SUNĐERI (PORIFERA)

dvoslojne životinje;

na ćelijskom nivou organizacije (ako ih razdvojimo na pojedinačne ćelije i ostavimo u rastvoru, ćelije će se ponovo organizovati i nagraditi novi, manji sunđer);

asimetrični, samo neki oblici radijano simetrični;

sesilni; žive uglavnom u morskoj vodi, ali ih ima i u slatkoj vodi;

različitog oblika, boje i veličine (od nekoliko cm do 1,5m)

imaju veliki broj pora na telu, kroz koje ulazi voda u centralnu šupljinu i kroz glavni otvor izlazi iz tela;

spoljašnji sloj ćelija čine ćelije koje grade pore;

unutrašnji sloj ćelija su ćelije sa kragnom, koje imaju bič, kojim uzimaju hranljive čestice iz vode i vare ih; to je filtracioni način ishrane; sunđeri žive u čistoj vodi, jer bi čestice mutne vode zapušile pore; zavisno od položaja ovih ćelija razlikujemo tri morfološka tipa sunđera- askon tip, sikon tip i leukon tip (prikazani su na slici);

između ta dva sloja nalazi se pihtijasta masa u koju su uronjeni pigmenti (daju boju sunđeru), elementi skeleta ili neke dodatne ćelije koje vare hranu;

skelet može biti mineralan (od CaCO3 ili SiO2) ili organski od rožne materije; može biti od pojedinačnih iglica ili grupisan u mrežu (organski je uvek u obliku mreže);

nemaju drugih sistema organa: dišu i izbacuju štetne materije celom površinom tela,

razmnožavaju se bespolno ili polno: o bespolno- pupljenjem i to

spoljašnjim pupoljcima koji ostaju zajedno i grade kolonije ili unutrašnjim pupoljcima koji se sastoje od ćelija sa rezervnim materijama u

centru i dva omotača okolo, između kojih je sloj vazduha; pucanjem tela, oslobađaju se pupoljci u spoljašnju sredinu gde plivajući prezimljuju i na proleće iz njih se razvija novi sunđer;

o polno- sunđeri su hermafroditi;

ima ih oko 5000 vrsta; najpoznatiji je venerin kovčeg i grčki (obični) sunđer;

DUPLJARI, ŽARNJACI (CNIDARIA)

radijalno simetrični organizmi; žive u slanoj, ređe u slatkoj vodi;

prve naznake troslojnosti tela (ali spadaju u troslojne životinje)

spoljašnji sloj ćelija: o epitelomišićne ćelije- imaju zaštitnu ulogu, ali i sa jednim kontraktilnim vlaknom,

tako da se njegovom kontrakcijom telo skraćuje; o žarne ćelije (otuda žarnjaci)- ćelije koje služe za napad i odbranu i u sebi imaju mešak

ispunjen otrovom i upakovani spiralni šupalj konac, na čijem kraju se nalazi trn koji viri izvan ćelije; kada neka životinja dodirne taj trn, konac se ispravi i ubode u žrtvu i izluči otrov;

o nervne ćelije- koje su difuzno povezane i prenose informacije u svim pravcima-otuda je to difuzni ili mrežasti nervni sistem;

o žlezdane ćelije- na pipcima i stopalu- služe za lučenje sluzi kojojm se pričvršćuje životinja za podlogu;

unutrašnji sloj ćelija obavija centralnu duplju koja je jednim otvorom povezana sa spoljašnjom sredinom; duplja služi za početak varenja hrane (žlezdane ćelije unutrašnjeg sloja luče enzime koji otpočinju varenje, a zatim tako delimično svarenu hranu lažnim nožicama unesu ćelije u sebe i nastave varenje), kao i za transport hranljivih i štetnih materija, pa je označena kao gastrovaskularna duplja; oko njenog otvora se nalaze brojni pipci;

u pihtijastoj masi se mogu naći epitelomišićne ćelije(čijim kontrakcijama se životinja sužava) ili skeletni elementi;

dupljari imaju skelet sastavljen ili od iglica- unutrašnji skelet ili u vidu spoljašnjeg pehara- spoljašnji skelet;

javljaju se u dva morfološka oblika: polip- sesilna forma; bespolno se

razmnozava pupljenjem; ako pupoljak ostaje vezan formira se kolonija;

meduza- pokretan, radijano simetrični oblik, oblika kišobrana, sa gastrovaskularnom dupljom koja se grana po površini „kišobrana“ i povezuje kružnim kanalom po obodu duplje; razmnožava se polno; odvojenih su polova;

morfološki oblici se smenjuju- polip se razmnožava bespolno i deobama se stvaraju meduze, koje se razmnožavaju polno i nakon oplođenja zigot ili larva pada na tlo i razvija se polip;

ima dupljara koji se javljaju samo kao polipi ili meduze (nema smene faza);

ima oko 9000 vrsta;

najpoznatiji dupljari su: hidra, vlasulje (morske sase), meduze, korali koji grade koralne

sprudove...

PLJOSNATI CRVI (PLATHELMINTHES)

bileteralno simetrične životinje;

parenhimatični organizmi- nemaju telesne duplje, već je prostor između telesnog zida i unutrašnjih organa ispunjen ćelijama;

telesni zid- izgrađen od kožno-mišićnog sloja- na površini sloj kožnih ćelija, ispod kojeg su mišićne ćelije koje su raspoređene u različitim smerovima, tako da naizmeničnim kontrakcijama pokreću u različitim pravcima;

crevni sistem- počinje usnim i ujedno analnim otvorom, koji se nastavlja u duplju koja ima ulogu i transporta i delimičnog varenja hrane, koja tu počinje, a nastavlja se unutar ćelija koje je oblazu; nesvareni produkti se izbacuju kroz isti otvor; parazitski oblici nemaju crevni sistem- upijaju hranu celim telom;

disanje- celom površinom tela;

nervni sistem- centralizovan- vrpčast- dve glavene ganglije od koje polaze dve ili više nervnih vrpci izgrađene od nastavaka nervnih ćelija;

ekskretorni sistem- protonefridije- sistem cevčica koje počinju jednom zvezdastom ćelijom, koja ima treplje koje se lelujaju i izgledaju kao plamen sveće- pa se zovu plamene ćelije; cevčice se zatim granaju po telu i završavaju otvorom na površini tela; služe za osmoregulaciju i ekskreciju;

čulni sistem- kod slobodnoživećih dobro razvijeni- proste oči, čulo dodira svuda po telu, naročito na pipcima, hemijska čula...; parazitski oblici imaju slabo razvijena čula;

razmnožavanje- polno- hermafroditi su; polni sistem dosta složen naročito kod parazitskih oblika; bespolno- regeneracijom;

obuhvataju tri klase: trepljasti crvi- planarije- Turbelaria metilji- Trematodes pantljicare- Cestodes

Trepljasti crvi- planarije- Turnelaria

slobodnoživući, uglavnom morskih, ali ih ima i slatkovodnih;

jednoslojni epitel sa trepljama na povrsini tela;

imaju posebne ćelije sa rabditima- nastavcima koji kada se dodirnu, izbacuju se u spoljašnju sredinu i izlučuje se sluzava materija koja nabubri i predstavlja zaštitu;

grabljive životinje, koje svoj plen delimično vare još u spoljašnjoj sredini pa zatim usisavaju polusvarenu hranu;

najpoznatiji predstavnik- Planarija;

Metilji- Trematodes

najbrojniji od svih pljosnatih crva;

paraziti- spoljašnji ili unutrašnji;

listolikog oblika sa čitavim sistemom pijavki i kukica kojima se prikači za svog domaćina;

hermafroditi su sa složenim polnim sistemom i larvenim stupnjevima, koji su unutar prelaznih domaćina;

najpoznatiji je Veliki metilj, koji kao adult živi unutar biljojeda- goveda, ovce, koze i unutar njih se razmnožava polno i izbacuju oplođena jaja u spoljašnju sredinu; iz jaja se u vodenoj sredini razvija trepljava larva koja se kreće kroz vodu dok ne pronađe barskog puža unutar koga se razvijaju tri oblika larvi i na kraju iz barskog puža izlazi larva koja ima repić i koja se prikači za stabljike trave i incistira i čeka da ga pojede biljojed i zatvori krug; čovek se može zaraziti pijući vodu sa larvama ili grickajući travu sa cistama;

Pantljičare- Cestodes

unutrašnji paraziti crevnog sistema životinja;

telo se satoji od: glave- na kojoj se nalazi niz pijavki i kukica za pricvršćivanje za crevo domaćina vrata- region u kome nastaju novi članci lanca članaka- u svakom članku se nalazi kompletan polni sistem; zadnji članci sazrevaju i

otpadaju sa oplođenim jajnim ćelijama u sebi i bivaju izbačeni iz tela stalnog domaćina;

u stalnom domaćinu nalazi se odrasla jedinka, dok je larveni stupanj u prelaznom domaćinu;

larve su ili bobica- mehur veličine graška ili ehinokok- mehur veličine kokošijeg jajeta;

najpoznatije su:

svinjska pantljičara- gde je stalni domaćin čovek, a prelazni svinja; čovek se zarazi tako što pojede bobičavo meso svinje;

pseća pantljičara- gde je stalni domaćin pas, a prelazni čovek; u čoveku se ehinokok može naći u jetri, plućima, srcu... i može dovesti do smrti čoveka;

Prilagođenosti organizama na parazitski način života:

formiranje velikog broja gameta, tj. potomaka (jer je mala verovatnoća da će jedinka pronaći domaćina)

postojanje stalnog i prelaznog domaćina (iz istog razloga- pitanje da li će pronaći domaćina)

jaka površinksa zaštita, pogotovo kod unutrašnjih crevnih parazita;

veliki broj dodatnih prilagođenosti za vezivanje za domaćina- kukice, pijavke i sl.

drugi sistemi organa, osim polnog su jako redukovani- nisu neophodni; OBLI, VALJKASTI CRVI (NEMATODES)

troslojni

bilateralno simetrični organizmi;

pseudocelomati- imaju pseudocelom kao telesnu duplju;

nesegmentisani;

slobodnoživeći- jako rasprostranjeni, žive svuda, čak i u sirćetu, ili paraziti;

imaju ograničeni broj ćelija- stalan broj ćelija, tako da kada jedinka raste, raste uvećanjem samih ćelija;

izduženi, obli, sa kutikulom na površini tela(zaštitna uloga);

ispod kožnog sloja, slojevi mišića (kružni, uzdužni, kosi...), koji naizmeničnim kontrakcijama pokreću telo;

između telesnog zida i unutrašnjih organa je pseudocelom, koji je ispunjen tečnošću, koja ima i zaštitnu i transportnu ulogu, kao i ulogu hidrauličnog skeleta;

crevo- kompletno: počinje usnim otvorom, prednje, srednje i zadnje crevo, koje se završava analnim otvorom;

Disanje- preko kože;

Nervni sistem- vrpčast;

Ekskretorni sistem- preko kožnih žlezda;

razmnožavanje- odvojenih polova sa polnim dimorfizmom (mužjaci su znatno sitniji od ženki)

ima ih oko 12000 vrsta;

najpoznatiji su paraziti: čovečija glista- svuda po telu čoveka, tako da mogu da dođu i do dušnika i da uguše

čoveka; dečija glista- pundravci- ženke polažu jaja oko analnog otvora deteta i to izaziva svrab,

pa često dolazi do samozaražavanja; trihina- najopasnija za čoveka; jedan deo života živi u crevu(odrsle), a drugi u

mišićima(larve) istog domaćina; kada se nađe u mišićima,larva se učauri i ne može se

odstraniti; čovek se najčešće zarazi jedući bobičavo meso svinje, a svinja se može zaraziti od pacova;

MEKUŠCI (MOLLUSCA)

Troslojne životinje;

Bilateralno simetrične životinje;

nesgmentisani organizmi;

celomske protostomije;

telo im se sstoji od: glave trupa (utrobne kese) stopala

oko tela nalazi im se plašt, koji se sastoji od dva dela koji su spojeni na leđnoj strani tela; između tela i plašta nalazi se plaštana duplja; u njoj se nalaze škrge (kod vodenih organizama), dok je kod opnenih njen epitel prokrvljen i takođe obavlja ulogu disanja; plaštana duplja je stalno u kontaktu sa spoljašnom sredinom- vodom ili vazduhom koji cirkulišu kroz nju; u plaštanu duplju se ulivaju izvodni kanali ekskretornog sistema, polnog sistema, a nalazi se i analni otvor;

oko plašta se nalazi ljuštura,koju luči plašt i neorganskog je sastava; ima zaštitnu ulogu;

crevni sistem: počinje usnim otvorom, na koji se nastavlja usna duplja u kojoj je poseban organ koji služi za „rendanje hrane“- trenica(radula); nastalja se prednje, srednje i zadnje crevo, koje se završava analnim otvorom;

disanje- odeni škrge; kopneni- prokrvljenom plaštanom dupljom;neki celom površinom tela(kopneni puževi golaći)

transportni sistem- otvorenog tipa; hemolimfa od srca izlazi u krvne sudove iz kojih izlazi, obliva organe i vraća se u srce kroz otvore na srcu;

ekskretorni sistem- metanefridije- bubrezi;

nervni sistem- ganglionaran- parovi ganglija koji su rasporeeni po telu; po 3 do 5 parova ganglija- najčešće- 4 parova- glavene ganglije, bočne, utrobne i stopaone ganglije;

razmnožavanje- odvojenih polova ili hermafroditi; neki imaju larve;

izuzetno brojni vrstama, ima ih oko 100000; po brojnosti su odmah iza zglavkara;

obuhvataju tri najpoznatije klase: puževe (Gastropoda) školjke (Bivalvia) glavonošci (Cephalopoda)

Puževi (Gastropoda)

većina ima ljušturu, koja je spiralno uvijena, pa su asimetrični;

bez ljušture- puževi golaći;

celo telo maže se uvući unutar ljušture i zatvoriti otvor (grotlo) posebnim poklopcem (kod vodenih organizama) ili lucenjem krečne opne (kod kopnenih);

na glavi imaju dva para pipaka: na dužem se nalaze proste oči, dok se na kraćim nalaze

hemijska (mirisna) čula; imaju i čulo ravnoteže- u osnovi stopala;

stopalo je snažno razvijeno, mišićavo i prekriveno sluznim žlezdama koje luče sluz, po kojoj kluzi stopalo;

crevni sistem- u usnoj duplji ima radulu, ali i posebne pljuvačne žlezde, koje luče sekret (koji može imati u sebi i sumpornu kiselinu, kojom se razlaže ljuštura mekušaca kojima se hrane puževi; mogu biti u tom sekretu i neke otrovne materije, koje mogu biti i smrtonosne za čoveka);

dusanje, transportni sistem, ekskretorni i nervni sistem-klasični za mekušce;

razmnožavanje- ili odvojenih polova ili hermafroditi;

hermafroditi imaju složen polni sistem: počinje jedinstvenom gonadom od koje

polaze:

jajovod, koji se nastavlja na vaginu i završava polnim otvorom; u vaginu se izlučuju prstolike žlezde koje luče sluzavu materiju i omogućavaju kopulaciju; u vaginu se otvara i kesa u kojoj se nalazi ljubavni tobolac, na čijem vrhu se nalazi ljubavna strela, koja se u prisustvu drugog puža izbacuje van i ubada u telo drugog puža i izaziva njegovo razdraživanje i izbacivanje njegovog semena; u vaginu se otvara u dug kanal na čijem kraju se nalazi mešak za čuvanje spermatozoida;

semevod, koji se završava kopulatornim organom koji se izbacuje u spoljašnju sredinu i unosi u polni otvor drugog puža, gde unosi spermatozoide pomoću jednog dugog biča koji skuplja grupice spermatozoida i stvara spermatofore, koje unosi u mešak za čuvanje spermatozoida;

opisano je 35000 puževa;

žive u moru, slatkoj vodi ili na kopnu;

najspecifičniji su puževi golaći ili vinogradski puž;

Školjke (Bivalvia)

isključivo vodeni organizmi (morski ili slatkovodni);

slabo pokrretni ili nepokretni- posebnom materijom prilepljeni za stene;

imaju ljušturu od dva kapka, koji su spojeni na leđnoj starni tela, sa unutrašnje strane su

sedefasti i koja raste obodom- pa se vide naraštajne zone; za unutrašnju stranu ljušture vezani su plaštani nabori; između plašta i ljušture nema ničega, ali ako upadne zrnce nečistoće, oko njega, kod bisernih školjki se taloži sedefasta materija i stvara biser;

plašt je preko dva sifona povezan sa spoljašnjom sredinom: kroz donji voda ulazi, kroz gornji izlazi i time oblaže škrge koje su u plaštanoj duplji;

imaju jako, mišićava stoplalo koje se jedino izvlači iz ljušture i koje se zariva u podlogu i tako se životinja kreće;

nemaju glavu, nemaju radulu, slabo su im razvijena čula- imaju samo niz sitnih, prostih očiju duž ivice plašta;

ili su odvojenih polova ili hermafroditi; mnogi imaju larve; neke larve (kod barskog puža) imaju i ljušturu i čak se vezuju za ribe i neko vreme žive kao paraziti;

školjke su značajne za ishranu čoveka- dagnje, ostrige..., poznata je i kapica svetog Jakova,ali i brodski crv koji uništava drvo od kojeg su ranije bili izgrađeni brodovi;

Glavonošci (Cephalopoda)

najkrupniji mekušci;

redukovana im je ljuštura, pa se kod nekih zadržava samo kao pojedinačna kost- sipina kost; osim kod Nautilusa, koji ima spiralnu ljušturu, izdeljenu na pregrade; telo životinje je kompletno u poslednjoj pregradi, dok su ostale ispunjene vazduhom;

imaju hrskavičavu čauru koja štiti moždane ganglije; jedinstven slučaj kod beskičmenjaka, prisustvo hrskavice;

redukovano im je stopalo: od njega nastaju:

pipci- 8 do 10 kod većine ili 60 do 90 kod Nautilusa; služe na napad, odbranu, ali i pomažu pokretanje tela;

levak- koji je širom stranom okrenut ka telu i otvara se u plaštanu duplju, a užom stranom u spoljašnju sredinu, ispod glave; kroz njega životinja izbacuje vodu pod pritiskom i tako se životinja „odbacuje“ i kreće u suprotnom pravcu;

crevni sistem: imaju radulu u usnoj duplji, ali i posebnu rožnu tvorevinu oblika ptičijeg kljuna; u zadnje crevo se uliva mastiljava kesa, koja luči tamnu materiju, koja se izlučuje kroz analni otvor i levak i oboji vodu oko životinja, čime se ona brani;

svi sistemi organa su dobro razvijeni; nervne ganglije su grupisane u glavenom delu, čula su im jako dobro razvijena-imaju oči mehurastog tipa (kako kod kičmenjaka), i čulo mirisa, čulo ravnoteže;

glavonošci velikih dubina imaju organe koji svetle;

odvojenih su polova;

obuhvataju: lignje- oblika torpeda;vrlo aktivni plivači; mogu biti dugi čak i do 21m sipe- manji, mesnatiiji; dobri plivači, ali sporiji od lignji; hobotnice- spljoštenog tela, krupni, slabo pokretni; žive na morskom dnu;