SİYASET FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI · 2017. 9. 30. · Siyaset Felsefesi Atatürk...

İÇİN

DEK

İLER

• Giriş

• Siyaset Felsefesinin Temel Kavramları

• Siyaset Felsefesinin Soruları

• Siyaset Felsefesinin İki Ana Problemi

HED

EFLE

R

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Siyaset felsefesinin ne anlama geldiğini öğrenecek

• Siyaset felsefesinin temel kavramlarını öğrenecek

• Siyaset felsefesinin temel problemlerini öğrenecek

• Devletin gerekli olup olmadığını öğrenecek

• Ütopyanın ne anlama geldiğini ve ütopik devlet anlayışlarını öğrenecek

ÜNİTE

12

SİYASET FELSEFESİ

FELSEFEYE GİRİŞ

Siyaset Felsefesi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

Siyaset, ülke, toplum,

devlet ve insan

yönetimidir.

GİRİŞ

“Siyaset” terimi Yunanca polis, politika terimlerinden Arapçaya, Arapçadan

da Türkçeye geçmiş bir terimdir. Eski Yunan’ın şehir devletlerinde (polis’lerinde)

olan ve olması gereken yönetim şekilleri üzerine Platon’un Devlet ve Yasalar,

Aristoteles’in Politika adlı eserleri ilk siyaset felsefesi eserleridir.

Genel anlamıyla; siyaset, devlet işlerini düzenleme ve yönetme etkinliğidir.

Aristoteles, Politika adlı eserinde siyaseti “Vatandaşların toplumu ve devleti

ilgilendiren işlerle ilgili olarak yaptığı her şeydir.”, diye tanımlamaktadır. Fakat siya-

setin tanımı, tarihsel süreç içinde iki açıdan ele alınmalıdır:

1- Siyaset, toplumsal sınıflar arasında geçen iktidar mücadelesidir.

Dolayısıyla, siyaset iktidarın ne olduğunu, oluşumunu, kapsamını,

doğasını, bireyle ilişkisini ve varlığını sürdürüşünü ele alır.

2- Siyaset, toplumda düzeni ve birliği sağlamak amacıyla özel çıkarlara karşı

genelin ortak iyiliğini gerçekleştirmek için yapılan faaliyettir.

Birbirine karşıt olarak yapılan bu iki siyaset tanımı, iki gerçeği vermektedir. O

hâlde, siyaset, çatışma ve iktidar mücadelesinde hem bireyin hem de toplumun hak

ve çıkarlarını gözeterek yapılan düzen yaratma etkinliğidir.

Siyaset, iki bilgi alanının konusu içindedir. Siyaseti, hem siyaset bilimi hem de

siyaset felsefesi ele alıp incelemektedir.

Siyaset bilimi, diğer bilimler gibi, siyasette “olanı” inceler; açıklar ve

yasalarını bulmaya çalışır. Temel konusu olan devlet başta olmak üzere siyasî ve

sivil kurumları, siyasal rejimleri ve bunların problemlerini araştırarak, çözümler

önerir. Siyaset bilimi, alanına giren tüm olguları, bilimsel yöntemlerle araştırır ve

genel sonuçlara ve yasalara varmaya çalışır.

Siyaset felsefesi, siyasette olanı değil, “olması” gerekeni ele alır ve yorumlar.

Siyasal yaşamı ve özellikle de devletin özünü araştıran siyaset felsefesi, olanı

betimlemek yerine, olması gereken üzerine düşünür. Yönetimin tanımını, doğasını

ve amacını ele alarak var olmuş devletleri sınıflar ve var olması istenen devletin

tanımını ve özelliklerini araştırır. Var olması düşünülen devletin temelindeki felsefe

anlayışına uygun olarak bireyin, toplumun ve devletin görev ve hakları belirlenir.

Günümüzde ise siyaset felsefesi, siyasî otoriteyi, iktidarı, iktidarın bireyle

olan güç ilişkisini, birey ve devletin birbirleri karşısındaki hak ve görevlerini, siyasî

kurumların hak ve görevlerini ele alır. Günümüz siyaset felsefesinin en önemli ko-

nusu “demokrasinin tanımını ve doğasını” açıklamaktır. Demokrasi kavramını birey-

devlet, sivil, devlet, özgürlük ve eşitlik kavramlarıyla olan bağlantılarıyla açıklamaya

çalışır.

Siyaset Felsefesi


SİYASET FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI

Felsefenin bir alt disiplini olan siyaset felsefesini anlamak için, öncelikle

yapılması gereken şey, siyaset felsefesinin kavramlarını açık ve seçik olarak

tanımlamaktır. Siyaset felsefesinin temel kavramları şunlardır: Birey, toplum, sivil

toplum, devlet, iktidar, yönetim, meşruiyet, egemenlik, hak, hukuk, yasa ve

bürokrasi.

Birey (fert)

Siyaset felsefesinde tek insan varlığı anlamına gelen birey, kendisini diğer

insanlardan ayıran, kendisine ait bir varlığı olan kişidir. Birey, diğer bireylerle

birlikte toplumda yaşayan ama bazı özellikleriyle topluma bağımlı, bazı

özellikleriyle göreli özgür bir varlıktır. Birey, birey olarak kendisini gerçekleştirmek

için topluma ve devlete ihtiyaç duyar.

Toplum

Toplum, tek tek tüm ihtiyaçlarını gideremeyen insanların fizikî ve sosyal

ihtiyaçlarını gidermek için bir araya gelip, belli bir bölgede oluşturdukları düzenli

insan grubudur. Bireylerin çeşitli amaçlar doğrultusunda ortak bir kültür çevresinde

toplanmasıyla toplum oluşur. O hâlde, bireysiz toplum olamayacağı gibi, toplumsuz

da bireyler var olamaz.

Sivil toplum

Toplumun, devletin kurumlarının dışında, kendi kendisini yönetmek ve

yönlendirmek amacıyla kurduğu demokratik yapıya sivil toplum denir. Sivil toplum

ve kurumları, özgür vatandaşların bir araya gelmesi sonucu istek, arzu ve haklarını

devlete karşı savunacakları birimlerdir. Sivil toplum, ancak hukuk devletinin olduğu

bir rejimde gerçekleşebilir.

Devlet

Devlet, sınırları belirlenmiş ortak bir toprak bütünlüğü üzerinde, özgür ve

bağımsız bir siyasî örgütlenme sonucu oluşmuş kuruma denir. Devlet, toplumun en

önemli ve en büyük siyasî kurumudur. Devlet, kendine ait bağımsız toprak

bütünlüğünde, hak ve hukuku belirleyen, toplumu ve bireylerini yöneten, de-

netleyen ve koruyan bir güce sahiptir. Kısaca devlet, belirli bir ülkede yaşayan

insanların, egemenlik ve bağımsızlık temelinde oluşturdukları siyasî örgütlenmedir.

Siyaset Felsefesi


İktidar

Genel anlamıyla iktidar, yapabilme, kendi istencini egemen kılabilme gücü;

siyasal anlamıyla iktidar ise bir toplumun egemenliğini elinde bulunduran gücü

ifade eder. İktidarda olan güç, hukuk kuralları çerçevesinde devletin gücünü elinde

bulundurur ve bu güce göre bir yönetim sürdürür.

Yönetim

Bir kurumu, toplumu ve devleti belli kurallar, ilkeler ve amaçlar çerçevesinde

çalıştırma, yönetme ve yönlendirme anlamına gelir.

Meşruiyet

Sözcük anlamı, yasallık veya yasaya uygunluk olan meşruiyet, yapılan

eylemin veya etkinliğin yazılı yasaya, pozitif hukuka uygun olması demektir. Bir

eylemin meşru olması, dayandığı ahlâk ilkesine bağlı olmaktan çok, yasaya yani

pozitif hukuka uygunluğuna bağlıdır.

Egemenlik

Devleti devlet yapan üç güç vardır: 1. İnsan topluluğu, 2. Sınırları belirlenmiş

bir toprak ve 3. Egemenlik. Egemenlik gücü, devletin iktidar gücünü hiçbir iç veya

dış baskı olmadan kullanma gücüdür. Egemenlik, devleti devlet yapan güç

olduğuna göre, devlet içinde veya dışında ondan büyük ya da ona eş güç olamaz.

Egemenlik bir devletin diğer devletlere karşı bağımsız olduğunun en önemli

simgesidir. O hâlde, egemenliğin en önemli işlevi, devletin özgür olarak kendi

kendini yönetmesidir. Yine egemenlik, iktidarın devlette iş yapabilme, örneğin

emredebilme, para basabilme, ordu kurabilme, denetim yapabilme gibi özelliklerini

belirtir.

Hak

İlk anlamıyla hak, hukuk devletinin yapılmasına izin verdiği ve yasa, tüzük,

yönetmeliklerde belirlediği serbestliktir. Haklar, kamu ve özel hukuktan doğan

haklar olmak üzere ikiye ayrılır: Örneğin, kişinin toplum ve devletle ilişkisini

düzenleyen yasaların verdiği izinler kamu haklarını, kişinin özel yaşamında izin

verdiği haklar ise özel hakları kapsar. Özel mülkiyet; yani ev ve araba alma gibi

haklar özel haklar iken, bireyin seçme ve seçilme hakkı kamu hakkıdır.

İkinci anlamıyla hak, bireyin, başkalarından isteyebileceği, talep edebileceği

şeylerdir. Örneğin, şehir kütüphanesinden kitap ödünç alma hakkı gibi. Her iki

anlamda da hak, ödev bilinci ve sorumluluğunu içerir. Haklar, sorumluluk

Siyaset Felsefesi


alındığında anlamlıdır. Kitabı aldığımız gibi zamanında ve temiz olarak teslim etmek

bir ödevdir yani sorumluluk gerektirir.

Hukuk

İnsan bir toplum içinde yaşadığına göre, toplum ve birey ilişkilerini

belirleyen, düzenleyen ve devletin yaptırım gücüyle uyulması zorunlu kılınan

davranış kurallarının oluşturduğu sisteme hukuk denir. Hukuk kuralları, yaptırıma

sahiptir. Uyulmadığı takdirde çeşitli cezalarla yapılması sağlanır. Örneğin, hapis,

para cezası gibi yaptırımlarla hukuka uyulması sağlanır.

Yasa

Bir otorite yani devlet tarafından bireylerin ilişkilerini düzenlemek amacıyla

konulmuş kurallardır. İnsanlara toplum içinde nasıl davranmaları gerektiğini

belirten yazılı buyruklardır.

Bürokrasi

Kamu hizmetlerinin düzenli, yasalı ve eşit yapılabilmesi için kurulmuş

hiyerarşik örgüte verilen addır. Devlet, yasalarını, tüzüklerini ve yönetmeliklerini

bürokrasi aracılığıyla düzenli olarak yürütür. Bürokrasi aşağıdan yukarı doğru

daralan bir yapıyla ve kişisel ilişkilere dayanmadan genel kurallar çerçevesinde

devletin işlerini yürüten organdır. Burada çalışanlara memur adı verilir.

Bürokrasinin görevi işleri kolaylaştırmaktır. Fakat bazı ülkelerde geniş kapsamlı

bürokrasiler işlerin daha zor ve uzun zamanda çözülmesine de neden olmaktadır.

SİYASET FELSEFESİNİN SORULARI

Yukarıda açıkladığımız temel kavramlarının ışığıyla, siyaset felsefesinin

sorularını sorabilir ve bu sorular üzerine yapılmış cevapları açıklayabiliriz. Siyaset

felsefesinin ilgilendiği sorulardan bazıları şunlardır: “Devletin varlık temeli nedir?”,

“Devletin işlevi, görevi ve amacı ne olmalıdır?”, “İktidar, kaynağını ve gücünü

nereden alır?”, “Egemenliğin kullanılış şekilleri nelerdir?”, “Meşruiyetin ölçütü

nedir?”, “Bireyin temel hakları nelerdir?”, “Sivil toplumun anlamı nedir?”, “Temel

hakların güvenceye alınması ne demektir?”, “Bürokrasiden vazgeçmek olanaklı

mıdır?”, “En iyi yönetim biçimi nedir?”

Şüphesiz bu sorular ve verilen cevaplar, uzun bir tarihe sahiptir. Platon’un

Devlet ve Aristoteles’in Politika adlı eserlerinde tartışılmaya başlanan bu sorular,

günümüzde de değişik boyutlarda devam etmektedir. Genel olarak günümüz

siyaset felsefesi, devlet, toplum ve insanı ilgilendiren şu sorunları ele almaktadır:

Siyaset Felsefesi


İktidar, kaynağını nereden almaktadır? B. Bireyin temel hakları nelerdir? C.

Bürokrasiden vazgeçilebilir mi? D. Sivil toplumun anlamı nedir?

İktidar, Kaynağını Nereden Almaktadır?

Devlet, bağımsız ve sınırları belli bir toprak parçasında hak ve hukuku

belirleyen, toplumu ve bireylerini yöneten, denetleyen ve koruyan bir güce

sahiptir. Bu güce iktidar denir. O hâlde devletin bir öğesi olan iktidar, devletin

gücünü bireyler üzerinde kullanma yetkisidir. Kısaca, devletin ülkeyi yönetme gü-

cüdür. Bu güçten yoksun bir devlet, devlet olarak tanımlanamaz. Fakat hiçbir

devlet de yönetme gücünü tek başına elinde bulundurduğu iktidardan alamaz.

Çünkü siyasal iktidar, toplumun ve bireylerin çıkar ve isteklerine hizmet ettiği

sürece meşruiyet kazanmaktadır. Bu nedenle, siyaset felsefesinin ilk sorusu, devlet

iktidar gücünü hangi kaynağa dayandırarak meşru kılmaktadır? Başka bir söylemle,

iktidarı, meşru kılan kaynak nedir?

İktidar sorusunu ele alan siyaset felsefecilerden birisi Max Weber (1864-

1920)’dir. Weber’e göre iktidar; yani yöneten otorite gücünü üç kaynaktan alır: 1.

Geleneksel otorite, 2. Karizmatik otorite, 3. Demokratik veya hukuksal otorite.

Geleneksel Otorite

Geleneksel otorite, iktidarının veya otoritesinin kaynağını gelenek ve yerleşik

inançlardan alır. Bu otorite türü, geleneklerin egemenliği altında değişmeye kapalı

ve gelişmenin çok yavaş olduğu durağan toplumlarda ve kurumlarda görülür.

Feodal toplum veya ataerkil toplumlar, geleneksel otoriteyi elinde bulunduran

yöneticiler tarafından idare edilir. Örneğin, kral, hükümdar, padişah, şeyh ve

hakanın yerine genelde büyük oğul geçer. Bu gelenekle iktidara gelen kişi,

geleneksel otorite sonucu iktidara gelmiş bir yöneticidir.

Genellikle geleneksel otorite sahibi olan kişi, otoritesinin tanrısal bir boyut

içerdiğini de öne sürer. Kral, padişah, şeyh, hakan, imparator gibi geleneksel

otorite gücünü elinde bulunduran yöneticiler, bu gücün onlara Tanrı tarafından

verildiğine de inanırlar. Yöneticiler, Tanrı’nın yeryüzündeki temsilcileri olarak

toplumu yönettikleri inancına sahiptirler. Bu tür tanrısallık boyutu, geleneksel

otoriteyi, teokrasi anlayışına yaklaştırır.

Karizmatik otorite

Karizma “lütuf, tanrı vergisi” anlamına gelir. Bu tür otoriteye sahip lider veya

yöneticiler, bu özelliklerini doğumla getirirler. Bu tür olağanüstü özelliklerin bu

insanlarda var olduğu kabul edilir. Karizmatik otorite, doğrudan doğruya liderin

kişisel özelliklerine ve eylemlerine bağlıdır. Karizmatik liderin tüm eylemleri her

Siyaset Felsefesi


Meşruiyetinin kaynağı

halkın iradesi olmayan

iktidarlar, demokratik

iktidarlar değildir.

zaman halkın iyiliği ve doğruluğu içindir. Bu nedenle, halk, bu tür liderlere mutlak

olarak itaat eder.

Demokratik veya Hukuksal Otorite

Rasyonel yasalardan kaynağını alan demokratik veya hukuksal otorite,

geleneklere ve liderlerin tanrısal ya da kişisel özelliklerine dayanmaz. Onun

kaynağı, insanların kendi akıl ve yetileriyle oluşturdukları yazılı hukuk kurallarıdır.

Hukuk kuralları hem yöneteni hem de yönetileni bağlar.

Demokratik otoritede, iktidarın kaynağı, insan aklı ve yazılı hukuk

kurallarıdır. O, meşruiyetini, hukuka olan uygunluğundan alır. Liderler, belli kurallar

çerçevesinde iktidara gelir ve belirlenmiş olan bu kurallarla iktidar gücünü

kullanırlar. İktidar gücünü kazanmanın yolu, seçimdir. O hâlde, iktidar meşruiyetini,

halkın iradesine borçludur.

Böylece “Meşruiyetin ölçütü nedir?” sorusu da cevaplanmış olmaktadır.

İktidar, meşruiyetini geleneksel, karizmatik veya demokratik otoriteden alabilir.

Bunların dışında olan bir iktidar otorite gücünü, baskı, darbe ve zorla yapılan kaba

güçten alır. Bunlar ise meşru olmayan otorite kaynaklarıdır.

Bireyin Temel Hakları Nelerdir?

Çağdaş devletlerin çoğu, demokratik yönetim anlayışını benimseyen hukuk

devletleridir. Hukuk devleti, bireyin hak ve özgürlüklerini yasa ile belirleyip,

bunların daha iyi ve doğru işlemesini kendine hedef yapmıştır. Fakat toplumsal

yaşamda bu hedefin bir kısmı gerçekleşmektedir.

Bireyin temel haklarını üç grupta sınıflayabiliriz: 1. Kişisel haklar 2. Toplumsal

ve ekonomik haklar 3. Siyasal haklar.

Kişisel Haklar

Bireyi toplumun ve devletin gücüne karşı koruyan haklarıdır. Bu nedenle

bunlara “koruyucu haklar” da denir. Örneğin, yaşama hakkı, düşünme ve

düşündüğünü söyleme hakkı gibi.

Toplumsal ve Ekonomik Haklar

Bireyin devletten isteyebileceği toplumsal ve ekonomik haklardır. Bir

vatandaş olarak devletten bir şeyleri yapmasını talep ettiğimiz haklar olduğu için,

bunlara “isteme hakları” da denir. Örneğin, özel mülkiyet edinme hakkı, eğitim ve

sağlık hakları gibi.

Siyaset Felsefesi


Siyasal Haklar

Bu haklarla, birey, devlet ve toplumun yönetimine katılır. Örneğin, seçme ve

seçilme hakları gibi.

Bu hakların tümüne insan hakları denir. Eğer insan hakları, bireyin kendi

ülkesinde uygulanmazsa ya da uygulamada haksızlığa uğrarsa, birey bu haklarının

uygulanması için uluslararası insan hakları mahkemesine başvurabilir.

Devletlerarası kurulan bir üst mahkeme bu tür davalara bakarak, devlet ve birey

arasında oluşan temel haklar konusundaki uyuşmazlığı çözüme kavuşturur.

Bürokrasiden Vazgeçilebilir mi?

Bürokrasi, “büro” ve “krasi” sözcük çiftinden türemiş olup, büro egemenliği

veya yönetimi anlamına gelir. Günlük dilde, “kırtasiyecilik” gibi bir olumsuz anlamı

içermesine rağmen, siyaset felsefesinde bürokrasi, devletin kamu hizmetleri için

oluşturduğu hiyerarşik görev dağılımıyla çalışan örgütlü kurumudur. Fakat

günümüzde bürokrasi, devletin kamu hizmetlerini aşarak, özel girişimin iş

yaptırmak için kurduğu örgütlü kurumları da kapsamaktadır. Örneğin, holdingler,

bankalar, fabrikalar vb. kendi içlerinde bürokratik yapıya sahiptirler.

Hiyerarşik bir örgütlenme şekline sahip olduğundan, bürokraside çalışan bazı

memurlar üst, bazıları da ast görevinde bulunurlar Bürokraside hem ast hem de üst

bürokratın hizmet ve görevi önceden belirlenmiş rasyonel kural ve yasalara bağlan-

mıştır. Bu nedenle, üst-ast ilişkisinden oluşan piramit, bazen işlerin verimsizliğine

de neden olabilir. Bürokratik işleyişin J. S. Mill”e kadar uzanan bir olumsuz yorumu

vardır. Bu yorumlardan bazıları şunlardır:

Bürokrasi de çalışan memurlar atanarak gelir ve seçimle gelen siyasî gücün

hizmetinde kamuya yönelik görevde bulunurlar. Siyasî güç, seçimle geldiği

için burada geçici bir süre bulunurken, atama ile gelen memurlar yani

bürokratlar görevlerinde kalıcıdırlar. Geçici olan siyasî güç ve hükümetler

işleri hızlandırmak isterken, yazılı kural ve yönetmeliklerin ötesine

geçemeyen kalıcı memurlar işleri yavaşlatmak isterler. Siyasî güç, halk

karşısında sorumluluk taşırken, bürokratların seçilememe gibi bir kaygıları

olmadığı için, halka karşı bir sorumluluk da duymazlar.

Bürokratlar, özellikle de üst düzey bürokratlar alanlarında uzman iken

seçimle gelen ve geçici olan siyasî güç, alanın uzmanı değildir. Bu durumda,

siyasî güç, bürokrasinin etkisi altına girme tehlikesi yaşamaktadır.

Bürokrasi, özellikle kapitalist sistemde halktan koparak hem kendi yerlerini

korumak hem de siyasî gücün güdümü altına girerek, onların çıkarlarını

koruma tehlikesi altındadır. Kısaca, bürokratlar, kamu hizmeti yerine, siyasî

güce hizmet etmeye başlayabilirler.

Siyaset Felsefesi


Bürokrasi, hizmetin rasyonel ve çabuk olması için kurulmuşken tam tersi

durumlarda oluşabilir. Özellikle, bazı kesimlerin çıkarları doğrultusunda

bürokrasi işlerin yavaşlamasına veya engellenmesine sebep olabilir.

Tüm bu olumsuz yorumlara karşın, Max Weber’e göre şu nedenlerden

dolayı bürokrasiden vazgeçilmemelidir:

Yasal kurallar ve yaptırımlara dayanması,

Devamlılığa ve maaşa sahip bir kadro (memur) tarafından yapılması,

Yazılı belge ve işlemlere dayalı çalışma geleneği olması,

Mevki ve yeteneğe göre verilmiş yönetim yetkisi ve sorumluluğa sahip

olması,

İş bölümüne dayalı bir hizmet anlayışı olması.

Tüm bu nedenlerden dolayı, çağdaş toplumlar bürokrasiden vazgeçemezler.

Fakat bürokrasideki olumsuzlukların giderilmesi için çalışmalar yapıldıkça, devletin

veya özel girişimin hizmet fonksiyonu gittikçe eşitlik, özgürlük, toplumsal adalet ve

yararlılık ilkesi doğrultusunda değişmektedir.

Sivil Toplumun Anlamı Nedir?

Sivil toplum, devlet kurumlarının dışında, toplumun kendi kendisini

yönlendirmek için kendi kurumlarını oluşturduğu demokratik yapıdır. Sivil

toplumun başlıca özelliği, özgür vatandaşların bir araya gelerek devlet veya özel

girişim karşısında haklarını koruma isteğidir. Toplumun istek ve çıkarları doğrul-

tusunda daha çabuk kamuoyu oluşturma ve demokratik işleyişi sağlamak, sivil

toplumun amaçları içindedir.

Bu tanım gereği, sivil toplumu oluşturan öğelerin başlıcaları şunlardır:

Düşünce özgürlüğü, demokrasi, hoşgörü, çoğulculuk, özgür ve bağımsız tavır alma,

siyasal katılımı sağlama, devletin yönetiminde etkili olabilecek güçte özerk

örgütlenme.

Günümüz çağdaş toplumları, gelişmişliğini ve çağdaşlaşmasını hukuk devleti

içinde kurulmuş sivil örgütlerine borçludurlar. Sivil toplum veya örgütler, ancak

demokratik ve hukuk devleti içinde yaşama hakkına sahip olurlar. Sivil toplumların

çokluğu ve işlerliği, o toplumun hukuk ve demokratik yapısını gösterir. Günümüz

devletlerinin amacı, eğer hukuk devleti olmak ise bunu ancak sivil toplum

kurumlarıyla birlikte gerçekleştirebilirler. Sonuç olarak, sivil toplum kurumları, bir

ülkenin demokratikleşmesini hızlandıran en önemli öğedir.

Siyaset Felsefesi


SİYASET FELSEFESİNİN İKİ ANA PROBLEMİ

Siyaset felsefesinin iki ana problemi vardır: A. Düzen ve devlet ilişkisi B. Birey

ve devlet ilişkisi.

Karmaşa - Düzen - Ütopya (Düzen ve Devlet İlişkisi)

İnsan, diğer canlı varlıklara göre daha uzun bir çocukluk dönemi geçirmesi ve

bedensel olarak da diğer canlıların bazılarından güçsüz olması nedeniyle, bir araya

gelerek oluşturdukları toplum içinde yaşar. Fakat ilk çağlardan beri toplum içinde

yaşayan insanlar, her zaman yöneten ve yönetilen olmak üzere iki grup altında

sınıflanmışlardır. 20. yüzyıl siyaset bilimcisi Maurice Duverger’e göre, “En

küçüğünden en büyüğüne, en ilkelinden en gelişmişine, en geçicisinden en

kalıcısına kadar tüm toplumlarda yönetenler ve yönetilenler arasında köklü bir

ayırım vardır.” Kısaca bir tarafta emredenler, diğer tarafta bu emirlere itaat eden-

ler vardır. Duverger’in dediği gibi, tüm toplumlarda çeşitli oranlarda düzen vardır.

İnsan, karmaşanın ve kaosun olduğu yerde, toplum oluşturamadığı gibi, yaşamını

sürdürme garantisine de sahip değildir.

Düzen, toplumda işbölümünü, birlikte yaşamayı, kurallar çerçevesinde

özgürlüğü ve eşitliği sağlamaktadır. Karmaşa içindeki hiçbir toplum, yaşamını

sürdürmeyi başaramamıştır. Çünkü mutlak özgürlüğün olduğu yerde karmaşa ve

kaos vardır. Böyle bir özgürlük sonucu insanların çıkar, istek ve düşünceleri bir-

birleriyle çatışır. Kaos ve karmaşa hâlindeki toplumlarda herkesin yaşamı tehlike

altındadır. Karmaşa içindeki toplum, varlığını sürdüremez.

Bir toplum kurulabilmesi ve yaşamını devam ettirebilmesi için, düzene

ihtiyaç duyar. Düzen, bir arada yaşamayı olanaklı gören bireylerin gereksinmelerine

uygun hukuk ilkeleri ve yönetim biçimleri oluşturarak, belirli bir toplum oluşturma

çabası sonucunda ortaya çıkan sistemdir. Fakat devlet veya düzen, belli bir grubun

çıkarları doğrultusunda hizmet verdiğinde, o toplumun tüm bireylerinin

gereksinmelerini karşılayamaz. Nasıl karmaşa, düzeni gerektiriyorsa, var olan

düzenden hoşnutsuzluk da daha iyi bir düzen anlayışını gerektirir. Bu nedenle

düşünürler, daha iyi bir toplum düzenini hayal etmişler ve ütopyalar kurmuşlardır.

İngiliz düşünür Thomas More (1478-1535), nesnel koşullardan ve toplumsal

yasalardan değil de adalet, özgürlük, eşitlik gibi soyut ilkelerden kalkarak

gerçekleşmesi somut dünyada olanaksız olan fakat ideal bir dünyada var olacağı

tasarlanan bir devlet ve toplum düzeni tasarlamıştır. More’un hiçbir yerde

uygulanamayan anlamına gelen bu tasarısına ütopya adı verilmiştir.

Siyaset Felsefesi


Düzenin Gerekliliği ve Devlet

İnsan, hem iyiye hem de kötüye yönelebilen ve yapabilen varlıktır. Bundan

dolayı her zaman kendini kontrol edemez. Bazen diğer insanların hak ve isteklerine

saygı gösterirken, bazen de göstermez. Bu nedenle, bireylerin oluşturduğu toplum-

daki düzeni, bireysel vicdanlar sağlayamaz.

Toplumsal yaşamda bireylerin ihtiyaç ve isteklerini, ilişkilerini ve haklarını

düzenleyen kurallara, yasalara ve bunları uygulayacak kurumlar üstü bir kuruma

gereksinme vardır. İşte, bu en üst kurum, devlettir.

Devlet, toplumdaki kurumların en büyüğü olarak, yasa yapmak ve bu yasaları

uygulamak görevini üstlenir. Böylece devlet, emir, buyruk ve sınırları belirler ve

bunlara toplum ve bireylerin uyması için gerekli zorlayıcı tedbirleri alır. Yasalara ve

emirlere uymayanları, cezalandırır. Emirlerin ve cezaların yerine gelmesi için

güvenlik güçlerini kullanır.

Devlet en büyük kurum olmasına rağmen, yine de iktidarını kullanırken

sınırlıdır. Hiçbir devlet, ekonomik, askerî, dinsel, geleneksel, siyasal partiler,

üniversiteler, sendikalar ve sivil örgütler gibi güçleri göz önünde tutmadan,

iktidarını istediği şekilde kullanamaz. Ayrıca büyük ve güçlü devletlerin istek ve

çıkarlarını hesaba katmadan, uluslararası gücünü de kullanamaz.

Devlet, siyaset felsefesi tarihinde hem doğal bir kurum hem de kurma veya

yapma bir kurum olarak iki farklı yaklaşımla açıklanmıştır.

Doğal bir kurum olarak devlet: Bu yaklaşımın kurucusu ve en önemli

temsilcisi Platon’dur. Platon’a göre, devlet insana benzeyen büyük bir

organizmadır. Devlet, bireyin devamıdır yani devletin doğası veya temeli,

insanın doğası gibidir. İnsanla devlet birbirine benzer. İnsanın ruhundaki üç

erdemine karşılık, devlette de üç sınıf bulunur. Birinci sınıf, maddeye ve

bedene düşkün olan üreticiler yani işçi, köylü ve zanaatkârlar. İkinci sınıf,

cesaret erdemi taşıyan bekçiler yani askerler. Üçüncü sınıf, manevî hazları

ön plana çıkaran bilginler, filozoflar ve yöneticilerdir. Platon’a göre, her

sınıf kendi doğasını gerçekleştirirse toplum ve devlette düzen doğal olarak

sağlanmış olur.

Yapma bir kurum ve araç olarak devlet: J. Locke, T. Hobbes ve J. J.

Rousseau tarafından öne sürülen bu devlet görüşüne göre, insanlar bir

araya gelerek, kendi ihtiyaç ve gereksinmeleri doğrultusunda yaptıkları bir

toplumsal sözleşme ile devleti kurarlar. Devlet insanların oluşturduğu bir

tür yapma bir kurumdur. Amacı, insanların istek ve çıkarlarına hizmet

etmektir. Bu nedenle, devlet, bir amaç için kurulan yapay araçtır.

Siyaset Felsefesi


İdeal Düzen Anlayışları

Toplum ve devlette düzen arayan siyaset felsefecileri, insanın ve toplumun

doğasını inceleyerek, ideal bir düzenin olabileceğini öne sürdükleri gibi,

olamayacağını da öne sürmektedirler:

İdeal Düzenin Olabileceğini Reddedenler

İdeal bir düzenin olamayacağını savunan iki temel akım vardır: Sofistler ve

nihilistler.

Sofistler

İlkçağ felsefesinde önemli bir yere sahip olan sofistlere göre, ideal düzen

doğal olandan ayrılmayı ve onu değiştirmeyi gerektirmektedir. İdeal düzende

insanlar bir araya gelerek kendi çıkar ve ihtiyaçları doğrultusunda toplumsal

sözleşme yaparlar. Fakat böyle bir sözleşme insanın doğasına aykırı olduğu gibi,

doğa düzenine de aykırıdır. Birinci nedeni şöyle formüle edebiliriz: Ünlü sofist

Protagoras’a göre, “İnsan her şeyin ölçütüdür. Herkes için geçerli evrensel bilgi

yoktur.” Eğer geçerli evrensel bilgi yoksa insanların toplumsal sözleşmenin

etrafında toplanması mümkün değildir. Çünkü tek bir sözleşme yerine her insana

göre bir ideal toplum sözleşmesi vardır. O hâlde, sofistler için, ideal düzen olamaz.

İkinci olarak, doğal düzene göre, güçlüler, güçsüzleri yenmekte ve yok etmektedir.

Fakat güçlü insanlara karşı sayıca çok olan güçsüz insanların oluşturdukları

toplumsal sözleşme sonucu doğal yasanın tam tersi bir durum ortaya çıkmaktadır.

Güçsüzler, güçlüler karşısında daha etkili olmaktadır. Bu durum, doğal düzene ve

yasaya karşıttır. O hâlde, doğal düzen gereği, ideal düzen olamaz.

Nihilistler(Hiççiler)

İdeal düzeni reddeden ikinci yaklaşım, Yakın Çağla birlikte ortaya çıkan

evrenin anlamsız ve amaçsız olduğu anlayışını öne süren nihilistlere aittir.

Nihilistlere göre, evrende hiçbir şeyin değer ve amacı yoktur. Bunlara göre devlet

ya da otorite, doğal duruma aykırıdır. Bu nedenle, devlet ve düzen insan özgürlü-

ğünü sınırlandırmakta hatta yok etmektedir. Doğal durumda mutlak özgürlüğe

sahip olan insan, kurumlarda, toplumsal ortamda, devlette ve düzende

özgürlüğünü yitirmektedir. Nihilistlere göre devlet ve düzenin her bir çeşidi, insan

için olumsuz olandır. İdeal düzeni temsil eden her türlü kuruma karşı çıkarak,

onların yıkılması gerektiğini savunurlar.

Siyaset Felsefesi


İdeal Düzenin Olabileceğini Kabul Edenler

Tarihsel gelişimi içinde insanlar sürekli olarak daha iyisini elde etmek için

bilgilerini artırırlar. İnsan bilgisinin gelişimi sonucu, yaşam koşulları iyileşmiş ve

buna bağlı olarak insan ömrü uzamıştır. İnsanlık tarihinde bazı dönüm noktaları

vardır. Örneğin, insan için ateşin keşfi, tekerleğin bulunuşu, yazının bulunuşu,

denizciler için pusulanın bulunuşu gibi. Siyaset felsefesi açısından Fransız Devrimi

bir dönüm noktasıdır. Fransız Devrimiyle birlikte insanlar, dinsel kökenli monarşi

yönetimleri yerine, kendi akıllarıyla oluşturdukları ve ölümden sonraki yaşam kadar

değerli olabilecek bir yönetim ve toplum düzeni kurmaya çalışmışlardır. XIX.

yüzyıldaki bilim ve teknolojinin inanılmaz hızıyla desteklenen insan bilgisi, siyaset

felsefecilerini ve düşünürleri ideal düzen oluşturma çabasına yönlendirmiştir. İdeal

düzen arayışı içine giren siyaset felsefecilerinden bazıları kalkış noktası olarak

özgürlüğü bazıları da eşitliği temele almışlardır. O hâlde ideal düzen arayışlarında

iki temel yaklaşım vardır:

ÖZGÜRLÜĞÜ TEMELE ALAN VE EŞİTLİĞİ TEMELE ALAN

YAKLAŞIMLAR

Özgürlüğü Temele Alan Yaklaşımlar

Liberalizm olarak da bilinen bu yaklaşım, her türlü insan etkinliğinin temeline

özgürlüğü koymuştur. Özgürlük her türlü etkinlikte temel ilke olduğu zaman ancak

insan kendini gerçekleştirebilir ve yaratıcı olabilir. Bundan dolayı, liberal düşünceye

göre devlet, ekonomi ve ticaret konularından elini çekmeli ve bu alanlarda

denetleyici olarak görev almalıdır. Bu anlayışın sonucu kapitalist düzen ortaya

çıkmıştır. Bireyler dinî, siyasî, ekonomik ve düşünce alanlarında özgür bırakılmalı ve

bu alanlarda girişimci olmaları devlet tarafından desteklenmelidir. Böylece devlet

sınırlayıcı ve engelleyici olmaktan çıkıp denetleyici olarak ideal düzenin

gerçekleşmesini sağlayabilir. En önemli temsilcileri Adam Smith (1723-1790) ve

John Stuart Mill (1806-1873)’dir.

Eşitliği Temele Alan Yaklaşımlar

Liberalizmin özgürlükçü anlayışı, toplumda iki sınıfın oluşmasını sağlamıştır.

Özgürlüğünü kullanarak kendini gerçekleştiren bireyler zaman içinde üretim

araçlarını elinde bulunduran zengin sınıfa dönüşürken, diğer insanlar emeğini para

karşılığı satan işçi sınıfına dönüşmektedirler. Böylece toplumdaki denge gittikçe

zenginlerin yani kapitalistlerin lehine gelişmektedir. Eşitlikçi yaklaşım, kapitalist

düzenin bozduğu ve iki farklı sınıfa ayırdığı toplumu, tekrar tek bir sınıfa indirme

çabası içindedir. Bireyleri yapacakları etkinlikte özgür bırakma yerine, onlara eşit

fırsatlar ve imkânlar verme amacını taşıyan eşitlikçi yaklaşım, sömürünün olmadığı

Siyaset Felsefesi


İnsanları yetenekleri

açısından birbirlerine

eşit kılmaya

çalışmaktan daha büyük

bir zulüm yoktur.

bir sosyalist düzen amaçlar. O hâlde, bu yaklaşım liberalizm ve kapitalizme karşı

çıkarak, üretim araçlarının tüm bireylere ait olmasını savunarak özel mülkiyeti

toplumun ortak malı yapmıştır. Savunucuları Fransız Saint Simon (1760-1829),

Charles Fourier (1772-1837), Joseph Proudhon (1809-1865), İngiliz Robert Owen

(1771-1858) ve Alman Karl Marx (1818-1883) ve F. Engels (1820-1895)’dir.

İdeal Düzeni Belirleyen Ölçütler

Yukarıda açıkladığımız iki ideal düzen anlayışı da çeşitli açılardan ideal

düzenin gerçekleşmesinde yetersiz kalmaktadır. Özgürlüğü temele alan liberalizm

ve kapitalizm, “mutlu azınlığın” karşısına “yoksul çoğunluğu” koyarak kendini

gerçekleştirmektedir. Böylece toplumu iki karşıt sınıfa dönüştürmektedir. Eşitlikçi

ilkeyi temele alan sosyalist düzen ise yine ideal düzeni gerçekleştirememektedir.

Çünkü bireylerin özgürlüğü elinden alınınca büyük acılar ve felaketler ortaya

çıkmaktadır. Örneğin; eski Sovyetler Birliği’nde ve bazı Doğu Bloğu ülkelerinde, in-

sanlar doğdukları topraklardan sürülmüş ve onların kendileri olma fırsatı veya

özgürlüğü verilmemiştir onlara.

Her iki ölçüt de tek başına yeterli olmazken, birinin azlığı diğerinin çokluğu

da ideal düzenin oluşmasını engellemektedir. Özgürlüksüz eşitliğin ve eşitliksiz

özgürlüğün, ideal düzeni oluşturamadığı tarihsel süreç içinde anlaşılmıştır. Bu

nedenle ideal düzeni belirleyen üçüncü bir ölçüt önerildi. Bu ölçüt, adalettir.

“Herkese hak ettiği kadar adalet” ilkesinden hareketle günümüz siyaset

felsefecileri, ideal düzeni özgürlük, eşitlik ve adalet ölçütleri üzerinde kurmayı

amaçladılar. Çağımızda fırsat eşitliği ilkesi çerçevesinde her bir bireyin durumu ve

başarısına göre, dağıtılan adaletle ödül ve ceza belirlenmektedir. Çağımız ideal

düzeni bu üç ölçüt çerçevesinde, toplumsal adaleti geniş kitlelere yayarak,

toplumsal mutluluğu ve dengeyi yakalama çabası içindedir.

Ütopyalar

İdeal düzen üzerine düşünen bazı felsefeciler, var olan düzen yerine olması

gereken düzeni düşlemişlerdir. Düşlenen veya hayal edilen bu düzenlere ütopya

adının verildiğini daha önce belirtmiştik. Olması gereken ya da ütopik düzenden

yana olan düşünürleri ikiye ayırabiliriz:

1- Var olan toplumsal düzenin iyileştirilemeyeceğini varsayarak, olması

gereken mükemmel bir düzen tasarlayanların oluşturduğu birinci gruba

gerçekleşmesi mümkün olmayan ama istenen düzen ütopyacıları denir.

2- Var olan düzenin yerine olması gereken ütopik bir düzen düşünmek

yerine, var olan düzenin devam etmesi durumunda gelecekte var olacak

düzeni tasarlayan ikinci gruba, korku ütopyacıları denir. Bu anlayış, var

Siyaset Felsefesi


olan düzen devam ettiği takdirde gelecekte alacağı durumu açıklamaya

çalışır.

Gerçekleşmesi İstenen Ütopyalar

Tarihsel süreç içinde bu tür ütopyaları savunan düşünürlerden bazıları

şunlardır: Platon, Fârâbî, Thomas More ve T. Campanella (1568-1639).

PLATON ve İDEAL DEVLET

Daha önce ifade edildiği gibi Platon, devleti doğal bir düzen olarak yani bir

canlı organizma gibi düşünmektedir. Ona göre devlet, canlı bir organizmadır çünkü

devletin her organı ancak bütün yapı içinde yaşamını sürdürebilir. Bütünden ayrı

bir devlet veya sivil kurum yaşamını sürdüremez. Çünkü bir organ bedene bağlı

olduğu sürece canlılığını korur. Bu nedenle Platon’a göre, birey toplum dışında var

olamaz; toplum da bireylerle var olur.

Platon, Devlet (Politeia) adlı eserinde ideal devletini tanımlar. Daha önce

belirtildiği gibi, devleti oluşturan sınıflar insan ruhunun üç parçasına göre

düzenlenmiştir. İnsan ruhunda madde ve duyguya yatkın yeti, itaati ve üretimi;

cesarete yatkın yeti, korumayı ve savaşmayı; akla yatkın yeti ise yönetme ve bilgi

edinmeyi içermektedir. İşte, ruhun bu üç yetisine karşılık, devlette de üç sınıf

bulunmaktadır. İtaat ve üretime karşılık işçi, köylü ve zanaatkârlar; korunma ve

savaşmaya karşılık bekçiler yani askerler; yönetme ve bilgi edinmeye karşılık

yöneticiler ve bilgeler sınıfı gelir.

Platon, devletinde her sınıfın ne yapmaları, nasıl bir eğitim almaları, ne tür

mal ve mülk edinmeleri, kimlerden oluşmaları gerektiği gibi konuları ideal bir

tasarımla belirlemiştir. Birinci sınıfı oluşturan işçi, köylü ve zanaatkârların temel

erdemi itaat etmek ve çalışmak olduğu için, bunlar üreten sınıftır. Bunlar, devleti

besler, doyurur, giydirir. Bu grup, devletteki en büyük çoğunluğu oluşturur. Bunlar

üretime yönelik el sanatları, beceri, tarım gibi bilgilerle eğitilmelidir. Bu grubun en

önemli özelliklerinden biri, istedikleriyle evlenebilir, çocuk ve özel mülk sahibi

olabilirler. Bu sınıf için, bir sınırlama söz konusu değildir.

Platon’un ideal devletinde ikinci sınıf, cesaret erdemiyle donatılmış beden ve

ruhça sağlam bekçiler veya askerler sınıfıdır. Devleti korumak ve varlığını

sürdürmek görevini üstlenen bekçiler, önemli bir sınıftır. Bu sınıfın seçimi ve

eğitimine Platon ayrı bir önem verir. Çünkü bazen bekçiler devleti korumak yerine,

devleti ele geçirmek isteyebilir. Bu nedenle, onların eğitimi yalnızca bedenî eğitim

olmamalıdır. Platon, bekçilerin hem erkek hem de kadınlardan olabileceğini ifade

ederek, kadınlara da erkeklere uygulanan askerî eğitimin uygulanabileceğini öne

sürmüştür. Bekçiler, maddeye değil de şan ve şerefe önem verdiklerinden, onların

özel mülk edinmelerini yasaklar ve evlenmelerini özel izne bağlayarak sınırlar.

Siyaset Felsefesi


Çünkü özel mülkiyete yönelen bekçiler aslî görevlerini unutup, devleti ele ge-

çirmeye kalkışabilirler. Yine onların evlenmeleri, bir tür özel mülkiyet duygusunu

geliştirdiği için, Platon onların devletin seçtiği uygun kişilerle soyu devam ettirmek

için evlenmelerine izin verir. Platon, çocukların doğar doğmaz anne ve babaların-

dan uzakta, onları tanımadan toplumun veya devletin ortak malı olarak bü-

yütülmeleri gerektiğini öne sürer. Böylece çocuklar herkesi kendi anne ve babası,

herkes de her çocuğu kendi çocuğu sayacağı için, farklılık ve kıskançlık ortadan

kalkacaktır.

Yönetici sınıf, aklı, bilgiyi ve adaleti temele alarak devleti yönetmelidir. Bu

nedenle onların da özel mülkiyet ve evlenme hakları elinden alınmıştır. Çünkü

yönetim işine özel mülkiyet gibi para hırsı karışırsa yönetici adaletli ve eşit

yönetimde bulunamaz. Platon, bekçiler gibi, yöneticilerin de eğitimine çok önem

verir. Çocuklar küçük yaşlarda iyi huylu, yumuşak başlı ve erdemli olmalarını

sağlayacak masal ve öykülerle eğitilmelidir. Sonra müzik ve beden eğitimi gelir. On

beş yaşları civarında, basit aritmetik ve geometri problemleri öğretilmelidir. Yete-

nekleri daha fazlasına izin verenler devam etmeli, vermeyenler ise üretici ve

bekçiler sınıfı için eğitilmelidir. Yetenekli ve az sayıda olanlar için uzun bir eğitim

yolu düşünülmüştür. Çünkü bunlar yönetici adaylarıdır. Yaklaşık elli yaşlarına kadar

hem eğitime devam edilmeli hem de toplum ve devlette çeşitli iyilikler ve görevler

için çalışmalıdırlar. Elli yaşından sonra felsefe eğitimi alan kişiler, ancak yönetici

olabilirler. İşte, Platon’un “Yönetici filozof; filozof yönetici olmalıdır.” iddiası bu

anlayışa dayanmaktadır. Filozofun yönetici, yöneticinin filozof olmadığı bir toplum

mutlu olamaz.

Platon, devleti tek bir yöneticinin değil, felsefe eğitimi almış ve tüm bedensel

arzu ve zevklerden uzaklaşmış birçok yaşlı aristokratın yönetmesini önerir. Platon’a

göre, eğer devlette her sınıf kendi erdemine uygun görevleri yerine getirirse,

toplumun her kesimi mutlu olur. Platon, devletinde aristokrasiyi savunmasıyla

demokrasiye karşı çıkar. Çünkü onun öğretmeni olan Sokrates, demokrasinin işle-

diği bir yönetim tarafından suçsuz olduğu hâlde ölüme mahkûm edilmiştir. Bu

nedenle, Platon demokrasiyi, “İyi hükümetlerin en kötüsü, kötü hükümetlerin en

iyisidir.” şeklinde tanımlamıştır.

Platon yaşlılık döneminde yazdığı Yasalar (Nomoi) adlı eserinde ideal devlet

anlayışında bazı değişikliklere gitmiştir. Yasalar’da, bekçilere ve yöneticilere

evlenme ve özel mülkiyet hakkı tanımıştır. İkinci olarak da yöneticilere Devlet

eserinde verdiği sınırsız yetkiyi kaldırarak, yöneticilerin de yasalara bağlı olduklarını

ifade etmiştir.

Siyaset Felsefesi


FÂRÂBÎ ve ERDEMLİ TOPLUM

Türk-İslâm geleneğinin en önemli felsefecilerinden biri olan Fârâbî, Kitâb-el

ârâ-el Medinet’ül Fâzıla (Erdemli Toplumun İlkeleri Üzerine Kitap) adlı eserinde

ideal devlet anlayışını açıklamıştır.

İnsanları toplumsal varlık olarak kabul eden Fârâbî, tek tek insanların doğada

yaşamasının çok zor olduğunu söyler. Yaşamı sürdürmenin koşulu birlik ve devlet

kurmaktır. Devleti bir organizma gibi gören Fârâbî, devletin çeşitli organlardan

oluştuğunu ifade eder. İnsan vücuduna benzeyen devletin kalbi ve diğer organları

uyum içinde çalışmalıdır. Aksi takdirde organizmanın sağlığı bozulduğu gibi,

devletin de bozulması mümkündür.

Devletin yöneticisinin iyi erdemlere sahip olması devletin ve fertlerin iyiliği

içindir. Yönetici, teorik ve pratik erdemleriyle herkesten daha üstün olmalıdır.

Platon’un devletindeki kral-filozof ilişkisinden etkilenen Fârâbî, yöneticide

bulunması gereken erdem ve yetenekleri şöyle sıralar: Yönetici güçlü bir zekâya ve

hafızaya sahip olmalıdır. Keskin kavrayışıyla bilgi peşinde koşmalıdır. Teorik bilgi

aşkı ile dolu olan bir yönetici, bedensel zevklerin peşinde koşacak kadar zayıf

olmamalıdır. Yeme, içme ve cinsel arzuların egemenliği altında olan bir yönetici, her

zaman başkalarının çıkarları için kullanılma zayıflığını gösterebilir. Doğruluk

sevgisiyle, halkına adaletli davranmalıdır. Sade bir yaşam tarzında ulu bir kişiliğe

sahip olmalıdır. Sabır ve cesaret onun erdemleri arasında olduğu sürece halkın

iyiliği için çalışır. Fârâbî, Platon’un aksine, yöneticinin dış görünüşünün düzgün,

uyumlu ve sağlıklı olmasını ister. Çünkü o yani yönetici devletin temsilcisidir.

Yönetici, devlette adaleti sağlamasını ve korumasını bilmelidir. Adalet,

insanların güvenliğini, servetini, şerefini ve maddî mallarını korumakla

mümkündür. Platoncu bir anlayışla, insanlara erdemlerin, doğuştan getirdikleri

yeteneklerine göre verildiğini ileri sürer. Yeteneğe göre iş dağıtımını önerir.

Devletlerin fetih ve baskı üzerine kurulmaması gerektiğini söyleyen Fârâbî,

bazen savaşın zorunlu olduğunu da kabul etmektedir. Her ne kadar savaşlar

topluma hizmet etse de kaçınılması gereken durumlardır. İstila ve fethe karşı

çıkarak onları zararlı faaliyetler olarak kabul eder. Fârâbî, Medinetü-l Fâzıla adlı

eserinde devletleri erdem ve mutluluğuna göre dört şehir tipinde toplar:

1- Cehalet şehir tipi: Gerçek mutluluğu bilmeyen ve ona ulaşmaya

çalışmayan fakat hayatın aldatıcı zevk ve arzuları peşinde koşan devlet

tipidir.

2- Fâsık şehir tipi: Allah hakkında gerçeği, ahireti ve mutluluğu bilir fakat

bunlara göre yaşamaz.

3- Değişmiş şehir tipi: Erdemli veya Fâsık şehirden uzaklaşarak değişen

şehirdir.

Siyaset Felsefesi


4- Sapık şehir tipi: Allah’ın gerçek bilgisini bilmeyen, yanlış bilgiye sahip

şehirdir. Yalancı ve sahte peygamberlerce yönetilirler.

Fârâbî bu şehir tiplemeleriyle gerçeği bilmeyen, bilmek istemeyen veya bilip

de yaşamayan toplumları tanımlar. Bu nedenle bir toplum ya olgun ve erdemlidir

ya da eksik ve erdemsizdir. Erdemli toplumun yöneticisi, Fa’âl Akılla ilişkiye girerek

ve bunu halkına yansıtarak, toplumun mutluluğu için çalışır. Yönetici, Fa’âl Akla,

akılla ya da vahiyle ulaşabilir. Fârâbî yöneticide, Platon’da olduğu gibi, filozof

özelliklerinin bulunmasının yanı sıra, peygamberlik özelliklerinin de bulunması

gerektiğini söyler. Ancak böyle bir toplum, yöneticisine uyduğu sürece erdemli

toplum olarak mutluluğu yakalar.

Erdemli toplumu aydınlar oluşturur. Çünkü onlar mutluluğu yakalayanlardır.

Böyle bir toplumun insanları öldükten sonra bile erdemli toplum olmayı

sürdürürler. Fârâbî, erdemsiz toplumların da en az diğeri kadar gerçek olduğunu

söyler. Şehir tiplemesinde ortaya çıkan toplumlar erdemsiz toplumlardır

THOMAS MORE ve ÜTOPYA

İngiliz devlet adamı Thomas More (1478-1535), Platon’un ideal devlet

anlayışından ve dönemindeki toplumsal ve ekonomik kargaşadan etkilenerek, bir

ada ve ada üzerinde kurulan bir ideal devlet ve toplumu düşleyerek, Ütopya adlı

eserini yazmıştır. More’un yaşadığı dönemde tekstil sanayinin gelişmesi sonucu,

köylüler ve çiftçiler yoksullaşmaya, bir kısım azınlık ise zenginleşmeye başlamıştır.

Böylece az sayıdaki zengin sınıf özel mülkiyetlerini artırmalarına karşın, çoğunluğu

oluşturan yoksul sınıf gittikçe her şeylerini kaybetmeye başlamıştır. Toplumdaki

dengesizliğin ve mutsuzluğun kaynağını özel mülkiyet olarak gören More, düşlediği

ideal devlette özel mülkiyeti ve parayı yasaklar.

More’un düşlediği ada devleti, elli dört kentten oluşur. Her kent aynı dile,

yasaya, töreye, kurumlara ve yapıya sahiptir. Her şehir aynı plâna göre, dört

bölümden oluşur. Tüm binalar, bulundukları bölümün özelliğine göre aynı biçime

ve özelliklere sahiptir. Evler, devletin ortak malıdır ve her aile on yıl süreyle aynı

evde oturabilir, onuncu yılın sonunda evini kura ile değiştirmek zorundadır.

Her evde bir aile oturur ve her aile yirmi iki kişiden oluşur. Köle olan iki kişi

hariç, tüm aile üyeleri eşit ve aynı haklara sahiptir. Aileyi en yaşlı üye yönetir. Aile

üyeleri sevgi ve sağlık şartıyla dilediği insanlarla evlenebilir. More, boşanmayı özel

şartlara bağlayarak, yasaklar. Ancak aldatma ya da aşırı geçimsizlik durumlarında

yönetici kurulun vereceği karar doğrultusunda boşanma mümkündür. Suçlu tarafın

bir daha evlenmesine izin verilmez. Kızlar için evlenme yaşı on sekiz, erkekler için

bu yaş yirmi ikidir.

More’un düşlediği ideal ada devleti etrafında düşmanı olmayan, barış içinde

yaşayan, özel mülkiyetin olmadığı ve paranın kullanılmadığı sınıfsız bir toplumdur.

Siyaset Felsefesi


Aile reisi, kentin her bölümünün ortasında olan çarşıdan ev halkına yetecek kadar

yiyecek ve diğer gereksinmeleri hiçbir ücret ödemeden temin eder. Özel mülkiyet

olmadığı için üretilen her şey toplumun ortak malıdır. Toplumda çalışabilir

konumdaki herkes altı saat çalışmak zorundadır. Geri kalan zamanın çoğunluğu

eğitim ve manevî zevkler için ayrılmıştır. Toplumdaki uyumu, işbirliğini ve anlayışı

sağlamak için, eğitimin önemli bir yeri vardır. Herkesin eğitim yoluyla toplumdaki

görev ve işlevini öğrenmesi sağlanmaktadır.

Toplumun mutluluğu amaçlandığı için, bireyler arası eğitim ve hoşgörü

More’un ideal devletinin temel ilkesidir. Bundan dolayı, herkes istediği dine ve

tanrıya inanmakta serbest bırakılmıştır. Fakat çoğunluğun tek Tanrı’lı bir dine ait

olduğu da tasarlanmıştır. İdeal devlette dinsizlik bir suç değil, dini küçümsemek bir

suç olarak kabul edilmiştir.

Thomas More’un ideal devleti oluşturmaktaki amacı, Platon ve Fârâbî gibi

toplumun ve bireyin mutluluğudur. Çünkü devletin amacı, mutluluğu sağlamaktır.

More’un bu düşüncesi, günümüz devletlerinin de amacıdır. Ayrıca More, eğitimi ve

öğretimi zorunlu ve parasız düşünmesi, kadın ve erkek eşitliğini kabul etmesi,

çalışma saatlerini azaltması, kamu hizmetlerinin alanını belirlemesi ve dinlere karşı

hoşgörüyü evrensel yapmasıyla, çağdaş idealleri çok önceden haber vermiştir.

CAMPANELLA ve GÜNEŞ ÜLKESİ

Tommaso Campanella (1568-1639), İtalyan din adamı ve felsefecisidir.

Campanella, Platon’un Devlet’inden değil de More’un Ütopia’sından etkilenmesine

rağmen, Ütopia’dan farklı olarak eşitlik ilkesini temele alan bir tür din kökenli sos-

yalist ideal devlet anlayışı geliştirmiştir.

Güneş Ülkesi’nin yurttaşları var olan her şeyi eşit bir biçimde üreten ve

paylaşanlardır. Ülke yirmi yaşına gelmiş yurttaşlar tarafından seçilen bir yönetici

aracılığıyla yönetilir. Yöneticiye Baş Metafizikçi adı verilir. Baş Metafizikçi, devlet ve

din işlerini mutlak bir biçimde yönetmekle yükümlüdür. Yöneticinin kararları kesin

ve karşı konulmazdır. Yöneticiye seçtiği üç bakan yardımcı olur. Birinci bakana Pon

(güç) denir. Pon, askerlik ve savaş gibi güç gerektiren işleri yönetir. Güneş Ül-

kesi’nin insanları, Ütopya’nın insanlarından farklı olarak savaşı seven insanlardır.

İkinci bakana Sin (bilgelik) denir ve din ve eğitimle ilgili hizmetleri yürütür. Üçüncü

bakana Mor (aşk veya sevgi) denir ve sağlık, evlilik, kadın-erkek ilişkilerini yürütür.

Güneş Ülkesi’nde çalışma saatleri dört olarak tasarlanmıştır. Geri kalan

zamanlar dinî ve felsefî bilgi eğitimine ayrılmıştır. Çünkü insanın mutluluğu hem

bedenin hem de zihnin eğitilmesiyle mümkündür. Mutsuzluğun kaynağı olarak da

yalan, hırsızlık, kıskançlık ve öldürme görülmüştür. Bunları ortadan kaldırmanın

yolu da özel mülkiyeti kaldırıp, her türlü şeyi ortak kullanıma açmak olarak

düşünülmüştür. Bu nedenle, Campanella’ya göre, aile ortadan kalkarsa

Siyaset Felsefesi


mutsuzluğun ve kötülüklerin kaynağı da ortadan kalkmış olur. Güneş Ülkesi, aile

kurumuna sahip değildir. Kadın ve erkeklerin evlenmelerine ve bir aile kurmalarına

gerek olmadan birleşmeleri ve çocuk sahibi olmaları sağlanmıştır. Mor yani aşk ve

sevgi bakanı, cinsel ilişkileri gelecekteki sağlıklı nesilleri düşünerek belirler. Böylece

kadın ve erkek arasındaki ilişkilerde başıboşluk değil, yasalar belirleyici olur. Çocuk

doğar doğmaz anne ve babadan alınarak, toplumun ortak malı olarak büyütülür.

Devletin görevi, tüm çocukları en iyi koşullarda büyütmek ve eğitmektir.

Campanella, Güneş Ülkesi’ne dinsel alanda özgürlüğü ve hoşgörüyü

yasaklamıştır. Tek Tanrı’lı bir din inancı çerçevesinde mutlu, eşit ve sağlıklı bir

düzenin oluşabileceğini öne sürmüştür. Bu bakımdan More’dan ve günümüzden

daha tutucu bir tavır takınmıştır.

KORKU ÜTOPYALARI

Bazı ütopyacılar, var olan toplumu analiz ederek, gelecekte oluşacak ideal

devlet düzenine varamazlar. Onlar, olup bitenler bu şekilde devam ederse,

gelecekte insanları nelerin beklediğini düşlerler. Bu tür öykü betimleyen çağdaş iki

korku ütopyacısından bahsedebiliriz: A. Huxley ve G. Orwell.

HUXLEY ve YENİ DÜNYA

Aldous Huxley (1894-1963), 20. yüzyılın tanınmış bir romancısıdır. Huxley,

bilim kurgu türünde yazdığı Yeni Dünya adlı romanında gelecekte teknolojinin

insanlığı nasıl egemenliği altına alacağını ve böyle bir dünyada yaşamanın nasıl ola-

cağını anlatır.

Yeni Dünya’ya göre, gelecekte bilim ve teknoloji tüm insanlığı her boyutuyla

egemenlik altına alacaktır. Eğer bilim ve teknoloji günümüzdeki hızıyla gelişmeye

devam ederse Huxley’e göre, gelecekte aile kurumu ortadan kalkacaktır. Artık her

şey önceden plânlanmıştır. İnsanlar ihtiyaca göre, çeşitli özelliklerde üretilecektir.

İnsanların alınyazıları önceden teknoloji ve bilim tarafından belirlenmiştir. İnsanlar

üstün zekâlı, normal ya da geri zekâlı olarak plânlı bir şekilde tüp bebek olarak

üretilmiştir. Kişi, işine göre üretildiği için, işini sevecek ve mutlu olacaktır, zira bu

ona yetecektir. Bu nedenle, insanların düşünmeye ihtiyacı veya gereksinmesi

yoktur. Çünkü geçmişi hatırlatacak her şey silinmiş ya da yok edilmiştir. Örneğin,

tüm müzeler kapatılmış, eski anıtlar yıkılmıştır. Yeni Dünya’da aşka da yer yoktur.

Çünkü her şey bilimin ve teknolojinin kontrolü altındadır. Her şey makine düzeni

içinde işler. Bunun sonucu gerçek ana ve babadan doğmuş olan tek insan da

yaşamı anlamsız bulduğu için intihar eder.

Huxley, Yeni Dünya adlı eserinde geleceğe kötümser ve korku içinde bakar.

Bu nedenle olumsuz bir ütopya düzenini düşler. Fakat bu ütopyasıyla insanları

uyandırmak ve onlara geleceği daha iyi kurgulamalarını öğütler.

Siyaset Felsefesi


Otoriter ve totaliter

yönetimlerin baskısı

altında yaşayan insanlar

korkak, tepkisiz,

kişiliksiz ve jurnalci

olurlar.

GEORGE ORWELL VE 1984

İngiliz romancı George Orwell de Huxley gibi, bir korku ütopyacısıdır. Yazdığı

Hayvan Çiftliği ve 1984 adlı romanlarla gelecekte oluşabilecek kötü toplum

düzenlerinden bahseder.

Orwell, bilim kurgu türünde yazdığı 1984 adlı eserinde dünya devletlerinin

üç büyük blokta birleşeceğini tasarlar: İngiltere, Amerika ve Batı Avrupa ilk bloğu;

Doğu Avrupa ve Rusya, ikinci bloğu; Çin ve Japonya, üçüncü bloğu oluşturmaktadır.

Bu blokların güçleri birbirine eşit olduğundan savaşa girmekten çekinirler.

Her blok, acımasız diktatörlerin elindedir ve yönetimleri çok sert ve baskıcıdır.

İnsanlar böyle bir yönetim altında artık düşünemez, sorgulayamaz, eleştiremez

hale gelmişlerdir. Kişi, en doğal hakkı olan yaşama güvencesini bile kaybetmiştir.

Böyle bir ortamın sonucu insanlar, korkak, tepkisiz, kişiliksiz ve jurnalcı olmuşlardır.

Herkes birbirini düşman olarak görmektedir. İnsanlar daha iyi olan yönlerini

geliştirmek yerine, adeta ilk doğal hali olan ayakta kalma ve yaşamını koruma

biçimine dönmüştür.

Bu romanıyla Orwel, her ne kadar korku ütopyası düşlemişse de hem

gelecekte bizi bekleyen tehlikelere işaret etmiş hem de günümüzü sorgulama

imkânı vermiştir.

BİREY VE DEVLET

Bireyler olmadan devletin, devlet olmadan bireylerin varlıklarını

sürdüremediklerini daha önce belirtmiştik. Öncellikle devlet, farklı istek, düşünce,

çıkar ve arzu sahibi bireylerin bir toplum içinde yaşama ihtiyaçları sonucu

oluşmuştur. Bireyler bir araya gelince farklılıkları giderecek asgarî bir uzlaşıma yani

onları yönetecek bir otoriteye gerek duyarlar. Bunun için devlet, farklı bireylerin bir

arada yaşamasına izin veren ve yöneten kurumdur. Kısaca birey olmadan devlet

olamaz.

Buna karşılık, devlet olmadan da birey varlığını sürdüremez çünkü devlet

bireylerin bir arada yaşamasına olanak sağlayan otoritedir. Farklı düşünce ve

isteklere sahip bireylerin aynı toplum içinde birlikte var olabilmesinin tek koşulu,

onların bir arada yaşaması için gerekli ortamı hazırlayan bir düzenin yani devletin

olmasına bağlıdır. Sonuç olarak, bireyin devlet için bile olsa, temel hak ve

özgürlüklerinden vazgeçmesi düşünülemez.

Birey-devlet ilişkisi daha çok yakın zamanda ortaya çıkmış ideal bir ilişkidir.

Çünkü İlk ve Ortaçağ boyunca günümüz anlamında bir devlet ve yönetici kavramı

yoktu. Daha çok emreden ve emir alan bir anlayış içinde monarşik veya teokratik

yönetim biçimleri vardı. Dinsel temelli monarşilerde yöneticiler, mutlak ve

Siyaset Felsefesi


Devletin meşruiyeti,

insanların temel hak ve

özgürlüklerini

korumasına bağlıdır.

değişmez yetkilere sahipti. Bu tür yönetim biçimlerinde, birey-devlet ilişkisinden

söz etmek mümkün değildi.

17. yüzyılla birlikte değişen toplumsal ve ekonomik koşullar sonucu,

devletler iktidarlarının meşruiyetini, yasalarla sağlamaya başladı. Devletler

iktidarlarını, demokratik ve laik ilkelere bağlı kalarak kullanması sonucu, bireylerin

hak ve özgürlükleri de yasalarla belirlenmiş oldu. Böylece devlet, hukukun üstün-

lüğü ilkesiyle bireylerin hak ve özgürlüklerini garanti altına alan bir kurum hâline

geldi. İşte, bu anlayışla birlikte birey-devlet ilişkisi gelişerek, günümüzdeki anlamını

aldı. Birey-devlet ilişkisi, artık gerçekçi ve akılcı bir temele dayanmaktadır. Hukukun

egemenliği sonucu ne bireyin devleti yıkması ne de devletin bireyin hak ve

özgürlüklerini engellemesi söz konusu olmaktadır. Artık devlet, bireyin üstünde ve

birey tarafından putlaştırılan bir kurum olmaktan çıktı. Devlet, birey için vardır.

Böylece devlet, bireyin hukuk sınırları içinde kendini gerçekleştirmesine olanak

veren ve bu olanağı güvence altına alan bir yapı kazanmıştır.

Günümüzdeki birey-devlet ilişkisine gelmek kolay olmadı. Uzun bir süreçten

sonra insanlar bugünkü konumlarını kazandılar. Bugüne gelene kadar insanlar

büyük mücadeleler verdiler. Bunu anlamak için, burada iki düşünürden

bahsedeceğiz. Biri Doğu’dan Yusuf Has Hacip, diğeri Batı’dan Montesquieu’dur.

YUSUF HAS HACİP

Ünlü Türk düşünürü ve şairi olan Yusuf Has Hacip, 6645 beyitten oluşan

Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) adlı eserini 1070 yılında Kaşgar’da Karahanlılar

hakanına sunmuştur. Toplumsal konuları içermesi bakımından bu eser, Türklerin

İslâmiyeti kabulünden sonra yazılmış en önemli eserdir. Eserin çok beğenilmesi

üzerine yazarına “has hacip”; yani başmabeyinci ünvanı ve görevi verilmiştir. Bu

eserinde İslâm dünyasındaki ahlâkî değerler doğrultusunda devlet anlayışı ve eski

Türk geleneği, görenekleri ve düşüncelerini açıklamıştır.

Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig’de dört kişinin birbirlerine anlattıkları İslâm

dünyasında geçerli olan dört temel ahlâkî değeri açıklar. Bu eserinde, bilginin ve

dilin değerini, iyiliği, aklı ve adaleti över ve bunların devlet yönetimindeki önemini

vurgular.

İnsanların bu dünyada ve öbür dünyada nasıl mutlu olacaklarını ele alan

Yusuf Has Hacip, eserinde olması gereken devleti tanımlamıştır. Bir devletin ideal

ve gerçekleşebilen devlet olabilmesi için gerekli özelliklerin; akıl, adalet, doğru ve

adil yasalar olduğunu belirtmiştir. Eserindeki öykü çerçevesinde hükümdarın,

yöneticinin ve hizmetkârların görev, sorumluluk ve özelliklerini belirten yazar,

devleti yönetenlerin amacının, bireyi mutlu yapmak olduğunu söyler. Birey de

Tanrı’dan gelen kaynakların değerlerini özümseyerek, erdemli olmaya çalışmalıdır.

O zaman birey, kişilik kazanır ve birey-devlet ilişkisi arzulanan düzeye yükselir.

Siyaset Felsefesi


CHARLES DE MONTESQUİEU

Fransız düşünür ve felsefeci Montesquieu (1689-1755), “Kanunların Ruhu”

adlı eserinde üç yönetim anlayışından söz eder. Cumhuriyet, monarşi ve istibdat

(despotizm) olarak tanımladığı bu üç yönetim şeklinden cumhuriyeti aristokrasi ve

demokrasi olmak üzere ikiye ayırır. Cumhuriyet yönetiminde egemenlik azınlığın

elinde ise aristokrasi, çoğunluğun elinde ise demokrasi ortaya çıkar.

Monarşi, tek kişinin idareyi elinde tuttuğu yönetim şeklidir. Monarşik

yönetimde, tüm siyasî yetkiler ve güçler, genelde miras yoluyla yönetimin başına

gelen kral, hükümdar, padişah gibi tek kişide toplanır.

İstibdat ise tek kişinin toplumu kendi keyfine ve arzularına göre

yönetmesidir. Bu tür yönetici genelde, yönetimi zorla ele geçirir ve devlet gücünü

sorumsuzca ve sınırsızca kullanır. Bu tür yöneticilere despot ya da diktatör denir.

Montesquieu’ye göre, bu üç yönetim biçimine, üç temel erdem veya duygu

karşılık gelir. Cumhuriyete siyasal erdem; monarşiye şan ve şeref erdemi; istibdada

ise korku duygusu eşlik eder. Siyasal erdem, ülke, devlet ve toplum sevgisidir. Bu

erdem, ülke ve toplum çıkarlarını, kişisel çıkarlardan üstün tutar. Siyasal erdem,

demokrasinin temel erdemi olarak, yasalara ve ilkelere saygıyı ve bağlılığı

gerektirir.

Monarşide toplum iki sınıfa ayrılır: Üst ve alt sınıf. Üst sınıfı, yöneticiler, din

adamları ve soylular oluştururken, alt sınıfı halk oluşturur. Üst sınıf, birçok

ayrıcalığa ve hakka sahiptir. Bunları korumak ve sürdürmek için, devamlı alt tabaka

ve kendi aralarında bir savaş içinde yaşarlar. Bu nedenle, monarşide üst sınıf şan ve

şöhret peşinde koşar. Ayrıcalıklar azalınca veya ortadan kalkınca monarşi de yok

olma sürecine girer.

İstibdat yönetiminde tek kişi güçleri elinde tuttuğu için, monarşide olduğu

gibi şan ve şöhret duygusu ön planda değildir. Çünkü despotun dışında birisinin şan

ve şöhret sahibi olması despotun iktidarını tehlikeye düşürür. Bu nedenle, despot

etrafına korku salarak, kendi iktidarını korur ve sürdürür. Fakat korku üzerine

kurulan bir yönetim, temelde bozuk ve sağlam değildir. Bundan dolayı, her zaman

yıkılma tehlikesi taşımaktadır.

Bütün yönetim biçimlerinin eksik ve yetersiz yanlarını açıkladıktan sonra

Montesquieu şu soruyu sorar: “İktidar gücünün kötüye kullanılmasını önlemek için

ne yapılmalıdır?” Cevabı ise şudur: İktidarı, iktidarla durdurmaktır.

Montesquieu’ye göre, devletin üç gücü vardır: Yasama, yürütme ve

yargılama. Eğer bu güçler tek elde toplanırsa, güçler ayrılığı ilkesi işlemiyor

demektir ve bu durum tehlikelidir. Çünkü böyle bir ülkede, siyasal özgürlükten,

eşitlikten, adaletten ve erdemlerden söz edemeyiz. Bundan dolayı, yasama, yü-

rütme ve yargılama güçleri ayrı ayrı ellerde toplanmalıdır ve birbirleriyle

Siyaset Felsefesi


İnsan hakları açısından

en tehlikeli güç,

sınırlandırılmamış

iktidardır. Ö

zet

•Siyasal olan üzerine rasyonel bir etkinlik şeklinde değerlendirilebilecek olan siyaset felsefesi antik Yunan’da önemli bir felsefî disiplin olarak gelişmiştir. İlk önce Platon ve Aristoteles’in bugün hâlâ klasik kabul edilen çalışmalarının siyaset felsefesine çok büyük katkıları olmuştur. Hatta sözkonusu filozofların siyasal olana ilişkin düşüncelerinin, çağdaş siyaset felsefecilerinin yürüdükleri yolda onlara rehberlik ettiği bile söylenebilir. Siyaset felsefesi temelde, demokrasi, oligarşi, krallık v.b. siyasal iktidara yönelik düzenlemelerin haklı kılınması ya da eleştirel bir şekilde ele alınması ve bu düzenlemeler içerisinde devlet egemenliğinin nasıl anlaşılması gerektiğiyle ilgilenir.

•Siyaset felsefesi, birey ve siyasal düzen arasındaki ilişkinin ne olduğu, bireyin siyasal düzene karşı ne tür yükümlülükleri olduğunu ve söz konusu yükümlülüklerin doğasının ne olduğuyla da ilgilenir. Bunlarla birlikte siyaset felsefesi, ulus ve onun içerisinde yer alan grupların bulundukları konum itibariyle siyasal düzenin kimliği ve tutarlılığıyla; siyasal olanın ve siyasal düzenin oluşmasında kültür, dil ve ırkın ne tür bir rolü olduğunu da kendisine konu edinmektedir. Ayrıca, muhafazakârlık, sosyalizm, liberalizm, faşizm v.b. siyasal ideoloji ve değişik bakış açılarının temelleriyle; devlet, birey, haklar, cemaat, adâlet gibi kavramların nasıl anlaşılmaları gerektiği ve bu kavramların siyasetle olan ilişki biçimlerinin ortaya konulması sorunu da siyaset felsefesinin alanı içerisinde bulunmaktadır.

•Siyaset felsefesinin temel kavramları birey, toplum, devlet, sivil toplum, iktidar, yönetim, meşruiyet, egemenlik, hukuk, yasa, bürokrasi v.b. kavramlardır. Bu kavramların mahiyetini ve bu kavramlara karşılık gelen gerçeklerin incelenmesi siyaset felsefesinin temel sorunlarından birisidir.

•Siyaset felsefesi ayrıca düzen ve devlet ilişkisi, birey ve devlet ilişkisi olmak üzere iki temel sorunu da kendisine konu edinmektedir. Kimi siyaset felsefecileri devletin gerekli olduğunu savunurken; bazıları da devletin gereksiz bir kurum olduğunu düşünmektedirler. Bazı filozoflar devletin doğal bir kurum olduğunu söylerken bazıları da devletin yapay bir kurum ya da araç olduğunu iddia etmektedirler.

•İdeal düzen üzerine düşünen bazı felsefeciler var olan düzen yerine olması gereken düzeni düşlemişlerdir. Düşlenen veya hayal edilen bu düzenlere ütopya adı verilmektedir. Tarihsel süreç içerisinde ütopyaları savunan düşünürlerden bazıları şunlardır: Platon, Farabi, Thomas More, T.Campanella.

karışmamalıdır. Böyle olunca da, bir iktidar, diğer bir iktidarla sınırlanmış

olmaktadır.

Montesquieu’ye göre, ancak bu üç gücün ayrıldığı yönetimlerde, birey-

devlet ilişkisi anlamlı ve işlevsel olur. Birey, hak ve özgürlükleri bu güçlerin

ayrılığıyla teminat altına alınır ve uygulanır. Sonuç olarak, birey-devlet ilişkisi

emreden-itaat eden ilişkisinden çıkar, hak ve özgürlüklerin yasalarca güvence altına

alındığı hukuk devletinin egemenliği içine girer.

Siyaset Felsefesi


Değerlendirme sorularını

sistemde ilgili ünite

başlığı altında yer alan

“bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli

olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Rasyonel ilkelerden kaynağını alan demokratik veya hukuksal otorite,

geleneklere ve liderlerin tanrısal ya da kişisel özelliklerine dayanmaz.

Demokratik otoritede iktidarın kaynağı insan aklı ve yazılı hukuk kurallarıdır.

O meşrutiyetini hukuka olan uygunluğundan alır. Hukuk kuralları hem

yöneteni hem de yönetileni bağlar. Liderler belli kurallar çerçevesinde

iktidar gücünü kazanmanın yolu, seçimdir.

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

a) Demokratik otoritenin temelinde, insanların uzlaşımları sonucu ortaya çıkan yasalar vardır.

b) Demokratik yönetimde devleti yönetenler keyfi biçimde davranamazlar.

c) Demokratik yönetimde iktidarlar kendi çıkarları ile toplumun çıkarları arasında sıkışırlar.

d) Demokratik yönetim, kabul edilebilirliğini yazılı yasalardan alırlar.

e) Demokratik yönetimde devleti yönetenler halk tarafından belirlenir.

2. Siyaset felsefesi, bir arada yaşayan insan birlikteliğinden kaynaklanan

yönetim ihtiyacının ideal biçiminin ne olduğu sorusuna yönelir. Bu

doğrultuda; “Kimin, neye hakkı olacak?” ve “Herkes adına kim ya da kimler

konuşacak?” şeklindeki iki temel soruyu sorar. Bunlardan biri hak ve

özgürlüklerin dağılımıyla, ikincisi siyasi otoritenin niteliğiyle ilgilidir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi siyaset felsefesinin temel kavramlarından biri değildir?

a) Adalet

b) Erdem

c) Hukuk

d) Meşrutiyet

e) Egemenlik

3. Hukuksal eşitlik, benzer durumda olanların aynı kurallara, farklı durumda

olanların da farklı kurallara tabi kılınmasıdır.

Bu cümle hukuksal eşitliğin gerçekleşmesinde aşağıdakilerden hangisinin gerekliliğini göstermektedir?

a) Karmaşanın

b) Bürokrasinin

c) Adaletin

d) İş bölümünün

file:///C:/Users/user/AppData/Local/Microsoft/Windows/Temporary Internet Files/Low/Content.IE5/VO17RISU/alistirmavetest/test_cs4.html

Siyaset Felsefesi


e) Sivil toplumun

4. Montesguieu’ya göre bir devlette yasama, yürütme ve yargı güçleri

gelişigüzel etkinlikte bulunursa o toplum özgürlükten en az pay alacaktır.

Toplumlarda güçlerin teker teker sınırlanması ve denetlenmesi zorunludur.

Montesguieu’nun bu görüşlerinden hareketle devletle ilgili aşağıdaki sonuçlardan hangisine varılabilir?

a) Yurttaşlarının güvenliğini güvenceye almalıdır.

b) Bireysel hakların yaygınlaşmasını önlemelidir.

c) Güçleri arasında eşgüdüm oluşturulmalıdır.

d) Güçler ayrılığı ilkesi işlerliğe konulmalıdır.

e) Egemenliği tek elde tutmaya çalışılmalıdır.

5. Sözleşmeci kuramlar, halkın iradesine uymayan veya onu temsil etmeyen

iktidarların meşru sayılamayacağını düşünmenin uygun olacağını belirtirler.

Buna göre sözleşmeci kuramda meşruiyetin ölçütü nedir?

a) Kutsallara bağlılık duyulması

b) Yönetme gücünün mutlak olması

c) Yönetimlerde yasaya uygunluk sağlanması

d) Yönetilenlerin beklentilerinin yönetime yansıması

e) Yönetenlerin beklentilerinin karşılanması

6. Toplumsal yaşam için temel kaynak, bireyin doğasıdır. Bu nedenle devlet,

bireylerin korunmaları ve gelişimlerini sağlamak için vardır.

Bu görüşe göre devletin amaçları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

a) Bireylerin ahlakça olgunlaşmalarını sağlamak

b) Bireylerin temel ihtiyaçlarını karşılanmasına çalışmak

c) Bireylerin kendilerini geliştirebilmelerine yardımcı olmak

d) Bireylerin erdem bakımından daha iyi olabilmelerine çalışmak

e) Bireylerin deneyimlerinden yararlanmaya çalışmak

7. İnsanlar devlet oluşturmak için sözleşme yaparlar; fakat sonra o devlet,

üyelerin üstünde bir otorite haline gelir ve bireylerin davranışları üzerinde

zorunlu olarak kısıtlamalar yapar. Otorite yönetmeye muktedir olduğu

sürece her yurttaşın ona sadakat borcu vardır. Otoriteye karşı direnme asla

meşru değildir.

Bu görüşe göre devlet, gücünü nerden alır?

a) Evrensel hukukun geçerliliğine çalışılmasından

Siyaset Felsefesi


b) Yönetim sorumluluğunun ayrıcalıkla kişilere paylaştırılmasından

c) Üretim ilişkilerinin süreklilik göstermesinden

d) İşleyişiyle ilgili olarak yurttaşların bilgilendirilmesinden

e) Yurttaşların, üstün bir otorite üzerinde iradeleriyle birleşmelerinden

8. Marx, devletin doğuşundaki temel faktörün sınıf mücadelesi olduğunu ileri

sürmüştür. Bu görüşe göre, her toplumda gelecekte diğer sınıfları kontrol

altında tutan bir yönetici sınıf bulunacaktır. Bunların görevi, çatışan

sınıfların ihtilal yoluyla toplumda mutlak egemenliğini sağlamaktadır.

Bu parçada Marx, devletin varlığını hangi temel faktöre dayandırmıştır?

a) Doğal düzenin devamını

b) Ahlak düzenine

c) Sınıflar arası çatışmaya

d) Yasal düzenlemelere

e) Teknolojideki gelişmelere

9. Kölece bir korku, sürekli olmasını istediğimiz bir otorite için kötü bir

bekçidir. Çünkü uyrukluk edenler korktuklarından nefret ederler. Nefret

ettiklerinin de doğal olarak yıkılmasını isterler. Bu durumda uyruklarına

korku salmadıkları sürece durumda uyruklarına korku salmadıkları sürece

bir kralın otoritesinin çok daha büyük ve sürekli olacağına inanmak gerekir.

Devlet yönetimini ile ilgili bu parçada vurgulanan görüş aşağıdakilerden hangisidir?

a) Büyüklük, rahat ve güven içinde olma devlet yönetiminin temelidir.

b) Korku, egemenliği pekiştirir.

c) Otoritenin sürmesi için uyrukların sevgisinden daha uygun bir şey yoktur.

d) Uyrukların sayısındaki artış, kendine olan güvenin artmasıyla özdeştir.

e) Güvenlik sağlandığı sürece yurttaşlar köle olarak görülebilir.

10. Aristoteles’e göre devletin oluşumu, insanların karakterlerine ve

ihtiyaçlarına bağlıdır. İnsanlar, yapıları, kişisel özellik ve yetenekleri

bakımından farklılık gösterdikleri için devlet tarafından farklı işleme tabi

tutulmalıdırlar. Devlet, eşit olanlara eşit, eşit olmayanlara da eşit olmayan

haklar verdiği zaman adil bir devlet olur.

Aristoteles bu görüşünde aşağıdakilerden hangisini açıklamıştır?

a) Devletin amacı

b) Meşruiyetin ölçütü

Siyaset Felsefesi


c) Adalet ile eşitlik arasındaki ilişkiyi

d) Devlette işbölümünün nedenlerini

e) Devletin toplumsal yapıya bağlılığını

Cevaplar: 1.C, 2.B , 3.C , 4.D, 5.C, 6.E, 7.E, 8.C, 9.C, 10.C

Siyaset Felsefesi


YARARLANILAN KAYNAKLAR

Barry, Norman P.(2003) Modern Siyaset Teorisi.(Çev. M. Erdoğan-Y. Şahin)

Ankara:Liberte Yayınları

Bumin, Nicholas ve Tsui-James E.P. (Editors) (1998) The Blackwell Companion to

Philosophy, Oxford: Blackwell Publ.

Campanella, Tommaso, (1985) Güneş Ülkesi (Çev. Vedat Günyol ve Haydar Kazgan)

İstanbul: Sosyal Yayınlar

Can, Nevzat.(2005) Siyaset Felsefesi Problemleri. Ankara: Elis Yayınları

Can, Nevzat.(2005) Özgür Birey Sınırlı Devlet. Ankara: Hece Yayınları

Kymlicka, Will. (2002) Contemporary Political Philosophy. Oxford: Oxford

University Press

Magee, B.(1982) Karl Popper’ın Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı (Çev. Mete

Tunçay) İstanbul: Remzi Kitabevi

Mill, J. S.(1965) Faydacılık (Çev. N. Çoşkunlar) Ankara: Milli Eğitim Basımevi

More, T.(1992) Ütopya, (Çev. S. Eyüboğlu, M. Urgan, V. Günyol) İstanbul: Varlık

Yayınları

Platon. Devlet, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1992.

Stanley, H. M ve Hunt, Thomas C.(1996) Felsefeye Çağrı, (Çev. Hasan Ünder)

Ankara: İmge Kitabevi

Strauss, Leo.(2000) Politika Felsefesi Nedir? (Çev. S. Zelyüt Hünler). İstanbul:

Paradigma Yayınları

BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Cevizci, Ahmet. (1999) Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları

Horkheimer, Max.(1986) Akıl Tutulması, (Çev. Orhan Koçak) İstanbul: Metis

Yayınları

Kenny, Anthony.(1998) A Brief History of Western Philosophy Oxford: Blackwell

Publ.

Türköne, Mümtaz’er.(2005) Siyaset, Ankara: Lotus Yayınevi

Yayla, Atilla.(1993) Sosyal&Siyasal Teori. Ankara: Siyasal Kitabevi

SİYASET FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI · 2017. 9. 30. · Siyaset Felsefesi Atatürk...

Documents

Transcript of SİYASET FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI · 2017. 9. 30. · Siyaset Felsefesi Atatürk...