LURA ×ALL-BIBBJA

Minn George Ebejer

1

LURA

×ALL-BIBBJA

Minn George Ebejer

© 1997 minn

George Ebejer

2

KONTENUT PaÍna

Kif il-Verità Kienet Mitlufa u Rrestawrata Wara li Mietu l-Appostli 4 Introduzzjoni 5 Lura Æall-Verità tal-Bibbja 6

Lura Æall-Knisja tal-Bibbja 12

Lura Æall-GÓaqda tal-Bibbja 17

Lura Æall-Pridkar tal-Bibbja 25

Lura Æall-Awtorità tal-Bibbja 30

Lura Æall-Kredu tal-Bibbja 37

Lura Æad-Dottrina tal-Bibbja 43

Lura Æall-Organizzazzjoni tal-Bibbja 49

Lura Æall-Ismijiet tal-Bibbja 57

Lura Æall-Qima tal-Bibbja 62

Lura Æall-MuÚika tal-Bibbja 67

Lura Æas-Salvazzjoni tal-Bibbja 71

Lura Æall-MaÆmudija tal-Bibbja 78

3

KIF IL-VERITÀ KIENET MITLUFA U RRESTAWRATA WARA LI MIETU L-APPOSTLI

30 W. K. KristjaneÚmu tat-Testment il-ídid Stabbilit u Rrivelat

Æal Kollox

96 W. K. Rivelazzjoni tlestiet úerrieÆa ta’ apostasija miÚruÆa

352 W. K. KonÐilju ta’ NiÐea Aktar tbeÆid malajr.

570 Il-Papa moÆti l-Æarfien

Qawmien tas-setÆa papali

1054 Knisja maqsuma

Nuqqas ta’ qbil intern

Soppressjoni tal-libertajiet

InkwiÚizzjonijiet

1517 Il-Qawma Kontra l-awtorità ta’ Martinu Luteru Riformi

1800-1830 Restawrazzjoni

tal-KristjaneÚmu tat-Testment il-ídid

PreÚent

4

INTRODUZZJONI Studja Ð-chart ta’ quddiem sakemm id-dati u l-fatti jkunu stab-biliti sewwa

f’moÓÓok. Ifforma stampa mentali ta’ din l-istorja qasira mill-appostli saÚ-Úmien preÚenti. Inti tkun kapaÐi li timla’ aktar dettalji f’kull lezzjoni f’dan il-ktieb. Kun Ðert/a li Æandek dawn il-ÓwejjeÍ tajjeb f’moÓÓok.

Il-biÐÐa l-kbira tad-dati wÚati fiÐ-chart huma assoluti. Ftit minn-hom Æandhom ikunu relattivi. Per eÚempju, id-data 325 Æall-KonÐilju ta’ NiÐea hija assoluta, imma d-data 570 Æall-Æarfien tal-papa hija relattiva. Xi nies Æarfu lill-Isqof ta’ Ruma li jkun l-Isqof Universali tal-knisja qabel din id-data, u ma kienx qabel is-seba’ seklu li l-knisja kollha tal-Punent attribwixxiet lilu din is-setÆa. Ukoll, id-data 1517 hija assoluta Æall-qawmien ta’ Luteru, imma Ú-Úmien attwali tar-restawrazzjoni sÓiÓa tal-knisja tat-Testment il-ídid Æandha tkun relattiva. L-idea Íiet lil xi rÍiel qabel l-1800, imma kien madwar dan iÚ-Úmien li x-xoÆol tan-Íibbli kien beda. óa Íenerazzjoni Æal dawk iddedikati Æall-idea biex ilestu x-xoÆol li jneÓÓu l-velu tas-settarjaniÚmu li kien imdendel fuq moÓÓhom. Sa l-1830 huma kienu jinsabu wisq Óafna fid-dawl tal-verità eterna ta’ Alla dwar ideat essenzjali.

5

LURA ×ALL-VERITÀ TAL-BIBBJA Fi Úmien fejn in-nies qeÆdin jitolbu Æal xi ÓaÍa Ídida jiena

nixtieq nitlob Æal xi ÓaÍa qadima—ta’ l-ewwel seklu—madankollu meÓtieÍa llum daqs kemm kÇnet meÓtieÍa Æan-nies fl-ewwel seklu.

óalli aÓna mmorru LURA ×ALL-BIBBJA u nistabbilixxu mill-Ídid KRISTJANEúMU TAT-TESTMENT IL-íDID Íen-win fuq l-art! GÓaliex? GÓaliex il-bÚonnijiet spiritwali tal-bnie-dem qatt ma jinbidlu. Id-dnub Æadu l-istess dnub li dejjem kien. Il-gideb Æadu gideb, qtil Æadu qtil, ukoll meta kkommettut per-mezz ta’ mezzi differenti. GÓadu jieÓu l-istess ÓaÍa biex tnaddaf persuna minn dnubietha li kienet tnaddaf fl-ewwel seklu. Mela—aÓna naÓtieÍu li naÆmlu progress lura Æall-verità, moÆtija darba Æal dejjem, íuda 3.

“Dan jÆid il-Mulej: ‘Ieqfu fit-toroq u Óarsu, staqsu Æall-moÆdijiet ta’ dari, fejn hi t-triq it-tajba u imxu fiha, u ssibu l-mistrieÓ Æal ruÓkom” (íeremija 6:16).

VERITÀ TAL-BIBBJA IRRIVELATA

30 W. K. 96 W. K.

Il-verità ta’ Alla kienet irrivelata Æal kollox matul il-Óajja ta’ l-appostli ta’ íesù Kristu fl-ewwel seklu ta’ l-epoka taÆna.

Kristu wieÆed li jiggwida lil l-appostli fil-VERITÀ KOLL-HA. Hu Æamel dan permezz ta’ l-ispirazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu. Naqraw fi íwanni 16:13,

“Imma meta jiÍi hu, l-Ispirtu tal-verità, imexxikom fil-verità kollha…”

Dan ix-xoÆol beda fl-ewwel Pentekoste wara t-tluÆ fis-sema ta’ íesù Kristu (Atti 2:4). Alla rrivela l-misteri TieÆu li kienu moÓbija sa dak iÚ-Úmien lil l-appostli u l-profeti TieÆu per-mezz ta’ l-Ispirtu s-Santu. L-appostlu Pawlu jÆidilna hekk dwar dan,

“Li bihom, meta taqraw, tistÆu tifhmu x’naf jien mill-misteru ta’ Kristu, li fi Úmi-nijiet imÆoddija ma kienx imÆarraf lil ulied il-bniedem, bÓalma hu irrivelat issa bl-Ispirtu lil l-appostli qaddisa tieÆu u lill-profeti” (Efesin 3:4-5).

6

Kif tkellmu u kitbu huma kienu ggwidati minÆajr ebda Úball mill-Ispirtu s-Santu fejn Æal darb’oÓra l-appostlu ispirat jÆid,

“Li aÓna wkoll nitkellmuhom, mhux bi kliem li jÆallem Æerf il-bniedem, iÚda li jÆallem l-Ispirtu s-Santu; u nqabblu ÓwejjeÍ spiritwali ma’ dak li hu spiritwali” (1 Korintin 2:13).

Il-kelma irrivelata minn dawn l-irÍiel ispirati hija Ú-ÚerrieÆa tas-saltna (ara Luqa 8:11; 1 Pietru 1:23-25); li permezz taÆha n-nies huma mnissla (1 Korintin 4:15). Din ir-rivelazzjoni b’is-pirazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu kienet kompluta fl-ewwel seklu.

Billi Kristu ggwida lil dawn in-nies fil-verità KOLLHA, ma hemm ebda verità aktar li tkun irrivelata.Verità dejjem hija verità u qatt ma tista’ tkun mibdula. Meta aÓna mmorru lura Æall-verità irrivelata fl-ewwel seklu, din hija l-verità llum daqs kemm kienet dak iÚ-Úmien.

Kristu ggwida lil l-appostli u lill-profeti fid-dottrini kollha li aÓna qatt Æandna nirÐievu. L-Ispirtu s-Santu jÆidilna:

“L-Iskrittura kollha hi moÆtija b’ispirazz-joni minn Alla, u tiswa Æat-taÆlim, ÆaÐ-Ðanfir, Æat-twiddib, Æat-taÓriÍ fil-Óaqq; Biex il-bniedem t’Alla jkun perfett, imraw-wam Æal kull eÆmil tajjeb” (2 Timotju 3: 16-17).

“U komplew iÚommu sÓiÓ fit-taÆlim u fix-xirka ta’ l-appostli, u fil-qsim tal-ÓobÚ, u fit-talb” (Atti 2:42).

“Imma hu tkellem il-ÓwejjeÍ li jixirqu lit-taÆlim sÓiÓ”(Titus 2:1).

Kristu ggwida lil l-appostli u lill-profeti biex ipoÍÍu fil-knisja l-organizzazzjoni kollha li l-knisja qatt tkun teÓtieÍ (ara Efesin 4:11; Filippin 1:1; 1 Timotju 3; Titus 1:5-9).

Kristu ggwida lil l-appostli u lill-profeti biex jistabbilixxu l-atti kollha ta’ qima (ara 1 Tessalonikin 5:27; Atti 20:7; 1 Korin-tin 10:16; 1 Korintin 1415; 16:2).

Kristu ggwida lil l-appostli u lill-profeti bl-Ispirtu s-Santu biex jaÆmlu kull xorta ta’ opri li l-knisja qatt kellha taÆmel (ara Efesin 3:10-11; Galatin 6:10; íakbu 1:27).

Kristu ggwida lil l-appostli u lill-profeti permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu biex jaÆmlu maÆrufa l-prinÐipji kollha tal-Óajja Kris-tjana (ara 1 íwanni 2:15-16; Rumani 6:12-13; 8:13; Galatin 5: 16-24).

7

Permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu l-proviÚjonijiet kollha kienu maÆmula Æall-iÚvilup tar-ruÓ tal-bniedem (2 Pietru 1:3).

Waqt li jÆamel dan ix-xoÆol l-Ispirtu s-Santu wissa lill-bnedmin kollha li huma ma kellhom jaÐÐettaw ebda taÆlim ieÓor (ara 1 Korintin 4:6; 2 íwanni 9; Galatin 1:8-9).

VERITÀ TAL-BIBBJA INJORATA MATUL Iú-úMINIJIET TAD-DLAM

570 1517

L-appostli qalu li l-Ispirtu s-Santu kien Æarrafhom li jkun hemm tbeÆid mill-verità wara li huma jkunu mietu. Il-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa, tÆidilna hekk dwar dan,

“L-Ispirtu jÆidha Ðar li fl-aÓÓar taÚ-Úminijiet xi wÓud jitbieÆdu mill-fidi u jaÆtu widen Æal spirti qarrieqa u Æal taÆlim tax-xjaten. Dawn jisfaw imqarrqa minn nies giddieba, li Æandhom il-marka tal-ÓaÚen fuq il-kuxjenza taÆhom; bÓal dawk li jikkundan-naw iÚ-ÚwieÍ u ma jridux li jittiekel ikel li Alla Óalqu biex jittieÓed b’radd-il-Óajr minn dawk li Óaddnu l-fidi u li waslu Æat-taÆrif sÓiÓ tal-verità” (1 Timtoju 4:1-3).

Il-misteru tal-ÓaÚen kien diÍa qieÆed jaÓdem (2 Tessalonikin 2), u t-tbeÆid mill-verità kellu jsir qabel it-tieni miÍja ta’ Kristu

L-appostlu Pawlu qal li dan it-tbeÆid ikun minn fost l-anzjani (isqfijiet) li rÍiel iqumu u jmexxu oÓrajn barra mit-triq. Naqraw hekk dwar dan,

“óudu Ósieb taÆkom infuskom u tal-merÓla kollha li l-Ispirtu s-Santu Æamilkom Æassiesa taÆha biex tirÆu l-knisja ta’ Alla li hu kiseb b’demmu stess. Jiena naf li, wara li nitlaq jien, jidÓlu fostkom ilpup qalila li lill-merÓla ma jaÓfruhilhiex. U minn fostkom stess Æad iqumu xi wÓud li jÆallmu dak li hu kontra s-sewwa, bil-Ósieb li jdawru d-dixxipli Æal warajhom”(Atti 20:28-29).

L-istorja tal-perjodu ta’ wara l-appostli turi li kien minn fost l-isqfijiet jew l-anzjani tal-knisja li bdiet l-apostasija.

Il-verità kienet mibdula f’Óafna ÓwejjeÍ matul iÚ-Úminijiet tad-dlam meta knisja apostata Úammet ix-xettru (l-awtorità) tas-setÆa.

8

Id-dottrina u t-taÆlim tassew tat-Testment il-ídid kienu mibdula ma’ sistema ta’ tradizzjonijiet u deÐiÚjonijiet ta’ kunsilli. Nies bnew sistemi elaborati ta’ “teoloÍija” li kienu aÐÐettati bÓala finali. Ftit attenzjoni kienet moÆtija Æal dak li attwalment il-Bibbja kienet tÆid.

Il-qima tassew ta’ Alla kienet mibdula minn liturÍija, azzjonijiet simboliÐi, u affarijiet mhux maÆrufa Æall-Bibbja.

Il-qies morali tal-Bibbja kien miknus fil-Íenb, u l-kelma tal-qassis saret il-kodiÐi ta’ etika.

Il-verità li televa lill-bniedem spiritwalment Æal l-aqwa livelli li hu jista’ jikseb f’din il-Óajja kienet mibdula minn karnalità kif il-mexxejja fil-knisja rsistew Æal influwenza, poÚizzjoni, u setÆa f’mod materjali.

RIFORMI Wara lit-tbeÆid kien komplut, nies bdew iqumu kontra l-

iÚbalji u l-abbuÚi tal-knisja apostata. Huma kienu qeÆdin jissieltu biex joÓorÍu barra mid-dlam lejn id-dawl tal-Kelma ta’ Alla. Ix-xoÆolijiet taÆhom huma maÆrufa bÓala movimenti ta’ “riforma,” u dawn irriÚultaw fi twaqqif ta’ Óafna denomin-azzjonijiet moderni. IÚda, kien Æad hemm nies li baqÆu leali lejn il-Kelma ta’ Alla u dawn kienu ppersegwitati mhux ftit matul iÚ-Úminijiet.

IL-VERITÀ ORIíINALI TAL-BIBBJA IRRESTAWRATA

1830 PreÚent

Kif il-movimenti ta’ “riforma” resqu aktar qrib lejn il-verità sÓiÓa hemm beda moviment ta’ “restawrazzjoni” fis-seklu dsa-tax. Dan kien sforz biex IMORRU LURA ×ALL-VERITÀ TAL-BIBBJA fil-ÓwejjeÍ kollha. L-appostlu Pietru wissa minn qabel lill-knisja ta’ l-apostasija, u qal li meta din grat “biex jiftakru fil-kmandamenti ta’ Sidna u s-Salvatur taÆna permezz ta’ l-appostli TieÆu,” (2 Pietru 3:1-3). Dan huwa dak li Æamel il-moviment tar-restawrazzjoni—ftakar il-kmandamenti ta’ Kristu, u wieÆed li jÚommhom.

Meta Israel mar fil-jasar ta’ Babel huma kienu “meÓudin lura” minn NeÓemija u Esdra imexxu moviment “lura Æal íerusalem.” F’NeÓemija, kapitli 3 sa 7, aÓna nsibuhom jibnu mill-Ídid il-Óitan tal-belt. F’kapitlu 8 l-liÍi hija moqrija lin-nies. Kapitlu 9 jÆid kif huma stqarrew dnubiethom publika-ment, u f’kapitlu 10 huma Æamlu patt ma’ Alla biex iÚommu jew iÓarsu l-liÍi moÆtija permezz ta’ Mosè.

9

Wara li l-knisja marret f’Babel spiritwali, aÓna kellu jkollna moviment “lura Æall-Bibbja.” Il-Bibbja fiha l-patt ta’ dejjem ta’ Alla mal-bniedem (Lhud 13:20). AÓna Æandna naqraw mill-Ídid il-liÍi ta’ Kristu (1 Korintin 9:21), moÆtija permezz ta’ l-appostli u l-profeti (Efesin 3:5). AÓna Æandna nistqarru dnubietna f’li nqasna li nÓarsuha fil-passat, u naÆmlu patt ma’ Alla li naÆmlu l-ÓwejjeÍ kollha li Hu kkmandana! (Galatin 6:2).

Li mmorru lura Æall-verità jieÓu Óafna xoÆol, studju iebes, u sagrifiÐÐji personali. Imma l-premju jiswa l-isforz. Dan ifisser is-salvazzjoni ta’ dejjem tieÆek. X’inhuma ftit xhur, jew saÓansitra ftit snin, ta’ studju iebes, jekk fl-aÓÓar inti ssir taf il-verità, u ssalva lil ruÓek? Il-Mulej jÆidilna:

“…Jekk iÚommu fil-kelma tieÆi, tkunu tassew dixxipli tieÆi, u taÆarfu l-verità, u l-verità teÓliskom”(íwanni 8:31-32).

L-appostlu Pietru wkoll jÆid b’ispirazzjoni minn Alla:

“Ikun imbierek Alla u Missier Sidna íesù Kristu, li fil-Óniena kbira tieÆu wellidna mill-Ídid Æal tama Óajja bil-qawmien ta’ íesù Kristu mill-imwiet u Æal wirt, li la jitÓassar, la jittebba’, u lanqas jinxef. Dan il-wirt hu merfuÆ Æalikom fis-sema, Æax intom tinsabu taÓt il-Óarsien tal-qawwa ta’ Alla fil-fidi taÆkom fis-salvazzjoni li hi lesta biex tidher fl-aÓÓar taÚ-Úminijiet” (1 Pietru 1:3-5).

Jekk nersqu lejn dan l-istudju minÆajr ebda preÍudizzju, aÓna nkunu nistÆu mmorru lura Æall-verità oriÍinali rrivelata fl-ewwel seklu, Æaliex b’dik l-istqarrija ta’ verità aÓna nkunu ÍÍudikati mill-Mulej fl-aÓÓar jum. Il-Mulej jÆidilna,

“Min imaqdar lili u ma jilqax kliemi, hemm min jaÆmel Óaqq minnu: il-kelma li jiena Æedt, tkun hi li taÆmel Óaqq minnu fl-aÓÓar jum” (íwanni 8:48).

Pawlu juÚa kliem ftit differenti li jfisser l-istess ÓaÍa:

“Dan Æad jidher dak in-nhar li fih Alla jaÆmel Óaqq mill-eÆmejjel moÓbija tal-bniedem—skond l-evanÍelju tieÆi—permezz ta’ íesù Kristu” (Rumani 2:16).

10

LURA ×ALL-KNISJA TAL-BIBBJA

íesù bena l-knisja TieÆu matul il-Óajja ta’ l-appostli TieÆu. In-nies li kienu msejÓa barra mid-dnub bl-evanÍelju (2 Tessalonikin 2:14), kienu miÍbura fil-knisja li naqraw dwarha fil-Bibbja Mqaddsa (Atti 2:47).

IL-KNISJA TAL-BIBBJA íIET

FL-EWWEL SEKLU 30 W.K. 96 W.K.

IL-KNISJA TAL-BIBBJA kienet is-suÍÍett tal-profezija fit-

Testment il-Qadim. Fit-Testment il-Qadim il-“knisja” hija rriferuta Æal bÓala s-“saltna.” Il-kliem juru l-istess istituzzjoni. Kristu u l-appostli wÚawhom li jfissru Æal xulxin, li jirriferu Æall-istess istituzzjoni (ara Mattew 16:18-19; Lhud 12:22-23, 28).

Isaija qal fil-ktieb tieÆu, kapitlu 2:1-4 lid-dar ta’ Alla tkun mibnija “fl-aÓÓar jiem.” Lid-dar ta’ Alla hija l-knisja huwa muri billi taqra l-istqarrija ta’ l-appostlu Pawlu lil Timotju:

“Imma jekk niddawwar Óafna, Æandek tkun taf kif Æandek iÍÍib ruÓek fid-dar ta’ Alla, li hi l-knisja ta’ Alla Óaj, il-kolonna u l-pedament tal-verità” (1 Timotju 3:15).

“L-aÓÓar jiem” bdew fl-ewwel Pentekoste wara t-tluÆ fis-sema ta’ Kristu. Dwar dan naqraw hekk f’Atti 2:17,

“U jiÍri fl-aÓÓar jiem, qal Alla, li nsawwab mill-Ispirtu tieÆi fuq kull bniedem: u jÓabbru s-subjien u l-bniet taÆkom, u jaraw iÚ-ÚÆa-ÚaÆ taÆkom dehriet, u l-irÍiel xjuÓ taÆkom joÓolmu Óolmiet.”

Dan jirriferi Æall-aÓÓar epoka jew dispensazzjoni taÚ-Úmien. Ma jkun hemm ebda oÓra. AÓna ninsabu fl-epoka jew fiÚ-Úmien li Isaija qal li l-knisja kellha tinbena.

F’Danjel 2 naqraw dwar ix-xbiha li ra Nebukaddnessar, u l-

interpretazzjoni taÆha ta’ Danjel. Tibda b’Babel li f’dak il-waqt kienet fis-setÆa, kellu jkun hemm erba’ saltniet univer-sali biex jaÓkmu fuq il-bnedmin kollha. L-istorja tÆidilna li dawn kienu s-saltniet ta’ Babel, Medo-Persjana, Griega, u Rumana. F’vers 44 Danjel jÆid dwar ir-raba’ waÓda, jew is-

11

slaten Rumani, “U fiÚ-Úmien ta’ dawk is-slaten, iqajjem Alla tas-sema saltna, li qatt ma titwaqqa’; saltna li ma titÓalliex Æal poplu ieÓor; izda hi tfarrak u teqred dawn is-saltniet kollha, u hi tibqa’ Æal dejjem.”

F’Luqa 3:1 aÓna nsibu s-slaten Rumani kienu qÆedin isaltnu fl-ewwel seklu ta’ l-era taÆna. Kien iÚ-Úmien Æal Alla li jwaqqaf is-saltna, jew il-knisja TieÆu.

Danjel ra viÚjoni oÓra (Danjel 7:13-14), li fiha “Bin il-bniedem,” Kristu, Íie quddiem Alla fuq is-sÓab, “U lilu kienet moÆtija Óakma, u glorja, u saltna…” ImbaÆad íesù kellu jistabbilixxi s-saltna TieÆu, jew iwaqqaf il-knisja TieÆu, meta Hu jmur lura Æand Alla fuq is-sÓab. Atti 1:9-11 jaÆtina x-xena kif íesù tela’ ’l fuq minn fuq il-quÐÐata tal-Muntanja “fuq is-sÓab”:

“Wara li qal dan, huma u jÓarsu lejh, kien meÓud ’il fuq, u sÓaba Óadithulhom minn quddiem Æajnejhom. Waqt li kienu b’Æaj-nejhom fis-sema jÓarsu lejh sejjer, f’daqqa waÓda dehru Ódejhom ÚewÍt irÍiel libsin l-abjad, u qalulhom: “IrÍiel tal-Galilija, x’in-tom tÓarsu lejn is-sema? Dan íesù, li kien meÓud minn maÆkom lejn is-sema, Æad jerÍa’ jiÍi kif rajtuh sejjer.”

IL-KNISJA TAL-BIBBJA kienet l-oÍÍett tal-weÆda minn íesù. Kif íesù daÓal fil-ministeru publiku TieÆu Hu beda jippriedka, “is-saltna tas-sema qorbot” (Mattew 4:17). Meta Hu baÆat lid-dixxipli TieÆu taÓt kummissjoni llimitata qalilhom biex jippriedkaw, “is-saltna ta’ Alla qorbot” (Luqa 10:9). íesù qal lid-dixxipli fi kliem Ðar:

“Tassew nÆidilkom: Hemm x’uÓud milli qeÆdin hawn, li ma jduqux il-mewt, qabel ma jaraw is-saltna ta’ Alla Íejja bil-qawwa” (Mark 9:1).

Fit-taÆlim publiku TieÆu Kristu Óejja l-qieÆa Æall-wasla tas-saltna tas-smewwiet. Kif kien qieÆed joqrob lejn it-tmiem tal-ministeru publiku TieÆu íesù qal Ðar lid-dixxipli TieÆu, “fuq din il-blata jiena nibni l-knisja tieÆi” (Mattew 16:18). Fl-aÓÓar, Hu mar Æas-salib fejn xtara l-knisja b’demmu stess (Atti 20:28).

ATTI 2 jÆid dwar il-bidu TAL-KNISJA tal-BIBBJA. GÓal l-ewwel darba l-EvanÍelju sÓiÓ kien ippridkat u kkonfermat (Mark 16:20; Atti 2:1-4).

L-ewwel nies li kkonvertew kienu maÆmula permezz ta’ l-EvanÍelju

12

kif 3000 emmnu u obdew lill-Mulej taÆhom f’dak il-jum (Atti 2:36-41). L-ewwel kongregazzjoni ta’ Kristjani bdiet tiffunzjona minn dik l-

okkaÚjoni (Atti 2:42). Kien hemm perjodu ta’ tfulija Æall-knisja (1 Korintin 13:11), imma l-

knisja dlonk waslet fl-iÚvilup sÓiÓ taÆha (Filip-pin 1:1). Dak kollu li rÐeviet il-knisja tal-Bibbja kien mill-Ispirtu s-Santu kif íesù

kien ordna:

“Imma meta jiÍi hu, l-Ispirtu tal-verità, imexxikom fil-verità kollha: Æax hu ma jitkellimx minnu nnifsu; iÚda dak kollu li jisma’, dak jÆid hu: u jÆarrfilkom x’Æandu jiÍi” (íwanni 16:13).

Kollox kien mibni skond il-mudell irrivelat minn Alla (Lhud 8:5). Kull ÓtieÍa tar-ruÓ tal-bniedem kienet ipprovduta permezz ta’

rivelazzjoni. L-appostlu Pietru jÆidilna b’ispirazzjoni:

“GÓaliex is-setÆa tieÆu tatna kulma jinÓ-tieÍ Æall-Óajja u t-tjieba , permezz tal-Æarfa ta’ dak li sejÓilna Æall-glorja u l-virtù” (2 Pietru 1:3).

Din ir-rivelazzjoni kienet ir-riga tal-kejl Æall-Óajja ta’ kull persuna. Regola, kriterju li bih il-Mulej jiÍÍudikana (íwanni 12:48; Rivelazzjoni 20:12).

IL-KNISJA, BóALA íISEM, MA BAQ×ETX TIDHER MATUL Iú-úMINIJIET TAD-DLAM

570 1517

Dan kien antiÐipat mill-Mulej u rrivelat lill-appostli u l-pro-feti tat-Testment il-ídid mill-Ispirtu s-Santu. L-appostlu Pawlu jÆid:

“Li fi Úminijiet imÆoddija ma kienx imÆarraf lil ulied il-bniedem, bÓalma hu irrivelat issa bl-Ispirtu lill-appostli qaddisa tieÆu u lill-profeti” (Efesin 3:5).

L-appostlu íwanni rÐieva Rivelazzjoni, u f’kapitlu 12, vers 6, hu qal li l-knisja tkun mitlufa Æal Úmien l-istess kif mara tkun mitlufa fid-desert. Bl-Ispirtu s-Santu l-appostlu Pawlu qal lix-xjuÓ (isqfijiet) tal-knisja f’Efesu li minn fosthom, ix-xjuÓ, iqumu rÍiel u jiÍbdu warajhom kotra ta’ nies (ara Atti 20:29-30). Lit-Tessalonikin l-appostlu Pawlu Æallimhom li Kristu ma jiÍix lura qabel ma “tiÍi l-firda ” (2 Tessalonikin 2. Ara wkoll 1 Timotju 4:1-3; 2 Timotju 3:1; 4:3; u 2 Pietru 2:1).

It-tbeÆid mill-verità li Óa lill-knisja fl-apostasija kien grad-wali (ara Ð-chart). óa bosta mijiet ta’ snin Æall-knisja apostata biex tiÚviluppa Æal kollox.

FiÚ-Úminijiet tad-dlam il-knisja tilfet isimha, l-organizz-azzjoni taÆha, Óafna mid-dottrina taÆha, il-forma tal-qima, taÆha, u l-metodu tax-xoÆol

13

taÆha. Dan kien Úmien ikraÓ u diffiÐli Óafna Æall-knisja ta’ Kristu.

LURA ×ALL-KNISJA TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

AÓna ma mmorrux lura Æall-knisja tal-Bibbja billi nibdew

denominazzjoni Ídida. Il-moviment tar-restawrazzjoni li jaÆti-na l-knisja oriÍinali ta’ íesù Kristu huwa distint mid-denomi-nazzjonijiet u l-protestantiÚmu daqs kemm huma l-protestanti mill-KattoliÐi.

AÓna mmorru lura Æall-Bibbja billi nÆallmu l-istess verità li Æallmu l-appostli u l-profeti. Huma rÐevewha mill-Mulej permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Efesin 3:5; 2 Pietru 3:1). Li tirrestawra l-Knisja mhuwiex maÆmul billi tittraÐÐja suÐÐessjoni ta’ rÍiel minn Úmien ta’ l-appostli Æal lum. Dan huwa maÆmul billi tieÓu Ú-ÚerrieÆa, il-Kelma ta’ Alla (Luqa 8:11), u tiÚraÆha fil-qlub tan-nies. Meta l-Kelma tkun ikkonÐe-puta hemm hija tipproduÐi l-fidi. L-appostlu Pawlu jÆid hekk dwar dan,

“GÓax jekk Æandkom bl-eluf Æalliema fi Kristu, ma Æandkomx Óafna missirijiet; Æax jiena hu li, bl-evanÍelju, nissiltkom fi Kristu” (1 Korintin 4:15).

“GÓax il-fidi tiÍi mis-smiÆ, u s-smiÆ mix-xandir tal-kelma ta’ Kristu” (Rumani 10:17).

IÚ-ÚerrieÆa tipproduÐi l-indiema (Rumani 2:4); din iÍÍieÆel lill-persuna biex tistqarr lil Kristu (Rumani 10:10), u li tobdi lill-Mulej taÆha fil-maÆmudija (Atti 2:38). ImbaÆad dik il-persuna tkun f’relazzjoni ta’ patt ma’ Alla (Atti 2:41), u l-Mulej iÚidha fil-knisja TieÆu (Atti 2:47). Jekk tkompli fidila fil-knijsa (Atti 2:42), hija tirÐievi l-kuruna tal-Óajja (Rivelazzjoni 2:10).

Billi b’fedeltà nimxu fuq it-taÆlim tal-Bibbja aÓna nirres-tawraw (inÍibu lura) l-isem, l-organizzazzjoni, il-qima u x-xoÆol li Alla ta lill-knisja. ImbaÆad aÓna nkunu l-istess knisja li eÚistiet fl-ewwel seklu—il-knisja tal-Bibbja Mqaddsa.

LURA ×ALL-×AQDA TAL-BIBBJA Efesin 4:1-6

“InÓeÍÍiÍkom jien, il-priÍunier tal-Mulej, biex timxu sewwa skond is-sejÓa li biha kontu msejÓin; billi bl-umiltà kollha, bil-Ólewwa u bis-sabar, taÓmlu u tÓobbu ’l xulxin. óabirku biex iÚÚommu Spirtu wieÓed bir-rabta tas-sliem; Íisem wieÓed u ruÓ waÓda, l-istess kif kontu msejÓa Æal tama waÓda; Mulej wieÓed, fidi waÓda, maÆmudija waÓda; Alla wieÓed u Missier ta’ kulÓadd, li jsaltan fuq kulÓadd, b’kulÓadd u f’kulÓadd”

14

(Efesin 4:1-6).

Illum Óassieba reliÍjuÚa jirrealizzaw li waÓda mill-akbar problemi fil-KristjaneÚmu hija n-nuqqas ta’ ×AQDA fost dawk li jemmnu fi Kristu. DiviÚjonijiet ta’ dawk li jipprofessaw li jimxu wara Kristu ikkawÚaw taÓwid kbir fil-kawÚa tal-Mulej taÆna. Illum aÓna naraw knejjes jirsistu Æall-“Æaqda,” imma mhux Æall-unità.

Kien hemm Úmien meta kien hemm biss knisja waÓda:

“Iva, qieÆed kollox taÓt riÍlejh, u Æamlu Ras fuq il-knisja kollha, li hi Íismu, il-milja ta’ dak li jimla kollox f’kollox” (Efesin 1:22-23).

“íisem wieÓed u ruÓ waÓda, l-istess kif kontu msejÓa Æal tama waÓda” (Efesin 4:4).

IL-KNISJA KIENET MA×QUDA

FL-EWWEL SEKLU 96 W.K.

Kristu talab lid-dixxipli kollha TieÆu jkunu óAíA

WAóDA. íesù talab,

“Miniex nitlob Æal dawn biss, imma wkoll Æal dawk li Æad jemmnu fija bis-saÓÓa tal-kelma taÆhom; nitolbok li jkunu lkoll ÓaÍa waÓda. Kif inti fija, Missier, u jiena fik, Óa jkunu huma wkoll ÓaÍa waÓda fina, biex id-dinja temmen li inti bÆattni”(íwanni 17:20-21).

íesù kien jaf li unità bÓal din twassal lid-dinja biex temmen Fih. Bl-Æaqda l-ewwel knisja ppridkat l-EvanÍelju lid-dinja mhux mÆarufa f’Íenerazzjoni waÓda (Kolossin 1:23).

Kristu li kien imssallab u li Íab is-salvazzjoni mid-dnub lid-dinja kien il-Íabra u s-sustanza tal-pridkar taÆhom. Hu kien il-Fundatur u l-Pedament tal-knisja (Mattew 16:18; 1 Korintin 3:11) Hu kien ir-Ras tal-knisja (Kolosin 1:18; Efesin 1:22).

Kien hemm UNITÀ fil-fidi u l-prattika taÆhom. Fidi Fih kienet meÓtieÍa. íesù jÆidilna,

“GÓalhekk Æedtilkom, li tmutu fi dnubiet-kom: Æax jekk ma temmnux li jiena hu tmutu fi dnubietkom”(íwanni 8:24).

Indiema kienet ippridkata f’Ismu,

15

“U qallhom: “Hekk kien miktub, li l-Mes-sija jbati u fit-tielet jum iqum mill-imwiet, u li l-indiema Æall-maÓfra tad-dnubiet tixxandar f’Ismu lill-Ínus kollha, ibda minn íerusalem” (Luqa 24:46-47).

Li tistqarru kien ipprattikat,

“Filippu qallu: “Jekk temmen b’qalbek koll-ha, tista’. U wieÍeb, u qal: Nemmen li íesù Kristu hu Bin Alla”(Atti 8:37).

“Kull min mela jistqarrni quddiem il-bned-min, lilu nistqarru wkoll quddiem Missieri li hu fis-smewwiet”(Mattew 10:32).

MaÆmudija Fih kienet ikkmandata,

“U ordnalhom li jitÆammdu fl-isem ta’ Kristu…”(Atti 10:48).

“Ma tafux, li Óafna minna li konna mÆam-mdin f’íesù Kristu, konna mÆammdin fil-mewt tieÆu? GÓalhekk aÓna midfunin mie-Æu bil-maÆmudija fil-mewt; bÓalma Kristu qam mill-imwiet bil-glorja tal-Missier, hekk ukoll aÓna nimxu fit-tiÍdid tal-Óajja”(Rumani 6:3-4).

KRISTU kien prominenti fil-Óajja taÆhom (Filippin 1:20-21). Il-Kristjani kollha kellhom l-istess regola ta’ Óajja biex tirregola l-kondotta taÆhom. Kulma Æamlu kien fl-Isem ta’ Kristu. L-appostlu ispirat jÆidilna,

“U kulma taÆmlu bil-kliem jew bl-eÆmil, Æamlu kollox f’isem Sidna íesù, u roddu Óajr lil Alla u lill-Missier permezz tieÆu” (Kolossin 3:17).

Huma lkoll kienu jilbsu l-istess isem; kull dixxiplu kien identi-fikat b’Isem il-Mulej,

“…U f’Antijokja d-dixxipli kienu msejÓin Kristjani”(Atti 11:26).

“Imma jekk xi Óadd ibati bÓala Kristjan, m’Æandux mniex jistÓi; Óa jigglorifika ’l Alla Æal dan l-isem” (1 Pietru 4:16).

Li tbiddel il-messaÍÍ f’xi mod kien ipprojbit Æal kollox. L-appostlu Pawlu jwissi f’Galatin 1:8-9,

16

“IÚda kemm jekk aÓna, jew anÍlu mis-sema, ixandrilkom evanÍelju ieÓor barra minn dak li xandarnielkom aÓna, Óa jkun misÓut. BÓal ma Æidna qabel, hekk narÍa’ ntenni issa: Jekk xi bniedem ixandrilkom evanÍelju ieÓor barra minn dak li Óadtu, Óa jkun mistÓut.”

Permezz ta’ l-unità tal-messaÍÍ taÆhom unità tal-fidi u prattika kienet inevitabbli. DiviÚjoni fost is-segwaÐi ta’ Kristu kienet ikkundannata u maÓruÍa fil-beraÓ mill-ewwel. L-appost-lu Pawlu jÆidilna b’ispirazzjoni mill-Ispirtu s-Santu,

“Issa nitlobkom, Óuti, f’isem Sidna íesù Kristu, li lkoll titkellmu l-istess ÓaÍa, u li ma jkun hemm ebda firda bejnietkom; iÚda li tkunu maÆqudin Æalenija, fehma waÓda, u Ósieb wieÓed” (1 Korintin 1:10).

Naqraw f’Titu 3:10,

“Bniedem li jÍib il-firda widdbu darba darb-tejn, u mbaÆad aÓrab minnu.”

Ukoll l-appostlu íwanni Æandu din it-twissija:

“Jekk xi Óadd jaqbeÚ ’il barra u ma jibqax fit-taÆlim ta’ Kristu, dan ma Æandux lil Alla fih. Imma min jibqa’ fit-taÆlim, Æandu l-Missier u l-Iben fih. Jekk jiÍikom xi Óadd u ma jÍibilkomx dan it-taÆlim, la tilqÆuhx Æandkom u la ssellmulux, Æax min isellimlu jkun qieÆed jissieÓeb mieÆu fl-eÆmejjel ÓÚiena tieÆu” (2 íwanni 9-10).

Huma kellhom l-unità b’kunsens, mhux b’ÍeÆil. Kien hemm unità ta’ organizzazzjoni fil-knisja taÓt Kristu,

ir-Ras (Kolossin 1:18; Filippin 1:1). AÓna nsibu l-istess uffiÐji fil-kongregazzjonijiet kollha.

Kien hemm unità ta’ qima. L-istess atti kienu mwettqa minn kulÓadd, Æall-istess skop (Efesin 3:20).

Il-knisja fl-ewwel seklu kellha rabta waÓda ta’ Æaqda, fidi fi Kristu u ubbidjenza Æar-rieda TieÆu (íakbu 4:12). Huma kellhom rabta waÓda ta’ affiljazzjoni. ImÓabba lejn Alla u lejn xulxin; missjoni waÓda, il-konverÚjoni tad-dinja; u destin wieÓed, il-belt ta’ dejjem ta’ Alla!

UNITÀ MITLUFA FL-APOSTASIJA 570 1517

GÓalliema eretiÐi kienu msikkta bil-verità fl-ewwel seklu. Madankollu, huma bdew jiffjorixxu fit-tieni seklu. Ix-xoÆol

17

taÆhom wassal ÆaÚ-Úminijiet tad-dlam meta l-verità ta’ Alla kienet injorata Æall-fabrikazzjonijiet tal-bnedmin.

Kien hemm nuqqas ta’ qbil matul dan iÚ-Úmien, imma wara li l-knisja rÐeviet Æarfien governattiv fis-sena 325 hija eÚer-Ðitat setÆa biÚÚejjed biex issikket l-oppoÚizzjoni bix-xabla. ImbaÆad kien hemm konformità b’ÍeÆil—ÓaÍa li íesù qatt ma japprova.

Dawk li pprotestaw kienu maqtula sakemm Martinu Luteru kiseb il-protezzjoni tal-‘Elector of Saxony’ u beda l-ewwel rewwixta b’suÐÐess. Bosta firdiet oÓra kienu maÆmula b’suÐ-Ðess qrib dak iÚ-Úmien fl-Isvezja minn Zwingli, u fl-Ingilterra minn Enriku VIII.

Il-biÐÐa l-kbira tar-riformaturi xtaqu biss li jirriformaw il-Íisem reliÍjuÚ li kien jeÚisti. Luteru ried li jirriforma l-knisja Kattolika f’Ðertu taÆlim u prattika li hu ma kienx jemmen li kien jaqbel Æat-taÆlim tal-Bibbja. Wara John Wesley ried li jirriforma l-Knisja ta’ l-Ingilterra Æall-istess raÍuni. Dan kien misjub impossibbli, u r-riformaturi dlonk irrealizzaw li l-uniku mod li huma kienu jistÆu jesprimu l-esspressjonijiet taÆhom kien li jiÍbdu lis-segwaÐi taÆhom u li jiffurmaw gruppi Íodda li dlonk kibru f’kongregazzjonijiet, imbaÆad f’denominazz-jonijiet.

Biex jipproduÐu konformità fost in-nies taÆhom ir-riforma-turi kitbu kredijiet, stqarrijiet ta’ fidi, katekiÚmi, u affarijiet oÓra bÓal dawn.

KulÓadd irsista biex jaÆmel konverti Æat-teoloÍija tieÆu stess. Billi Luteru, Galvinu, Zwingli, u oÓrajn ma kinux jaqblu bejniethom, is-segwaÐi taÆhom argumentaw, inqasmu, u Óad-mu f’kampijiet ta’ Ílied. SÓubija fosthom kienet impossibbli. B’hekk qamet id-diviÚjoni denominazzjonali. Il-“KristjaneÚ-mu” ma baqax aktar preÚenti bÓala front maÆqud Æad-dinja.

BÓallikieku dan ma kienx ÓaÚin biÚÚejjed, id-diversi denominazzjonijiet kellhom diviÚjoni nterna. Minn Æaxra sa Æoxrin qasma minn denominazzjoni waÓda ma kinetx xi ÓaÍa mhux tas-soltu. GÓalkemm denominazzjonalisti taÚ-Úmien pre-Úenti jÆarfu l-ÓaÚen tad-diviÚjoni l-isforzi taÆhom Æall-unità jisfaw fix-xejn. Huma qeÆdin jippruvaw jaÆmlu l-Æaqda b’regoli tal-bnedmin! Ir-riÚultat huwa, aktar denominazzjoni-jiet, aktar gruppi b’ismijiet differenti, eÐÐ. AÆti Óarsa mad-warek, kemm fil-knisja Kattolika kif ukoll fost id-denominazz-jonijiet kemm ismijiet ta’ gruppi jeÚistu li ma ssibhom imkien fil-Bibbja Mqaddsa!

Per eÚempju, Knisja A tipprova tinÆaqad ma’ Knisja B. Wara snin ta’ negozjar il-knisja MaÆquda AB hija ffurmata. Xi wÓud fil-Knisja A ma jimxux ma’ din l-Æaqda. Huma jib-qÆu fil-Knisja A. Hekk ukoll xi wÓud mill-Knisja B. B’riÚultat ta’ l-“Æaqda” aÓna Æandna tliet denominazzjonijiet minflok tnejn, A, B, AB—iÚidu Æad-diviÚjoni minflok ma jirranÍawha! Jekk inÓarsu lejn x’inhu jiÍri llum, insibu fil-knisja Kattolika, KariÚmatiÐi, Katakumeni, Neo-Katakumeni, Fokolari, eÐÐ. Jekk inÓarsu lejn id-denominazzjonijiet differenti li jeÚistu, l-istess, nistÆu nimlew paÍna sÓiÓa b’ismijiet differenti! Il-mistoqsija hija, meta l-Mulej

18

qal, li kien se jibni l-knisja TieÆu, kien qieÆed ifisser Æal xi waÓda minn dawn?

LURA ×ALL-BAúI TAL-BIBBJA TA’ L-UNITÀ 1830 PreÚent

Kmieni fis-seklu dsatax numru ta’ rÍiel ta’ diversi fidijiet

xtaqu Æall-unità, u fittxew mezzi biex imexxuha ’l quddiem. GÓall-ewwel Óasbu dwar “Æaqda,” imma kif huma studjaw il-problema aktar bil-Æaqal sabu li kien hemm sempliÐiment pedament veru wieÓed biss ta’ unità—ritorn Æall-baÚi li fuqha l-knisja kienet maÆquda fl-ewwel seklu. GÓal dan huma qalu “aÓna nitkellmu fejn il-Bibbja titkellem u nibqÆu siekta fejn il-Bibbja hija siekta,” jiÍifieri, l-unika awtorità finali taÆhom tkun il-Bibbja Mqaddsa u xejn aktar. Huma kienu jafu li qatt ma kienu jistÆu jibdlu l-Bibbja, Æaliex íesù qal:

“Is-sema u l-art iÆaddu, imma kliemi ma jÆaddix”(Mattew 24:35),

imma huma kienu jistÆu jibdlu t-twemmin u l-prattika taÆ-hom infushom biex jaqblu mal-Bibbja.

Dawn l-irÍiel kienu jafu li huma kienu ffaÐÐjati b’Óames mistoqsijiet maÍÍuri, li, jekk ikunu risolvuti, jaÆtuhom peda-ment li jista’ jinÓadem Æall-unità.

1. Xi kredu jkun aÐÐettat minn kulÓadd? 2. Fuq liema isem jaqbel kulÓadd? 3. Xi kwalità ta’ muÚika Æandu jkollhom? 4. Kemm spiss Æandhom josservaw l-Ikla tal-Mulej? 5. Xi jkun ipprattikat Æall-maÆmudija?Li tÆid biÐ-Ðar problema huwa ta’ spiss li ssolviha. Il-

problema ta’ l-unità li tidher Ðara tirrivela tweÍiba. 1. Kien ovvju li kredu miktub minn persuna waÓda kien tajjeb

daqs wieÓed miktub minn persuna oÓra, mela Æalfejn wieÓed ineÓÓi l-kredu tieÆu Æall-kredu ta’ ÓaddieÓor? Ilkoll qablu li jieÓdu l-istqarrija tal-Bibbja Æall-fidi essenzjali. Fejn il-bnedmin ma kinux jaqblu mal-Bibbja, il-Bibbja Úammet sÓiÓ. Il-Bibbja ma fihiex nuqqas ta’ qbil maÆha nfisha. Hija tÆallem verità maÆ-quda fuq is-suÍÍetti kollha.

19

Huma qablu li fuq dettalji nÐidentali fejn il-Bibbja ma tille-Íislax kull wieÓed Æandu jkollu l-opinjonijiet tieÆu, u huma xorta jistÆu jkunu maÆqudin. Ebda wieÓed ma jisforza l-opinjonijiet privati tieÆu fuq l-ieÓor. Dan ikkawÚa lid-differen-zi taÆhom jisparixxu u l-unità Úammet.

2. Isem uman wieÓed kien tajjeb daqs l-ieÓor. GÓaliex il-KattoliÐi jÐedu l-isem taÆhom Æal Luterani? Jew il-Battisti Æall-Metodisti? L-isem KRISTJAN kien id-denominatur komuni li fuqu huma jistÆu jaqblu.

3. Kien hemm Óafna nuqqas ta’ qbil dwar il-muÚika mekka-nika fid-diversi denominazzjonijiet 150 sena ilu. Huma spiss kienu maqsuma fuqha. Argumenti kienu sÓan. Imma, lkoll qablu li l-kant kien awtorizzat mill-Iskrittura Mqaddsa. Mela, kant minÆajr kumpanjament strumentali kien il-baÚi Æall-unità.

4. L-Ikla tal-Mulej kienet miÚmuma minn denominazzjo-nijiet differenti f’waqtiet differenti. Ilkoll qablu li l-ewwel knisja kienu iÚommha f’kull l-ewwel jum tal-ÍimÆa, u dik kienet il-prattika li ÍÍib l-unità.

5. Il-verità dwar il-maÆmudija kienet ta’ Óasda Æal Óafna hekk kif huma studjaw mill-Ídid il-Bibbji taÆhom. Sar appa-renti li hawn ukoll kien hemm konformità. Minflok il-bosta “modi” ta’ maÆmudija, l-immersjoni kienet l-unika maÆmu-dija pprattikata fl-ewwel seklu. Din kienet il-”forma” li dwarha lkoll kienu jistÆu jaqblu, Æalkemm il-biÐÐa l-kbira minnhom kienu pprattikaw tibxix Æall-maÆmudija. Immersjoni fl-ilma kienet il-baÚi Æall-unità dwar il-maÆmudija.

B’dawn il-prinÐipji biex jiggwidawhom l-unità kienet mik-suba minn mijiet ta’ eluf fl-ewwel parti tas-seklu dsatax. óafna nies illum Æadhom isostnu din l-idea u b’hekk qeÆdin isibu l-unità fi Kristu. óafna minn nies li jinsabu fil-Knisja ta’ Kristu llum kienu membri ta’ xi denominazzjoni. Huma sabu l-unità f’li jistudjaw il-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa, li tÆid lil kulÓadd l-istess verità fuq kull suÍÍett.

L-unità mhix miksuba biÍ-ÍeÆil, jew b’Æaqdiet tal-knisja, imma billi kulÓadd joqÆod Æall-verità. Il-Mulej taÆna talab lill-Missier,

“Ikkonsagrahom permezz tal-verità: il-kelma tieÆek hi l-verità” (íwanni 17:17).

Hija miksuba billli lkoll inkunu fehma waÓda:

“Nitlobkom, Óuti, f’isem Sidna íesù Kristu, biex tkunu taqblu fi kliemkom u ma jkunx hemm firdiet fostkom. Kunu maÆqudin kif imiss, ruÓ waÓda u fehma waÓda” (1 Korintin 1:10).

Hija misuba billi nibdlu kull twemmin ta’ qabel li mhuwiex f’armonijia ma’ l-istqarrija ta’ l-Iskrittura.

“Ara, kemm hu tajjeb u sewwa li l-aÓwa jÆammru

20

flimkien ÓaÍa waÓda!” (Salm 133:1).

LURA ×ALL-PRIDKAR TAL-BIBBJA óafna mir-reliÍjonijiet tad-dinja huma nazzjonali. Persuna ssir membru

fihom permezz tat-twelid naturali. Hekk kienet ir-reliÍjon tal-Lhud taÓt Mosè.

Ir-reliÍjon ta’ Kristu hija mad-dinja kollha. Din hija mÓadd-na bi twelid mill-Ídid (íwanni 3:5), li jkun ikkawÚat permezz tal-pridkar ta’ l-EvanÍelju (1 Pietru 1:23).

Il-kelma mlissna hija strument qawwi. Il-verità mlissna bil-libertà hija strument ta’ Íustizzja tant kbir li Alla juÚaha bÓala l-qawwa TieÆu Æas-salvazzjoni (Rumani 1:16).

EvanÍelisti huma n-nies li Alla pprovda biex iÓabbru r-rieda TieÆu (Efesin 4:11), u Æalihom Hu Æandu biss ordni waÓda, “Ippridkaw il-kelma” (2 Timotju 4:2).

PRIDKAR TAL-BIBBJA FL-EWWEL SEKLU 30 W.K. 96 W.K.

Alla poÍÍa l-qawwa TieÆu li ssalva fl-EvanÍelju. Naqraw f’Rumani 1:16,

“Jiena ma nistÓix mill-evanÍelju: Æax l-evanÍelju hu qawwa ta’ Alla Æas-salvazzjoni ta’ dawk kollha li jemmnu,...”

Il-Fidi hija neÐessarja (Rumani 10:13), u l-ubbidjenza lejn l-EvanÍelju hija mitluba (1 Pietru 4:17; 2 Tessaslonikin 1:7-9).

Alla ordna li din il-qawwa li ssalva tkun eÚerÐitata permezz tal-pridkar (Mark 16:15). Il-knisja kienet imwieled f’Pentekoste (Atti 2), u l-ewwel ÓaÍa li Æamlu l-appostli kienet li bdew jippriedkaw (Atti 2:14-41). Dlonk il-belt kollha kienet mimlija b’dak il-pridkar (Atti 5:28). Kull fejn il-knisja nfirxet kien permezz tal-pridkar ta’ l-EvanÍelju (Atti 8:4). Tant kien qawwi l-effett tal-pridkar ta’ l-EvanÍelju li dawk li ma kinux Kristjani Óasbu lid-dinja kienet se tkun maqluba ta’ taÓt fuq bih (Atti 17:6). Tant kienu bir-reqqa l-isforzi tal-Kristjani tal-bidu li l-appostlu Pawlu kiteb minn Ruman fis-sena 63 W.K.,

“...l-evanÍelju li tÓabbar lill-Ólejjaq kollha taÓt is-smewwiet,” (Kolossin 1:23).

Permezz tal-pridkar taÆhom l-appostli saru l-aktar figura qawwija ta’ dak iÚ-Úmien. Ix-xoÆol taÆhom biddel il-korsa ta’ l-istorja aktar mil-leÍjuni ta’ Ruma. IÐ-Ðivilizzazzjoni mxiet fil-qawmien tal-pridkar taÆhom.

APOSTASIJA MILL-PRIDKAR TAL-BIBBJA 570 1517

21

Il-pridkar dlonk iddallam meta mietu l-appostli. LiturÍija tal-knisja kibret li fgat il-pridkar. Ftit ilÓna kienu mismuÆa fil-perjodu ta’ wara l-appostli, imma dawn ma kinux qawwija biÚÚejjed biex iwaqqfu t-tbeÆid mill-verità, lanqas biex jiksbu Óafna fl-evanÍelizzazzjoni. Chrystrom kien eccezzjoni fir-raba’ seklu, imma warajh kien hemm perjodu ta’ 800 sena ta’ silenzju mill-pulptu.

Bernard ta’ Clairvaux (1091 – 1136), Peter Abelard (miet 1142), Francis ta’ Assisi (1182 – 1226), u Thomas Aquinas (1227 – 1274) kollha Æamlu xi pridkar. Ftit nies jaÓsbu li hu-ma Æamlu x-xoÆol tal-pedament Æall-movimenti tar-riforma.

Il-mexxejja fir-riforma kienu rÍiel ta’ qawwa tal-pulptu. Luteru, Galvinu, Zwigli, Knox, u Wesley kienu kollha rÍiel ta’ statura fil-pulptu. Il-ProtestantiÚmu kellu numru ta’ nies li jdawwlu f’din l-Æalqa bÓal Phillips Broocks, Chas. H. Spur-geon, u Henry Ward Beecher.

Sat-tmiem tas-Seklu Dsatax il-pulpti ta’ l-Amerika kienu mixÆula bi kwotazzjonijiet mill-Iskrittura. In-nies tbieÆdu Óafna milli jinterpretaw il-Bibbja, imma huma emmnu li din kienet il-Kelma ta’ Alla. Huma emmnu li kienu jistÆu jiÍÍusti-fikaw id-dottrini taÆhom bil-Bibbja, Æalhekk kienu jikkwo-tawha ta’ spiss.

Fis-seklu Æoxrin proÐess bla ebda qawwa daÓal sewwa f’li qered il-qawwa tal-biÐÐa l-kbira tal-pulpti, Æaliex dan qered il-qawwa tal-messaÍÍ tal-pulptu. Il-moderniÚmu daÓal fil-pulptu. L-attitudni ta’ kritika Úejda bdiet biex tistaqsi l-awtorità ta’ kollox—li ma kinetx tkun ÓaÚina kieku x-xhieda kienet tkun imwieÚna b’mod Íust. Imma, kienet ir-regola li tistaqsi kollox li kien Æal Úmien twil aÐÐettat, imbaÆad, wara li ssir il-mistoqsija, ikun irriÍettat.

L-evanÍelju soÐjali Óa post l-EvanÍelju tas-salvazzjoni. Pre-dikaturi enfasizzaw fuq Æajnuna primarjament ta’ hawn u issa Æaliex huma kellhom dubji kbar dwar il-Óajja wara l-mewt. Knejjes kienu mibdula f’xorta ta’ kaÚini ta’ servizz igglorifikat, u l-liturÍija Óadet il-post tal-qima li darba kienet libera. Wirjiet u proÐessjonijiet b’Óafna tlellix li kienu jsiru biex jimpressjo-naw il-kongregazzjoni saru ÓaÍa komuni kif fil-fatt Æadhom isiru sal-Íurnata tal-lum! Permezz ta’ dawn il-predikatur beda jitlef l-importanza tieÆu.

Dak il-pridkar li kien jinstema’ minn fuq dawn il-pulpti qatt ma kien jolqot is-suÍÍetti tad-dnub, il-Ólas bi tpattija ta’ íesù Kristu, l-iskema tal-fidwa, il-pjan tas-salvazzjoni, id-divinità ta’ Kristu, jew l-ispirazzjni tal-Bibbja Mqaddsa, Ólief li jiÐÓduhom. óares ftit u qabbel kemm minn dawn is-suÍÍetti msemmija fuq in-nies illum huma kapaÐi jitkellmu dwarhom jew jiddefendu-hom!

22

Estrem wieÓed inissel ieÓor. Il-premillenjaliÚmu huwa rew-wixta kontra l-moderniÚmu, u dan imur ’il boÆod mill-verità f’direzzjoni waÓda daqs kemm imur il-moderniÚmu fid-direzz-joni l-oÓra. Il-premillenjalisti jsegwu korsa Æamja u grassa ta’ litteraliÚmu li jispiÐÐa f’konfuÚjoni sÓiÓa. Huma jirrappreÚen-taw lilhom infushom b’mod falz bÓala l-unika nies li mhumiex moderni, u Óafna nies li jirrifjutaw li jmorru mal-moderniÚmu waqÆu vittma Æall-propaganda taÆhom. óafna mid-denomi-nazzjonijiet prominenti kienu Íew maqsuma f’dawn iÚ-ÚewÍ kampijiet—modernisti u premillenjalisti.

Xorta oÓra ta’ pridkar li huwa tbeÆid mill-EvanÍelju huwa pridkar “politiku.” Il-modernist juÚa temi politiÐi Æal dak li huwa jsejjaÓ “titjib soÐjali.” Il-premillenjalist juÚa suÍÍetti ta’ gwerer u karattri bÓal ma kienu Hitler, Mussolini, Hirohito, u Stalin Æall-appell sensazzjonali taÆhom Æal qrubija tal-miÍja ta’ Kristu. Meta dawn il-karattri jonqsu jew ifallu mit-tbassir taÆhom huma sempliÐiment iduru lejn bniedem ieÓor jew lejn Írajja oÓra biex iÓabbru l-jum li jkun qed joqrob ta’ Kristu.

Dan kollu huwa li titma’ lir-ruÓ fuq il-Ólief. Il-modernisti raw konvinzjonijiet iÓallu l-kongregazzjonijiet taÆhom, u l-premillenjalisti Æandhom ikomplu jikkaÐÐjaw Æal xi ÓaÍa sensazzjonali biex iÚommu l-udjenzi taÆhom.

Jekk irridu li nitimÆu lir-ruÓ tal-bnedmin fuq il-qamÓ tal-verità aÓna Æandna—

IMMORRU LURA ×AL PRIDKAR TAL-BIBBJA

1830 PreÚent AÓna Æandna nirrealizzaw li l-verità ma tinstabx fl-ideat kappriÐÐjuÚi

tal-moderniÚmu jew fl-ispekulazzjonijiet Óorox tal-premillenjaliÚmu. Il-verità qieÆda fl-EvanÍelju. íesù jÆidu dan meta talab lill-Missier,

“Ikkonsagrahom permezz tal-verità: il-kelma tieÆek hi l-verità” (íwanni 17:17)

Il-vera knisja ta’ Kristu la hija premillenjali lanqas moderna. Hija tieqaf sewwasew fuq l-EvanÍelju ta’ Kristu, ubbidjenti Æall-mandatt TieÆu biex tippriedka l-EvanÍelju, u dak l-EvanÍelju waÓdu (Ara Mark 16:15-16; 1 Korintin 2:2-5; Gala-tin 1:8-10; 2 íwanni 9).

×ALIEX aÓna Æandna nillimitaw lilna nfusna Æall-pridkar tal-Bibbja fil-pulptu? L-ewwel, hemm postijiet u Úmini-jiet oÓra meta integrità politika u titjib soÐjali jistÆu jkunu mÆallma. It-tieni, xi nies huma Æatxana biex jisimÆu l-Bibbja. Ftit taÆlim mill-Bibbja huwa wÚat fuq il-pulptu llum. Staqsi lilek innifsek li qieÆed taqra dan il-ktieb kemm inti tisma’ taÆlim sÓiÓ mill-Bibbja Mqaddsa? Tisma’ xi siltiet jiÍu kkwotati imma mhux taÆlim sÓiÓ! Silta tinqara u spiss dak huwa kollox. Tlieta jew erba’ siltiet mill-Bibbja ma jaÆm-lux priedka li titma’ lir-ruÓ u li twassalha Æas-

23

salvazzjoni. AÓna Æandna nitimÆu r-ruÓ b’mod xieraq billi nippridkaw eÚattament

dak li tÆid il-Bibbja u mhux l-opinjonijiet taÆna! GÓandna nitimÆu r-ruÓ billi nikkwotaw il-Bibbja spiss.

Billi nsegwu l-pridkar ta’ l-appostli bÓala l-mudell taÆna, aÓna ma nkunux maÓruÍa mid-dover taÆna permezz tax-xeÓ-tiet taÚ-Úmien. AÓna Æandna nÍibu lura l-pridkar ta’ l-appostli. Il-moderniÚmu huwa filosofija fierÆa, u l-premillenjaliÚmu huwa spekulazzjoni fierÆa. It-tnejn huma tal-mument u jÆad-du, imma l-EvanÍelju ta’ Kristu jibqa’. íesù jÆid hekk:

“Is-sema u l-art iÆaddu, imma kliemi ma jÆaddiex”(Mattew 24:35).

“Min imaqdar lili u ma jilqax kliemi, hemm min jaÆmel Óaqq minnu: il-kelma li jiena Æedt, tkun hi li taÆmel Óaqq minnu fl-aÓÓar jum” (íwanni 12:48).

LURA ×ALL-AWTORITÀ TAL-BIBBJA Mattew 28:19

“íesù resaq ikellimhom u qalilhom: “Lili nÆatat l-awtorità kollha fis-sema u fl-art….” (Mattew 28:19a).

24

AÓna neÓtieÍu awtorità fir-reliÍjon biex inkunu nafu x’inhu veru jew falz, tajjeb jew ÓaÚin. L-Awtorità Æandha tÆidilna x’Æandna nemmnu, u x’Æandna naÆmlu. GÓal min aÓna nisimÆu bÓala awtorità jiddetermina x’nemmnu u x’naÆmlu.

RaÍuni mhix neÐessarjament il-baÚi Æal proklama ta’ l-aw-torità. Ix-xewqa ta’ l-awtorità hija l-baÚi Æall-kmandi tieÆu.

Ladarba Alla jeÚisti, Hu l-awtorità ultima fir-reliÍjon. Ix-xewqat TieÆu Æall-bniedem huma l-baÚi Æall-ordnijiet TieÆu. IÚda, fil-kmandi ta’ Alla aÓna nsibu kemm ir-raÍuni u kemm il-verità ikkumbinati max-xewqa ta’ Alla. Il-verità spirit-wali kollha tinsab f’Alla u toÓroÍ Minnu.

AWTORITÀ TAL-BIBBJA IRRIVELATA 30 W.K. 96 W.K.

Is-sommarju ta’ l-eÚerÐizzju ta’ l-awtorità ta’ Alla jinsab

f’Lhud 1:1-2, “Alla fl-imÆoddi kellem lil missirijietna Óafna drabi u b’Óafna manjieri permezz tal-profeti. Issa, f’dan l-aÓÓar Úmien, huwa kell-imna permezz ta’ Ibnu, li hu Æamlu werriet ta’ kollox, u li bih ukoll Æamel il-Óolqien.”

Alla l-ewwel Æarraf ir-rieda awtorizzata TieÆu lil-Lhud permezz tal-profeti li kienu ispirati mill-Ispirtu s-Santu (2 Pietru 1:21). Dawk il-jiem spiÐÐaw.

F’dawn il-jiem Alla qieÆed ikellimna permezz ta’ Ibnu. íesù Kristu qal li l-Missier kien tah kmandament, x’Æandu jÆid:

“GÓax jien ma Æedt xejn minn moÓÓi, imma kien dak li baÆatni, jiÍifieri l-Missier, li ordnali x’inÆid u x’nitkellem” (íwanni 12:49).

íesù issa qieÆed jitkellem Æal Alla, u aÓna Æandna nisimÆu Lilu. Il-Bibbja tÆid hekk dwar dan:

“Kif kien Æadu jitkellem, sÓaba kollha dawl Æattiethom, u minn Íos-sÓaba nstema’ leÓen iÆid: “Dan hu Ibni l-ÆaÚiÚ, li fih sibt il-Æaxqa tieÆi; isimÆu lilu” (Mattew 17: 5).

íesù kellu l-awtorità kollha kemm fis-sema kif ukoll fuq l-art:

“íesù resaq ikellimhom u qalilhom: “Lili nÆatat l-awtorità kollha fis-sema u fl-art” (Mattew 28:18).

íesù kellu l-awtorità li jaÆmel il-mirakli (Mark 1:27), u Hu kellu l-awtorità li jaÓfer id-dnubiet (Mark 2:10).

25

Alla, il-Missier, ta din l-awtorità f’idejn Ibnu, íesù Kristu (íwanni 17:2). Fuq il-baÚi li l-Missier tah l-awtorità kollha Kristu ordna lid-dixxipli TieÆu biex jippridkaw l-EvanÍelju (Mattew 28:18-20). Billi Alla ta din l-awtorità lil Kristu, dak li Hu jÆid permezz ta’ l-appostli huwa r-regola ta’ x’inhu tassew jew falz, tajjeb jew ÓaÚin, Æaliex huma kienu ggwidati fil-verità kollha mill-Ispirtu s-Santu:

“Meta jiÍi hu, l-Ispirtu tal-verità, iwassal-kom Æall-verità kollha; Æaliex hu ma jÆid xejn minn tieÆu, imma jÆid dak li jisma’, u jÓabbrilkom il-Íejjieni”(íwanni 16:13).

L-appostli kienu moÆtija awtorità ddelegata biex jibnu l-knisja (2 Korintin 13:10). Huma kienu jistÆu jorbtu u jÓollu (Mattew 16:19), jaÓfru jew iÚommu d-dnubiet (íwanni 20:22-23; Atti 2:36-38), mhux kif huma nfushom ÆaÚlu li jaÆmlu, imma kif huma kienu ggwidati mill-Ispirtu s-Santu li huma rÐevew (íwanni 14:26). Ma kien hemm ebda suÐÐessjoni ta’ l-awtorità taÆhom. Kien hemm biss tnax-il appostlu (Rivelazz-joni 21:14).

Xi nÆidu dwar awtorità evanÍelista (dawk li jippridkaw)? EvanÍelisti jistÆu jitkellmu “dawk il-ÓwejjeÍ” bl-awtorità kollha (Titu 2:15). JiÍifieri, meta huma jaÆtu “hekk jÆid il-Mulej” Æall-istqarrija taÆhom, huma Æandhom l-awtorità kollha:—mhux li l-evanÍelisti huma l-awtorità, kif tÆallem il-knisja Kattolika Rumana, jiÍifieri, li l-isqfijiet u l-qassisin huma l-awtorità, imma li huma qeÆdin jikkwotaw l-awtori-tà—dak li Alla jÆid permezz ta’ Kristu fil-Kelma TieÆu.

Anzjani (isqfijiet) li jmexxu l-kongregazzjonijiet lokali jaÆmlu dan biss bÓala amministraturi Æal Alla kif Hu jordna permezz tal-Kelma TieÆu (Lhud 13:17; 1 Timotju 5:17).

Alla ta lil Kristu awtorità assoluta leÍislattiva u Íudikali. L-Iskrittura tÆid hekk dwar dan:

“WieÓed biss huwa dak li jaÆmel il-liÍi, wieÓed biss l-imÓallef: dak li Æandu s-setÆa jeÓles u jeqred…”(íakbu 4:12).

íesù pprojbixxa l-eÚerÐizzju ta’ awtorità bÓal dik li Æandhom id-denominazzjonijiet meta huma jiltaqÆu mad-delegati biex: (1) jaÆmlu liÍijiet li jiggvernaw lill-bniedem fl-isforzi tieÆu biex iservi lil Alla, u (2) Jippruvaw biex jisfurzaw dawk ir-regolamenti ta’ fidi. Imma íesù jÆid:

“…Tafu intom, dawk in-nies, li l-bnedmin iÆodduhom bÓala kapijiet tal-pagani, jaÓkmu fuqhom, u l-kbarat taÆhom iÓaddmu s-setÆa taÆhom fuqhom. Fostkom ma Æandux ikun hekk….” (Mark

26

10:42-43).

Kristjani tat-Testment il-ídid jaÆrfu li Kristu Æandu l-aw-torità kollha u li dak kollu li Hu awtorizza kien moÆti permezz ta’ l-appostli u l-profeti (Efesin 3:5), u issa jinsab fit-Testment il-ídid.

TBE×ID MILL-AWTORITÀ TAL-BIBBJA 570 1517

Fil-perjodu ta’ wara l-appostli, it-tieni u t-tielet sekli, konÐil-ji ta’

isqfijiet bdew jiltaqÆu u jiddefinixxu l-fidi u l-prattika Æall-Kristjani. Dawn il-konÐilji ta’ isqfijiet gradwalment saru l-vuÐi ta’ awtorità Æall-knisja. L-Iskrittura kienet ivvenerata bil-kliem, imma subordinata Æad-deÐiÚjonijiet ta’ l-isqfijiet. Dawk id-deÐiÚjonijiet saru linji prinÐipali ta’ kredu komuni, u s-setÆa ta’ l-isqfijiet kompliet tiÚdiet.

Mir-raba’ seklu ÆaÚ-Úminijiet tan-nofs l-awtorità ta’ l-isqfi-jiet kienet organizzata Æall-forma permanenti u Íenerali fil-konÐilji. GÓad-deÐiÚjonijiet taÆhom ubbidjenza kienet mitluba fuq kastig ta’ skomunika. Waqt li jistqarru li jiddefinixxu biss it-taÆlim ta’ Kristu huma libbsu lilhom infushom u d-deÐiÚ-jonijiet taÆhom bl-awtorità ta’ Kristu. Dan Æadna narawh isir illum ukoll!

MiÚ-Úminijiet tan-nofs Æall-perjodu tar-riforma Kristu u l-Kelma TieÆu sofrew eklissi totali meta l-awtorità assoluta tal-knisja kienet ippressata.

Il-knisja ta’ Ruma kkonÐentrat fl-episkopat taÆha l-awtorità kollha tat-tradizzjoni, isqfijiet, konÐilji u kull ÓaÍa oÓra miÚmu-ma bis-setÆa fuq il-moÓÓ tal-knisja. L-Iskrittura kienet injorata u l-Isqof ta’ Ruma eÚerÐità l-awtorità plenarja ta’ Alla fuq l-imÓuÓ u fuq il-Óajja tan-nies.

Boniface VIII aÐÐetta fl-Editt tat-tmintax ta’ Novembru, 1302 id-dottrina tal-papat ta’ Tumas, “AÓna niddikjaraw, nÆidu, niddefinixxu u nippronunzjaw li huwa essenzjali Æas-salvazzjoni li kull kreatura umana tkun suÍÍetta Æall-papa Ruman.”

Infallibbiltà papali kienet iddikjarata fil-KonÐilju Vatikan ta’ l-1870, “Il-Papa Ruman, meta hu jitkellem ex Cathedra….. Æandu l-infallibbiltà li biha l-Feddej Divin libbes lill-knisja tieÆu f’li jfisser dottrina ta’ fidi u morali.” Dan huwa it-tmiem ta’ l-awtorità umana.

Fil-movimenti tar-riforma xorta ta’ awtorità Íiet fl-uÚu—awtorità interna, jew dak li “Óassew” in-nies. Huma Óadu s-sentimenti taÆhom (dak li huma kienu jÓossu) bÓala awtorità aÓjar minn stqarrija ta’ l-Iskrittura. Li timxi fuq dak li wieÓed iÓoss bÓala awtorità Æall-prattika reliÍjuÚa jista’ jwassal biss Æall-konfuÚjoni bla ebda tama.

L-unika ÓaÍa li tista’ ÍÍib uniformità Æall-kunÐett ta’ awtorità huwa s-siwi Íewwieni morali ta’ rivelazzjoni waÓda minn Alla Æall-bÚonnijiet komuni ta’ l-erwieÓ tal-bnedmin kollha. Dan huwa Æaliex aÓna Æandna—

27

IMMORRU LURA ×ALL-AWTORITÀ TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

AÓna m’Æandniex Ólief li nÆaÚlu bejn awtorità umana u awtorità

Divina. Awtorità umana tinsab fil-konÐilji tal-knisja, papiet, kredijiet, patti tal-knisja, u fejn in-nies jimxu skond dak li huma jÓossu. Awtorità Divina tistrieÓ fi Kristu u l-liÍi TieÆu murija fit-Testment il-ídid. íakbu jÆid, kif diÍa kkwotajt:

“WieÓed biss huwa dak li jaÆmel il-liÍi, wieÓed biss l-imÓallef: dak li Æandu s-setÆa jeÓles u jeqred…”(íakbu 4:12).

óalli mmorru lura u nobdu l-kmand ta’ Alla biex nisimuÆ:

“Kif kien Æadu jitkellem, sÓaba kollha dawl Æattiethom, u minn Íos-sÓaba nstema’ leÓen iÆid: “Dan hu ibni l-ÆaÚiÚ, li fiÓ sibt il-Æaxqa tieÆi: isimÆu lilu.” (Mattew 17:5).

GÓaliex xi Óadd ikun irid awtorità umana? It-tweÍiba hija ovvja. In-nies jixtiequ li jipprattikaw affarijiet fir-reliÍjon li Kristu qatt ma awtorizza. Huma jridu li jigglorifikaw lilhom infushom b’uffiÐji Æolja li l-Bibbja ma tippermettix. Ukoll, il-Bibbja tikkundanna Óafna milli huma jaÆmlu, Æalhekk huma jridu li jibiddluha permezz tal-kredijiet taÆhom.

Imma, il-verità qatt ma tvarja. Hija dejjem tÆid l-istess storja, u dejjem hija konsistenti fiha nfisha. Dak li darba kien verità dejjem huwa verità. Billi l-KristjaneÚmu huwa sistema ta’ verità qatt ma jista’ jinbidel—qatt ma jaÓtieÍ li jinbidel. Il-Mulej innifsu jÆidu dan fit-talba TieÆu lill-Missier:

“Ikkonsagrahom permezz tal-verità: il-kel-ma tieÆek hi l-verità” (íwanni 17:17).

Meta l-appostli kienu ggwidati fil-verità kollha (íwanni 16:13), ma kien hemm ebda verità oÓra li jkunu ggwidati fiha; Æalhekk, il-proÐess tar-rivelazzjoni waqaf (1 Korintin 13:8-10; íakbu 1:25). Jekk inti tkompli titkellem wara li tkun Æedt il-verità kollha fuq suÍÍett, jew inti tirripeti lilek innifsek jew tÆid xi ÓaÍa li ma tkunx tassew. AÓna ma rridux li nÆidu xi ÓaÍa li mhix il-verità, mela Óalli nkomplu nirripetu l-verità moÆtija mill-Ispirtu s-Santu permezz ta’ l-appostli u l-profeti fl-ewwel seklu (Efesin 3:5).

Il-bÚonnijiet spiritwali tal-bnedmin huma dejjem l-istess. Il-verità laqÆet dawk il-bÚonnijiet fl-ewwel seklu, u l-istess

28

verità tilqa’ l-bÚonnijiet kollha tar-ruÓ illum. L-ispirazzjoni tÆidilna:

“Is-setÆa tieÆu ta’ Alla tatna dak kollu li hu meÓtieÍ Æall-Óajja u t-tjieba, billi Æarr-fitna ’l Dak li sejÓilna Æas-sebÓ u l-qawwa tieÆu” (2 Pietru 1:3).

Jekk inti taÓseb li se jkollok l-inkwiet dwar liema se tÆaÚel bejn awtorità umana jew Divina, ikkunsidra dan il-punt: x’se jiÍÍudikak fl-aÓÓar jum: Sejjer Alla jiÍÍudikana skond id-deÐiÚjonijiet ta’ konÐilji, jew ta’ kif aÓna nÓossuna? Le! Hu se jiÍÍudikana permezz ta’ dak li Kristu qal:

“Min jisma’ kliemi u ma jÓarsux, jiena ma naÆmilx Óaqq minnu, Æax jien ma Íejtx biex naÆmel Óaqq mid-dinja, iÚda biex insalva d-dinja. Min imqadar lili u ma jilqax kliemi, hemm min jaÆmel Óaqq minnu: il-kelma li jiena Æedt, tkun hi li taÆmel Óaqq minu fl-aÓÓar jum” (íwanni 12:47-48).

Mela ÆaÚel li tmur lura Æall-awtorità tal-Bibbja Æal dak kollu li inti taÆmel fir-reliÍjon. Ieqaf milli tkompli taÆmel xi ÓaÍa li ma tistax issib awtorità Æaliha fil-Bibbja. Irrispetta s-silenzju ta’ l-Iskrittura. L-Iskrittura hija elokwenti. Ibda pprattika l-ÓwejjeÍ awtorizzati li ma kontx taf qabel. Ikber fil-grazzja u fl-Æarfien ta’ Kristu (2 Pietru 3:18), u inti tkun aÐÐettabbli Æal Alla fil-jum tal-Óaqq (Rivelazzjoni 20:12).

GÓall-Kristjani Kristu waÓdu Hu s-Sultan, u l-Kelma TieÆu biss hija r-regola tal-fidi u prattika Æalihom.

29

LURA ×ALL-KREDU TAL-BIBBJA 2 Timotju 3:16-17

L-appostlu ispirat jÆidilna: “L-iskrittura kollha hija ispirata minn Alla, u tiswa biex wieÓed jÆallem, iÐanfar, iwiddeb u jrawwem fis-sewwa, biex hekk il-bniedem ta’ Alla jkun perfett, imÓejji Æal kull Óidma tajba” (2 Timotju 3:16-17).

Meta aÓna nitkellmu dwar li mmorru lura Æall-Bibbja jidher li din hija xi ÓaÍa stramba Æal xi nies. Huma jÆidu: “AÓna dejjem kellna l-Bibbja.” Biss f’Ðertu qies. Hemm Óafna mill-Bibbja li huma qatt ma semÆu dwaru, u Óafna li huma semÆu fir-reliÍjon li mhuwiex fil-Bibbja. AÓna naÓtieÍu li mmorru lura Æall-Bibbja ’l fuq mill-immaÍinazzjoni ta’ Óafna.

Ma nistÆux aÓna nistmaw b’mod xieraq il-bÚonn taÆna li mmorru lura Æall-Bibbja qabel ma l-ewwel nifhmu x’Æamlet il-Bibbja Æall-Kristjani tal-bidu, kif dan il-prinÐipju kien mit-luf fost il-kredijiet (taÆlim u dottrini) tal-bnedmin, u, fl-aÓÓar-nett, kif immorru lura Æall-poÚizzjoni oriÍinali tal-Kristjani ta’ l-ewwel seklu.

KIF IL-BIBBJA KIENET UúATA MILL-KRISTJANI TAL-BIDU

30 W.K. 96 W.K. Il-Bibbja kienet l-unika “ktieb ta’ taÆlim” li huma kellhom.

Huma rrealizzaw li l-Bibbja kienet ktieb Æan-nies komuni, li

30

ma kinetx ktieb tal-“kleru” jew ta’ l-aristokrazija. Lanqas ma kienet Æall-iskular, lanqas Æal filosofu waÓdu. Il-Bibbja ma kinetx miktuba minn konÐilju tal-knisja, imma minn nies qaddi-sa ta’ Alla kif huma kienu ggwidati mill-Ispirtu s-Santu (Efesin 3:5). Il-Bibbja kienet moÆtija lin-nies kollha f’lingwa li n-nies komuni jistÆu jifhmuha. It-Testment il-ídid kien miktub fid-djalett tal-Grieg li kien uÚat minn nies komuni.

Il-Kristjani tal-bidu l-ewwel irÐevew EvanÍelju orali kif dan kien imwassal mill-appostli. Fih huma komplew sodi (Atti 2:42). GÓalihom dan kien kliem mis-smewwiet Æaliex il-Mulej kien wieÆed:

“Imma d-Difensur, l-Ispirtu s-Santu, li l-Missier jibÆat f’ismi, jÆallimkon kollox u jfakkarkom dak kollu li Æedtilkom” (íwanni 14:26).

Aktar wara meta l-EvanÍelju kien miktub mill-appostli u l-profeti huma Æarfuh bÓala l-istess EvanÍelju (1 Korintin 2:13; Efesin 3:3-5). Huma kienu jafu li permezz ta’ l-EvanÍelju, Kristu kien qieÆed ikellimhom (Lhud 1:2; 2 Pietru 3:2). GÓalihom l-EvanÍelju kien awtorità finali fil-ÓwejjeÍ kollha li xtaq Alla mill-bniedem (2 Pietru 1:3).

Il-Kristjani ta’ l-ewwel seklu Óarsu fuq it-Testment il-Qadim bÓala l-liÍi ta’ Alla lil Israel qabel ma Kristu Íie (Malakija 4:4). BÓala liÍi dan miet ma’ Kristu (Rumani 7:4; 10:4). AÓna m’aÓniex aktar taÓtu, imma taÓt il-grazzja ta’ Kristu (Rumani 6:14). GÓall-Kristjani t-Testment il-Qadim huma twiddiba, eÚempju, u twissija Æall-fedeltà lejn Alla (Rumani 15:4; 1 Korintin 10:11).

It-Testment il-ídid wera l-vera “kredu” ta’ l-ewwel Krist-jani. Il-kelma “kredu” Íejja mil-Latin u tfisser “Jiena nemmen.” Din kienet primarjament applikata Æall-wieÓed emmnut, pjut-tost milli x’kien emmnut. Per eÚempju, Pietru stqarr il-kredu tal-Kristjani f’Mattew 16:16, “Inti ’l Kristu, l-iben ta’ Alla l-Óaj.” Il-Bibbja kollha tÆallimna biex nemmnu Fih, u minn dik il-fidi, naÆmlu dak kollu li Hu jikkmanda. Fl-ewwel seklu l-Kristjani wrew it-twemmin taÆhom fil-lingwa tat-Testment il-ídid (Rumani 10:17).

Dawk il-Kristjani Óarsu fuq it-taÆlim ta’ l-appostli, l-ewwel orali, imbaÆad miktub:

1. GÓad-dottrina li huma kellhom jÆallmu u jemmnu (2 Timotju 3:16).

2. GÓall-pjan tas-salvazzjoni li huma kellhom jobdu (Rumani 6:16-18).

3. GÓal sÓubija fil-knisja t-tajba (Atti 2:41,47). 4. GÓax-xoÆol li kellhom jaÆmlu (Mark 16:15; Efesin 3:10-11;

Galatin 2:10; 6:10). 5. GÓall-qima spiritwali li fiha kellhom jieÓdu sehem (Lhud 13:15;

31

Filippin 3:3). 6. GÓal struzzjonijiet fil-Óajja li fiha Æandu jÆix il-Kristjan (Galatin

5:16-19; Filippin 1:20-21).

IL-QAWMIEN TA’ KREDIJIET UMANI 570 1517

Mhux wisq wara lit-Testment il-ídid kien miktub komple-tament aÓna

nsibu li bdew jidhru kredijiet umani. Mhux bÓat-Testment il-ídid, dawn kienu miktuba minn skulari speÐjali, jew konÐilji ta’ skulari. Kredijiet umani jiÍu mill-Æerf tal-bnedmin minflok mir-rivelazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu. Dawn kienu stqarrija sistematika ta’ fidi religjuÚa. Din saret li tkun “x’kien” emmnut minflok min kien emmnut. Fit-twaqqif ta’ diversi knejjes l-oriÍinatur sabha meÓtieÍa li jaÆmel dikjar-azzjoni formali tal-fidi ta’ dik il-knisja. Din kienet imsejÓa l-kredu tieÆu.

Fil-perjodu ta’ wara l-appostli l-konÐilji ta’ isqfijiet, waqt li kienu qeÆdin jippruvaw jiddefinixxu d-dottrina Kristjana, saru s-sors ta’ bosta kredijiet.

L-ewwel li deher huwa d-Didache, jew “It-TaÆlim tat-Tnax-il Appostlu.” Dan id-dokument deher madwar is-sena 120 W.K. Dan ma kienx miktub mill-appostli, jew minn xi appostlu wieÓed, imma kien maÓsub li jkun sommarju tat-taÆlim taÆ-hom. Dan kien qrib mhux ÓaÚin Æal dak li qalu l-appostli, Ólief li dan ippermetta li tferraÆ l-ilma minflok maÆmudija (im-mersjoni) f’postijiet fejn ma kienx hemm ilma biÚÚejjed. óadd ma ssogra jipprattikaha, madankollu, sal-250 Novatian irÐieva t-tferrieÆ Æaliex hu kien marid wisq li jkun mÆaddas.

Il-kredu ta’ l-Appostli deher wara dan. Dan huwa l-aktar maÆruf, u l-aktar li huwa ta’ spiss uÚat, mill-kredijiet antiki. Il-Protestanti kif ukoll il-KattoliÐi juÚawh. Fil-forma l-aktar antika tieÆu dan iÍib id-data ta’ 140 W.K., u Æal darb’oÓra ma kienx ix-xoÆol ta’ l-appostli, huma dan qatt ma rawh, imma kien irranÍat bÓala stqarrija ta’ fidi, f’attentat biex jiÍ-Íieled kontra l-ereÚija. Il-forma kompliet tinbidel sa s-sbatax-il seklu.

Il-kredu ta’ l-Apelles Íie fit-tieni seklu. Hu kien gnostiku li ÐaÓad li Kristu kien imwieled fil-Íisem minn verÍni. Hu Æallem li Kristu Óa l-Íisem TieÆu mid-diversi partijiet ta’ l-univers, u wara l-qawmien tahom lura lil dawk il-postijiet hekk kif Hu tela’ fis-sema Æal Æand il-Missier it-Tajjeb.

Il-kredu ta’ NiÐea beda bil-kunsill ta’ NiÐea fis-sena 325 W.K., u kien komplut mill-konÐilju ta’ Konstantinopli fis-sena 381. Dan huwa l-uniku kredu li qatt kien aÐÐettat mill-knejjes tal-Lvant u tal-Punent.

Il-kredu Athanasian deher f’madwar id-disa’ seklu, u kien prinÐipalment elaborazzjoni tal-forom ta’ qabel.

Mal-perjodu tar-riforma Óolqien ta’ kredijiet irÐieva qawwa Ídida. Il-biÐÐa l-kbira, dawn huma elaborazzjonijiet ta’ forom ta’ qabel b’artikli speÐjali mfassla biex iÓarsu dottrini distinti u poÚizzjonijiet ekkleÚjastiÐi ta’

32

kull knisja. L-Istqarrija ta’ Fidi ta’ Augsburg minn Martinu Luteru kienet maÓruÍa

fl-1530. Il-Genevese, jew Calvinistic, 26 artiklu fl-1549. L-OlandiÚ, Sinodu ta’ Dort, 1619; il-katekiÚmu ta’ Heidelberg; id-39 artiklu ta’ Knisja ta’ l-Ingilterra; l-Istqarrija ta’ Fidi ta’ Westminister; id-Dixxiplina; Standard Church Manual; u fl-aÓÓar l-hekk imsejÓa “Rivelazzjonijiet ta’ l-AÓÓar Jiem” bdew b’íuÚeppi Smith fl-1827.

Il-kredijiet kollha bÓal dawn iÍibu ’l quddiem aktar firda u diviÚjoni u konfuÚjoni fir-reliÍjon.

RITORN ×ALL-KREDU TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

Jekk Æandha tinÍieb il-paÐi barra mill-konfuÚjoni fir-reliÍ-jon din

Æandha tkun permezz ta’ stÓarriÍ fuq Íewwa ta’ rive-lazzjoni waÓda suprema li twassal Æall-kunsens tal-fazzjonijiet kollha. Il-Bibbja weÓidha timpla dak il-post. GÓaliha Óafna jaqblu.

Mela Óalli nuÚaw il-Bibbja kif Æamlu l-Kristjani tal-bidu! It-Testment il-Qadim bÓala eÚempji u twissijiet dwar il-fidi u ubbidjenza, storja ta’ trattar ta’ Alla mal-bniedem; it-Testment il-ídid bÓala l-liÍi tal-fidi, ir-rivelazzjoni tal-grazzja, ir-rieda ta’ Alla Æalina llum, espressjoni adegwata tal-fidi taÆna fil-ÓwejjeÍ kollha.

Xi wÓud jittÓassbu u jÆidu, “NistÆu aÓna naqraw il-Bibbja minÆajr kredijiet u nifhmuha?” Efesin 3:3 jÆid li din hija miktuba kif irrivelaha Alla lill-kittieba. Vers 4 jÆid,

“Minn dak li qrajtu tistÆu tifhmu sewwa kemm jiena dÓalt fil-qalba tal-misteru ta’ Kristu.”

Jekk kredijiet huma neÐesarji biex tifhem il-Bibbja, allura ÓaÍa waÓda minn ÚewÍ ÓwejjeÍ hija tassew: 1. Alla ma kellux interess biÚÚejjed Æall-bniedem biex jaÆmel il-Kelma TieÆu Ðara, u n-nies li kitbu l-kredijiet Æandhom aktar interess. Jew, 2. Alla ma kellux l-abbiltà biex jaÆmel ir-rieda TieÆu Ðara, u nies fuq taÆhom Æamlu biÐÐa xoÆol aÓjar milli Æamel Alla. RedikolaÍni! Alla Æaref Æal kollox, u jÓobbna bla qies. Hu Æamel ir-rieda tieÆu maÆrufa f’lingwa Ðara.

Il-bnedmin Ðajpru l-Kelma ta’ Alla bil-kredijiet taÆhom li ma jaqblux mall-Bibbja. Kredijiet iÓawdu l-imÓuÓ tan-nies billi jÆawÍu l-Iskrittura biex jiÍÍustifikaw il-poÚizzjoni taÆhom. L-appostlu Pietru jÆidu dan b’ispirazzjoni meta jitkellem dwar l-ittri ta’ Pawlu:

“BÓal ma Æamel fl-epistoli kollha tieÆu, fejn jitkellem fuq dawn il-ÓwejjeÍ; li fihom hemm xi ÓwejjeÍ tqal biex tifhem, u li dawk li huma neqsin mit-taÆlim u mill-qawwa jÆawÍu, bÓal ma jaÆmlu lill-

33

iskrittura l-oÓra, Æat-telfien taÆhom. Intom mela, maÓ-bubin, billi tafu minn issa b’dawn il-ÓwejjeÍ, Óarsu ruÓkom biex ma tinqabdux intom ukoll mill-iÚbalji ta’ nies bla liÍi, u taqÆu mill-qaÆda qawwija taÆkom” (2 Pietru 3:16-17).

Per eÚempju id-disa’ artiklu tad-dixxiplina Metodista jÆid, “li aÓna ÍÍustifikati bil-fidi biss . . . ” Il-Bibbja tÆid li aÓna m’aÓniex iÍÍustifikati bil-fidi biss:

“Taraw, mela li l-bniedem ikun iÍÍustifikat bil-Æemil, mhux bil-fidi biss….GÓax bÓalma l-Íisem minÆajr ruÓ hu mejjet, hekk ukoll hi mejta l-fidi minÆajr Æemil” (íakbu 2:24, 26).

Kontradizzjonijiet bÓal dawn jinsabu spiss bejn il-kredijiet umani u l-Bibbja Mqaddsa. Meta n-nies jippruvaw jistudjaw u jemmnu lit-tnejn, huma jsiru tant konfuÚi li jiddeÐiedu li jÓallu l-istudju tal-Bibbja Æat-teoloÍi. Huma jaslu biex jiddubitaw li n-nies jistÆu jaqraw il-Bibbja u jifhmuha.

GÓarfien ta’ kredijiet u katekiÚmi jikkawÚaw velu li jitpoÍÍa fuq l-Æarfien tad-denominazzjonalista. Stqarrija Ðara tal-Bibbja, iffiltrata permezz ta’ kredu taÆmel it-tifsira mÐajpra u iebsa biex tifhimha. Din hija mqabbla Æall-velu fuq il-qlub ta’ ulied Israel fl-ewwel seklu (ara 2 Korintin 3). Meta dan il-velu, il-kredu, ikun imneÓÓi huwa jsib li l-kmandi ta’ Alla huma mqieÆda f’sentenzi sempliÐi u ddikjarati li hu jista’ jifhem, jemmen, u jobdi. Dan se jkun muri bosta drabi fil-lezzjoni li jmiss.

It-Testment il-ídid jesprimi l-fidi taÆna fi Kristu. Dak li aÓna naÆmlu f’ubbidjenza Lejh huwa r-riÚultat tal-kredu taÆna—fidi—Fih. Jiena nemmen Fih tant b’mod qawwi li rrid naÆmel eÚattament kif Hu jitlobni biex naÆmel.

It-Testment il-ídid jÆammarna b’dottrina biex nÆallmuha u nemmnuha, bi pjan tas-salvazzjoni biex nobduh, b’qima biex inwettquha, b’xoÆol biex naÆmluh, u b’Óajja biex nÆixuha. Il-Bibbja tirrivela Alla biex inÓobbuh, Kristu biex inkabbruh. Huwa l-messaÍÍ ta’ l-Ispirtu li jÍib il-maÓfra tad-dnubiet, Óajja spiritwali issa, u Óajja eterna fis-smewwiet. JaÆti ferÓ u skop lill-eÚistenza umana, santità lill-Óajja, u sigurtà lir-ruÓ li tÆam-mar b’mod fidil fit-taÆlim TieÆu. IL-BIBBJA MQADDSA HIJA L-KREDU KOLLU LI R-RUó TIE×EK TISTA’ TAóTIEí!

LURA ×AD-DOTTRINA TAL-BIBBJA Atti 2:42

“U kienu jÚommu sÓiÓ fit-taÆlim ta’ l-appostli u fil-Æaqda ta’ bejniethom, fil-qsim tal-ÓobÚ u fit-talb”(Atti 2:42).

34

F’li nittraÐÐja r-rivelazzjoni, telfien, u ksib mill-Ídid tad-dottrina tal-Bibbja jiena jkolli nitkellem f’termini wiesa l-biÐÐa l-kbira tal-Óin. Dottrini speÐifiÐi se jkunu wÚati biex nuri x-xejriet taÚ-Úminijiet. Dottrini oÓra rÐevew trattament simili fl-istess perjodu.

DOTTRINA TAL-KRISTJANI TAL-BIDU 30 W.K. 96 W.K.

Dottrina hija l-Óajja tal-knisja. MinÆajrha ma jista’ jkun hemm xejn

stabbli. AÓna ma nistÆux niÍu Æand Alla min-Æajr taÆlim, jew dottrina. íesù qal:

“óadd ma jista’ jiÍi Æandi jekk il-Missier li baÆatni ma jiÍbdux lejja; u jiena nqajmu mill-imwiet fl-aÓÓar jum. Hemm miktub fil-profeti, ‘U kulÓadd ikun imÆallem minn Alla.’ Mela kull min jisma’ lill-Missier u jitÆallem minnu jiÍi Æandi” (íwanni 6:44-45).

AÓna ma nistÆux li jkollna l-fidi minÆajrha,

“GÓax il-fidi tiÍi mis-smiÆ, u s-smiÆ mix-xandir tal-kelma ta’ Kristu” (Rumani 10:17).

Id-dottrina li wieÓed jaÐÐetta hija l-pedament tal-fidi. Huwa Æandu jkollu dottrina vera sabiex ikollu l-vera fidi (Titu 2:1). Id-dottrina ta’ Kristu hija bl-awtorità. Naqraw f’Mattew 7:29,

“GÓax hu kien jÆallimhom bÓal wieÓed li Æandu s-setÆa, u mhux bÓall-kittieba taÆ-hom” (7:29).

“íesù resaq ikellimhom u qalilhom: “Lili nÆatat l-awtorità kollha fis-sema u fl-art” (Mattew 28:18).

Din hija mill-Missier (íwanni 7:16; 12:49); imwassla mill-Ispirtu s-Santu permezz ta’ l-appostli (íwanni 14:26; 16:13). Il-kotba tat-Testment il-ídid mhumiex editti uffiÐjali miÍbuda minn konÐilju tal-knisja, imma rivelazzjoni mis-smewwiet lill-bniedem. L-appostlu Pawlu jÆid hekk dwar dan:

“GÓalhekk jiena, Pawlu, jien, priÍunier ta’ Kristu minÓabba fikom il-pagani…jekk, kif tassew Íara, intom smajtu bil-pjan tal-grazzja li Alla tani Æall-Íid taÆkom, jiÍifieri, li permezz ta’ rivelazzjoni Æarrafni l-misteru, bÓalma Ía ktibtilkom fil-qosor. Minn dak li qrajtu tistÆu tifhmu sewwa kemm jiena dÓalt fil-qalba

35

tal-misteru ta’ Kristu. Dan hu l-misteru li fil-Íenerazzjonijiet l-imÆoddija ma kienx mÆarraf lill-bnedmin bÓalma issa Íie irrivelat lil l-appostli qaddisa tieÆu u lill-profeti fl-Ispirtu” (Efesin 3:1-5).

Il-Kristjani tal-bidu komplew f’din id-dottrina (1 Timotju 4: 13, 16); uÚaw l-Iskrittura Æaliha (2 Timotju 3:16); tawha ÍieÓ (Titu 2:10); kellhom is-sabar fid-dottrina (2 Timotju 4:2); u obdew id-dottrina (Rumani 6:16-18).

Is-sistema tat-taÆlim tat-Testment il-ídid hija msejÓa: 1. Id-dottrina t-tajba (1 Timotju 4:6). 2. Kliem utieq, ta’ saÓÓa (1 Timotju 6:3). 3. Dottrina ta’ tjieba (1 Timotju 6:3). 4. Dottrina sÓiÓa (Titu 2:1). 5. Dottrina ta’ l-appostli (Atti 2:42). 6. Fidi li nÆatat darba lill-qaddisin (íuda 3). Huma kienu mwissija biex ma jkunux meÓuda barra mit-triq minn

dottrina falza (Efesin 4:14). Intqal lilhom li Æalliema foloz iqumu (1 Timotju 4:1), li ma jÓaddnux dottrina tajba (2 Timotju 4:3), jÆallmu ÓwejjeÍ li m’Æandhomx jÆallmu Æal qliÆ (Titu 1:11). Il-Kristjani m’Æandhom li jkollhom x’jaqs-mu xejn mad-dottrini ta’ dawk in-nies (Kolossin 2:20-21), Æaliex dawn il-ÓwejjeÍ jaÆmlu l-qima tal-bniedem fierÆa. íesù nnifsu qalu dan meta qal:

“FierÆa hi l-qima li jaÆtuni; jÆallmu dottrina li mhix Æajr preÐetti tal-bnedmin” (Mattew 15:9; Mark 7:7).

Il-Kristjani huma pprojbiti li jkollhom sÓubija ma’ dawk li jÆallmu dottrini foloz (2 íwanni 9-10), u dawn in-nies Æand-hom ikunu mkeÐÐija mill-knisja (Rumani 16:17).

TBE×ID MID-DOTTRINA VERA 570 1517

Ma kienx hemm firda Ðara istantanja mid-dottrina tal-

Bibbja, imma tbeÆid gradwali fuq perjodu ta’ bosta snin. Dak it-tbeÆid kien aktar malajr f’xi ÓwejjeÍ milli kien f’oÓrajn.

L-apostasija mill-verità hija maqsuma fi tliet perjodi maÍ-Íuri: 1. L-Introduzzjoni ta’ l-Apostasija, it-tieni u t-tielet sekli. Il-

maÆmudija u l-Ikla tal-Mulej bdew ikunu rriferuti bÓala “sagramenti.” Li tferraÆ l-ilma Æall-maÆmudija kien ipper-mettut bÓala “maÆmudija klinika” imma kien ipprattikat ftit. L-immersjoni tat-trabi kienet ipprattikata f’mod illimitat. EreÚija maÍÍura ta’ dan il-perjodu kienet dik ta’ Apelles li

36

ÐaÓad l-umanità ta’ íesù. 2. Il-Kobor ta’ l-Apostasija, ir-raba’ u l-Óames sekli. F’dan il-perjodu

l-maÆmudija tat-trabi saret aktar komuni; l-idea sagramentali tal-maÆmudija u ta’ l-Ikla tal-Mulej kienet kompluta; u s-saÐerdozju u l-kleru kienu introdotti. Dawn huma x-xejriet prominenti. Arius ÐaÓad id-divinità ta’ Kristu, imma kien opponut minn Athanasius ta’ l-Ixandra li Íibed il-KonÐilju ta’ NiÐea mieÆu biex jikkundanna lil Arius bÓala eretiku.

3. It-Tkomplija ta’ l-Apostasija, il-Ódax u s-sittax-il sekli. Transustanzjazzjoni (il-bidla tas-sustanza kollha tal-ÓobÚ u ta’ l-inbid fil-Íisem u fid-demm ta’ Kristu) kienet kompluta bÓala r-Raba’ KonÐilju Lateran, fl-1215. Fil-KonÐilju ta’ Trent tibxix kien awtorizzat formalment bÓala maÆmudija. Id-dottrini tal-purgatorju, tas-seba’ sagramenti, u ta’ l-indulÍenzi kienu approvati.

Fir-riforma u l-formazzjoni ta’ knejjes denominazzjonali t-tendenza kienet li jqumu kontra Óafna mid-dottrini tal-parti li topponi. Dan wassal Æal estremi oÓra bÓal Luteru li, fil-qawmien tieÆu kontra l-indulÍenzi, Æallem li aÓna nkunu ÍÍustifikati “bil-fidi biss.” Qabbel íakbu 2:24. Madankollu, f’Óafna waqtiet Óafna mill-iÚball li kien jeÚisti fir-reliÍjon kien adottat minÆajr dubju ta’ xejn. L-idea tal-kleru u lajÐi hija eÚempju interessanti dwar dan. Ukoll, Óafna mill-verità dwar il-personalità u x-xoÆol ta’ fidwa ta’ Kristu kienu miÚmuma f’mod komuni, bÓall-mewt ta’ Kristu biex jifdina mid-dnub.

óafna mill-movimenti ta’ riforma resqu aktar qrib tal-verità bÓala grupp, iÚda Óa tliet seki biex jitneÓÓew il-kollezzjonijiet kollha ta’ Úbalji tal-bniedem u tkun ippreparata t-triq Æal—

RITORN ×AD-DOTTRINA TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

GÓall-bidu tad-dsatax-il seklu kien hemm talba kbira Æal

ritorn lejn id-dottrina tal-Bibbja f’kollox. Mhux f’post wieÓed minn persuna waÓda imma minn Óafna postijiet minn Óafna nies. Xewqa komuni fost dawn in-nies kienet li jÆallmu d-dottrina tal-Bibbja biss bÓala l-verità (íwanni 16:13).

“Li nitkellmu fejn il-Bibbja titkellem u nibqÆu siekta fejn il-Bibbja hija siekta” bÓala l-awtorità fir-reliÍjon kienet il-kelma ta’ gwida:

“Jekk xi Óadd Æandu d-don tal-kelma, jipp-riedka l-kliem ta’ Alla…” (1 Pietru 4:11).

37

In-nies jistÆu jibdlu d-dottrina tal-Bibbja. Huma jistÆu jkabbru fuq l-istqarrija taÆha, imma Óadd ma jista jtejjeb fuq l-essenzjali taÆha jew iÐ-Ðarezza taÆha. AÓna ma nistÆux nibdluha bl-approvazzjoni ta’ Alla. L-appostlu Pawlu jÆid:

“Se nitkellem ta’ bniedem, Óuti: testment, Æad li jkun ta’ bniedem, Óadd ma jista’ jwaqqÆu jew iÚid mieÆu kemm-il darba jkun maÆmul kif imiss”(Galatin 3:15).

AÓna naÓtieÍu li niftakru l-kliem ta’ íesù:

“FierÆa hija l-qima li jaÆtuni; jÆallmu dottrina li mhix Æajr preÐetti tal-bnedmin” (Mattew 15:9)

AÓna Æandna naÆtu widen Æat-twissija ta’ l-appostlu Pawlu:

“Ladarba intom, bil-mewt taÆkom ma’ Kristu, Ólistu mill-prinÐipji tad-dinja, il-Æala issa, bÓallikieku Æadkom tÆixu Æad-dinja, tintrabtu bi preÐetti bÓalma huma: “La tiÓux dan, la dduqx din, la tmissx dak”? U dan kollu Æal ÓwejjeÍ li jiÍu fix-xejn bl-uÚu: preÐetti u taÆlim tal-bnedmin. Fil-wiÐÐ jidhru li fihom xi Æerf: reliÍjon volontarja, umiltà u tÆakkis tal-Íisem; fir-realtà ma jiswew xejn Ólief biex ipaxxu l-fruÆat tal-bniedem” (Kolossin 2:20-23).

AÓna naÓtieÍu li ma jkollna ebda sÓubija ma’ dottrina falza, imma li nÓarsu fil-Bibbja Æal dak kollu li nÆallmu. íwanni jÆidilna:

“Jekk xi Óadd jaqbeÚ ’il barra u ma jibqax fit-taÆlim ta’ Kristu, dan ma Æandux lil Alla fih. Imma min jibqa’ fit-taÆlim, Æandu l-Missier u l-Iben fih. Jekk jiÍikom xi Óadd u ma jÍibilkomx dan it-taÆlim, la tilqÆuhx Æandkom u la ssellmulux, Æax min isellimlu jkun qieÆed jissieÓeb mieÆu fl-eÆmejjel ÓÚiena tieÆu” (2 íwanni 8-9).

AÓna Æandna nÆallmu biss dak li hu mÆallem fil-Bibbja. Il-Kelma ta’ Alla tÆidilna x’Æandna naÆmlu u x’regola Æandna nuÚaw:

“Dan kollu, Óuti, Æedtu Æalija u Æal Apollo minÓabba fikom, biex minna intom titÆallmu x’jiÍifieri: “Mhux iktar milli hemm miktub”, Óalli Óadd minnkom ma jintefaÓ b’wieÓed kontra l-ieÓor” (1 Korintin 4:6).

Dan ifisser li aÓna Æandna nirrispettaw is-silenzji ta’ l-Iskrittura kif ukoll l-istqarrijiet tal-Bibbja Mqaddsa. Is-silenzji ta’ l-Iskrittura huma ta’ spiss

38

elokwenti. Ma jieÓux aktar Úmien biex titÆallem il-verità milli biex titÆallem l-

iÚball. Hija sempliÐiment kustjoni li tmur fis-sors it-tajjeb. Studja l-Bibbja bl-istess regolarità u sens komuni li inti kieku kont taÆmel f’kull suÍÍett kbir ieÓor, u tikseb Æarfien ta’ l-ÆaÍeb minnha. Inti tista’ personalment tmur lura Æad-dottrina tal-Bibbja f’dak kollu li temmen u tipprattika fir-reliÍjon. Eluf ta’ nies hekk jaÆmlu kull sena.

LURA ×ALL-ORGANIZZAZZJONI TAL-BIBBJA Filippin 1:1

“Pawlu u Timtoju, qaddejja ta’ Kristu íesù, lill-qaddisin kollha fi Kristu íesù, flimkien ma’ l-isqfijiet taÆhom u d-djakni, li jinsabu fil-belt ta’ Filippi”(Filippin 1:1).

Hemm minimu ta’ organizzazzjoni fil-knisja tat-Testment il-ídid sabiex ikun hemm massimu ta’ xoÆol. Dawn il-ÓwejjeÍ li huma essenzjali biss Æax-xoÆol u l-funzjoni tal-knisja huma moÆtija lilha (lil l-organizzazzjoni). Organizzazzjonijiet ikkumplikati jikkawÚaw Ílied Æall-poter u jÓawdu x-xoÆol li Alla Æandu Æall-knisja biex taÆmel.

PoÚizzjonijiet Æolja ta’ unur ma kinux maÆrufa fil-knisja

39

fl-ewwel seklu (ara Mattew 20:23-27). Servizz, mhux setÆa ta’ tmexxija, huwa l-parti l-aktar importanti ta’ l-organizzazzjoni tal-knisja tal-Bibbja.

ORGANIZZAZZJONI TAL-KNISJA TAL-BIBBJA 30 W.K. 96 W.K.

L-organizzazzjoni kollha tal-knisja ssib ir-ras taÆha fi

Kristu. Dwar il-Óakma l-knisja hija saltna, u Kristu hu s-Sultan:

“Inwissik biex tÓares il-liÍi u ÚÚomm ruÓek bla tebÆa u bla Ótija sa jum id-dehra ta’ Sidna íesù Kristu, li Æad juriha f’waqtha. Dak li hu l-hieni u waÓdu setÆani, is-Sultan tas-slaten u s-Sid tas-sidien” (1 Timotju 6:15).

BÓala organiÚmu l-knisja hija maÆrufa bÓala Íisem. Kristu Hu r-Ras tal-íisem:

“Hu r-Ras tal-íisem, li hu l-Knisja….” (Kolossin 1:18).

BÓala post ta’ qima l-knisja hija msejÓa tempju bi Kristu

bÓala l-Qassis il-Kbir: “GÓax hekk ukoll Kristu ma tax lilu nnifsu l-ÍieÓ li jkun il-qassis il-kbir, imma dan tahulu Alla, li qallu: “Ibni int; illum jien nissiltek”. U kif iÆid ukoll band’oÓra: “Int qassis Æal dejjem skond l-ordni ta’ Mel-kisedek” (Lhud 5:5-6).

BÓala familja (1 Timotju 3:15), Kristu huwa óuna l-kbir. BÓala Æalqa tad-dwieli, (Mattew 20), Kristu huwa l-Kap. BÓala merÓla Kristu huwa r-RaÆaj (íwanni 10:11). BÓala l-Æarus (2 Korintin 11:2), Kristu huwa r-RaÍel fil-jum tat-tieÍ. TASSEW HU RAS FUQ IL-óWEJJEí KOLLHA ×ALL-

KNISJA (Efesin 1:22-23). Meta twieldet l-ewwel kongregazzjon f’íerusalem din

kienet imÓarsa mill-appostli (Atti 2:42; 4:35; 6:2). Meta l-knisja kibret Æal fejn huma ma kinux jistÆu aktar jindokraw ix-xoÆol kollu taÆha, kienet maÆmula distinzjoni f’ÚewÍ kwalitajiet ta’ xoÆol: 1. Il-ministeru tal-kelma, u 2. Il-ministe-

40

ru ta’ l-imwejjed (Atti 6:2). Djakni kienu maÆÚula biex iservu l-imwejjed, u biex jieÓdu Ósieb il-foqra. Aktar tard, meta l-app-ostli kienu mxerrda fix-xoÆol taÆhom, aÓna nsibu anzjani li Óarsu wara l-ministeru tal-klema, u ndokraw il-kongregazzjoni lokali (Atti 11:30; Lhud 13:17). Biex iÓarsu jew jieÓdu Ósieb l-affarijiet ta’ kull kongregazzjoni aÓna nsibu dawn iÚ-ÚewÍ uffiÐji: anzjani (xjuÓ, isqfijiet, presbiteri) biex imexxu, djakni biex iservu (Filippin 1:1; Titu 1:5; 1 Timotju 3).

Fil-ministeru tal-kelma matul iÚ-Úminijiet tat-Testment il-ídid aÓna nsibu: appostli, profeti, evanÍelisti, raÆajja (anzja-ni), u Æalliema (Efesin 4:11; 1 Korintin 12:28). L-appostli u l-profeti rÐevew il-kelma minn Alla (Efesin 3:5), u tawha lil nies fidili (2 Timotju 2:2). EvanÍelisti, anzjani u Æalliema Óadu l-kelma rrivelata u Æallmuha lil oÓrajn (Titu 2:15).

Dwar id-djakni ma tantx jintqal fit-Testment il-ídid. Il-kwalifiki taÆhom huma moÆtija fl-ewwel Timotju 3, u huma assoÐjati ma’ l-anzjani f’Filippin 1:1. Mill-fatt li seba’ f’Atti 6 kienu maÆÚula biex iservu l-imwejjed jindika lix-xoÆol taÆ-hom kien li jaraw il-bÚonnijiet tal-foqra, jew li jseru l-kongreg-azzjoni f’kull mod imfassal mill-anzjani tal-knisja.

Organizzazzjoni u tmexxija tal-knisja mid-dixxipli applikat biss Æall-kongregazzjonijiet lokali (Filippin 1:1). It-termini anzjan, isqof, presbiteru, u raÆaj huma wÚati Æall-istess nies (Atti 20:17-18; Efesin 4:11;1 Pietru 5:1). Fl-organizazzjoni tal-knisja tat-Testment il-ídid ma kien hemm ebda differenza fl-anzjani, isqfijiet, presbiteri, u raÆajja tal-knisja. Dawn kienu kollha kliem li japplikaw Æall-istess irÍiel, imma kull waÓda kellha s-sinjifikat taÆha stess dwar ix-xoÆol taÆhom: 1. Anzjan—wieÓed imdaÓÓal fiÚ-Úmien, esperjenza; 2. Presbiteru jew Isqof—wieÓed li jÆasses; 3. RaÆaj—indokratur, li jitma’ lill-merÓla. Dawn l-irÍiel kellhom il-Óarsien ta’ kongregazzjoni lokali (1 Pietru 5:2), imma qatt aktar minn waÓda. Knejjes ma kinux organizzati f’distretti b’irÍiel ir-ras ta’ kull kongregazz-joni meta organizzata (Atti 14:23; Titu 1:5).

Il-mod li bih l-irÍiel kienu maÆÚula, kif indikat permezz ta’ l-uniku eÚempju li Æandna, Atti 6, kien Æall-kongregazzjoni biex taÆÚilhom, uÆall-evanÍelist biex jappuntawhom (Titu 1:5). Waqt li l-evanÍelist jintqal biex jappuntahom, ma jintqalx lilu biex jaÆÚilhom. Il-kongregazzjoni Æandha “tfittex minn fosthom” lil l-irÍiel li huma ikkwalifikati biex iservu bÓala anzjani u djakni. Kull kongregazzjoni Æandha kontroll tal-ÓwejjeÍ taÆha nfisha. Fi ÓwejjeÍ ta’ fidi huma kienu ggwidati permezz tal-Kelma ta’ Alla (Rumani 10:17), u fi ÓwejjeÍ ta’ opinjoni huma kienu ggwidati permezz tad-diÐenza u l-ordni (1 Korintin 14:40).

Kull kongregazzjoni kienet indipendenti minn kull kongre-gazzjoni oÓra fl-organizzazzjoni, kien hemm sÓubija tal-fidili kollha, u kooperazzjoni fosthom f’xoÆolijiet li kienu akbar milli kongregazzjoni waÓda kienet tiflaÓ

41

Æalihom weÓidha (2 Korintin 8:9).

APOSTASIJA MILL-ORGANIZZAZZJONI TAL-BIBBJA

KOBOR TAL-íERARKIJA 570 1517

Sewwasew il-ÓaÍa pprojbita minn Kristu Írat fil-perjodu ta’ wara l-appostli fejn naqraw f’Mattew 20:25-27,

“Imma íesù sejÓilhom u qalilhom: “Tafu intom, fost il-pagani l-kapijiet qeÆdin biex jikkmandaw, u l-kbarat biex iÓaddmu s-setÆa taÆhom. Fostkom ma Æandux ikun hekk; imma min irid ikun kbir fostkom, Æandu jkun qaddej taÆkom, u min irid ikun l-ewwel fostkom, Æandu jkun l-ilsir taÆ-kom. Hekk ukoll Bin il-bniedem, ma Íiex biex ikun moqdi, imma biex jaqdi u biex jaÆti Óajtu b’fidwa Æall-kotra.”

L-uffiÐji ta’ appostlu u profeta mhumiex imsemmija wara l-mewt ta’ íwanni. Ix-xoÆol taÆhom kien komplut meta l-verità sÓiÓa, it-Testment il-ídid, kien irrivelat mis-smewwiet.

Mis-sena 100 Æas-sena 325 W.K. aÓna naraw l-iÚvilup tal-“veskovat.” WieÓed mill-anzjani f’kull kongregazzjoni beda biex isostni li hu kien “l-isqof” ta’ dik il-knisja, u l-anzjani l-oÓra kienu taÓtu. Minflok ma grupp ta’ anzjani jmexxu kull knisja kien hemm “l-isqof” fuq kull kongregazzjoni. ImbaÆad l-aktar isqof setÆan f’kull belt Óa l-kongregazzjonijiet kollha taÓt ÍwenÓajh. ImbaÆad hu laÓaq u Óa l-bliet ta’ madwar; b’hekk huwa kellu “djoÐesi.” L-isqof ta’ l-ikbar djoÐesi Óa taÓtu d-distretti li kienu iÚÆar, b’hekk hu sar arÐisqof fuq l-arÐidjoÐesi. Il-kleru kien organizzat f’forma permanenti fil-konÐilji. Il-“laÐji” tilfu l-kontroll kollu tal-knisja, u l-kleriÐi saru “qassisin,” u medjaturi bejn Alla u l-bniedem. Dan Æadu fil-prattika llum fil-Knisja Kattolika Rumana Æalkemm huwa kuntrarju Æal kollox Æal dak li l-Mulej ordna!

Mis-sena 325 Æas-sena 600 aÓna naraw il-papat jistabbi-lixxi lilu nnifsu. Sistema ta’ qrati tal-knisja u liÍi tal-knisja Íew fl-eÚistenza, iffurmati minn deÐiÚjonijiet tal-konÐilji ta’ l-isqfijiet. Proprjetà tal-knisja kienet miÚmuma mill-kleru. L-arÐisqfijiet ta’ l-akbar Óames arÐidjoÐesi fid-dinja Óadu taÓthom dawk iÚÆar, u dawn il-Óamest irÍiel saru “Patrijarki.”

Il-knisja f’Ruma saret l-aktar influwenti minÓabba l-poÚizz-joni taÆha fil-kapitali tad-dinja, u l-Isqof ta’ Ruma sar l-aktar figura setÆana fil-knisja, b’l-uniku rivali tieÆu il-Patrijarka ta’ Konstantinopli. Mal-waqa’ ta’ l-Imperu Ruman fil-Óames seklu l-knisja kienet tidher li kienet l-unika istituzzjoni soda fid-dinja, b’hekk is-setÆat ta’ l-isqfijiet kienu mkabbra

42

Óafna. KonÐilji ekumeniÐi ta’ l-isqfijiet tal-knisja kienu miÚmuma. Huma kienu

jistqarru li kienu l-vuÐi nfallibbli tal-knisja. Id-deÐiÚjonijiet dottrinali ta’ dawn il-konÐilji kienu milquha bÓala ispirati u finali. Id-dogmi taÆhom kienu msejÓa mill-imperatur bÓala l-liÍi ta’ l-Imperu.

Fis-sena 570 l-Isqof ta’ Ruma kien iddikjarat li huwa “Papa” tal-knisja fil-Punent, waqt li l-Patrijarka ta’ Konstantinopli kien imÓares bÓala r-ras tal-knisja tal-Lvant.

Il-perjodu mis-sena 600 sa’ l-1051 ra d-diviÚjoni tal-knisja. Il-knisja fil-Lvant u l-knisja fil-Punent kellhom lingwi u uÚanzi differenti li bieÆdu s-sentimenti ta’ bejniethom ta’ interess lejn xulxin. Fid-disa’ seklu r-relazzjonijiet saru tant issikati li l-Papa skomunika lill-Patrijarka ta’ Konstantinopli. Aktar wara s-sÓubija kienet miÍjuba lura mill-Ídid Æal xi Úmien, imma l-kontroversja reÍÆet qamet fis-seklu Ódax. Fis-sittax ta’ Lulju, 1054 il-Papa skomunika lill-Patrijarka u lil dawk kollha li kienu mxew warajh, jikkundannahom Æall-infern etern. Il-Patrijarka Æamel l-istess ÓaÍa, jaÆmel l-istess Æall-Papa, jiÍifieri, jiskumnikah u jikkundannah Æat-telfien ta’ dejjem. B’hekk il-knisja kienet maqsuma. Kull knisja kompliet il-korsa taÆha stess sal-lum, u r-relazzjonijiet ftit huma aÓjar illum milli kienu fiÚ-Úminijiet tad-dlam. Il-papa Ruman laÓaq l-Æola poÚizzjoni tas-setÆa tieÆu f’dan il-perjodu.

Mill-1051 Æall-1300 is-setÆa tal-Papa bdiet nieÚla l-isfel. L-uffiÐÐju kien miÚmum minn numru ta’ rÍiel korroti Óafna li Íabu fama ÓaÚina fuqu.

Matul iÚ-Úmien mill-1300 Æall-1500 aÓna naraw il-peda-ment imqieÆed Æar-riforma. L-uffiÐÐju papali kien meÓud Æal Franza Æal sebÆin sena, u fi sforz biex jittieÓed lura fl-Italja fl-1378 ÚewÍ papiet kienu fil-Óakma fl-istess Úmien, Urbanu VI u Klement VII.

Il-movimenti tar-riforma mis-seklu sittax Æas-seklu dsatax Íabu miltipliÐità ta’ iÍsma reliÍjuÚi. GÓalkemm huma Óaduha kontra l-Íerarkija ta’ Ruma, l-organizzazzjonijiet taÆhom stess kienu ftit u wisq influwenzati minn dak il-mudell tat-tmexxija tal-knisja. Hemm medda wiesa Óafna fosthom mill-arÐisqfijiet Æad-demokrazija kongregazzjonali.

Ix-xorta ta’ organizzazzjoni li Æandhom il-biÐÐa ’l kbira tad-denominazzjonijiet mhijiex maÆrufa fit-Testment il-ídid. It-termini parroÐÐa, djoÐesi, u arÐidjoÐesi mhumiex maÆrufa fit-Testment il-ídid. L-organizzazzjoni tax-xoÆol tal-knisja f’soÐjetajiet tal-missjoni u f’soÐjetajiet ta’ Æajnuna hija kunt-rarja Æall-Bibbja.

óafna uffiÐji bÓal Abbati, Dekan, Monsinjur, ArÐisqof, Kardinal, u Papa li jinsabu fid-denominazzjonijiet preÚenti, inkluÚ il-Knisja Kattolika Rumana, mhumiex imsemmija fil-Bibbja. Ukoll, il-mod lit-termini raÆaj u isqof huma wÚati huwa differenti Æal kollox mill-mod li kienu wÚati fil-Bibbja. It-titlu Reverendu fil-Bibbja nsibuh indirizzat biss lil Alla f’Salm 111:9, imma llum dan sar komuni Óafna fejn huwa ndirizzat lil bnedmin, bÓal qassisin, eÐÐ. Ukoll it-titlu “Father” (Missier) f’sens spiritwali, huwa

43

kkundannat mill-Mulej taÆna nnifsu biex ma nuÚawhx Æal bniedem, imma llum mhux hekk biss, imma l-papa huwa msejjah, “Holy Father” meta l-uniku “Missier Qaddis” (Holy Father) taÆna huwa l-Missier Etern! (ara Salm 111:9; Mattew 23:9). ðertament li organizzazzjoni ta’ din ix-xorta mhix il-knisja ta’ Kristu u Ðertament li kull bidla mill-bniedem fl-organizzazzjoni li fassal il-Mulej hija dnub Æaliex permezz ta’ dan il-bniedem ikun qieÆed ipoÍÍi lilu nnifsu flok Alla! (ara 1 Korintin 4:6; Galatin 1:6-9; 2 íwanni 8-9; Rivelazzjoni 22:18-19).

RITORN ×ALL-ORGANIZZAZZJONI TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

Il-knisja tat-Testment il-ídid la kellha Íerarkija klerikali lanqas

demokrazija kongregazzjonali. Kienet teokrazija kongre-gazzjonali! Kristu Æandu l-awtorità leÍislattiva u Íudikali kollha. íakbu jÆidilna:

“WieÓed biss huwa dak li jaÆmel il-liÍi, wieÓed biss l-imÓallef: dak li Æandu s-setÆa jeÓles u jeqred. Int min int biex tiÍÍudika ’l ÓaddieÓor?” (íakbu 4:12).

EvanÍelisti, anzjani, u djakni Æandhom jieÓdu Ósieb il-minis-teru tal-Kelma u ta’ l-imwejjed. Dawn kienu l-uniÐi oqsma li fihom il-knisja ppruvat li tiffunzjona: 1. Biex issalva l-erwieÓ tan-nies, u 2. Biex tÆin lill-fqar (Atti 6:2).

Kien hemm indipendenza kongregazzjonali u interdipenden-za kongregazzjonali, jew kooperazzjoni, fix-xoÆol tal-Mulej. Kooperazzjoni kienet volontarja. Ma kien hemm ebda organ-izzazzjoni tal-knisja akbar mill-kongregazzjoni lokali Óalli taÆmel pressjoni fuq knejjes Óalli jidÓlu f’organizzazzjoni bÓal din. Kull Kristjan jaÆraf lil Kristu bÓala r-Ras tal-Íisem, li tieÆu huwa kien membru, u kien hemm sÓubija fost il-fidili kollha.

Il-knisja llum tista’ tiffunzjona bl-aÓjar mod b’mhux aktar organizzazzjoni milli kellha l-knisja fl-ewwel seklu. Dan ikab-bar lil Kristu bÓala r-Ras tal-ÓwejjeÍ kollha Æall-knisja (Efesin 1:22-23). Il-kongregazzjoni Æandu jkollha anzjani biex imexxu, evanÍelisti biex jippriedkaw, djakni biex iservu, u Æalliema biex jÆallmu.

Fedeltà lejn Kristu titlob li aÓna norganizzaw il-knisja fil-mod li hija murija fit-Testment il-ídid. Dan mhux biss huwa possibbli—huwa prattiku!

L-anzjani Æandhom jaraw fi Kristu lir-RaÆaj il-Kbir taÆ-hom (1 Pietru 5:4). It-tobba jaraw Fih it-Tabib il-Kbir. L-avukati jaraw Fih id-Difensur (1 íwanni 2:1).

44

Il-predikaturi jaraw Fih it-test (1 Korintin 2:2). Is-suldati jaraw Fih il-Kaptan (Lhud 2:10). Il-qaddej jara Fih Sid Tajjeb (Mattew 23:10. Il-mexxej jara Fih il-Mulej tieÆu (Atti 2:36). L-istatista jara Fih il-LeÍislatur (Galatin 6:2). Il-midneb jara Fih is-Salvatur (Mattew 1:21). Alla jara Fih Iben fidil li Hu appuntah werriet tal-ÓwejjeÍ kollha, u li

poÍÍieh fuq ix-xoÆol kollu tal-knisja TieÆu.

LURA ×ALL-ISMIJIET TAL-BIBBJA Filippin 2:9-11

“GÓalhekk Alla Æollieh sas-smewwiet, u Úejnu bl-isem li hu fuq kull isem, biex fl-isem ta’ íesù—fis-sema, fl-art u f’qieÆ l-art—il-Ólejjaq kollha jinÚlu Æarrkobbtejhom, u kull ilsien jistqarr: “íesù Kristu hu l-Mulej Æall-glorja ta’ Alla l-Missier” (Filippin 2:9-

45

11).

Ismijiet ifissru xi ÓaÍa. Dawn jindikaw oÍÍett, post, jew persuna. AÓna

norbtu importanza kbira ma’ l-ismijiet. Ismijiet ta’ nies kbar jibqÆu jÆixu fil-qlub tan-nies. Kull wieÓed li jrid li jkun korrett jirsisti biex juÚa l-ismijiet it-tajba Æall-ÓwejjeÍ it-tajba. Fil-Bibbja l-Mulej sejjaÓ: 1. Il-knisja, 2. Il-kongregazz-joni, u 3. Is-segwaÐi ndividwali TieÆu bit-terminu t-tajjeb. L-uÚu t-tajjeb ta’ dawk it-termini kien mitluf matul iÚ-Úminijiet tad-dlam meta l-knisja apostata Úammet ix-xettru tas-setÆa. AÓna nistÆu niksbu mill-Ídid l-uÚu t-tajjeb taÆhom illum.

ISMIJIET TAL-BIBBJA IRRIVELATI 30 W.K. 96 W.K.

Fi studju dwar l-ismijiet it-tajba aÓna Æandna l-ewwel napprezzaw l-

importanza marbuta ma’ l-isem ta’ Kristu. Hu Æandu l-Æola isem li qatt huwa moÆti (Filippin 2:9-11). Huwa l-uniku isem li permezz tieÆu l-bniedem jista’ jilÓaq is-salvazzjoni ta’ ruÓu. Waqt li Pietru u íwanni kienu quddiem is-Sanhedrin jiddefendu dan l-isem huma qalu:

“F’Óadd Óliefu ma hemm salvazzjoni, Æax imkien taÓt is-sema ma hemm isem ieÓor moÆti lill-bnedmin li bih aÓna Æandna nkunu salvi” (Atti 4:12).

Permezz ta’ l-isem TieÆu l-midinbin huma ÍÍustifikati minn dnubiethom. Naqraw f’Atti 10:43,

“Il-profeti kollha jixhdu Æalih u jÆidu li kull min jemmen fih jaqla’ l-maÓfra tad-dnubiet bis-saÓÓa ta’ ismu.”

U Kristu jkollu d-dnubiet taÆhom maÓfura minÓabba ismu, jÆidilna íwanni,

“QieÆed nikteb lilkom, uliedi, Æax intom dnubietkom maÓfura bis-saÓÓa ta’ ismu” (1 íwanni 2:12).

L-Iskrittura Mqaddsa tÆidilna li aÓna nsejÓu fuq ismu Æas-salvazzjoni:

“GÓax kull min isejjaÓ isem il-Mulej isal-va.” (Rumani 10:13).

Osserva l-ÓwejjeÍ li aÓna Æandna naÆmlu fl-isem ta’ Kristu:

1. Nippriedkaw l-EvanÍelju (Luqa 24:47). 2. NitÆammdu, waqt li nsejÓu ismu (Atti 22:16). 3. NinÍabru flimkien f’ismu (Mattew 18:20).

46

4. Nitolbu f’ismu (íwanni 14:13-14). 5. NaÆmlu kollox f’ismu (Kolossin 3:17). Li ssemmi l-isem ta’ Kristu jfisser li tkun tappartjeni Lilu. Il-Bibbja

tÆid:

“Imma s-sies qawwi, li Alla qieÆed, iÚomm sÓiÓ, u fuqu Æandu dan is-siÍill: “Il-Mulej jaÆraf dawk li huma tieÆu”, kif ukoll: “óa jitwarrab mill-ÓaÚen kull min isejjaÓ isem il-Mulej” (2 Timotju 2:19).

Li ÚÚom sÓiÓ ma’ ismu huwa li tkun leali Lejh. íwanni jikteb hekk lill-knisja ta’ Pergamu:

“Jiena naf fejn int qieÆed: qieÆed fejn hemm it-tron tax-Xitan. Imma Æadek iÚÚomm sÓiÓ ma’ ismi u ma ÐÓadtx il-fidi tieÆek fija, anqas f’dawk il-jiem li fihom Antipa, ix-xhud fidil tieÆi, qatluh hemm fostkom, fejn joqÆod ix-Xitan” (Rivelazzjoni 2:13).

Kristu uÚa l-isem TieÆu b’mod ÍeneruÚ fit-Testment il-ídid. Ismu huwa applikat Æall-knisja kollha (Atti 20:28). Ismu kien uÚat Æall-kongregazzjonijiet lokali (Rumani 16:16), u kien milbus minn individwi (Atti 11:26; 1 Pietru 4:16).

Il-knisja kollha kienet imsemmija f’termin li juru r-relazz-joni taÆha lejn Alla u Kristu. Ta’ spiss din hija sempliÐiment “il-knisja,” li tfisser ÍemÆa. Il-kelma Griega tfisser “l-imsej-Óin.” In-nies ta’ Alla huma dawk imsejÓin barra mid-dinja, isseparati mid-dnub, u msejÓin fil-Íisem wieÓed. L-appostlu Pawlu, waqt li jitkellem dwar dan, jÆid hekk:

“óalli s-sliem ta’ Kristu jsaltan fi qlubkom, dak is-sliem li Æalih kontu msejÓa biex issiru Íisem wieÓed”(Kolossin 3:15).

Ma kien hemm ebda istituzzjoni oÓra tan-nies tal-Mulej li minnha kien hemm il-ÓtieÍa ta’ distinzjoni, Æalhekk it-turija sempliÐi, “il-knisja,” kienet biÚÚejjed biex turihom jew tfissir-hom.

Il-knisja kienet irriferuta bÓala “l-knisja ta’ Alla” (1 Timotju 3:15), u “l-knisja tal-Mulej” (Atti 20:28), jew “knisja tal-kbir li qam mill-imwiet” (Lhud 12:23), li kien Kristu. Dawn it-termini kollha juru pussess. Hija msejÓa jew il-knisja ta’ Alla jew il-knisja ta’ Kristu Æaliex dak li jappartjeni Æal wieÓed jappart-jeni Æat-tnejn (íwanni 17:10). Madankollu, Alla dawwar il-Óakma fuq l-Iben f’dan iÚ-Úmein (1 Korintin 15:25-26).

Kongregazzjonjiet lokali huma ndikati f’Rumani 16:16, “il-knejjes ta’ Kristu jsellmulkom.” Óafna drabi kienet sempliÐi-ment “il-knisja” f’Ðertu

47

post (Filippin 1:1). Dixxipli ndividwali tal-Mulej kienu rriferuti b’numru ta’ ismijiet. In-

nom proprju wieÓed uÚat kien Kristjan (Atti 11:26). It-terminu li wera r-relazzjoni lejn xulxin kien aÓwa (Galatin 6:1). Dwar il-qima huma kienu msejÓa qassisin (1 Pietru 2:5, 9). Dwar ix-xorta ta’ Óajja li kienu jÆixu huma kienu msejÓa qaddisin (1 Korintin 6:11). Dwar il-Kelma ta’ Alla huma kienu msejÓa emmiena (Atti 5:14). Dwar il-familja ta’ Alla huma kienu msejÓa ulied (1 íwanni 3:1). Kull Kristjan kien imsejjaÓ b’dawn it-termini kollha. Ebda isem uÚat qatt ma fired lil xi wÓud mid-dixxipli minn oÓrajn bÓallikieku huma kienu membri ta’ Íisem differenti.

APOSTASIJA MILL-ISMIJIET TAL-BIBBJA 570 1517

Flimkien mat-tbeÆid tal-knisja mill-prattika u l-awtorità tat-

Testment il-ídid, Íie t-tbeÆid mill-uÚu ta’ ismijiet ta’ l-Iskrittura.

SegwaÐi ta’ Æalliema eretiÐi kienu msejÓa bl-isem tan-nies li huma kienu jimxu warajhom. Dawk ta’ Arjus kienu msejÓin Arjani. ImbaÆad sezzjoni tad-dinja Óadet fuqha distinzjoni, u kien hemm il-knejjes tal-lvant u tal-punent. In-natura universali tal-knisja kienet adattata bÓala isem, “kattolika.” Diversi ordni-jiet qamu Íewwa dil-knisja u wÚaw ismijiet li poÍÍew lil xi wÓud mill-komunikanti ’l boÆod mill-oÓrajn, u huma kienu maÆrufa b’ismijiet ta’ nies—FranÍiskani, Dumnikani, TereÚ-jani, Pawlini, eÐÐ., apparti l-íiÚwiti. Dawn l-ordnijiet Æadhom jeÚistu sal-Íurnata tal-lum! Minn naÓa l-oÓra, illum fi Ódan il-Knisja Kattolika Rumana qeÆdin naraw it-twelid ta’ Óafna gruppi Íodda b’ismijiet differenti, bÓal, KariÚmatiÐi, Kataku-meni, Neo-Katakumeni, Fokolari, eÐÐ. Dan kollu huwa tbeÆid minn Alla u ksur tal-Kelma TieÆu.

Knejjes Protestanti identifikaw lilhom infushom b’modi diversi, spiss bl-isem tar-riformatur, bÓal Luteran, jew bix-xorta ta’ tmexxija tal-knisja bÓal Episkopali jew Presbiterjan, bix-xorta tax-xoÆol bÓal Metodist, jew b’ordinanza tal-Mulej bÓal maÆmudija—Battist. Inti tista’ semmi numru li ÓarÍu riÐenta-ment, jippruvaw li jersqu aktar qrib Æall-ismijiet uÚati fil-Bibbja, bÓal ‘Assembly of God.’ ImbaÆad hemm “il-Knisja ta’

48

Alla.” Imma li ssejjaÓ organizzazzjoni mhux skritturali b’isem tal-Bibbja ma jaÆmilx dik l-organizzazzjoni mhux skritturali, skritturali. Lanqas li ssejjaÓ persuna Kristjana ma jaÆmilha Kristjana meta hija qatt ma kienet obdiet l-EvanÍelju. AÓna ma nistÆux inÚommu, lanqas nippruvaw li nÚommu Æaqda ta’ knisja milli tirriferi lilha nfisha bÓala “L-Knisja MaÆquda ta’ Kristu.” Huma jaÆtu servizz bix-xofftejn lil isem tassew, imma jekk ÓaÍa bÓal din sejra tkun aÐÐettabbli Æal Alla huma Æandhom li jaÆmlu l-knisja skritturali kif ukoll l-isem. Li ssejjaÓ dittatura demokrazija ma jaÆmilhix hekk, jew jibdel il-forma tat-tmexxija.

RITORN ×AL ISMIJIET TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

Shakespeare ippopolarizza, “Warda b’kull isem ieÓor xorta tinxtamm

sabiÓa.” In-nies waqÆu fil-vizzju li jistaqsu, “Tajjeb, x’hemm f’isem, fuq kollox?” Li kieku l-fjura msejÓa warda kienet Íiet imsemmija xi ÓaÍa oÓra, l-isem l-ieÓor kien iÍib il-warda fl-imÓuÓ taÆna; iÚda la darba l-isem “warda” kien stabbilit, ebda isem ieÓor ma jista’ jÍib f’moÓÓna l-warda.

Kieku Kristu sejjaÓ il-knisja TieÆu b’xi isem ieÓor aÓna nassoÐjaw dik l-istituzzjoni bl-isem li Hu taha, imma billi Hu ta lill-knisja u lid-dixxipli TieÆu l-isem TieÆu stess, mela aÓna ma nistÆux nassoÐjaw dixxipli tassew jew knejjes tassew b’xi isem ieÓor barra minn dak tal-Mulej. L-iskulari jirrispettaw l-idea. Meta huma jiktbu dwar il-knisja tal-Bibbja huma jirriferu Æaliha bÓala l-“knisja ta’ Kristu” jew il-“knisja ta’ Alla.”

Kristu poÍÍha l-isem TieÆu stess, l-Æola li l-art qatt tista’ tisma’, fuq il-knisja bÓala Íisem wieÓed, il-kongregazzjoni, u l-individwu. óalli aÓna nuÚaw l-Isem TieÆu Æall-knisja TieÆu u Æad-dixxipli tieÆu.

Huwa neÐessarju li naÆmlu dan, Æaliex huwa l-uniku isem mas-salvazzjoni (Atti 4:12), u f’dan l-isem biss nistÆu aÓna niltaqÆu fil-preÚena TieÆu:

“GÓax fejn tnejn jew tlieta jkunu miÍbura f’ismi,hemm inkun jien f’nofshom” (Mattew 18:20).

LURA ×ALL-QIMA TAL-BIBBJA íwanni 4:24

49

“Alla huwa spirtu, u dawk li jadurawh Æandhom jadurawh fl-ispirtu u l-verità” (íwanni 4:24).

Qima hija sforz minn naÓa tal-bniedem biex jesprimi l-adorazzjoni tieÆu lil Alla.

Qima fit-Testment il-Qadim kienet karnali, letterali (Lhud 9:1-10). Dawk is-sagrifiÐÐji kienu dell ta’ qima aÓjar (Lhud 10:1).

Qima fit-Testment il-ídid marret ’il fuq mill-karnali Æall-ispiritwali (Filippin 3:3). Il-qima spiritwali impoÍÍija fil-knisja tat-Testment il-ídid hija l-Æola li fiha l-bniedem mortali jista’ jieÓu sehem. Kull att huwa spiritwali. Ma hemm ebda att mekkaniku inkludut. Kull att ta’ qima fil-knisja huwa sempliÐi, madankollu jiÚviluppa l-ispirtu tal-bniedem fix-xbieha tal-Mulej (2 Korintin 3:18).

IL-QIMA SPIRITWALI TAT-TESTMENT IL-íDID 30 W.K. 96 W.K.

Il-Kristjani tal-bidu kienu jiltaqÆu Æal l-iskop li jaduraw

lil Alla. LaqÆa kienet miÚmuma kull l-ewwel jum tal-ÍimÆa (Atti 20:7). L-appostlu Pawlu jirriferi Æal li “jiltaqÆu flimkien” Æall-Ikla tal-Mulej. F’dan huma komplew bis-sÓiÓ (Atti 2:42), u kienu ordnati biex ma jinqatÆux mill-laqÆat (Lhud 10:25).

Il-qima taÆhom kienet maÆmula minn Óames atti: 1. F’din il-laqÆa jew ÍemÆa huma kantaw innijiet ta’

tifÓir lil Alla (Lhud 2:12). Dawn kienu salmi, innijiet, u kant spiritwali (Kolossin 3:16), kantati bl-ispirtu u bl-Æarfien (Efesin 5:19).

2. Talb kien parti regolari u prominenti tal-qima tal-Kristja-na (1 Tessalonikin 5:17). Kien ix-xewqa tal-qalb (Rum-ani 10:1), espressa fil-fidi (íakbu 1:6), f’isem Kristu (íwanni 14:14), bl-ispirtu u bl-Æarfien (1 Korintin 14:15), u skond ir-rieda ta’ Kristu (1 íwanni 5:14).

3. Huma kienu ordnati biex jaqraw lill-knisja l-Kitba Ispirata (Kolossin 4:16; 1 Tessalonikin 5:27); li huma Æallmu u ppriedkaw bl-awtorità kollha (Titu 2:15).

50

4. L-Ikla tal-Mulej kienet mikula fl-ewwel jum ta’ kull ÍimÆa (Atti 20:7; 1 Korintin 10:16; Atti 2:42). L-ikla kellha tinÚamm bÓala tifkira tal-mewt ta’ Kristu sa ma jerÍa’ jiÍi (1 Korintin 11:20-32).

5. Huma taw mill-prosperità taÆhom fil-laqÆa fl-ewwel jum ta’ kull ÍimÆa (1 Korintin 16:2). L-Æotja taÆhom kienet iÍÍudikata skond il-prosperità taÆhom, u huma taw minÆajr ebda tgemgim u bil-libertà (2 Korintin 9:7).

Kristu strettament ordna lil l-appostli u lill-Kristjani tal-bidu biex iÆassu l-qima taÆhom kontra xi wirja jew dimostrazz-joni. Din ma kinetx biex taqbad l-Æajn u t-tifÓir tan-nies (Mat-tew 6:1-18). óajja bla tebÆa kienet ÓtieÍa neÐessarja (íakbu 1:27).

AÓna ma nisbu ebda riferenza maÆmula Æall-festi ta’ kull sena jew staÍjonali, imma l-knisja kienet imwissija kontra li qatt tirÐevihom. L-appostlu Pawlu wissa:

“Issa lil Alla tafuh, jew aÓjar, Alla jafkom; mela, kif erÍajtu lura lejn l-elementi bla saÓÓa u bla siwi, u tridu terÍÆu taqduhom biex tÓarsu l-jiem, ix-xhur, l-istaÍuni u s-snin? QieÆed nibÚa’ li t-taÓbit li tÓabatt Æalikom kien kollu ta’ xejn” (Galatin 4:9-11; Kolossin 2:16).

APOSTASIJA FIL-QIMA

570 1517 Fil-perjodu ta’ wara l-appostli kien hemm inÚul mÆaÍÍel fl-

ispiritwalità, fil-forma, u fil-mod tal-qima. Dan Íara f’dan il-mod:

Mis-sena 100 Æas-sena 325— It-tbeÆid prinÐipali fil-qima kien li l-Ikla tal-Mulej saret sagrament. Mis-sena 325 Æas-sena 600— Pridkar, dak li kien hemm minnu, sar formali u oratoriku. Il-qassisin

libsu lbies reliÍjuÚ. Is-servizz kollu sar li jkun miktub u formali Óafna. Dawl tax-xemÆat u Óruq ta’ l-inÐens kienu mwaqqfa. Stampi u xbiehat sabu posthom fil-qima. FestiÍÍjar staÍjonali kien maÆÚul Æat-twelid, mewt u qawmien ta’

Kristu, u l-inÚul ta’ l-Ispirtu s-Santu. Dawn kienu maÆrufa bÓala l-Milied,

51

l-GÓid, u l-Pentekoste. Mis-sena 600 Æas-sena 1050— Stampi u xbiehat kienu meqjusa bl-istess adorazzjoni ta’ l-idoli li huma

kellhom fost il-pagani. Fil-knisja tal-Punent dawn qatt ma kienu opponuti, imma kienu mÓeÍÍa mill-papiet. Fil-knisja tal-Lvant, iÚda, Leo III neÓÓihom fis-sena 730, imma fis-sena 787 l-ImperatriÐi Irene reÍÆet daÓÓlithom, u sejÓet konÐilju ekumeniku li approva x-xbiehat. JÆidu, “Il-qima Æandha tkun lil Alla waÓdu, imma l-venerazzjoni tista’ tinÆata lix-xbiehat.” Leo V reÍa’ neÓÓihom fis-sena 813, imma kienu miÍjuba lura mir-ReÍÍent (gvernatur) Imperjali Theodora fis-sena 842. Il-knisja tal-Punent ma tatx aktar kaÚ taÆhom minn dak iÚ-Úmien ’il hawn.

Qrar privat lill-qassis kien beda f’dan il-perjodu. Orgni kien introdott fil-knisja tal-Lvant mill-Papa Vitalian I madwar

670, Æalkemm dan ma rÐieva ebda Æarfien Íenerali qabel is-seklu erbatax. IndulÍenzi kienu mibjuÆa. Mis-sena 1050 Æas-sena 1300— Is-sagrifiÐÐju tal-quddiesa kien stabbilit Æal kollox. Il-qari ta’ testi

b’azzjonijiet simboliÐi u movimenti biex juru l-passjoni ta’ Kristu Æat-tluÆ TieÆu fis-sema bdew ikunu wÚati. Il-ÓobÚ u l-inbid, kienu kkonsagrati mill-qassis, saru l-Íisem u d-demm ta’ Kristu. Il-kalÐi kien bil-mod il-mod imneÓÓi mil-lajÐi, u l-quddiesa saret “is-SagrifiÐÐju bla demm.”

StaÍuni annwali ta’ qima bdew iÐajpru l-jum tal-Mulej. KwaÚi kull Íurnata kienet moÆtija Æal xi qaddis (u dan Æadu jsir sal-lum) jew Æal xi Írajja fl-istorja tal-knisja. L-apostasija kienet kompluta, u saret stabbli matul dan il-perjodu.

Riformi Protestanti attakkaw Óafna mill-abbuÚi ta’ qima li kienu daÓlu fil-knisja apostata matul iÚ-Úminijiet tad-dlam. ImbaÆad, wara battalja twila u Óarxa, il-protestantiÚmu aÐÐetta Óafna mill-abbuÚi tal-qima Kristjana. Huma kienu adottaw, bi gradi diversi, muÚika mekkanika, korijiet u ministri b’ilbies reliÍjuÚ, Óruq ta’ xemÆat u inÐens, staÍuni ta’ kull sena ta’ qima, u f’xi waqtiet, qima ta’ xbiehat u stampi.

Fid-denominazzjonijiet illum ftit affarijiet li jsiru jixbÓu l-qima tal-Kristjani ta’ l-ewwel seklu meta l-knisja kienet iggwi-data bil-verità biss, u mhux bit-tradizzjoni.

Dak li aÓna naÓtieÍu huwa li:

IMMORRU LURA ×ALL-QIMA TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

AÓna nixtiequ li kieku nistÆu nikinsu fil-Íenb b’kinsa kbira

waÓda l-prattika kollha mhux skritturali taÚ-Úminijiet tad-dlam. Nikinsu barra mill-knisja qima ta’ stampi u xbiehat, Óruq ta’ xemÆat u inÐens, osservanza ta’ festi kull sena, muÚika mek-

52

kanika, korijiet u ministri b’ilbies reliÍjuÚ, iÐ-Ðelebrazzjoni jew is-sagrifiÐÐju tal-quddiesa, l-adorazzjoni tal-qaddisin u oÍÍetti inanimati (bla ruÓ). Ebda waÓda minn dawn il-ÓwejjeÍ ma tista’ tiÚviluppa l-ispirtu tal-bniedem. Huma jbaxxu l-qies Æoli tal-qima spiritwali u jiddeÍeneraw l-ispirtu Æal livell karnali li fuqu huma joperaw.

Imma dawn l-affarijiet huma wisq imniÚÚla fil-fond fid-denominazzjonijiet biex ikunu mneÓÓija. Madankollu, kull sena eluf ta’ rÍiel u nisa qeÆdin ineÓÓu lilhom infushom mid-denominazzjonijiet u jsiru membri tal-knisja tal-Mulej fejn huma jistÆu jqimu lil Alla fl-ispirtu u l-verità (íwanni 4:24), fejn il-qima taÆhom tkun aÐÐettabbli Æal Alla, u mhux tinsab fierÆa (Mattew 15:9).

AÓna naduraw bl-ispirtu (Filippin 3:3), u kull att spiritwa-li—kant, talb, taÆlim, l-Ikla tal-Mulej u l-Æotja—huma atti ta’ sagrifiÐÐju u tifÓir lil Alla permezz ta’ íesù Kristu (Lhud 13:15). Din hija verità eterna u ma tistax tkun mibdula mill-filosofiji tal-bnedmin. Il-Kelma ta’ Alla twissina:

“Qisu li Óadd ma jassarkom b’filosofija u kliem qarrieq u fieraÆ skond dak li hu Íej mill-bnedmin; skond il-prinÐipji tad-dinja u mhux ta’ Kristu.…TÓallux lil min jisirqilkom il-premju billi jaÆmilha ta’ l-umli u taparsi jqim lil anÍli, jimla rasu bil-viÚjonijiet u moÓ-Óu bil-fruÆat ta’ bniedem li hu”(Kolossin 2:8, 18).

53

LURA ×ALL-MUúIKA TAL-BIBBJA Il-muÚika misset il-qlub tan-nies kollha bis-swaba Ðelestjali

taÆha. Alla ordna tifÓir muÚikali GÓalih Innifsu kif Hu jixtieq. Aktar ma aÓna nistudjaw l-ordinazzjoni TieÆu, aktar aÓna napprezzaw l-Æerf TieÆu.

MUúIKA TAL-BIBBJA 30 W.K. 96 W.K.

Ix-xorta ta’ muÚika li l-Lhud kellhom fit-Testment il-Qadim

ma kinetx awtorità Æax-xorta ta’ muÚika li kellhom l-ewwel knejjes. Il-liÍi ta’ Mosè kienet imsammra mas-salib ma’ Kristu (Kolossin 2:14). Numru ta’ affarijiet li kienu awtorizzati fit-Testment il-ídid mhumiex inkluduti fil-Patt il-ídid. TaÓt Mosè huma kellhom sagrifiÐÐju karnali (Levitku 16). TaÓt Kristu hemm biss sagrifiÐÐji spiritwali:

“B’íesù, mela, ejjew noffru f’kull Óin lil Alla sagrifiÐÐju ta’ tifÓir, jiÍifieri l-kelma ta’ xofftejna li tistqarr ismu” (Lhud 13:15).

Il-muÚika li aÓna Æandna fil-knisja llum Æandha tkun il-muÚika awtorizzata minn Kristu fit-Testment il-ídid TieÆu, il-liÍi TieÆu (1 Korintin 9:21; Galatin 6:2).

It-terminu Íenerali “muÚika” jinkludi kemm muÚika stru-mentali u kemm vokali. Dan it-terminu, iÚda, huwa wÚat darba biss fit-Testment il-ídid, u dan jirriferi Æal divertiment barra mill-knisja. Hemm huwa l-post fejn il-muÚika mekkanika tista’ tintuÚa.

Il-knisja tal-Bibbja kellha biss muÚika vokali: F’Mattew 26:30 u f’Mark 14:26, fit-tmiem ta’ l-aÓÓar ikla jintqal dwar

íesù u d-dixxipli TieÆu, “KANTAW is-salmi u ÓarÍu lejn il-GÓolja taÚ-

54

úebbuÍ”F’Atti 16:25 aÓna nsibu lil Pawlu u Sila fil-Óabs f’Filippi, u “U f’nofs-il

lejl Pawlu u Sila bdew jitolbu u KANTAW tifÓir ’l Alla…”Rumani 15:9, “GÓalhekk jiena nfaÓÓrek fost il-Ínus u nÆanni rifÓir

ismek.” 1 Korintin 14:15, “…INKANTA salmi bl-ispirtu, imma NKANTA

b’moÓÓi wkoll.” Efesin 5:19, “KANTAW flimkien salmi, innijiet u Æana spiritwali;

KANTAW u ×ANNU MINN QALBKOM lill-Mulej.” Kolossin 3:16, “…KANTAW f’qalbkom innijiet lil Alla.” Lhud 2:12, “…F’nofs il-kongregazzjoni NKANTALEK tifÓir.” íakbu 5:13, “…Hemm xi Óadd ferÓan? Óalli JKANTA s-salmi.” Dawk huma kollha riferenzi Æall-muÚika fil-knisja hawn fuq l-art, u

kollha jÆidu kantaw. In-natura nfisha u l-unità tal-qima spiritwali tat-Testment il-ídid titlob dan. L-uniku akkum-panjament tal-vuÐi li huwa msemmi huwa l-qalb.

Spiss nies jistaqsu, “Imma Alla ma kellux l-arpi fis-smew-wiet?” Iva, imma nafu aÓna x’inhu msejjaÓ arpi (Ðetri) f’Rivelazzjoni 5:8-9; 15:2-3; 14:2-3? Fl-aÓÓar qari inti tinnota li íwanni sema’ vuÐi li nstemÆet bÓal arpa. Kull darba li l-arpi huma msemmija u xi muÚika hija maÆmula huma kienu qeÆdin ikantaw. Billi aÓna ma nistÆux nÆidu x’kienu l-arpi, Ólief li l-Bibbja ssemmi l-vuÐi jew leÓen, u li huma kantaw, aÓna mÓollija bil-konkluÚjoni li l-vuÐi hija l-arpa.

APOSTASIJA FIL-MUúIKA TAL-BIBBJA 570 1517

Illum, dawk li jiddefendu l-muÚika mekkanika ippettnaw ix-xoÆolijiet

tal-kittieba ta’ wara l-appostli biex isibu jekk il-Kristjani uÚawhiex fis-sekli li Íew immedjatament wara t-twaqqif tal-knisja. Huma ma jirÐievu ebda sodisfazzjon hawn. Fix-xoÆolijiet ta’ Eusebius, madwar 300 W.K. aÓna nsibuh jÆid li l-knisja kantat. Neander isemmi biss innijiet fil-knisja. Mosheim jÆid dwar 380 kien hemm biss kant.

MuÚika mekkanika kellha l-aktar Ílieda iebsa ta’ l-apostasija minn fost kollox biex tidÓol fil-knisja. Din daÓlet WARA: 1. Li tferrieÆ u tibxix kienu pprattikati Æall-maÆmudija. 2. Li l-maÆmudija tat-trabi kienet bdiet. 3. Li stampi u qima tax-xbiehat kienu fil-knisja. 4. L-idea sagramentali ta’ l-Ikla tal-Mulej. 5. L-osservanza tal-festi annwali. 6. Lis-sistema ekkleÚjastika tal-Íerarkija kienet kompluta Æal kollox.

EnÐiklopedisti jaqblu li l-Papa Vitaljan I poÍÍa l-ewwel orgni fil-knisja madwar 670. Dan irÐieva tant oppoÚizzjoni li

55

kien uÚat biss bil-qies. Sa tard is-sena 1250 Thomas Aquinas qal li l-knisja kienet tkanta biss. Marinus Sanutus Íab l-orgni-jiet ta’ l-arja fil-knisja fl-1290. Il-KonÐilju ta’ Trent uffiÐjal-ment Æarafhom fis-seklu erbatax, imma kien biss wara li l-Imperatur Ferdinand Æamel pressjoni biex isir hekk.

Il-knisja tal-Lvant jew Ortodossa Griega rrifjutat li taÐÐetta l-istrument, u sal-lum ma tuÚahx, Ólief fi ftit knejjes fl-Amerika.

Id-denominazzjonijiet protestanti kollha li aÐÐettaw strumen-ti mekkaniÐi Æamlu dan biss wara disputa sÓuna u twila fost l-iskulari taÆhom. óafna mill-imÓuÓ l-aktar brillanti opponew-hom bÓala sinjal ta’ íudaiÚmu u apostasija. Kienet biss pressjoni popolari li assigurat posthom fil-knejjes.

Sforzi kienu maÆmula biex jiÍÍustifikaw l-uÚu ta’ stru-menti fil-knisja. F’dan ix-xoÆol qasir ma hemmx spazju biex nirrivedu dak kollu li kien intqal, imma l-argumenti kollha li huma favur il-muÚika mekkanika huma mwieÍba mill-fatt li l-Iskrittura tÓejjijna Æall-kull Óidma tajba (2 Timotju 3:16-17), u l-Iskrittura ma tÓejjiniex b’muÚika mekkanika fil-knisja, Æal-hekk din mhix opra tajba. Li taÐÐettahom huwa li tmur aktar ’il quddiem mit-taÆlim ta’ Kristu. Li taÆmel dan huwa li tabban-duna lil Alla (2 íwanni 9).

RITORN ×ALL-MUúIKA TAL-BIBBJA 1830 PreÚent

AÓna naÓtieÍu li mmorru lura Æas-sempliÐità tal-wiri tal-muÚika tal-

knisja—muÚika li nistÆu nifhmu u li terfa’ l-qlub taÆna lejn Alla, muÚika li fiha lkoll kemm aÓna nistÆu nieÓdu sehem fiha. Il-kant mhuwiex Æal ftit f’kor, imma Æall-kongre-gazzjoni kollha.

Awtoritajiet fuq il-muÚika tal-knisja kollha jaqblu li l-knisja ta’ l-ewwel seklu kantat biss it-tifÓir lil Alla. (Ara l-kwotazz-joni mill-ktejjeb Riflessi, taÓt it-titlu Il-muÚika fil-LiturÍija, Vol. 12, Nru. 10, pp. 228-231, ta’ DiÐembru, 1987).

“TaÆmel xi differenza jekk aÓna nÚidu muÚika mekkanika mal-kant taÆna?” óalli nitfakru li l-affarijiet li Íraw lin-nies tat-Testment il-Qadim huma miktuba Æall-eÚempju u t-twissija taÆna (1 Korintin 10:11; Rumani 15:4). F’Levitku 10, Nadab u

56

Abihu, ÚewÍ qassisin, offrew nar stramb lil Alla “li ma kienx ordnalhom”, u huma kienu maqtula talli Æamlu dan (versi 1, 2). Din hija twissija Æalina biex ma niblux il-qima li ordna Alla. MuÚika mekkanika hija tifÓir “li l-Mulej ma kkmandax,” u tieqaf fuq l-istess baÚi li jieqaf in-nar stramb ta’ Nadab u Abihu.

Xi nies jaÓsbu li huma jitilfu wisq l-orgni u l-orkestra. Forsi hekk jaÆmlu Æal ftit taÚ-Úmien. Imma kull sena eluf qeÆdin iwarbuhom biex joÆÍbu lil Alla, u huma lkoll jÆidu fi ftit xhur, “Ma mmurx lura Æall-uÚu tieÆu Æall-ebda raÍuni.” Jista’ jkun Æaxqa kbira li tkanta lil Alla kant ta’ tifÓir bl-akkumpanjament biss ta’ qalb sinÐiera u onesta.

AÓna Æandna mmorru lura Æas-sinÐerità u l-intensità li nÓossu l-kant tal-Bibbja. Immorru lura Æall-iskop li Æalih il-kant kien ordnat minn Alla: tifÓir (íakbu 5:13), taÆlim u twissija (Kolossin 3:16).

Alla stabilixxa l-muÚika tar-ruÓ—kant.

LURA ×AS-SALVAZZJONI TAL-BIBBJA Titu 2:11-13

“GÓax dehret il-grazzja ta’ Alla, Æas-salvazzjoni lill-bnedmin kollha; hi trawwimna nwarrbu l-ÓaÚen u l-Íibdiet tad-dinja, biex nÆixu bir-raÚna u l-Íustizzja u t-tjieba f’dan iÚ-Úmien, u nistennew it-tama hienja u d-dehra tas-sebÓ tal-kbir Alla u Salvatur taÆna, íesù Kristu” (Titu 2:11-13).

Il-bniedem jixtieq li jkun salv meta hu jieqaf quddiem Alla fil-Íudizzju. íwanni jÆid hekk dwar dan:

“U rajt il-mejtin, kbar u ÚÆar, quddiem it-tron. U nfetÓu l-kotba. InfetaÓ ukoll ktieb ieÓor, dak tal-Óajja. ImbaÆad il-mejtin sar Óaqq minnhom fuq l-eÆmejjel taÆhom, skond ma kienu mniÚÚla fil-kotba”(Rivelazz-joni 20:12).

57

Id-destin tal-bniedem fil-Íudizzju jiddependi fuq x’inhu l-bniedem qabel id-destin (Mattew 25). Il-problema prattika hija salvazzjoni mill-kondizzjonijiet li jÍibu l-Óaqq kontrih f’dak il-jum.

TA×LIM TAT-TESTMENT IL-íDID FUQ IS-SALVAZZJONI

30 W.K. 96 W.K. Is-salvazzjoni li íesù ta lir-raÍel mifluÍ (Mattew 9:2), lill-

mara midinba (íwanni 8:11), lil úakkew (Luqa 19:9), u lill-Óalliel fuq is-salib (Luqa 23:43), matul il-ministeru TieÆu fuq l-art kienet sempliÐiment dewqien bil-quddiem tas-salvazzjoni li kella tiÍi fis-saltna TieÆu (Kolossin 1:13-14).

Is-salvazzjoni hija kemm ÓaÍa preÚenti kif ukoll ÓaÍa futura Æalina. L-appostlu Pawlu jÆid hekk,

“Intom tafu f’liema Úmien qeÆdin. Waslet is-sieÆa li intom tqumu min-nÆas; Æax is-salvazzjoni taÆna hi eqreb minn meta bdejna nemmnu” (Rumani 13:11).

Ir-realizzazzjoni sÓiÓa tas-salvazzjoni fil-futur tiddependi fuq kondizzjonijiet li aÓna naÐÐettaw issa. Is-salvazzjoni preÚenti hija l-maÓfra tad-dnubiet (1 íwanni 2:12), u s-salvazzjoni futura taÆna hija Æena futura fis-smewwiet (1 Pietru 1:4-5). AÓna kkonÐernati primarjament bis-salvazzjoni preÚenti taÆna u li nkomplu nikbru fil-Íustizzja. Jekk dan ikun tajjeb il-futur ikun Ðert. L-appostlu íwanni jÆid hekk:

“…Ibqa’ fidil sal-mewt, u jien naÆtik il-kuruna tal-Óajja” (Rivelazzjoni 2:10b).

Billi aÓna nidinbu bl-istess mod li l-bniedem dejjem dineb, aÓna niksbu s-salvazzjoni mid-dnub fl-uniku mod li Alla qatt ipprovda. Id-dnub Æadu l-istess—gideb, qtil, serq, eÐÐ.; u l-mezz li tneÓÓi l-Ótija tad-dnub huwa l-istess—l-istess kif irrivelat fil-Bibbja fl-ewwel seklu.

Tlett Ósibijiet huma neÐessarji biex tgawdi s-salvazzjoni: L-ewwel, l-Æarfien xieraq tal-grazzja ta’ Alla (Efesin 2:8). Il-grazzja ta’

Alla hija murija lilna f’li Alla baÆat lil l-Ibnu l-waÓdieni fid-dinja (íwanni 3:16). Din il-grazzja hija offruta lill-bniedem FI Kristu. (1 Korintin 1:4; 2 Timotju 2:10). Jintqal lilna biex NAóDMU f’dik il-grazzja biex b’hekk ma nirÐevu-hiex Æalxejn (2 Korintin 6:1; 1 Korintin 15:10).

It-tieni, is-sagrifiÐÐju ta’ Kristu biex jaÆmel is-salvazzjoni taÆna possibbli (Lhud 2:9; 1 Pietru 1:18-19). B’demmu Hu pprovda triq Æall-bniedem biex jiÍi Æand Alla u jeÓles mill-Ótija tad-dnubiet. L-appostlu Pawlu jÆid hekk dwar dan:

“Il-bnedmin kollha dinbu u ÐÐaÓdu mill-glorja ta’

58

Alla. GÓalhekk issa huma jkunu ÍÍustifikati bil-grazzja tieÆu li jaÆtihom minn rajh permezz tal-fidwa li hemm fi Kristu íesù. Lilu Alla kkonstitwieh vittma ta’ espja-zzjoni b’demmu permezz tal-fidi biex b’hekk Alla issa juri l-Íustizzja tieÆu, waqt li fl-im-Æoddi Æalaq Æajnejh Æad-dnubiet li saru fi Úmien li kien jistabar bihom” (Rumani 3:23-25).

It-tielet, ir-rivelazzjoni tat-termini tas-salvazzjoni. Is-salv-azzjoni hija offruta bla Ólas lill-bnedmin kollha (Titu 2:11-12), imma mhux il-bnedmin kollha jaÐÐettaw dik l-offerta. íesù jÆid:

“IdÓlu mill-bieb id-dejjaq. GÓax wiesa’ l-bieb u spazjuÚa t-triq li tieÓu Æat-telfien, u óAFNA huma li jaqbdu lilha. Imma kemm dejjaq huwa l-bieb u dejqa t-triq li tieÓu Æall-Óajja, u ftit huma li jsibuha!” (Mattew 7:13-14).

L-offerta hija maÆmula fuq kondizzjonijiet ta’ fidi (2 Timotju 3:15), u ubbidjenza (Lhud 5:8-9). Dik l-ubbidjenza ssib espressjoni fl-indiema mid-dnub (2 Korintin 7:10), li wieÓed jistqarr lil Kristu (Rumani 10:10), u l-maÆmudija (Mark 16:16).

L-EvanÍelju hu l-qawwa li Alla juÚa biex iwassal lill-midneb Óalli jaÐÐetta s-salvazzjoni li Hu pprovda. L-Iskrittura tÆidilna:

“Jiena ma nistÓix mill-EvanÍelju: Æax l-EvanÍelju hu qawwa ta’ Alla Æas-salvazz-joni ta’ dawk kollha li jemmnu, l-ewwel il-Lhud, u mbaÆad il-Griegi, u fih tidher il-Íustizzja ta’ Alla minn fidi Æal fidi, skond ma hemm miktub: ‘il-Íust jÆix bil-fidi” (Rumani 1:16-17).

U Æall-EvanÍelju Alla jitlob l-ubbidjenza. Pietru jitkellem b’dan il-mod dwar dan:

“GÓax issa wasal iÚ-Úmien tal-Íudizzju, li jibda mid-dar ta’ Alla. U, jekk l-ewwel jibda minna, kif sa jeÓilsuha dawk li ma jridux joqoÆdu Æal l-EvanÍelju ta’ Alla?” (1 Pietru 4:17).

L-appostlu Pawlu wkoll Æandu din it-twissija:

“Alla Æad jaÆmel is-sewwa, u jrodd it-tbatija lil dawk li qeÆdin iÍaÆlukom issofru; u Æad iserraÓ lilkom li qeÆdin issofru, kif ukoll lilna, dak in-nhar li Sidna íesù jfeÍÍ mis-smewwiet imdawwar bl-anÍli tal-qawwa tieÆu b’nar iÓeÍÍeÍ, biex iÓallas lil dawk li ma jaÆarfux lil Alla, u ’l dawk li ma jobdux l-evanÍelju ta’ Sidna íesù. Dawn Æad jitÓallsu bil-

59

piena tat-telfien ta’ dejjem, ’il boÆod minn wiÐÐ Alla u mis-sebÓ tal-qawwa tieÆu” (2 Tessalonikin 1:6-9).

Meta dan ikun segwit b’Óajja ta’ servizz fidil l-ubbidjenti jistÆu jidÓlu fid-dar taÆhom:

“AÓna nafu li jekk din it-tinda ta’ l-Æam-ara taÆna fl-art tiÍÍarraf, aÓna Æandna dar oÓra, maÓduma mhux bl-idejn, imma xoÆol ta’ Alla, Æal dejjem fis-sema”(2 Korintin 5:1).

APOSTASIJA MIS-SALVAZZJONI TAL-BIBBJA

570 1517 It-taÆlim u l-prattika tal-kondizzjonijiet tas-salvazzjoni kif

mÆallma fil-Bibbja kienu mitlufa matul iÚ-Úminijiet tad-dlam. L-ewwel tbeÆid kien biex jaÆmlu s-salvazzjon dipendenti fuq “kondizzjoni ta’ offerta” minflok ma tkun rigal minn Alla. Dan huwa dak li hu mfisser mill-idea “sagramentali” tas-salvazz-joni.

L-idea sagramentali tas-salvazzjoni bdiet bit-taÆlim ta’ Tertullian madwar 200 W.K. Augustine idefinixxa s-sagramenti bÓala “forma viÚibbli ta’ grazzja inviÚibbli.” Dawn kienu maÓsuba li Æandhom il-qawwa fihom infushom, bÓala atti ta’ barra, li bihom huma jikkomunikaw is-salvazzjoni lil dawk li jirÐevuhom. Per eÚempju, il-maÆmudija saret imÓarsa bÓala li Æandha l-qawwa fiha nfisha biex taÓsel id-dnubiet. Wara li Augustine Æallem illi t-tfal kienu mwielda Óatja tad-dnub ta’ Adam, huma bdew jÆammdu lit-trabi Æaliex emmnu li l-att tal-maÆmudija waÓdu kien jista’ jÍib il-maÓfra mid-dnub oriÍinali.

In-numru ta’ atti sagramentali Údied mal-moÆdija taÚ-Úmien. Hugo ta’ St. Victor Æadd tletin atti bÓal dawn ipprattik-ati minn xi wÓdu fis-seklu tnax. Peter Lombard, f’dan iÚ-Úmien, issuÍÍerixxa lin-numru ta’ sagramenti Æandu jkun illimitat Æal seba’. Il-KonÐilju ta’ Trent mexa ma’ din l-idea u awto-rizza seba’ biss: maÆmudija, griÚma ta’ l-isqof, ewkaristija, penitenza, griÚma tal-morda, ordnijiet, u ÚwieÍ. Illum il-knisja Kattolika Rumana Æandha dawn is-seba’.

L-idea sagramentali tas-salvazzjoni kienet tant qawwija matul iÚ-Úminijiet tan-nofs li kkawÚat lil Butler biex jikteb “f’Hundibras”—

Bi slaleb, relikwi, kurÐifissi, úibeÐ, stampi, ruÚarji, u kpiepel bil-ponta;

L-Æodda li naÓdmu s-salvazzjoni B’sempliÐiment operazzjoni mekkanika.

Fil-movimenti tar-riforma l-knejjes protestanti rriÍettawhom

60

kollha barra minn ÚewÍ atti bÓala sagramentali. Il-maÆmudija u l-Ikla tal-Mulej kienu miÚmuma. óafna minnhom emmnu li l-maÆmudija kienet taÓsel id-dnub oriÍinali, Æalhekk huma kienu jbexxu lit-trabi. óafna emmnu wkoll li f’li wieÓed jieÓu sehem fl-Ikla tal-Mulej hu jirÐievi “l-maÓfra tad-dnubiet,” Æaliex íesù qal li demmu kien imxerred Æall-maÓfra tad-dnubiet. Huma jonqsu milli jiddistingwu bejn l-att ta’ Kristu u x-xorb taÆna tal-kalÐi b’tifkira ta’ dak l-att.

MinÓabba li l-Knisja Kattolika nsistiet lis-salvazzjoni kienet bl-opri, il-biÐÐa l-kbira tal-knejjes Protestanti xaqilbu Æall-estrem l-ieÓor u Æallmu li l-maÓfra tad-dnubiet personali kienet bil-fidi biss, barra minn kull opra li l-bniedem jista’ jaÆmel f’ubbidjenza lejn Alla. Dan ikkawÚahom li jirriÍettaw l-idea li l-ubbidjenza Æall-kmandi ta’ Alla kellha xi ÓaÍa x’taqsam mal-maÓfra tad-dnubiet personali tal-bniedem (kif iddistingwita mid-dnub oriÍinali).

Imma, il-bniedem ma jistax jibdel il-pjan ta’ Alla tas-salv-azzjoni u jkun salvat, Æaliex dan huwa proÐess ta’ twelid mill-Ídid. Dan jopera b’mod uniformi l-istess kif jopera twelid naturali. GÓal din ir-raÍuni aÓna Æandna—

IMMORRU LURA ×ALL-POúIZZJONI TAL-BIBBJA DWAR IS-SALVAZZJONI 1830 PreÚent

L-iÚbalji popolari tal-lum fuq is-suÍÍett tas-salvazzjoni

kienu mpoÍÍija f’posthom fit-Testment il-ídid qabel ma l-iÚbalji nfushom Íew fl-eÚistenza.

Fidi minÆajr opri hija Óawlija. Il-Kelma ta’ Alla titkellem Ðar dwar dan. (ara íakbu 2:14-26).

Opri minÆajr ix-xorta t-tajba ta’ fidi ma jiswew xejn (Lhud 11:6; Titu 3:5).

Il-“fidi” kif mÆallma fil-Bibbja Mqaddsa Æandha tkun obduta (Atti 6:7; Rumani 1:5), u ubbidjenza Æandha tiÍi minn qalb ta’ fidi (1 Tessalonikin 1:3). Sforz uman f’li tobdi l-kman-di ta’ Alla huwa meÓtieÍ Æas-salvazzjoni, iÚda Óadd m’Æandu

61

jaÓseb li jistqarr mertu Æal dan l-isforz (Efesin 2:8-10). Il-gra-zzja ta’ Alla tipprovdi s-salvazzjoni, u Alla permezz tal-grazzja TieÆu isawwab is-salvazzjoni fuq l-ubbidjent fidil. “Mhux bl-opri” jfisser opri tal-bniedem, jew bl-opri weÓidhom. Alla Æa-mel il-proviÚjoni TieÆu Æas-salvazzjoni permezz tal-grazzja minÆajr ma jpoÍÍi lill-bniedem taÓt l-obligu li jaÆmel dan.

Alla waÓdu jsalva lill-bniedem, imma l-bniedem Æandu joqÆod Æall-kondizzjonijiet li fuqhom Alla jwieÆed is-salvazzjoni:

Fidi– “MinÆajr il-fidi ma jistax ikun li wieÓed joÆÍob lil Alla. GÓax kull min jersaq lejn Alla jaÓtieÍlu li jemmen li Alla jeÚisti u li hu jaÆti l-Ólas xieraq lil dawk li jfittxuh” (Lhud 11:6).

“Kif Æedtilkom jien, intom tmutu fi dnubietkom. GÓax jekk intom ma temmnux li jien hu dak li hu, tmutu fi dnubietkom” (íwanni 8:24).

Indiema— “Alla Æalqa Æajnejh sakemm il-bnedmin kienu Æadhom fl-injoranza, issa Æarrafhom li kulÓadd Æandu jindem, hu fejn hu” (Atti 17:30).

Stqarrija tal-fidi— “Jekk int tistqarr b’fommok, “íesù hu l-Mulej”, u temmen f’qalbek li Alla qajmu mill-imwiet, inti ssalva. WieÓed jemmen f’qalbu biex ikollu l-Íustizzja u jistqarr b’xofftejh biex ikollu s-salvazzjoni” (Rumani 10:9-10).

U maÆmudija—

“U ordna li jitÆammdu fl-isem ta’ Kristu” (Atti 10:48).

“U issa x’int tistenna? Qum! TÆammed u nÓasel minn dnubietek, int u ssejjaÓ ismu” (Atti 22:16).

AÓna naÓtieÍu li ma mmorrux lejn estrem wieÓed mal-KattoliÐiÚmu lis-salvazzjoni hija b’tant opri, jew lejn l-estrem l-ieÓor mal-ProtestantiÚmu lis-salvazzjoni hija bil-fidi biss, imma Æandna mmorru lura ÆaÐ-Ðentru tat-triq bil-verità li fidi u ubbidjenza lejn ÓwejjeÍ li Alla kkmanda huma neÐessarji.Dan jaÆmel is-salvazzjoni taÆna mid-dnub realtà, u Óajja fidila taÆmel l-

62

hena eterna taÆna Úgura (Filippin 3:20; 2 Korintin 5:1).

LURA ×ALL-MA×MUDIJA TAL-BIBBJA Mark 16:15-16

“U qalilhom: “Morru fid-dinja kollha, xandru l-bxara t-tajba lill-Óolqien kollu. Min jemmen u jitÆammed, isalva; iÚda min ma jemminx, ikun ikkundannat”(Mark 16:15-16).

Ebda suÍÍett tal-KristjaneÚmu ma huwa daqshekk diskuss daqs il-maÆmudija. L-importanza mpoÍÍija ma’ dak l-att ta’ ubbidjenza mill-kittieba ispirati tat-Testment il-ídid, flimkien ma’ l-apostasija fil-prattika taÆha sa minn dak iÚ-Úmien huma r-raÍuni Æal dan. Madankollu, jekk persuna tmur Æall-Bibbja, u taqraha bil-fidi, hija ssib li tkun taÓtieÍ l-Æajnuna biex tifhem ÓaÚin dak li l-Bibbja tÆallem dwar il-maÆmudija.

It-tlett mistqosijiet l-aktar importanti tal-maÆmudija sejrin jirÐievu l-mudell Íenerali ta’ trattament li jiena tajt lis-suÍÍetti kollha f’dan il-ktejjeb. Jiena sejjer nuri x’tÆallem il-Bibbja, kif dik l-idea kienet mitlufa fl-apostasija wara l-ewwel seklu, u mbaÆad kif aÓna nistÆu mmorru lura Æall-verità oriÍinali dwar il-maÆmudija llum.

I. X’INHI MA×MUDIJA TAL-BIBBJA? 30 W.K. 96 W.K.

Kieku n-nies qatt ma kienu semÆu dwar il-maÆmudija

Ólief mit-Testment il-ídid huma jkunu mÆaÍÍba bin-nuqqas ta’ taÓbil tal-moÓÓ li bih huma jistÆu jifhmu x’jÆid it-Test-ment il-ídid. MaÆmudija tal-Bibbja taÓtieÍ:

1. Persuna li trid bir-rieda taÆha nfisha (Atti 8:36). 2. Amministratur uman (Mattew 28:19). 3. Ilma (Atti 8:36; 10:47). 4. óafna ilma (íwanni 3:23). 5. TinÚel fl-ilma (Atti 8:38). 6. Ix-xebÓ tat-twelid (íwanni 3:5). 7. Ix-xebÓ ta’ difna (Kolossin 2:12) 8. Ix-xebÓ ta’ qawmien (Rumani 6:4). 9. óasil tal-Íisem f’ilma safi (Lhud 10:22). 10. TluÆ barra mill-ilma (Atti 8:39).

63

11. Kuxjenza tajba (1 Pietru 3:21). 12. FerÓ (Atti 8:39). Dawn il-ÓtiÍijiet kollha jistÆu jkunu milquÆha bi prattika waÓda biss.

Immersjoni biss kienet il-prattika tal-knisja appost-olika. GÓal dan jixhdu l-iskulari tal-kredijiet kollha. Immersjoni ma kinetx waÓda mill-metodi tal-maÆmudija. Din kienet l-uniku metodu pprattikat fl-ewwel seklu.

IL-MA×MUDIJA FIú-úMINIJIET DLAM 570 1517

L-att tal-maÆmudija kien gradwalment mibdul wara l-imwiet ta’ l-

appostli. TferrieÆ bÓala sostitut Æall-maÆmudija huwa msemmi Æall-ewwel darba fid-Didache, karta li dehret f’madwar 120 W.K. F’dan id-dokument it-tferrieÆ kellu jkun amministrat biss f’postijiet fejn ma kienx hemm ilma biÚÚejjed biex tÆaddas. L-uÚu tal-kelma juri li dan ma kienx ikkunsidrat maÆmudija. L-ilma huwa element tant komuni u neÐessarju Æall-eÚistenza tal-bniedem li hu ma tantx jÆix fit-tul fejn ma hemmx suffiÐjenza minnu Æall-immersjoni. Din is-sostituzz-joni kienet maÆmula minÓabba l-idea tal-kittieb dwar in-neÐessità assoluta tal-maÆmudija. Xi wÓud jistaqsu u jÆidu: “Imma jekk tassew ma jkunx hemm ilma biÚÚejjed Æall-immersjoni, allura dak li jkun ma jitÆammidx?” It-tweÍiba hija sempliÐi. Kemm jekk ma jitÆammidx bl-immersjoni kif ukoll jekk ikun imferraÆ ftit ilma fuq rasu xorta waÓda dan ma jkunx mÆammed! Il-liÍi Alla jaÆmilha u mhux il-bniedem!

“MaÆmudija klinika” bdiet fis-sena 250 W.K. meta Novatian kien impoÍÍi fuq pultruna, imdawwar b’imÓaded, u mxarrab bl-ilma. KaÚi ta’ mard bÓal dawn li rÐevew tferrieÆ ta’ l-ilma kienu maÓsuba li jkunu mÆaddsa jekk ifiequ.

Tibxix ta’ ilma daÓal fil-knisja gradwalment wara s-sitt seklu, imma dan kien milquÆ b’tant oppoÚizzjoni li kien ftit ipprattikat qabel il-qasma tal-knisja fl-1054. Il-knisja tal-Lvant li wÚat il-lingwa Griega qatt ma wÚat xi metodu ieÓor Ólief l-immersjoni. Il-knisja tal-Punent adattat formalment it-tibxix fil-KonÐilju ta’ Trent, kwaÚi fis-sebÓ tal-movimenti tar-riforma.

óafna knejjes riformatorji aÐÐettaw it-tibxix minÆajr misto-qsija Æaliex din kienet moda. Xi wÓud minnhom kienu Æamlu sforz biex jiÍÍustifikawh, imma l-iskulari kollha maÆrufa jaqblu li l-knisja ta’ l-ewwel seklu kienet tÆaddas biss u li dik hija t-tifsira tal-kelma fil-lingwa oriÍinali.

LURA ×ALL-PRATTIKA TAL-BIBBJA TAL-MA×MUDIJA

1830 PreÚent Meta mmorru lura Æall-prattika tal-Bibbja, aÓna nirritornaw Æall-

64

prattika weÓidha ta’ l-immersjoni. Il-kelma “maÆmudi-ja” Íejja mill-kelma Griega baptizo, li hija mfissra “li tÆad-das” jew l-ekwivalenti taÆha f’kull waqt. Din qatt ma hija tradotta b’mod xieraq “tferrieÆ” jew “tibxix.”

Immersjoni biss hi mÆallma fit-traduzzjonijiet taÆna. Din biss tilqa’ l-ÓtiÍijiet kollha tal-maÆmudija tal-Bibbja. Hemm maÆmudija waÓda (Efesin 4:5), u forma waÓda Æal dik il-maÆmudija (Rumani 6:4). Tibxix u tferrieÆ Íew wara l-appostli. GÓalhekk, dawn mhumiex skritturali. Persuna li rÐeviet xi waÓda minn dawn ma kinetx mÆammda u taÓtieÍ li terÍa’ titÆammed Skritturalment biex issalva!

II. RAíUNI TAL-BIBBJA ×ALL-MA×MUDIJA 30 W.K. 96 W.K.

úgur li Alla Æandu raÍuni Æall-ÓtieÍa tal-maÆmudija. Jekk inÓallu l-

Bibbja tÆid l-iskop taÆha, aÓna nistÆu nkunu Ðerti li din tkun Ðara, loÍika, u raÍjunevoli. Wara l-qawmien TieÆu, íesù ltaqa’ mad-dixxipli TieÆu u qalilhom,

“GÓallmu l-Ínus kollha, u Æammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-ispirtu s-Santu” (Mattew 28:19).

GÓaliex jaÆmlu dan? Il-Bibbja taÆti dawn ir-raÍunijiet: 1. óalli huma jkunu salvi (Mark 16:15-16; 1 Pietru 3:21). 2. óalli jirÐievu l-maÓfra tad-dnubiet (Atti 2:38). 3. óalli jaÓslu dnubiethom (Atti 22:16). 4. óalli jirÐievu d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu (Atti 2:38). 5. óalli jidÓlu fi Kristu (Rumani 6:3). 6. óalli jkunu miÚjuda fil-knisja mill-Mulej (Atti 2:41, 47). 7. óalli jitwieldu mill-Ídid (íwanni 3:5).

APOSTASIJA MILL-ISKOP TAL-MA×MUDIJA

TAL-BIBBJA 570 1517 Fil-perjodu ta’ wara l-appostli, billi l-maÆmudija kienet

mÆallma Æall-maÓfra tad-dnubiet tal-passat ta’ persuna, il-mexxejja tal-knisja bdew jÆallmu l-idea sagramentali tal-maÆmudija—qawwa li tinsab fl-att innifsu biex issalva mid-dnub, inkwantu l-kondizzjoni ta’ minn jirÐevih. Fis-sekli ta’ wara sar l-att tal-maÆmudija li jsalva minflok Alla li jsalva meta l-fidi ta’ persuna kienet ipprovata bl-att.

Il-ProtestantiÚmu qam kontra din l-idea, jÆallem li l-bniedem huwa

65

ÍÍustifikat quddiem Alla bil-fidi biss. Huma jistqarru li l-maÆmudija kienet sinjal ta’ barra ta’ grazzja ta’ Íewwa—diÍa miksuba. óalli mmoru

LURA ×ALL-ISKOP TAL-BIBBJA TAL-MA×MUDIJA

1830 PreÚent Hija att ta’ prova tal-fidi taÆna, bÓal ma kien il-qsim tal-baÓar l-aÓmar

Æall-ulied Israel (1 Korintin 10). Meta aÓna jkollna fidi biÚÚejjed biex nobdu lil Alla fil-maÆmudija, Alla jsalvana—mhux qabel. WieÓed Æandu jara l-eÚempji dwar dan dwar is-serp tal-bronÚ (Numri 21:4-9); il-Kaptan NaÆman (2 Slaten 5:1-14); u r-raÍel aÆma (íwanni 9:1-12). Kollha kien hemm twemmin, ubbidjenza, u mbaÆad il-fejqan. Il-fejqan ma Íiex qabel ma kien hemm l-ubbidjenza!

III. MIN KIEN INTQAL BIEX JIT×AMMED? 30 W.K. 96 W.K.

Huwa importanti li tkun taf min jaÓtieÍ il-maÆmudija daqs kemm hu li

tkun taf l-iskop ta’ l-att tal-maÆmudija. Il-Bibbja tÆid MIN Æandu jitÆammed. Dawk mhux inkluduti f’dawn l-istqarrijiet ma jaÓtiÍux il-maÆmudija:

1. Dawk li kienu mÆallma l-EvanÍelju Æandhom ikunu mÆammdin (ara Mattew 28:18-19; íwanni 6:44-45).

2. Dawk li kienu mqanqla biex jemmnu (Rumani 10:17), Æandhom ikunu mÆammdin (ara Mark 16:16; Atti 18:8).

3. Dawk li kienu nidmu minn dnubiethom—iddeterminaw li jieqfu minnhom—Æandhom ikunu mÆammdin (ara Luqa 24:46-47; Atti 2:38).

4. Dawk li stqarrew il-fidi taÆhom fi Kristu Æandhom ikunu mÆammdin (ara Atti 8:36-38; Rumani 10:9-10).)

Dawk li ma jistÆux jilqÆu dawn il-kondizzjonijiet mhu-miex suÍÍetti Æall-maÆmudija. BiÐ-Ðar it-trabi ma jistÆux ikunu mÆallma, jemmnu, jindmu, u jistqarru l-fidi; Æalhekk, huma mhumiex suÍÍetti Æall-maÆmudija. Trabi ma jaÓtiÍux il-maÆmudija. Huma jinsabu fiÚ-Úgur ma’ Alla (ara Mattew 18:3; 19:14-15; Luqa 18:15-17). It-trabi mhumiex Óatja tad-dnub oriÍinali (EÚekjel 18:19-20) Æaliex dan ma jinsabx il-Kelma ta’ Alla imma huwa invenzjoni tal-bniedem. Lanqas ma huma Óatja ta’ xi dnub ieÓor sakemm ikunu kbar biÚÚejjed biex “jiksru l-liÍi” (1 íwanni 3:4). Ukoll, dawk li l-imÓuÓ taÆhom ma jikbrux jew ma jiÚviluppawx mal-Íisem taÆhom, ma jaÓtiÍux il-maÆmudija, billi huma m’humiex kapaÐi li jkunu mÆallma r-responsabbiltà ta’ l-atti taÆhom infushom.

Il-knisja tal-bidu qatt ma Æammdet trabi. Dawk fil-jum ta’ Pentekoste kienu dawk li nidmu (Atti 2:38), u rÐevew il-Kelma (v. 41). Dawk li tÆammdu fis-Samarija kienu emmiena, irÍiel u nisa (Atti 8:12). Ma kien hemm ebda trabi nkluÚi fil-familja ta’ Kornelju, Æaliex huma kollha

66

tkellmu bl-ilsna (Atti 10:46). Xi wÓud jissopponu li kien hemm it-trabi fid-dar ta’ Lidja (Atti 16:15). Imma din hija sempliÐiment suppoÚizzjoni Æaliex Lidja u l-familja taÆha tÆammdu wara li fehmu “dak li kien jÆid Pawl” (v14) u Ðertament lit-trabi dan ma jistÆux jaÆm-luh! L-ewwel int Æandek tissopponi li Lidja kienet mara miÚÚewÍa Æaliex il-qaddejja taÆha jaÆmlu parti minn dawk tad-dar. It-tieni wieÓed Æandu jissopponi li jekk hija kienet miÚÚewwÍa kellha t-tfal—xejn ma jintqal dwar dan. It-tielet wieÓed Æandu jissopponi li jekk hija kienet miÚÚewwÍa u kellha t-tfal, li xi wÓud minnhom kienu trabi! Dan huwa WISQ SUPPOúIZZJONI Æall-fidi. Ma kienx hemm trabi fil-familja ta’ l-Æassies. Huma kollha emmnu, (Atti 16:33-34).

MIBDULA FL-APOSTASIJA 570 1517

Tertullian kiteb fit-tmÇm tat-tieni seklu li l-maÆmudija tat-

trabi kienet innovazzjoni Ídida. Hu kien jiddefendi l-maÆmu-dija ta’ adulti. Origen jÆid li l-maÆmudija tat-trabi kienet prattika komuni fin-nofs tat-tielet seklu. Wara t-taÆlim ta’ Augustine fir-raba’ seklu li t-trabi huma mwielda fid-dnub, il-maÆmudija taÆhom saret universali. Huma Óasbu li l-maÆmudija kienet tneÓÓi d-dnub oriÍinali.

óafna knejjes protestanti aÐÐettaw il-maÆmudija tat-trabi u mbaÆad fittxew prova Æaliha fl-Iskrittura. Ma hemm ebda prova li wieÓed jista’ jinvestiga! Kull ma Æandu jaÆmel wieÓed hu li jaqra l-Bibbja u jara MIN íesù qal li Æandu jitÆammed: “Min JEMMEN u jitÆammed isalva…” (Mark 16:16). Dan Æandu jsolvi Æal kollox il-kustjoni dwar il-maÆmudija tat-trabi. Nemmnuh aÓna lill-Mulej jew le! Il-kliem TieÆu ma jistÆux ikunu aktar Ðari milli huma. Kliem sempliÐi li ma jaÓtieÍ ebda spjega biex wieÓed jifhmu. Dak li Æandu jitÆammed, jÆid il-Mulej taÆna, huwa dak li jista’ JEMMEN. ðertament li Óadd ma jiddubità li tarbija ma tistax temmen Æaliex Æadha ÚÆira wisq biex taÆmel dan! “Alla mhux l-awtur tat-taÓwid, iÚda tas-sliem” (1 Korintin 14:33). Mela Óalli mmorru

LURA ×ALL-BIBBJA

1830 PreÚent u nÆammdu lil dawk li kienu:

M×ALLMA L-EVANíELJU, EMMNU FI KRISTU, NIDMU MINN DNUBIETHOM, u STQARREW IL-FIDI TA×HOM FI KRISTU.

67

It-trabi mhumiex Óatja tad-dnub. Huma ma jaÓtiÍux il-maÆ-mudija. Dawk li jistÆu jaqraw u jifhmu dan il-kapitlu jaÓti-Íuha. X’Æamilt int?

Nies Æandhom ikunu mÆammdin fuq stqarrija tal-fidi taÆhom fi Kristu, mhux ikkonfermati fuq qari tal-katekiÚmu—ÓaÍa mhux maÆrufa Æall-Bibbja.

Meta mmorru lura Æall-prattika tal-Bibbja dwar il-maÆ-mudija, aÓna nÆaddsu lil dawk li jkunu ppreparaw lilhom infushom Æaliha billi: semÆu u emmnu l-EvanÍelju; nidmu minn dnubiethom; u stqarrew il-fidi taÆhom fi Kristu. AÓna naÆmmduhom Æall-maÓfra tad-dnubiet taÆhom tal-passat, u huma jkunu mwielda mill-Ídid fis-saltna ta’ Alla (íwanni 3:3-5). Il-Kelma ta’ Alla taÆtina din it-twissja:

“TÓallu lil Óadd iqarraq bikom bi kliem fieraÆ, Æaliex minÓabba f’hekk tinÚel il-korla ta’ Alla fuq dawk li ma jisimÆux. Mela tissieÓbu qatt maÆhom”(efesin 5:6-7).

NalÆaq bil-kliem ta’ l-Ispirtu s-Santu: “óa jkun jaf kulÓadd li Alla hu sinÐier u kull bniedem giddieb…” (Rumani 3:4).