ANG PAAGI. SA PAGSULAT ' .

SA ·SINDANGANG SINUBANUN·

SINDANGAN SUBANUN SPELLING BOOK ·

ANG PAAGI SA PAGSULAT SA SINOANGANG SINUBANUN

SINOANGAN SUB~NU~ -SPELLIN~ BOaK

Alpia Nadela Elma Dagondon.g Melinda Lavina Robert Brichoux Felicia Br.icho·ux

TRANSLATORS COMMITTEE OF THE PHILIPPINES, Inc. PUBLISHERS 1980

Published in cooperati-on with

Bureau of Elementary Education and

Institute of National Language of the

Ministry of Education and Culture Manila, Philippines

Additional copies of this publica~ion are available ·from:

TCP TCP P.O. Box 423 or Greenh1lls, Metro Manila, 2801

Nasuli, -M~laybalay

Bukidnon, 8201

Sindangan Subanun Spelling Book

49.9-880-2.4C 70.20P-805063N Printed in the Philippines

SIL Press

PAUNANG SALITA

Ang - isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipirias ay ang pagkakaroon nito ng lba't ibang pangkat: etniko na nag-aangkin ng kani-kann ang wik~ng katutubo. Gayon man, ito'y hindi nagi ng balakid sa -pag-unlad ng bansa, bagkus nagpa-ti-IJay -­pa - nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng _ mga mamamayan tungo sa pagkakaroon _ ng -isang di.wang panlahat. _ - -

Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga - babasa~ing inihahanda para sa higit na ikalilinang ng mga kaalaman, b .kayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pqgmamah~l sa '"_ sari ling wika ng mga mag-aaral.

Sinikap na _ malakipan ang aklat ng mg;1 paksarig inaaakalang magdudul ot ng rna lak i a.t makabuluhang kapakinabangan sa mga gagami t nito. Sa paghahanda ng mga ito_ty isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaal ang­alang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at p·agpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang rig kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. - May inilakip ding J!lga pagsasanay na inaakalang maJ<atutulong sa mabisang pag-aaral \ng wika. Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at nauunawaan ang wika kung ito•y- buong - katalinuhan na nil<mg patatalakay sa klase at naiuugnay o -­nagagamit sa tunay na buhay.

Buong pagmamalakini inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin . at mithiing lalo - pang mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa pamamagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika. At inaasahan din sa gayon ang madaling pagkatuto ng wikang pambansa.

ONOFRE D. CORPUZ Ministri ng Edukasyon at Kultura

PREFACE

yisulat kining gamay nga hasahon Ang Paa&l sa Pagsulat sa Sindangang Sinubanun alang sa k~ayohan sa mga Subanun nga katawhan nga

. mahibalo nang mobasa : ~a Pilipino o Cehuano o Ininglis. Ang katoyoan ·niini mao ang pagpasabot sa paagi sa pagkasulat sa Subanun nga Pinulongan diin nagamit na s~ mga libro nga human na ikamantala: Aron usab nga

. kadtong mga katawhan nga makabasa na sa ubang pinulongan may kalipay usab sa pagbasa sa mga sugilanon. s_? pinulongang Sinubanun.

Me.l inda Lavina Robert Brichoux Felicia Brichoux

Summer Institute of Linguistics

PAGSULAT SA SINDANGANG SINUBANUN

Ang mga binag-ong paagi sa pagsulat ng~

gigamit sa mga sakop . sa Summe-r Institute oC

~ ~i ngu_-istics (SIL) sa ilang pagsulat s-a mg,:-1·

sin~lBtan nga hinubad, ug mga sinulatan sa

~augalingong pinulongan gipasikad niining

mos~.mod:

1. Ang ABAKADA nga gigamit sa .atong

Nasudnong Pinulongan nga Filipino.

2. R~sult~ sa istudyo (pagtuon) sa

pinu1opgang Sinubanun nga gihimo

niadtong tuig 1968-1971.

3. Resulta sa gihimong pagsulay sa

ortografia nga gihimo sa mga

Subanun nga makamaong mo,basa sa mga

· baryo sa Titik ug Guigang, Sindangan_,

Zamboanga del Norte, ug Deporihan,

Bayog, Zamboanga del Sur :

ALPHABET (Ang ABAKADA) \

Ang pinulongang Srnubanun naggamit niining

nga mga leira. Gibahin kini sa duha ka

Ang unang grupo gitawag ug "consonant~."

•1

Ang mga ' letra sa "consonants" mao ang mosunod:

~' ~' ~' ~' ~' !, ~' ~' ~' ~' ~' ~' ~' !, ~' ug r_. Ang ikaduha nga grupo gitawag ug "vowels."

Ang mga letra sa "vowels" mao kining mosunod:

~' ~' i, ug u. ' Ang paglitok sa mga letrang "vowels~· ~' !_, ug u samara sa paglitok sa

pinulongang Pilipinong ABAKADA. Apan ang

letrang "vowel" e may talagsaong kinaiya

sa paglitok.

Ang 1 ini tokan sa let rang' e sama sa

pagl i tok sa letrang ~ sa pu1ong but nga

Ininglis. Ang maong linitokan- magkaanggid­

anggid sa linitokan ~a letrang ~ sa sinultian nga Pangasinan ug Ilokano. Samtang gilitok

ang maong letra ang ' dila ipauk-uk' ug diutay

paingon sa tutUnlan. Ang linitokan dili sama

sa e sa Initiglis ug Kinatsil~. Pan~nglitan:

1. penepeten - "bisti"

2. beleg "kasili"

Ang sunod nga letr~ nga may talagsaong

linitokan mao ang letrang ~-· Daghan ang paagi

sa paglitok sa letrang ~- Kapin kong kulang

sa katunga nga n~ggamit sa ~indangang Sinubanun

2

g~l s~yop

gb~kal sayop

g~ak

sayop

( .. ~-i'J 1 ~4 ~ -, I' '1]' v -~lo

99'»61 sayop

~ ft .. ~-

' . 9 ~~~~

gbjl{kol sayop

-sayop

3

gebel husto ·

gbitekel husto ~

gekbak husto

;;;:. : -_. -

naggamit sa letrang ~ ng~ pinagahi bisag asa.

Sarna pananglitan sa letrang ~sa pulong ~apit,

pa~ang _, "kugon 'II ug misi!l~ep- · "misalop ang adLiw .~ .. Sa ikaduhang grupo s~ - mga Subanun, kong ; ang ~

maki ta _s_a , tunga sa duha ka "vowels" . sama ni ini: ~ .. ' ~ .

~ ~- ~' ang paglitok sa d dili na pinagahi kondi-li sam a na sa let rang £ s_a Binisaya. Panangl i tan

ang pulong padang "kugon" kong litukon mahimong

"parang." Apan aron dil'i mali-bog ang katunga

sa mga Subanun j nga naggamit sa pinagahing ~'

ang letrang ~ lamang ang garniton ug dili ang

letrang!:. b-isan --pa kong maQ_utang siya sa tunga

sa duha ka "vowels."

Ang' le~rang £ gamiton lamang sa pulong nga I .

hinulaman, sama pananglitan sa pulong kuarta -ug

trak. Sa mga · subanun nga naggamit sa pinagahing

~' ang !:. sa mga hinulamang pulong ilang pulihan

ug l. Ang kuarta _ko_ng li tokon mahimong "kual ta." ___ , ..

4

g')eea' sayop

~g

gseda' husto

kedung sayop husto

me~uy sayop

5

mengaduy . husto

. ~ ..

- ~du

c sayop

~u sayop

g~du sayop

sayop -

~u sayop

~~· gi)p4lu sayop .

·glibru huste

gripu husto

gispuru husto

· Ang letr~ng r gamiton sa pulong -nga hinula~an.

6

Ang ikatulo nga letra mao ang !· Ang

letrang ! litukon samtang ang punuan sa dila

birahon paingon sa tutunlan. Kong ang ~ mak1ta

sa tunga sa duha ka "vowels" sama sa buku

"bang_ag sa kawayan, " · ang 1 in i tokan sa k mal1imong

sama sa i sa Kinatsila.

Ang ika-upat nga letra nga may talagsaong

linitokan mao ang letrang kansa'. Ang simbolo

sa maorig letra mao ang ~ nga gitawag nga

apostrophe sa Ininglis. Makita kini sunod sa

"vowel" o sa tunga sa duha ka mga vowels. Ang

kansa' maoy puli sa "hy~hen" nga makita sa

Pilipinong pulong nga pag-ibig o sa Binisayang

pulong nga bag-o. Pananglitan:

wa'a

gbata'

"hoo"

"bat a"

gina' "inahan"

Minita'en. "Nakit-an niya."

7

--r -. ""' - .. . / .

m~gu sayop

gteb /

say_op

g~an sayop

me;uQu . sayop

g~u sayop

; · gu~n sayop

8

meligu' husto

gteku' husto

guma~an

hu-sto

LONG VOWELS /

Kong atong itandi ang Sindangang Sinuhanun

sa laing Sinubanun ug sa ubang pinulongan sa

Pilipinas, at~ng makit-an nga adunay mga

"c-onsonant" nga m1awala sa Sinubant.Jn, kong. ang

niaong "consonant_" ana a sa ~unga s~a duha · ka

'J.vowels." Panangli tan ang Binisay~ng pulong

nga "gakit," sa Sinubanun mahimong ~it. Ang

duha ka "vowels" nga nagtupad nga resulta sa

pagkawala sa k sa pulong "gakit" gitawag ug

"diphthong." Ang paglitok sa "diphthong" ~l

sa gait · kaanggid-anggid sa Ininglis nga letrang

~sa pulong "bed" o ";;aid."

9

-. .. _ . '·~ ' ..<; • - •

.: - ., .

·;.L

I

w sayop·

~· sayop -

gb~en sayop

c- y;r- ;p--: ~ !q

~s sayop

g~' sayop

gbe~ken sayop

10

gpais husto

gtai' husto

gbaingken husto

-"'

' ··- .. --, . ........ -.. '·

' c

. . ,.

I

. f

Ang ikaduhang pananglit_an sa ''dip-hthong"

ang pulong daun nga pul:l s~ pulong "dahnn"

Binisa)'a. Ang ''diphtb.ong " au nga rcsulta

pagkawala sa 1-etra_ng "h". sa "dahon, "- 1 i tukon

sa o sa In ing 1 is nga pu long "c-aught."

. ::.

11

-g~d sayop

g~n sayop

m~n - sayop

g'#d sayop

g~n sayop

. "'' .. "'

''' .. .. ".• . " ~'~' /.

m~on sayop

12

gdaud -

husto ·

gdaun husto

melaun -

husto

Kung ang -letrang ~ o !:!_- mawala sa tunga _sa -duha ka parehong "vowel" sarna sa saa' nga · pt,lli - - ----

sa Binisayang "saha," ang- resul ta gihj ng_anlan ug "long vowel." Dili tagsatagsaon paglitok ang duha . ka .letrang ~ kondili ipalugway 'ug diutay ang paglitok kay sa kas2:garang l~trang ~ larnang. Sarna usab niini ang rnahitabo sa

- pulong pi id "kaulaw" ug rnetvud "matuod."

j-

13

~-sayop

sayop ~k sayop

~ gaas sayop husto

14

gsi in _.

husto

~ _ gbuuk · husto

-- . . .. THE PART_ICLES AND G.- (OBLIGATORY NOUN l1ARKER) . . . . - ~: : ... _ .

. · ... ·-

"Ang siri~banun, sama sa /kadagha~an ~ga p:lnulongan sa Pilipinas, adunay mga "particles" • -'J --; • • . • • . • ~ -

'_' nga :_ puli sa _Ininglis n&a the ug - ~ sama : ._-.. · panafiglitari. sa mga pulong ·nu ug su. Ang -t . ;. :. ~. • ; ' ~ _- -

Sinubanun naggamit ug pulong nga nga puli sa _. '

Pilip.ino o Binisayang pulong "mga" nga ·· ~ag~ahulugan nga daghan ang gih i sgutan. A~an

adunay kalainan ang Sinubanun s a uba ng p_inulongan. Ang matag ngalan "noun" butangan gayud ug letrang g_ sa .unahan. Kining "noun" nagsunod sa part i cl e s o kong adunay pulong nga nga nagasunod k i ni s a ~· Sarna panangli tan: kong imong pangutan-on ang Subanun kong unsa img Sinubanun sa "babaye ," ang itubag niya gl~bun. Ang & niining pulunga dili apil sa Sinubanun £a babaye nga libun kondili gibutang ang & sa unahan tungod kay ang libun _ngalan o "iwun" man. Ang letrang & niining bahina gi tawag ug "obligatory noun marker." Kining "noun marker" nga i gilitok sama sa atong n~andan nga letrang & kong kini makita sa unahan sa mga pulong nga nagsugod sa letrang

15

.-~, ~' _!:, !:_, ~, y ug sa tan~ rig ~ "vow~}s ," Ang·

,maong letrang g_ litukon sama sa ~ kon gisundan.

kini sa pulong nga nagsugod sa " letran~ ~' ~' I ' ~ .;.

ug !· KQng mag-una kini ?a letrang ~ o ~, : an~

paglitok sama sa Binisayahg ~· kung ang pulong

nagsugod .sa g_, ~' ug ~' dili na ·kinahanglan

nga isulat ang g_ ·ingon nga "obligatory nouri

marker." Usa lamang ka Sinubanun nga pulong

nga kanunay nga gamitori ang nagsugod •sa letrang " "h", ang pulong "himan." Kadaghanan sa mga

Subanun dili mogamit ug "g" sa unahan sa himarr

apan ang uban naggamit ug g i man- puli sa himan

nga puli sa Binisayang "himan."

16

)( ·: sayop

l~t .sayop

su ng)4.asa sayop ~

; -. ~

~-sayop

l~t . v

· sayop

~u ng~gtasa sayop

-

gbuu husto

glanut husto

su _nga· gtasa husto

Sa matag "noun" butangan gayud ug letrang , 9. sa unahano -

17

--· ..

· siNGLE SYLLABLE PRONO~S AND I

(TAG-USA KA "SYLLABLE" NGA "PRONOUNS" UG ' AL~G _ I)

Ang niga "pronouns" nga tag-usa lang ka

"syllable" · nga gigami t sa Sinubanun mao ang. ~'

sa Binisaya "ako" ug "ko",: ug ang ~' sa

Binisaya "ka" o "ikaw." P.ananglitan:

u: Mpanawu. "Molakaw ako."

a: Mpana\ra. "Mo 1 akaw ka."

Ang mga tags.a ka "syllable" nga "pronouns." -

nga gigamit nga "possessor or actor" mao ang ,•

letrang ~ug mga "syllables" nga mu, en, lig ta.

Ang ~ puli sa Binisayang "pronoun" nga "ko."

Apan kong kini nagsun9d s~ · letrang ~' ku _ang

gamiton -puli sa ~· Ang ikaduha mao ang "pronoun"

nga mu sa Bini say a "imo o "n imo." Ang "pronoun"

nga ni'a usahay gamiton aron sa paghatag ug

gibug-aton sa gisulti. Ang ikatulo nga "pronoun''

nga en maoy puli sa Binisayang "niya." Usahay

_gamiton ang niin sa paghatag ug gibug-aton ·sa

gisul ti. - A~g ta nga "pronoun" pul i sa ~inisayang

"nato." Kining tanang mga "pronouns" litukon

ingon nga bahin sa pulong nga ilang gisundan

. sama niining mga pananglitan:

18

. - -I . .. --

. -' . •. --~ *

-Bini saya

"Wala ko- mocidto d fclto .-! L

'-'Molakaw -ka -=ba'- · ugm-a?:· ~ --

-"· :,_;i~ al:~ta~ · -ka _?a ni.y-a ---

·:"'_ ug :tambal'?'L

' ' Balay nako"

''Balay n irno"

''Balay niya"

- ~'-Bal(ly nato"

_.

1_9

-":"-<-

1-

b~la sayop

ku~mo sayop

gb~ta sayop

kut}n(mu ' sayop

gbabuyta hu_sto

kutingmu husto

M~ao sayop

Minumao husto

/

•20

. ·. .· .

..

- -Adunay tulo ka buok nKa o"subject particles"

sa Sinubanun. K1ni mao ang su, ~i, ug i·

Ang su ug ki maki ta sa tmahan o · sa tung a

sa "sentence." Dili S?ma niini ang particle

nga i· Ang i makita sa tumoy sa pulo~g ug

litukon sama nga bahin nianang pulonga. Apan

ang iyang paggamit sa "sentenc:e" sama sa paggamit

sa Binisayang "subject particle" nga "ang."

Pananglitan:

1. Gembagel! gbalaf. "Ang , ·balay daku." ,.

2. Duuni gtubig. "Adunay tubig."

21

-

su~k sayop

su~nuk su gmanuk -husto sayop

ki m~manuk kig g~kmanuk - ki gmanukmanuk sayop sayop husto

Mesai }>-( gsuunguo · sayop

2J

Mesaiti gsuunguo husto

. . ~~- .

THE USE OF Y A.I.'\JD W {,ANG PAGGAMIT SA Y UG W)

Sumala sa nahisgutan sa una han adunay

·"diphthong" sa Sinubanun sama sa ai ug au, ug

"long vowels" nga aa, ee, uu, ug ii. A ron dili

malibog ang mobas a , ang pagsulat sa "vowel

clusters" dili gamitan ug letrang r. o w.

Pananglitan, ang pulong gniug "lubi," megbualbual

''nagbukal (sama sa tubod)", ug gbu id "bukid";

dili gamitan ug r. o ~· .

23

gb~wit sayop

g~pan

sayop

g~ya sayop

gbenggui t husto

gliupan husto

gbuaya husto

Hibaloan mo ba pagsulat kining mga pulonga sa Sinubanun? lsulat sa papel. Dayun ablihi sa sunod ·nga panid ug ihapa kung p-ila ka mga pulong ang husto nimo nga ~agkasul~to

4

25

Pila ka mga pulong ang hu s to- nimo nga pagkasulat?

1. gtrak

2. gma' is

3. -gniug 4 . paat

" 5. gitu'

6. gdaun

7. gait R"" ·~;' •• -8. gsa bun

9 . kela'

26

"<··

Nakabas a ka na ba niining mga hasahona

ug libro nga g i sulat sa pinulonga nR Sinubanu~?

SU .GULIPEN NU GADI' GTETALU KI GMENENAGAT NGA GUKITEN GS INU-BANEN SU KEGULIUG NAMI DITU

GNASULI' GPAAT BUUK GUKITEN

MIGBINENGI'AN GBETAD PENILUNGENTA SU GBEGU

GTITULU' NGA GSINUGILEN

KI GMILAGRO KAMET KI GTELU BULUS GUKITEN NGA MILABETLABET SINUGILEN DENGANTU SAMPAY

DI GNANDAW SU GEMPIA PETENDAY NI JUAN ­SU GEMPIA PETENDAY NI LUKAS

SU NGA GPENGGULAULA NU NGA GSESUGU'EN NI !SUS

Pangitaa kinin~mga libro diha sa rnga

tindahan sa inyong lunsod o baryo. Mahirno

usab nga rno-order ka sa:

TtP P.O. Box 423

Greenhills, _.Metro

Manila, . 2801 -

0

27

TCP Nasuli, Malaybalay

Bukidnon, ·· 8201