Örgütlerde Motivasyon Konusunda Modern Yaklaşımlar

Süreç Kuramları

BEKLENTİ TEORİSİ

Endüstri ve Örgüt Psikolojisi Yiğit ŞENER

endustripsikolojisi@gmail.com

Süreç Teorisi

Süreç teorileri ile anlatılmak istenen,

motivasyon teorileri kişilerin hangi

amaçlarla veya nasıl motive edildikleri

ile ilgilidir

Beklenti(bekleyiş, ümit) Teorisi

A.V. Vroom’un Bekleyiş Teorisi

B.E. Lawler ve L. Porter’ın Geliştirilmiş Bekleyiş Teorisi

A. V. Vroom’un Bekleyiş Teorisi

Victor Vroom'a göre bir kişinin belli bir iş için gayret sarf

etmesi iki faktöre bağlıdır. İlki Valens (kişinin ödülü

arzulama derecesi), ikincisi ise Bekleyiş’tir.

Motivasyon= Valens x Bekleyiş

A. V. Vroom’un Bekleyiş Teorisi

Bu modelin üç temel kavramı bulunmaktadır.

• Bunlardan birincisi Valens (valence) dir. Valens bir kişinin bir gayret sarf ederek elde edeceği ödülü arzulama derecesini belirtir.

• Bu modelin ikinci temel kavramı bekleyiştir. Bekleyiş kişinin algıladığı bir olasılığı ifade eder. Bu olasılık belirli bir gayretin belirli, bir ödülle ödüllendirileceği hakkındadır.

• Bu modelin üçüncü kavramı araçsallık (instrumentality) kavramıdır. Araçsallık şunu ifade eder: Kişi belirli bir gayret ile belirli bir düzeyde performans gösterebilir.

A. V. Vroom’un Bekleyiş Teorisi

GAYRET PERFOR-

MANS

BİRİNCİ

DÜZEYDE

SONUÇ

İKİNCİ

DÜZEYDE

SONUÇ

TATMİN

OLMA

BEKLEYİŞ BEKLEYİŞ ARAÇSALLIK

VALENS

Vroom Motivasyon Modeli

A. V. Vroom’un Bekleyiş Teorisi

Eğer bir kişi belirli bir düzeyde bir gayretin belirli bir performans (iş

başarma) ile sonuçlanacağına inanıyorsa (bekleyiş) ve bu

performansın da belirli bir birinci kademe sonuç-ödül ile karşılanacağına inanıyorsa (bekleyiş) ve aynı zamanda kişi bu belirli birinci kademe ödülü bazı

ikinci derece sonuçlar için gerekli görüyorsa (araçsallık) ve kişi hem

birinci hem de ikinci derece ödülleri arzu ediyorsa, bu kişi motive olacaktır.

A. V. Vroom’un Bekleyiş Teorisi

Bekleyiş teorisi üzerinde yoğun araştırma yapılan alanlardan

birisidir. Bugünkü düzeyi ile, bu teori ayrıntılı ve somut olarak

uygulanabilecek bir teori durumunda olmamakla birlikte,

kişilerin davranış seçimlerini nasıl yaptıklarını açıklamakta ve bu açıdan yöneticilere yardımcı

olmaktadır.

B. E. Lawler ve L. Porter’ın Geliştirilmiş Bekleyiş Teorisi

Bu motivasyon modeli Vroom'un modelini

esas almakta, fakat bazı noktalarda bu

modele ilaveler yapmaktadır.

Bu modelin ilk bölümü Vroom modelinin

aynıdır. Yani kişinin motive olma derecesi

valens ve bekleyiş tarafından

etkilenmektedir. Ancak Lawler ve Porter'a

göre kişinin yüksek bir gayret göstermesi

otomatik olarak yüksek bir performans ile

sonuçlanmaz.

Araya iki yeni değişken girmektedir.

Bunlardan birisi kişinin gerekli bilgi ve

yeteneğe sahip olmasıdır. İkinci ilave

değişken, kişinin kendisi için algıladığı rol ile

ilgilidir.

B. E. Lawler ve L. Porter’ın Geliştirilmiş Bekleyiş Teorisi

Rol kavramını; kısaca beklenen davranış türleri olarak tanımlamak mümkündür. Organizasyon her mensubundan belirli

roller beklediği gibi, üstler de astlarından belirli rolleri beklemektedir. Ayrıca her

organizasyon üyesinin, kendisinin oynaması gereken rol konusunda bir inancı vardır. bu

motivasyon modelinde algılanan rol'ün ifade ettiği anlam şudur: Her organizasyon üyesi, performans gösterebilmek için uygun bir rol anlayışına sahip olmak zorundadır.

Aksi halde çeşitli rol çatışmaları (role conflicts) ortaya çıkacak, bu durum da

kişinin performans göstermesini engelleyecektir.

B. E. Lawler ve L. Porter’ın Geliştirilmiş Bekleyiş Teorisi

Gayret, Bilgi ve Yetenek ve Algılanan Rol değişkenlerine göre gösterilen

performans belirli bir ödülle ödüllendirilecektir. Bu birinci kademe sonucu ifade etmektedir. Bu ödüller

içsel (intrinsic) veya dışsal (extrinsic) olabilir. Burada önemli olan ve Vroom modeline ek olan kısım algılanan eşit

ödül değişkenidir.

Sonuç

Sonuç olarak Bekleyiş teorilerine

yöneltilen en önemli eleştiri bu

teorilerin çok kompleks oldukları

dolayısıyla test edilmelerinin güçlükler

arzettiği hususudur. Diğer bir eleştiri

de, bu teorilerin iddia ettiği gibi,

kişilerin belirli bir davranış

göstermeden önce ayrıntılı mantıki

aritmetik hesaplamalara giriştikleri

konusundaki şüphedir.

Kaynakça

EREN, E. (2001), Orgutsel Davranış ve Yonetim Psikolojisi, 7. Bs, İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş.

KOÇEL, T., (2003). İşletme yöneticiliği. 9. bs, İstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.