SVR

Home Care or Home Care or Residential Care: the Residential Care: the

Case of FlandersCase of Flanders

Paper prepared for the

International Conference:

Population Ageing. Towards an Improvement of the Quality of Life

Brussels, 1 March 2007

by

Lieve Vanderleyden SVR

SVR

Structuur

• Inleidende beschouwingen • Demografische maatgetallen

• Ontwikkelingen in het beleidsdiscours van afgelopen 20 à 25 jaar

• Realisaties op het terrein

• (Dis)congruentie tussen normatief en feitelijk beleid

• Ontwikkelingen tussen 2000 en 2006

• Aanbevelingen SVR

SVR

• Veroudering bevolking = fundamenteel gegeven in onze samenleving

• Bedreiging of uitdaging?

• 2000 : % 60-plussers Vl. Gewest = 22%

2050 : % 60-plussers Vl. Gewest = 34%

• Feit dat steeds meer mensen oud worden én hoge leeftijd bereiken ▬► dubbele uitdaging

– welke aantallen op het vlak van zorgbehoevendheid = vraag naar

kwantiteit

– hoe ouderen, overeenkomstig de eigen wensen, zo lang mogelijk gezond houden en zelfstandig laten wonen? = vraag naar kwaliteit

Algemene beschouwingen

SVR

Demografische maten (1) Vlaams Gewest 1975-2050

Gemiddelde leeftijd

35,7 39,7 41,7 44,7 46

05

101520253035404550

1975 2000 2010 2030 2050

SVR

Demografische maten (2) Vlaams Gewest 1975-2050

Vergrijzingsindex: {(60+)/(0-19)}x100

57,43

97,35115,82

164,42175,67

020406080

100120140160180200

1975 2000 2010 2030 2050

SVR

Demografische maten (3) Vlaams Gewest 1975-2050

totale afhankelijkheid {(0-19)+(60+)/(20-59)}x100 afhankelijkheid ouderen {(60+)/(20-59)}x100

96,182,18 85,57

110,43116,53

35,06 40,54 45,92

68,67 74,26

0

20

40

60

80

100

120

140

1975 2000 2010 2030 2050

totale afhankelijkheid afhankelijkheid ouderen

SVR

Demografische maten (4) Vlaams Gewest 1975-2050

Intensiteit veroudering {(80+)/(60+)}x100

11,62

16,04

20,8422,48

32,92

0

5

10

15

20

25

30

35

1975 2000 2010 2030 2050

Potentiële steun {(20-59)/(60+)}x100

2,8

2,472,18

1,46 1,35

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

1975 2000 2010 2030 2050

SVR

• aanname = aandeel zorgbehoevende ouderen zal toenemen.

• volgens berekeningen voor de Europese Unie ▬► niet noodzakelijk zo.

• uitgaande van de veronderstelling van een constant leeftijdsspecifiek profiel van 'disability‘ ▬► aandeel afhankelijke ouderen neemt toe.

• bij verschuiving van ‘disability’ profiel met 1, 2 of 3 jaar (i.c. naar een hogere leeftijd) ▬► stijging van aandeel afhankelijke ouderen veel geringer, in het laatste geval (verschuiving met 3 jaar) onbestaande.

• sleutelfactor = toekomstige trend inzake het leeftijdsspecifiek risico waarop ‘disability’ optreedt ▬►belangrijke rol van preventie en gewijzigde 'lifestyles'.

Toekomstige aantallen?

SVR

Ontwikkelingen in het beleidsdiscours

Vanaf jaren ’80 :

Overdracht persoonsgebonden materies naar gewesten en gemeenschappen: Vlaanderen profileert zich met het ouderendecreet van 1985

= voor die periode zeer vernieuwend

= tot vandaag dé regelgevende basis voor het ouderenbeleid in Vlaanderen

Opzet = verschuiving van intramurale opvang naar transmurale en extramurale zorg via oprichting

serviceflats/woningcomplexen met dienstverlening, woningen voor ouderen, dienstencentra, dagverzorging (1991). Illustratief voor nieuw concept = functionele benadering

SVR

Ontwikkelingen in het beleidsdiscours (vervolg)

Jaren ’90 en verder:

• Thuiszorg als basisvoorziening + maatzorg

1998: thuiszorgdecreet ▬► bundeling van diensten en voorzieningen gericht op handhaven van

gebruiker (ongeacht leeftijd) in het natuurlijk thuismilieu + formele erkenning van mantelzorg

• Wettelijke ondersteuning van centra kortverblijf en oppasdiensten (gestuwd door impulsen vanuit het werkveld)

• Opvang en dienstverlening prioritair richten naar degenen met grootste zorgbehoefte (vaststellen programmacijfers i.f.v. leeftijd inwoners; voorzien in evaluatiecriteria)

SVR

SVR

Ontwikkelingen in het beleidsdiscours (vervolg)

• Verschuiving van kwantiteit naar kwaliteit (zie decreet op kwaliteit in de welzijnsvoorzieningen)

• Introductie van de zorgverzekering: niet-medische kosten van zorgbehoevende burgers helpen dekken

• Opvang in instellingen voorbehouden aan hen die geen andere mogelijkheid hebben

• Niet aflatende promotie, althans verbaal, van transmurale voorzieningen: serviceflats, dienstencentra, woningen speciaal voor ouderen,… .

SVR

1. Wie is gerechtigd? principe van universaliteit versus selectiviteit

2. De voorziening: ‘in cash’ of ‘in kind’

3. De organisatie: vormgeving publiek-privaat

4. De financiering: wie betaalt?

5. Functie/plaats van de voorziening in het geheel

Realisaties op het terrein volgens aantal dimensies

SVR

Realisaties op het terrein: periode 1981- 1999

• ‘Selectiviteit binnen de universaliteit’: bijv. thuiszorgdecreet van 1998 = gericht naar alle categorieën van gebruikers (niet alleen ouderen i.t.t. voorafgaande periode); door introductie gebruiksrisico in de programmatie ▬► beginsel van selectiviteit bekrachtigd

• Aard van de diensten: niet enkel ‘in kind’, ook ‘in cash’ ▬► zorgverzekering in Vlaanderen (maandelijkse tussenkomst in niet-medische kosten = 125 € voor zwaar zorgbehoevende in instelling – 90 € in thuiszorg)

• Particuliere initiatief (non-profit) primeert op vele terreinen op het openbare

SVR

periode 1981- 1999

• Inzake financiering: mixed economy of welfare blijft overeind maar i.t.t. voorafgaande periode ▬► zoektocht naar alternatieve financiering (leasing) + aanboren van privé-kapitaal (bijv. voor serviceflats)

• Minder fragmentatie van diensten en voorzieningen. Pogingen tot coördinatie en integratie van de zorg, maar ook gemiste kansen. Geen ‘Interface’ tussen sociale zorg en gezondheidszorg

SVR

(Dis)congruentie tussen normatieve en feitelijk

beleid• Van externe substitutie (= van instellingszorg naar

thuiszorg) nauwelijks sprake

• Redelijke substitutie binnen residentiële sector (vervanging ‘gewone’ ROB-bedden door RVT-bedden; programmatorisch vastgelegd)

• Ondanks accentverschuiving vanaf jaren ’80 van instellingszorg naar thuiszorg ▬► uitgaven in de intramurale sector omvangrijk.1999: oudere in thuiszorg=6.431 € per jr per verzorgdeoudere in residentiële zorg=8.957 € per jr per verzorgde

2006???

SVR

(Dis)congruentie (vervolg)

• Vernieuwingstendensen vanaf de jaren ‘80

– zorginhoudelijke: belangrijke productdifferentiatie maar onvoldoende samenwerking tussen verschillende diensten

– organisatorische: markt als actor in welzijnszorg voor ouderen ▬► al aanwezig in residentiële sector, geleidelijke doorbraak in thuiszorg

– overname in welzijnszorg van technieken en benaderingswijzen uit het organisatiemanagement van private ondernemingen of bedrijven (bijv. kwaliteitsdecreet ▬► aandacht voor structuur organisatie, procedures voor nemen van beslissingen, overleg, transparantie in processen, …)

SVR

Ontwikkelingen tussen 2000 en 2006

• 2001 : aanbevelingen om te komen tot een integratie van thuiszorg en residentiële zorg. Ontwerp van decreet maar gebrek aan financiële ondersteuning

• Nieuw woon-zorgdecreet in voorbereiding (2007)

• Op terrein zelf: - ingevolge protocol akkoord nr 3 tussen federale regering en gewesten/gemeenschappen ▬► bijkomende middelen voor RVT-reconversie- stagnatie in de investeringsuitgaven (VIPA)- onvoldoende financiering voor werking thuiszorgondersteunende diensten - vooruitgang maar nog tekorten (zie tabel)

SVR

Ontwikkelingen op het terrein

Microsoft Word Document

Voorzieningen Realisatie 1/1/2000

Realisatie 1/1/2007

Invulling normt.o.v. 2007

ROB en RVT (in rusthuizen)Aantal woongelegenhedenBestaandeBestaande en geplande

58.47667.118

63.38273.580

79%92%

ServiceflatsAantal wooneenhedenBestaandeBestaande en geplande

9.82917.728

12.87219.717

40%61%

DagverzorgingscentraAantal verblijfseenheden 680 1.335 50%

KortverblijfAantal woongelegenheden 229 747 28%

Oppashulp (aantal diensten) 42 47 78%

DienstencentraRegionale Lokale

53127

50155

83%27%

GezinszorgAantal uren 13.364.589 14.791.207

SVR

Zorgtekorten (in % - Basis zelfrapportering)

75-90 jaar

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

sociale dienst

thuisverpleging

gezinszorg

klusjesdienst

maaltijdbedeling

nood aan (incl. somsw el/soms niet)

huidig gebruik

verschil

SVR

Vlaanderen in Europa

• Thuiszorg goed ontwikkeld in Vlaanderen

• Positie van Vlaanderen in Europa?

SVR

Aandeel in thuiszorg en residentiële zorg

Oostenrijk

Duitsland

Luxemburg

Nederland

Denemarken

Noorwegen

Zweden

Verenigd Koninkrijk

Vlaanderen

Wallonië

Brussel

0

5

10

15

20

25

30

0 2 4 6 8 10

ouderen in residentiële voorzieningen, als % van bevolking 65 j. en +

ou

de

ren

in t

hu

iszo

rg,

als

% v

an

be

volk

ing

65

j. e

n +

SVR

Beleidsaanbevelingen

• Thuiszorg en residentiële zorg ▬► geen of/of maar en/en verhaal; (nog) te veel gescheiden werelden: streven naar een zorgcontinuüm

• Garantie van gelijke financiële behandeling ongeacht locatie van de zorg (= herbekijken van de budgettaire middelen)

• Onvoldoende zicht op zorgvragen door gebrek aan registratie (zie o.m. probleem van wachtlijsten in

residentiële voorzieningen)

SVR

Beleidsaanbevelingen (vervolg)

• Inzake preventie ▬► nog winst mogelijk (bijv. inzake valincidenten en depressie)Gezonde ouderdom = gezonde leefstijl op jongere leeftijd

• Belang van technologische ondersteuning en innovatie in de zorg (ICT toepassingen)

• Verder werk maken van een kwaliteitsvolle zorg (ontwikkelen van indicatoren)

SVR

Bedankt voor de aandacht