SİVİL HAVACILIKTA NELER OLUYOR? · NELER OLUYOR? SİVİL HAVACILIKTA GA_KAPAK_35 9/28/12 1:04 AM...

EK�M 2012

SEKTÖR HER ŞEYE RAĞMEN BÜYÜYOR

GÖKHAN BUĞDAY / ISG CEO

NELER OLUYOR?SİVİL HAVACILIKTA

GA_KAPAK_35 9/28/12 1:04 AM Page 2

YönetimGenel Yay›n Koordinatörü Ye�im Denizel

Tüzel Ki�i Temsilcisi Murat KöksalSat›� Direktörü Orhan Ta�k�n

Finans Direktörü Didem KurucuÜretim Direktörü Servet Kavaso�lu

Trump Towers, Kule 2, Kat 21-24, 34387 �i�li-�stanbulTel 0 212 410 32 28 Faks 0 212 410 32 27

Do�an BurdaDergi Yay›nc›l›k ve Pazarlama A.�

DB Okur Hizmetleri hatt› Tel: 0212 478 03 [email protected]

DB Abone Hizmetleri hatt›Tel: 0212 478 03 00 Faks: 0212 410 35 12-13

[email protected] hariç her gün saat 08.00-20.00 aras›nda

hizmet verilmektedir.

Bask› Uniprint Bas›m Sanayi ve Ticaret A.�Had›mköy ‹stanbul Asfalt›, Ömerli KöyüÇatalca-‹STANBUL Tel: 0 212 798 28 41

Da�›t›m Yaysat A.�. Tel: 0 212 622 22 22

Capital Dergisi Do�an Burda Dergi Yay›nc›l›k vePazarlama A.� taraf›ndan T.C. yasalar›na uygun olarak

yay›mlanmaktad›r. Capital Dergisi’nin isim ve yay›n hakk› Do�anBurda Dergi Yay›nc›l›k ve Pazarlama A.�’ye aittir. Dergide

yay›mlanan yaz›, foto�raf, harita, illüstrasyon ve konular›n herhakk› sakl›d›r. ‹zinsiz, kaynak gösterilerek dahi al›nt› yap›lamaz.

�cra Kurulu Ba�kanı Mehmet Y. Y›lmazYay›n Direktörü (Sorumlu) M. Rauf Ate�Yayın Yönetmeni Sedef Seçkin Büyük

Yaz› i�leri Müdürü Ebru F›ratYaz› i�leri Müdür Yardımcısı �eyma Öncel Bay�ksel

Haber Müdürü Hande DemirelGörsel Yönetmen A. Bertu� Pat›r

Editörler Nilüfer Gözütok, Elçin Cirik,Yasemin Erdo�an

Haber Merkezi Özlem Ayd�n Ayvac�,Hande Yavuz, Ayçe Aksakal, Bora Erdin

Sayfa Yap›mc›s› Do�an Pekta�Grafik Yaman Tetik

Foto�raflar Gökhan Çelebi, Hüseyin ÖngenMarka Müdürü Gökçe Aykaç

Ankara Temsilcisi Erdal �peke�enTel: 0 312 207 00 95

[email protected]

Yay›n Türü Yerel, süreli, 3 ayl›k üyesidir.

ReklamGrup Ba�kan› Viki Habif

Grup Ba�kan Yard›mc›s› Nil ErtanSat›� Koordinatörü Emel Sönmez

Sat›� Müdürü Filiz Kavak, Sevil Ho�man, Yonca GönenTeknik Müdür Nusret K›r›ml›o�lu

Tel: 0 212 336 53 60-(3 hat) Faks: 0 212 336 53 90

Kurumsal �leti�im Direktörü Neslihan Sad�ko�lu

RezervasyonTel: 0 212 336 53 00-57-59 Faks: 0 212 336 53 92-93Ankara Reklam Bölge Temsilcisi Sezinur Bal�kç�o�lu

Tel: 0 312 207 00 72 - 73Hedef Sayfalar

Tel: 0 212 336 53 70 Faks: 0 212 336 53 91Maya Akar Center, Kat: 7 Büyükdere Cad.No: 100-102 34394 Esentepe/‹STANBUL

c

ürk sivil havac�l�k sektörü, son 10 y�lda önemli at�l�mlar ya�ad�. 2003’te ba�lat�lan“Bölgesel Havac�l�k Politikas�”, sektör için adeta bir milat oldu. Liberalle�mestratejisiyle iç hatlar özel sektöre aç�ld�. Bunun sonuçlar�n�n rakamlara yans�mas�

ise gecikmedi. Örne�in, 2002 y�l�nda toplam 532 bin 531 olan havayolu trafi�i, 2011 y�l�nakadar yüzde 150 büyüyerek 1,3 milyona ula�t�. 2011 y�l�nda toplam uçak trafi�inin yüzde43,6’s� iç hat uçu�lardan, yüzde 34,6’s� d�� hatlardan, yüzde 21,8’i ise üst geçi�lerden

sa�land�.Bu süreçteki en çarp�c� büyüme ise yolcu

trafi�inde ya�and�. Geçen y�l�n verilerine göred�� hat yolcu trafi�i 59 milyon, iç hat yolcutrafi�i ise 58,3 milyon ki�i oldu. 10 y�l öncekirakamlarla k�yasland��nda, özellikle iç hattakibüyüme dikkat çekici… Çünkü 10 y�l önce içhat yolcu trafi�inin pay� yüzde 25,8 iken, bu

pay bugün yüzde 49,7’ye ula�m�� durumda. Uzmanlar, bunun en önemli nedeni olarakliberalle�me politikas�n� gösteriyor.

Havayolu �irketlerinden yer hizmetlerine kadar pazar�n tüm oyuncular� bu büyümedenmemnun. Hatta beklentiler, ayn� ivmenin devam edece�i yönünde. Ama s�k�nt�lar da yokde�il… Özellikle d�� hatlarda belli sorunlar göze çarp�yor. Sektör oyuncular�n�ngündeminde ise daha liberal bir rekabet ortam�, üçüncü havaliman� ve 500 milyar dolarl�kglobal pastadan pay alma hesaplar� bulunuyor.

Bu ayki Geni� Aç� toplant�m�zda, sivil havac�l��n önde gelen isimleri bir araya geldi.Hem kamu hem özel sektör temsilcileri, pazara dair hedef ve beklentilerini s�ralad�.

�yi okumalar,

TTüürrkkiiyyee,,ŁŁhhaavvaaddaannaassłłllŁŁbbüüyyüüyyeecceekk??

T

GA_Editor 9/28/12 1:03 AM Page 2

4 / 2012

GA_ANAKONU 9/28/12 12:56 AM

2012 / 5

S�V�LHAVACILIKTA

NELEROLUYOR?

Her yıl Türkiye’de milyonlarca ki�i uçuyor. 2011’de bu sayı 118

milyona ula�tı. Bu yolcuların yarısı iç hatlarda uçtu. Oysa iç hat

yolcularının oranı 10 yıl önce yüzde 25’lerdeydi. Peki ne oldu da

sektör bu kadar hızlı büyüdü? Yanıt basit: 2003’te ba�latılan

liberalle�me. 10 yıl önce kırılan tekel piyasası, pazarın hızlı

biçimde serpilmesini sa�layan en önemli etken. Zaten rakamlar

da bunu gösteriyor. Sektörün yeni hedefi ise aynı açılımı

yurtdı�ında yapabilmek. 500 milyar dolarlık dev havayolu

pazarından daha fazla pay almak. Geni� Açı toplantımızın bu

ayki konusu “sivil havacılık sektörü” oldu. Sivil Havacılık Genel

Müdürü Bilal Ek�i, THY Genel Müdürü Temel Kotil, Pegasus

Havayolları CEO’su Sertaç Haybat, TAV Havalimanları ��

Geli�tirme ve Strateji Direktörü Serkan Kaptan, Çelebi Holding

Yönetim Kurulu Ba�kan Vekili Canan Çelebio�lu Tokgöz ve ��

Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Ça�lan Mursalo�lu’nun

konu�macı olarak katıldı�ı toplantıda, sektörün son durumu

masaya yatırıldı. Moderatörlü�ünü Capital Dergisi Yayın

Yönetmeni Sedef Seçkin Büyük ve Editör Yasemin Erdo�an’ın

yaptı�ı toplantıda, pazarın son 10 yılda geldi�i nokta, sorunlar,

çözüm önerileri ve gelecek projeksiyonları payla�ıldı.


6 / 2012

Sedef Seçkin Büyük Merhabalar. Geni� Aç�toplant�lar�m�z�, 2006 y�l�ndan bu yana 3 aydabir gerçekle�tiriyoruz. Bu toplant�m�zda sivilhavac�l�k sektöründe ya�anan son geli�melerimasaya yat�raca��z. Önce kamunun bak��ylaba�layal�m. Sivil Havac�l�k Genel Müdürü BilalEk�i bizimle. Türk sivil havac�l�k sektörününbugüne kadar kat etti�i mesafeyi özetler misiniz?Sektör son 10 y�lda nereden nereye geldi?Geli�me için kamu baca��nda neler yap�ld�?

Bilal Ek�i Geçenlerde Say�n Bakan�m�za dasormu�lard�. “2003’te ne yapt�n�z da sivilhavac�l��n önündeki barajlar aç�ld�” diye. Belkide gerçekten kelimenin anlam�yla kapak aç�ld�.Ortada yap�lan büyülü bir �ey olmad�,geli�melerin tamam� böyle bir �eye ba�l� de�iltabii ki. Öncelikle vizyon de�i�mi� oldu. Bu da�u: O güne kadar olan dönemde, �u anda baz�ba�ka ülkelerde de gördü�ümüz �ey vard�. Sivilhavac�l�k e�ittir Türk Havayollar� gibi bir durumsürüyordu. THY’nin öncelikleri do�rultusundabir politika güdülüyordu. 2003’te verilen karar�uydu: Ula�t�rma Bakanl�� havac�l�k politikas�n�belirleyecek ve Türk Hava Yollar� ile beraberdi�er özel sektör firmalar� da uçacak. Asl�nda buyap�lan küçük bir i� olarak görülebilir amasonucunda bir baraj�n kapa��n� açmak gibi biretkiye yol açt�. Bugün elimizdeki rakamlarda buvizyon ve stratejinin do�ru oldu�unu gösteriyor.2003’ten sonra havac�l��n her sene daha dageli�mesinin arkas�nda, siyasi istikrar da vartabii. Ekonomik istikrar oldu�u müddetçekiTürkiye’de 2003’ten beri bu sa�lanm�� durumda,havac�l�kta ekonominin büyümesine ba�l� olaraksürekli bir art�� gösterdi. Tabii bu rakamlara dayans�d�.

Havaalan� konusunda aktif hava alan� say�s�art�r�ld�. �u anda 48 havaalan�na sefer yap�lmayaba�land�. 2003 y�llar�nda sadece 26 yere seferyap�labilirken, �u anda bu rakam 48’e ula�t�. Odönem uçu�lar sadece iki merkezdenyap�l�yordu, �imdi 7 merkezden sefer yap�lmayaba�land�. Çapraz uçu�lar gerçekle�meye ba�lad�.Yani eskiden sadece çizgilerle olan rotalar, �uanda bir örgü gibi tüm Türkiye’yi kapsam��durumda. Hatta Say�n Bakan�m�z�n ifadesiyle“Biz karada duble yollar in�a ettik, asl�ndahavada da otoyollar in�a ettik” diye. Türkiye’dehakikaten böyle bir manzara var. Bununlaberaber Türkiye’nin d��ar�ya aç�lmas�n�n getirdi�iba�ka muazzam geli�meler de oldu. Sadeceyurtd�� trafi�i olarak söyleyeyim: 2003’te haftada790 yurtd�� frekans� gerçekle�irken, �imdi burakam 2 bin 800’ler civar�na ç�kt�. Bir frekans�n

Türkiye’ye haftal�k ciro olarak katk�s� yakla��k 3milyon dolar. �u anda y�ll�k 4 milyar dolarsadece bu frekans art��lar�ndan dolay� ülkemizekatk� sa�lan�yor.

Havac�l�kta tüm boyutlar�yla çal��an say�s� 60binden 151 bine ç�kt�. Ciro 2,2 milyardolarlardan 15-16 milyar dolara ula�t�. Havayollar�, yer hizmet kurulu�lar�, uçu� okullar� gibikurumlar�n tamam�n�n toplam cirolar�.

Tabii bakanl��n konuya yakla��m� sonderece önemli. Bakan�m�z�n ve hükümetimizintemel politikas� �uydu: “Her insan hayat�nda enaz bir defa uça�a binecek”. Biz 10 bin 579 ki�ilikbir anket yapt�k. Ad� “Türkiye’deki Havac�l�kAlg� Çal��mas�”yd�. Burada gördük ki �u andahavayollar�nda uçan yolcular�n yar�s� 2003y�l�ndan sonra uça�a binmeye ba�lam��.

Burada bir ba�ka ilginç rakam da �uydu:Gelir durumu en dü�ük insanlar grubundakiyolcular bile senede en az 4 defa uçakkullanarak seyahat ediyor. Ankete kat�lanlar�nyüzde 92’si, “2003 y�l�ndan sonra havac�l�ktamuazzam geli�meler oldu” diye ifade ediyor.Yüzde 85’inden fazlas� da “Ben hava yolukullan�yorum çünkü biletler ucuzlad�, daha rahatbilet bulma imkan�na ve daha fazla destinasyonagidebilme olana��na sahip oldum” diyor. Tümbunlar, hükümetin “havayolu halk�n yoluolacakt�r” stratejisinin gerçekle�ti�ini gösteriyor.Bu çal��ma 42 havaliman�nda 10 bin 570 yolcuile yap�lan bir anketti. Bu 2003’te konulanstratejinin sonuç verdi�ini gösteriyor.

Sedef Seçkin Büyük Sektörde bundansonras� için kurumunuzun öngördü�ü büyümepotansiyeli nedir? Kurumunuzun yapmay�planlad�� yeni aç�l�mlar var m�, neler?

Bilal Ek�i E�er sadece hava yolunukonu�uyorsak �u anda ni� market olarak Afrikagözüküyor. Hem Türkiye’nin siyasi olarakAfrika’ya aç�l�m� çerçevesinde buralarda büyükbir pazar imkan� var. Özellikle Rus ülkeleri veTürk Cumhuriyetleri’nde buralar�n zenginle�mesiile birlikte büyük bir at�l�m var. Avrupa’da nispiolarak doygunlu�a ula�m�� bir havac�l�k sektörüsözkonusu. Dolay�s�yla bizim Asya, TürkCumhuriyetleri ve Afrika’da oldu�u görülenbüyük yolcu potansiyeline yönelmemiz gerekir.

Biz de özellikle bu sene hükümetin Afrikaaç�l�m� do�rultusunda �zmir’de bir toplant�düzenledik. Afrika’da yer alan 35 ülke butoplant�ya kat�ld� ve bunlar�n hepsiyle bireranla�ma yapt�k. �u anda Afrika’da anla�maimzalamad��m�z 8 ülke kald�. Onlar dapeyderpey geliyor. �n�allah k�sa zamanda


2012 / 7

onlarla da anla�malar� tamamlayaca��z.Sivil havac�l��n içinde bulundu�umuz

duruma katk�lar�ndan bir tanesi de �u anda 139ülke ile olan sivil havac�l�k anla�mam�z. Budünya nüfusunun yüzde 90’�na ula�abildi�imizanlam�na geliyor. Yani isteyen havayolu�irketimiz bu 139 ülkeden istedi�ine ula�abilirdemektir. �u anda THY bu büyümede dünyada8’inci konuma ula�t�. Burada ülkemizin co�rafi

etkinli�i söz konusu. Türk devletinin aç�l�mpolitikas� bunda etkili. Türk yat�r�mc�lar�n�n tümdünya genelinde i� geli�tirmesi bunda etkili.

Ayr�ca Türkiye yak�n gelecekte bölgesininuçak bak�m üssü haline gelecek. Bu hedefdo�rultusunda bazen sektörümüzü dezorluyoruz. Teknisyenlerin kalitesininart�r�lmas�na yönelik baz� faaliyetlerdebulunuyoruz. Denetimleri etkinle�tiriyoruz ki

B�LAL EK��


8 / 2012

hakikaten bölgenize hitap edecekseniz, çokdaha kaliteli hale gelmeniz gerekiyor. Türkiye’deyeteri kadar geli�memi� olarak gördü�ümüzdöner kanat yani helikopter operasyonlar�n�ngeli�mesi gerekiyor. Yine ülkemizin en büyükpotansiyellerinden bir tanesi pek görülmemesinera�men balon operasyonlar�. Dünyada çokpopüler bir sivil havac�l�k alan�. Bu konuda dayeni geli�melerimiz oluyor. Mesela çok yak�ndailk defa su üstünde balon operasyonuna da izinveriyoruz. Bu �u demek: Kapadokya d��ndagöller üzerinde hatta belki �stanbul Bo�az�

üzerinde balon ile seyahat olabilecek. Buoperasyonlar sayesinde bu araçlar�n bulundu�uyerlerin popülaritesi ve turizmi artacak. Hatta �us�ralar tart��lan bir konu da balondan para�ütoperasyonu konusu. Atlay�� ba��na 500 Euro gibibir fiyat konu�uluyor. Ayn� �ekilde heliskioperasyonlar� turizmi geli�tirecek operasyonlar.Sivil havac�l��n hemen her alan�nda Say�nBakan�m�z�n bize verdi�i talimat do�rultusunda,emniyetten taviz vermeden vatanda��n önünüaçan çal��malar yap�yoruz.

Sedef Seçkin Büyük Te�ekkürler. �imdi


2012 / 9

THY Genel Müdürü Temel Kotil’e geçelim. Sizson 10 y�lda sektördeki geli�imi kendi aç�n�zdannas�l de�erlendiriyorsunuz? Bu durumdanpazardaki �irketler nas�l etkilendi?

Temel Kotil Te�ekkürler. Ben geldi�imiznoktadan geriye do�ru gideyim. �u andauluslararas� havac�l�k camias�nda Türkiye en iyiörneklerden biri. Ülkemizde havac�l�kkonusunda yap�lan yenilikler, uygulanan vergiindirimleri var, iç hatlardaki uçu�larda kullan�lanyak�ttaki ilave vergiler kalkt�. Bu uygulamalarlahavayollar�n�n politikalar� etkilendi, ayr�cahavayolu d��nda hizmet sa�lay�c�lar�n�npolitikalar� etkilendi. Türkiye olarak yönetimkurulu üyesi oldu�um havac�l�k birli�inde örnekgösteriliyoruz. Dolay�s�yla yurtd��nda belirli birimaj�m�z var �u anda.

Ama izin verirseniz ben buradan çok farkl�bir boyuta geçeyim. �u anda dünya havac�l��500 milyar dolar boyutunda. Biz Türk HavaYollar� olarak bu y�l in�allah 7,8 milyar dolarciro yapaca��z. Dünya çap�nda ta��nan yolcusay�s� 2,5 milyar civar�nda. Bu y�l biz 38 milyoncivar�nda ta��yaca��z. Bir akademik makale var.Bu makalede bir simülasyon gerçekle�tirildi.Buna göre Türkiye'deki tüm havayollar�, sadecebiz de�il, bu global pazardan cirosu 40 milyar

dolara ula�abiliyor.Sedef Seçkin Büyük Bu çal��may� kimin

gerçekle�tirdi�ini de söyleyebilirsiniz belki...Temel Kotil Bizde doktora yapan bir

eleman�m�z gerçekle�tirdi. Gerekli servislersa�land�� takdirde Türkiye’deki havayollar�n�ncirosu 40 milyar dolara ç�kabiliyor. Tabii ki hiçbir zaman sadece iç hatlardan bu ciro olu�maz.Biz bu y�l THY olarak 1 milyar dolar cirohedefliyoruz. Bu toplam gelirin yüzde 16’s�. 800milyon dolar yurtd��na do�ru sat��lardan gelirbekliyoruz, bu yüzde 13’ü yap�yor. Geriye kalan6,2 milyar dolar da yurtd��ndan seyahateba�layan yolcular�m�zdan Türkiye ekonomisinegetirece�imiz para. Geçen y�l biz ihracattabirinci seçildik. Tabii T�M bizi ihracatç� saym�yorbu ayr� bir konu. Ama Capital Dergisi geçti�imizy�l bize bu konuda ödül verdi.

Resmi içeriden biraz d��ar�ya ç�karabilmekiçin bu konular� anlatt�m. Havac�l�k çok globalbir pazar, neredeyse 100 y�ldan beri var. Biz 80y�ldan bu yana Türk Hava Yollar� olarak var�z.Bir ak�m olu�uyor, insanlar ülkeden ülkeyegidiyor. Hava yolu olarak bizlerin amac�, buak�m� Türkiye üzerinden gerçekle�tirebilmek. 40milyar dolar�n hikayesi bu. Türkiye çok �ansl�bir yerde. Bana Amerikal� bir arkada��mNapolyon Bonapart’�n bir sözünü söyledi:“Dünya tek ülke olsayd� ba�kenti �stanbulolurdu”. Buradan devam edersek, e�er dünyadatek havayolu �irketi olsa merkezi �stanbul’daolurdu oluyor. Simülasyon bununla ilgili.

��in özünü çok matemati�e inmedenanlatay�m. Avrupa’dan Ortado�u’ya do�rugerçekle�en uçu�lar�n olu�turdu�u ciro y�ll�k 14milyar dolar civar�nda. Türkiye e�er isterse buparan�n ço�una sahip olabiliyor. Neden? Çünkübiz bugün �stanbul’dan Avrupa’n�n 84 �ehrineuçu� gerçekle�tiriyoruz. �u anda ilan edilen 5nokta daha var. Bunlarla 89 oluyor. Dolay�s�ylapratikte Avrupa’dan Ortado�u’ya uçan herkesi�stanbul’a getirme �ans�m�z var.

Avrupa’n�n birçok �ehrine günde 4-5 seferyap�yoruz. Bu Avrupa haritas�na Ukrayna veMoskova'da dahil, Moskova’ya 6 seferyap�yoruz. Ortado�u’da uçmad��m�z önemli�ehir neredeyse kalmad�. Suudi Arabistan’da 6�ehre uçuyoruz. �ki tanesi üzerinde hala çal��masürüyor. Almanya, Fransa, �ngiltere gibi Avrupaülkelerine �stanbul 3 saat mesafede. Bu, “alt�n 3saat” asl�nda. Çünkü uçaklar bu mesafeyi çokdü�ük maliyetlerle uçabiliyor. O yüzden meselaBerlin, �stanbul üzerinden Dubai’ye ba�land��zaman, uçu� maliyeti direkt uçu� kadar dü�ük

TEMEL KOT�L “Bir sektörün ba�ar�l� olmas� için arkaarkaya üç �eyin ba�ar�l� olmas� gerekiyor. Bir,hükümetin politikas� olmas� gerekiyor. �ki,sektörün birbirine uyumlu bir politikas� olmas�gerekiyor. Bir de halk�n bu konuda vizyonununolmas� gerekiyor. Havac�l�kta �u anda bu üçü üstüste biniyor.Hükümet, üçüncü havaalan� projesiyle kendivizyonunu, yönünü ortaya koymu� durumda. THYolarak biz yolumuzu ortaya koymu� durumday�z.Büyüyoruz. Bu kadar yere bo�una seferkoymad�k. Bu kadar müdürlü�ü bo�unaaçmad�k. Di�er havayollar� da büyük ihtimalleöyledir. Yer hizmetleri taraf�ndaki kurulu�lar daayn� �ekilde büyük dü�ünüyor ve dünyayaaç�l�yor. Sonuçta bence burada ba�ar� kesingörünüyor. As�l d��ar�da çok daha büyük paravar. Bütün havayollar� olarak bunun pe�inedü�memiz gerekiyor. Ancak bunugerçekle�tirebilmek için markaya, kaliteye veucuzlu�a ihtiyaç var. Biz �u anda 2 y�ld�rAvrupa’n�n en iyi havayoluyuz. Bunu devamettirmek üzerine çabam�z sürüyor. Bütün havayollar� olarak bunu yaparsak, dünyadaki 500milyar dolarl�k pazar�n önemli bir k�sm�n�alabiliriz. Bir �artla… ��inize odaklan�r vegönülden çal��rsan�z.”


10 / 2012

oluyor. Mesela Fransa Lyon’dan kalkan bir uçakvarsayal�m Beyrut’a 10 yolcu, Tel-Aviv’e 10yolcu, Dubai’ye 10 yolcu �eklinde 100 yolcudü�ünürsek, 10 de�i�ik destinasyona transferolarak yolcu ta��yabilir. Bu �u anlama geliyor:Lyon’dan kalk�p �stanbul üzerinden Tel-Aviv’egiden bir uçak, adeta direkt gitmi� gibi birmaliyet olu�turabiliyor.

Transfer asl�nda her zaman yüksekmaliyetlidir. Ama Lyon’dan Tel-Aviv’e 10 yolcubulmak çok kolay. Biz Lyon’dan günde yaln�zcaiki sefer yapm�yoruz, çarp� 10 yani 20 seferyapm�� oluyoruz.

�u anda transfer yolcumuz, toplamyolcumuzun neredeyse yar�s� kadar. Bu y�lyakla��k olarak 8 milyon transfer yolcusuta��yaca��z. Transfer yolcular�n�n bu y�lkibüyüme oran� yüzde 47. 2006 y�l�ndan bu yanaortalama büyüme oran� yüzde 40.

�ç ve d�� olarak sektörümüzü ikiye ay�ral�m:�çeride de çok büyük geli�meler oldu. Bilal Beyaz önce bunlar� anlatt� ama d��ar�daki aktiviteçok daha önemli. Bunun yan�nda bir de 5çarpan� var. Ülkeye bu pazar 5 kat� oran�ndakatk� sa�layabiliyor.

Sonuçta yurtd��nda çok daha büyük birresim var. Bu nedenle biz d��ar�da oynuyoruz.Tabii bunun sonucunda Türk i�adamlar�n�ndünyaya ula�mas�n� da sa�l�yoruz. Transferyolcu bu ülkenin gelece�idir, transfer yolcular�ndünyadaki toplam yüzde 66’s� Türkiyeüzerinden uçuyor. Buraya davet edilirlerse hepsiburaya gelebilir.

Sedef Seçkin Büyük Temel Bey, geçmi� 10y�la bakt��m�zda, Avrupa’daki birçok havayolu�irketinin zora girdi�i dönemler oldu. �u andasektörde dünya genelinde ve Türkiye özelindekârl�l�k oranlar� ne durumda?

Temel Kotil �irketleri kârl�l�k konusundazora sokan kapasite fazlas� problemidir.Havac�l�k sektöründe her gün kapasite fazlas�problemi var. Yar�nlarda da bu sorun olacak.1985 y�l�nda New York-�stanbul uçu�lar� 800dolard�. Bugün 1.000-1.200 dolar. Bunun çokartmamas�n�n sebebi, kapasite fazlas� ve rekabetkonular�ndan kaynaklan�yor. Dünyan�n heryerinde her zaman yeni bir havayolu ç�k�p yeniuçak alarak, piyasaya mal sürecek. Çok kolay�irket kurulabiliyor ve piyasaya girilebiliyor. Bukapasite fazlas� �irketlere has bir durum. Bugünkonu�tu�umuz sektörün eski büyük �irketleridaha evvel geli�mi�liklerini tamamlad�klar� içinyeni �irketler nedeniyle kapasite fazlas� s�k�nt�lar�ya�ayabiliyorlar.

Bizde kapasite fazlas� yok. �u andauçtu�umuz nokta say�s�nda dünya çap�nda 5’incis�raday�z. Tek bir havaliman�ndan uçulan noktasay�s�nda ikinci durumday�z. 201 noktayauçuyoruz. Uçtu�umuz ülke say�s�nda isedünyada birinciyiz. En çok ülkeye biz uçuyoruz,bizim gibi bir havayolu �irketinin normaldegünde 2 bin sefer yapmas� gerekir. Rakiplerimizbunu yaparken biz 1.000 seferle bunugerçekle�tirebiliyoruz. Matematik olarak bizimuçu� say�m�z� 2 bine ç�kard��m�zda ancakkapasite fazlal�� görebiliriz.

Her �irketin kapasite fazlal�� kendiproblemi. Biz de 2002 y�l�ndan bu yana kârediyoruz. Kârl�l�k oran�m�z 2006 y�l�ndan bugüne ortalama 18 puan. Bütün giderlerimiziödemek için 10 puana ihtiyac�m�z var, o yüzden2006’dan beri ortalama 8 puan üzerine koyarakilerliyoruz. 2 milyar dolarl�k da nakit üretmeyiba�ard�k.

Sedef Seçkin Büyük Te�ekkür ederiz. �imdiÇelebi Holding Yönetim Kurulu Ba�kan VekiliCanan Çelebio�lu Tokgöz’e geçmek istiyorum.Yer hizmetleri ve kargo hizmetleri veriyorsunuz.Son 10 y�ll�k süreç sizin i�inizi nas�l etkiledi? Yerhizmetleri sektöründe rekabet nas�l de�i�ti?Oyuncu say�s�, pazar yap�s� nereden nereyegeldi?

CANAN ÇELEB�O�LU TOKGÖZ “Sektörde 2003y�l�ndan bu yana ciddi bir at�l�m oldu�u ortada.

Asl�nda sektör, 2003 y�l�yla birlikte olu�an bugeli�imi uzun y�llard�r bekliyordu. Ama baz�

s�k�nt�lar da var. Bazen i�lerin do�ru yap�lmas�konusunda s�k�nt�lar ya�ayabiliyoruz. Örne�in enönemli konulardan biri �u: Havalimanlar�ndaki

geli�im ve de�i�imlerle ilgili planlara, biraz dahauzun vadeli dahil edilebilmemiz gerekiyor diye

dü�ünüyorum. Çünkü art�k maliyetler çok önemli.Havayollar� hap��rsa bizler ard�ndan gripoluyoruz. Burada havaliman� ve terminal

i�letmecisi gibi konular da önemli. Örne�in DHM�bir özelle�tirme yap�yor, bir ay kala bize bir uyar�

geliyor: ‘Mevcut maliyetleriniz yeni i�letmecitaraf�ndan yüzde 25 art�r�ld�’ deniyor. Oysa bizim

havayolu �irketleriyle gerçekle�tirdi�imizkontratlar genelde 3-4 senelik oluyor. Bu

nedenle sonuçta havayolu �irketleriyle bu konuyüzünden tart��maya ba�l�yoruz.

�u anda gerek Ula�t�rma Bakanl��’nda, gerekseSivil Havac�l�k Genel Müdürlü�ü’nde bu türdenyakla��mlar geli�meye ba�lad�. Ama buradakipayla��mlar biraz daha net ve önceden olursa,

biz de biraz daha rahat ve efektif bir �ekildei�imizi sürdürebiliriz.”


2012 / 11

Canan Çelebio�lu Tokgöz 2003’ten buyana diye de�erlendirirsek burada yer alansektör temsilcilerinin söylediklerini tekraretmemek ad�na �öyle ilaveler yapay�m. Biz 1996y�l�nda �irketimizi halka açarken asl�ndasöyledi�imiz �irketimiz ile ilgili iki tane önemligeli�im alan� vard�. Biri yurtd�� projeleriydi,di�eri ise Türkiye’deki büyüme potansiyelineba�l� olarak iç hat sektörünün özel sektöre

aç�lmas�yla olu�abilecek potansiyellerdi. 2003y�l�yla birlikte olu�an geli�imi bu sektör asl�ndauzun y�llard�r bekliyordu. Y�llarca sektör TürkHava Yollar�’n�n bask�s�yla iç hattaki bu imkan�kullanam�yordu, s�n�rlanmaya çal��l�yordu. Ozaman THY’nin pazardaki tekel konumu onlaraç�s�ndan bir �ekilde olumlu gözüküyordu amabugünkü sonuç gösterdi ki bu aç�l�m THY içinde iyi oldu. Çünkü pazar bu aç�l�mdan sonra


12 / 2012

ayn� kalmad� ve çok büyük bir h�zla büyüdü.Bunun olumlu etkilerini de tüm sektör ya�ad�.Biz Türkiye’de bu y�l 55’inci y�l�m�z�dolduruyoruz. 2003 y�l�na kadar bizim hizmetverdi�imiz havalimanlar� sadece 9 noktadayd�,�u anda ise aç�kças� art�k say�s�n� ben bile takipedemiyorum. Toplant�ya gelirken arkada�lar�ma

sordum 28 dediler ama yar�n sabah gelebilecekbir haberle bir ay içinde bir istasyon dahaaçabiliyoruz. Eskiden istasyon açmak bir seneöncesinden planlanan, de�erlendirilen birdurumdu. Eskiden istasyon açabilecekdestinasyonlar da az oldu�undan s�k�nt�l�yd�. Ozamanlar THY kendi hizmetini kendisi

SERTAÇ HAYBAT


2012 / 13

üretiyordu. Biz de o yüzden sadece özel Türk�irketlerine veya yabanc� firmalara hizmetverebiliyorduk. Bizim o dönemde de yine yerhizmetleri kurulu�u olarak özel bir �irketolmam�za ra�men asl�nda bak�� aç�m�z yar�kamu �irketi gibi olmak zorunda kald�.

2003 y�l�nda bu aç�l�m yap�ld�� dönemde 15ayr� destinasyonda yeni istasyonlar açmam�zgerekti. Bu durumda belirli oranda bir yat�r�m vei�gücü organizasyonuna girmemiz gerekti.Bundan sonra aç�lan istasyonlar�n devam edipedemeyece�ini de o zaman için ön görmekmümkün de�ildi. Bizin aç�m�zdan da özel sektörolarak yeni bir aland�. Bu nedenle hangi �irketba�ar�l� olacak, hangisi olamayacak, uçu�lardevam edebilecek mi belirsizlikleri vard�. Odönemde sektörün de en eski kurulu�lar�ndanbiri olarak eninde sonunda pazar�n buralarageni�leyece�ine inanarak çal��t�k. O günlerdeHava� bu karar� almazken, biz Çelebi olarak buistasyonlar� açt�k. Hatta o zaman Bakan Bey’intalimat�yla özel sektörü destekleyebilmek ad�naolabilecek en dü�ük fiyat �eklinde bir yakla��mda gösterdik. Daha az uçu� say�s� ve o günküfiyatlar�n neredeyse yar�s� bedellerle hizmeteba�lad�k. Sonuçta bugün bundan hiçbirmemnuniyetsizli�imiz yok. ��ler hakikaten dahada büyüdü, yapt��m�z yat�r�mlar� geridöndürebilmemiz ile ilgili potansiyelimizigörebildik. Bu büyümenin sayesinde fiyatlar�m�zda zaman içerisinde belirli bir noktaya oturmayaba�lad�.

Sedef Seçkin Büyük Peki �u anda pazar�nmevcut oyuncular aras�nda da��l�m� nas�l?

Canan Çelebio�lu Tokgöz Bu pazaranereden bakt��n�za ba�l�. Biz mesela THY dahilveya hariç pazarlar �eklinde bak�yoruz.Pazar�m�zda TGS’nin durumu THY ile ili�kisinedeniyle farkl� bir boyutta. Türk Hava Yollar�hariç pazar diye bakt��m�zda pazardaki Hava�,Çelebi ve TGS de�erlendirmesinde yanl��hat�rlam�yorsam TGS yüzde 12-13’lerde, Hava�’�nrakam� da yüzde 40’lar civar�nda, biz de yüzde50 civar�nday�z. THY dahil olarak bakt��m�zdaTGS’nin yüzde 35-40’a yak�n bir pazar pay�oldu�unu söyleyebiliriz. Böyle olunca Çelebi’ninyüzde 35, Hava�’�n da yüzde 25 gibi bir oran�oldu�unu söyleyebiliriz. �u andaki geneldurumda THY’nin büyümesine ba�l� olarak,pazardaki bu rakamlar de�i�ecek. Ya da biz veHava� �u anda hala THY’ye hizmet vermeyedevam ediyoruz. E�er THY sadece kendi firmas�TGS ile çal��maya karar verir ve uygularsa budengeler ileride TGS lehine de�i�ebilir.

Sedef Seçkin Büyük �u anda sizinpazar�n�zdaki eksikler ve s�k�nt�lar neler? Bunlarnas�l çözülebilir?

Canan Çelebio�lu Tokgöz Birincisi devletinyani Devlet Hava Meydanlar� (DHM�) taraf�n�nbir �ekilde sektör ile ilgili gelece�e dönükad�mlarda biz özel �irketlerine bilgi vermesikritik bir konu. Sonuçta bizler birçokülkedekinden farkl� olarak baz� �eylerind��nday�z. Mesela birazdan üçüncühavaliman�n� konu�aca��z. 10 milyar dolarl�kprojeden bahsediliyor ama �imdi aç�p bakal�m oprojenin içinde yer hizmetleri için ayr�lm�� birtane bile bina yoktur. Biz bu tür yat�r�mlar�ntamam�n� kendi param�zla yapmak zorunday�z.Sonra da bir senelik kontratlarla ne zamanç�kar�laca��m�z� bilmeden hizmet vermekzorunda kalan kurumlar�z. Ama biz Türk’üz,cesuruz, çelebiyiz bu yat�r�mlar� gözümüz kapal�yap�yoruz… Belki de bu yüzden Hindistan’dabu kadar ba�ar�l� olabiliyoruz. Ba�ka ülkeler bukonularda zor karar veriyor ama biz Türkiye’deböyle gözü kapal� yat�r�m yapmaya çokal��t��m�z için baz� pazarlar di�erlerine geldi�ikadar bize zor gelmiyor. O yüzden az öncesöyledi�im bizim aç�m�zdan çok çok önemli.Mesela bugün Atatürk Havaliman�’nda bir kargotesisi problemi var ve ne olaca��n� halabilmiyoruz. �ki ay kala Devlet Hava Meydanlar�bize “Hadi �imdi ç�k�n bu tesisten di�er tarafabir ay içerisinde binan�z� yap�n ve oraya ta��n�n”diyebiliyor. Bizim sektörümüzde bu gibisorunlar san�yorum sadece yer hizmetleri içinolmuyor. Baz� hava yolu �irketlerine de benzertalepler gelebiliyor. Bu tür durumlarda bizTHY’nin arkas�na saklan�yoruz. Diyoruz ki“Buran�n abisi olarak lütfen haklar�m�z� koruyun.Çünkü eminim DHM�, THY ile belli konular�konu�uyor ama bizim gibi küçük �irketlerdengörü� al�nsa da zamanlama aç�s�ndanbelirsizlikler olabiliyor. ��in do�ru yap�lmas�konusunda s�k�nt�lar ya�ayabiliyoruz. En önemlikonulardan bir tanesi bu. Havalimanlar�ndakigeli�im ve de�i�imlerle ilgili planlara, biraz dahauzun vadeli dahil edilebilmemiz gerekiyor diyedü�ünüyorum.

Sektör için çok önemli bir �ey dahasöyleyeyim. Biz hep büyümelerdenbahsediyoruz ama havac�l�k sektörü büyürkenmaliyetler göz önüne al�nmadan sadece altyap�yat�r�mlar�n� dü�ünerek büyümenin çok do�rubir politika oldu�unu dü�ünmüyorum. Çünküe�er THY’de bugün yurtd��nda rekabetedecekse havalimanlar�nda olu�an maliyetler


14 / 2012

onun için son derece önemli. Bu yüzden bizdegerçekle�en özelle�tirmelerde olu�an ensak�ncal� konu �u: Bizim özelle�tirmelerimizsadece süreye ba�l� yap�l�yor. Süreye ba�l�yap�lan özelle�tirmeler, havac�l�k sektöründemaliyetleri her zaman tavana vurduruyor. Çünküi�i alan i�letme -ki biz de yapt�k terminali�letmesi olarak bu i�i bir dönem- do�al olarakzaman�n�z ne kadarsa o süre içerisindemaksimum geliri elde etmek zorundas�n�z.Sonuçta siz de bu i�i para kazanmak içinyap�yorsunuz. Dünyada gezip bakarsan�z 20-25seneden önce verilen terminal i�letmesiözelle�tirmesi bulamazs�n�z. Ülkemizde AtatürkHavaliman� gibi bir yere sadece 4 seneli�ineverildi. Biz Antalya Havaliman�’n� 5 seneli�inei�lettik. Bu nedenle terminal i�letmecileribelirledi�i fiyatlar� mümkün olabilecek enyüksek rakama ç�karmaya çal��yor ki kâredebilsin. Ancak bunun geri dönü�ü bizim gibialan� kullanan i�letmecilere maliyet olarakgerçekle�iyor. Bu yüzden üçüncü havaliman�n�duydu�umda ilk olarak “Acaba yat�r�mmaliyetleri ne olacak” diye dü�ündüm.

Sedef Seçkin Büyük Buradaki i�letme süresi10 y�l olsayd� burada tüketiciye yans�yan maliyetnas�l olurdu?

Canan Çelebio�lu Tokgöz Bunu ben tabiiki hesaplayabilirim çünkü Antalya’da terminali�letmecili�i yapt�m. Ama burada konu �u: BizHindistan’da Yeni Delhi Havaliman�’nda hizmetveriyoruz. 1 milyar dolar�n üzerinde bir yat�r�mve 25 seneli�ine i�letmesi verilmi� durumda. Bufirma i�letmeyi alal� 5 sene oldu ve fiyatlar� hala1 kuru� dahi art�ramad�. Ne zaman ki yat�r�mbitti ve rakamlar ortaya ç�kt�, oradaki ilgili devletkurulu�u kendi yat�r�m rakamlar� ile yapt��hesaptan onlara nas�l amorti edebileceklerinigösterdi ve fiyat art�� istedi. Bu �ekilde yüzde100’e yak�n fiyat art�� ald�lar. Bu nedenle olayç�kt� ve havayolu �irketlerinden bir k�sm� �imdiuçu�lar�n� iptal etme tehdidinde bulunuyor.Hatta bir k�sm�n�n edece�ini ben biliyorum.Orada bile bu �artlarda bir kontrolsa�lanamam��t�, dolay�s�yla belki buyap�laca��na 5 sene içerisinde yava� yava� fiyatart��na izin verilerek dengeli bir geçi� sa�lamaklaz�m. �unu söylemeye çal��yorum. Sonuçtahavaliman�, yer hizmetleri, havayollar� gerçektenbirbirleri ile do�rudan etkile�im içerisinde. Oyüzden devletin baz� �eyleri mutlaka tepedenbakarak yap�yor olmas� laz�m. E�er DHM�sadece kendi gelirini ve hedeflerini dü�ünürsefarkl� sonuçlar ç�kar. Sivil Havac�l�k Genel

Müdürlü�ü sadece kendi aç�s�ndan bakarsafarkl� olur. Bunlar�n hepsini kombine edebilmekbence son derece önemli.

Yasemin Erdo�an Pegasus CEO’su SertaçHaybat ile devam edelim. 2003 y�l�n� sektöraç�s�ndan milat olarak ald�k, sizin �irketinizPegasus da Esas Holding’e 2005 y�l�nda geçti.Sektöre çok farkl� bir rekabet anlay��ylagelmi�tiniz, “dü�ük fiyat” (low cost) politikas�n�getirdiniz. Pegasus olarak son 10 y�lda artanyolcu say�s�nda, sektörün büyüme rakamlar�ndane kadar katk�n�z oldu�unu dü�ünüyorsunuz?Sizce pazardaki rekabet nas�l?

Bilal Ek�i �zninizle ben bu noktada k�sa birbilgi vermek istiyorum. Sertaç Bey’in yapaca��konu�maya destek olabilir. 2003 y�l�nda sektörile ilgili bir ara�t�rma yapt�rm��t�k. Bakt��m�zdakar��m�za y�ll�k ortalama iç hat bilet fiyatlar�nda111 TL gibi bir rakam ç�kt�. E�er hala sektördetek oyuncu olsayd�, yani sadece THY olsayd�,bu bilet fiyat� bugün 225 TL’ye ç�kacakt�. Burakam sadece enflasyon oranlar�nda art��yapt��n�zda ortaya ç�kan fiyat. Ama iç hatlar�nserbestle�mesiyle beraber bask�land� ve halen111 liralarda seyrediyor.

Sertaç Haybat Öncelikle te�ekkürediyorum. Pegasus’un kulland�� modelden önceyapt�� çok önemli bir i� var. Pegasus, tarifeliuçu�lara Sabiha Gökçen Havaliman�’n�kullanarak ba�lad�. Her �eyden önce SabihaGökçen Havaliman�’n� Türkiye havaliman�sistemine Pegasus kazand�rd�, bunu belirtmekisterim. Bugün bakt��m�zda da buhavaliman�ndan gerçekle�en hava trafi�ininyüzde 60’� Pegasus taraf�ndan gerçekle�tiriliyor,gerçi havaliman�nda hala bo� slotlar var ama �uandaki yüzde 60 Pegasus taraf�ndan üretilmekte.

ÇA�LAN MURSALO�LU “Sektöre yat�r�mc� ilgisininoldu�u a�ikar. Gerek Çelebi’nin hisse devri

görü�meleri gerek TAV’�n sat�� bunu ispatl�yor.THY’nin hisselerine zaten özellikle son dönemde

artan bir ilgi var. Belki yak�n bir dönemdePegasus’un halka arz� gündeme gelebilir.

Bilmiyorum onlar ne dü�ünüyor? Ama gelecekteyeni halka arzlar olabilir. Yat�r�mc� aç�s�ndanbakarsak Türkiye’ye son dönemde çok gelip

giden var. Bunu paraya dönü�türmek de bizimhünerimiz, bizim �irketlerimizin hüneri. Bu konuda

gerek kamu gerek özel sektörün çok iyiçal��t��n� dü�ünüyorum. Global olarak da birçokbile�en etkili. Bildi�iniz gibi global ekonomi zordönemlerden geçiyor. Ama Türkiye’ye olan ilgi

her zaman sürecektir diye dü�ünüyorum.”


2012 / 15

Bizim modele bakt��m�z zaman modelimiz“low cost”. Daha do�rusu biz kendimizi LowCost Network Carier olarak adland�r�yoruz. Yaniklasik low cost modellerinden farkl�l�klar�m�zvar. Bunlar nedir? Biz transit misafir ta��yoruz,acente kanallar� ile sat�� yap�yoruz. Bunlar biziradikal low cost’lardan ay�r�yor. Bizimmodelimiz onlardan bu anlamda farkl�. 2005’ten

bu yana ne yapt��m�za biraz bakarsak, o y�lkas�m ay�nda tarifeli uçu�lara ba�lad�k. Bu�ekilde piyasaya giren 5’inci oyuncuyduk. Ozaman piyasada bizden önce girmi� oyuncularvard�. �lk olarak 6 noktaya uçarak ba�lad�k.2005’ten bu yana bakt��m�z zaman �irketimizsektördeki büyümenin yakla��k 2,5 kat� kadarfazla büyümü�. Yani bizim y�ll�k büyüme


16 / 2012

ortalamam�z yüzde 34 civar�nda. 2005 y�l�ndadevrald��m�z �irketin 14 uça�� vard�. BugünPegasus 39 uçak uçuruyor. Bir de altkurulu�umuz olan �zair var, o da 3 uçakuçuruyor. Onunla beraber toplam 42 uçakuçuruyoruz. 2011 y�l�nda büyüme rakamlar�m�zçerçevesinde Avrupa’n�n en h�zl� büyüyenhavayolu �irketi seçildik. Tabii büyüme göreceli

bir �ey. Daha önce ne yapt�ysan�z ona görebüyüyorsunuz. 2005 y�l�nda 200 bin civar�ndamisafir ta��m�� olabiliriz ama bugün geldi�imiznoktada iç hatlarda 7 milyon civar�nda misafirta��yoruz. Bu rakam� Bilal Bey’in söyledi�irakamlarla de�erlendirmememiz laz�m çünküonlar�n söyledikleri DHM� rakamlar�. DHM�rakamlar� genelde gerçek yolcu say�s�n� ikiye


2012 / 17

katlar, giri� ç�k�� yapan� bir de�il iki olaraksayarlar.

Bilal Ek�i Verdi�im rakamlarda seyahatba��na say�ld�...

Sertaç Haybat Biz seyahat ba��na sayar�z,yani DHM�, Sabiha Gökçen’den ç�k�� yapanmisafiri bir sayar. Ankara’ya indi�i zaman dahavaliman�n� kullanan misafir olarak tekrarsayarlar. Biz ise bu misafiri tek olarak say�yoruz.Orada rakamlar farkl�la��yor. Bizim hesab�m�zagöre pazar pay�m�z yüzde 22-23’ler seviyesinde.Bu sene ula�t��m�z rakam ise DHM�kaynaklar�ndan haziran ay�na göre ald��m�zrakamlardan yola ç�karak yüzde 28’lere gelmi�durumda.

Bilal Ek�i Ben size bir rakam daha vereyim.Pegasus Havayollar�n�n 2003 y�l�nda frekanssay�s� 6 bin 300 imi�. 2011 sonunda ise burakam 67 bin 272 olarak gerçekle�mi�.

Sertaç Haybat �ç hatlardaki bu büyümedePegasus’un pay� çok büyük, çünkü insanlar art�khavayolu ula��m�na kolayl�kla ula�abilir halegeldiler. Bilhassa �stanbul’un AnadoluYakas�’nda ya�ayanlar için çok büyük birkolayl�k haline geldi. Art�k hiç kimse �stanbul-Ankara uçmak için Anadolu Yakas�’ndan AtatürkHavaliman�’na gitmiyor. �ç hatlarda Türkiye’dehakikaten liberal bir ortam var. Yüzde 100liberalle�ti diyemem ama ufak tefek �eyler

d��nda rekabet ortam� var. Bu rekabet sayesindebugünlere geldik. Ancak hala yeterli de�il.Türkiye benzeri ülkelere bakarsan�z, mesela benkendimizi hep �spanya ile mukayese ederim.Çünkü oras� da turistik bir ülke ve co�rafyas�büyüklük olarak da bize benziyor. Nüfus say�s�olarak da benzer, orada “per capita travel” (ki�iba�� seyahat) 0,8 civar�nda. Türkiye’de bu rakamBilal Bey’in rakamlar�na göre 0,35 civar�nda.Yani �spanya seviyesine gelebilmek için alacakdaha çok yolumuz var. Bugünkü misafir say�m�z�gelecek 10 y�l içinde ikiye katlamam�z gerekiyor.Çok potansiyelimiz var. Bilal Bey’in az öncesöyledi�i gibi art�k biraz hub’lar dedi�imizkulland��m�z merkez üsler da��lmaya ba�lad�.Eskiden sadece �stanbul Atatürk’ten uçu�larvard�, bir de Ankara’dan uçu�lar vard�. Biz �uanda Adana-Van uçuyoruz. Ve gayet ba�ar�l�gidiyor. Çünkü insanlar�n buna ihtiyac� var.Eskiden Adana’dan Van’a nas�l gidilirdi?Adana’dan �stanbul’a veya Ankara’ya uçard�n�z,Ankara’da uçak de�i�tirir, sonra Van’a uçard�n�z.Art�k insanlar Adana’dan Bodrum’a direktuçabiliyor. Bizim Adana-Bodrum uçu�umuz davar. Bilal Bey’in de dedi�i gibi eskiden tekyönlü olan trafik art�k çok merkezli bir halegeldi. Dolay�s�yla bence iç hatlardakiserbestle�meden sonra çok sa�l�kl� bir geli�meya�anmaya ba�lad�.

Peki sa�l�ks�z geli�me nerede var? D��hatlarda. Neden böyle? Çünkü d�� hatlar iç hatlargibi, o yakla��mla rekabete aç�lamad�. Bununbirkaç nedeni var. Bir nedeni az önce BilalBey’in bahsetmi� oldu�u ülkeler aras� ikilianla�malar. Bir ülke ile ikili anla�ma yapmak i�içözmüyor. O anla�man�n neler getirip, nelergötürdü�üne bakmak laz�m. Türkiye’nin ikilianla�malar�na bakt��n�z zaman genellikle Bat�ile yap�lan ikili anla�malar hep liberalanla�malar. Yani iki taraftan da istenen say�dahavayolu, istenen frekansta, istenen noktadanistenen noktaya uçu� yapabiliyor. Birkaç ülkeharicinde. Onlar da Macaristan, Yunanistan,Polonya gibi ülkeler. Onlar d��nda Bat� ile birs�k�nt� yok. Zaten THY için hiçbir ülke ile birs�k�nt� yok.

Buradaki esas s�k�nt�, bizim gibi havayollar�için. Türkiye’nin do�usuna güneyine vekuzeyine bakt��n�z zaman, Rusya’ya, Orta Asyaülkelerine ve Ortado�u’ya bakt��n�z zaman,buralardaki ülkelerle anla�malar geneldek�s�tlay�c� hükümler içeren anla�malar.Anla�malara göre, ya anla�amaya taraf olan heriki ülkeden birer tane havayolu sefer

SERKAN KAPTAN Atatürk Havaliman�, �u andadünyada en h�zl� büyüyen havalimanlar� içindeilk 30 listesinde ilk s�rada. Avrupa’n�n da 6’nc� enbüyük havaliman�. 2000 y�l�nda ba�lad��m�zda11 milyon yolcu vard�. O zamanlar 50’lerdeydik.Doluluk oranlar�na bakt��m�zda, uçu� ba�� koltuksay�m�z 2008’de yüzde 115’mi�. �u anda 129’aç�kt�. Bunun çok daha fazla artaca��n�öngörüyoruz. Bunlar, dünyadaki rakiplerimizebakt��m�zda çok ciddi rakamlar. Ayr�ca AtatürkHavaliman�, yap�lan birtak�m iyile�tirmelerleyüksek verimlilikle çal��t�r�l�yor.TAV olarak üçüncü havaliman�na kar�� de�iliz.Çok konu�uldu, ‘TAV istemedi�i için yap�lm�yor’dendi ama böyle bir �ey kesinlikle söz konusude�il. Çünkü Türkiye’deki havac�l�k sektörününbüyüme oranlar� ortada. �stanbul’un kapasitesiortada ve her geçen y�l artan talep ortada. Bir anönce daha büyük kapsaml� bir havaliman�n�yap�lmas� elzem. Ama ne zaman ba�lar, nekadar sürede bitirilir bilmiyoruz. Çünkü projeyikimse görmedi. Ama TAV’�n mevcutsözle�medeki haklar�n�n bir �ekilde korunaca��n�dü�ünüyoruz. Bu da i�in do�as�.”


18 / 2012

yapabiliyor. Ya da farkl� havayollar� uçabiliyorama frekans k�s�tlamalar� var. Kaç uçu�yap�labilece�i say� olarak belirlenmi�. E�erkullan�l�yorsa ikinci bir havayolu pazaragiremiyor. Oysa Bat� ile yap�lan liberalanla�malarda bu k�s�tlamalar bulunmuyor,isteyen istedi�i kadar sefer yapabiliyor.

�imdi bizim Kuzey, Do�u ve Güney’de; yaniOrtado�u ve Kuzey Afrika bölgeleri de dahilolmak üzere k�s�tlay�c� anla�malar�m�z var. Rusyatepemizde bir dev. Rusya ile olan ikili havaula�t�rma anla�mam�z hat baz�nda “singledesignation”. Az önce Temel Bey “BizMoskova’ya 6 defa uçuyoruz” dedi. AmaPegasus olarak biz Moskova’ya bir defa bileuçam�yoruz. Çünkü anla�ma ‘Her iki taraftansadece birer tane havayolu uçabilir’ diyor. O daTHY oluyor, çünkü THY’ye veriliyor.

Burada maalesef Sivil Havac�l�k GenelMüdürlü�ü’nde ve kamuda THY’yi korumarefleksi var. Dolay�s�yla Türkiye’de iç hatlardakisa�l�kl� rekabet ortam� maalesef d�� hatlarda yok.Bu rekabet ortam�n�n olmamas� Türkiye’ninzarar�na bir durum. Çünkü bu hatlar rekabeteaç�ld�� zaman buraya sadece Pegasus uçacakdiye bir �art yok. Bu piyasada oyuncu olan tümhavayollar�na bu hatlar�n aç�lmas� laz�m. Ben,“Sadece bize verilmesi laz�m, bizim uçmam�zlaz�m” manas�nda söylemiyorum. Ama neoluyor? �kili anla�malarla yeni hatlar eldeedildikçe onlar hemen THY’ye veriliyor.

Ben size bir Kiev örne�ini anlatay�m: SivilHavac�l�k Genel Müdürlü�ü bizi 2011 y�l�ndaKiev ve Odessa’ya tayin etti. O zaman “hadiuçal�m” dedik ama frekans olmad��n� söylediler.“O zaman frekanslar art�nca bize verin” dedik.Son derece do�al bir talep. Bizi tayin etmi�ler,frekans aç�l�nca da bize verilmesi gerekmez mi?Frekans say�lar� ikiye katland� ama Odessa veKiev için bize yine frekans verilmedi, ço�uTHY’ye verildi. Odessa frekanslar�ndan birk�sm�n� Onur Air’e verdiler, Kiev’in bir k�sm�n�da Atlasjet Havayollar�’na verdiler. “Ama biztayin edilmi�tik” dedik, sonra bunun nedeniniö�renmek için bir yaz� yazd�k Sivil Havac�l�kGenel Müdürlü�ü’ne. Gelen cevapta dediler ki;“Kiev ve Odessa uçu�lar�n�n hepsinin AtatürkHavaliman�’ndan yap�lmas�n� istedik, bu yüzdensize vermedik”. Sonra Atlasjet Havayollar� Kiev’euçamad�, hakk�n� kullanamad� ve iade etti. Biztekrar müracaat ettik ve “Atlasjet uçamad�, buhatlar� �imdi bize verin, biz uçal�m” dedik, yineolmad�. Bu hatlar� da THY’ye verdiler. Ve nas�lverdiler biliyor musunuz? Sabiha Gökçen’den

Kiev’e uçsun diye verdiler... Hani operasyon tekhavaliman�ndan yap�lacakt�? Hani SabihaGökçen’den uçulmayacakt�?

Bu örnekler sadece Bilal Bey’in dönemindegerçekle�en olaylar de�il. Kendisine ki�iselolarak bir �ey söylemek istemiyorum. Amagenelde kamu kurulu�lar�nda THY’yi korumarefleksi var dedi�im gibi. Liberalle�me yolunda,bu tür olaylar dünyadaki bütün ülkelerdeya�anm��. Sadece Türkiye’ye has bir olay dade�il. Bunu da biliyoruz. Bütün ülkelerde busanc�l� dönemler ya�anm�� ve sonunda bu i�lerçözülmü�. Avrupa’da art�k korumac� bir �ekildeyönetilmiyor bu tür uçu� izinlerinin da��t�m�.Bugün mesela �ngiltere’de �ngiliz Havayollar�’n�nkullanmas� için Hindistan’dan yeni frekansalm��lar. �ngiliz sivil havac�l�� bütünhavayollar�n� davet etmi� ve “kim uçmak istiyor”diye sormu�. �irketler aras�ndan galiba Virgintalip olmu�, ama �irket “ben 3 tane frekansla i�yapamam” demi� ve onlar da British Airways’deolan iki frekans hakk�n� al�p Virgin içinkullanm��lar. Ve Virgin 5 frekans olarak uçmayaba�lam��. Niye? Çünkü oradaki Sivil Havac�l�kGenel Müdürlü�ü’nün esas endi�esi tüketicilerikorumak. Zaten böyle de olmas� laz�m. SivilHavac�l�k Genel Müdürlü�ü’nün ne bizi, ne deba�ka bir hava yolunu de�il, tüketicilerikorumas� gerekir. Bu kurum esasen tüketicininhaklar�n� korumak için var. Emniyet konusu datüketici hakk�d�r, rekabet konusu da tüketicihaklar� ile ilgilidir. As�l bunlar�n korunmas�laz�m. Ama maalesef d�� hatlarda henüz bunoktaya gelemedik. Ancak sonunda yava� yava�da olsa mutlaka biz de bu noktaya gelece�izdiye dü�ünüyorum.

Sedef Seçkin Büyük Te�ekkürler. Bilal Bey,öncelikle Sertaç Bey’in bahsetti�i konulardakide�erlendirmelerinizi alal�m. Sonras�ndasektörün önünü açmak için planlad��n�z yenidüzenlemeler var m� diye sormak istiyorum. Ve�stanbul’a yap�lacak 3’üncü havaliman�yla ilgilison durum nedir? Bu konuda kesinle�en vebizimle payla�abilece�iniz yeni haberler var m�?

Bilal Ek�i Sertaç Bey’e te�ekkür ederim.Asl�nda bu konunun tart��mas�n� birkaç defayapt�k. Dolay�s�yla benim için çok sürpriz olanbir konu de�il. Tabii Ali Sabanc� Bey degelmi�ti, onunla da tart��t�k. Sivil havac�l�k olarak

Sivil havac�l�k konulu toplant�n�nmoderatörlü�ünü, Capital Dergisi Yay�nYönetmeni Sedef Seçkin Büyük yapt�.


2012 / 19

asl�nda �undan memnuniyet duyuyoruz. Hattageçenlerde, bana “Ne oluyor? Seni hem THY�ikayet ediyor, hem di�er �irketler �ikayetediyor” dendi�inde. Ben de “Herhalde adaletliolu�umuzdan" demi�tim. “Biz kendimizingörebildi�i ölçüde adaletli olmaya çal��yoruz”diye yan�t verdim.

Aç�kça söylemek gerekirse e�er Pegasus bukadar büyüdüyse herhalde baz� imkanlaralmadan büyüyemezdi. Bugün SabihaGökçen’de bir Dubai hatt� var. Yeni ba�layacak.Yani kulland�� hatlar da var ama alamad��hatlar da oldu. Tabii Pegasus’un ele�tirisikendince elbette hakl�, bütün sektördekiyat�r�mc�lar�m�z�n daha fazla kazanmak için bizizorlamalar�n� anlay��la kar��l�yoruz. Bu konudahiçbir rahats�zl��m, al�nganl��m da yok. Amatabii davul bizim s�rt�m�zda. Bunun da böylebilinmesi laz�m. Milletin s�rt�ndaki yük vestratejisiyle hareket etmek zorundas�n�z. Biz baz��eyleri verirken zar atarak vermiyoruz. Onunarkas�nda bu hatt�n sürdürülebilirli�i de var.Kald� ki ismi üzerinde bu uluslararas� müzakere,yani kar�� taraftaki adamla bir masayaoturuyorsunuz ve o sizden baz� �eyler talep

ediyor, bir orta noktaya geliyorsunuz.Anla�malar�n ço�u eskiden beri tekli tayin�eklindedir. Özellikle Rus taraf�, TürkCumhuriyetleri, Ortado�u, 2003 y�l�ndan buyana çoklu tayine geçirilmeye ba�lad�. Ancak bubölgelerde çoklu tayinler Avrupa’daki gibiserbest olam�yor. Ben Rus sivil havac�l��na enaz 4-5 defa bizzat mektup yazd�m. “Bengeleyim” dedim, “Siz gelin” dedim ama bir türlücevap alamad�k. Biz frekans verirken bu konudaAvrupa Birli�i taraf�ndan haz�rlanan frekanshaklar�n�n da��l�m� ile alakal� bir kitapç�k da var.Hiçbir ülke frekans haklar�n�n da��l�m� üzerinde2+2=4 diye bir strateji geli�tirememi�tir. Ülkeninekonomisine yapt�� katk�y�, o hatt�nsürdürülebilirli�inin, o hava yolunun turizmeolan katk�s�ndan tutun da bir sürü faktörüdikkate alarak veriliyor. Biz de bu kararlar�verirken bunlara dikkat etmek zorunday�z. Buörneklerin her birinin izah� da var. Hatal�oldu�umuz yer de olabilir mi? Tabii olabilir.Yani 100 tane i� yaparken içinde 2-3 hatayapmazsan�z, zaten size melek derler. Bizimrahatl��m�z, bu konuda bizden hem THY’ninmemnun olmamas�, hem de di�erlerinin


20 / 2012

memnun olmamas�d�r. Biz do�ru yoldaoldu�umuzu dü�ünüyoruz. Ele�tirilere herzaman aç��z. Ancak Bakan�m�z�n “Kesinliklehava yollar� �irketlerinin de�il tümüyleTürkiye’nin menfaatini gözeterek karar verin”talimatlar� var. Biz de o yönde karar vermeyeçal��yoruz. Elbette bazen korumac� bir mant�kkullan�l�yor, aç�kça söyleyeyim bir çok durumda�u da olmu�tur: Yap�lan anla�malarda kar��taraftan bize “THY’yi kullanacaks�n�z, biz bunuistiyoruz” diye �art ko�ulmu�tur. Çünkü isterkabul edin, ister etmeyin THY Türkiye’ninönemli markalar�ndan biridir. Bizim deTürkiye’nin markalar�n� korumam�z gerekiyor,stratejik aç�dan korumam�z gerekiyor,büyüklü�ü ve hedefleri aç�s�ndan da korumam�zgerekiyor. Tabii bu hiçbir zaman di�er havayollar�n�n ölmesi, ya�amamas� veya büyümemesipahas�na yap�lm�yor ki sahip oldu�umuz verilerde bunu gösteriyor. Böyle bir �ey olsa bugünPegasus bu durumda olamazd�. Ama birisine 5puan avantaj veriyoruz, di�erine 3 puanveriyoruz. Evet bu do�ru. Ama b�rak�n da bu dabizim inisiyatif hakk�m�z olsun.

Sedef Seçkin Büyük Peki bundan sonras�için planlar ne? Önünüzdeki çal��ma ajandan�zdagelecek için gündem maddeleri neler?

Bilal Ek�i Asl�nda frekans da��t�m� sivil

havac�l�k kurumlar�n�n majör konular� aras�ndade�ildir. Bizim frekanslar�n da��t�m� konusundatemel yakla��m�m�z bugüne kadar oldu�u gibidevam edecek.

Bir de �una bakmak laz�m: �nsan olarakya�aman�z için vücudunuzun büyüklü�üne göre,o oranda yemek yemeniz gerekiyor. Dolay�s�ylabiz bu durumda olan �irketlerimizi de korumakzorunda kal�yoruz. �u anda Türk sivilhavac�l��n�n geldi�i noktaya bakt��n�zdaa��rl�kl� olarak sevap hanesinde yaz�ld��n�görebiliyoruz. Bu konuda gelecekte büyük,majör bir de�i�iklik görmüyoruz. Hedefimiz isetüm dünya ülkeleri ile sivil havac�l�k anla�mas�yapabilmek. Gelecek y�l may�s ay�nda LatinAmerika ülkeleri ile bir konferansdüzenleyece�iz ve buraya yakla��k 30 ülkeyidavet edece�iz. Dolay�s�yla tüm dünyay� Türksivil havac�l��n�n ula��m�na açaca��z. Ve bütünanla�malar�m�z da “multi designation” olacak.Olmayanlar� da peyderpey bu �ekledönü�türece�iz.

�una dikkat ediyoruz: Bir havayolumuz ohatta çal��yorsa, o bu hatta derinle�tikten sonradi�er alternatiflere imkan vermek gibi temel birpolitikam�z var. Yani o yerle�iyor ve tutunuyor.Ondan sonra di�er havayollar�na verme s�ras�geliyor. Tabii tüketiciyi koruma hakk� elbette


2012 / 21

ülkemizde var ama tüketicilerin A�r�’ya uçmahakk� da var. Bu nedenle bizim baz� dengelergözetmemiz de gerekiyor. Frekans taraf� böyleama bizim en önemli di�er taraf�m�z uçu�emniyetini sa�lama taraf�m�z. Bu konuda AvrupaBirli�i üyesi olmamam�za ra�men Avrupa Birli�iülkelerinin olu�turdu�u EASA - EuropeanAviation Safety Agency ile çok yak�n i�birli�iiçindeyiz. Önümüzdeki y�lba��ndan itibarengerçekle�en anla�malar sayesinde AB’ye üyeolmadan üyeli�in tüm �artlar�ndanyararlanabilme olarak tabir edilen son biranla�ma ile ilerlemek istiyoruz. Bu sadeceTürkiye’ye özgü bir �ey olacak. Bunuba�ard��m�z zaman Türkiye’deki sivil havac�l�ksektörü tabiri caizse ba�ka bir gömlekde�i�tirecek. Gerçi emniyet konusundasektörümüzün Avrupal�lar taraf�ndangerçekle�tirilen güvenlik denetlemelerindenald�� puan �u anda Avrupa Birli�i’nin üyeülkelerinden daha iyi noktalara ula�m��durumda. ��imizin bu k�sm�n� biz biraz dahaciddiye al�yoruz. Onun d��nda havac�l��n tümalanlar�nda ülkemiz iyi bir noktaya geldi.

Öte yandan amatör havac�l�k tüm dünyadaprofesyonel havac�l�� besleyen unsurdur amabizde bu konuda tam bir geli�mi�lik yokmaalesef. Özellikle federasyon ile beraber

düzenleyece�imiz yeni mevzuatla bu konununönünü de açmaya çal��aca��z.

Sedef Seçkin Büyük Peki �stanbul’ayap�lacak üçüncü havaliman� ile ilgili bizimlepayla�abilece�iniz geli�meler var m�?

Bilal Ek�i Üçüncü havaliman�n� DHM� veAlt Yap� Genel Müdürlü�ü yürütüyor. Say�nBakan�m�z da bu konuda bir aç�klama yapt�.Eylül ay� sonuna kadar ihaleye ç�k�laca��n�biliyorum. Biz bu konuda sivil havac�l�k olarak�unu yapt�k: Sektörümüzün buradan beklentilerinedir diye havayollar�na, bak�m kurulu�lar�na,yer hizmet kurulu�lar�na, yak�t kurulu�lar�nasorarak bir anket çal��mas� yapt�k. Onu ilgilikurumlara gönderdik. Tabii bu proje iki fazdayap�lacak bir yap�.. Toplam 120 milyon yolcukapasiteli, 5 paralel pisti olan büyük birhavaliman� yap�lacak. Zaten yeri de aç�kland�.�stanbul Atatürk Havaliman� �u anda hakikatendoyum noktas�na ula�t�. Yap-i�let-devretmodeliyle yap�lacak ve bizim de bas�ndan takipetti�imiz kadar�yla epeyce taliplisi de var.�stanbul’un buna acil ihtiyac� var.

Sedef Seçkin Büyük En erken ne zamanahaz�r olabilir sizce?

Bilal Ek�i 2,5-3 y�l içinde bitirilmesihedefleniyor. 2016 y�l�nda hizmete girmesibekleniyor. Buna acil ihtiyaç var çünkü Atatürk


22 / 2012

Havaliman�’nda son al�nan tedbirlerle biriyile�me sa�land� ama �u anda geldi�i durumitibar�yla Türk sivil havac�l��n�n s�k�nt�l� birkonumu olmaya ba�lad�. Biz ikili hava ula��manla�mas� yapt��m�zda diyoruz ki, “Ben sanauçay�m, sen de bana uç”. Tamam deniyor ve�stanbul’a gelip slot almaya çal��yor ve ba�ar�s�zoluyor. Bunun üzerine kendisi uçamad�� içinbizim uçaklar�n da uçmas�na izin vermiyorlar.Tabiri caizse “Beni kand�rd�n. Gelemeyece�imbir yerde bana hak vermeye çal��t�n” diyorlar.Bu anlamda Sabiha Gökçen Havaliman�’n�ndesteklenmesi önemli. Belki bu durum Kievmeselesinin neden kaynakland��na da bircevap. Bize “THY’nin gelmedi�i havaliman�nabiz de gelmeyiz” diyor kar�� taraftaki ülke.THY’nin kabul etsek de etmesek de bir markade�eri var. Di�er ülkeler onun uçtu�u yeri birpazar olarak görüyor. Bu nedenle SabihaGökçen Havaliman�’n�n THY taraf�ndanmuhakkak desteklenmesi gerekiyor. Kievhadisesinin arkas�nda da bu vard�r.

Sedef Seçkin Büyük Son olarak eklemekistedi�iniz bir �ey var m�?

Bilal Ek�i Biz Sivil Havac�l�k GenelMüdürlü�ü olarak �unu yapmaya çal��yoruz.Sektör ile daha iyi ve yak�n ili�kiler kurmakistiyoruz. Yap�lan ele�tirileri dinlemek,mevzuatlar� onlarla beraber haz�rlamak veçal��taylar düzenlemek istiyoruz ve bunuyap�yoruz da. “Biz her �eyi biliriz, biz devletiz.Ne dediysek o” asla demiyoruz. Sektörüngörü�lerini al�yoruz ama tabii bize aitstratejilerimiz ve hedeflerimiz de var. O hedeftensapmaya yönelik önerileri elbette dikkatealm�yoruz.

Türkiye, 2023’te 350 milyon yolcu ta��yacak,ülkemiz havac�l�k bak�m üssü olacak, kendiuça��n� üretecek. Bu kadar makro hedefleri olanbir sivil havac�l�k olarak da çok sevilmeyebiliriz.Bunu da do�al kar��l�yoruz. Ama s�rt�m�zda küfeta��makta oldu�umuz unutulmamal�.

Ben atand��mda bakan�m�z�n bana verdi�iiki talimat vard�. Bir, adaletli olacaks�n. Emniyetitart��mas�z hale getireceksin. �kincisi, 2003’tenberi gelen politikalar�m�z� sürdüreceksin. Bizbunlar� yap�yoruz.

Sedef Seçkin Büyük Bilal Bey çok te�ekkür


2012 / 23

ederiz. TAV Havalimanlar� �� Geli�tirme veStrateji Direktörü Serkan Kaptan ile devamedelim. Siz havaalan� i�letmecili�i anlam�ndaTürkiye’de önemli bir örnek yaratt�n�z. TAVnereden nereye geldi? Global rekabet ortam�ndabir Türk �irketi olarak nas�l ba�ar�l� oldu?

Serkan Kaptan TAV asl�na bakarsan�z çokgenç bir �irket. �irketin ticari sicile göre kayd�1997 y�l�d�r. �stanbul Atatürk Havaliman�’n�ni�letmesiyle beraber i�letmeye geçi�imiz 2000y�l�d�r. TAV’�n ba�ar�s�n�n arkas�ndaki sebep,muhtemelen özelle�tirmenin ba�lad�� dönemdedo�ru zamanda do�ru yerde yani AtatürkHavaliman� ihalesinde bulunmak. Çok k�sadenilebilecek de�i�ik bir ihaleyi ald�k. �haleninsüresi 3 y�l 9 ay 20 gündü.

Sedef Seçkin Büyük Havac�l�k literatürünegün olay�n� sokan da TAV’m��. Genellikle 3 y�l 9ay, 3 y�l 10 ay diye ihale teklifi veriliyormu�. 10gün farkla kazanm��.

Serkan Kaptan �artnamede teklifin ne�ekilde verilece�i yazm�yordu. Süre olarakverilece�i yaz�yordu. Tepe Akfen ve ViyanaHavaliman� o zaman yabanc� ortak olarak vard�.Çünkü i�letme know-how’� gerekti�i için Viyanakonsorsiyumda vard�. �hale günü süretart��l�rken, aylar konu�ulurken, 3 y�l 9 ayyerine mutab�k kal�nan süre oydu. 20 günverelim dendi ki o da ciddi bir karard�. Ozaman�n paras�yla 300 milyon dolar yat�r�myap�lan, günlük cirolar�n 500 bin dolar oldu�uzamanda o 10 günün bile çok ciddi bir etkisivar. B�rakt��n�z 10 günün 5 milyon dolar gibibir etkisi var. 2000 y�l�n�n dolar�yla dü�ünün.Öyle bir karar al�nd� ve ikinci, üçüncü teklif 3 y�l9 ay gelmi�ti. Öyle bir i� al�nd� o dönem. Tabiiözelle�tirmelerin ba�lang�c�yd�. Bizden önceAntalya d�� hatlar�n�n özelle�tirilmesi yap�lm��t�.Atatürk Havaliman� TAV’a çok �ey katt�. TAV’�nbüyümesi Atatürk Havaliman� ile oldu ama biz2005 y�l�ndan sonra uluslararas� pazarlaraaç�ld�k. Son 7 y�lda Atatürk Havaliman�’n�nüzerine 11 havaliman� katt�k. Bu tarihi olarakbak�ld��nda ba�ka bir örne�i olmayan bir ba�ar�aç�kças�. Dünyada havaliman� i�letmecisidiyebilece�imiz 8-9 tane firma var ciddi manadaçal��an. Yani ço�unluk hisseleriyle birhavaliman� yöneten, dan��manl�k veya i�letme

kontrat�yla de�il de bizzat yat�r�m� yap�p i�leten�irket olarak. Bunlar genelde devletlerdenözelle�tirmeyle K�T’lerin özel hale getirilmesiyleolu�mu� �irketler. Bugün TAV’�n orta�� olanADP mesela bunlar�n en büyüklerinden biri.Hala Frans�z devletinin �irketi. Yüzde 52 Frans�zhükümetinin sahip oldu�u bir �irket. KezaFrankfurt’un geçmi�inde de ayn� durum var.�halelerle bu büyüklü�e gelmi� bir havaliman��irketi yok. TAV’�n ba�ar�s�n�n ba�l�ca sebepleribence yüzde 100 özel olmas�. Giri�imciortaklar�n olmas�, iyi zamanlama, iyi konumdabulunmak. Yani rüzgar� arkaya almak diyelim.1997 y�l�ndan günümüze kadar Türkiye’de 7havaliman�nda özelle�tirme yap�ld�. Bu h�zlayap�lm�� bir örnek de yok aç�kças� dünyada. Pe�pe�e ve bu kadar k�sa sürede, bu ölçektehavaliman� özelle�tirmeleri yap�lmad�.

Sedef Seçkin Büyük Kaç tanesi sizde �uanda?

Serkan Kaptan Bizde 4 tane var. Üç tanebüyük diyebilece�imiz �stanbul, Ankara, �zmirbir de Antalya’n�n ikinci havaliman� dedi�imizAlanya Gazipa�a Havaliman� var. Dördü bizde.Atatürk Havaliman�’n�n tabii çok farkl� özellikleride var TAV’�n bu ba�ar�s�n� tetikleyen vegötüren. Türk Hava Yollar�’n�n büyümesi,pazardaki deregülasyon çok olumlu etkiledi.Hep 2003 y�l�ndaki deregülasyonu konu�uyoruz.Bu, iç hatlarda müthi� bir etki yaratt�. Sonras�ndason 5 y�l diyorum ben; THY’deki çok h�zl�büyüme, havaliman�ndaki baz� s�k�nt�lar� dagetirdi ama bizim büyümemizi de çok körükledi.

Sedef Seçkin Büyük �sterseniz yurtd��ndai�letilen limanlardan da bahsedelim biraz.

Serkan Kaptan Atatürk Havaliman�’ndansonra 2005 y�l�nda ilk yurtd�� operasyonumuzaGürcistan’da ba�lad�k. Tiflis ve BatumHavalimanlar�. D��ar�da toplam 8 meydan var.Bir tanesi sadece ticari i�letme, Riga Havaliman�Letonya’da. Gürcistan’dan sonra Tunus geldi. �kihavaliman� orada var. Tunus’tan sonraMakedonya geldi. Arada bir Riga geldi. En sonda Medine Havaliman� var. Bu y�lsonu itibar�ylai�letti�imiz tüm havalimanlar�nda toplamula�t��m�z yolcu say�s� 70 milyonu bulacak.�stanbul’un pay� çok büyük. �stanbul bu y�l 44milyon olacak diye tahmin ediyoruz. �lk 8 ay�nrakamlar�na bakt��m�zda oralara gelece�iz gibigörünüyor.

�stanbul geçti�imiz y�l iç ve d��n toplam�ndayüzde 16 büyüdü. Biz d�� hatta daha çokbüyüyoruz. �ç hatta Sabiha Gökçen büyüyor. �uanda büyümemiz yüzde 25 ama eylül, ekim,

Sektör uzmanlar�, Capital Dergisi Editörü YaseminErdo�an’�n sorular�yla gelecek projeksiyonlar�n�payla�t�.


24 / 2012

kas�m, aral�kta bir dü�ü� olaca��n� öngörüyoruz.Yüzde 16 ile kapat�r�z diyoruz.

Biraz önce Atatürk Havaliman� ile ilgili�ikâyetlerden konu�tuk. Do�ald�r. Art�k 45milyonluk bir havaliman� konu�tu�umuzda,bunu JFK ile New York Havaliman� ile veyaParis Charles de Gaulle gibi havalimanlar� ilek�yaslamam�z gerekiyor. Bu havalimanlar�nda dabirtak�m rötarlar ya�an�yor. Sabiha Gökçen ilek�yaslayam�yorum, çünkü orada 13 milyon yolcuvar. Bizde ise 45 milyon yolcu var. Uçu� say�s�günlük binlerin üstünde. Günde binin üstündehareket oluyor, geli� ve gidi�lerin toplam�nda.Bu ciddi bir oran. Transfer çok ciddi artt�.Transferde Türk Hava Yollar�’n�n pay� yüzde 44.Toplam transferimiz yüzde 31. 2008’de TürkHava Yollar� pay� yüzde 63’ken bu y�l bizimistatistiklerde yüzde 70 görünüyor THY’nin tümyolcuda pay�. Atatürk Havaliman�’nda birçokiyile�tirme yap�yoruz. Yani iki y�l önce vegeçti�imiz y�l yaz aylar�ndaki rötarlardan dolay�epey bir �ikâyet vard�. Bu, terminal i�letmecisiolan TAV’�n kontrolü d��nda olan alanlar fakatbiz THY, TAV ve DHM� olarak ortak karar almamekanizmas� kurduk ve bunu hayata geçirdik.Çok ciddi çal��malar�m�z oldu. Devletle onlar�nilgilendi�i bir konuda tart��mak çok kolayolmuyor ama Temel Bey’le de beraber yap�lançal��malarda biz d��ar�dan uzman gruplar dagetirdik. �yile�tirme yönünde tavsiyelerdebulunduk. �lk defa herhalde havaliman� vehavayolu i�letmecili�inde pilotlar� bu i�lere kat�pDevlet Hava Meydanlar�’na bu konulardatavsiyelerde bulunduk. Belirli güvenlikçerçevelerinde kalarak pilotlar�n isteklerini veuygulama dü�üncelerini Devlet HavaMeydanlar�’na aktararak bu y�l bizim uçu�say�m�zda yüzde 20 art�� olmas�na ra�menrötarlar� hemen hemen tamamen kald�rd�k.

Bu yaz en yo�un saatlerde pist ba�� s�rabekleyen uçak say�m�z 4-5’i geçmedi. Buralardaciddi iyile�tirmeler yap�ld�. Dedi�im gibi�stanbul’daki büyüme devam edecektir. Biz bubüyüme potansiyelini kar��layabilmek içindevaml� yat�r�mda bulunuyoruz. TAV’�nözelle�tirmesi, basit bir �ekilde “al, i�let”�eklinde olmad�. Havayolu ile birlikte çal��makzorunday�z. Onlar�n büyümesini desteklemekzorunday�z. Gerçekten Türk Hava Yollar� gibibüyüyen, y�ll�k büyümenin yüzde 20 oldu�u vebu bazda, 30-35 milyon yolcunun üstüne yüzde20 büyüdü�ünüz bir meydanda, onu kar��lamak,ona yeterli altyap�y� haz�rlamak kolay bir �eyde�ildir. Bununla u�ra��yoruz. Ba�ar�l�

oldu�umuzu da dü�ünüyorum aç�kças�.Yasemin Erdo�an �� Yat�r�m Genel Müdür

Yard�mc�s� Ça�lan Han�m ile devam edelimisterseniz. Sektör oyuncular�ndan halka aç�kolanlar var. Hem bireysel hem kurumsal aç�dansivil havac�l�k nas�l bir yat�r�m alan�?Yat�r�mc�lar�n pazara bak�� nas�l?

Ça�lan Mursalo�lu 2004 y�l�nda, Türk HavaYollar�’n�n ikincil halka arz�nda çal��t�m. TemelBey’le tan��mam da o zamanlara dayan�r.Kendisi tekni�in ba��ndayd�. Gurur vericiydi. Ozaman yat�r�mc�lara projeksiyonlar yap�yorduk.Türk Hava Yollar� büyüyecek diyordunuz.�leriye dönük tahminlerde bulunuyordunuz. Bizde uçak say�lar�n� görünce nas�l bu kadar büyürdiyorduk. �nanmas� çok zor geliyordu. AmaTürk Hava Yollar�’n�n büyümesi �u anda tam netrakamlar� hat�rlam�yorum ama o rakamlar�n çokçok daha üzerinde oldu. Sonra ikinci halka arzgeldi. Hepsinde tek tek a�a�� yukar� 200 milyondolarl�k hisse satt�k. Ve �u anda havac�l�ksektöründe halka aç�k önemli birçok �irket var.Türk Hava Yollar�, TAV, Çelebi var. Yak�nzamanda Pegasus da gelecek diye dü�ünüyoruz.

Genelde �MKB’ye bakt��n�z zaman a��rl�kfinans sektöründe. A�a�� yukar� �MKB’nin yüzde50’sini finans sektörü olu�turuyor. Petrolfiyatlar�ndaki ç�k��, Türk Hava Yollar� fiyat�ndakigerileme, d�� piyasalardaki geli�meler tabii kihavac�l�k sektörünü ve bu sektördeki hisseleride etkiledi. Ama son birkaç ay içinde Türk HavaYollar�’n�n performans�n� ben çok yak�ndantakip ettim. Hissede a�a�� yukar� yüzde 50 birart�� oldu. 2,5’lerden 3,90’lara kadar geldi hisseba��na. Piyasa de�eri olarak da ayn� �ekilde birart�� oldu. �u anda sektörün durumu piyasade�eri aç�s�ndan heyecan verici. Ben burayagelirken dü�ünüyordum, neden acaba DevletHava Meydanlar� da halka aç�lmaz? Kim bilirbelki onlar da gelir daha sonra…

Yasemin Erdo�an Yabanc� yat�r�mc�lar,fonlar aç�s�ndan bak�ld��nda sivil havac�l�ksektöründe cirosal olarak çok ciddi büyümelervar dedik. Sektördeki oyuncularda çok h�zl�büyümeler var. Pazar da h�zl� büyüyor,oyuncular da sektörü katlayarak büyüyor. Pekiyat�r�mc�lar nas�l bak�yor? Yabanc�lar m� dahaçok ilgi gösteriyor? Yerliler de ilgi gösteriyor mu?

Ça�lan Mursalo�lu Daha çok yabanc�danilgi var diyebiliriz. Daha do�rusu �öylesöyleyebiliriz. Borsan�n �u anda a�a�� yukar�yüzde 64’ü yabanc�lar�n elinde. Bankalarda vebaz� �irketlerde bu oranlar daha yüksek. Yüksekoldu�u �irketler de genelde günlük i�lem


2012 / 25

hacminin yani yabanc�lar�n rahat girip ç�kabildi�ihisselerde bu oranlar çok daha yüksek.Yabanc�n�n takip etti�i bir nokta da Türkiye içinde önemli. Ülkemizde petrol yok, a�ikar. Oyüzden yat�r�mc� petrol fiyatlar�n� çok yak�ndantakip ediyor. Ne zaman petrol fiyatlar� yükseli�egeçse, Türk Hava Yollar�’na ilgi frenleniyor.Geçti�imiz dönemde asl�nda Temel Bey de çokiyi bilir, tam tersi ya�and�. Fiyat� o kadarbask�lanm��t� ki petrol fiyatlar�n�n ç�k��nara�men ilgi devam etti. Fiyat o kadar dü�tü kipetrol fiyat� ne kadar yukar� bir trendde de olsao fiyat�n içindeydi. Borsada baz� beklentilerönceden fiyatlan�yor. Genelde beklentiyi sat�nal�yoruz. O yüzden de petrol fiyat�ndaki bugidi�at Türk Hava Yollar�’n�n fiyat�na dayans�m��t�. Nitekim Pegasus’un halka arz�ndaçal��rken de muhtemelen petrol fiyat�ndakioynakl�k insanlar� tedirgin etti. Her �ey yerineotursun, ondan sonra belirli arzlara tekrarbakal�m diye dü�ündük o dönemde.

Sedef Seçkin Büyük Temel Bey’le devam

edelim. Holding olma konusunda ad�mlarat�l�yor mu? THY’nin büyüme projeksiyonlar�neler?

Temel Kotil �zin verirseniz ben bu borsayaaç�lma konusuna biraz daha devam etmekistiyorum. Türk Hava Yollar� ilk 1990 y�l�ndayüzde 1,53 ile borsaya aç�lm��t�. O bizim çoki�imize yarad�. Yani bu �irket için çokönemliydi. Küçük bir orand� ama bu bizi d��denetime mecbur tuttu�u için daha derli toplu,daha planl� gitti�imiz y�llar oldu. A�a�� yukar� 10y�l�m�z böyle geçti. Olabilecek her �irketinborsaya aç�lmas�, rakamlar�n� payla�mas� o�irketin s�hhati aç�s�ndan çok önemli. 1,53, dahasonra yüzde 24,82’ye kadar ç�kt� ve bizim çoki�imize yarad�.

25 May�s 2006’da ise özel �irket olduk. Onoktada yeniden do�duk. Zaten �irketin debüyümesi, gürbüzle�mesi o olaydan sonraba�l�yor. Kredi bulmam�z çok kolayla�t�. Özel bir�irket, borsada, rakamlar� ortada… Her zamanböyle olmayabilir ama bugüne kadar oldu.Yakla��k olarak 12 y�ll�k finansman� yüzde 3,5ile bulabiliyoruz. Bu, Türkiye’ye göre çok iyi birrakam. Bütün bunlarda borsada olmam�z, ortadaolmam�z, �effaf olmam�z, kurumsal yönetimilkelerini tamamen benimsememiz,rakamlar�m�z� sonuna kadar payla�mam�z�nbüyük yarar� oldu.

Birkaç �ey daha söyleyece�im. �ç hatlar tabiiçok önemli. Bendeki rakama göre Türkiye’dekiyolcu say�s� Almanya’y� yakalad�. Fakat tabii birde Almanya’da h�zl� tren var. Türkler de onlarkadar seyahat ediyor gibi dü�ünmeyin.Almanya’da h�zl� tren oldu�u için asl�nda bununkat kat�n� yapabiliyor. Dolay�s�yla içeridegerçekten büyük devrim yap�ld�. 2003’te �irketeba�lad�m. Say�n Bakan�m�z korkuttu bizi. Ben�irkete geldim, teknikten sorumluyum. Tekelolan iç hatlar�m�z elimizden gidecekti. �yi kigitti… 4,5 milyon yolcu say�s� bu y�l 18 milyonaula�t�. Yurtd��m�z da o kadard�, bu y�l 20milyona ula�t�. Bizim d�� hat büyümemiz bu y�lyüzde 28. Yani Atatürk Havaliman�’n�nbüyümesini pratikte biz sa�l�yoruz. Geriye kalandüzeltme yaparsak büyük ihtimalle yüzde 10gibi bir rakam kal�r. Sonuçta Türkiye’dekiyurtd�� büyümeyi bugüne kadar Türk HavaYollar� yönetti. Charter ile Antalya’ya gidenturistler ayr�. Onun kendi dinamikleri var.

Ben buradan bir ba�ka konuya dahageleyim. Her ne kadar iç hatlar bu kadarönemliyse de biz de bu kadar yolcu ta��yoruz,yüzde 16 az ciro yap�yoruz diyerek yanl�� bir

TEMEL KOT�L


26 / 2012

imaj vermeyeyim. �ç hatlarda mesafeler k�sa.Gelirler dü�ük oldu�u için rakam dü�ük kal�yor.1 milyar dolar. Yurtd�� çok farkl�. Halk�m�zhavac�l�� yurtiçinden biliyor. Bizim Türkinsan�na �unu anlatmam�z laz�m: 500 milyardolar �u anda havada geziyor. Bu parayönlendirilebilir bir para. Türkiye’de lider sektörhavac�l�k sektörü olacak. Belki di�er sektörlerlider olsayd� daha iyi olabilirdi çünkü biz hizmetsektörüyüz. Ama havac�l�k lider sektör olacak.Havac�l�kta sektöre girmek çok kolay. Sivilhavac�l��n deste�iyle daha da kolay oluyor.Dünyada 250 büyük oyuncu var.

Yasemin Erdo�an Türkiye’de kaç oyuncuvar pazarda?

Temel Kotil Büyük oyuncular� s�ralayal�m.THY, Pegasus, Onur, Atlas ve di�erleri. As�lkonu d��ar�da büyümek. Di�er �irketler dekatk�da bulunsa da biz gücümüzü globaledönü�türsek… Dünya global havac�l��ndan payalmak imkans�z de�il. Biz �u anda Türk HavaYollar� olarak dünyada yurtd�� yolcuda dünya8’incisiyiz.

Yasemin Erdo�an Sertaç Bey de ayn� �eyisöyledi. �çeride bir sorun olmad��n�, as�lsorunun yurtd��nda büyümek oldu�unu söyledi.

Temel Kotil Sorun olarak alg�lamay�n bunu.Hemen oradan geçeyim: Mesela Avrupa…Türkiye pratik olarak aç�k pazar. Türkiye-Almanya, herkes her istedi�i yere, istedi�i kadarfrekans koyabiliyor. Ba�ka hava yollar�n�n seferba�lat�p kestikleri birçok frekans var burada.Bizim pazar�n büyük k�sm�n�n sat�� noktas�Avrupa. Orada yüzde 65’in üzerinde bir pay�m�zvar. Avrupa bu kadar aç�k ve Avrupa’da son ikiy�ld�r biz en iyi hava yoluyuz, eyvallah. Amabugün kapal� oldu�unu konu�tu�umuz yerlerdeAvrupa’n�n en iyi hava yolu ürünleritart��labiliyor. Afrika’da birçok yerde firstclass’�m�z yok diye yolcunun gelmedi�i oluyor.Sonuçta bu global pazarda yer alabilmek içinmarka ve kalite, bildi�imiz gibi de�il. YaniTürkiye’nin bir asimetrisi var. Bu asimetri �öyle.Zengin Avrupa, servis kalitesi çok dü�ük. Bizorada birinciyiz. Biz birinciyiz ama aç�k arabirinciyiz. Öyle küçük bir farkla de�il. AmaTürkiye’nin do�usuna gitti�imiz zaman, Afrika’yaindi�imiz zaman 5 y�ld�zl� havayolu istiyorlar.Biz 4 y�ld�zl� olabildik. �n�allah yak�nda 5 y�ld�zl�olaca��z. Bir asimetri oldu�u için, büyük oyuncuolmak için tam servis sa�lay�c� olmak laz�m, çokiyi olmak laz�m, büyük network’e sahip olmaklaz�m. Biz �u anda günde 1.000 sefer yap�yoruz.Bunun büyük ço�unlu�u Atatürk

Havaliman�’nda. Di�erleri de AtatürkHavaliman�’nda yer olmad�� için Ankara’ya veSabiha Gökçen’e yap�yoruz. Bu 1.000 seferle 300sefer aras�nda üç kat fark yok. Bunun karesiylefark oluyor çekicilik aç�s�ndan. Türkiye’yi büyükoyunculu�a getirmemiz gerekiyor. Biz �u anda197 uçaktay�z. Bin sefer yap�yoruz ve çok iyigidiyoruz. Birinci yar�y�l sonuçlar�m�z biröncesine göre çok iyi. Art� 5 puan art�rarakyüzde 11 yapt�k EBITDA marj�m�z�. Yüzde 11 budönem için çok iyi bir sonuç. Dolay�s�yla çokacayip kâr var. Biz bunlar� yaparken 2002’denberi hep kâr ederek geliyoruz.

Yasemin Erdo�an Gelece�e dairöngörüleriniz neler? Rekabet nas�l �ekillenecek?

Temel Kotil Global pazarda hep kazananolduk. Avrupa Havac�l�k Birli�i’nde (AEA) yolcusay�s�nda pazar pay�m�z yüzde 3’tü. �u anda


B�LAL EK�� “2003 y�l�ndan bu yana sektörde çokönemli at�l�mlar oldu. O y�llarda sadece 81 ülkeile sivil havac�l�k anla�mam�z varken, bugün 139ülke ile sivil havac�l�k anla�mam�z var. 2003’tetoplam havayollar�nda 160 tane yolcu uça��varken, bu say� �u anda 369 uça�a ula�t�. Yolcusay�s� 35 milyondan iç ve d�� hatlarda toplamolarak 118 milyona ula�t�. �ç hatlar yolcu say�s� 9milyondan 58 milyona ula�t�. Uçak trafikleri deayn� �ekilde artt�. Buradaki en büyük pay özelsektöründür.Bu rakamlara bak�l�nca asl�nda küçük birhareket gibi gözüküyor ama Türk sivil havac�l��2003’ten sonra sadece bir �irketin kontrolündede�il, Ula�t�rma Bakanl��’n�n vizyonudo�rultusunda hareket etmeye ba�lad�. Oradayap�lan küçük hareket bir nükleer reaktör gibigeride bekleyen büyük gücü harekete geçirdidiyebilirim.Bu stratejide, hükümetin, havac�l�� kendiiçerisinde liberalle�tirme çal��mas�n�n da etkisivar. Bakanl�k ve hükümetimizin ‘Her vatanda� enaz bir kez uça�a binecektir’ temel vizyonununda bunda bir etkisinin oldu�unu, di�er büyüketkinin ise siyasi istikrar oldu�unu söyleyebiliriz.”

2012 / 27

pazar pay�m�z yüzde 9,9. Türkiye için ise benceTürkiye’yi d��ar� ç�karmam�z laz�m. �ç hatlardamesafe k�sa oldu�u için gelirler, rakamlar çokdaha küçük. Türkiye’deki bütün oyuncular�büyük ölçekte ve kaliteli oynamaya götürmekgerekiyor. Çünkü dünyada 500 milyar dolardönüyor. Sonuçta Türkiye’nin büyük oyuncuyaçok ihtiyac� var. �u anda bu biziz. Ama sonsuzakadar en büyü�ün biz olaca��m�z garantisinikimse vermiyor. Ancak Afrika’da �u anda AirFrance ve Lufthansa’dan sonra üçüncü büyükoyuncuyuz. Yak�nda birinci olaca��z.Türkiye’nin Afrika ihracat�nda çok büyük birrolümüz var. Bizim Türkiye’yi biraz büyükoyuncuya çekmemiz laz�m.

Holding olma konusuna gelirsek… Bir�irketin uzun süre karl� olabilmesi için tabii ki alt�irketlere bölmesi gerekiyor. Teknik A.�. buanlamda ilk. Turkish Do&Co ile devam ettik.TGS var. TGS �u anda s�ralamada dünyada17’nci. Mü�terisi THY olunca resim de�i�iyor.Di�er �irketlerimiz var. Bunlar�n tek bir amac�var. Herkes kendi i�ini yaps�n. Bugün onlar halayo�unluk olarak bize çal��yorlar. Çünkü bizimbüyümemize ancak ayak uyduruyorlar. Amabunlar yar�n için bir gelir kayna��d�r. Böylecedaha giderleri dü�ük olan bir �irket halinegeliyoruz. Türk Hava Yollar� 2002’dengünümüze kadar birim giderini sabit tutan bir

�irkettir. Bütün enflasyon hepsi içinde. Hiçyukar� ç�kmad�. Bu y�l da geçen y�la göre birimgiderimiz akaryak�t fiyatlar� artmas�na ra�menyüzde 5 dü�mü� durumda. Türk Hava Yollar�yat�r�mc�lar� buna inanmakta biraz zorlukçekiyorlar. Y�lsonu sonuçlar�na gelincehisselerimiz de�i�iyor. Çünkü çok iddial� birproje ortaya koyduk. 201 noktaya uçuyoruz.1.000 sefer yap�yoruz. Normalde bizim 2 binsefer yapmam�z bekleniyor. Bu kadar yay�ld�kçünkü o network’ten katk� alal�m, transfer yolcuburaya gelsin diye. Bu da ileriye dönük olarakbüyüme kanad�m�z� aç�k tutuyor. Bu da çokönemli.

Bizim çok üzüldü�ümüz hatlar var. MeselaDu�ambe’ye haftada iki sefer yap�yoruz. Bizehaftada bir sefer verdiler. �nat ettik, uçtuk.�stiyoruz ki daha çok uçal�m. Günde 3 sefer, 5sefer olsun. Çünkü mü�teri var. Ama kar�� taraf“Hay�r” diyor. Kanada’dan yaln�z haftada 3 seferalabilmek için inanmayacaks�n�z 5 y�l u�ra�t�k.Kanada’dan Toronto’ya 3 sefer, �imdi 5 sefereç�kard�lar onu. Çin pazar�nda üç �ehre uçuyoruzart� 5 �ehre daha uçmak istiyoruz. Gerçekten okadar yolcu var. Havayolu olarak bizu�ra��yoruz. Oradaki hava yollar�na destekveriyoruz. Ticari olarak, rekabet içinde hiçbirproblemi yok. Ama ülkeler bu konuda tutucudavran�yorlar. Bir zamanlar Türkiye de çoktutucuydu. �imdi Türkiye çok aç�k yönde oldu.Neredeyse 10 y�ldan beri Polonya’da yaln�zcadört sefer yapabiliyoruz. Halbuki Avrupa bizeaç�k.

Özetlemem gerekirse, havac�l�k önümüzdeki10 y�l boyunca Türkiye’nin lider sektörü olacak.Çünkü Türkiye buna çok uygun. �nsan kayna��çok bol. Kolayca eleman bulabiliyoruz. 500kadroya 27 bin ki�i ba�vurdu.

Yasemin Erdo�an Genel olarakTürkiye’deki istihdam nedir?

Temel Kotil Biz �u anda alt �irketlerimizlebirlikte 28 bin ki�i çal��t�r�yoruz. Sektör olarakbüyük ihtimal bunu ikiyle çarpmak laz�m.Önümüzdeki 10 y�l boyunca havac�l�k lidersektör olacak. Çok büyük bir para dönüyor.Transfer yolcunun yüzde 66’s� Türkiyeüzerinden geçiyor. Bir de havac�l��n be�çarpan� var. Bir ülkedeki havayolu 1 milyardolar yap�yorsa, ülkeye 5 milyar dolar�ngirmesini sa�l�yor. Çok büyük bir katk�s� var.�stanbul kongre turizminde dünya s�ralamas�nda40’lardan 7’ye geldi. Türk Hava Yollar�’n�n buba�ar�ya ciddi katk� sa�lad��n� dü�ünüyorum.Turist say�s� 4 milyondan 10 milyonu geçti. Buna


28 / 2012

büyük katk�m�z var. Memnuniyetle bunusöylüyoruz. Bir de Çelebi’ye çok te�ekkürediyoruz. Hindistan pazar�nda çok mutluyuz.Yeter ki Türk firmalar� d��ar�ya ç�ks�nlar. Busektör çok büyük. 500 milyar dolar çarp� 5’tenbahsediyoruz. Olabilecek her kurulu�umuz bunayönelsin. Benim tavsiyem bu ama her ülkeninde kendi dinamikleri var. Avrupa’da kabuledilen bir ürün Ortado�u’da kabul edilmiyor.Onun için de üründe belli �eyleri bir arayagetirmek laz�m. Her �irketin kendi rekabetdinamikleri var. Bunu güçlendirmesi gerekiyor.

Bizim �u anda yolcu hedef say�m�z 38milyon. Yo�unluk olarak AtatürkHavaliman�’ndan operasyon yap�yoruz. Bunutransfer yolcuyu yakalamak için yap�yoruz.Sürekli büyüyece�iz ama ne kadarbüyüyece�imizi burada payla�amam. Bütçemiziborsayla payla�mam�z gerekiyor. Ama çokampirik bir �ey söyledim. “�öyle �öyle olsayd�bugün 40 milyar dolar Türkiye bu i�tenkazanabilecekti”. Dolay�s�yla çok büyük bir talepoldu�u kesin. Biz Say�n Bakan�m�z BinaliY�ld�r�m Bey’e te�ekkür ediyoruz. Üçüncühavaliman� gibi büyük bir proje ortaya kondu.Bu 60 milyon yolcudan ba�lam��t�. �u andabirinci faz 100 milyon, ikinci faz ile beraber 150milyonluk bir proje. Bu proje, dünyadaki enbüyük üçüncü havaalan� oluyor. En büyükAtlanta, Pekin ve �stanbul oluyor. Henüz ismiolmad�� için söyleyemiyorum. Bu aç�dan tabiiçok sevindirici. Avrupa’da bundan daha büyükhavaliman� olmayacak. Çünkü öyle bir yer, öylebir proje ortada yok. En büyük Frankfurt ve oda 90 milyonda kalm�� durumda. Ciddi slotproblemleri var. Yaln�zca ba�kalar� de�il biz dehissediyoruz onu. Büyümemizi de çok etkiliyor.Dolay�s�yla Türkiye Cumhuriyeti merkez olmaiste�ini ilan etmi� oluyor. “Bu yörede liderpozisyonu istiyorum” diyor. Yar�m milyar dolaryaln�zca hangarlara harc�yoruz �u anda.

Canan Çelebio�lu Tokgöz Ben TemelBey’den bir �eyi ö�renmek istiyorum. Üçüncühavaliman� aç�ld�ktan sonra THY’nin operasyonuhem Atatürk hem üçüncü havaliman� olarak m�devam edecek?

Temel Kotil Tabii Atatürk Havaliman�’ndaborsada olan bir TAV var. Onun için buradasöyleyece�im herhangi bir �ey sonuçlar� etkiler.Ama yap�lan üçüncü havaliman� da bu ölçekteyap�ld��na göre, Türk Hava Yollar� da buölçekte oldu�una göre orada var olur. Ne kadark�s�ml� olur ayr� bir konu. Biz �u anda aç�kças�Atatürk’te s�k��t��m�z için Sabiha’da ne kadar

büyük bir hacim koyabiliriz diye çal��yoruz.Büyük ihtimalle onu da ilan edece�iz. 1.000sefer yap�yoruz. 201 noktaya uçuyoruz. Bizee�de�er havayollar� 2 bin sefer yap�yor vedolay�s�yla bizim büyümemiz gerekiyor amahangi oranda büyüyece�imiz ayr� bir konu.

Canan Çelebio�lu Tokgöz Belli bir dönemen az�ndan paralel gitmesi laz�m.

Sedef Seçkin Büyük Canan Han�m, sizinledevam edelim. Bir hisse devri gündemde. Oradaneler hedefliyorsunuz? Bu sat��n arkas�ndakiamac�n�z nedir? Mesela büyümek için finansmanelde etmek mi? Büyümenin yönü nas�l olacak?

Canan Çelebio�lu Tokgöz 2008’denitibaren yurtd��nda büyümekle ilgiliad�mlar�m�z� gerçekle�tirebildik. Asl�nda 2004’tenberi yurtd��yla ilgileniyorduk. Bunugerçekle�tirmek için ilk yurtd��na ç�kmakonusunda bir strateji olu�turdu�umuzda da birstratejik ortakl�k dü�üncesi geldi. Çünkü farkl�bir ülkede büyümek, hizmet sunmak belli birba�ka tecrübe gerektiriyordu. Avrupa’da AB

CANAN ÇELEB�O�LU TOKGÖZ


2012 / 29

üyesi olmamam�z�n getirdi�i birtak�m k�s�tlarvard�. Gerçi Avrupa’n�n belli bir k�sm� bizim ilgialan�m�zdayd�. Bunun d��nda da hem finansmanhem insan kayna�� aç�s�ndan böyle bir arzumuzasl�nda 2002’den itibaren devam eden, dönemdönem de görü�meler yapt��m�z bir süreçti.Ama son dönemde öyle bir noktaya geldi kiaç�kças� i�in tan�m� olarak stratejik ortaktan�m�n�n çok bizim için geçerli olamayaca��nakarar verdik. Kendimize göre yurtd��büyümeyle ilgili know-how’�m�z� geli�tirdik.Dolay�s�yla da stratejik ortakla bir ortakl�kyapman�n yönetim anlam�nda farkl� sorunlar�olabildi�i için bunun daha çok finansal bir ortakolmas� karar�yla son bir iki senedir bu aray��ageçmi�tik. Ama zaten bizi pek rahatb�rakm�yorlard�. Sonuçta biz bunu daha farkl� birsüreçle yapal�m derken dönem dönem çe�itlikaynaklardan görü�melerimiz olu�tu. Amasonuçta amaç �u: �u anda dünya genelinde sivilhavac�l�k belli bir süredir her ne kadarekonomik geli�melerden kaynakl� birdura�anl��a girse de büyümeye devam ediyor.Hem bu dura�anl��n çok uzun süreli olaca��n�varsayam�yoruz çünkü öyle olsa sonuçtaekonomiler çökme noktas�na gelecek demektir.Dolay�s�yla bu tür ini�-ç�k��lar da bizimsektörümüzde çe�itli vesilelerle ya�and�� içinaç�kças� havac�l��n gelece�ini hep pozitifgördük. O aç�dan da büyümeyle ilgili birendi�emiz yok. Asl�nda dünyadaki ekonomiktrenddeki bu olumsuz geli�meler belki birçokTürk firmas� gibi bize de olumlu bir etki sa�lad�.Çünkü f�rsatlar artt�. Bizim hiç girmeyidü�ünmeyece�imiz baz� ülkelerdeki pazarlar,oradaki mevcut �irketlerin sat��a geçmesi ve bir�ekilde pazardan ç�kmalar� nedeniyle bir pazaroldu.

Bizim i�imiz gerçekten d��ar�dan biraz farkl�ve kolay gözüktü�ü için herkes hemen giriyor.Ama sektöre girenlerin büyük bir k�sm� dahasonradan yönetsel olarak da konuyugötüremeyince, rekabet de çok art�nca ç�kmayaba�lad�. Büyük bir k�sm� fonlar�n eline geçti.Dolay�s�yla �u anda irili ufakl�, de�i�ikbüyüklükte, asl�nda birtak�m ülkelerde firmasat�n alma imkânlar� söz konusu. Ama bunlar�nrakamlar� da 50 milyondan ba�lay�p 300 milyonakadar ç�kabilecek �irket de�erleri olabiliyor.Dolay�s�yla �spanya’daki gibi 1-2 milyon dolarada alabilece�iniz �irketler oluyor.

Bu fonla birlikte amac�m�z ve asl�ndaönümüzdeki 5 y�ll�k vizyonumuz, �u anda 300milyon dolar civar�nda olan cirolar� 1 milyar

dolara ç�karmakt�. Aç�kças� önümüzde 3 senekald�. �ki senesi gitti. Becerebilmemizin bir yoluda �irket sat�n almalar�yla olacak.

Sedef Seçkin Büyük Hangi bölgeler, hangiölçekteki �irketler ilgi alan�n�zda? Kendinize birs�n�r koydunuz mu?

Canan Çelebio�lu Tokgöz Hay�r. Öyle birs�n�r�m�z yok. Bizim asl�nda iki tane stratejimizvar. Bir, çok dejenere olmam�� pazarlaragirmeye çal��yoruz. Monopol olup yenirekabete aç�lan pazarlara girmeye çal��yoruz. Yada sonuçta pazardaki oyunculara bak�yoruz.E�er oyuncu say�s� üçten fazla ise, bu türpazarlara girmiyoruz. Burada aç�kças�önümüzdeki 5 sene içerisinde kendini yüzde100 büyütecek bir pazar olmayan ya dakendisini yüzde 100 büyütecek bir �irketolmayan yat�r�mlara çok anlaml� bakam�yoruz.Zor pazarlarla ilgileniyoruz. Belli riskleri olanpazarlarla ilgileniyoruz. Sonuçta rekabettendolay� fiyatlar�n çok dibe vurmad�� pazarlarlailgileniyoruz.

Sedef Seçkin Büyük Te�ekkürler. SertaçBey’e bir sorumuz daha olacak. Büyüme veyat�r�m aç�s�ndan Pegasus’un �irket, sektör ad�nagelecek öngörüleri nedir? Üçüncü havaliman�olay�ndan sonra tekrar bir �eyler dü�ünüldü mü?Siz kendi ad�n�za ne gibi geli�meler olaca��n�dü�ünüyorsunuz?

Sertaç Haybat Bence üçüncü havaliman�do�ru bir karar. Londra’ya bakarsan�z, Londra’da5 tane havaliman� var. �stanbul da böyle birmerkez olma yolunda. Dolay�s�yla üçüncühavaliman� do�ru bir karar. Buna ihtiyaç var.Projenin ba�tan büyük planlanmas� güzel bir�ey. Burada s�k�nt�l� nokta �u: Biz hep yerdekiolaylar� planl�yoruz. Pisti nereye yapaca��z,terminal nerede olacak? Bir de havay� planlamaklaz�m. �stanbul’un havas�n�n kontrolünün denas�l yap�laca��n� bugünden planlamalar� laz�m.Sabiha Gökçen Havaliman�’ndaki yakla�ma,Atatürk Havaliman�’ndan yönetiliyordu bundanbirkaç ay öncesine kadar. Yeni ay�rd�lar.Dü�ünün, Atatürk Havaliman� o kadar yo�un birhavaliman�. Üçüncü havaliman� �imdi yap-i�let-devret modeli. Bu da çok önemli.Yap-i�let-devret modelleri, biraz önce CananHan�m da aç�k aç�k anlatt�, hep bir zamanlayar�� oldu�u için yat�r�mc� paras�n� bir an öncekurtarmaya çal��r. Ben �imdi size bir �eysoraca��m. �stanbul’da �u anda iki tane faalhavaliman� var. Biri Atatürk Havaliman�, biriSabiha Gökçen. Atatürk Havaliman�’nda slot yokama herkes oraya gitmek istiyor. Sabiha


30 / 2012

Gökçen’de ise slot var. Ticaretin kural� nedir? Birtarafta mal var, satam�yor. Öbür tarafta mal yoktalep çok... Fiyat�n orada yüksek, SabihaGökçen’de dü�ük olmas� laz�m de�il mi? Hiçöyle de�il. Airport tax (havaliman� vergisi)Atatürk Havaliman�’nda 15 dolarken SabihaGökçen’de 15 Euro. Üçüncü bir havaliman� dahayap�p, ayn� mantaliteyi orada da kurarsak sonune olur çok bilemiyorum.

Biraz önce Canan Han�m, “Türkiye’de yerhizmetleri ücretleri çok ucuz” dedi. Kusurabakmay�n ama hiç de öyle de�il. Son y�llardahandling piyasas�ndaki (yer hizmetleri) pazarpay�na bir bak�n lütfen. Ya yüzde 51 Hava�,yüzde 49 Çelebi’dir, ya da tersi. Pazar payla��m�her zaman yüzde 50 seviyesindedir. Neden?Çünkü Türkiye’de yer hizmetleri piyasas�nagirmek çok zor. Kimse giremiyor. Havayolu�irketi olarak biz bu pazara girmek istesek, “Senhavayolusun, ba�kas�na hizmet satamazs�n”diyorlar.

�imdi bakt��m�zda daha yeni yenigeli�meler oluyor. THY yak�tta Opet’le biri�birli�ine gitti, pazara biraz rekabet geldi.Opet’in piyasaya girmesinden önce PetrolOfisi’nin hakimiyeti söz konusuydu. Altyap�yabakt��n�zda DHM� bir kamu kurulu�u, her y�lbir tarife yay�nl�yor. Kimsenin söz söyleme hakk�yok. Pazarl�k diye bir �ey söz konusu bilede�il… Ve DHM� gelirlerinin yüzde 20’siniHazine’ye irat (gelir) kaydediyor. Asl�ndahavac�l�k sektöründe çal��anlar hakikaten çok iyibir i� ba�ar�yor. Çünkü orada bir kamu tekelivar. DHM� bir kamu tekeli. Ve o tekel, size fiyat�dikte ediyor. Hiç tart��mas�z onu ödüyorsunuz.O kamu kurulu�u verdi�iniz paran�n yüzde20’sini hiçbir yat�r�m yapmadan Hazine’ye iratkaydediyor. Bu, ad� konmam�� bir vergidir.Sektörden ad� konmadan tahsil edilen bir vergisöz konusu.

Yani Türkiye’de havayollar� d��nda kalanhavac�l�k sektörünün büyük k�sm�nda tam birrekabet ortam� yok. Mesela Do&Co’danbahsettik. THY ile ortak oldular. Kar��s�nda birLSG (Lufthansa’n�n catering �irketi) var. O daonun 5’te biri büyüklü�ündedir san�r�m. Yanihavayolu sektörünün neresine bakarsan�z, ayn�manzara ortaya ç�k�yor. �kram taraf�ndan tam birrekabet yok, yer hizmetlerinde tam bir rekabetyok, havalimanlar� aras�nda hiç rekabet yok…Ama sektör tüm bunlara ra�men büyüyor.

Sedef Seçkin Büyük Rekabet yok amaverimlilik var san�r�m. Verimlilik ne durumda?

Sertaç Haybat Verimlilik de yok. Atatürk

Havaliman�’nda y�llard�r tart��l�r. D��ar�danuzman getirip trafi�i h�zland�rma i�i 10 y�l öncede tart��l�yordu. Daha yeni ba�ar�l� olabildiler. 2sene önce hiçbir uyar� yap�lmadan SabihaGökçen trafi�i saatte 14 kalk�� olarak s�n�rland�,pist bombo� kald�. �nsanlar uçaklarda bekledidurdu. Çünkü “Biz bunu böyle yönetmekistiyoruz” dendi. �imdi bu s�k�nt�lar çözüldüancak kal�c� bir �ekilde i� yapma �eklinizide�i�tirmezseniz belli bir süre sonra tekrarba�layabilir.

Sedef Seçkin Büyük Siz kendinize nas�l birhedef koyuyorsunuz?

Sertaç Haybat Bizim kendimize bir hedefkoymam�z çok mümkün de�il. Çünkü nereyeuçabilece�imizi bilmiyoruz. Bir hedefkoyabilmeniz için önceden nerelereuçabilece�inizi de bilmeniz laz�m. Londra’ya birfrekans daha koydu�unuzda, bu bir uçak dahademektir ama bunu önceden bilemiyoruz...

Sedef Seçkin Büyük Evet ama o kadar yeniuçak ald�n�z. Daha da almaya devamedeceksiniz…

Sertaç Haybat Çok do�ru söylüyorsunuz.Sivil Havac�l�k Genel Müdürlü�ü izni veriyor,


SERTAÇ HAYBAT “Gelecekte iç hatlar büyümeyeçok aç�k. D�� hatlarda da sa�l�kl� ve adil birrekabete ihtiyaç var. Rekabet olmazsa ne olur?Yine bir büyüme olur ama bu sa�l�kl� olmaz.Çünkü rekabet herkesin sa�l�kl� büyümesinisa�lar. Bak�n iç hatlarda rekabete aç�ld�, THY’ninyolcu say�s� m� azald�? Hay�r. Aksine üçe, dördekatlad�. Ama ne oldu? Pazar büyüdü. Amad��ar�da böyle olmuyor. Bir �ehre giden turistleridü�ünün. Bu ziyaretçilerden 5 y�ld�zl� otele gidende var. 4 y�ld�zl� otele giden de var, 3 y�ld�zl� otelegiden de var. Her yere 5 y�ld�zl� servis verece�izdiye bir �art�m�z yok.Özetle Türkiye’de havayolu sektörünün, sivilhavac�l��n öne aç�k. Ama maalesef hala THY’ninkorunmas� söz konusu. Bu THY d��ndakiyat�r�mc�lar� sektörden so�utan, iten bir durum.Dolay�s�yla yat�r�mc� olarak eliniz kolunuz ba�l�kal�yor. Tüm bunlar a��l�rsa Türkiye’de havac�l��nönü çok daha aç�lacakt�r. 500 milyar dolarl�kküresel pazardan ne kadar pay al�r�z bilemem,ama en az�ndan önümüzdeki 10 y�l içinde yolcusay�s�n�n 70 milyonlar seviyesine gelmesinibekleyebiliriz. Yani ikiye katlan�r.”

2012 / 31

“�uraya uçun, 3 ay içinde de ba�lay�n” diyor.Peki bir uçak sipari� etseniz ne kadar zamandaal�rs�n�z?

Temel Kotil Ama biz çok önceden sipari�ediyoruz.

Sertaç Haybat Çünkü siz zaten biliyorsunuznerelere uçaca��n�z�. Biz bilemiyoruz. Aradakifark orada…

Temel Kotil Yapmay�n Sertaç Bey, d�� hatlarliberal. Bu kadar yapmay�n.

Sertaç Haybat Nas�l liberal Temel Bey?Bak�n bir anekdot anlatay�m. Bosna’ya uçmakistiyoruz. THY 5 frekans uçuyordu. SivilHavac�l�k Genel Müdürlü�ü bize yaz� yazd�.“Buraya uçan havayollar�n�n doluluk oran�dü�ük, o yüzden sizin uçman�z� uygungörmüyoruz” dedi. Doluluk oranlar� dü�üktüama nas�l olduysa THY uçu�lar�n� ikiye katlad�.Burada �öyle kritik bir durum var. Sivil Havac�l�kGenel Müdürlü�ü’nün kendisine ne kanunen neyönetmeliklerle verilmemesine ra�men pazar�ticari olarak regüle etmekten vazgeçmesigerekiyor. Pazar kendi kendini rekabetle regüleetmeli. Pazar� yukar�dan regüle etmeyeçal��rsan�z bunun s�k�nt�lar�n� hep beraberya�ar�z. Umuyorum ki yak�n gelecekte çok daharekabetçi bir ortam yarat�l�r ve havayollar�n�nde�il ama tüketicinin korundu�u günlerde busektörü h�zla büyütmeye devam ederiz.Te�ekkür ediyorum.

Sedef Seçkin Büyük Te�ekkürler. SerkanBey’e dönelim. Bu konuda size de çok sorugeliyordur. 3’üncü havaliman� konusu ne olacak?Atatürk Havaliman�’n�n fonksiyonununde�i�mesiyle TAV’�n konumu ne olacak? Bukonuda Frans�z orta��n�z ADP (Aeroports deParis) ile nas�l bir madde var? Nas�lbeklentileriniz var?

Serkan Kaptan 3. havaliman�yla ilgili bizimbildiklerimiz de çok farkl� de�il. Tamamenbas�ndan okudu�umuz konular� biliyoruz.Bakanl�ktan bize dönük herhangi bir aç�klamaveya görü�me �imdiye kadar olmad�.

Hepimizin bildi�i gibi biz de ilk etapta 90,sonra 120 ve en sonunda 150 milyonlukkapasiteye ula�acak yeni bir havaliman�olaca��n� biliyoruz. 2-3 paralel pistleba�lanaca��n� duyuyoruz.

Tüm bunlar muhtemelen projenin a�amalar�.Çünkü bugün 150 milyon yolcu için dizaynedilmi� bir havaliman� dünyada yok. ��letmedeolan en büyük havaliman� 93 milyon yolcu ileAtlanta. Tam koordinatlar�n� bilmesek de yerininnerede olaca��n� a�a�� yukar� biliyoruz. Kolaybir yer de�il. Orada bir meydan� bas�nda geçti�igibi 3-4 y�lda yapmak çok mümkün de�il.Yap�lamaz m�? Tabii ki yap�l�r ama kesinliklekolay olmayacakt�r. TAV gözündenbakt��m�zda, bizim DHM� ile 2005 y�l�ndaimzalad��m�z bir sözle�memiz var. AtatürkHavaliman�’n� 2 Ocak 2021’e kadar i�letmehakk�m�z var. Tabii o zaman üçüncühavaliman�n�n yap�lmas� gündemde de�ildi.Dolay�s�yla kontrat�m�zda bunu düzenleyen özelbir madde yok aç�kças�.

Sertaç Haybat Kontrat�n�zda bir yolcugarantisi var de�il mi?

Serkan Kaptan Bizim o süreye kadari�letme hakk�m�z var. “Atatürk Havaliman� ileüçüncü meydan birlikte i�ler mi” diyekonu�ulmu�tu. Aç�kças� bu teknik olarakmümkün de�il. �ki meydan aras�nda ku� uçu�u30-35 kilometrelik bir mesafe söz konusu. Havasahalar�n�n çak��mas� nedeniyle teknik olarakmümkün de�il. Bunlar a��lamaz m�? A��labilir.Ama hava sahas�n�n yeniden dizayn edilmesigerekir.

Bir de �unu söylemek istiyorum. TAV olaraküçüncü havaliman�na kar�� de�iliz. Çünkü�stanbul’un buna ihtiyac� var. Bizim haklar�m�z�nise korunaca��n� dü�ünüyoruz. Biz bu ihaleyi2005 y�l�nda bugün için bile çok ciddi bir rakamolan 3 milyar dolara bu ald�k. Ve bu rakam�n700 milyon dolar�n� devlete pe�in ödedik. 15,5


32 / 2012

y�ll�k bir süre için bu kadar yüksek bir paraödüyorsunuz, önemli yat�r�mlar yap�yorsunuz, 7y�l süre geçiyor ve bu yat�r�m�n henüz kendiniödemedi�i a�ikar. Tüm bunlar�n ard�ndan“Pardon buray� kapat�yoruz” demeyeceklerinidü�ünüyoruz. Ama TAV’�n rolü nas�l�ekillenecek henüz bilmiyoruz. Ay sonundaihale duyurusu olabilir diye bas�ndan takipediyoruz. Aç�kças� bu konu bizimle de havac�l�ksektöründeki di�er oyuncularla da hiçkonu�ulmad�, kimseye dan��lmad�.

E�er bu havaliman� yap�lacaksa, havayolu�irketlerinden yer hizmetlerine kadar sektördekitüm oyuncular�n oraya gidip yeni yat�r�mlaryapmas� gerekiyor. Operasyonlar�n orayata��nmas� gerekiyor. Çevreyolunun, enerjihatlar�n�n oraya gitmesi laz�m. Çok daha uzunbir süre alacakt�r. Öyle bahsedildi�i gibi 3-4y�lda olabilecek bir konu de�il. Önümüzdekigünlerde önce duyurusu yap�lacakt�r. Sonradetaylar�n� yava� yava� biz de ö�renmeyeba�layaca��z. Ama genel olarak bakt��m�zdauzun sürmesi gereken bir süreç gibi görünüyor.

TAV olarak haklar aç�s�ndan bakt��m�zda birkorkumuz veya bir tereddüdümüz yok. ��letme

süresi olarak zaten �urada 8 y�l�m�z kald�.Yasemin Erdo�an Zaten 8 y�l� bulur mu

diyorsunuz?Serkan Kaptan Öyle demiyorum ama

normalde bulmas� laz�m. Bizim karde� �irketimizTAV �n�aat �u anda dünyan�n en büyük 3havaliman�n� yap�yor. Abu Dabi’yi yap�yoruz,Katar’da Doha’y� yap�yoruz ve Umman’daMuskat havaliman�n� yap�yoruz. Katar ba�layal� 7y�l oldu. Bu bir de “greenfield yat�r�m” dedi�imiz�ekilde olacak. Yani altyap�n�n olmad�� biryerde s�f�rdan kuracaks�n�z. Normalde plan projesüresi bile uzun zaman olur. �u anda 45 milyonyolcunun ta��nd��, 3-4 y�l sonra muhtemelen55-60 milyon yolcuya ula�acak AtatürkHavaliman�’n� ta��may� dü�ünüyoruz. Bunlar�nçok iyi projelendirilip planlanmas� laz�m.Bakt��n�zda bu ölçekte bir ta��nma dünyada hiçyap�lmam��. Bu da ilk olacak. Yap�lamaz de�ilama çok kolay bir i� de de�il. �yi planlan�p iyipayla��lmas� gerekiyor.

Bizim haklar�m�z�n bir �ekilde bir yerleregirece�ini dü�ünüyoruz. Tabii bayrak ta��y�c�oldu�umuz için de bu ihalede yer alaca��z.

Sertaç Haybat Frans�z orta��n�z ADP ileolan anla�man�zda bu konuya ili�kin bir maddevar m�?

Serkan Kaptan Hay�r. ADP ile olangörü�melerde �öyle oldu, ADP gördü�ü mal�sat�n ald�. Ama �stanbul 2021’e kadar tabii ki.Onlar da bizimle ayn� �ekilde dü�ünüyor. 2021’ekadar olan haklar�m�z�n korunaca��n�dü�ünüyorlar. Bu konuyla ilgili özel birrezervasyon yok. ��letmeci olarak yat�rd��m�zparalar çok büyük. Bunlar hassas konular. Böylebir kontrat�n korumalar� olmadan feshedilmesi,yat�r�mc�lar aç�s�ndan da çok ciddi bir tereddütolu�turur.

Sedef Seçkin Büyük Te�ekkürler.Konu�mac�lar�m�zdan ekleme yapmak isteyenlervarsa son olarak onlar� alal�m.

Temel Kotil Ben çok k�sa bir eklemeyapmak istiyorum. Sektörde yurtd��temaslar�m�zdan da gördü�ümüz bir gerçek var.Türkiye yat�r�mc� aç�s�ndan çok cazipgözüküyor. Bu ölçekte bir ülkenin altyap�düzenlemeleriyle referans al�nd�� ülke Almanyaoluyor. Almanya, bizden 3 kat daha büyükyan�lm�yorsam. Ama Türkiye havac�l�k sektörüneböyle bir projeksiyon biçiliyor. Bu da sektörolarak daha çok çal��mam�z gerekti�inigösteriyor.

Sedef Seçkin Büyük Tüm konuklar�m�zaçok te�ekkür ediyorum.

SERKAN KAPTAN


2012 / 33


34 / 2012

avac�l�k sektörü küreselolumsuzluklara ra�men büyümeyedevam ediyor. �ç hatlarda yüzde18,4, d�� hatlarda 12,5, toplamda ise

10,5 civar�nda bir büyüme var. 8 ayl�k rakamlaragöre 87 milyonu a�m�� durumda.

Transit trafikte de yüzde 20’lerde bir art�� sözkonusu. Fiziki ve sosyal imkanlar�yla dikkatçeken Sabiha Gökçen Havaliman� ise yapt��at�l�mlarla sadece Türkiye'nin de�il, dünyan�n dagözdesi haline geldi.

��letmesini 1 May�s 2008’de devrald��m�z,2009 y�l�nda 25 milyon yolcu kapasiteli terminaliaç�lan Sabiha Gökçen Havaliman�’nda, 2009y�l�nda 6,6 milyon yolcu, 2010 y�l�nda 11,6 milyonyolcu a��rlad�k. 2011 y�l�nda ise dünyan�n en h�zl�büyüyen havaliman� olduk. 2012 y�l�n�n ilk 8ay�nda, toplam 9,9 milyon yolcuya hizmet verdik.

Toplam ciro 16 milyar dolarElimizdeki son verilere göre sektörün toplam

cirosu, 16 milyar dolar�n üzerinde seyrediyor.Türkiye, bu rakamlar neticesinde; dünyan�n enbüyük 10 ülkesi aras�na girmi� bulunuyor.�lerleyen dönemde, �stanbul’da 150 milyon, belkide daha fazla trafik olacak.

Genel verilere bakt��m�zda; havalimanlar�n�nkapasitelerinin ayn� �ekilde 400 milyonun üzerineç�kmas� bekleniyor. Dolay�s�yla Türkiye art�ksadece hava ta��mac�l��n� geli�tiren bir ülke

olarak de�il, havac�l�k teknolojilerini de kendiözgün havac�l�k sanayine yerle�tiren ve ad�mad�m geli�tiren bir ülke konumuna geldi. Hemkom�u ülkelere hem de di�er ülkelerebakt��m�zda; altyap� ve uçak olarak iyi bir yerdeoldu�umuzu görüyoruz. Gerek yolcu say�s�,gerekse uçak trafi�i artarak devam edecektir.

10 y�lda 300 milyon ki�i uçacakTürkiye, bu haliyle, havac�l�kta var�� noktas�

hizmet a��n�n yayg�nl�� bak�m�ndan dünyan�n enbüyük 10 ülkesi aras�nda yer al�yor. 10 y�l içindehavac�l�kta yakla��k 300 milyon insan�n uçtu�ubir ülke olacak. Mevcut havayolu �irketleri h�zl�büyümesini sürdürecek. Baz� havayollar�birle�meleri ya�anacak, uçu� a�lar� daha dageni�leyecektir.

Önümüzdeki dönemde, havalimanlar�m�zyeni teknolojilerin kullan�ld�� yerler olacak.Gelecek dönemde, havac�l�k sektörü büyümeyedevam edecek ve �stanbul merkez konumunusürdürecek.

Havac�l�k sektöründeki bütün kurumlar�nkoordineli bir �ekilde çal��arak, gerekli altyap�çal��malar�n�n devam etmesiyle birlikte ya�anacaks�k�nt�lar�n minimize edilece�ini dü�ünüyorum.Yolcuya verilen do�ru hizmet ve mevcut yolcupotansiyeliyle altyap� çal��malar� birle�inceuçmaya devam edece�iz.

GÖKHAN BU�DAY / ISG CEO’su

“Türk havacılık sektörünün

büyüklü�ü 2011 rakamlarına göre

16 milyar doları a�mı� durumda.

Pazardaki büyüme tüm

olumsuzluklara ra�men sürüyor.

Türkiye, 10 yıl içinde, havacılıkta

yakla�ık 300 milyon insanın uçtu�u

bir ülke olacak. Mevcut havayolları

hızlı büyümesini sürdürecek. Bazı

havayolları birle�meleri ya�anacak,

uçu� a�ları daha da geni�leyecek”.

SEKTÖR HER �EYERA�MEN BÜYÜYOR

H

GA_KOSE 9/28/12 1:09 AM Page 2

TÜRK‹YE’N‹N EN YEN‹L‹KÇ‹ AYLIK ‹� VE EKONOM‹ DERG‹S‹

www.capital.com.tr

Türkiye’nin 1 numaral›ayl›k ekonomi dergisi�imdi sosyal medyada!

capitaldergisicapital-dergisi

CAPILGA 9/27/11 11:04 PM Page 1

SİVİL HAVACILIKTA NELER OLUYOR? · NELER OLUYOR? SİVİL HAVACILIKTA GA_KAPAK_35 9/28/12 1:04 AM...

Documents

Transcript of SİVİL HAVACILIKTA NELER OLUYOR? · NELER OLUYOR? SİVİL HAVACILIKTA GA_KAPAK_35 9/28/12 1:04 AM...