SYEIKH ABDUL QADIR BIN ABDUL MUTTALIB AL-

MANDILI: SUMBANGAN DALAM ILMU TAUHID,

FIQAH DAN TASAWUF

ASYRAF BIN ABD GHANI @ MOHD AZMI

SARJANA SASTERA (PENGAJIAN ISLAM)

UNIVERSITI UTARA MALAYSIA

2013

ii

Kebenaran Penggunaan Tesis

Tesis ini dikemukakan untuk memenuhi keperluan ijazah tinggi daripada Universiti

Utara Malaysia. Saya bersetuju bahawa Perpustakaan Universiti membenarkan tesis

ini dibaca. Saya juga bersetuju bahawa kebenaran untuk menyalin tesis ini dalam apa

jua bentuk, sama ada secara keseluruhannnya atau bahagian-bahagian tertentu untuk

tujuan ilmiah, diberikan oleh mana-mana penyelia saya atau Dekan Penyelidikan dan

Inovasi. Adalah difahami bahawa sebarang penyalinan atau penerbitan atau

penggunaan tesis ini atau mana-mana bahagiannya untuk tujuan mendapatkan

keuntungan kewangan tidak dibenarkan tanpa kebenaran bertulis daripada saya.

Adalah difahami juga bahawa pengiktirafan hendaklah diberikan kepada asalnya dan

Universiti Utara Malaysia di atas penggunaan bahagian-bahagian daripada tesis ini

sebagai bahan ilmiah. Semua hak terpelihara. Sebarang bahagian dalam tesis ini

tidak boleh diterbitkan, disimpan dalam cara boleh dipergunakan lagi, ataupun

dipindahkan dalam sebarang bentuk atau dengan sebarang cara, baik dengan

elektronik, mekanik, penggambaran semula, perakaman dan sebagainya, tanpa izin

terlebih dahulu daripada:

Dekan Awang Had Salleh Graduate School of Arts and Sciences

UUM College of Arts and Sciences,

Universiti Utara Malaysia

06010 UUM Sintok.

iii

Abstrak

Syeikh Abdul Qadir bin Abdul Muttalib al-Mandili merupakan seorang tokoh ulama

terkenal dan berperanan besar dalam memperkembangkan ilmu keagamaan di

Malaysia. Beliau dianggap sebagai ulama kontroversi kerana fatwanya berkaitan

dengan perundangan dan kenegaraan. Namun keprihatinan beliau menangani

permasalahan masyarakat dilihat cukup besar melalui penghasilan karya terutamanya

dalam bidang tauhid, fiqah dan tasawuf. Keistimewaan Syeikh Abdul Qadir bin

Abdul Muttalib al-Mandili ialah kerana beliau merupakan seorang ulama yang

menguasai tiga ilmu penting itu secara serentak pada zamannya. Objektif kajian ini

ialah mengemukakan biografi serta latar belakang yang mempengaruhi beliau

menjadi seorang ulama yang terkenal di alam Melayu dan di Mekah, mengenal pasti

sumbangan beliau dalam mengembangkan ilmu tauhid, fiqah dan tasawuf kepada

masyarakat dan meneroka pemikiran beliau dalam mengetengahkan idea untuk

menangani isu semasa umat Islam yang berlaku. Kajian ini menggunakan kaedah

penyelidikan kualitatif. Data diperoleh melalui kajian perpustakaan dan kajian

lapangan. Temu bual dengan tokoh yang mengenali Syeikh Abdul Qadir bin Abdul

Muttalib al-Mandili juga dijalankan. Hasil penyelidikan ini mendapati bahawa faktor

latar belakang keluarga, pendidikan dan masyarakat telah menjadikan beliau seorang

ulama yang terkenal dan disegani. Kajian juga mendapati bahawa beliau berjaya

memberikan sumbangan secara serentak dalam bidang tauhid, fiqah dan tasawuf.

Perkara tersebut memberikan kesan yang menyeluruh dalam bidang sosial, ekonomi

dan politik. Manakala dalam mengetengahkan idea untuk menangani isu semasa

umat Islam, beliau menjadikan al-Quran, hadis, ijmak dan kias sebagai asas

pemikirannya selain mempertaruhkan pandangan ulama dalam setiap isu yang

berlaku.

Kata Kunci: Tauhid, Tawassul, Perundangan, Loteri, Tasawuf

iv

Abstract

Sheikh Abdul Qadir bin Abdul Muttalib al-Mandili was a renowned scholar who was

instrumental in developing religious knowledge in Malaysia. He was regarded as a

controversial religious scholar (ulama) because of his decrees (fatwas) on

jurisprudence and nationhood. Nevertheless, his concern in addressing the problems

of society is well documented through his works mainly in three important fields of

Islamic knowledge namely monotheism, jurisprudence and sufism. Sheikh Abdul

Qadir bin Abdul Muttalib al-Mandili was an exceptional scholar who mastered three

important knowledge simultaneously in his time. The objective of this study is the

first to present a biography and background that influenced him to become a well-

known scholar in the Malay world and in Mecca. Second, to find out his

contributions in expanding the knowledge of monotheism, jurisprudence and sufism

to the community and third, to explore his thinking in highlighting ideas to address

current issues faced by Muslims. This study used qualitative research methods. The

data was obtained through library research and field studies. Interviews with scholars

related to Sheikh Abdul Qadir bin Abdul Muttalib al-Mandili were also conducted.

The research findings showed that family background, education and society had

made him a well-known and respected scholars. The study also found that he was

able to contribute simultaneously in all three areas, namely monotheism,

jurisprudence and sufism. This had a profound effect in the field of social science,

economics and politics. Meanwhile in highlighting his ideas to address current issues

of Muslims, he referred to the Quran, hadith, ijma and analogies as the basic insights

of his thinking besides considering the views of the scholars on every issue that

happened.

Keywords: Monotheism, Tawassul, Jurisprudence, Lottery, Sufism

v

Penghargaan

Dengan nama Allah Yang Maha Pemurah lagi Maha Pengasih. Selawat dan salam ke

atas Nabi junjungan Muhammad SAW, kaum keluarganya dan para sahabat yang

mulia. Segala kesyukuran dipanjatkan kepada Allah SWT. kerana telah

menganugerahkan semangat serta kesabaran yang berterusan kepada diri saya untuk

menyiapkan tesis ini. Dengan tanggungjawab sebagai suami, bapa, pekerja, serta

siswa benar-benar menguji ketabahan. Tanpa komitmen yang berterusan, serta

sokongan daripada semua pihak sudah tentu tesis ini tidak mampu disiapkan.

Oleh itu, pada kesempatan ini, saya ingin merakamkan jutaan penghargaan dan rasa

hutang budi kepada penyelia tesis saya iaitu al-Fadhil Ustaz Mohd Nizho bin Abd

Rahman atas bimbingan, motivasi serta didikan yang dedikasi. Penyeliaan beliau

yang konsisten dan mampan amatlah saya hargai. Ucapan penghargaan kemudiannya

dihulurkan kepada Dekan Awang Had Salleh Graduate School of Arts and Sciences,

serta seluruh kakitangan yang telah memberikan perkhidmatan yang terbaik.

Selautan penghargaan dan terima kasih kepada ayahanda dan bonda yang disayangi

lagi dikasihi, Tuan Hj Abdul Ghani bin Hj. Kasa dan Puan Hjh Solhah binti Hj.

Haron kerana atas berkat doa dan restu serta sokongan yang sangat padu daripada

mereka, saya dapat menyempurnakan kajian ini. Juga kepada ibu dan bapa mertua

yang turut menyumbang kepada penyempurnaan kajian ini. Jutaan penghargaan dan

kasih sayang diucapkan kepada isteri tercinta Azizah binti Sharif, anak-anak

tersayang iaitu Syadrak, Syamlak dan Syalsyal serta keluarga yang telah banyak

berkorban masa, tenaga dan wang sepanjang pengajian saya di Universiti Utara

Malaysia.

Tidak dilupakan kepada semua responden yang telah memberikan kerjasama yang

sebahagian daripada mereka telah pun kembali ke hadrat Rabbuljalil. Al-Fatihah.

Ucapan ribuan terima kasih kepada ayahanda saudara Tuan Hj Zubir bin Hj. Haron

yang sudi membawa satu set soalan sehingga sampai ke tangan Syeikh Muhammad

al-Mandili untuk saya mendapatkan maklumat berkaitan tokoh. Selain itu ucapan

terima kasih juga ditujukan kepada Guru besar SK Bukit Choras, Tuan Haji Ishak

bin Hj Salleh dan rakan setugas yang telah banyak memberikan sokongan serta

suntikan semangat yang berpanjangan.

Senarai Kandungan

Kebenaran Penggunaan Tesis.................................................................................. ii

Abstrak.................................................................................................................... iii

Abstract................................................................................................................... iv

Penghargaan............................................................................................................. v

Senarai Kandungan................................................................................................. vi

Senarai Singkatan.................................................................................................... x

BAB SATU. PENGENALAN............................................................................... 1

1.1 Pendahuluan....................................................................................................... 1

1.2 Latar Belakang Kajian....................................................................................... 2

1.3 Kedudukan ulama dalam Islam......................................................................... 6

1.4 Aliran Pemikiran Islam..................................................................................... 9

1.5 Permasalahan Kajian......................................................................................... 14

1.6 Objektif Kajian.................................................................................................. 15

1.7 Kepentingan Kajian........................................................................................... 15

1.8 Skop Kajian....................................................................................................... 16

1.9 Pengertian Tajuk................................................................................................ 16

1.10 Penutup............................................................................................................ 18

BAB DUA. LATAR BELAKANG TOKOH...................................................... 19

2.1 Pendahuluan....................................................................................................... 19

2.2 Asal Usul Mandili.............................................................................................. 19

2.3 Pendidikan Awal Mandili.................................................................................. 22

2.4 Mandili di Kedah............................................................................................... 22

2.5 Peristiwa Ganjil................................................................................................. 26

2.6 Mandili di Kelantan........................................................................................... 27

2.7 Perkahwinan Mandili......................................................................................... 27

vii

2.8 Mandili di Mekah.............................................................................................. 29

2.9 Mazhab.............................................................................................................. 35

2.10 Sifat dan Keperibadian Lain Mandili.............................................................. 36

2.11 Penglibatan dalam Parti Politik....................................................................... 45

2.12 Karya-karya Mandili........................................................................................ 47

2.13 Cabaran Terbesar............................................................................................. 56

2.14 Kematian Mandili............................................................................................ 59

2.15 Ulasan Karya................................................................................................... 60

2.16 Penutup............................................................................................................ 68

BAB TIGA. METODOLOGI KAJIAN.............................................................. 70

3.1 Pendahuluan....................................................................................................... 70

3.2 Reka Bentuk Kajian........................................................................................... 70

3.3 Metode Penentuan Subjek................................................................................. 70

3.4 MetodePengumpulan Data................................................................................ 70

3.4.1 Penyelidikan Perpustakaan....................................................................... 71

3.4.1.1 Data Primer................................................................................... 71

3.4.1.2 Data Sekunder.............................................................................. 71

3.4.2 Penyelidikan Lapangan............................................................................ 72

3.5 Metode Analisis Data........................................................................................ 73

BAB EMPAT. SUMBANGAN MANDILI DALAM ILMU TAUHID............ 74

4.1 Pendahuluan....................................................................................................... 74

4.2 Takrifan Mandili Mengenai Tauhid................................................................... 74

4.3 Kepentingan Ilmu Tauhid Menurut Mandili dan Pembahagiannya................. 76

4.3.1 Tauhid Rububiyyah.................................................................................. 77

4.3.2 Tauhid Uluhiyyah..................................................................................... 79

4.3.3 Tauhid al-Asma’ Wa al-Sifat................................................................... 81

4.4 Pandangan Mandili Mengenai Ulama Salaf...................................................... 82

4.5 Penerapan Ilmu Tauhid Dalam Masyarakat..................................................... 84

4.5.1 Penjelasan Mengenai Isu-isu Agama..................................................... 87

4.5.1.1 Tawasul......................................................................................... 87

viii

4.5.1.2 Bacaan Talqin danTahlil............................................................... 91

4.5.1.3 Amalan Orang Hidup Kepada Orang yang Mati......................... 95

4.5.2 Membanteras Siri Amalan Khurafat Masyarakat..................................... 101

4.6 Penerapan Ilmu Tauhid Dalam Ekonomi.......................................................... 107

4.6.1 Menjelaskan Kedudukan Harta Dalam Islam.......................................... 109

4.6.2 Penjelasan Ideologi Yang Bertentangan Akidah..................................... 117

4.6.2.1 Feudalisme................................................................................... 117

4.6.2.2.Kapitalisme.................................................................................. 119

4.6.2.3 Komunisme dan Sosialisme........................................................ 125

4.7 Penerapan Ilmu Tauhid Dalam Politik.............................................................. 132

4.8.1 Islam dan Kedaulatan............................................................................... 134

4.8.2 Pemisahan Agama daripada Politik......................................................... 143

4.8.3 Hukum Mengatakan al-Quran dan Hadis Nabi SAW

Tidak Sesuai dengan Zaman................................................................... 146

4.9 Penutup........................................................................................................... 150

BAB LIMA. SUMBANGAN MANDILI DALAM ILMU FIQAH................... 152

5.1 Pendahuluan................................................................................................... 152

5.2 Realiti Bermazhab.......................................................................................... 152

5.3 Pandangan Mandili Mengenai Mazhab........................................................... 155

5.4 Penjelasan Kepada Golongan Yang Menolak Mazhab.. ................................. 161

5.4.1 Menafikan Larangan Bermazhab Di Dalam al-Quran dan Hadis.......... 162

5.4.2 Menafikan Larangan Bermazhab oleh Sahabat r.a................................. 166

5.4.3 Menafikan Larangan Bermazhab oleh Imam-imam Mujtahid............... 167

5.5 Penjelasan Berkaitan Loteri Kebajikan Masyarakat......................................... 171

5.5.1 Loteri Kebajikan Masyarakat dan Hukumnya................. ....................... 172

5.5.2 Masalah Pemulangan Wang Hasil Loteri................................................ 176

5.5.3 Jabatan Karang Mengarang dan Penyiaran Madrasah al-Masriah Pulau

Pinang.................................................................................................... 180

5.6 Penjelasan kepada Isu-isu Politik................................................................... 192

5.6.1 Perkongsian Pemerintahan Antara Orang Islam Dan Bukan Islam..... 193

5.6.2 Penglibatan Wanita Dalam Politik...........................................................202

ix

5.7 Penutup..............................................................................................................210

BAB ENAM. SUMBANGAN MANDILI DALAM ILMU TASAWUF............211

6.1 Pendahuluan...................................................................................................... 211

6.2 Takrifan Mandili Mengenai Tasawuf............................................................... 211

6.3 Makna Qalb Di Sisi Mandili............................................................................ 213

6.4 Penyakit-penyakit Hati..................................................................................... 216

6.4.1 Penyakit Hati Di Bidang Sosial............................................................... 219

6.4.1.1 Banyak Makan dan Pencegahannya............................................ 219

6.4.1.2 Sifat-sifat Keji Lidah dan Pencegahannya.................................. 226

a. Banyak Bercakap dan Pencegahannya.................................. 230

b. Berdusta dan Pencegahannya................................................. 233

c. Mengumpat dan Pencegahannya............................................. 236

d. Berbantah-bantah dan Pencegahannya................................... 240

e. Berlawak dan Berseloroh serta Pencegahannya.................... 242

f. Puji Memuji dan Pencegahannya ........................................... 245

6.4.2 Penyakit Hati di Bidang Ekonomi........................................................... 249

6.4.2.1 Kedekut dan Pencegahannya...................................................... 249

6.4.2.2 Takbur dan Pencegahannya......................................................... 258

6.4.3 Penyakit Hati Di Bidang Politik.............................................................. 262

6.4.3.1 Marah dan Pencegahannya......................................................... 263

6.4.3.2 Dengki dan Pencegahannya...................................................... 268

6.5 Penutup.............................................................................................................. 274

BAB TUJUH. KESIMPULAN DAN CADANGAN........................................... 275

7.1 Pendahuluan...................................................................................................... 275

7.2 Kesimpulan....................................................................................................... 275

Senarai Rujukan................................................................................................ 285

Lampiran........................................................................................................... 295

x

SENARAI SINGKATAN

bil. bilangan

dll. dan lain-lain

ed. edisi, editor oleh

et al. dan pengarang-pengarang lain

H hijrah

juz juzuk

jil. jilid

M masihi

w. meninggal dunia

pnys. penyusun

pnyt. penyunting

ptrj. penterjemah

r.a radiya Allah ‘anh

SAW salla Allah ‘alaih wassallam

SWT subhanu wa ta’ala

t.pt. tiada penerbit

t.th. tiada tarikh

t.tp. tiada tempat

1

BAB SATU

PENGENALAN

1.1 Pendahuluan

Selepas kewafatan junjungan besar Nabi Muhamad SAW, sahabat, taabi’in dan tabi al-

taabi’in, ulama pula berperanan dan bertanggungjawab memikul amanah penting dalam

menyebarkan ilmu, iman dan Islam kepada seluruh umat manusia. Tanggungjawab

tersebut tidak akan terhenti begitu sahaja dan akan terus disambung oleh para ulama

yang lain pula selepasnya. Sudah tentu mereka ini mempunyai autoriti dan kehebatan

ilmu yang tinggi untuk menjamin kelangsungan dakwah dan risalah para nabi dan rasul

supaya terus tertegak dan dilaksanakan di atas muka bumi ini. Ilmu yang diperolehi dan

dikuasai adalah hasil usaha dan ketekunan mereka yang memanjang serta tidak pernah

menjadi bahan simpanan dan kegunaan diri semata-mata, malah sebanyak mana ilmu

yang ada maka sebanyak itu pulalah dicurahkan kepada para murid dan kepada sesiapa

sahaja yang berminat untuk berguru dengan mereka. Kemudian para muridnya pula

berperanan meneruskan kesinambungan penyebaran ilmu tersebut kepada masyarakat

sepanjang zaman dan ianya bertali arus tidak putus putus dari generasi ke satu generasi.

Para ulama inilah yang lahir di tengah-tengah masyarakat sebagai tunggak dan penegak

ilmu Islam dan nilai-nilainya, mendidik generasi muslim dan umat Islam mengenali

Allah dan menguasai ilmu-ilmu keislaman yang asasi serta mendalami ilmu bahasa al-

Quran dengan sebaik-baiknya (Ismail 1996: xii). Hal ini telah dijelaskan oleh Nabi

Muhammad SAW dalam sebuah hadis:

The contents of

the thesis is for

internal user

only

287

RUJUKAN

al-Quran al-Karim. (t.th.). Quran in word. Ver 1.2.0

al-Aamidi, ‘Ali bin Muhammad al-Aamidi Abu al-Hasan. (1955). al-Ihkam fi Usul al-

Ahkam. Kaherah: Muassasat al-Halabi Wa Syurauhu.

Abdul Rahman Haji Abdullah. (1987). Pemikiran Islam Masa Kini: Sejarah dan Aliran.

Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Abu Barakah, ‘Izzat Abdul Majid. (2000-2001). Dirasat fi ‘Ilmaniyyah. Zaqaziq:

Kuliyyah Usul al-Din wa al-Da’wah.

Albani, Muhammad Nasir al-Din. (1964). Silisilah Al-Ahadith al-Dho’ifat wa al-

Maudhu’at. Beirut: Mansyurat al-Maktab al-Islami.

Flew, Anthony. (1979). A Dictionary of Philosophy. London: The Macmillan Press Ltd.

Asbahani, Abu Nu’aim Ahmad bin Abdullah. (1984). Hilyah al-Auliya’ wa Thobaqat

al-Asfiya’. Ed. Ke-4. 10 juz. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.

‘Audah, Abdul Qadir. (1964). al-Mal wa al-Hukm fi al-Islam. Baghdad: Dar al-Nazir Li

al-Tiba’ah Wa al-Nasyr Wa al-Tauzi’.

‘Audah, Abdul Qadir. (1967). al-Islam Wa Audho’una al-Qanuniyyah. Ed. ke-2. t.tp.:

t.pt.

‘Audah, Abdul Qadir. (1967). al-Islam wa Audho’una al-Siyasiah. Ed. ke-2. t.tp.: t.pt.

al-Baghawi, Abi Muhammad al-Husain bin Mas’ud al-Fara’. (1983). Sharh al-Sunnah.

Tahkik Shuaib al-Arnawut. 18 juz. Beirut: al-Maktab al-Islami.

al-Baihaqi, Ibn al-Turkmani, Abu Bakr Ahmad bin al-Husin bin Ali al-Baihaqi & Ala’

al-Din Ali bin Uthman al-Maaridini. (1925). al-Sunan al-Kubra wa fi Zailihi al-

Jauhar al-Naqiy. Haidar Abad India: Malis Daerah al-Maa’rif al-Nidzomiyyah

al-Kaainah.

al-Banna, Hasan. (1965). Majmu’ah Rasail al-Imam al-Syahid Hasan al-Banna. Beirut:

Dar al-Andalas.

al-Banna, Hasan. (2003). Majmu’ah Rasail al-Imam al-Syahid Hasan al-Banna. Terj.

Salehan bin Ayub. Kuala Lumpur: Pustaka Salam.

al-Buti, Muhammad Sa’id Ramadhan. (1996). al-Salafiyyah: Marhalah Zamaniyyah

Mubarakah La Mazhaba Islam. Beirut: Dar al-Fikr.

288

al-Daarimi, Abdullah bin Abdul Rahman Abu Muhammad. (1986). Sunan al-Daarimi,

Ed. ke-2. 2juz. Tahkik Fawwaz Ahmad Zamaruli. Khalid al-Sab’ al-Ilmi. Beirut:

Dar al-Kitab al-Arabi.

Effendi Djohan. (2010). Pembaruan Tanpa Membongkar Tradisi. Jakarta: Penerbit

Buku Kompas.

Donwana Taye @ Mohd Lazim Lawee. (1995). Peranan Ulama Fatani dalam Bidang

Dakwah Islamiyyah: Menerusi Penulisan-penulisan yang Kreatif. Tesis

Sarjana Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Fauzi Zakaria. (2007). Pengaruh Pemikiran Assyahid Sayyid Qutb Terhadap Gerakan

Islam di Malaysia. Kuala Lumpur: Jundi Resources.

al-Ghazali, Abu Hamid. (1969). Al-Iqtisad fi al-I’tiqad. Takdim ‘Adil al-‘Awa. Beirut:

Dar al-Amanah.

al-Ghazali, Abu Hamid. (1970). Al-Arbain fi Usul al-Din. Tahkik Muhd Mustafa Abu

al-‘Ila. Mesir: Maktabah al-Jundi.

al-Ghazali, Abu Hamid. (1973). al-Mustasfa, Kaherah: Maktabat Tijariyyah al-Kubra.

Al-Ghazali, Abu Hamid. (t.th.). Ihya Ulum al-Din. 4 juz. Beirut: Dar al-Ma’rifah.

Habannakah, Abd Rahman Hasan. (1998). Al-Hadharah al-Islamiyyah. Damsyik: Dar

al-Qalam.

Hafiz, Abu Fadhl, Abdullah al-Siddiq al-Ghumari. (1997). Itqan al-Sun’ah Fi Tahqiq

Ma’na al-Bid’ah. Kaherah: Maktabah al-Qahirah.

al-Haithami, Nur al-Din Ali bin Abi Bakr al-Haithami. (1991). Majma’ al-Zawaid wa

Manba’ al-Fawaid. 10 juz. Beirut: Dar al-fikr.

Hajjaj, Muhamad Fauqi. (1995). Al-Tasawuf al-Islami wa al-Akhlaq. Mansyiah Nasir

Kaherah: Matba’ah al-Fajr Jadid

Hakim, Muhammad bin Abdullah Abu Abdullah al-Hakim al-Naisaburi. (1990). al-

Mustadrak ‘ala al-Sahihain. Tahkik Mustafa Abdul Qadir ‘Ata, Ta’liqat al-

Zahabie Fi al-Talkhis. 4 juz. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah.

Hasan Mardman. (2001). Pondok dan Madrasah di Patani. Terj. Haslin binti Kalami.

Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

Hasanuddin Daud. (2003). Peranan dan Sumbangan Syeikh Ahmad bin Muhammad

Zain al-Patani Dalam Perkembangan Ilmu Keagamaan. Tesis Sarjana Sastera

Fakulti Sastera dan Sains Sosial. Universiti Malaya.

289

al-Hindi, ‘Ali al-Din ‘Ali al-Muttaqi bin Hisam al-Din. (1989). Kanz al-‘Ummal fi

Sunan al-Aqwal wal-Af’al. 16 juz. Ed. al-Shaikh Bakri Hayyani dan al-Shaikh

Safwah al-Saqa. Beirut: Muassasah al-Risalah.

Horikosyi, H. (1987). Kyai dan Perubahan Sosial. Terjemahan Indonesia. Jakarta:

Perhimpunan Pengembangan Pesantren dan Masyarakat (P3M).

Hisham Sharabi. (1970). Arab Intellectuals and the West: The Formative Years 1875-

1914. Baltimore: The John Hopkins Press.

Husin, Mubarak Hasan. (1995). Ilmu al-Tauhid fi Dhau al-‘Aql wa Al-Naql. Quwisna

Misr: Matbaah Hamadah Al-Hadisah.

Ibnu Abi Dunya, Abdullah bin Muhammad bin Abid bin Abi Dunya Abu Bakr. (1989).

al-Somt wa Adab al-Lisan, Ed. 1. 1 juz. Tahkik Abu Ishak al-Huwaini. Beirut:

Dar al-Kitab al-Arabi.

Ibnu al-Qayyim, al-Imam Syams al-Din Abi Abdullah bin Qayyim. (1957). al-Ruh li

Ibni al-Qayyim. Kaherah: Maktabah Wa Matba'ah Muhammad Ali Sobeih Wa

Auladuh.

Ibnu al-Qayyim al-Jauziyyah, Muhammad bin Abi Bakar Ayyub al-Zari’e Abu

Abdullah. (1973). I’lam al-Muwaqiein. 4 juz. Tahqiq Taha Abdul Rauf Saad.

Beirut: Dar al-Jil.

Ibnu al-Qasim, Abu Abdullah Syams al-Din. (2005). Fath al-Qarib al-Mujib Fi Syarh

al-Faz al-Taqrib. Beirut: Dar Ibnu Hazm.

Ibnu al-Subki, Abdul Wahab bin ‘Ali al-Subki Taj al-Din. (1965). Jam’u al-Jawami’.

Surabaya: Syarikat Maktabah Said bin Nubhan wa Awladuhu.

Ibnu Taimiyyah, Abu al-Abbas Ahmad Ibn Abd al-Halim al-Harrani. (1987). Risalat al-

Tadammuriyyah. Riyad: Idarat al-Thaqafah wa al-Nasyr bi al-Jamiah al-Imam

Muhammad bin Sa’ud.

Ibnu Taimiyyah, Abu al-Abbas Ahmad Ibn Abd al-Halim al-Harrani. (2001). Syarah

Aqidat al-Asfahaniyah. Riyad: Maktabat al-Rusyd

Ishamuddin Abd Rahim. (1987). Tokoh Ulamak al-Syeikh Abd al-Qadir al-Mandili:

Tinjauan Pemikirannya Dari Aspek Politik. Latihan Ilmiah Fakulti Pengajian

Islam Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ismail Che Daud. (2001). (pngr.). Tokoh-tokoh Ulama Semenanjung Melayu (1). Kota

Bharu: Majlis Ugama Islam dan Adat Istiadat Melayu Kelantan.

290

Ismail Che Mat. (1992). (pnyt). Ulama Silam Dalam Kenangan. Bangi: Penerbit

Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ismail Ibrahim. (1996). Kata Pengantar. Dlm. Niamat Yusoff, Wan Shamsuddin

Muhammad Yusuf. (pngr.). Biografi Ulama Kedah Darul Aman, hlm. xii. Alor

Setar: Lembaga Muzium Negeri Kedah Darulaman

Ismail Yusof. (2007). Pemikiran dan Perjuangan Nik Abdul Aziz bin Nik Mat Tentang

Islam, Politik dan Negara. Tesis Ph.D, Fakulti Sains Sosial, Universiti Malaya.

Kamus Besar Arab-Melayu Dewan. (2006). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamus Dewan. (2007). Ed. ke-4. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

al-Kauthari, Muhammad Zahid. (t.th.). Maqalat al-Kauthari. t.tp. Ratib Hakami.

Lisan al-‘Arab. (1999). Kaherah: al-Maktabah al-Taufiqiah

Malik, Malik bin Anas Abu Abdullah al-Asbahi. (1991). Muwattho’ Imam Malik-

Riwayah Muhammad bin al-Hasan. Tahqiq Dr Taqiy al-Din al-Nadwi. Ed.1. 3

juz. Damsyik: Dar al-Qalam.

Muslim, Abu al-Husin Muslim bin al-Hajjaj bin Muslim al-Qusyairi al-Naisaburi. (t.th.).

al- Jami’ al-Sahih al-Musamma Sahih Muslim. Jil.4. Beirut: Dar al-Jil & Dar

al-Afaq al-Jadidah.

Mandili, Abdul Qadir. (1951). Pembantu Sekelian Orang Islam. Kaherah: Matba’ah

Hijazi.

Mandili, Abdul Qadir. (1953). Senjata Tok Haji dan Tok Lebai. Kaherah: Dar Masr

Li al-Tiba’ah.

Mandili, Abdul Qadir. (1954). Bekal Orang yang Menunaikan Haji. Kaherah:

Matba’ah Hijazi.

Mandili, Abdul Qadir. (1959). Penawar Bagi Hati. Mesir: Matba’ah al-Anwar.

Mandili, Abdul Qadir. (1959). Islam Agama dan Kedaulatan. Kaherah: Matba’ah al-

Anwar.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th). Islam Agama dan Kedaulatan. Penang: The United Press

Penang.

Mandili, Abdul Qadir. (1959). al-Asad al-Mua’r li Qatl al-Tais al-Musta’ar. Kaherah:

Matba’ah al-Anwar.

291

Mandili, Abdul Qadir. (1959). al-Mazhab atau Tiada Haram Bermazhab. Kaherah:

Matba’ah al-Anwar.

Mandili, Abdul Qadir. (1959). Sinaran Matahari. Kaherah: Matba’ah al-Anwar.

Mandili, Abdul Qadir. (1960). Beberapa Mutiara yang Bagus Lagi Indah. Kaherah:

Matba’ah al-Anwar

Mandili, Abdul Qadir. (1960). Menakutkan dan Meliarkan Daripada Memasukkan

Orang-orang Islam Akan Anak-anak Mereka ke Dalam Sekolah Orang Kafir.

Kaherah: Matba’ah al-Anwar.

Mandili, Abdul Qadir. (1961). Hadiah Bagi Pembaca yang Muslim. Kaherah:

Matba’ah al-Anwar

Mandili, Abdul Qadir. (1961). Kebagusan Undang-undang Islam dan Kecelaan

Undang-undang Manusia. Kaherah: Matba’ah al-Anwar

Mandili, Abdul Qadir. (1961). Perisai Bagi Sekelian Mukallaf. Kaherah: Matba’ah

al-Haj Idris al-Marbawi.

Mandili, Abdul Qadir. (1962). Siasah dan Loteri Serta Alim Ulama. Kaherah:

Matba’ah al-Anwar.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). al-Khazain al-Sanniyyah min Masyahir al-Kutub al-

Fiqhiyyah li Aimmatina al-Fuqaha’ al-Syafieyyah. Kaherah: Dar Masr li al-

Tiba’ah.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th). Anak Kunci Syurga. Patani: Matba’ah Bin Halabi

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). Iktikad Orang yang Percaya Akan Quran dengan Turun

Isa a.s Pada Akhir Zaman. Kaherah: Matba’ah al-Anwar.

Mandili, AbdulQadir. (t.th.). Islam Agama dan Kedaulatan. Pulau Pinang: The United

Press.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). Pendirian Agama Islam. Pulau Pinang: The United Press.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). Persediaan Tuan Khatib. Kaherah: Dar Masr li al-Tiba’ah.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). Pertunjuk Bagi Umat. Pulau Pinang: The United Press.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). Sabilullah. Pulau Pinang: The United Press.

Mandili, Abdul Qadir. (t.th.). Tuhfah al-Qari’ al-Muslim. Kaherah: Dar Masr Li al-

Tiba’ah.

292

Mohammad Redzuan Othman. (2005). Islam dan Masyarakat Melayu: Peranan Dan

Pengaruh Timur Tengah. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Mohd Fadli Ghani. (2009). Sheikh Abdul Qadir al-Mandili Ketuai PAS di Makkah.

Harakah, 24-26 Julai:27.

Mohd Rosdi bin Nik Ahmad. (2011). Ilmuwan Nusantara. Shah Alam: PTS Islamika

Sdn Bhd.

Muhammad Abu Bakar. (1987). Penghayatan Sebuah Ideal: Suatu Tafsiran Tentang

Islam Semasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Muhammad Abu Bakar. (1991). (pnyt.). Ulama Terengganu Suatu Sorotan. Kuala

Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.

Al-Mu’jam al-Wasit. (1989). Istanbul: Dar al-Dakwah

Nasaie, Ahmad bin Syuaib Abu Abdul Rahman al-Nasaie. (1991). Sunan al-

Nasaie al-Kubra. Ed. 1. Tahkik Dr Abdul Ghaffar Sulaiman al-Bandari, Sayyid

Kisrawi Hasan. 6 juz. Beirut: Dar al-Kutub al-’Ilmiyyah.

Nawawi, al-Syeikh Muhammad. (1887). Tafsir al-Munir bi ‘Alam al-Tanzil. 2 juz. t.tp.

Matba’ah Uthmaniah.

Niamat Yusoff, Wan Shamsuddin Muhammad Yusuf. (1996). (pngr.) Biografi Ulama

Kedah Darul Aman. Alor Setar: Lembaga Muzium Negeri Kedah Darulaman.

Nornajwa Ghazali & Mustafa Abdullah. (2008). Tafsiran Fiqh Syeikh Abu Bakar al-

Asha’ari: Satu Anjakan Paradigma. Jurnal Syariah. 16(1):47-61.

Qardhawi, Yusuf. (1999). Haqiqat al-Tauhid. Terj. Abdul Majid bin Abdullah. Kuala

Lumpur: Pustaka Salam.

Ramli Awang. (2001). Syeikh Abdul Qadir Mandili: Satu Analisis Biografi Dan Aliran-

aliran Pemikirannya. Tesis Ph.D,Fakulti Pengajian Islam,Universiti Kebangsaan

Malaysia.

Ramli Awang. (2008). Syeikh Abdul Qadir al-Mandili (1910-1965) Biografi &

Pendidikan Akhlak. Skudai: Penerbit Universiti Teknologi Malaysia.

al-Razi, Fakhr al-Din Muhammad bin ‘Umar bin al-Husayn. (1938). Al-Tafsir al-Kabir.

32 juz. Azhar: Matba’ah al-Bahyah al-Misriyah.

Ridha, Muhammad Rashid. (t.th.). Tafsir al-Quran al-Hakim al-Syahir bi Tafsir al-

Manar. 12 jld. t.tp. Dar Fikr Li Tiba’ah Wa al-Nasyr Wa al-Tauzi’.

293

Riduan Hj Maming. (1999). Peranan Ulama Patani Dalam Ilmu Kalam. Tesis

Sarjana Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Sabitha Marican. (2009). Penyelidikan Sains Sosial. Batu Caves: Edusystem Sdn. Bhd.

Sabri, Mustafa. (1981). Mawqif al-‘Ilm wa al-Aql wa al-Alim min Rabb al-Alamin wa

Ibadihi al-Mursalin. Ed. ke-2. 4 juz. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-‘Arabi.

al-Sawi, Syeikh Ahmad al-Maaliki. (1926). Hasyiah ‘ala Tafsir al-Jalalain. Kaherah:

Matba’ah al-Azhariyyah.

al-Sofi, Mahyuddin. (1996). Muhadarat fi al-Aqidah. Kaherah: Al-Hadisah li al-

Tiba’ah.

Sulaiman Masri. (2005). Kaedah Penyelidikan dan Panduan Penulisan. Kuala Lumpur:

Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.

al-Suyuthi, Jalal al-Din. (1987). al-Durru al-Manthur fi al-Tafsir al-Ma’thur. 6 juz.

Beirut: Muhammad Amin Dimaj.

Syafrizal. (2003). Peranan Ulama Sumatera Pada Abad Ke 16M Hingga Ke 17M

Dalam Mengembangkan Bahasa dan Kesusasteraan Melayu di Nusantara:

Kajian Terhadap Hamzah Fansuri dan Nuruddin ar Raniri. Tesis Sarjana

Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia.

al-Syarbini, Syeikh Syams al-Din Muhammad bin Muhammad al-Khatib. (2004). al-

Iqna’ fi Hal al-Alfaz Ibn Syuja’. Tahqiq Syeikh ‘Ali Muhammad Mu’awwad,

Syeikh ‘Adil Ahmad ‘Abd al-Maujud. 2 juz. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah.

al-Syaukani, Muhammad bin Ali bin Muhammad al-Syaukani. (1976). al-Qaul al-Mufid

fi Adillah al-Ijtihad wa al-Taqlid. Tahkik Abdul Rahman Abdul Khaliq. Kuwait:

Dar al-Qalam.

al-Tabarani, Abu al-Qasim Sulaiman bin Ahmad al-Tabarani. (1994). al-Mu’jam al-

Ausat. Tahkik Thariq bin ‘Audh Allah bin Muhammad, Abdul Muhsin bin

Ibrahim Husaini. 10 juz. Kaherah: Dar al-Haramain.

Wan Mohd Shaghir Abdullah. (2005). Hubungan Keilmuan Syeikh Ahmad al-Fathani,

keluarga dan murid-muridnya. Kertas kerja Wacana Syeikh Ahmad al-Fathani

Pemikir Agung Melayu dan Islam (Siri II). Menyentuh Dua Tokoh Besar Pak De

‘Ei dan Pak Chu Him sepupu Syeikh Ahmad al-Fathani. Persatuan Pengkajian

Khazanah Klasik Nusantara (PENGKAJI) & Madrasah Ahliah/Yayasan Ahliah.

Al-Zuhayli, Wahbah. (1986). Usul al-Fiqh al-Islami. 2 juz. Damsyik: Dar al-Fikr

294

TEMUBUAL/ SOAL SELIDIK

Hj Wan Solahuddin Hj Wan Ibrahim. (2008). Temu bual dengan beliau di sebuah kedai

di Kota Sarang Semut, Alor Setar Kedah.

Hjh Jaliha Hj Abd Mutalib. (2006). Temu bual dengan beliau di kediaman anak

saudaranya di Kampung Kuar Jawa, Alor Janggus, Alor Setar Kedah.

Syeikh Hj Ahmad Hj Ali. (2007). Temu bual dengan beliau di kediamannya di

Kampung Gerigis, Alor Setar Kedah.

Tuan Guru Hj Zakaria Hj Mat Saman. (2007). Temu bual dengan beliau di kediamannya

di Pondok Hj Zakaria, Kampung Kubang Siam, Alor Janggus, Alor Setar Kedah.

Tuan Imam Hj Ibrahim. (2008). Temu bual dengan beliau di kediamannya di Kampung

Teluk Kandeh, Alor Setar Kedah.

Ustaz Hj Abdul Ghani Hj Kasa. (2006). Temu bual dengan beliau di kediamannya di

Kampung Jelai, Tokai, Alor Setar Kedah.

Ustaz Hj Abdul Ghani Hj Kasa. (2008). Temu bual dengan beliau di kediaman Tuan

Imam Hj Ibrahim di kampung Teluk Kandeh, Alor Setar Kedah.

Ustaz Hj Wan Izzuddin Hj Wan Ibrahim. (2008). Temu bual dengan beliau di

kediamannya di Pondok Kampung Gajah Mati, Pendang Kedah.

Syeikh Muhammad Badruddin Syeikh Abd Qadir al-Mandili. (2007). Soal selidik yang

dilakukan terhadapnya di Mekkah melalui seorang jemaah haji.

MAKTABAH SYAMILAH VERSI 2.0 (t.th.)

Abdul Hamid al-Syarwani, Ahmad Qasim al-’Ibadi, Hasyiah ’ala Tuhfah al-Muhtaj bi

Syarh al-Minhaj li Ibn Hajar al-Haithami. Mauqie’ Ya’sub.

Abu Daud, Sulaiman bin al-Ash’ath, Sunan Abi Daud, Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-

Masriah. http://www.islamic-council.com

Abu Hayyan, Abu Hayyan Muhammad bin Yusuf, Tafsir al-Bahr al-Muhit, Mauqie al-

Tafasir, http://www.altafsir.com.

al-Albaani, Muhammad Nasir al-Din, al-Silsilah al-Dho’ifah, Barnamij Manzhumah al-

Tahqiqat al-Hadisiyyah -al-Majani- Min Intaj Markaz Nur al-Islam Li Abhas al-

Quran Wa al-Sunnah Bi al-Iskandariah, http://www.ahlalhdeeth.com.

295

al-Baidhawi, Naasir al-Din Abu al-Khair Abdullah bin Umar, Anwaar al-Tanziil wa

Asrar al-Ta’wiil. Mauqie’ al-Tafasir. http://www.altafsir.com.

al-Baihaqi, Abi Bakr Ahmad bin al-Husain bin ‘Ali. Sya’b al-Iman li al-Baihaqi.

Mauqie’ Jamie’ al-Hadis. http://www.alsunnah.com.

al-Baihaqi, Abi Bakr Ahmad bin al-Husain bin ‘Ali . al-Ba’ath wa al-Nusyur li al-

Baihaqi, Mauqie Jamie’ al-Hadis. http://www.alsunnah.com.

Bukhari, Muhammad bin Ismail bin Ibrahim al-Mughirah al-Bukhari. Sahih al-Bukhari.

Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-Masriah. http://www.islamic-council.com.

al-Hakim, Abi Bakr Ahmad bin al-Husain bin ‘Ali. al-Mustadrak ‘ala al-Sohihain li al- Hakim.

Mauqie’ Jami’ al-Hadis. http://www.alsunnah.com.

Ibnu Atiyyah, Abu Muhammad Abdul Haq bin Ghalib. al-Muharrir al-Wajiz. Mauqie

al-Tafasir. http://www.altafsir.com.

Ibnu Hajar, Ahmad bin ‘Ali. Tuhfah al-Muhtaj fi Syarh al-Minhaj. Mauqie’ al-Islam.

http://www.al- islam.com.

Ibn Hanbal, Abu Abdullah Ahmad bin Muhammad bin Hanbal. Musnad Ahmad,

Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-Masriah. http://www.islamic-council.com.

Ibnu Hibban, Sahih Ibnu Hibban, Mauqie Jami’ al-Hadis. http://www.alsunnah.com.

Ibnu Majah, Abu Abdullah Muhammad bin Yazid al-Quzwaini, Sunan Ibnu Majah,

Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-Masriah. http://www.islamic-council.com.

Ibnu Rajab al-Hanbali, Jamie’ al-Ulum wa al-hikam bi Syarh Khomsin Hadisan min

Jawamie’ al-Kalam. Tahqiq Maher Yaasin Fahl. Mauqie’ Soid al-Fawaid.

http://www.saaid.net.

Muslim, Muslim bin Hajjaj Abu al-Hasan al-Qusyairi al-Naisaburi. Sahih Muslim.

Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-Masriah. http://www.islamic-council.com.

Nasaie, Abu Abdul Rahman Ahmad bin Shuaib bin Ali al-Khurasani. Sunan al-

Nasaie. Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-Masriah.http://www.islamic-council.com.

Al-Nawawi. Abi Zakariya bin Yahya bin Syaraf. al-Minhaj li al-Nawawi.

al-Qurthubi, Abi Abdullah Muhammad bin Ahmad al-Ansari. Tafsir al-Qurthubi.

Mauqie’ Ya’sub.

al-Raghib al-Asfahani, Abu al-Qasim al-Husin bin Muhammad, Mufradat Gharib al-

Quran. Mauqie’ Ya’sub.

296

Ramli, Shams al-Din Muhammad bin Abi al-Abbas Ahmad. Nihayah al-Muhtaj ila

Syarh al-Minhaj. http://www.al-islam.com.

al-Razi, Abu Abdullah Muhammad bin Umar. Mauqie al-Tafasir.

http://www.altafsir.com.

al-Sayuthi, Jalal al-Din. al-Hawi li al-Fatawa li al-Sayuthi.

al-Sayuthi, Jalal al-Din, Jami’ al-hadis.

Syeikh Solih bin Abdul Aziz Ali Syeikh. Ittihaf al-Sail Bima fi al-Thohawiyah min

Masail. http://www.al-islam

al-Tabrani, Abi al-Qasim Sulayman bin Ahmad. al-Mu’jam al-Ausat li al-Tabrani.

http://www.alsunnah.com.

al-Tabrani, Abi al-Qasim Sulayman bin Ahmad. al-Mu’jam al-Kabir.

http://www.ahlalhdeeth.com..

Tirmizi, Muhammad bin Isa bin Tsaurah bin Musa bin al-Dhohak. Sunan al-

Tirmizi Mauqie’ Wuzarah al-Auqaf al-Masriah. http://www.islamic-

council.com..

al-Zamakhsyari, Abu al-Qasim Mahmud bin ‘Amru bin Ahmad, al-Kassyaf. Mauqie al-

Tafasir. http://www.altafsir.com.

297

LAMPIRAN

SOALAN SOAL SELIDIK KEPADA SYEIKH MUHAMMAD BERKENAAN

SYEIKH ABDUL QADIR BIN ABDUL MUTALIB AL MANDILI.

298