluatie

Groepsprioriteiten: o Doelen en prioriteiten per leergebied met daaraan gekoppeld de aanpak en

werkwijzeo Pedagogische prioriteiten

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

13

8.3. Individuele handelingsplanning

Individuele handelingsplanning: datum: ……………..

Naam van het kind Geboortedatum: Klasgroep:

.................................................. ................................... ................................................................

Probleem gemeld door: ...................................................................................................................

Probleemstelling:

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................…………………….;;

Beeldvorming:

Beginsituatie en onderzoeken

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Positieve punten waarbij we kunnen aansluiten

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Welke initiatieven werden al genomen?

……………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Formuleren van de hulpvraag

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

14

.............................................................................................................................................................

Doelstellingen: keuze van prioriteiten

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Planning, aanpak en timing

Welke initiatieven neemt de school?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Hoe worden de ouders betrokken?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Hoe wordt het kind betrokken?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aandachtspunten en besluiten

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

15

HANDELINGSPLANNING UITVOERINGSFASE

Naam van het kind : ......................................................................................................

Doel:

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Datum: Inhoud: Evaluatie:

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

16

EVALUATIE HANDELINGSPLANNING VOORBEREIDING KINDBESPREKING

Datum:

Handelingsplanning voor: ................................ Klasgroep: ...............................................

Doelstellingen:

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

Er werd gewerkt op: Opmerkingen - evaluatie:

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

............................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

......................................................................

Evaluatie:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Nieuw voorstel:

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

17

Literatuur

Ingels, R. (2003). Groepswerkplanning. Een noodzaak in het buitengewoon onderwijs! Wenselijk in het gewoon onderwijs? (Praktijkgids voor de basisschool) Zaventem: Kluwer

Lagerweij, N. & Haak, E. (1998). Eerst goed kijken… Leuven / Apeldoorn: Garant

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (1995). Basisonderwijs: ontwikkelingsdoelen en eindtermen. Decretale tekst en uitgangspunten.

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs (1998). Van handelingsplanning tot handelingsplan.

Pierlet, V & Nijs, G.. (1998) Schoolwerkplan en schoolwerkplanning. (Praktijkgids voor de basisschool). Zaventem, Kluwer

Pameijer, N. & Van Beukering, T. (1997). Handelingsgerichte diagnostiek Leuven / Amersfoort: Acco.

Peeters Louisa (1997) Ik zie alleen de tranen Acco Leuven

Van Beukering & Meijer & Roude (2001) Interne begeleiding in het basisonderwijs Acco Leuven

Van den Berg r.&Vandenberghe R. ( 1999) Succesvol leiding geven aan onderwijsinnovatiesSamsom Alphen aan den Rijn

Vandenberghe, R. & Van der Vegt R. (1992). Scholen in de vernieuwingsarena. Leuven / Apeldoorn: Garant.

Van Gils J. (2001) Duel of Duet Bakermat i.s.m. onderzoekscentrum Kind en Samenleving

Van Gils M. (1998) Schoolwerkplanning. Een groeiproces gedragen door geheel de school (Praktijkgids voor de basisschool) Zaventem: Kluwer

Van Gils M. (2001) Planmatig werken in de school. Leuven - Apeldoorn, Garant.

Van Gils M & Mathyssen M. (2003) De genietbare school Leuven Apeloorn Garant

Vande Kerkhove & Dens (1999) Stappenplan zorgverbreding Leuven Apeldoorn Garant

Van Laarhoven & Winnubst T.(1981). Werken met handelingsplannen. ’s Hertogenbosch: Katholiek Pedagogisch Centrum

Van Petegem, P. (1997). Scholen op zoek naar hun kwaliteit. Gent: universiteit Gent

Verbiest E. (1998) De Schoolleider in beweging. Alphen aan den Rijn, Samsom

Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs, (2000). Opdrachten voor het Katholiek Basisonderwijs in Vlaanderen. Brussel. VVKBaO.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

18

VSKO ( 1994) Wat heb ik vandaag op school gedaan?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- februari 2004

19