JANUARJUN, 2007. 25

UDK 630*114 (497. 11-751. 2 ERDAP)Originalni nauni rad

UMSKA ZEMITA U G. J. EZAVA N. P. ERDAP

OLIVERA KOANINMILAN KNEEVI

Izvod: U radu su prikazani rezultati pedolokih istraivaa u umskim zajedni-cama gazdinske jedinice. ezava na podruju N. P. erdap. Pedoloki pokrivaistraivanog podruja karakterie se veim brojem pedosistamatskih jedinica.Proueno je est razliitih tipova zemita. Iz klase nerazvijenih zemitaproueno je koluvijalno zemite (koluvijum), iz klase humusno-akumulativnihzemita: humusno-silikatno zemite (ranker) i rendzina i iz klase kambinihzemita: smee zemite na kreaku (kalkokambisol), distrino smee zem-ite (distrini kambisol) i eutrino smee zemite (eutrini kambisol).

Kune rei: stanini uslovi, zemite, proizvodni potencijal, erdap.

FOREST SOIL IN M. U. EZAVA, N. P. ERDAP

Abstract: The soil cover was researched in the forest communities of the management unitezava in the National Park erdap. The soil of the study area is characterised by nume-rous soil systematic units. Six different soil types were studied: in the classes of undevelopedsoils - colluvial soil (colluvium), in the class of humus-accumulation soils -humus-siliceoussoil (ranker) and rendzina, and in the class of cambic soils - brown soil on limestone (calco-cambisol), dystric brown soil (dystric cambisol) and eutric brown soil (eutric cambisol).

Key words: site conditions, soil, production potential, Djerdap.

1. UVOD

Nacionalni park erdap, povrine 63.608 ha, nalazi se u severoi-stonom delu Srbije na granici sa Rumunijom gde zauzima 100 km desneobale sredeg toka Dunava. Celo ovo podruje je nastalo sukcesivnimusecaem Dunava u planinski masiv Karpata, na ta ukazuje sloena geo-morfologija sa mnogo klisura, kaona i dubokih uvala. Intenzivna vul-kanska aktivnost, tektonski procesi, dejstvo mora, jezera i reka uticalisu na formirae veoma sloenog reefa.

Veoma sloen reef, specifina mezoklima klisure (Me da re-vi, M., 2001), veliki broj reliktnih vrsta i fitocenoza, kao i izva-nredna raznovrsnost u pogledu litolokog sastava stena, genetske pri-padnosti i geoloke starosti (La zi, M., 1999), uslovili su i obrazo-vae veeg broja tipova zemita razliitih osobina i proizvodnog po-tencijala.

umske ekosisteme N.P. erdap karakterie izuzetna raznovr-snost, sloenost i specifinost grae (Me da re vi, M., 2001). Na ovompodruju javaju se veoma raznovrsne umske zajednice iz reda kseroter-mofilnih uma (Quercetalia pubescentis) i reda mezofilnih uma (Fage-

dr Milan Kneevi, red. prof. umarskog fakulteta

mr Olivera Koanin, asistent umarskog fakulteta

26 [UMARSTVO 1-2

talia sylvaticae). Na podruju severoistone Srbije, u brdskom pojasu do600 m nadmorske visine, prema Torntvajtovoj klimatskoj klasifikaciji,klima je subhumidna-vlanija, dok je na nadmorskim visinama iznad600 m, klima blago humidna, a na jo veim nadmorskim visinama humid-na (Kr sti, M., 2005). Podruje N. P. erdap znatno se razlikuje poklimi od ostalog dela severoistone Srbije. Naime, ovde vlada speci-fina mezoklima. Klisure se odlikuju ravnomernijim toplotnim rei-mom u toku godine, maom godiom temperaturnom amplitudom, viimzimskim i niim letim temperaturama, kasnijim maksimumom leti, kaoi sa veom sredom godiom ukupnom koliinom padavina. Klima kli-sura je sveija (Me da re vi, M., 2001).

Na podruju erdapa zastupene su sve stratigrafske formacije odprekambrije do holocena (An ti, M., et al., 1970). Najvee povrine zau-zima kompleks karbonatno klastinih stena (kreaci, laporci, glincii peari), gnajsevi (biotitski i biotitsko-muskovitski) i mikaisti,a na veoma malim povrinama javaju se jezerski sedimenti, amfiboliti,serpentiniti, reno-terasni sedimenti, sprudni i karbonatni kreaci.Takoe, znaajno je i prisustvo granodiorita-stena miocenske starosti.

Zemita u umskim zajednicama na podruju N. P. erdap proua-vali su: An ti, M., et al. (1966, 1967, 1970), Kne e vi, M. (2001), Ko a-nin, O. i Kne e vi, M. (2005) i drugi. Meutim, struktura i karakte-ristike pedolokog pokrivaa u nekim umskim zajednicama Nacional-nog parka jo nisu u potrebnoj meri istraeni.

2.MATERIJAL I METOD RADA

Pedoloka prouavaa su izvrena uporedo sa fitocenolokim.Prouavaa su obavena na podruju N. P. erdap u G. J. ezava (pe-doloki profili: 2/05, 3/05, 4/05, 5/05, 6/05, 6a/05, 7/05, 8/05, 9/05, 10/05, 11/05, 12/05, 14/05, 15/05, 18/05, 19/05, 20/05, 21/05, 22/05, 24/06, 25/06, 26/06, 27/06,28/06, 29/06, 30/06, 31/06). U svakoj od definisanih zajednica otvoren je ve-i broj profila koji su veoma detano proueni po metodologiji teren-skih pedolokih prouavaa. Laboratorijska ispitivaa fizikih ihemijskih svojstava su obavena po genetskim horizontima reprezenta-tivnih profila. Na osnovu terenskih prouavaa i analitikih podata-ka ispitanih fizikih i hemijskih svojstava definisane su pedosiste-matske jedinice prema principima Klasifikacionog sistema ko ri aet al. (1985) pri emu je data i ocena proizvodnog potencijala definisa-nih tipova i niih kategorija sistematskih jedinica zemita.

Laboratorijska ispitivaa zemita obavena su po sledeim meto-dama:

- odreivae sadraja higroskopne vode sueem u sunici na tem-peraturi od 105 C u toku 6-8 asova;

- granulometrijski sastav je odreen tretiraem uzoraka sa natri-jum - pirofosfatom. Frakcionisae zemita je vreno kombinovanompipet metodom i metodom elutracije pomou sita po Atterberg-u uz odrei-vae procentualnog sadraja frakcija od: 2-0,2 mm, 0,2-0,06 mm, 0,06-0,02 mm, 0,02-0,006 mm, 0,006-0,002 mm i maih od 0,002 mm;

JANUARJUN, 2007. 27

- odreena je aktivna kiselost zemita, pH u H2O i u suspenzijizemita sa 1 N KCl, elektrometrijski;

- hidrolitika kiselost po Kap pe n-u;- suma adsorbovanih baznih katjona po Kap pe n-u (S u, cmolkg-1);- totalni kapacitet adsorpcije za katjone (T u, cmolkg-1);- suma kiselih katjona (T-S u, cmolkg-1) odreena je raunskim putem;- stepen zasienosti zemita bazama po Hi ssink-u;- procenat humusa i ugenika je odreen po metodi Tju ri na , I. V.

(1960) u modifikaciji Si ma ko va ;- ukupan azot u zemitu odreen je po Kjel dahl -u;- odnos ugenika prema azotu (C:N) odreen je raunskim putem;- odreivae sadraja lakopristupanih P2O5 i K2O odreen je Al

metodom;

3. REZULTATI I DISKUSIJA

U dosadaim istraivaima zemita na podruju erdapa su pre-ma ekoloko-proizvodnim kriterijumima razvrstavana u tri grupe: zem-ita na silikatnim stenama, zemita na kreaku i zemita naaluvijalnim, aluvijalno-deluvijalnim i deluvijalnim nanosima (Kne-e vi, M. 2001; Ko a nin, O. i Kne e vi, M. 2005).

Sva prouena zemita na podruju erdapa spadaju u red terestri-nih (automorfnih) zemita, ije je obrazovae iskuivo pod utice-jem vode atmosferskog porekla, dopunskog vlaea podzemnom ili plav-nom vodom nema. Prouena zemita se prema Klasifikaciji zemita(ko ri, A., et al., 1985) razvrstavaju na sledei nain:

Klasa: Nerazvijena zemita sa graom profila (A)C ili (A)-R

- Koluvijalno zemite (koluvium);Klasa: Humusno-akumulativna zemita sa graom profila AC ili A-R

- Rendzina;- Humusno-silikatno zemite (ranker);

Klasa: Kambina zemita sa graom profila A(B)C ili A-(B)-R - Smee zemite na kreaku (kalkokambisol); - Distrino smee ili kiselo smee zemite (distrini kambisol);- Eutrino smee zemite (eutrini kambisol).

Klasa nerazvijenih zemitaKoluvijalno zemite (koluvium)Koluivijalna (deluvijalna) zemita su veoma rasprostraena na

podruju erdapa. Nastaju spiraem zeminog materijala koji je pred-staven peskovitim glinama i drobinom. Ovaj materijal nastaje kao po-sledica intenzivnog raspadaa stenskih masa, slabije otpornosti i e-govim spiraem sa viih terena niz padinu. Recentnom sedimentacijom,obino u podnoju padina i u dolinama, stvaraju se uslovi za autohtonugenezu zemita.

Prouena deluvijalna zemita (pedoloki proifli: 18/05, 19/05,21/05) su duboka, monosti od 70 do 130 cm. Humusno-akumulativni hori-

28 [UMARSTVO 1-2

zont je dobro razvijen, monosti od 35 do 60 cm, mrke do mrko-smee boje,ilovastog mehanikog sastava, mrviaste strukture, sa sitnim odlomcimaskeleta i do 50%. Ispod ega esto se nalaze i po dva sloja nanetog mate-rijala tamno-smee do smee boje, teeg mehanikog sastava u odnosu napovrinski horizont. Strukturni agregati su krupniji i ima dosta sit-nog skeletnog materijala. Javaju se i profili sa reliktnim horizon-tom, obino na dubini veoj od 50 cm. Usled tekog mehanikog sastava udoim slojevima prouenih zemita uoava se uticaj kapilarne vode napedoloke procese (hidromorfizam), usled ega se javaju sivo-rastezone.

Obezbeenost humusom je osreda i najvea je u humusno-akumulativ-nom horizontu (2,77%), sa dubinom opada (0,57%). Obezbeenost ukupnimazotom odgovara sadraju humusa, dok odnos C/N ukazuje na veoma povoantok humifikacije i mineralizacije. Zemita su u povrinskom slojuumerene do jako kisele reakcije, sa dubinom reakcija postaje neutralnado umereno alkalna. Visoka zasienost adsorptivnog kompleksa bazama(54, 30-93, 42%), ukazuje da je zemite nastalo taloeem produkatarazlagaa neutralnih i bazinih silikatnih stena i zeminog materi-jala koji je nastao od tih supstrata. U pogledu sadraja lakopristupanogfosfora zemita su neobezbeena, dok su u pogledu sadraja lakopri-stupanog kalijuma uglavnom slabo obezbeena.

Na podruju N. P. erdap dominira slabo do umereno skeletan eut-rini podtip zemita.

Proizvodni potencijal zemita deluvijalnog porekla varira u i-rokim granicama. Prouena koluvijalna (deluvijalna) zemita na po-druju erdapa, sa maim sadrajem skeleta, po pravilu, predstavajumezofilnija stanita veeg proizvodnog potencijala, u odnosu na zem-ita sa kojima se granie.

Klasa humusno-akumulativnih zemitaHumusno-silikatno zemite (ranker)Na podruju N. P. erdap humusno-silikatno zemite predstava

veoma rasprostraen tip zemita. U okviru rada proueno je u G. J.ezava (pedoloki profil: 27/06) na granodioritu. Na granitoidnimstenama i gnajsevima obrazuje se distrini podtip koji je veoma raspro-straen. Stene na ovom podruju veoma su podlone mehanikom raspada-u, lako se lome i prelaze u trone mase peskovitog sastava.

Profil je regolitian sa graom AACC. Dubina profila kree sedo 30 cm. Humusno-akumulativni horizont je mrko-sme, sitnozrnast, po-stepeno prelazi ispod u horizont, velike skeletnosti koja se kree preko50%. U doem delu A-horizont je svetlo smee boje, tvrd, zbijen i veomaskeletan do 80%. Po mehanikom sastavu proueni ranker je peskovitoilovastog mehanikog sastava. Zbog lakog mehanikog sastava, zemiteje dobro aerisano, ali se zbog male dubine lako i brzo isuuje.

Ovaj ranker pripada kategoriji umereno obezbeenih do dobro obez-beenih zemita humusom. Isto je i sa sadrejem azota. Procesi mine-ralizacije su usporeni to je rezultat kserotermnih uslova sredine. Re-akcija je jako do vrlo jako kisela (pH

JANUARJUN, 2007. 29

se niskim stepenom zasienosti adsorptivnog kompleksa bazama(V

30 [UMARSTVO 1-2

Humusno akumulativni horizont je prakasto-ilovaste, a (B)-hori-zont prakasto-ilovaste do prakasto glinovito-ilovaste teksture. He-mijske osobine su karakterisane umereno kiselom reakcijom. Stepen za-sienosti bazama je vei od 50%. U pogledu sadraja lakopristupanogfosfora ova zemita su jako siromana (sadraj P2O5

JANUARJUN, 2007. 31

neto ree na sedimentnim stenama tipa glinaca, peara, konglomera-ta i drugim.

Graa profila (pedoloki profil: 28/06) je A-(B)-R. Monost solu-ma iznosi 50 cm. Humusno-akumulativni horizont je slabo razvijen, malemonosti (do 5 cm), mrko-sive boje, sitnozrnaste strukture, peskovito-ilovastog mehanikog sastava. Kambini horizont je sme, sa visokim sa-drajem krupnozrnastog grusa. Sadraj humusa je nizak. U A-horizontu 2,42%, dok sa dubinom opada ispod 1%. A- horizont je jako kisele reakcije a(V)-horizont umereno kisele reakcije. U skladu sa reakcijom je i stepenzasienosti zemita bazama koji se kree od 41,67% (u A-horizontu), do63,10% (u kambinom horizontu). Lako pristupani fosfor se kree ugranicama slabe obezbeenosti, a lako pristupani kalijum u granicamasrede obezbeenosti.

S obzirom na malu dubinu i veliko prisustvo skeleta, proizvodni po-tencijal prouenog zemita nije visok.

4. ZAKUCI

U istraivanim umskim ekosistemima na podruju G. J. ezavazemini pokriva karakteriu tipovi zemita u klasama: nerazvije-nih zemita sa graom profila (A)C ili (A)R, humusno-akumulativ-nih zemita sa graom profila AC ili AR i kambinih zemita sagraom profila A(V)S i A(B)R. Ista su obrazovana kao rezultatautohtonih pedogenetskih procesa pri odreenoj konstelaciji pedogenet-skih faktora. Takoe, java se i koluvijalno zemite koje nastaje uspecifinim orografskim uslovima.

S obzirom na veliku raznolikost supstrata, razliite uslove sredi-ne (nadmorsku visinu, ekspoziciju, nagib) i razliite fitocenoze, u ok-viru istraivanog podruja definisano je est tipova zemita. Izklase nerazvijenih zemita koluvijalno zeite (koluvijum), iz klasehumusno-akumulativnih zemita: humusno-silikatno zemite (ran-ker) i rendzina i iz klase kambinih zemita: smee zemite nakreaku (kalkokambisol), distrino smee zemite (distrini kam-bisol) i eutrino smee zemite (eutrini kambisol).

Koluvijalno zemite (koluvijum) proueno je u gazdinskoj jedini-ci ezava: pedoloki profili: 18/05, 19/05, 21/05. Koluvijalna (deluvi-jalna) zemita istraivanog podruju erdapa, koja sadre mae ske-leta, imaju dosta dobar proizvodni potencijal, koji je vei u odnosu naproizvodni potencijal tipova zemita sa kojima se granie.

Humusno-silikatno zemite je veoma rasprostraen tip zemi-ta na podruju erdapa. Humusno-silikatno zemite u okviru istrae-nog podruja (pedoloki profil: 27/06) je na granodioritu. Proizvodnipotencijal humusno-silikatnog zemita je veoma ogranien, to je po-sledica nepovonih fizikih osobina i orografskih uslova u kojima sejava. Ekoloko proizvodna vrednost prouenog distrinog humusno-si-likatnog zemita je niska, zbog loih fizikih osobina i niskog sadr-aja hranivih materija.

32 [UMARSTVO 1-2

JANUARJUN, 2007. 33

nast

avak

tab

ele

2

34 [UMARSTVO 1-2

JANUARJUN, 2007. 35

nast

avak

tab

ele

2

36 [UMARSTVO 1-2

Rendzina je tip humusno-akumualtivnog zemita koje se na podrujuN. P. erdap obrazuje na kreacima podlonim fizikom raspadau.Prouena rendzina u G. J. ezava (pedoloki profil: 15/05) ima karak-teristike izluene rendzine, uglavnom ogranienog proizvodnog poten-cijala.

Smee zemite na kreaku je najrasprostraeniji tip zemitana kreakoj podlozi u G. J. azava (pedoloki profili: 2/05, 3/05, 4/05, 5/05, 6/05, 6a/05, 8/05, 9/05, 11/05, 14/05, 20/05, 22/05). Proueni profilipripadaju varijetetu dubokih tipinih smeih zemita na kreaku,osredeg do visokog proizvodnog potencijala.

Kisela smea zemita su najzastupeniji tip zemita na po-druju Nacionalnog parka erdap. U gazdinskoj jedinici ezava (pe-doloki profili: 7/05, 10/05, 12/05, 24/06, 25/06, 26/06, 29/06, 30/06, 31/06)prouena kisela smea zemita su obrazovana na granodioritima i dru-gim kiselim silikatnim stenama. Na produktivnost kiselih smeih zem-ita u velikoj meri utie dubina profila i skeletnost.

Na istraivanom podruju eutrino smee zemite (28/06) je prou-eno je u G. J. ezava (pedoloki profil: 28/06). Ekoloko-proizvodnavrednost eutrinog smeeg zemita je u direktnoj vezi sa dubinom so-luma, sadrajem skeleta i mehanikim sastavom zemita. S obzirom namalu dubinu i veliko prisustvo skeleta proueno eutrino smee zem-ite je niskog proizvodnog potencijala.

L I T E R A T U R A

An ti M., Jo vi N., Av da lo vi V., (1966): Prdoloka prouavaa u nekimumskim zajednicama ueg podruja erdapa. Elaborati-studije Republikogzavoda za zatitu prirode SRS. Beograd.

An ti M. , Jo vi N. , Av da lo vi, V. (1967): Pedoloka istraivaa u relik-tnim umskim zajednicama na kreaku na podruju Velikog i Malog trbca.Beograd.

An ti M. , Jo vi N. , Av da lo vi V. (1970): Genetsko-evoluciona serija zem-ita u reliktnim umama erdapa. Zemite i bika. Vol. 19. No. 1-3. Beo-grad. Str. 109 116.

Kr sti M. (2005): Izdanake bukove ume severoistone Srbije. umarski fakul-tet Univerziteta u Beogradu. Institut za umarstvo. Beograd. Str. 25 32.

Kne e vi M. (2001): Zemita NP erdap. Deo o zemitu: Monografijaume ertdapa autora Milana Medarevia. JP Nacionalni park erdap Doi Milanovac i IPECOLIBRI - Beograd.

Ko a nin O., Kne e vi M. (2005): Zemita NP erdapa. Poglave u mono-grafiji Tipovi uma Nacionalnog parka erdap autora Milana Medarevia.umarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Ministarstvo za nauku i zatituivotne sredine Republike Srbije. Nacionalni park erdap. D. O. O. Loma-Zemun. Beograd. Str. 4 20.

La zi M. (1999): Ineerskogeoloke odlike terena u priobau erdapske akumu-lacije izmeu Boetinske i Poreke reke. Studijski materijal za izradu pla-nova gazdovaa umama. Beograd.

JANUARJUN, 2007. 37

Me da re vi M. (2001): ume ardapa. JP Nacionalni park erdap Doi Mila-novac i IPECOLIBRI - Beograd.

Me da re vi M. (2005): Tipovi uma Nacionalnog parka erdap. umarski fakul-tet Univerziteta u Beogradu. Ministarstvo za nauku i zatitu ivotne sredineRepublike srbije. Nacionalni park erdap. D. O. O. Loma-Zemun. Beograd.Str. 4 20.

ko ri A. , Fi li pov ski . , i ri M. (1985): Klasifikacija zemita Jugo-slavije. Posebno izdae, kiga LXXVIII. Odeee prirodnih i matematikihnauka, kiga 13. Akademija nauka i umjetnosti BiH. Sarajevo.

***(1966): Hemijske metode ispitivaa zemita. Prirunik za ispitivae zem-ita, kiga 1. JDPZ. Beograd.

***(1967): Metodika terenskog ispitivaa zemita i izrada pedolokih karata.Prirunik za ispitivae zemita, kiga 4. JDPZ. Beograd.

***(1997): Metode istraivaa i odreivaa fizikih svojstava zemita. Priru-nik za ispitivae zemita. JDPZ. Novi Sad.

FOREST SOIL IN M. U. EZAVA, N. P. ERDAP

Olivera Koanin Milan Kneevi

Sum mary

In the study forest ecosystems in the area of M. U. ezava, the soil cover is characterised bysoil types in the classes: undeveloped soil with profile structure (A)C or (A)R, humus-accumulationsoil with profile structure AC or AR and cambic soil with profile structure A(V)S and A (B) R.These soils were formed as the result of autochthonous pedogenetic processes at the definite constella-tion of pedogenetic factors. Also, there is colluvial soil which is formed in the specific orographicconditions.

Taking into account the great diversity of the substrate, different environmental conditions (alti-tude, exposure, slope) and different plant communities, six types of soil were defined in the studyarea. In the classes of undeveloped soils - colluvial soil (colluvium), in the class of humus-accumula-tion soils - humus-siliceous soil (ranker) and rendzina, and in the class of cambic soils - brown soil onlimestone (calcocambisol), dystric brown soil (dystric cambisol) and eutric brown soil (eutric cambi-sol).

Colluvial soil (colluvium) was studied in the Management Unit ezava: soil profiles: 18/05,19/05, 21/05. Colluvial (diluvial) soils of the study area in N. P. erdap, which contain less skeleton,have a rather good production potential, which is higher than the production potential of the adjacentsoil types.

Humus-siliceous soil is a widely distributed soil type in the area of erdap. Humus-siliceous soilin the study area (soil profile: 27/06) is on granodiorite. Production potential of humus-siliceous soil isvery restricted, which is the consequence of the unfavourable physical characteristics and orographicconditions. The ecological- production value of the study dystric humus-siliceous soil is low, becauseof the poor physical characteristics and the low content nutrients.

Rendzina is a type of humus-accumulation soil which is, in the area of N. P. erdap, formedon limestones subject to physical decomposition. The rendzina in M. U. ezava (soil profile: 15/05)has the characteristics of leached rendzinas, mainly of restricted production potential.

38 [UMARSTVO 1-2

Brown soil on limestone is the most widely spread soil type on limestone bedrock in M. U.azava (soil profiles: 2/05, 3/05, 4/05, 5/05, 6/05, 6a/05, 8/05, 9/05, 11/05, 14/05, 20/05, 22/05).The study profiles belong to the variety of deep typical brown soils on limestone, of medium to highproduction potential.

Acid brown soils are the most widely spread soil type in the area of the National Park erdap.In the Management Unit ezava (soil profiles: 7/05, 10/05, 12/05, 24/06, 25/06, 26/06, 29/06, 30/06, 31/06) the acid brown soils are formed on granodiorites and other acid siliceous rocks. The pro-ductivity of acid brown soil is greatly affected by the depth of the profile and the percentage of skele-ton.

Eutric brown soil (28/06) was studied in M. U. ezava (soil profile: 28/06). The ecological-production value of eutric brown soil is in direct correlation with the depth of the solum, the percen-tage of skeleton and particle size distribution of the soil. S obzirom on malu depth and a high percen-tage of skeleton, the study eutric brown soil has a low production potential.