43

Dr. M. Emrah AYAZ*

1. GİRİŞ

Sürdürülebilir kalkınma; ekonomik, sosyal ve kültürel bir süreç olup, çevreci bir anlayışla insanların refahı ve huzuru için kaynakların ve-rimli, bilinçli bir şekilde kullanılmasını ve elde edilen kazanımların sürekli olarak geliştirilmesi-ni hedef almaktadır. Sürdürülebilir kalkınma için toplumların, şehirlerin ve ülkelerin özgün değer-lerinin keşfedilmesi, bunların yerinde ve zama-nında yatırıma dönüştürülmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir.

Medeniyetlerin gelişmesinde ve sürdürüle-bilir kalkınmada, insan faktöründen sonraki en önemli kaynak yer altı zenginlikleridir. Günümü-ze miras kalan tarih ve kültür değerlerinin en so-

mut örnekleri bile doğaltaşlarla yapılmış eserler-den oluşmaktadır.

Bu çalışmada; Sivas’ın belirgin özellikleri ve stratejik değerlere dönüştürülebilecek sabit değerleri incelenmiş ve Sivas’ın şehir kimliği de-ğerlendirilerek sürdürülebilir kalkınmaya yönelik önerilerde bulunulmuştur. Sivas; tarih ve kültür değerleri, maden ve jeotermal kaynakları ve jeo-miras ( jeolojik miras) varlıkları bakımından mar-ka şehir olabilecek önemli merkezlerden biridir.

2. SİVAS’IN ÖZGÜN DEĞERLERİ VE DE-ĞERLENDİRİLEBİLME İMKANLARI

2.1. Belirgin Özellikleri

Sivas, yüzölçümü bakımından ülkemizin ikinci büyük ili olup (Şekil 1), Anadolu’nun orta kesiminde bulunmakta ve kuzey, güney, doğu ve batıdaki iller için önemli bir kavşak oluştur-maktadır. Zengin yer altı kaynaklarına, jeomi-ras varlıklarına ve tabiat varlıklarına sahip olan Sivas; dağları, yaylaları, akarsuları ve gölleriy-

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Sivas.

SİVAS ŞEHİR KİMLİĞİ VE

SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA

ÖNERİLERİ

Şekil 1- Sivas ilinin yer bulduru haritası.

44

le de dikkat çekmektedir. Ulaş ve Kangal ara-sında, doğuda Hint Okyanusu ile batıda Büyük Okyanus’un beslenme alanlarını ayıran Yağ-donduran Su Dönüm Sırtı ile bunların akarsu beslenme havzaları oldukça önemli coğrafik de-ğerlerdir. Zengin arkeolojik kalıntılara sahip olan Sivas, Selçuklular’a başkentlik yapmış olması ve Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemle-rine ait çeşitli değerlere ve eserlere sahip olma-sıyla öne çıkan ender şehirlerden biridir.

2.2. Başlıca Simgeleri

Sivas’ın özgün doğal kaynakları ve tarih-kültür birikimiyle ortaya çıkan başlıca simgele-ri; Selçuklu dönemi eserleri (Divriği Ulu Camii, Gök Medrese, Çifte Minareli Medrese), 4 Eylül Kongre Binası, Sarissa (Altınyayla) ve Samu-ha (Yıldızeli-Kayalıpınar) Hitit Şehirleri, Doktor Balıkları, Kangal Köpeği, Kangal Koyunu, Sivas Halısı, Gümüş İşlemeciliği, Sivas Bıçağı, Kemik Tarağı ve El Sanatları, Madımak, Sivas Köftesi, Sivas Kebabı, Divriği Pilavı ve Fırın Kellesi şek-linde sıralanabilir. Bu simgelerin tümünün tescil ettirilmesi önerilmektedir.

2.3. Sahip Olduğu Sabit Değerler ve Strate- jik Değerlere Dönüştürülebilme İmkanları

Sivas’ın sahip olduğu sabit değerleri; tarih ve kültür değerleri, maden ve jeotermal kaynak-ları, jeomiras ve tabiat varlıkları, dağları, yay-laları, akarsuları ve gölleri ile güneş, rüzgar ve biyokütle (biyogaz) enerji potansiyeli olarak sı-ralanabilir. Bu sabit değerlerden; tarih ve kültür değerleri, jeotermal, jeomiras ve tabiat varlıkları turizmin geliştirilmesinde, maden ve jeotermal kaynakları ile güneş, rüzgar ve biyokütle enerji potansiyeli ekonominin ve istihdamın geliştiril-mesinde ve dışarıya göçün engellenmesinde, su kaynakları ve akarsuları enerji üretiminde, içme, kullanma ve sulama suyu temininde, ikli-mi, dağları, yaylaları ve ovaları tarım ve hayvan-cılığın geliştirilmesinde, tarih ve kültür birikimi ile maden ve jeotermal kaynakları ise bilim, sanayi ve teknoloji (Ar-Ge) merkezi yapılmasında stra-tejik değerlere dönüştürülebilir.

3. SİVAS ŞEHİR KİMLİĞİ

3.1. Genel Değerlendirme

Sivas; coğrafik konumu, doğal kaynakları ve antik dönemlerden günümüze kadar çeşitli kültürlere, medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Bundan kaynaklanan tarihi ve kültürel birikimle her zaman önemli ve öncü şehirlerden biri ol-muş ve “Sultan Şehir Sivas” kimliğini kazanmış-tır. Bu ismin tescil ettirilmesi önerilmektedir.

Sultan Şehir Sivas, sahip olduğu özgün de-ğerleriyle 3 alt kimliği bulunan, geliştirilebilecek potansiyeliyle ise 1 alt kimlik daha taşıyabilecek ender şehirlerden biridir. Buna göre Sivas 4 alt kimlikle anılabilir.

(1) Maden Şehri Sivas

(2) Jeomiras Şehri Sivas

(3) Tarih ve Kültür Şehri Sivas

(4) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Şehri Sivas (Geliştirilebilecek potansiyeliyle)

Sivas bu özellikleriyle marka şehir potansiyeli oldukça yüksek bir ilimizdir.

3.2. Maden Şehri Sivas

Sivas, maden çeşitliliği ve rezervleri bakı-mından ülkemizin en önemli illeri arasında yer almaktadır. Sivas’taki önemli yer altı zenginlikle-ri, metalik madenler; altın, demir, krom, kurşun-çinko ve manganez, endüstriyel hammaddeler; doğaltaş (mermer), sölestin, jips (alçıtaşı), çi-mento hammaddeleri, kaolen, tuz, asbest, talk, zeolit ve tuğla-kiremit hammaddesi, enerji ham-maddeleri; linyit, kaplıca kullanımına uygun jeo-termal enerji ve doğal karbondioksit (CO

2) kay-

nakları şeklinde sıralanabilir. (Ayaz ve Atalay, 2001; Ayaz vd. 2012). Sivas’ta bulunan önemli bazı maden yataklarından görünümler şekil 2’de verilmiştir.

45

Sivas’taki bazı maden rezervleri, Türkiye sıralamasında ilk sıralarda bulunmaktadır. En önemli maden yataklarından; demir % 36, sö-lestin % 90, asbest % 85, jips (alçıtaşı) % 80, kaolen > % 30 ve doğal taşlardan travertenler ise % 18’lik bir paya sahiptir. Sivas’taki maden arama ve işletme ruhsat alanlarının toplamı, Sivas yüzölçümünün % 40’ını geçmektedir. Ma-denciliğin Sivas ekonomisindeki katma değe-ri önemli olup, ihracat ve vergi sıralamasında uzun yıllar itibariyle ilk iki sırada yer almaktadır.

Maden Şehri Sivas kapsamında sürdürülebilir kalkınma önerileri aşağıda veril-miştir.

Türkiye’de ve Sivas’ta madencilik faali-yetleri desteklenmeli ve teşvik edilmelidir.

Sivas’ta ağır kış şartlarının uzun olması sebebiyle ocak madenciliğinin süresi kısa olup, genellikle 6-7 ayla sınırlı kalmakta-dır. Bu nedenle Sivas ve benzeri illerde

vergilendirme, kredilendirme gibi konu-larda avantajların getirilmesi ve firmaların kâr marjlarına göre “devlet hakkı” payları-nın belirlenmesi uygun olacaktır.

Madencilik faaliyetlerinde; maden işlet-me kapasiteleri arttırılmalı, zenginleştir-me tesisleri geliştirilmeli, ihtiyaca uygun yeni işleme tesisleri kurulmalı ve ürün çeşitliliğine yönelik çalışmalar hızlandırıl-malıdır.

“Maden Ofisi” uygulamasıyla küçük ve atıl rezervler ekonomiye kazandırılmalıdır. Bu kapsamda maden ofislerine getirilecek cevherler, tenörüne göre ücretlendirilerek satın alınmalı ve büyük işletme stokları oluşturulmalıdır.

Tüm madencilik faaliyetlerinde; olabildi-ğinde uç ürünler elde edildikten sonra pa-zarlama aşamasına geçilmelidir. Bu şekil-de madenin ve üretilen mamulün cinsine

Şekil 2- Sivas’ta bulunan önemli bazı maden yataklarından görünümler.

46

göre en az 4-5 katlık (bazen 10 kattan fazla) ekonomik bir katma değer sağlana-bilmektedir.

“Madencilik Dış Ticaret Koordinatörlüğü” kurulmalı ve üretilen ürünler elde kalma-yacak şekilde, uluslar arası etkili bir rek-lam ve pazarlama ağı geliştirilerek değer-lendirilmelidir.

Sivas’tan Karadeniz’e bağlanan yeni yol, deniz taşımacılığı için önemli bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.

Demir madenciliğinde; Divriği ve Hekim-han yöresindeki cevherleşmeler bir bütün olarak değerlendirilmelidir. MTA tarafın-dan Divriği yöresinde yeni bulunan yüksek tenörlü büyük rezervler, sektördeki yeni yatırımlar için önemli bir kaynak oluştur-muştur. Bu bölgedeki cevher taşımacılığı için yetersiz olan demiryolu ağının gelişti-rilmesi ve ocakların üretim kapasitelerinin arttırılması önerilmektedir.

Sivas’ta demir çelik üretimi geliştirilme-li ve Demir Çelik Fabrikası’nın işletme kapasitesi arttırılmalıdır. Buna kaynak oluşturmak ve sektörel gelişimi sağlamak için cevheri doğrudan işleyecek bir sün-ger demir fabrikası önerilmektedir. Bunun için yeni enerji kaynakları dikkate alınarak kapsamlı bir fizibilite çalışması yapılmalı-dır.

Değişken piyasa fiyatları gösteren ithal hurda demir kullanımı azaltılmalıdır.

Krom madenciliğinde; krom zenginleş-tirme tesisleri arttırılmalı veya üretim ka-pasiteleri geliştirilmelidir. Maden ofisi uy-gulamasıyla farklı kişi ya da şirketlerin sahalarındaki cevherler de kabul edilecek şekilde zenginleştirme yapılmalıdır. Bu şekilde büyük şirketlerin yanaşmadığı dü-şük tenörlü ve rezervli krom yatakları da ekonomiye kazandırılmış olacaktır.

Sivas’ta orta ölçekli bir ferro-krom tesisi-nin kurulması önerilmektedir. Bu tesisle

bölgedeki zenginleştirilmiş cevherlerle birlikte tüm krom potansiyeli toplanıp işle-nebilecek ve önemli bir ekonomik katma değer sağlanabilecektir.

Altın madenciliğinde; son dönemlerde MTA tarafından bulunan Kangal-Bakırte-pe ve Koyulhisar-Evliyatepe yataklarının rezerv geliştirme ve işletmeye hazırlık çalışmaları devam etmektedir. Ortalama tenörleri 1 (0,6-1,5) gr/ton, toplam görü-nür rezervleri ise 14,45 ton metal Au olan bu yatakların işletilmeleriyle ekonomiye ve istihdama önemli katma değerler sağ-lanacaktır. Ülkemizdeki altın madencili-ği son yıllarda büyük gelişme göstermiş ve işletmelerde çevreye duyarlı gelişmiş teknolojiler kullanılmaya başlanmıştır. İşletme sonrasında ise örnek gösterile-cek uygulamalarla ağaçlandırma ve ye-şillendirme çalışmaları hız kazanmıştır. Bu nedenle altın madenciliğindeki yanlış algıların giderilmesi için, konunun önemi ve olumlu yansımaları kamuoyuyla payla-şılmalı ve sektörün önü açılarak gelişmesi sağlanmalıdır.

Doğaltaşlar; Türkiye genelinde oldu-ğu gibi Sivas’ta da önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Doğaltaşlar; yüzey kap-lama taşı (mermer), yapıtaşı, hediyelik süs eşyası taşı, kayraktaşı, parketaşı ve kırmataş (mıcır) olarak değerlendiri-lebilmektedir. En yaygın ve katma de-ğeri en yüksek olan kullanımı ise yüzey kaplama taşı (mermer) kullanımıdır. Si-vas’taki en önemli doğaltaşlar traverten-lerdir. (Ayaz ve Gökçe, 1998) Traverten-ler başta olmak üzere tüm doğaltaşların üretim kapasiteleri arttırılmalı ve kullanım alanları geliştirilmelidir. Doğaltaş üretimin-de ve işlenmesinde ileri teknolojiler kulla-nılmalıdır. Sivas’ta ileri teknoloji doğaltaş makineleri üretilmeli ve buna yönelik ya-tırımlar öncelikli olarak desteklenmelidir.

Doğaltaş potansiyelimiz; renk ve desen özelliği bakımından oldukça zengin ol-

47

makla birlikte, mikro-kırıklar (fissürler) nedeniyle birçoğu blok verememekte ve kesime gelememektedir. Bu nedenle blok sağlamlaştırma teknolojileri geliştirilmeli, ince lazer kesim teknolojileri kullanılma-lı ve uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. Blok sağlamlaştırma süreçlerinde kulla-nılan bohçalama, fileleme ve epoksileme yönteminin maliyeti yüksek olup, epoksi malzemesi yurtdışından ithal edilmek-tedir. Bu ürünün daha düşük maliyet-lerde üretilebilmesi için, büyük firmalar tarafından Ar-Ge çalışmaları yapmalıdır. Doğaltaşlar için daha etkili bir reklam ve tanıtım faaliyeti uygulanmalı ve pazar ağı geliştirilmelidir. Bu kapsamda tüm fuar ve önemli sektörel organizasyonlarda stant-lar açılmalıdır. Bunun yanında, Avrupa ve Amerika’nın önemli merkezleri ile Çin’de, ülkemizin tüm doğaltaşlarının sergilenip pazarlandığı “Dünya Doğaltaş Ticaret Merkezleri” açılabilir.

Sivas’taki kayraktaşı ve dekoratif taş potansiyeli tanıtılıp daha yaygın olarak değerlendirilmelidir. En önemli kayrak-taşları; Divriği-Selimoğlu yöresindeki killi kireçtaşları, Yamadağı’nın belirli kesim-lerindeki bazaltlar ve Soğuk Çermik’in kuzey kesimlerindeki tabakalı şistlerdir. Bunların peyzaj mimarisindeki kullanımla-rı geliştirilmelidir.

Tecer Dağı kireçtaşları başta olmak üze-re, Sivas’taki tüm nitelikli kırmataş (mıcır) rezervlerinin üretimleri, çevreye duyarlı geri düzenleme projeleriyle geliştirilmeli-dir.

Doğaltaş tozlarından ise; yapay yüzey kaplama taşı ve dekoratif yapıtaşı üreten yeni tesisler kurulabilir.

Alçı sektöründe; Türkiye’nin en zen-gin jips (alçıtaşı) yataklarına sahip olan Sivas’ta alçı ürün çeşitliliği geliştirilmeli ve özellikle nem almayan alçı sıva üretil-

melidir. Nem almayan alçı sıva üretimiyle çok önemli ekonomik ve teknik (izolas-yon, yanmaya karşı dayanım, hafiflik vb.) katma değerler sağlanabilecektir. Bunun yanında, kara sıva kullanımının ve ekolo-jik döngüyü olumsuz etkileyen dere kumu işletmeciliğinin de önüne geçilmiş olu-nacaktır. Alçı ürünlerine yurt içi piyasası doygun olduğundan, küçük işletmeler bü-yük işletmelerle rekabet edememektedir. Bu nedenle alçı üretimi, öncelikle yurtdı-şına pazarlanacak şekilde geliştirilmelidir.

Kireç sektöründe; yurt dışı pazar ağı ge-liştirilerek üretimler arttırılmalıdır.

Kömür madenciliğinde; Kangal yöre-sindeki linyit yatakları, rezerv ve kalite özellikleri bakımından yeni yatırımlar için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Kangal yöresinde yapılan güncel çalış-malara göre; 900-1.500 kcal/kg kalitede ve 125.000.000 tonun üzerinde görünür linyit rezervi bulunmaktadır. Bu rezerv-ler; Kalburçayırı (>60 milyon ton), Ha-mal (>30 milyon ton) ve Etyemez (>35 milyon ton) sektörlerinde kümelenmiştir. Kangal Termik Santrali, Kalburçayırı ve Hamal sektörlerinden beslenecek şekil-de planlanmıştır. Etyemez sektöründe-ki linyit rezervi de yeni bir termik sant-ral için uygundur. Bununla birlikte; 3 üniteden oluşan mevcut termik santralin üretim kapasitesinin arttırılması veya bu santrale yeni ünitelerin eklenmesiyle de değerlendirilebilir (1 ünitenin üretim kapa-sitesi yılda 2 milyon tondur).

Termik santrallerde fazladan açığa çıkan su buharı seracılıkta, uçucu küller ise işle-nerek çimento sektöründe kullanılmalıdır. Taban küllerinin ise tuğla yapımında kul-lanılması önerilmektedir. Bu taban külü tuğlaları; NaOH ve Na

2SiO

3 gibi alkaliler

ile zeolit, pomza veya genleştirilmiş per-lit gibi katkıların karıştırılması sonucunda üretilmektedir.

48

Kaolen madenciliğinde; Kösedağı ve Ca-naptal (Şarkışla) kaolenleri önemli olup, özellikle seramik sanayinde kullanılmak üzere üretimleri arttırılmalıdır. Sivas’ta bir seramik fabrikasının kurulması planlana-bilir. Bu kapsamda; bağlayıcı kil için Kan-gal linyit yatağının bulunduğu kesimler, kuvarsit için ise Yıldızeli-Akdağmadeni yöresi öncelikli hedef alanlardır.

Tuğla-kiremit üretiminde; Sivas’ın muh-telif yörelerindeki uygun rezervler, orta ölçekli bir tuğla-kiremit fabrikası kurula-rak değerlendirilebilir. Ayrıca çömlekçilik sanatı geliştirilerek kullanılabilir. Bunun için, siltli kiltaşlarının yayılım gösterdiği ve jips, tuz gibi kirletici unsurları içermeyen formasyonlar tuğla-kiremit hammaddesi olarak önerilmektedir Bu kapsamda; Si-vas-Şarkışla arası, Gemerek ve Yıldızeli-Hanlı yöreleri ile Yıldızeli Irmağı ve Fad-lum Irmağı taşkın sahası çökelleri önemli hedef alanlar olarak gösterilebilir.

Talk madenciliğinde; Hafik ve Divriği yö-relerindeki rezervler zenginleştirilmeli ve uç ürün üretimine yönelik işleme tesisleri kurulmalıdır. Talkın, seramik, boya, ilaç, kauçuk, kağıt, kozmetik ve tekstil sanayii dallarındaki kullanımları, daha çok Sivas ve yakın çevresinde olacak şekilde yay-gınlaştırılmalıdır. Sivas’ta özellikle geliş-mekte olan kozmetik sanayiindeki kullanı-mı arttırılmalıdır.

Kozmetik kil üretiminde; MTA tarafından özellikleri ortaya konulan Altınyayla (Kü-çükyurt-Şekerpınar mevkii) yöresindeki paligorskit yatağı (%47-57 SiO

2, %10-13

Al2O

3 tenörlü 9.920 ton rezervli) ve di-

ğer kil minerali zenginleşmeleri (kaolen, montmorillonit vb.) değerlendirilmelidir.

Toprak boya üretimi; özellikle restoras-yonlar ile ebru, minyatür ve hat sanatı gibi alanlar başta olmak üzere geliştirilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır. Toprak boyalar; yo-ğun renk verici pigmentleri içeren toprak,

kaya ve cevher minerallerinden (maden-lerden) üretilmektedir. Bu boyalar uzun ömürlü, canlı ve doğal olmasıyla önemli avantajlar sağlamaktadır. Antik dönemler-den günümüze kadar, tarihi eserlerdeki resimlerde, boyalarda ve yazılarda ço-ğunlukla toprak boyalar kullanılmıştır. Bu boyalar, dünyada önemli bir Osmanlı Sa-natı olarak bilinen ebru sanatı için de vaz-geçilmezdir. Ayrıca Osmanlı Dönemi’nde büyük gelişme gösteren minyatür sanatı ile hat sanatı süslemelerinde de yaygın olarak toprak boyalar kullanılmıştır. Sivas yöresindeki toprak boya hammaddele-ri, Divriği başta olmak üzere birçok yö-rede bulunmaktadır. Divriği yöresindeki manyetitler siyah, hematitler kahverengi ve kırmızı, limonitler sarı, azuritler mavi, kromitler ve malahitler yeşil, Kösedağı yöresindeki kaolinler beyaz ve Koyulhisar yöresindeki miniumlar ise kırmızı rengi veren önemli toprak boya hammaddele-ridir.

Ayrıca Sivas, kök boya üretimi için de zengin flora topluluğu ve endemik bitkile-re sahip olup, bu potansiyeli geliştirilerek değerlendirilmelidir.

Stronsiyum madenciliğinde; sölestin bile-şiklerinin kullanım alanları geliştirilmeli ve uygun pazarlar bulunmalıdır. Renkli tele-vizyon teknolojisindeki değişimler nede-niyle stronsiyumun kullanım alanı oldukça daralmış ve durma noktasına gelmiştir. Bu nedenle stronsiyumun; elektronik sanayi-inde, havai fişek ve sinyalizasyon malze-melerinin üretiminde, metalurji, seramik, cam ve boya sanayilerinde, dişçilikte, pro-tez ve ortez yapımında, kuru fırın ve uçak motoru gibi makinelerin mil yataklarının yağlanmasında kullanımları arttırılmalıdır. Stronsiyum alanında çalışan işletmelerin, uzman kuruluşlardan teknik destek alma-ları önerilmektedir.

Tuz üretiminde; tuzlalardan güneş enerjisi teknolojisiyle tuz üretimi arttırılmalıdır. Bu

49

teknolojiyle tuz üretiminde en az iki katlık bir artışın yanında kar marjında önemli artışlar sağlanabilecektir. Ayrıca işgücün-den ve zamandan da önemli bir tasarruf sağlanacaktır. Güneş enerjisi teknolojisiy-le tuz üretimi yapıldığında, ek ürün olarak distile su (saf su) üretimi de yapılabilecek-tir. Distile su; deterjan sanayinde, aküler-de ve serum yapımında kullanılabilmek-tedir.

Doğal tuz (halit; NaCl), insan sağlığı için büyük önem taşımakta olup, mutlaka sof-ralarda rafine edilmeden kullanılmalıdır. Bu konunun önemi kamuoyuyla paylaşıl-malı ve doğal sofra tuzu ticareti geliştiril-melidir.

Doğal karbondioksit çıkışları; Sivas’ta Ka-rayün ve Hacıali (Merkez) yöreleri başta olmak üzere doğrultu atımlı aktif fay zon-larında ve jeotermal sahalarda gözlen-mektedir. (Ayaz, 2003) Magmatik kökenli ve çoğunlukla %98 saflıkta olan bu doğal karbondioksit çıkışları süreklilik göster-mekle birlikte düşük debilidirler. Karbon-dioksit; kimyasal maddelerin üretiminde, ikincil petrol üretiminde, meşrubat sanayi-inde, yaş sebze ve meyveler ile süt, et ve et ürünlerinin muhafazasında, depolan-masında ve taşınmasında, yangın sön-dürme tüplerinde, stronsiyum ve baryum türevleri ile lastik üretiminde, bazik atık suların nötrleştirilmesinde, jeotermal sa-halardaki kuyu ve boru kabuklaşmalarının önlenmesinde, nükleer santrallerin ve jet uçak motorlarının soğutulmasında, serum ve kesme çiçeklerin korunmasında, piknik çantalarında, sis efektlerinde, basınç sağ-layıcı olarak ve bunun gibi birçok alanda kullanılabilmektedir. Bölgemizde, Kayseri yöresindeki doğal karbondioksit çıkışları sektörel ihtiyaçları karşılayacak şekilde verimli ve ekonomik olarak değerlendiril-mektedir. Sivas yöresindeki potansiyelin ise artan taleplere ve ihtiyaca bağlı olarak değerlendirilmesi düşünülmelidir.

İçilebilir tatlı su kaynakları bakımından Sivas potansiyeli yüksek bir ilimizdir. Bu kapsamda, şişeleme tesislerine yönelik fizibilite çalışmaları yapılmalı ve uygun olanlar yatırıma dönüştürülmelidir. Sivas ilinin çeşitli yörelerinde şişelenebilecek kalitede su kaynakları bulunmaktadır. Bunların başında; Kösedağı, Yıldız Dağı, Tecer Dağı-Gürlevik Dağı, Yamadağı ve Yıldızeli ile Doğanşar ilçelerinin bazı ke-simleri sayılabilir.

Doğal mineral gübre olarak; ilimizde-ki jips, zeolit, linyit, turba, leonardit ve K-feldispat gibi kaynaklar değerlendirile-bilir ve doğal mineral gübre üretim tesis-leri kurulabilir. Organik tarım, ülkemizde ve dünyada yükselen bir değer olup, bu alandaki tanıtım faaliyetleri önemli bir alt yapı oluşturacaktır.

3.3. Jeomiras Şehri Sivas

• Sivas, 28.619 km²’lik yüzölçümüyle çok sayıda ve farklı yapılarda jeomiras (jeo-lojik miras) varlığına sahip olup, bu özel-liğiyle ülkemizin en önemli illeri arasında yer almaktadır.

• Jeomiras (jeolojik miras); yer kürenin je-olojik geçmişine ilişkin verileri belge nite-liğinde yansıtan, ender bulunan, bazen estetik görüntüye ve canlılara ait izlere de sahip olabilen ve kaybolması durumunda yerine konulamayacak her türlü jeolojik varlıklardır. Jeomiras olabilecek varlıklar; özgün morfolojik yapılı kayalar, göller, şelaleler, kanyonlar, mağaralar, estetik yapılı traverten veya tufa oluşumları, kaplıca kaynakları, önemli fosil yatakları, tektonik yapılar, referans (tip) stratigrafik kesitler, ender mineral toplulukları ve an-tik maden işletmeleri şeklinde sıralanabi-lir. Kültürel jeolojik miras; jeolojik yapılar üzerine insanlar tarafından işlenmiş kültü-rel nitelikli yapılar, doğaltaşlarla üretilmiş çeşitli eser ve aletler ve tarihsel dönem-

50

lerde toplumların yaşamını etkilemiş jeo-lojik olaylara ait önemli izler içeren kalın-tılardır. Jeopark ise; çeşitli jeolojik miras ve/veya kültürel jeolojik miras varlıklarını birlikte barındıran, ekolojik ve arkeolojik unsurları da içerebilen ve içerisinde yürü-me parkurlarının, bilgilendirici levhaların ve diğer düzenleyici unsurların yer aldı-ğı koruma altına alınmış daha kapsamlı alanlardır.

• Sivas’ta koruyup kullanarak gelecek ne-sillere aktarılması gereken 90 adet jeomi-ras varlığı belirlenmiş olup, bunlarla iç içe olan çok sayıda görülmeye değer tabiat varlığı da bulunmaktadır. Emirhan Kaya-lıkları (Merkez) jeomiras alanı şekil 3 ve 4'te diğer önemli bazı jeomiras alanları verilmiştir.

• Jeomiras Şehri Sivas kapsamında sürdü-rülebilir kalkınma önerileri aşağıda veril-miştir.

Jeomiras varlıklarını koruyup kullanarak gelecek nesillere aktarmak, bilimsel çalış-malara kaynak oluşturmak ve bu kaynak-ları jeoturizmin hizmetine sunmak için ko-ruyucu, tamamlayıcı ve tanıtıcı çalışmalar yapılmalıdır.

Sivas’ın önemli jeomiras varlıklarından olan jeotermal kaynakları, çoğunlukla mi-neralce zengin, vücut sıcaklığına yakın düşük sıcaklıklı kaynaklar olup, kaplıca kullanımları için oldukça uygundur (Çizel-ge 1). Sivas’ta yeni yatırımların yapılabi-leceği veya mevcutların geliştirilebilece-ği en önemli jeotermal kaynaklar; Sıcak Çermik, Soğuk Çermik, Yukarıyıldızlı (Merkez), Uyuz Çermik (Yıldızeli), Kan-gal Balıklı Kaplıca, Kalkım Balıklı Kaplıca, Ortaköy (Şarkışla), Akçaağıl (Suşehri), Ilı-ca (Yıldızeli) ve Alaman Çermiği (Şarkış-la) şeklinde sıralanabilir.

Şekil 3- Emirhan Kayalıkları (Merkez) jeomiras alanı.

51

Şekil 4- Sivas’ta bulunan önemli bazı jeomiras alanlarından görünümler.

Sivas, doktor balıklarıyla ve kaplıca kul-lanımına uygun mineralce zengin diğer jeotermal kaynaklarıyla dünya markası potansiyeli taşımaktadır.

Kangal yöresinde bulunan doktor balıklar, içinde bulundukları selenyumlu jeotermal suyla birlikte önemli ve anlamlıdır. Doktor balıkların başka yerlerde, farklı fizikokim-yasal ortamlarda çoğaltılması riskli ve Türkiye Markası olma özelliğinden çıkara-cağı için sakıncalıdır (Selenyum güçlü bir antioksidan olup; kansere karşı koruyucu, mikrop öldürücü ve hücre koruyucudur.).

MTA tarafından son dönemde bulunan Yukarıyıldızlı jeotermal kaynağı; 37°C sıcaklığı ve 200 lt/sn debisiyle kaplıca kullanımı için uygun olup, Sivas-Ankara karayoluna 4 km, Sıcak Çermik’e 5 km ve havaalanına ise kuş uçuşu 9 km mesa-felerde bulunmasıyla önemli bir kaplıca

merkezi konumundadır. Bunun yanında yüksek debili olması, uygun araziye sa-hip olması ve ana ulaşım ağına yakın ol-masıyla da düşük sıcaklıkta ileri teknoloji sera ısıtma sistemleri için önemli bir kay-nak durumundadır.

Ilıca (Yıldızeli) jeotermal kaynağı; mineral ve CO

2 bileşimi ile sindirimi rahatlatması

ve böbrek taşını çözme gibi özellikleriyle maden suyu olarak değerlendirilebilir. Yö-rede modern bir madensuyu şişelenme tesisinin kurulması önerilmektedir.

Kaman (Yıldızeli) madensuyu kaynağı; 14°C sıcaklığında, mineralce zengin, bi-karbonatlı sular sınıfında olup, karaciğer ve safra yolları ile mide ve bağırsak sin-diriminde etkili olduğu bilinmektedir. Bu alanda da modern bir madensuyu şişe-lenme tesisinin kurulması önerilmektedir.

52

Çizelge 1- Sivas ilinin jeotermal enerji kaynakları ve özellikleri (MTA, 2015).

Sıra Adı İlçesiKaynak/

Sondaj

Sıcaklık

(°C)

Debi

(lt/sn)

Kullanım

Alanı

Kurulu

Tesis

1 Sıcak Çermik Yıldızeli Sondaj 46-49 300 Kaplıca Var

2 Soğuk Çermik MerkezKaynak 26-30 15-20

Kaplıca VarSondaj 27-30 32

3 Yukarıyıldızlı Merkez Sondaj 37 200 Kaplıca Yok

4 Uyuz Çermik Yıldızeli Kaynak 36.5 0.8 Kaplıca Yok

5 Balıklı Kaplıca Kangal Kaynak 35-36 215 Kaplıca Var

6 Kalkım KangalKaynak 28 24

Kaplıca YokSondaj 28 24k;0,4a

7 Ortaköy ŞarkışlaKaynak 36 1-3

Kaplıca VarSondaj 36 24

8 Alaman Çermiği Şarkışla Kaynak 35 3-4 Kaplıca Yok

9 Akçaağıl SuşehriKaynak 37 1

Kaplıca YokSondaj 58 1,5

10 Ilıca Yıldızeli Sondaj 35 3 Kaplıca Yok

11 Gündoğan YıldızeliKaynak 26,5 0,56

Kaplıca YokSondaj 29 7.5

12 Hamzaşeyh Yıldızeli Kaynak 25 0.5 Kaplıca Yok

13 İkideğirmen Zara Kaynak 38 - Kaplıca Yok

14 Aşağısarıca Suşehri Kaynak 24,5 0,01 Kaplıca Yok

15D o ğ a n t e p e -Bahattinşeyh

Akıncılar Kaynak 28 0,5 Kaplıca Yok

16 Uyuzpınarı Kangal Kaynak 23,2 225 Kaplıca Yok

17 Tekke Köyü Kangal Kaynak 20,4 19 Kaplıca Yok

18 Karadönekdere Yıldızeli Kaynak 20,5 - - Yok

k: Kompresör, a: Artezyen

Sivas’ın kaplıca kullanımına uygun jeo-termal kaynakları, koruma mevzuatları çerçevesinde yeniden düzenlenmeli-dir. Sivas’ta bulunan önemli bazı jeoter-mal sahalardan görünümler şekil 5’te verilmiştir.

Bu kapsamda; uygun ulaşım ağları, mo-dern konaklama tesisleri, park, bahçe ve yürüyüş alanları, kür, spa, fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezleri ve yüzme ha-vuzları yapılmalıdır.

Sıcak Çermik, Soğuk Çermik ve Yuka-rıyıldızlı jeotermal sahalarında, Pamuk-kale’deki gibi teras tipi traverten morfo-lojilerinin oluşturulması önerilmektedir. (Ayaz, 2002) Sivas’ta yapılan bir proje yarışmasında birincilik ödülü alan “Altın-kale” projesi bu öneri için oldukça uygun-dur.

Kaplıca olarak kullanılan jeotermal kay-naklar, çevrelerindeki görülmeye değer diğer jeomiras, arkeolojik ve ekolojik

53

Şekil 5- Sivas’ta bulunan önemli bazı jeotermal sahalardan görünümler.

varlıklarla birlikte değerlendirilmelidir. Bu kapsamda; Sıcak Çermik’te konaklaya-cak misafirlerin Yıldız Dağı’nı kış ayların-da kayak merkezi olarak, bahar ve yaz aylarında ise dağcılık sporları için kesinti-siz kullanabilmeleri sağlanmalı ve gerekli tesisler yapılmalıdır.

Sivas’taki jeotermal kaynaklar, kaplıca kullanımının dışında, düşük sıcaklıklarda yüksek verim alabilen ileri teknoloji sera ısıtma sistemlerinde kullanılmalıdır. Ay-rıca zengin mineral bileşimiyle kozmetik ürünlerde ve ilaç yapımında da kullanıla-bilirler.

Sivas ilinde öncelikli olarak 3 jeopark ala-nı önerilmektedir.

(1) Sıcak Çermik-Yıldızdağı Jeopark Alanı (Uyuz Çermik, Yukarıyıldızlı Jeotermal Sahası, Yıldız Travertenleri ve Şelalesi, Yıldız Irmağı ve Kalın Arkeolojik Alanı’nı da kapsamaktadır.)

(2) Gürün Jeopark Alanı (Bu alan; Gökpınar, Şuğul Kanyonu, Suçatı Kanyonu ve Kaya Mağaraları’nı kapsamakta olup, bilahare Darende ile birlikte değerlendirilebilir.)

(3) Emirhan Kayalıkları ve Hafik-Zara Kars-tik Çöküntü Gölleri Jeopark Alanı

Jeomiras varlıklarının korunup kullanıla-rak gelecek nesillere aktarılmasına yö-nelik tüm faaliyetler desteklenmeli, teşvik edilmeli, geliştirilmeli ve daha etkili bir rek-lam ve tanıtım stratejisi uygulanmalıdır.

3.4. Tarih ve Kültür Şehri Sivas

Sivas, Antik Dönemlerden günümüze ka-dar önemli bir yerleşim merkezi olmuş ve çeşitli kültürel zenginlikleri günümüze kadar taşımıştır. Sivas Kalesi’nin bulunduğu Toprak Tepe yöre-sinde, M.Ö. 5000-4000’li yıllara ait çanak-çöm-lek buluntuları, madenciliğin Taş-Maden Çağı’na kadar indiğinin önemli bir göstergesidir.

54

Sivas şehir merkezi; coğrafik konumu ve çevresindeki doğal kaynaklarıyla Hititler, Frigler, Medler ve Persler (M.Ö.) ile Romalılar, Daniş-mentler, Selçuklular ve Osmanlılar (M.S.) Dö-nemlerine ait 8 önemli medeniyete ev sahip-liği yapmış (Yılmaz vd., 2002), milli mücadele ve Cumhuriyetimizin kuruluşunda ise tarihi bir merkez olmuştur. Şehrin merkezi kesiminde bu medeniyetlere ait izlere rastlanmaktadır. Roma Dönemi’ne ait darphane binasının sütun kalıntılarının bulunduğu Pulur Tepe (Billur Tepe) Antik Alanı, Hititler Dönemi’ne ait Sarissa (Al-tınyayla) ve Samuha Şehirleri (Yıldızeli-Kaya-lıpınar) kazılarla gün yüzüne çıkarılması gere-ken önemli arkeolojik alanlardır. Sivas, şehir merkezinde Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerine ait eserlerin bir arada bulunduğu ender şehirlerden biridir (Şekil 6). Sivas şehir merkezinde ve Divriği’de bulunan 150-200 yıl-lık Osmanlı Konakları, sokaklarıyla birlikte bir bütün olarak restore edilip korunarak geleceğe

taşınması gereken diğer kıymetli eserlerdir.

Tarih ve Kültür Şehri Sivas kimliğine uygun olarak; şehir merkezini esas alan bir alanda “Medeniyetler Parkı” adıyla büyük bir düzenle-me ve restorasyonun yapılması, alternatif yeni bir şehirleşme bölgesinde ise “Dünya Tarih Kül-tür ve Medeniyetler Bahçesi” adıyla bir mega müze bahçenin kurulması önerilmektedir.

3.5. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Şehri Sivas

Sivas’ın Bilim, Sanayi ve Teknoloji (AR-GE) Şehri olması yolundaki güçlü gerekçeleri; maden ve jeotermal kaynaklarının, jeomiras ve tabiat varlıklarının, güneş, rüzgar ve biyokütle (biyogaz) enerji potansiyelinin, tarihi ve kültürel birikimlerinin, insan kaynaklarının, üniversite-sinin, teknoparkının, TÜDEMSAŞ ve MTA gibi kamu kuruluşlarının olması şeklinde sıralanabi-lir.

Şekil 6- Sivas ilinde bulunan önemli bazı tarihi eserlerden görünümler.

55

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Şehri Sivas kap-samında sürdürülebilir kalkınma önerileri aşağı-da verilmiştir.

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Şehri Sivas kapsamında; öncelikle ileri teknoloji ürü-nü malzemelerin öne çıkarılıp araştırılma-sı, geliştirilmesi ve yatırıma dönüştürül-mesi önerilmektedir. İleri teknoloji ürünü malzemeler; savunma, uzay ve havacılık, mikro-elektronik, tıp, optik, iletişim, oto-motiv, çevre, enerji, biyoteknoloji ve tarım sektörlerinde yaygınlaşarak kullanılmak-tadır.

Teknik performansları ve katma değerleri oldukça yüksek olan ileri teknoloji ürünü malzemeleri; (1) ileri metalik malzemeler, (2) ileri seramikler (<1 mikron), (3) ileri po-limer (plastik) malzemeler ve (4) ileri kom-pozit malzemeler (polimer bazlı, metal bazlı ve seramik bazlı) şeklinde 4 kısımda sınıflandırılabilmektedirler.

Sivas, maden şehri olması sebebiyle özellikle ileri metalik ve ileri seramik mal-zemelerin üretimi için önemli bir avantaja sahiptir. İleri metalik malzeme üretiminde, atomik düzeydeki müdahalelerle dayanım ve diğer teknik performans özellikleri arttırılarak özel alaşımlar elde edilebilmektedir. Örneğin niyobyum-va-nadyum-titanyum mikro-alaşımlarıyla paslanmaz ve ultra dayanımlı çelikler, fer-romanyetik demir-nikel-kobalt ile demir-neodyum-bor gibi alaşımlarla çok yüksek çekimli mıknatıslar ve nikel-kobalt-titan-yum bazlı süper alaşımlar ile alüminyum-lityum alaşımlarıyla ileri hafif alaşımlar üretilebilmektedir. Çelikler plazma elektro-lizi ile bor kaplanınca sertliği 10, dayanımı ise 7 kat artabilmektedir İleri seramikler ise başlıca saf oksitlerden (Alumina (Ko-rund; Al

2O

3), Zirkonyum (ZrO

2), Magnez-

ya (MgO), Piroluzit (MgO2), Berilya (BeO)

ve oksit olmayan mineraller (sülfürler, nit-ratlar, boratlar, silikatlar) ile karbür bileşik-lerinden (SiC, WC, Al

4C

3, B

4C, TiC, Fe

3C)

üretilmektedir.

Sivas’ta, bilimsel üretkenliği, rekabeti ve kaliteyi geliştirmek ve bölgemizin ve ül-kemizin reel ihtiyaçlarını karşılamak için yeni üniversiteler kurulmalıdır.

Sivas’ta kurulan teknopark, en ileri dü-zeyde desteklenmeli ve geliştirilmelidir. Teknoparkın öncelikleri; ileri teknoloji yüksek standartlı malzeme üretimi, enerji sistemleri, yalıtım ürünleri, doğaltaş sağ-lamlaştırma ve ince levha kesim teknolo-jileri, nem almayan nitelikli alçı üretimi ve organik tarım teknolojileri şeklinde geniş-letilebilir.

Özgüven ve yeni yatırımlar için, Teknoparkın imkan ve kabiliyetleri ile sonuçlanmış Ar-Ge ve inovasyon (yenilik-çilik) çalışmaları kamuoyuyla paylaşılma-lıdır.

Dünyanın ilk ve en önemli teknoparkı olan ABD’deki Silikon Vadisi gibi, ülkemizde de benzer bir teknoparkın İstanbul’da kurulması planlanmaktadır. Sivas’ta ise Kızılırmak’ın geçtiği tüm illerin paydaş olabileceği ve önceliklerinin bölgesel ihti-yaçlara göre belirleneceği bir “Kızılırmak Vadisi Teknoparkı” kurulabilir.

Sivas’ta üretim ve istihdam kapasitelerine göre altyapıları hazırlanmış farklı kapa-siteli organize sanayi bölgeleri ve ihtisas organize sanayi bölgeleri kurulmalıdır.

Güneş tarlaları için uygun araziler tahsis edilmeli ve yatırımlar desteklenmelidir.

Yatırımlar için verilen teşvik ve destekler, sıradan ürünler ve sistem kurulumların-dan ziyade nitelikli malzeme ve teknoloji üretimine yönelik olarak sağlanmalıdır.

Sanayinin ihtiyacı olan yüksek standart-lı nanoteknolojik malzemeler için Ar-Ge, inovasyon, fizibilite, yatırım ve pazarlama danışma birimleri kurulmalıdır.

“Buluş, Keşif ve İcat Değerlendirme Kuru-

56

lu” oluşturulmalıdır. Bu kurul; konusunda uzman bilim insanları ve teknokratlardan oluşturulmalı ve gerektiğinde toplanarak patentli veya patentsiz tüm müracaatları değerlendirmelidir. Uygulanabilir olanla-rı yetkili ve ilgili merciler ile yatırımcılara sunmalıdır.

Üretilecek metalurjik malzemelerin test edilebileceği bir “Metalografi Laboratuva-rı” kurulmalıdır.

Yüksek standartlı eksantrik kam mili, lens ve optik malzeme üreten tesisler gibi yeni öncü yatırımlar planlanmalıdır.

Sivas soğuk iklim şartlarıyla binalarda kullanılabilecek yeni izolasyon ürünle-rinin test edilebileceği doğal bir ortama sahiptir. Bu nedenle soğuğun avantaja dönüşebileceği Sivas’ta, ısı ve ses yalı-tımı sağlayan izolasyon ve mantolama ürünlerine yönelik ileri teknolojide yeni tesisler kurulmalıdır. Bu ürünler; taş yünü, vakumlu yalıtım paneli, polistren köpük levha (XPS/foamboard; fombort) ve ses yalıtım camları şeklinde çeşitlendirilebilir. Sivas’ta üretilecek ileri teknoloji yalıtım ürünleri, dünya pazarlarına hitap edebi-lecek standart ve kapasitede olmalıdır. Bu kapsamda eşdeğer ısıl geçirgenliklere sahip olan (Davraz vd., 2010); en az 225 mm’lik perlit paneller veya 200 mm’lik taş-yünü panelleri veya 175 mm kalınlığında nitelikli fombortlar (XPS) veya 25 mm’lik vakumlu yalıtım panelleri üretilmelidir. Perlit; genleştirilmiş 1-2mm’lik perlit ag-regalarından, taşyünü; ergitilmiş bazalt, andezit veya diyatomitin püskürtülerek lif haline getirilip bakalitle karıştırılmasından, fombort; petrol kökenli polistrenden (PS; (C

8H

8)n), vakumlu yalıtım paneli ise; ısıl

işlemden geçirilmiş silisten üretilmekte-dir. Türkiye, Almanya’ya göre 100 m2’lik bir konutun ısıtılmasında; yetersiz man-tolama ve izolasyondan dolayı yaklaşık 6 kat daha fazla doğal gaz tüketmektedir (Almanya’da binaların mantolanmasında çoğunlukla 200 mm ve daha kalın fombort levhalar kullanmaktadır).

Sivas yöresinde; güneşin ışınım süresi ve şiddetine göre güneş enerjisi, rüzgar oluşumu ve esiş hızına göre ise rüzgar enerjisi için önemli bir potansiyel bulun-maktadır. Bunların yanında Sivas, hay-vansal kökenli biyokütle enerjisi (biyo-mas/biyogaz enerjisi) için de geliştirilmesi gereken önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyeller kullanılarak güneş, rüz-gar ve biyokütle enerji sistemlerinin mal-zeme üretimine yönelik tesisler kurulmalı, ileri teknolojiler kullanılarak yeni güneş, rüzgar ve biyokütle enerji santralleri plan-lanmalıdır.

Kızılırmak Düzenleme Projesi; Sivas’ın tarihi eserleriyle bütünleşen, kapsamlı, görkemli, fonksiyonel ve Aksu gibi model bir proje şeklinde uygulanmalıdır. Bu pro-je, “Paris’i Paris yapan Sen Nehri’dir” sözü gibi “Sivas’ı tamamlayan Kızılırmak’tır” vurgusuyla markalaşabilir.

Kızılırmak suyunun arıtılması planlan-malıdır. Bunun için güneş enerjisiyle bu-harlaşma-yoğuşma teknolojisi önerilmek-tedir. Kaynağı Sivas olan ve Sivas’tan geçen diğer akarsuların da kirletilmeden il dışına aktarılması sağlanmalıdır.

Katı atık-çöp geri dönüşüm tesisi ku-rulması; ileri teknoloji ve güneş enerjisi kullanılarak planlanmalıdır. Merkezi bir alanda uygulanacak bu yöntemle çöple-rin %80 oranlarında geri kazanılabileceği değerlendirilmektedir. Ayrıca, çöp deponi alanlarında oluşan metan gazının enerji kaynağı olarak kullanılabilmesine yönelik olarak yüksek kontrollü ve çevreye uyum-lu projeler geliştirilmelidir.

Teknoloji üretimine yönelik tüm yatırımlar ve Ar-Ge çalışmaları öncelikli olarak des-teklenmelidir.

Uluslar arası anlaşmalar gereği ülkemizin katkı koyduğu tüm birlik ve organizasyon-lara ait fonlardan en üst düzeyde yararla-nılmalıdır. Bunun için; Ticaret ve Sanayi Odası bünyesinde “Finansal Destek Da-nışma Birimi” oluşturulmalıdır.

57

3.6. Şehirsel Dönüşüm ve Gelişime Yönelik Ö Öneriler

Sivas’ın şehirsel dönüşümüne (kentsel dönüşü-müne) yönelik öneriler aşağıda verilmiştir.

Sivas’ta tarih ve kültür değerlerini ve bun-lara ait restorasyon projelerini esas alan, fonksiyonel ve rahat yaşam alanları olan, trafik ve diğer çevre problemleri oluşma-yan, bol yeşil alanlı ve kamuoyu destekli kalıcı imar planları uygulanmalıdır. Kalıcı imar planları için referandum düşünülme-lidir.

Sivas’ın temel çevre sorunu trafik olarak görülmektedir. Bu kapsamda; büyük alış veriş merkezlerinin, sosyal ve sportif mer-kezlerin, şehir dışındaki alternatif yerleşim bölgelerinde planlanması kaçınılmazdır. “Sivas Kimliği” kapsamında tarihi eserle-rin yazı yazılarak kirletilmesi de oldukça önemli bir sorun olarak değerlendirilmeli ve ivedilikle çözülmelidir.

Selçuklu ve Osmanlı kültürünü yaşatıp, gelecek nesillere taşıyabilmek için; gü-nümüze miras kalan eserler itinayla ko-runmalı ve Sivas’a özgü doğaltaşlarla aynı mimaride müze, kütüphane, kamu binası gibi yeni yapılar tasarlanmalıdır. Selçuklu ve Osmanlı mimarisiyle Sivas’ın uygun kesimlerinde, kesme doğaltaşlar-la görkemli tatlı su çeşmeleri ve köprüler önerilmektedir.

Sivas’taki tarihi eserlerde çoğunlukla tra-verten, kireçtaşı ve mermerler kullanılmış olup, restorasyonlarda aslına uygun do-ğaltaşların kullanılmasına dikkat edilmeli, farklı malzeme kullanılmasına kesinlikle izin verilmemelidir. Bu kapsamda taş işle-me sanatı geliştirilmeli ve nitelikli taş usta-ları yetiştirilmelidir.

Şehir merkezinde, tarihi ve kültürel görüntü bütünlüğünü sağlamak için, mevcut bazı yapılara travertenlerle giy-dirme/kaplama yapılabilir. Öncelikli ola-rak önemli bir Osmanlı eseri olan Valilik Binası’nın son katına travertenlerle giydir-

me/kaplama yapılması önerilmektedir.

Şehir merkezinde bulunan 150-200 yıllık Osmanlı Konakları’nın restorasyonları ve çevre düzenlemeleri öncelikli olarak tamamlanmalıdır. Osmanlı Konakları’nın yoğun olduğu Kale çevresi, Bezirci ve Ak-değirmen-Höllüklük Caddesi gibi kesim-lerde, restorasyonlar otantik sokak bütün-lüğüyle birlikte projelendirilmelidir.

Sivas Kalesi’ne, Selçuklu mimarisiyle tra-verten kesme taşlardan bir seyir kulesi planlanabilir. Bu kulenin 10 m yüksekli-ğinde, 5-6 m çapında ve döner-yürüyüş yoluyla çıkılabilecek şekilde yapılması önerilmektedir.

Sivas’ın doğu, batı ve güney girişlerine Selçuklu ve Osmanlı mimarilerine uygun büyük giriş kapılarının yapılması “Tarih ve Kültür Şehri” algısına büyük katkı sağla-yacaktır.

Sivas şehir merkezinde; 8 köklü me-deniyete ait tarihi ve kültürel yapıları ve Romalılar’dan kalan ikisi iç kale, biri ise dış kale olmak üzere toplam üç ayrı kale surlarını (Sebastia Şehri) gün yüzüne çı-kartacak büyük bir restorasyon, otantik düzenleme ve yeşillendirme projesi öne-rilmektedir (Şekil 7 ve 8).

“Medeniyetler Parkı” olarak tanımlanabi-lecek bu büyük restorasyon alanı, imar uygulamasıyla birlikte aşamalı olarak iki etapta düzenlenebilir. Restorasyon ve imarlaşma sürecinin tercihen 2023 yılında başlatılması önerilmektedir. 1. etapta 2053 yılına kadar, 2. etapta ise 2053’ten 2071 yılına kadar tedrici bir imar planı uygulanmasının uygun olaca-ğı değerlendirilmektedir. Bu dönemlerde mevcut güncel yapılar ekonomik ömrünü tamamladıktan sonra tedrici olarak kamu-laştırılmalı ve plan dışı yeni yapılaşmala-ra izin verilmemelidir. 1. etap restorasyon alanı; iç kaleleri ve Pulur Tepe’yi içine alan ve Kale Camii merkez olmak üzere yakla-şık 850 m yarıçapındaki kesimi, 2. etap restorasyon alanı ise; dış kale sınırlarına kadar genişleyen kuşak alanı kapsayacak

58

Şekil 7- Sivas şehir merkezinde, Romalılar Dönemi’nde yapılmış olan ve günümüzde ka- lıntısı bulunamayan iç ve dış kaleler ile kale kapılarının uydu fotoğrafı üzerindeki plan görünümleri (Evliya Çelebi, 1630-1680; Gabriel, 1934; Ceylan, 1988 ve Google Inc., 2015’ten düzenlenmiştir).

Şekil 8- Sivas şehir merkezinde, kalıntısı bulunamayan iç ve dış kaleler ile kale kapılarının sokak haritası üzerindeki plan görünümleri (Evliya Çelebi, 1630-1680; Gabriel, 1934; Ceylan, 1988 ve Google Inc., 2015’ten düzenlenmiştir).

59

şekilde planlanabilir (Şekil 9). İç kalelerin biri Toprak Kale’yi içine alan kesimde bulunup “Yukarı Kale (Tahta Kale)” ola-rak, diğeri ise merkezdeki medreselerin bulunduğu kesimde bulunup “Aşağı Kale (Eski Kale)” olarak anılmaktadır “Dış Kale” olarak adlandırılan kalenin sınırları ise; doğuda Kepçeli-Aksu, kuzeyde Te-meltepe, batıda Pünzürük Deresi ve gü-neyde ise demiryoluna kadar uzanmak-tadır (Evliya Çelebi, 1630-1680; Gabriel, 1934; Sevgen, 1959; Ceylan, 1988; Pala, 1997; Danişment, 2007, Akbulut, 2009)

Sivas’ın Dış Kale Surları’nda bulunan ve Osmanlı Dönemi’nde de kullanılan 6 Ka-pısı (Evliya Çelebi, 1630-1680; Gabriel, 1934; Zıllıoğlu, 1976; Ceylan, 1988; Pala, 1997; Danişment, 2007) restore edilip dü-zenlenmelidir. Sivas’ın 6 Kapısı; (1) Sal-pur Kapı (Niksar kapı), (2) Dağyolu Kapı, (3) Kayseri Kapı, (4) Palas Kapı (Harput-Bağdat Kapı), (5) Tokmak Kapı (Erzurum Kapı) ve (6) Cancun Kapı (Karahisar Kapı) olarak isimlendirilmektedir.

Medeniyetler Parkı için önerilen restoras-yon alanının sınırlarına, kamuoyu desteği-

nin devamlılığı için projeyi anlatan büyük ve görkemli anıt dikilitaşların yapılması ve Dış Kale’nin 6 kapısının restore edilerek kullanıma açılması önerilmektedir. 1. etap restorasyon alanının sınırlarına Sivas’ta iz bırakan 8 büyük medeniyeti özgün sim-geleriyle temsil edecek 8 anıt dikilitaşın yapılması uygun olacaktır.

Medeniyetler Parkı içerisinde önemli gö-mülü eserlerin bulunduğu değerlendirilen; Cıbıllar Parkı, Ulu Cami-Toprak Kale ara-sı, Meydan Cami-Meydan Hamamı yöre-si, Numune Hastanesi-Temeltepe arası ve Pulur Tepe yöresi öncelikli arkeolojik kazı alanları olarak önerilmektedir.

Medeniyetler Parkı içerisinde, Selçuklu ve Osmanlı mimarisiyle kesme doğaltaş-lardan simgeleşmiş ürünlerin veya maket-lerinin teşhir edilebileceği, kervansaray şeklinde büyük bir külliyenin yapılması önerilmektedir. “Sivas Külliyesi” olarak adlandırılması önerilen bu külliyenin, Si-vas mutfağını ve el sanatlarını otantik bir ortamda yansıtıp marka şehir olarak bü-yük bir ilgi uyandıracağı öngörülmektedir.

Şekil 9- Sivas şehir merkezinde kaleleri içine alan ve “Medeniyetler

Parkı” adıyla iki etaplı restorasyonu önerilen alanın sokak

haritası üzerindeki plan görünümü (Evliya Çelebi, 1630-

1680; Gabriel, 1934; Ceylan, 1988 ve Google Inc., 2015’ten

d düzenlenmiştir).

60

Dünyanın birçok önemli kültür ve mede-niyetine ev sahipliği yapmış olan Sivas’ın alternatif yeni bir şehirleşme bölgesinde “Dünya Tarih Kültür ve Medeniyetler Bah-çesi” adıyla bir mega müze bahçenin ku-rulması önerilmektedir. Dünya Tarih Kültür ve Medeniyetler Bahçesi, dünyada bir ilk uygulama olarak; 16 Büyük Türk Devleti başta olmak üzere, tarihte etkili olmuş tüm kültür ve medeniyetlerin sergilendiği, bun-lara ait örnek kitabelerin, model eserlerin bulunduğu ve olabildiğince özgün flora ve fauna (bitki ve hayvan) topluluklarının temsil edildiği bir mega müze bahçe ola-rak planlanmalıdır. Bu mega müze bah-çe içerisinde; Osmanlı Lale Bahçeleri, Babil Asma Bahçeleri, Hevsel Antik Ta-rım Bahçeleri ve diğer özgün bahçelerle birlikte “Medeniyetler Medresesi” adıyla eğitim ve sunumların yapılabileceği bir medresenin yapılması da önerilmektedir. Bu medrese; tarihten gelen büyük bir tecrübe birikimiyle insanlığın geleceğine daha iyi yön verilebilmesi için; kültür ve medeniyetlerin gelişim sürecini, ibret alınacak olayları, adalet ve ahlaki değerler ile insani ve manevi değerlerin ideal toplumların gelişmesindeki olumlu etkilerini yansıtabilecek misyonda hizmet verebilmelidir.

İçerisinde restore edilmiş tarihi eserlerin, anıt dikilitaşların ve Sivas Külliyesi’nin bulunduğu Medeniyetler Parkı ile içeri-sinde dünyanın önemli kültür ve medeni-yetlerine ait model eserlerin, olabildiğince bunlara özgü ağaçların, çiçeklerin ve hay-vanların sergilendiği bahçelerin ve Mede-niyetler Medresesi’nin bulunduğu Dünya Tarih Kültür ve Medeniyetler Bahçesi’nin büyük ilgi uyandıracağı ve Sivas’ın dün-yanın en önemli marka şehirlerinden biri olmasına vesile olacağı öngörülmektedir.

Medeniyetler Parkı ve Dünya Tarih Kültür ve Medeniyetler Bahçesi’nin altından, ta-şıtlar için tünel geçitler ve yer altı otopark-

ları yapılmalı ve bu alanlar taşıt trafiğine kapatılmalıdır. Doğaltaşlarla yollar ve yü-rüyüş parkurları yapılmalı ve ulaşımda at, deve gibi binek hayvanları ile fayton ve koçu gibi ulaşım araçları kullanılmalıdır. Güvenliği ve kontrolü ise atlı emniyet bir-likleri sağlamalıdır.

Yer altında; kanalizasyon ve yağmur suyu drenaj kanalları tamamen ayrılmalı ve tü-nel şeklinde kablo nakil ve bakım kanalla-rı oluşturulmalıdır.

Toplu taşımacılık için planlanan raylı sis-temler, mutlaka yer altında metro olarak yapılmalıdır. Günümüzde, modern ve sağlıklı şehir planlamalarında, tarihi ve nostaljik tramvay hatları dışında, ye rüs-tündeki raylı sistemlerin sökülüp yer al-tına alınması yönünde gelişen güçlü bir irade bulunmaktadır.

Sivas’ta büyük medeniyetlerin gün yü-züne çıkartılabilmesi, bunların rahat bir ortamda gezilebilmesi ve altyapı ağının verimli işletilebilmesi için şehir merkezi nüfusunun 500.000 sınırını geçmemesi, artan nüfusun ise kurulacak uydu şehirle-re yönlendirilmesi önerilmektedir. Bunun için Sivas şehir merkezine uygun mesa-felerde uydu şehirler planlanmalıdır. (Avcı vd., 1997; Ayaz, 2007) Jeolojik, jeomorfo-lojik ve coğrafik değerlendirmelere göre; ilk etapta 3 uydu şehir alanı önerilmekte-dir.

(1) Sivas-Yıldızeli Arası (Sıcak Çermik Yöre-si) Uydu Şehir Öneri Alanı

(2) Sivas(Kovalı)-Ulaş Arası Uydu Şehir Öneri Alanı

(3) Sivas(Kovalı)-Şarkışla Arası Uydu Şehir Öneri Alanı

Uydu şehirler; kendi enerjisini üretebilen, çevre dostu yeşil evleri, fonksiyonel toplu kullanım merkezleri ve büyük yeşil alanla-rı olacak şekilde planlanmalıdır. Ana ula-

61

şım yolları çevreye uyumlu ve en az 50 m genişliğinde olmalı ve her iki yakasında yeşil kuşak alanlar planlanmalıdır. Uydu şehirlerin altyapısında; kablo nakil ve ba-kım tünel kanalları oluşturulmalı ve ka-nalizasyon ile yağmursuyu drenaj hatları tamamen ayrılmalıdır. Su arıtma işlemleri az kirli ve çok kirli olmak üzere iki farklı tesiste gerçekleştirilmelidir. Binaların mut-fak atık suları kanalizasyon şebekesin-den tamamen ayrı bağlantılarla toplanıp yağmur sularıyla birlikte az kirli arıtma te-sislerinde arıtılmalıdır. Bu şekilde içilebilir su kalitesinde daha kolay geri dönüşüm suyu elde edilebilecektir. Ayrıca, mutfak atık suları ve yağmursuları dinlendirilerek site yerleşkesi yeşil alanları ile park ve bahçe sulamalarında da doğrudan kulla-nılabilecektir.

3.7. Sürdürülebilir Kalkınmaya Yönelik Diğer Öneriler

Bu kapsamdaki öneriler aşağıda verilmiştir.

Sivas’ın dağları, yaylaları, ovaları ve ikli-mi, özellikle tahıl tarımı, küçük ve büyük baş hayvancılığı, arıcılık, organik tavuk-çuluk ve diğer kanatlı hayvan yetiştiriciliği için oldukça elverişli olup, geliştirilmelidir.

Sivas ilinin özellikle kuzey kesimlerin-de kurulacak organik tavuk ve diğer ka-natlı hayvan çiftlikleriyle Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi hastalığına sebep olan kenelerle önemli bir biyolojik mücadele ortamı da sağlanabilecektir.

Eti ve yumurtasıyla yaygın pazarı olan hindi, kaz, ördek, bıldırcın ve deve kuşu gibi diğer kanatlı hayvanların doğal üre-timleri de yaygınlaştırılmalıdır.

Biyogaz üretme potansiyeli çok yüksek olan tavuk atıkları, diğer hayvansal atık-larla birlikte biyokütle enerjisi üretiminde kullanılmalıdır.

Özel ve verimli bir ırk olan Kangal Koyu-nu, öne çıkarılarak desteklenmeli ve üre-tim çiftlikleri kurularak geliştirilmelidir.

Kangal Köpeği yetiştiriciliği geliştirilmeli, hayvan sürülerinde çoban köpeği olarak kullanımları yaygınlaştırılmalı ve Kangal Köpekleri’nin ana unsur olduğu özel bir hayvanat bahçesi kurulmalıdır.

Ata sporumuz olan atçılığın geliştirilmesi, Tarih ve Kültür Şehri Sivas kimliğini ta-mamlayacak atlı turların yaygınlaştırılma-sı ve gittikçe benimsenen atlı emniyet bir-liklerinin oluşturulabilmesi için At Üretim ve Eğitim Çiftlikleri geliştirilmelidir.

Sivas’ın hayvancılıkta ülkemizin sayılı merkezlerinden biri haline getirilebilmesi için altyapı hizmetleri verilmeli, cazip teş-vik ve destekler sağlanmalı ve Cumhuri-yet Üniversitesi bünyesindeki Veteriner Fakültesi geliştirilmelidir.

Tarım arazilerinin birleştirilmesi projesi kararlılıkla uygulanmalı ve organik tarım yaygınlaştırılmalıdır. Bu kapsamda kamu-oyu bilgilendirme çalışmaları hızlandırıl-malıdır.

Hayvansal atık enerji kaynakları, biyogazı alındıktan sonra kaliteli bir organik gübre-ye dönüşmekte olup organik tarımda güb-re olarak kullanılmalıdır.

4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER

Sürdürülebilir kalkınma toplumların, şehir-lerin ve ülkelerin özgün değerlerinin keşfedil-mesi, bunların yerinde ve zamanında yatırıma dönüştürülmesi ve geliştirilmesiyle mümkün olabilir. Medeniyetlerin gelişmesinde ve sürdü-rülebilir kalkınmada, insan faktöründen sonraki en önemli kaynak yer altı zenginlikleridir. Günü-müze miras kalan tarih ve kültür değerlerinin en somut örnekleri bile doğaltaşlarla yapılmış eser-lerden oluşmaktadır.

Bu çalışmada “Sultan Şehir Sivas” ana

62

kimliğini kazanmış olan Sivas’ımızın belirgin özellikleri, stratejik değerlere dönüştürülebile-cek sabit değerleri ve geliştirilebilecek potansi-yeli incelenerek alt şehir kimlikleri tanımlanmış ve sürdürülebilir kalkınması için önerilerde bu-lunulmuştur. Buna göre Sivas; (1) Maden Şehri Sivas, (2) Jeomiras Şehri Sivas, (3) Tarih ve Kül-tür Şehri Sivas ve (4) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Şehri Sivas olarak güçlü bir marka şehir potan-siyeli taşımaktadır.

Sultan Şehir Sivas’ta sürdürülebilir kalkın-ma önerilerinin gerçekleşmesine bağlı olarak; yer altı kaynaklarıyla ülkemizin ekonomisine ve istihdamına önemli katma değerler sağla-yan, bilim, sanayi ve teknolojide büyük hamleler yaparak yüksek standartlı ileri teknoloji ürünü malzemeler üreten, dünyanın en önemli turizm merkezlerinden biri olan, organik tarım ve hay-vancılıkta stratejik bir merkez haline gelen ve ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasında yönlendi-rici olan “öncü bir marka şehir” hedefi öngörül-mektedir.

KATKI BELİRTME

Bu çalışmanın hazırlanmasındaki önemli destek ve katkılarından dolayı Jeo. Yük. Müh. Sedat İnal’a (MTA), Jeo. Yük. Müh. Murat Ünal’a (MTA), Emine Sadıkoğlu’na (MTA) ve emeği ge-çen herkese teşekkür ederim.

DEĞİNİLEN BELGELER

Akbulut, G. 2009. Sivas Şehri’nin tarihi coğraf-yası, Cumhuriyet Üniversitesi. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 35, Sayı 2, 212-222.

Avcı, N. Cadoğlu, İ.F., Ayaz, M.E. 1997. Sivas Belediyesi mücavir alanı arazi kulla-nım potansiyeli ve su havzalarının ko-runması için öngörülen tedbirler, Su ve Çevre Sempozyumu’97 Bildiriler Kitabı, TMMOB JMO Genel Yay. No:46, İst. Şub. Yay. No: 1, s.309-319.

Ayaz., M.E. 2002. Travertenlerde gözlenen morfolojik yapılar ve tabiat varlığı ola-rak önemleri, Cumhuriyet Üniversite-si Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri (Yerbilimleri Dergisi) C. 19, S. 2, Sivas.

Ayaz, M.E. 2003. Hacıali ve Karayün (Sivas) çevresinin jeolojisi ve doğal karbondiok-sit potansiyeli, Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, C.15, S.4, s.523-538.

Ayaz, M.E. 2007. Kentsel gelişim alanlarında kullanılabilecek jeolojik verilerin kapsa-mı ve önemi, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, sayı 3, Ankara, 21-22.

Ayaz, M.E. 2013. Sivas yöresinin karmaşık jeo-lojik yapısına bağlı olarak gelişen önemli maden yatakları ve MTA’nın Sivas yöre-sindeki yeni bulguları, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Doğal Kaynak-lar ve Ekonomi Bülteni, Sayı 16, Ankara, 65-87.

Ayaz, M.E., Gökçe, A. 1998. Sivas kuzeyba-tısındaki Sıcak Çermik, Sarıkaya ve Uyuz Çermik traverten yataklarının jeo-lojisi ve oluşumu, Cumhuriyet Üniversi-tesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri C.15, S.1, s.1-12.

Ayaz, M.E., Atalay, Z. 2001. Sivas Tersiyer hav-zasında gelişen endüstriyel hammadde-lerin dağılımları ve genel özellikleri, Ma-den Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, S.1, Ankara, s.21-39.

Ayaz, M.E., Şahin, M., Akıllı, N., Mercimek, S., Öncü, M.F. 2012. Sivas ilinin maden potansiyeli, MTA Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü ve Sivas İl Özel İdaresi Ge-nel Sekreterliği Yayını (Güncellenmiş 2. Baskı), Sivas, 217 s.

63

Ceylan, O. 1988. Tarihte Sivas, Madımak Ofset, Sivas, s. 58.

Danişment, S.V.S. 2007. İlbeyliler, Dokümanlar, Sivas, s.172.

Davraz, M., Bayrakçı, H.C. Başpınar, E. 2010.TÜBİTAK 109 M 407 no.lu 1002 Destek Projesi Sonuç Raporu (yayımlanma-mış), Isparta.

Evliya Çelebi (1630-1680), Evliya Çelebi Seya-hatnamesi (1848, Müntehabat-ı Evliya Çelebi, Kahire Bulak Matbaası).

Gabriel, A. 1934. Monuments Turcs D’Anatolie, Paris, s. 135.

Google Inc. 2015. Google Earth (Software), http://www.google.com/earth/index.html.

Maden Tetkik ve Arama, 2015. Envanter verileri, MTA Genel Müdürlüğü, Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Sivas.

Pala, E. 1997. Arkeolojik sit alanlarındaki kale-lerin koruma ve kullanımına ilişkin ortak değerlerin belirlenmesi, Sivas Kalesi Ör-neği, Gazi Üniv. Fen Bil. Enst. Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s. 146.

Sevgen, N. 1959. Anadolu kaleleri, Doğuş Mat-baası, Ankara, s. 58.

Yılmaz, A., Avcı, N., Ayaz, M.E. 2002, Sivas İli Çevre Durum Raporu, Sivas Valiliği Çevre Koruma Vakfı Yayını, s.22-68.

Zıllıoğlu, M. 1976. Evliya Çelebi Seyahatname-si, Cilt 3, Ankara, s. 849.

64