STUDIMI MBI 1 REMITENCAT 0 NË KOSOVË...për t’i kuptuar më mirë arsyet e investimeve të...

Empowered lives.Resilient nations.

2012 STUDIMI MBI

REMITENCATNË KOSOVË

3

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Empowered lives.Resilient nations.

STUDIMI MBI REMITENCAT NË KOSOVË

2012

Korrik 2012

4

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

5

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Parathënie

Dihet mirëfilli që ekonomia e Kosovës mbështetet shumë në remitencat e emi-grantëve që jetojnë në diasporë. Megjithatë, të dhënat dhe analizat sa i përket shkallës së ndikimit që kanë pasur remitencat në Kosovë kanë qenë mjaft të pakta. Ky studim mbi re-mitencat në Kosovë 2012 hedh dritë në të hyrat, shfrytëzimin dhe ndikimin e migrimit dhe remitencave në ekonominë e Kosovës dhe popullatën e saj. Studimi bazohet në një hulumtim të amvisërive lidhur me remiten-cat që është zhvilluar gjatë verës së vitit 2011, periudhë kjo kur shumica e dërguesve të re-mitencave e vizitojnë Kosovën për t’u takuar me familjarët e tyre. Anketa e vitit 2011 është dizajnuar në bashkëpunim të ngushtë me të gjitha palët kryesore vendore të interesit, duke përfshirë Bankën Qëndrore të Kosovës, Ministrinë e Financave dhe të Zhvillimit Eko-nomik, Agjencinë e Statistikave të Kosovës, si dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar (IMF), që pati rolin vendimtar këshillëdhënës. Në krahasim me anketën e parë për remiten-cat, që UNDP ndërmorri në vitin 2010, mostra e anketës së vitit 2011 është dyfishuar në 8,000 amvisëri. Poashtu, janë zhvilluar 700 interv-ista me emigrantët, të cilët janë përzgjedhur përmes një mostre të rastit të amvisërive që je-tojnë në Kosovë. Së bashku, anketa e vitit 2011 dhe studimi i vitit 2012 ofrojnë burime të pa-sura të të dhënave që mundësojnë analiza më të reja dhe më të thukëta.

Një e gjetur që bie në sy është se, përkundër perceptimit publik, shuma e të hyrave të re-mitencave në Kosovë ka rënë për 14 për qind në vitin 2011 krahasuar më vitin paraprak, që paraqet një rënie të ashpër e cila ndodh mu në mesin e krizës financiare në Evropë. Megjithatë, varësia në remitenca mbetet ende e madhe. Të dhënat e anketës tregojnë se 25 për qind e am-visërive në Kosovë pranojnë remitenca, shifër kjo që është edhe më e lartë për vendbani-

met rurale dhe amvisëritë e udhëhequra nga gratë. Varshmëria nga remitencat si strategji kryesore mbijetese është evidente nga fakti që ato janë burimi i dytë më i madh i të ar-dhurave për amvisëritë të cilave u dërgohen. Shpenzimet e emigrantëve gjatë vizitave të tyre në Kosovë përbëjnë pjesën më të madhe të shumës së përgjithshme të remitencave, në krahasim me dërgesat në para të gatshme dhe mallra e shërbime. Remitencat e emigrantëve shfrytëzohen kryesisht për konsum bazik nga pranuesit duke shpenzuar më shumë se 90 për qind në ushqim, veshmbathje, banim, mallra me qëndrueshmëri më të gjatë, shëndetësi dhe arsimim. Është me rëndësi të ceket se është dëshmuar që, sa i përket punësimit, remiten-cat ndikojnë negativisht tek pranuesit. Vull-neti i pranuesve të remitencave për të punuar është më i ulët sidomos për gratë kryefamil-jare. Numri i emigrantëve që raportijnë se remitencat e tyre kthehen në të ardhura apo aktivitete që gjenerojnë punësim është shumë i vogël, përderisa një numër i madh i tyre, 60 për qind, raportojnë se kanë investuar të ard-hurat e tyre në blerje të pronës së patundshme.

Të gjeturat e tilla ofrojnë informacione të rëndësishme për hartimin e politikave dhe janë të dobishme sidomos për Bankën Qën-drore të Kosovës dhe për vendimmarrësit e tjerë.

Studimi i vitit 2012 përfundon me një varg rekomandimesh. Një ndër rekomandimet e para ka të bëjë me nevojën që të hulumtohen mëtej kualifikimet arsimore dhe posaçërisht profilet profesionale të emigrantëve në mënyrë që të vlerësohet potenciali i transferimit të njohurive dhe shkathtësive të tyre në Kosovë. Duhet të bëhen hulumtime të mëtejme dhe të vazhdueshme lidhur me ndikimin e remi-tencave në zhvillimin njerëzor të pranuesve të remitencave dhe dëshirës së tyre për të punu-ar, e posaçërisht duke e studiuar këtë dukuri brenda një periudhe më të gjatë kohore. Fusha e tretë e hulumtimeve rekomandohet të bëhet për t’i kuptuar më mirë arsyet e investimeve të

PARATHËNIE

6

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Parathënie

kufizuara të diasporës kosovare, si dhe të hu-lumtohen më mirë sektorët potencialë ku ata mund të investojnë në të ardhmen. Më tej janë dhënë edhe rekomandime për politikat lidhur me punën e qeverisë së Kosovës për të krijuar stimulime konkrete për investime nga dias-pora kosovare, duke përfshirë promovimin e platformave për partneritete publiko-private që janë tërheqëse për emigrantët; asistencën për të dizejnuar plane të qëndrueshme të bi-znesit; thjeshtësimin e procedurave për nisjen e një biznesi, e të tjera. Rekomandimet e tjera i bëjnë thirrje sektorit bankar për të eksploruar krijimin produkteve të veçanta, të cilat do ta inkurajonin transferin e remitencave përmes kanaleve zyrtare.

Përkushtimi i UNDP-së për ta lehtësuar kon-vertimin e remitencave në përfitime zhvilli-more për Kosovën shkon përtej këtij studimi mbi remitencat. Promovimi i këtij studimi përkon me nisjen e një projekti të ri, të im-plementuar në bashkëpunim me Organiza-tën Ndërkombëtare për Migrim (IOM), dhe me mbështetje të qeverisë së Finlandës, i cili synon të promovojë rritjen e kursimeve dhe investimeve duke zgjeruar njohurinë dhe qa-sjen në shërbimet financiare; krijimin e me-kanizmave për të ndihmuar në kursimet dhe investimet e emigrantëve në Kosovë; si dhe përmirësimin e kapaciteteve të institucioneve të Kosovës për të zhvilluar politika të bazuara në të dhëna empirike për emigrim dhe zhvil-lim.

Osnat Lubrani

Koordinatore e KB-së për Zhvillim Përfaqësuese e Përhershme e UNDP-së

7

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Mirënjohje

MIRËNJOHJET

Autorët: Erëblina Elezaj, Analistja Kryesore Hulumtuese, UNDP Kosovë Faton Bislimi, Analist Hulumtues Iris Duri, Statisticiene, UNDP Kosovë

Ekipi i Projektit: Ulla-Maija Rantapuska, Analiste e Programit, UNDP Kosovë Anton Selitaj, Mbështetës i Projektit, UNDP Kosovë

Kontrolli i Cilësisë:

Mytaher Haskuka, Udhëheqës i Ekipit për Politikë, Hulumtim, Gjini dhe Komunikim, UNDP Kosovë Artan Loxha, Menaxher i Portfolios, UNDP Kosovë Ada Shima, Analiste e Re, UNDP Kosovë Brikena Sylejmani, Zyrtare për Çështje Gjinore, UNDP Kosovë

Anëtarët e Grupit Drejtues të Anketës së Remitencave:

Jose Sulemane, Përfaqësues i Përhershëm, IMF Arbër Domi, Ekonomist, IMF Selim Thaçi, Ekonomist, IMF Gani Gërguri, Guvernator, BQK Arben Mustafa, Drejtor për Analiza Ekonomike, BQK Sokol Havolli, Ekonimist i Lartë, BQK Valmira Rexhëbeqaj, Këshilltare për Makroekonomi, Ministria e Financave Arbnor Kastrati, Këshilltar Politik, Ministria e Zhvillimit Ekonomik Lulëzim Dragusha, Këshilltar i Ministrit, Ministria e Diasporës

Grupi Mbështetës i Qendrës Rajonale të UNDP-së në Bratisllavë:

Alessandra Bravi, Ekonomiste, Zyra e Ekonomistit të Lartë Alisher Juraev, Ekonomist dhe Menaxher i Databazës së Cenueshmërisë, Zyra e Ekono- mistit të Lartë Mihail Peleah, Zyrtar i Programeve dhe Hulumtimeve për Zhvillim Njerëzor Stephen Schmitt - Degenhardt, Ekspert i Politikave (Zhvillimi i Sektorit Privat)

8

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Lektorët gjuhësor:

Danijela Mitic, Analiste për Komunikim, UNDP Kosovë Joshua Moldt, Praktikant, UNDP Kosovë

Grumbullimi i të dhënave: UBO Consulting

Përkthimi në gjuhën shqipe: Besa Ismaili (Prishtinë/Priština, Kosovo)Përkthimi në gjuhën serbe: Besmir Fidahić (Prishtinë/Priština, Kosovo)

Analizat dhe konkludimet e këtij Raporti janë të autorëve dhe jo domosdo paraqesin qëndrimet e Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim.

Mirënjohje

9

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Shkurtesat

SHKURTESAT

ASK Agjencia e Statistikave të Kosovës

ATP Agjenci për Transfere Parash

BPV Bruto Produkti Vendor

BQK Banka Qendrore e Kosovës

CIS Shtetet e Pavarura të ish-Bashkimit Sovjetik

ESI Iniciativa Evropiane për Stabilitet

EWS Sistemi i Hershëm i Paralajmërimit

FDI Investimet e Huaja Direkte

FPL Kufiri i varfërisë së ushqimit

HDR Raporti i Zhvillimit Njerëzor

IASCI Agjencia Ndërkombëtare për Informata të Vendit Burimor

IMF Fondi Monetar Ndërkombëtar

IOM Organizata Ndërkombëtare për Migrim

IRJ e Maqedonisë Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë

KHDR Raporti i Zhvillimit Njerëzor në Kosovë

KRHS 2010 Anketa e Remitencave të Amvisërive në Kosovë 2010

KRHS 2011 Anketa e Remitencave të Amvisërive në Kosovë 2011

KRS 2010 Studimi mbi Remitencat në Kosovë 2010

KRS 2012 Studimi mbi Remitencat në Kosovë 2012

LFS Anketa e Fuqisë Punëtore

LSMS Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës

NGO Organizatat Joqeveritare

OECD Organizata për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik

OJQ Organizatë jo-qeveritare

PES Shërbimet Publike për Punësim

10

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Shkurtesat

RAE Romë, Ashkali dhe Egjiptian

RIINVEST Riinvest Instituti për Hulumtime Zhvillimore

TVSH Tatimi mbi Vlerën e Shtuar

UNDP Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara

USD Dollari i Shteteve të Bashkuara të Amerikës

11

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Përmbajtja

Përmbajtja

Parathënie .........................................................................................................................................................5 Mirënjohjet .......................................................................................................................................................7 Shkurtesat .........................................................................................................................................................9 Përmbledhje ekzekutive ........................................................................................................................... 17

KAPITULLI 1: REMITENCAT NË KONTEKST .................................................................................... 19 1.1 Remitencat në perspektivë të rritjes së zbehtë ......................................................................... 19 1.2 Konteksti i Kosovës .............................................................................................................................. 20 1.3 Remitencat e emigrantëve në Kosovë: Përmbledhje e shkurtër e trendeve më të reja ............................................................................................................................................................... 21 1.4 Ndikimi i migrimit dhe remitencave .............................................................................................. 22 1.4.1 Ndikimi mikroekonomik i remitencave ............................................................................. 22 1.4.2 Ndikimi makroekonomik i remitencave ........................................................................... 23 1.4.3 Aspektet sociale të remitencave dhe roli i tyre .............................................................. 23

KAPITULLI 2: MIGRIMI NË KOSOVË .................................................................................................. 25 2.1. Valët kryesore të emigrimit nga Kosova ..................................................................................... 25 2.2 Profili i emigrantëve .......................................................................................................................... 27 2.3 Lidhja e emigrantëve me Kosovën ................................................................................................. 29 2.4 E ardhmja e migrimit nga Kosova .................................................................................................. 30

KAPITULLI 3: SHFRYTËZIMI I REMITENCAVE DHE NDIKIMI I TYRE NË ZHVILLIMIN NJERËZOR TË PRANUESVE .................................................................................................................... 33 3.1 Karakteristikat kryesore të amvisërive në Kosovë .................................................................... 33 3.2 Kryefamiljarët dhe të rriturit në Kosovë: Përmbledhje e shkurtër e karakteristikave kryesore .......................................................................................................................................................... 34 3.3 Të ardhurat dhe shpenzimet e amvisërive kosovare ............................................................... 35 3.4 Shpërndarja e amvisërive kosovare ndër kuintila të të ardhurave dhe shpenzimeve 38 3.5 Shfrytëzimi i remitencave .................................................................................................................. 40 3.6 Ndikimi i remitencave në zhvillim njerëzor................................................................................. 41 KAPITULLI 4: NDIKIMI I REMITENCAVE NË OFERTËN E FUQISË PUNËTORE NGA PRANUESIT ................................................................................................................................................... 43 4.1 Statusi i punësimit të kryefamiljarëve në Kosovë: Një pasqyrë e përgjithshme ............ 43 4.2 Ndikimi i remitencave në ofertën e fuqisë punëtore: Analiza e regresionit .................... 47

12

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Përmbajtja

KAPITULLI 5: POTENCIALI ZHVILLIMOR I TË ARDHURAVE, KURSIMEVE DHE INVESTIMEVE TË EMIGRANTËVE KOSOVARË ............................................................................... 49 5.1 Të hyrat e remitencave në Kosovë ................................................................................................. 49 5.2 Kanalet e transferimit të remitencave ........................................................................................... 51 5.3 Investimet dhe kursimet e emigrantëve ...................................................................................... 53 5.4 Përcaktuesit e investimeve të dërguesve në Kosovë ............................................................... 56 5.5 Potenciali i kursimeve të dërguesve për Kosovën ................................................................... 56 KAPITULLI 6: REKOMANDIMET .......................................................................................................... 57 REFERENCAT ................................................................................................................................................ 61 SHTOJCA I: PËRMBLEDHJE E REZULTATEVE ................................................................................. 65 SHTOJCA II: METODOLOGJIA E PËRKUFIZIMIT TË EMIGRANTËVE .................................... 74 SHTOJCA III: METODOLOGJIA E ANKETIMIT ................................................................................ 75 Vështrim i përgjithshëm dhe objektivat ............................................................................................. 75 Mostra .............................................................................................................................................................. 75 Pyetësori ........................................................................................................................................................ 75

13

Koso

vo R

emitt

ance

Stu

dy 2

012

Lista e Figutave

LISTA E FIGURAVE

KAPITULLI 1: REMITENCAT NË KONTEKST ................................................................................... 19 Figura 1.1 BPV i Kosovës dhe shteteve fqinje, për kokë banori (sipas vlerës së dollarit amerikan në vitin 2011), 2000-2010 ..................................................................................................... 20 Figura1.2 Të hyrat e remitencave në Kosovë, 2005-2010, në milionë € ................................... 21

KAPITULLI 2: MIGRIMI NË KOSOVË .................................................................................................. 25 Figura 2.1 Niveli i arsimimit të emigrantëve sipas valëve të emigrimit ................................... 26 Figura 2.2 Vendbanimi i emigrantëve sipas valëve të emigrimit ............................................... 27 Figura 2.3 Përbërja gjinore e emigrantëve, në bazë të deklarimit të familjeve të tyre në Kosovë ...................................................................................................................................................... 27 Figura 2.4 Niveli i arsimimit të kryefamiljarëve emigrantë dhe kryefamiljarëve me banim në Kosovë, sipas gjinisë ............................................................................................................... 28 Figura 2.5 Statusi i punësimit të kryefamiljarëve emigrantë, sipas gjinisë ............................. 29 Figura 2.6 Përqindjet e anëtareve të familjes dhe të afërmve të emigrantëve me banim në Kosovë ........................................................................................................................................ 30 Figura 2.7 Përqindjet e të anketuarve me plane migrimi, sipas gjinisë, etnisë, vendbanimit, rajonit dhe pranimit të remitencave ......................................................................... 31

KAPITULLI 3: SHFRYTËZIMI I REMITENCAVE DHE NDIKIMI I TYRE NË ZHVILLIMIN NJERËZOR TË PRANUESVE .................................................................................................................... 33 Figura 3.1 Pranimi i remitencave, sipas etnicitetit ........................................................................... 33 Figura 3.2 Shpërndarja në përqindje e familjeve pranuese sipas rajoneve, 2010 dhe 2011 .................................................................................................................................................................. 34 Figura 3.3 Niveli mesatar i arsimimit të të rriturve në Kosovë (në vite), sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave ........................................................................................................................... 35 Figura 3.4 Shpërndarja në përqindje e burimeve kryesore të të ardhurave të amvisërive pranuese të remitencave .......................................................................................................................... 36 Figura 3.5 Shpërndarja në përqindje e burimeve kryesore të të ardhurave të amvisërive që nuk pranojnë remitenca ..................................................................................................................... 37 Figura 3.6 Kategoritë kryesore të shpenzimeve të amvisërive kosovare ................................ 37 Figura 3.7 Shpërndarja në përqindje e shpenzimeve të amvisërive nëpër kategori .......... 38 Figura 3.8 Shpërndarja e amvisërive nëpër kuintila të të ardhurave (përfshirë remitencat), sipas pranimit të remitencave ................................................................................................................ 38 Figura 3.9 Shpërndarja e amvisërive pranuese të remitencave nëpër kuintila të të ardhurave (me perfshirjen dhe mospërfshirjen e remitencave) ...................................................................... 39 Figura 3.10 Shpërndarja e amvisërive nëpër kuintila shpenzimesh, sipas pranimit të remitencave ................................................................................................................................................... 39 Figura 3.11 Shpërndarja e remitencave në perqindje, sipas kategorive të konsumit ........ 40

14

Koso

vo R

emitt

ance

Stu

dy 2

012

Lista e Figutave

KAPITULLI 4: NDIKIMI I REMITENCAVE NË OFERTËN E FUQISË PUNËTORE NGA PRANUESIT ................................................................................................................................................... 43 Figura 4.1 Përqindja e kryefamiljarëve të punësuar, sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave ................................................................................................................................................... 44 Figura 4.2 Përqindja e kryefamiljarëve të papunë, sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave ................................................................................................................................................... 45 Figura 4.3 Statusi i punësimit të anëtarëve të rritur të amvisërive, sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave ........................................................................................................................... 45

Figura 4.4 Paga minimale e pranueshme për punë, sipas pranimit të remitencave ........... 46

KAPITULLI 5: POTENCIALI ZHVILLIMOR I TË ARDHURAVE, KURSIMEVE DHE INVESTIMEVE TË EMIGRANTËVE KOSOVARË ............................................................................... 49 Figura 5.1 Shpërndarja e remitencave në mallra dhe shërbime, sipas llojit........................... 49 Figura 5.2 Shpërndarja në përqindje e arsyeve kryesore të dërgimit të remitencave në Kosovë ............................................................................................................................................................. 50 Figura 5.3 Kanalet e transferimit të remitencave, 2010 dhe 2011 ............................................. 51 Figura 5.4 Arsyet për mospërdorimin e kanaleve zyrtare të transferit të parave, të renditura sipas rëndësisë (e ulët, mesatare, e lartë)........................................................................ 52 Figura 5.5 Preferencat e dërguesve për kanalet e transferit të remitencave ......................... 53 Figura 5.6 Fushat kryesore të investimeve të dërguesve në Kosovë ........................................ 54 Figura 5.7 Arsyet kryesore të dërguesve për investim në Kosovë, sipas nivelit të rëndësisë ........................................................................................................................................................ 55

SHTOJCA I ..................................................................................................................................................... 65 Figura A1 Parashikimi i të hyrave të remitencave për vendet në zhvillim, 2011-13 ............ 65 Figura A2 Pranimi i remitencave, sipas vendbanimit ..................................................................... 65

15

Koso

vo R

emitt

ance

Stu

dy 2

012

Lista e Tabelave

KAPITULLI 1 ................................................................................................................................................. 19 Tabela 1.1 Të hyrat e remitencave në Kosovë, 2010 dhe 2011 .................................................... 22

KAPITULLI 2 ................................................................................................................................................. 25 Tabela 2.1 Shpërndarja e emigrantëve ndër valët e emigrimit .................................................. 26 Tabela 2.2 Mosha mesatare e kryefamiljarëve emigrantë dhe e atyre me banim në Kosovë ............................................................................................................................................................. 27 Tabela 2.3 Mesatarja e viteve të përfunduara të shkollimit, sipas gjinisë dhe zonës së banimit ............................................................................................................................................................ 28 Tabela 2.4 Shpeshtësia e vizitave të emigrantëve në Kosovë ..................................................... 30

KAPITULLI 3 ................................................................................................................................................. 32 Tabela 3.1 Karakteristikat e kryefamiljarëve, sipas pranimit të remitencave ......................... 34 Tabela 3.2 Mesatarja e të ardhurave të amvisërive, me përfshirjen dhe mospërfshirjen e remitencave, sipas pranimit të remitencave ..................................................................................... 35 Tabela 3.3 Shpenzimet mesatare të amvisërive, sipas pranimit të remitencave .................. 37

KAPITULLI 5 ................................................................................................................................................. 47 Tabela 5.1 Shpenzimet mesatare të emigrantëve gjatë vizitave në Kosovë, sipas shpeshtësisë së vizitave ............................................................................................................................ 50 Tabela 5.2 Kanalet e transferimit të remitencave, sipas gjinisë së emigrantit ....................... 51 Tabela 5.3 Posedimi i llogarisë bankare nga pranuesit, sipas gjinisë së kryefamiljarit ...... 52 Tabela 5.4 Të ardhurat mujore të amvisërive të dërguesve, sipas kategorive të të ardhurave ....................................................................................................................................................... 53 Tabela 5.5 Përqindja e të ardhurave të emigrantëve të dërguara në Kosovë ........................ 54 Tabela 5.6 Përqindja e të ardhurave të dërguesve të kursyera dhe investuara në Kosovë ............................................................................................................................................................. 54

LISTA E TABELAVE

16

Koso

vo R

emitt

ance

Stu

dy 2

012

Lista e Tabelave

SHTOJCA 1 .................................................................................................................................................... 65 Tabela A1 Shtetet destinacion te emigrantëve ................................................................................ 66 Tabela A2 Statusi martesor i kryefamiljarëve emigrantë dhe i atyre me vendbanim në Kosovë ............................................................................................................................................................. 66 Tabela A3 Niveli i arsimimit i kryefamiljarëve emigrantë dhe i atyre me vendbanim në Kosovë ............................................................................................................................................................. 67 Tabela A4 Sektori i punësimit të kryefamiljarëve emigrantë, sipas gjinisë ............................. 67 Tabela A5 Shpeshtësia e transferit të remitencave, e raportuar nga pranuesit dhe dërguesit ........................................................................................................................................................ 67 Tabela A6 Kohëzgjatja e qëndrimit të emigrantëve, gjatë vizitave në Kosovë .................... 68 Tabela A7 Analizë e ndërlidhjes në mes ndryshoreve të nivelit individual dhe amvisërisë, me planet e kryefamiljarëve për të migruar në të ardhmen e afërt ......................................... 68 Tabela A8 Përcaktuesit e planeve të kryefamiljarëve për të migruar ....................................... 69 Tabela A9 Lidhja e kryefamiljarëve pranues me dërguesit .......................................................... 69 Tabela A10 Shpërndarja në përqindje e burimeve të të ardhurave të amvisërive, sipas pranimit të remitencave ........................................................................................................................... 70 Tabela A11 Shpërndarja në përqindje e shpenzimeve të amvisërive ndër kategori, sipas pranimit të remitencave ........................................................................................................................... 70 Tabela A12 Përdorimi i remitencave ndër kategoritë e konsumit, raportet mesatare ....... 71 Tabela A13 Kënaqshmëria e amvisërive me gjendjen e tyre socio-ekonomike ................... 71 Tabela A14 Sektori i punësimit të kryefamiljarëve, sipas pranimit të remitencave ............. 71 Tabela A15 Arsyet kryesore të kryefamiljarëve për moskërkim të punës, sipas pranimit të remitencave .............................................................................................................................................. 72 Tabela A16 Analizë e ndërlidhjes në mes ndryshoreve të nivelit individual dhe amvisërisë, me anëtarët joaktivë të amvisërisë në moshë të punës ................................................................ 72 Tabela A17 Ndikimi i pranimit të remitencave tek të rriturit e papunë që nuk kërkojnë punë (mosha 15-64) ................................................................................................................................... 73 Tabela A18 Përcaktuesit e investimeve të dërguesve në Kosovë ............................................... 73

17

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Përmbledhje Ekzekutive

Migracioni dhe remitencat kanë dhënë një kon-tribut tejet të madh për ekonominë e Kosovës që nga vitet 1960-ta. Në nivelin e amvisërive, ato konsiderohen të jenë mjete mbijetese për të gjithë të papunësuarit dhe ata që nuk kanë mundësi tjera fitimi. Më shumë se një në tre amvisëri në Kosovë ka një anëtar jashtë vendit dhe një në çdo katër amvisëri pranon remiten-ca. Në nivelin makro ato janë burim i vazh-dueshëm dhe tejet i rëndësishëm i financave nga jashtë, duke arritur vlerë prej më shumë se 11% të BPV-së së Kosovës në vitin 2010 (UNDP, 2010b, p.12).

Studimi i UNDP-së mbi Remitencat në Kosovë 2010 ofron të dhëna bazike mbi rrjedhën, për-dorimin dhe efektet e remitencave në Kosovë, posaçërisht në shpenzimet e amvisërive, pagat minimale të pranueshme për punësim dhe qas-je në arsim dhe shëndetësi. Për të thelluar anal-izën e ndikimit të remitencave në mirëqenien e pranuesve dhe zbuluar potencialin e tyre in-vestues dhe të kursimeve, anketa është përsëri-tur gjatë periudhës së fluksit të emigrantëve për vizitë në Kosovë, në muajt korrik dhe gusht 2011. KRHS2011 ka intervistuar 8,000 amvisëri që jetojnë në Kosovë dhe 656 anëtarë emigrantë të tyre që jetojnë jashtë vendit.

Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se shuma to-tale e të hyrave të remitencave në Kosovë ka shënuar rënie prej 14% në mes të vitit 2010 dhe 2011, nga 442 në 379.6 milionë euro. Ngjashëm me vitin 2010, shpenzimet e emigrantëve gjatë vizitave në Kosovë përbëjnë një përqindje më të madhe të shumës totale të remitencave (214.4 milionë euro), në krahasim me remitencat në para të gatshme dhe mallra e shërbime (165.6 milionë euro).

Anketa tregon që 25% e amvisërive në Kosovë pranojnë remitenca. Shifra është më e lartë për amvisëritë që jetojnë në zona rurale; Pejë, Fer-

izaj dhe Gjilan; amvisëritë shqiptare krahasuar me ato të komuniteteve të tjera dhe amvisëritë që udhëhiqen nga gratë. Të dhënat poashtu tregojnë se remitencat janë burimi i dytë më i rëndësishëm i të ardhurave për këto amvisëri pas punësimit të përhershëm, dhe përbëjnë rreth 20% të të ardhurave të tyre mujore.

Më shumë se gjysma, 57.2% e remitencave në para të gatshme dërgohen në Kosovë përmes bankave, debit/kredit kartelave, Agjencive për Transferimin e Parave (ATP-ve) dhe postës. Pjesa tjetër, 42.8% sillen në Kosovë personal-isht nga emigrantët apo miqtë e tyre. Kjo e fun-dit është dukshëm më e lartë për femrat, 58%. Edhe pse kanalet e transferimit të remitencave janë zyrtarizuar që nga viti 2010, kanalet jofor-male mbeten akoma të popullarizuara krye-sisht për shkak të kostos.

Të dhënat e KRHS2011 tregojnë që dërgesat kryesisht përdoren për shpenzime të nevojave bazike të pranuesve. Këta të fundit shpenzojnë më shumë se 90.6% të remitencave në ushqim, veshmbathje, banim, mallra të qëndrueshme dhe arsimim e shërbime shëndetësore. Kra-hasimi i amvisërive pranuese dhe jo-pranuese tregon që remitencat kanë përmirësuar kush-tet e jetesës së pranuesve si dhe mund të kenë përmirësuar mundësitë e punësimit dhe të ardhurave të anëtarëve më të rinj si rezultat i shpenzimeve më të mëdha në kapital njer-zëzor. Në anën tjetër, analizat statistikore me regresion tregojnë që remitencat ndikojnë neg-ativisht në ofertën e fuqisë punëtore të pran-uesve, sidomos atë të grave kryefamiljare. Këto të fundit janë më pasive në tregun e punës në krahasim me kryefamiljaret e amvisërive jo-pranuese edhe në aspektin e moskërkimit të punës derisa janë të papuna edhe në shfrytëzi-min e Shërbimeve Publike të Punësimit (PES).

Amvisëritë pranuese raportojnë se ato investo-jnë mesatarisht 4% të remitencave në aktivitete biznesore, përderisa përqindja e kursimeve të tyre është edhe më e ulët se 4%. Për më tepër, vetëm 5% e remitencave të pranuara në mallra

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

18

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Përmbledhje Ekzekutive

e shërbime kanë qenë në formë asetesh produk-tive (makineri, traktorë, e të tjerë.), ndërsa 3% në formë të investimeve në tokë në vitin 2011. Edhepse emigrantët investojnë mesatarisht 20.4% dhe kursejnë 18% të ardhurave të am-visërive të tyre, numri i atyre që investojnë dhe kursejnë në Kosovë është mjaft i ulët: 35.7% e emigrantëve raportojnë të kenë investuar ndër-sa 20.4% të kenë kursyer një pjesë të ardhurave të amvisërive të tyre në Kosovë. Shumica e emi-grantëve që investojnë në Kosovë nuk i kanal-izojnë mjetet në aktivitete produktive për gjen-erim të të ardhurave apo punësim. Rreth 60% e emigrantëve raportojnë të kenë blerë pronë të patundshme për përdorim personal, derisa 23.3% dhe 5.6% raportojnë të kenë investuar në biznese familjare dhe sektorin e shërbimeve respektivisht në vitin 2011.

Studimi mbi Remitencat në Kosovë (KRS2012) është i organizuar si vijon. Pjesa e parë, Kapitulli 1, përfshin një pasqyrë të shkurtër të kontekstit makroekonomik të Kosovës – duke përfshirë analizën e trendeve të të hyrave të remitencave – si dhe një shtjellim të shkurtër të literaturës për ndikimin e migrimit dhe remitencave, duke konstruktuar kështu kornizën për anali-za empirike në kapitujt e rradhës. Kapitulli 2 mundohet të ndërtojë profil gjithëpërfshirës të bazës së emigrantëve kosovarë, duke përfshirë përbërjen gjinore, moshën, punësimin dhe niv-elin e arsimimit si dhe origjinën (urbane/rura-le) të emigrantëve ndër valët e emigrimit. Pjesa e fundit e kapitullit provon të identifikojë për-caktuesit kryesorë të planeve të kryefamiljarëve kosovarë për të migruar përmes regresionit. Kapitulli 3 eksploron ndikimin e remitencave në zhvillimin njerëzor duke krahasuar nivelin e arsimimit dhe të ardhurat e shpenzimet e amvisërive pranuese dhe jo-pranuese të remi-tencave. Në këtë kapitull i kushtohet rëndësi e veçantë investimeve në kapital njerëzor. Kapitulli 4 ofron një profil të hollësishëm të të rriturve të moshës së punës në Kosovë si dhe vlerëson efektin e remitencave në gatishmërinë e pranuesve për të qenë pjesë e fuqisë punëtore,

me anë të regresionit. Kapitulli 5 përshkruan hollësisht veçoritë kryesore të remitencave të dërguara në Kosovë dhe mundohet të vlerësojë potencialin e tyre zhvillimor duke analizuar në mënyrë të thukët fushat dhe shumat e investi-meve dhe kursimeve të tanishme emigrantëve. Së fundi, kapitulli i fundit përfshinë ca rekom-andime në bazë të gjetjeve kryesore të raportit. Detajet teknike rreth definimit dhe klasifikimit të migruesve gjenden në Shtojcën II, ndërsa Shtojca III përshkruan metodologjinë e an-ketës.

Duhet theksuar se në bazë të kritereve në vi-jim: viti i emigrimit, madhësia e amvisërisë dhe lidhjet familjare me pranuesit në Kosovë, për klasifikimin e migruesve në emigrantë dhe pu-nëtorë migrues, të dhënat tregojnë se shumica e respondentëve të anketuar nga KRHS 2011 jashtë Kosovës janë emigrantë. Prandaj, pasi që numri i punëtorëve migrues në mostër është shumë i vogël për të bërë analiza krahasuese të cilat do të jepnin rezultate statistikisht të për-fillshme, analizat dhe rekomandimet e këtij ra-porti do të fokusohen vetëm në emigrantë.

Paskëtaj në raport, termi amvisëri pranuese ose pranues i referohet amvisërive që mar-rin remitenca në para të gatshme apo mallra e shërbime, përderisa termi amvisëri jo-pranuese apo jo-pranues i referohet amvisërive që nuk pranojnë asnjë lloj remitence. Termat emi-grantë dhe dërgues ju referohen të njëjtit grup individësh, pra kosovarëve që jetojnë jashtë Kosovës dhe dërgojnë remitenca në vendlind-je. Duhet gjithashtu të theksohet që krahasimet e karakteristikave individuale mes pranuesve dhe jo-pranuesve bëhen veçanërisht për krye-familjarët dhe të rriturit tjerë (të moshës 18+) në amvisëri. Përfundimisht, termi turizmi i diasporës i referohet flukseve të emigrantëve që vizitojnë Kosovën gjatë periudhave të pushimit në verë dhe dimër.

19

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Kapitulli 1: Remitencat në Kontekst

Migrimi dhe remitencat kanë qenë histor-ikisht strategji jetese për miliona njerëz me mangësi shoqërore dhe ekonomike në gjithë botën. Numri i emigrantëve në vitin 2010 ka arritur në 215 milionë, 3% e popullsisë së botës, derisa remitencat, që rrjedhin drejt vendeve në zhvillim, kanë arritur në 325 mili-ardë dollarë amerikan, duke iu afruar shifrës së Investimeve të Huaja Direkte (FDI) (Banka Botërore, 2011a, p.ix). Megjithatë, këto shifra te cilat nxirren nga regjistrat zyrtarë, mund të nënvlerësojnë masën reale të migrimit dhe remitencave, duke pasur parasysh që të dyja ende karakterizohen me joformalitet.

Sipas de Haas (2009), ndikimet mikro dhe makroekonomike të remitencave janë të larm-ishme, varësisht nga konteksti i vendit dërgues, përzgjedhja e migruesve dhe shfrytëzimi i tyre nga amvisëritë pranuese. Një veçori e përbash-kët dhe tejet e rëndësishme e tyre në kontek-stin e zhvillimit njerëzor është natyra kundër-ciklike: aftësia e mbrojtjes së familjeve në vendet e origjinës/dërgimit në kohë të rënies ekonomike, konflikteve politike apo katastro-fave natyrore (de Haas, 2009, pp.24-26). Kjo sidomos ka kuptim në rastin e pranuesve më të mëdhenj të remitencave si Kosova, ku ato përbëjnë 11% të BPV-së (UNDP, 2010b, p.12).

Megjithatë, gjatë krizave globale ekonomike si e tanishmja, varësia e madhe tek remitencat mund të ketë efekt të dëmshëm në grupet e cenueshme në vend se të shërbejnë si mbrojtje. Stagnimi i rritjes ekonomike në vendet nikoq-ire të emigrantëve është ndjerë menjëherë në vendet e origjinës. Për shembull, në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë dhe Serbi,

të hyrat e remitencave kanë rënë për 12%, 11%, 4% dhe 15% respektivisht mes viteve 2009 dhe 2010 (UNDP Europe & CIS, 2011, p.3)1. Përveç kësaj, periudha e rikuperimit për rajonin e Evropës dhe Azisë Qendrore para-shikohet të jetë shumë më e ngadalshme në krahasim me rajonet tjera. Raporti “Pasqyra e të hyrave të remitencave 2011-2013” i Bankës Botërore parashikon që ky rajon do të arrijë nivelin e “para-krizës” së të hyrave të remiten-cave në vitin 2013 (shih Figurën A1 në Shto-jcën I).

Duke marrë parasysh mungesën e hulum-timeve për ndikimin e remitencave në zhvilli-min njerëzor në rajon, posaçrisht pas krizës, ky raport ka për qëllim të gjejë dëshmi të cilat do ta ndihmonin hartimin e politikave të cilat do të rrisnin maksimalisht efektin zhvillimor të migrimit dhe remitencave në Kosovë. Për këtë arsye, analizat e thukëta statistikore përfshijnë shumë dimensione: konsumin dhe investimet e remitencave nga pranuesit, prospektet dhe ofertën e fuqisë punëtore të pranuesve si dhe kursimet dhe investimet e emigrantëve.

1 Sipas të njëjtit dokument të Zyrës së Ekonomistit të Lartë të UNDP-së për Evropë dhe CIS, raporti i remitencave me BPV-në për Shqipërinë, Bosnjën dhe Hercegovinën, Kosovën dhe Serbinë kanë qenë 8%, 11%, 16% dhe 9% respektivisht më 2010. Raportet janë llogaritur duke shfrytëzuar bilancin e pagesave të bankave qendrore të cilat përfshijnë kategori të veçanta si “remitencat e punëtorëve” dhe “kompensimi i punëtorëve”. Për BPV-në janë përdorur shifrat e IMF-it nga baza e të dhënave “Pasqyra Ekonomike Botërore” e prillit të vitit 2011 (UNDP Europe & CIS, 2011, p.1).

KAPITULLI 1: REMITENCAT NË KONTEKST1.1 Remitencat në perspektivë të rritjes së zbehtë

20

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


Duke marrë parasysh ngecjen e vazhdueshme ekonomike të Kosovës, nuk është befasi që re-mitencat kanë vazhduar të shërbejnë si infuzion jetik për shumë amvisëri kosovare. Në fakt, siç do të diskutojmë në kapitujt tematikë të këtij studimi, remitencat kanë pasur rol qenësor në në mbulimin e nevojave bazike të një numri të madh të amvsiërive. Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë që ato janë burim madhor i të hyrave në Kosovë, duke dalë të dytat vetëm pas të ard-hurave nga punësimi i përhershëm.

Në vitet e pasluftës, Kosova ka shënuar për-parim ekonomik i cili ka qenë kryesisht i nxi-tur nga ndihmat e huaja, në formë të ndihmës zyrtare zhvillimore dhe ndihmave humanitare. Derisa ndihma e donatorëve ndërkombëtarë ka rënë gradualisht, nga 45% e të ardhurave të përgjithshme të qeverisë së Kosovës më 2004 në 20% më 2010 (KAS, 2011, p.6), remitencat kanë qenë burim më i qëndrueshëm i financimit të jashtëm, duke u luhatur mes 11 dhe 16% të BPV-së së saj. 2

2 Shifra e raportit mes remitencave e BPV-së në Kosovë luhatet mes 11% dhe 16% në burime të ndryshme. Llogaritjet e Buletinit Mujor Statistikor (nëntor 2009) të BQK-së për remitencat i ofrohen shifrës 12.4% të BPV-së për vitin 2010 (BQK, 2011a); Studimi i UNDP-së mbi Remitencat në Kosovë (2010) raporton që në vitin 2010, remitencat kanë përbërë 11% të BPV-së së Kosovës (UNDP, 2010b); Banka Botërore raporton përqindje prej 13% të BPV-së për remitencat në vitin 2010 (Banka Botërore, 2011b); ndërsa Zyra e Ekonomistit të Lartë, UNDP Europe & CIS, raporton shifër prej 16% për të njëjtin vit (UNDP Europe&CIS, 2011).

Përderisa BPV-ja dhe BPV-ja për kokë banori e Kosovës janë rritur vazhdimisht gjatë periud-hës së pasluftës, Kosova ende mbetet vendi me BPV-në më të ulët në rajon, si dhe me shkallët më të larta të varfërisë dhe papunësisë (Banka Botërore, 2012)3. Banka Botërore ka vlerësu-ar që rreth 34.5% e banorëve të Kosovës kanë jetuar në varfëri më 20094 , ndërsa Agjencia e Statistikave të Kosovës raporton shkallë pa-punësie prej 45.4% për vitin 2009 (KAS, 2009, p.5)5.

3 Sipas botimit më të ri të Indikatorëve të Zhvillimit Botëror, Banka Botërore, 2011, BPV-ja për kokë banori në Kosovë prej 3,080.29 dollarësh më 2010 radhitej më e ulëta në rajon, duke vazhduar me Shqipërinë me 3,678.23 dollarë, IRJ të Maqedonisë me 4,425.13 dollarë, Bosnja dhe Her-cegovinën me 4,491.21 dollarë, Serbinë me 5,365.50 dollarë dhe së fundi Malin e Zi me 6,340.10 dollarë (http://data.worldbank.org/indicator).

4 Sipas botimit më të fundit të Indikatorëve të Zhvillimit Botëror, Ban-ka Botërore, 2011, Bosnja dhe Hercegovina ka shkallën më të lartë të varfërisë pas Kosovës në rajon me 14.7% (2007), pasuar nga Shqipëria me 12.4% (2008), Serbia 9.2% (2010) dhe Mali i Zi 6.6% (2010) (http://data.ëorldbank.org/indicator).

5 Sipas botimit më të fundit të Indikatorëve të Zhvillimit Botëror, Banka Botërore, 2011, IRJ e Maqedonisë ka shkallën më të lartë të papunësisë në rajon pas Kosovës me 32.2% (2009), pasuar nga Bosnja dhe Hercegovina me 23.9% (2008); Serbia 16.6% (2009) dhe Shqipëria me 12.7% (2008) (http://data.ëorldbank.org/indicator).

1.2 Konteksti i Kosovës

Montenegro

Serbia

Bosnia and HerzegovinaMacedonia, FYR

Albania

Kosovo

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010$0

$1,000

$2,000

$3,000

$4,000

$5,000

$6,000

$7,000

Figura 1.1 BPV i Kosovës dhe shteteve fqinje, për kokë banori (sipas vlerës së dollarit amerikan në vitin 2011), 2000-2010

Burimi: Banka Botërore. Indikatorët e Zhvillimit Botëror 2012

21

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Përkundër rënies nga 17.5% të BPV-së më 2004 në 13% të BPV-së më 20106 (Banka Botërore, 2011b), remitencat kanë qenë esen-ciale për ekonominë e Kosovës dhe mijëra kos-ovarë qysh prej viteve 1960. Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë që çereku, apo 25% e amvisërive kosovare rregullisht pranojnë remitenca nga emigrantët.

1.3 Remitencat e emigrantëve në Kosovë: Përmbledhje e shkurtër e trendeve më të reja

Analiza më e re e trendeve të remitencave zyr-tare të dërguara në Kosovë, botuar në Bule-tinin Mujor Statistikor të Bankës Qendrore të Kosovës (BQK), tregon që ato janë duke mar-rë hovin ngadalë pas një rënieje të dukshme nga 535.4 në 505.6 milionë euro në mes 2008 dhe 2009 si rezultat i krizës globale financiare (BQK, 2011a, p.11). Shuma e remitencave ka

arritur shifrën prej 393.3 milionë euro në fund 6 Kujtoni nga fusnota 2 që llogaritjet për shifrën e vitit 2010 luhaten mes 11 dhe 16% të BPV-së.

të shtatorit 2011, duke regjistruar kështu rritje vjetore prej 4.9% (BQK, 2011b, p.15).

Shifra totale e remitencave, nga të dhënat e raportuara nga amvisëritë në KRHS 2011, jep një trend më pesimist të të hyrave mes viteve 2010 dhe 2011. Duke përdorur vlerën mesatare të remitencave në para të gatshme dhe mallra e shërbime7, siç raportohet prej dërguesëve dhe pranuesve, mesatarisht €2,136 për amvisëri në vit, dhe shpenzimet e amvisërive emigrante prej €2,353 mesatarisht në vit8, gjatë vizitave të tyre në Kosovë, anketa vlerëson që shuma to-tale e remitencave për vitin 2011 ka qenë 379.6 milionë euro. Kjo shifër shënon një rënie prej 14% në shumën totale të remitencave nga viti 2010, e cila ka qenë 442 milionë euro, sipas KRS 20109. Ngjashëm me vitin 2010, shpenzi-met e emigrantëve përbëjnë përqindje më të madhe në të hyrat totale të remitencave sesa remitencat në para të gatshme dhe mallra e shërbime; 214.1 milionë euro në krahasim me 165.5 milionë euro.

Siç mund të vërehet në tabelën e mëposht-me, rënia në shumën totale të remitencave i atribuohet kryesisht rënies në shumën vjetore të remitencave në para dhe mallra e shërbime që u janë dërguar amvisërive në Kosovë. Kjo rënie gjatë dy viteve ka qenë rreth 36%, nga mesatarisht €3,331 në €2,136 në vit për am-visëri. Të hyrat e remitencave përmes turizmit të diasporës kanë rënë për 8% në të njëjtën periudhë, pjesërisht për shkak të rënies së numrit të emigrantëve që vizitojnë Kosovën së paku një herë në vit, nga 94.1% në 91% në vitin 2011.

7 Anketa i ka pyetur respondentët të raportojnë vlera të përafërta të mallrave dhe shërbimeve të dërguara/paguara nga familjarët dhe të afërmit e tyre në diasporë.

8 Mesatarja vjetore e shpenzimeve të emigrantëve në Kosovë është llogaritur duke përdorur shumat mesatare të shpenzimeve të tyre ndër kategoritë e shpeshtësisë së vizitave gjatë vitit.

9 Vlera e totalit të remitencave e llogaritur nga KRHS 2011 dallon nga vlera e BQK-së për shkak të përdorimit të metodologjive të ndryshme të llogaritjes. Megjithatë, kjo vlerë është e dobishme për analizë të trendeve pasiqë thekson se remitencat e raportuara nga amvisëritë kanë pësuar rënie në krahasim me anketën e vitit 2010.

Burimi: Buletini Mujor Statistikor i BQK-së, Nëntor 2011

Figura1.2 Të hyrat e remitencave në Kosovë, 2005-2010, në milionë €

418

467.1515.6

535.4

505.6

511.6

0

100

200

300

400

500

600

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Të hyrat e remitencave nëKosovë, në milionë €

418

467.1515.6

535.4

505.6

511.6

0

100

200

300

400

500

600

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Të hyrat e remitencave nëKosovë, në milionë €


22

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

1.4 Ndikimi i migrimit dhe remitencave Siç u permend në seksionin e mëhershëm, ndikimi i migrimit dhe remitencave në zhvillim kryesisht varet nga konteksti i vendit dërgues, përzgjedhja e migruesve dhe shfrytëzimi i tyre nga pranuesit (de Haas, 2009, pp.24-26). Ahoure (2008) i shton kësaj liste një element te-jet të rëndësishëm, varësinë në strukturat insti-tucionale të qeverisjes (në vendin e origjinës). Me anë të analizës së të dhënave të mbledhura për grupe të njëjta në periudha të ndryshme kohore për të identifikuar përcaktuesit e rritjes së BPV-së në Afrikën Sub-Sahariane ndër vite, autori gjen që remitencat kanë pasur ndikim negativ në vendet me struktura të dobëta qe-veritare (Ahoure, 2008). 1.4.1 Ndikimi mikroekonomik i remitencave

Roli i remitencave në zbutjen e varfërisë varet nga nivelet e të ardhurave të pranuesve para mar-rjes së remitencave si dhe profili i emigrantëve. Në vendet me varfëri të lartë, ku të varfërit emi-grojnë dhe dërgojnë remitenca në shtëpi për të siguruar mbijetesën e familjeve të tyre, remi-tencat janë vërtetuar të zbusin varfërinë e am-visërive pranuese. 10 Në rajonet ku emigrimi 10 Në dy studime të ndryshme në Guatemalë dhe Ganë, Adams gjen që remitencat e brendshme dhe ndërkombëtare zvogëlojnë nivelin e varfërisë, thellësinë dhe intensitetin e saj në të dyja vendet (Adams 2004; Adams 2006). Shroff (2009) gjen të njëjtat efekte në Meksikë, por në rastin e këtij vendi, remitencat e brendshme kanë rol më të madh në zbutje të varfërisë në krahasim me ato ndërkombëtare (Shroff, 2009). Gupta, Pattilo & Vvagh (2008) gjejnë që remitencat kanë efekt të zbutjes së varfërisë dhe nxisin zhvillimin financiar në Afrikën Sub-Sahariane (Gupta, Pattilo, & Vvagh, 2008). Yang dhe Martinez (2005) gjejnë që përveç zbutjes së varfërisë tek pranuesit në Filipine, remitencat kanë pasur efekt edhe në amvisëritë jo-pran-uese si rezultat i ngritjes së vlerave të monedhave të emigrantëve për shkak të krizës financiare aziatike më 1997 (Yang & Martinez, 2005).

është më i kushtueshëm per shkak se rrjetet emi-gruese nuk janë lehtësisht të aksesueshme si dhe mund të arrihen vetëm nga familjet me gjendje më të mirë financiare, remitencat mund të rrisin pabarazinë e të ardhurave.11

Ndikimi i remitencave në zhvillimin njerëzor gjithashtu varet nga mënyra e shfrytëzimit të remitencave nga amvisëritë pranuese. Pa mar-rë parasysh të lartpërmendurat, remitencat pa dyshim përmirësojnë jetesën e pranuesve. Edhe de Haas (2009) edhe Yang (2009) ofrojnë shtjellime të gjera të literaturës, me gjetje mbi ndikimin pozitiv të remitencave në shëndet, ushqyeshmëri, arsimim, kushte të përmirësu-ara të banimit, si dhe aktivitete ndërmarrëse të amvisërive pranuese (de Haas 2009; Yang 2009). Sidomos investimet në kapital njerëzor nënkup-tojnë që remitencat mund të kenë ndikim pozi-tiv në zhvillimin të qëndrueshëm njerëzor, pasi që përmirësojnë perspektivën e të ardhurave të fëmijëve në të ardhmen. Megjithatë, duke qenë burim i qëndrueshëm i të ardhurave, remiten-cat mund të krijojnë varësi si dhe kenë ndikim negativ në gatishmerinë e pranuesve per të qenë pjesë e fuqisë punëtore.

11 Adams (1991) ka gjetur që remitencat kanë pasur ndikim negativ tek shpërndarja e të ardhurave në vendbanime rurale në Egjipt, edhe në nivel bruto edhe për kokë banori, pasi janë pranuar nga fshatarët në kuintilën me të hyrat më të larta (Adams, 1991). Barham&Boucher (1995) gjejnë efekt të ngjashëm në Bluefields, Nikaragua. Duke ndër-tuar mostër krahasuese, jo-pranuese të remitencave dhe krahasuar atë me pranuesit, autorët gjejnë që remitencat e rrisin pabarazinë në të ar-dhurat e këtij rajoni (Barham&Boucher, 1995). Taylor, Mora, Adams e Lopez-Feldman (2005) gjejnë që migrimi dhe remitencat fillimisht kanë efekt të rritjes së pabarazisë në vendbanimet rurale të Meksikës, mirëpo ky efekt transformohet në efekt barazues me rritjen/zgjerimin e bazës së migruesve (Taylor, Mora, Adams e Lopez-Feldman, 2005).

Tabela 1.1 Të hyrat e remitencave në Kosovë, 2010 dhe 2011

Mesatarja e remitencave në para të gatshme

dhe mallra e shërbime

Mesatarja e shpenzimeve të

emigrantëve

Totali vjetor i remitencave në para të gatshme

dhe mallra e shërbime

Totali i shpenzi-meve vjetore të

emigrantëve

Totali i të hyrave vjetore të remi-

tencave

KRHS (2010) €3,331 €2,757 €182.7 milionë €259.3 milionë €442 milionë

KRHS (2011) €2,136 €2,352 €165.5 milionë €214.1 milionë €379.6 milionë


23

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

1.4.2 Ndikimi makroekonomik i remitencave

Konteksti i vendit të origjinës së emi-grantëve është gjithashtu shumë i rëndësishëm për ndikimin makroekonomik të remitencave. Megjithatë, pa marrë parasysh këtë të fundit, shumica e studimeve dhe raporteve e pranojnë efektin shumëzues të remitencave – përmes nivelit të rritur të të ardhurave të amvisërive pranuese apo turizmit të diasporës – si veçori të përbashkët të tyre. Për më tepër, roli i remi-tencave si burim madhor i financave të jasht-me konsiderohet si tejet i dobishëm për shumë vende.

Pa marrë parasysh nivelin e të ardhurave të pranuesve apo profilin e emigrantëve, re-mitencat rrisin nivelin e të ardhurave të pran-uesve, gjë që rrit kërkesën për konsum të produkteve dhe shërbimeve, duke rezultuar kështu në ngritje të kërkesës për fuqi punëtore lokale. Me fjalë tjera, efekti shumëzues i remi-tencave në vendet pranuese mund të stimulojë rritjen e tyre ekonomike. Efekti i tillë mund të jetë shumë më i dobët në vendet që krye-sisht varen nga importet, si Kosova, ku impor-tet përbëjnë 62% të BPV-së së vendit (Banka Botërore, 2012), edhepse kërkesa e rritur për importe mund të rrisë të ardhurat qeveritare përmes niveleve më të larta të TVSH-së apo tatimeve tjera në import.

Në vendet me shkallë të lartë të papunësisë si Kosova, migrimi zvogëlon presionin mbi tregun e punës dhe mundet edhe të zbusë presionin fiskal në qeveri. Pasi varfëria është ngushtë e lidhur me papunësinë, derisa mi-grimi ka qenë zgjidhje për papunësinë qysh prej viteve 60, remitencat kanë shërbyer si rrjet joformal për amvisëritë e cenuara. Për më tepër, duke zvogëluar numrin e të papu-nëve në tregun e punës, si dhe duke rritur nivelin e të ardhurave të amvisërive pranuese, remitencat mund të rrisin edhe pagën mini-male të pranueshme në treg, duke i bërë edhe individët jo-pranues përfitues të remitencave.

1.4.3 Aspektet sociale të remitencave dhe roli i tyre

Përveç remitencave në para dhe në natyrë, migruesit gjithashtu dërgojnë ide, sjellje e kapital social në vendet e origjinës apo të ashtuquajturat “remitenca sociale” (Levitt, 1998). Varësisht prej ambientit dhe kush-teve për investime, kjo bartje e njohurisë dhe teknologjisë mund të avancojnë aftësitë ndër-marrëse të pranuesve dhe rrisë prirjet e tyre të investojnë në aktivitete të tilla. 12 Studime të ndryshme poashtu kanë gjetur se kontakti i vazhdueshëm me migruesit ndërkombëtarë ndikon në rritjen e mbështetjes së proceseve demokratike në vendlindjet e migruesve (Cor-dova & Hiskey, 2009).

Raporti global i Zhvillimit Njerëzor i vitit 2009 (HDR 2009) për “ Migrimin dhe Lëvizjen” diskuton edhe një aspekt tjetër të rëndësishëm të migrimit dhe remitencave: gjininë. Sipas raportit, ndryshimi i bazës mi-gruese në gjithë botën, pra rritja e përqindjes së grave, mund të ndryshojë rolet tradicio-nale, sidomos në kuptimin e detyrave të ku-jdesit për fëmijë dhe të moshuar, me lëvizjen e grave. Në rastet kur nuk migrojnë me burrat e tyre, disa studime kanë gjetur që remitencat kanë përforcuar pozitën e gruas në familje dhe kanë ndikuar në emancipimin e tyre, duke përfshirë pjesëmarrjen në aktivitetet e nivelit të komunitetit. Në raste tjera, pozita e gruas në familje është keqësuar, me rritjen e detyrave dhe përgjegjësive, përderisa autoriteti i tyre vendim-marrës është kufizuar deri në kthimin e burrit ose është marrë përsipër nga familja e tij (UNDP, 2009, p.77).

12 Në shtjellimin e literaturës për ndikimin e migrimit dhe remi-tencave në kategoritë e ndryshme të investimeve, Yang (2009) gjen që ato janë pozitivisht të ndërlidhura me aktivitetet ndërmarrëse, investimet në biznese të vogla, dhe tokë bujqësore (Yang, 2009, p. 7).


24

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

25

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Kapitulli 2: Migrimi në Kosovë

Edhe pse Kosova ka qenë burim i punë-torëve migrues qysh prej fillimit të shekullit të njëzetë, numri i tyre i saktë është ende i pan-johur, prandaj raportohet si shifër e përafërt. Numri i emigrantëve kosovarë që jetojnë jashtë vendit është vlerësuar të jetë mes 220,000 dhe 500,000. 13 Ky raport përdor shifrën prej 400,000 emigrantëve në llogaritje, si vlerësimi më i ri dhe më i përafërt me realitetin.

Si në shumë vende tjera në zhvillim, mi-grimi ka qenë reagim ndaj kushteve të rënda të jetesës për shkak të papunësisë së lartë në Kosovë, sidomos në zonat rurale. 14 Prandaj, baza fillestare e migruesve përbëhej nga mesh-kuj të rinj nga zonat rurale në Kosovë, me nivel të ulët arsimimi dhe kualifikime të ulë-ta, të cilën migruan në Evropën Perëndimore (kryesisht Gjermani e Zvicër), për të punuar si punëtorë “ mysafir” (gjermanisht: “ gastarbe-iter”) dhe mbajtur familjet e tyra në Kosovë. Struktura e bazës së emigrantëve pësoi ndry-shim të vogël rreth fundit të viteve të 80-ta, me migrimin e të rinjëve më të arsimuar dhe kualifikuar, si dhe pas vitit 1999 kur familjet e emigrantëve filluan të ju bashkangjiten atyre në shtetet nikoqire. Seksioni i radhës përsh-kruan detajisht profilin e mërgatës kosovare dhe migracionit me ndihmën e literaturës së mëhershme dhe të dhënave të KRHS 2011. 13 Duke përdorur Anketat e Amvisërive të viteve 2001 dhe 2007, Riinvest-ti vlerëson se numri i amvisërive emigrante është 105,000 ndërsa numri i emigrantëve rreth 315,000 (Riinvest, 2007). IMF ka vlerësuar shifrën prej 220,000 emigrantëve kosovarë në vitin 2003, duke shfrytëzuar të dhënat e Regjistrimit të Popullsisë të vitit 1981 si dhe shkallën e rritjes së popullsisë prej 2% (IMF, 2004). Përfun-dimisht, me anë të të dhënave të regjistrimit të vendeve nikoqire të OECD-së, Docquier dhe Marfouk (2007) vlerësojnë numrin e emigrantëve të Kosovës, Malit të Zi dhe Serbisë të jetë 2 milionë, prej të cilëve 400,000 janë kosovarë (Docquier e Marfouk, 2007).

14 Në raportin e saj për vlerësimin e nevojave të riintegrimit të emi-grantëve të kthyer nga Ballkani Perëndimor, IOM (2004) poashtu mundohet të identifikojë faktorët që kanë shtyrë individët të migroj-në. Të dhënat e anketës kanë treguar që kosovarët kanë pasur shkallën e dytë më të lartë të papunësisë para migrimit (62.1%), si dhe përq-indje mjaft e lartë e tyre (5.8%) kanë qenë të papunë për periudhë të gjatë kohore, 5-10 vite (IOM, 2004).

2.1. Valët kryesore të emigrimit nga Kosova

Literatura mbi mërgatën e Kosovës (Riinvest 2007; Vathi&Black, 2007; ESI, 2006; IOM, 2004) grupon emigrimin në katër valë:

o Fundi i viteve të 60-ta - fillimi i viteve të 70-ta: Të rinj nga zonat rurale me nivel të ulët arsimimi dhe kualifi-kime të ulëta migrojnë në Gjermani dhe Zvicër si “ punëtorë mysafirë” Fluksi ngadalësohet për një kohë të shkurtër në vitet e 70-ta me krijimin e vendeve të reja të punës në institucionet e administratës publike dhe ndërmarrjet shoqërore në Kosovë;

o 1989 - 1997: Pas heqjes së au-tonomisë së Kosovës, shqiptarët u për-jashtuan masivisht nga vendet e tyre të punës. Të rinj me nivel më të lartë ar-simimi dhe kualifikimi, nga vendba-nime rurale e urbane, migrojnë drejt vendeve të Evropës Perëndimore për të gjetur punë dhe për t’i ikur shërbimit ushtarak jugosllav;

o 1998-1999: Gati një milion shqiptarë të Kosovës zhvendosen me dhunë nga Kosova gjatë konfliktit. Numri më i madh i këtyre individëve migron në vendet fqinje si refugjatë ose në vendet tjera si azilkërkues. Ky trend ndërron kahje menjëherë pas përfun-dimit të konfliktit kur shumica e popul-latës së zhvendosur kthehet në Kosovë;

o Post-1999: Me stabilizimin e situatës politike në Kosovë dhe shtrëngi-min e politikave të imigrimit në shtetet e Evropës Perëndimore (veçanërisht) ndaj kosovarëve, migrimi nga Kosova pëson

KAPITULLI 2: MIGRIMI NË KOSOVË

26

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

prap ndryshim në strukturë dhe krye-sisht përbëhet nga: 1) migrimi për bash-kim familjar; 2) migrimi ilegal i të rinjve me nivel të ulët arsimimi dhe kualifikim të ulët dhe 3) migrimi i përkohshëm i individëve me nivel të lartë arsimimi dhe kualifikim të lartë për të studiuar apo punuar jashtë Kosovës.

Grupimi i të dhënave të KRHS 2011 në valët e lartpërmendura të emigrimit, tregon që përqindja më e madhe (53.6%) e krye-familjarëve emigrantë kanë emigrauar pas përfundimit të konfliktit. Përqindja e dytë më e lartë, 25%, kanë emigruar mes viteve 1989 dhe 1997. Siç është përmendur më herët në shtjellimin e literaturës, duke qenë nikoqire të 31.3% dhe 27.9% të emigrantëve respektivisht, Gjermania dhe Zvicra kanë qenë dhe vazhdo-jnë të jenë destinacionet më të popullarizuara të kosovarëve. Përqindja tjetër më e lartë e emigrantëve jetojnë në Itali (7.1%) dhe Austri (6.8%) (shih tabelën A1 në Shtojcën I).

Të dhënat e KRHS 2011 gjithashtu vënë në pah dallimet në përbërjen e bazës së emi-grantëve në aspektin e nivelit të arsimimit dhe vendbanimit ndër valët e emigrimit. Siç mund të shihet në Figurën 2.1, më shumë se 90% e kryefamiljarëve emigrantë që kanë emi-gruar para vitit 1989 kanë përfunduar arsimin fillor ose të mesëm, ndërsa 6.4% nuk kanë përfunduar as arsimin fillor. Këto shifra kanë

pësuar rënie gjatë valëve të rradhës: përqin-dja e kryefamiljarëve emigrantë që nuk kanë përfunduar arsimin fillor ka rënë gati në zero, ndërsa përqindja e atyre me shkollim fillor në afërsisht 17%.

Tabela 2.1 Shpërndarja e emigrantëve ndër valët e emigrimit

Vala e emigrimit Përqindja e emigrantëve

I. Para 1989 8.8%

II. 1989-1997 25%

III. 1998-1999 12.6%

IV. Pas 1999 53.6%

Gjithsej 100%

Figura 2.2 tregon se përqindja e emigrantëve nga vendbanimet rurale ka pësuar rënie dras-tike në valën e dytë të emigrimit, me për-jashtimin masiv të shqiptarëve të Kosovës nga vendet e punës. Përqindja e emigrantëve nga zonat urbane është rritur ngadalë, por në mënyrë konstante, duke arritur 46.8% të bazës së emigrantëve në valën e fundit të emigrimit.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

6.4% 0.7% 0.9%

45.2%

19% 18.3%16.9%

46%

70.3% 69.9% 70.5%

2.3%

10.1% 11.8% 11.5%

I. Para - 1989 II. 1989 - 1997 III. 1998 - 1999 IV. Pas - 1999

Nuk kanë përfunduar arsimin fil lor

Arsim fil lor

Arsim i mesëm

Arsim i lartë

Figura 2.1 Niveli i arsimimit të emigrantëve sipas valëve të emigrimit


27

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Figura 2.2 Vendbanimi i emigrantëve sipas valëve të emigrimit

2.2 Profili i emigrantëve

Kryefamiljari tipik emigrant është përafërsisht 40 vjeçar, i martuar, i punësuar në sektorin privat, si dhe jeton në familje me 3 anëtarë tjerë.

Përbërja gjinore dhe statusi martesor i kryefamiljarëve emigrantë është i ngjashëm me banorët e Kosovës: 86.5% kryefamiljarëve emigrantë janë meshkuj dhe 13.5% femra, përderisa 85.4% dhe 14.6% e amvisërive në Kosovë udhëhiqen nga femrat dhe meshkujt respektivisht. Njëkohësisht, 85.1% e krye-familjarëve emigrantë janë të martuar, në kra-hasim me 87.6% të kryefamiljarëve me banim në Kosovë (shih Tabelën A2 në Shtojcën I, për më shumë detaje mbi statusin martesor të re-spondentëve).

Përbërja gjinore e bazës së emigrantëve, siç raportohet nga familjet e tyre në Kosovë15, ende dominohet nga meshkujt. 67.5% e gjithë emigrantëve raportohet të jenë burra/djem, ndërsa 32.5% gra/vajza, në krahasim me përq-indjet 51.8% dhe 48.2% për meshkuj dhe fem-ra në Kosovë respektivisht.

15 Anketa i ka pyetur respondentët që jetojnë në Kosovë për këto karakteristika të familjarëve të tyre emigrantë: marrëdhënien me respondentin, gjininë, moshën, vitet e shkollimit si dhe statusin e punësimit.

Kryefamiljarët me banim në Kosovë janë mesatarisht 8 vite më të moshuar se kryefamil-jarët emigrantë. Ky dallim në moshë është edhe më i theksuar për kryefamiljaret emi-grante të cilat janë më se 11 vite më të mosh-uara se kryefamiljaret me banim në Kosovë. Megjithatë, këto dallime janë logjike duke marrë parasysh se: 1) Shumica e kosovarëve kanë emigruar shumë të rinj (siç është dis-kutuar në përmbledhjen e literaturës në sek-sionin e mëhershëm); dhe 2) Amvisëritë në Kosovë janë ende tradicionale dhe kryesohen nga burrat, përveç nëse ai ka vdekur ose (e)migruar 16.

Tabela 2.2 Mosha mesatare e kryefamiljarëve emigrantë dhe atyre me banim në Kosovë

Kryefamiljari Emigrantë Banorë të Kosovës

Meshkuj 39.9 47.5

Femra 40.0 51.3

Gjithsej 40.0 48.0

Dallimi në nivelin e arsimimit të krye-familjarëve emigrantë dhe atyre që banojnë në Kosovë është mjaft i madh. Siç shihet në Ta-belën A3 në Shtojcën I, përqindjet e kryefamil-jarëve me banim në Kosovë të cilët kanë për-funduar arsimin fillor, të mesëm dhe të lartë janë më të larta në krahasim me kryefamiljarët emigrantë. Ndarja e këtyre të dhënave në bazë të gjinisë tregon fakte mjaft interesante për nivelin e shkollimit në Kosovë. 16 Rreth 30% e kryefamiljareve në Kosovë janë vejusha, 9.4% nuk janë të martuara ndërsa 3.3% janë të divorcuara.

72.9%59.2% 57.8%

53.3%

27.1%40.9% 42.2%

46.8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

II. 1989 -1997 III. 1998-1999I. Para 1989 IV: Pas 1999

Zonë rurale

Zonë urbane

Shënim: Vendbanimi nënkupton zonën e banimit të amvisërive pranuese.

67.5%

32.5%

Burra/djem

Gra/vajza

Figura 2.3 Përbërja gjinore e emigrantëve, në bazë të deklarimit të familjeve të tyre në Kosovë


28

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se përqin-dja e kryefamiljareve me banim në Kosovë (19%) të cilat nuk kanë përfunduar arsimin fillor është shumë e lartë; sa tre herë shifra e kryefamiljarëve në Kosovë dhe pesë herë shi-fra e kryefamiljareve emigrante. Një rezultat tjetër shumë interesant është shkalla e lartë (19%) e kryefamiljareve emigrante me arsim të lartë në krahasim me emigrantët meshkuj (9.1%) dhe kryefamiljarët me banim në Kosovë. Dallime të ngjashme por më të vogla mund të vërehen kur krahasohen të gjithë të rriturit (in-dividët e moshës 18+) emigrantë dhe me banim në Kosovë, duke theksuar se arsyeja kryesore e emigrimit nga Kosova mbetet punësimi e jo arsimimi. Siç mund të vërehet në tabelën e më-poshtme, meshkujt me banim në Kosovë kanë përfunduar mesatarisht më shumë vite shkollimi në krahasim me emigrantët, ndërsa e kundërta vlen për femrat të cilat raportojnë të kenë për-funduar mesatarisht 0.3 vite më pak shkollimi në krahasim me emigrantet. Të dhënat e KRHS 2011 poashtu tregojnë se hendeku në nivelin e arsimimit në mes meshkujve dhe femrave është më i madh në Kosovë, ku femrat e moshës 18+ përfundojnë mesatarisht një vit më pak shkol-limi se meshkujt.

Tabela 2.3 Mesatarja e viteve të përfunduara të shkollimit, sipas gjinisë dhe zonës së banimit

Emigrantë Banorë të KosovësMeshkuj 11.7 11.9Femra 11.2 10.9Të gjithë 11.5 11.4

Shumica e kryefamiljarëve emigrantë janë të punësuar në shtetet nikoqire. Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se përqindja e kryefamil-jarëve të punësuar emigrantë është 95.4%, ndërsa e kryefamiljareve 84.4%, përderisa 68.6% e të gjithë kryfamiljarëve emigrantë janë punonjës në sektorin privat, ndërsa 18.9% në atë publik. Vlenë të përmendet që sektori privat punëson përqindje më të lartë të mesh-kujve sesa femrave, ndërsa në sektorin publik ndodh e kundërta (shih Tabelën A4 në Shto-jcën I). Vetëm rreth 4.3% të kryefamiljarëve emigrantë janë të papunë, derisa më pak se 2% janë ose të pensionuar ose amvise/amvisë. Kryefamiljarët emigrantë raportojnë që mesa-tarisht një anëtar i amvisërisë së tyre është në kërkim të punës.

Shënim: Shifrat për të rritur, individë të moshës 18+

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

0.6%

5.4%

4.4%

18.8%

19.7%

16.3%

18.9%

31.7%

70.6%

69.1%

57.6%

42.4%

9.1%

7.1%

19.1%

7.2%

Emigrantë

Kosovarë

Emigrante

Kosovare

Nuk kanë përfunduar arsimin fil lor

Arsimi fil lor

Arsimi i mesëm

Arsimi i lartë

Figura 2.4 Niveli i arsimimit të kryefamiljarëve emigrantë dhe kryefamiljarëve me banim në Kosovë, sipas gjinisë


29

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

2.3 Lidhja e emigrantëve me KosovënEmigrantët kosovarë janë ende në kontakt të rregullt me familjet dhe të afërmit e tyre në Kosovë edhepse kanë kohë të gjatë që janë “vendosur” në shtetet nikoqire.

Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë që rreth 37% e amvisërive kosovare kanë anëtarë të familjes jashtë Kosovës, ndërsa 25% pranojnë remitenca, shifër kjo e cila është 5 pikë të përq-indjes më e lartë në krahasim me atë që është raportuar në KRS 2010. Ky është fenomen shumë interesant, duke pasur parasysh që shumica e emigrantëve jetojnë me familjen e tyre të ngushtë në shtetin nikoqir. Gati asnjë kryefamiljare (0.3%) nuk ka raportuar se bur-ri i saj jeton në Kosovë, përderisa vetëm 3% e kryefamiljarëve emigrantë kanë deklaruar se gruaja e tyre jeton në Kosovë. Përqindjet e kryfamiljarëve të cilët kanë raportuar se fëmi-jët e tyre jetojnë në Kosovë janë poashtu të ulëta, 3.2% dhe 1.7% për djem dhe vajza res-pektivisht.

Këto shifra dëshmojnë se emigrantët janë duke u “stabilizuar/vendosur” dalngadalë në shtetet nikoqire, gjë e cila me kalimin e kohës mund të rezultojë në rënie të remitencave 17.

17 Duke shfrytëzuar të dhënat e Anketës së Emigrantëve nga Riinves-ti 2006, Havolli (2010) mundohet të analizojë ndërlidhjen e shumës së remitencave të dërguara nga migruesit me moshën, të ardhurat, gjininë, nivelin arsimor, statusin martesor, perceptimin e mjedisit bi-znesor, lidhjet familjare me Kosovën, distancën nga vendlindja, num-rin e pranuesve të remitencave në Kosovë, lokacionin, si dhe vitet që kur ai/ajo ka migruar. Në mes tjerash, rezultatet e regresionit tregojnë që lidhja e afërt familjare është pozitivisht e ndërlidhur me shumën e remitencave të dërguara në Kosovë dhe ky rezultat është statistikisht i përfillshëm (Havolli, 2010, p.11).

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100% 95.4%84.4%

93.8%

3.4%9.7% 4.3%

1.2% 5.9% 1.9%

Emigrantë Emigrante Të gjithë

Të punësuar

Të papunë

Të tjerë

Shënim: “Tjerë”në grafikon i referohet pensionistëve dhe amvisëve/amviseve.

Figura 2.5 Statusi i punësimit të kryefamiljarëve emigrantë, sipas gjinisë


30

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Emigrantët vazhdojnë të mbajnë lidhje të ngushta me familjet dhe të afërmit e tyre në Kosovë përmes dërgimit të vazhdueshëm të re-mitencave në Kosovë si dhe vizitave të shpeshta në vendlindje. Afërsisht 72% e emigrantëve deklarojnë se dërgojnë remitenca disa herë gjatë vitit në Kosovë: 26.4% deklarojnë se transferojnë remitenca në Kosovë çdo muaj, 25.5% çdo tre muaj, ndërsa 20% dy herë në vit (shih Tabelën A5 në Shtojcën I). Për më tepër, më shumë se gjys-ma e emigrantëve (57.1%) deklarojnë se e vizito-jnë Kosovën një herë në vit, përderisa 35.6% e vizitojnë më shumë se një herë në vit. Shumica e emigrantëve (95%) qëndrojnë në Kosovë mes dy javësh dhe një muaji gjatë vizitave (shih Tabelën A6 në Shtojcën I) dhe secila amvisëri emigrante shpenzon mesatarisht €2,352 në vit në Kosovë. Mendohet se ky “ turizëm” i diasporës e nxit rritjen ekonomike në Kosovë.

Tabela 2.4 Shpeshtësia e vizitave të emigrantëve në Kosovë

Shpeshtësia e vizitave në Kosovë

Përqindja e emigrantëve

Më pak se një herë në vit 7.3%Një herë në vit 57.1%Dy herë në vit 26.3%Tre deri në katër herë në vit 5.5%Disa herë në vit 3.8%Gjithsej 100%

2.4 E ardhmja e migrimit nga Kosova Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë që migrimi vazhdon të konsiderohet strategji mbijetese për shumë njerëz në Kosovë. Përqindja e krye-familjarëve të cilët planifikojnë të migrojnë në të ardhmen e afërt (15%) është e ngjashme me vitin e kaluar (16%) 18. Shumica dërrmuese (70%) deklarojnë se arsyet ekonomike janë qëlllimi kryesor i migrimit, 10% planifikojnë të migrojnë për tu martuar apo për bashkim familjar, ndërsa më pak se 2% planifikojnë të migrojnë për të vazhduar shkollimin.

Grafikoni i mëposhtëm ilustron ndarjen e përqindjeve të kryefamiljarëve të cilët pl-anifikojnë të migrojnë sipas gjinisë, etnisë, punësimit, vendbanimit dhe pranimit të re-mitencave. Siç mund të shihet, përqindja e kryefamiljarëve që planifikojnë të migrojnë është më e lartë për femrat, përkatësit e en-ticiteteve tjera (jo-shqiptarë dhe jo-serbë), banorët e zonave rurale, të papunët, ata që

18 Sipas të dhënave të EWS/Pulsit Publik duke filluar prej vitit 2004, përqindja e kosovarëve që planifikojnë të migrojnë jashtë Kosovës ka qenë vazhdimisht afërsisht 30%. Duhet theksuar se përqindja e raportuar nga KRS2012 është më e ulët ngase respondentët e KRHS 2011 janë vetëm kryefamiljarët.

Figura 2.6 Përqindjet e anëtarëve të familjes dhe të afërmve të emigrantëve me banim në Kosovë

0%

5%

10%

15%

20%

25% 21.6%

17.1%

14%12.2%

7.8% 7.8% 7.5%

4.1% 3.2% 2.6% 1.7%0.3%

Vëllai

NënaBab

ai

Motra

Xhaxhai/d

aja

Kushërir

i/a

Halla/te

zja

Shoku

/sho

qjaDjal

i

Gruaja

VajzaBurri

Përqindja e anëtarëve të familjes dhe të afërmve të cilët jetojnë në Kosovë


31

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

pranojnë remitenca, si dhe kryefamiljarët që jetojnë ne Gjilan, Prishtinë dhe Prizren 19. Këto rezultate janë në përputhje me kon-tekstin e Kosovës dhe trendet e migrimit; që migacioni është zgjidhje për individët dhe amvisëritë që nuk gëzojnë mundësi eko-nomike në vendin e tyre amë. Ky përfundim gjithashtu mbështetet nga të gjeturat e Rapor-tit të Zhvillimit Njerëzor në Kosovë (KHDR) 2010 për Përfshirjen Sociale, të cilat tregojnë se femrat nga zonat rurale, komunitetet Roma, Ashkali dhe Egjiptian (RAE) dhe personat të cilët kanë qenë të papunë për një kohë të gjatë, janë disa nga grupet më të cenuara në Kosovë (UNDP, 2010a). Përqindja e lartë e kryefamil-jareve të cilat planifikojnë të migrojnë mund të shpjegohet poashtu me faktin se një pjesë më e madhe e tyre (31%) ka anëtarë të familjes jashtë Kosovës (në krahasim me kryefamil-jarët (24%)) me të cilët duan të bashkohen.

19 Peja dhe Gjakova janë bashkuar në një rajon të vetëm për të evituar problemet me probabilitetin e barabartë të selektimit për mostër, ngase numri i të anketuarve nga Gjakova ka qenë dukshëm më i ulët në krahasim me rajonet tjera.

Për të kuptuar se cilët faktorë janë të ndër-lidhur me planet e kryefamiljarëve për të mi-gruar, është bërë një analizë e ndërlidhjes mes tyre dhe ndryshoreve në vijim (të grupuara si-pas nivelit individual dhe amvisërisë):

1. Karakteristikat individuale të krye-familjarit: gjinia, mosha, niveli i shkollimit, statusi martesor, statusi i punësimit dhe et-nia;

2. Karakteristikat e amvisërisë: madhësia e amvisërisë, proporcioni i meshkujve dhe femrave të rritura (18+ vjeç) në amvisëri, niveli mesatar i shkollimit të anëtarëve të rritur të amvisërisë, përqindja e të rritur-ve të papunë në amvisëri, të ardhurat për anëtar të amvisërisë, vendbanimi, rajoni, dhe nëse amvisëria ka anëtarë emigrantë jashtë Kosovës dhe pranon remitenca.

Siç tregon Tabela A7 në Shtojcën I, shumica e këtyre ndryshoreve janë të ndërlidhura me planet e kryefamiljarëve për të migruar (dhe rezultatet janë statistikisht të përfillshme), përveç proporcionit të meshkujve dhe fem-rave të rritura në amvisëri dhe rajoneve të Pejës, Ferizajt dhe Prishtinës.

Për të vlerësuar më saktësisht efektin e fak-torëve të lartpërmendur, është bërë një anal-izë e regresionit logjistik duke kontrolluar për ndryshoret që tregojnë ndërlidhje statis-tikisht të përfillshme me planet e kryefamil-jarëve për migrim. Tabela A8 në Shtojcën I tregon se statusi i punësimit të kryefamiljarit dhe anëtarëve tjerë të rritur si dhe potenciali i tyre për të siguruar të ardhura, niveli i të ar-dhurave, pranimi i remitencave nga anëtarët emigrantë të amvisërisë, si dhe banimi në Mi-trovicë dhe Gjilan, kanë ndikim statistikisht të rëndësishëm në vendimin e kryefamiljarëve për të migruar. Në veçanti:

8.2%

9.3%

11.8%

13%

13.2%

13.6%

13.8%

13.9%

14.9%

15.6%

15.7%

16.4%

18%

20%

20.2%

20.2%

22.4%

0% 5% 10% 15% 20% 25%

Mitrovicë

Serbë të Kosovës

Të punësuar

Jo-pranues të remitencave

Zonë urbane

Pejë

Ferizaj

Meshkuj

Shqiptarë të Kosovës

Prizren

Prishtinë

Zonë rurale

Etnicitete tjera të Kosovës

Të papunë

Femra

Pranues të remitencave

Gjilan

Karakteristikat e kryefamiljarëve

Figura 2.7 Përqindjet e të anketuarve me plane migrimi, sipas gjinisë, etnisë, vendbanimit, rajonit dhe pranimit të remitencave


32

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

- Niveli i arsimimit të kryefamiljarëve është gjetur të jetë negativisht i ndërlid-hur me planet e tij/saj për migrim. Me fjalë tjera, një vit shtesë shkollimi zvogëlon probabilitetin që kryefamiljarët të migrojë; - Punësimi i kryefamiljarëve është i ndërlidhur negativisht me probabilitetin e planeve për migrim;

- Niveli mesatar i arsimimit të anëtarëve të rritur të amvisërisë është negativisht i ndërlidhur me planet e kryfamiljarëve për të migruar

- Proporcioni i anëtarëve të papunë në amvisëri është i ndërlidhur pozitivisht me probabilitetin e migrimit të kryefamiljarëve; - Të pasurit anëtarë të familjes jashtë vendit dhe pranimi i remitencave poashtu rrisin probabilitetin që kryfamiljari të pl-anifikojë të migrojë;

- Niveli i të ardhurave të amvisërisë është gjetur të jetë negativisht i ndërlidhur me probabilitetin për migrim. Sa më të larta të ardhurat, aq më e ulët mundësia që kryefamiljarët të kenë plane për migrim; - Së fundi, të banuarit në Mitrovicë është negativisht i ndërlidhur me planet e kryefamiljarëve për migrim, ndërsa e kundërta vlen për banorët e Gjilanit.

Shumica e këtyre rezultateve janë në për-puthje me rezultatet e modeleve të mëher-shme të parashikimit të migrimit dhe kon-tekstin e Kosovës. Edhe në literaturë është më se evidente se amvisëritë me nivel të ulët të të ardhurave të cilave ju mungojnë mundësitë ekonomike dhe të punësimit në vendlindje duhet të gjejnë zgjidhje tjera për të mbijetuar. Nënkuptohet që këto amvisëri zgjedhin mi-grimin në qoftë se mund të mbulojnë shpenzi-

met e tij, të cilat bien me krijimin e rrjeteve të migruesve, fakt që mbështetet edhe nga rezultatet e këtij regresioni. Kryefamiljarët që kanë anëtarë të familjes jashtë Kosovës mund të jenë më të prirë të migrojnë për tu bashkuar me ta.20

20 Adams (1993) gjenë rezultate të ngjashme të ngjashme për Egjipt duke shfrytëzuar të dhënat e anketës së amvisërive. Niveli i shkollimit është gjetur të jetë i ndërlidhur negativisht me migrimin nga vend-banimet rurale të Egjiptit, që do të thotë se probabiliteti i migrimit zvogëlohet me rritjen e nivelit të shkollimit. Rezultatet e analizës tregojnë se ndërlidhja e migrimit të meshkujve të rritur me nivelin e të ardhurave ka formën e U-së së praptuar. Me fjalë të tjera, probabil-iteti për migrim është më i larti për amvisëritë me nivel mesatar të të ardhurave në vendbanimet rurale në Egjipt, pra kryesisht amvisëritë të cilat kanë majftë mjete për të mbuluar shpenzimet e migrimit. Mora dhe Taylor (2003) në anën tjetër gjejnë se ndërlidhja mes migrimit dhe nivelit të arsimimit të kryefamiljarëve në Meksikë është negative. Më fjalë tjera, arsimi më i lartë i kryefamiljarit rrit nivelin e prodhim-tarisë së fuqisë punëtore të tërë amvisërisë, duke rritur njëkohësisht koston oportune për të migruar (Mora & Taylor, 2003). Ngjashëm me rezultatet e regresionit të KRS 2012, të dhënat për Meksikën trego-jnë që numri i meshkujve dhe femrave të rritura në familje nuk është i ndërlidhur me migrimin në mënyrë statistikisht të përfillshme. Së fundi, siç tregojnë edhe rezultatet për Kosovën, të dhënat e Meksikos dëshmojnë se migrimi është proces i shtyrë nga rrjetet. Me fjalë tjera, rrjetet e mërgatës kanë ndikim pozitiv dhe statistikisht të përfillshëm në probabilitetin për të migruar (Mora & Taylor, 2003).


33

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Duke përdorur KRS 2010 si pikënisje për metodologji, edhe pyetësori i KRHS 2011 përfshin një sërë pyetjesh mbi karakteristikat kryesore të amvisërive të cilat mundësojnë krahasimin në mes pranuesve dhe jo-pran-uesve për të kuptuar se në cilat dimensione të zhvillimit njerëzor kanë efekt remitencat. Duhet theksuar që termi amvisëri pranuese i referohet 25% të amvisërive që kanë pohuar se pranojnë remitenca në para të gatshme dhe mallra e shërbime nga jashtë.

3.1 Karakteristikat kryesore të amvisërive në Kosovë

Sipas KRHS 2011, amvisëritë në Kosovë kanë mesatarisht 5 anëtarë. Madhësia me-satare e amvisërive pranuese është 4.8, ndër-sa e jo-pranuesve 4.7 anëtarë respektivisht. Shpërndarja e meshkujve (51.8%) dhe fem-rave (48.2%) në amvisëri është pothuajse e njëjtë për të dy grupet.

Shumica e amvisërive kosovare (92%) jeto-jnë në banesat apo shtëpitë e tyre. Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se amvisëritë pran-uese kanë kushte pak më të mira banimi në krahasim me jo-pranuesit: 95% e tyre jetojnë në shtëpitë apo banesat e tyre private, në kra-hasim me 91% të amvisërive jo-pranuese; 2% në krahasim me 4% të jo-pranuesve jetojnë në banesa të marra me qera; ndërsa 3.1% në krahasim me 4.7% të jo-pranuesve jetojnë në banesa/shtëpi për të cilat nuk paguajnë qera.

Përqindja e amvisërive që pranojnë remi-tenca është më e lartë në mesin e amvisërive të kryesuara nga femrat (31%); 24% e amvisërive të kryesuara nga meshkujt pranojnë remiten-ca. Shumica e kryefamiljareve pranojnë remi-tenca nga vëllezërit e tyre (28%), djemtë (24%) dhe burrat (12.5%). Kryefamiljarët poashtu pranojnë dërgesa kryesisht nga meshkujt. Dy dërguesit më të mëdhenj të remitencave për këta të fundit janë vëllezërit (43%) dhe djemtë (28%) e tyre (shih Tabelën A9 në Shtojcën I).

Pjesa më e madhe e pranuesve të remiten-cave janë shqiptarë të Kosovës (27.2%), ndërsa përqindja e pranueseve në mesin e serbëve të Kosovës është 6.7% ndërsa për etnitë tjera 11%21.

21 “Etnitë tjera në Kosovë” në këtë raport i referohet boshnjakëve, goranëve, turqve, romëve, ashkalive, egjiptianëve, dhe etnive tjera që banojnë në Kosovë.

KAPITULLI 3: SHFRYTËZIMI I REMITENCAVE DHE NDIKIMI I TYRE NË ZHVILLIMIN NJERËZOR TË PRANUESVE

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

-

27.2%

6.7%11.1%

72.8%

93.3% 89%

Shqiptarë tëKosovës

Serbë tëKosovës

Etnicitete tëtjera

Pranues

Jo-pranues

Figura 3.1 Pranimi i remitencave, sipas etnicitetit

Kapitulli 3: Shfrytëzimi i Remitencave dhe Ndikimi i tyre në Zhvillimin Njerëzor të Pranuesve

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

-

27.2%

6.7%11.1%

72.8%

93.3% 89%


Serbë tëKosovës

Etnicitete tëtjera

Pranues

Jo-pranues

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

-

27.2%

6.7%11.1%

72.8%

93.3% 89%


Serbë tëKosovës

Etnicitete tëtjera

Pranues

Jo-pranues

34

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Të dhënat nga KRHS 2011 tregojnë gjithash-tu që një pjesë më e madhe e amvisërive në zona rurale marrin remitenca (26%), në kra-hasim me amvisëritë në zonat urbane 24% (shih Figurën A2 në Shtojcën I). Shpërndar-ja e pranuesve nëpër rajone tregon se numri më i madh i tyre banojnë në Pejë (37%), Fer-izaj dhe Gjilan (nga 26% secili). Siç shihet në grafikonin më lartë, përqindja e amvisërive pranuese ka rënë vetëm në Prizren dhe Pejë në krahasim me vitin 2010, përderisa numri i amvisërive që pohojnë se pranojnë remitenca është rritur drastikisht për Ferizajin, nga 8.6% në 26%. Një shpjegim i mundshëm për këtë ndryshim mund të jetë numri në rritje i indi-vidëve që migrojnë në Afganistan dhe Irak për të punuar për kompani ndërkombëtare. Sipas hulumtimeve më të reja të Institutit GAP, shu-mica e kosovarëve që punojnë në shtetet e lart-përmendura janë nga Ferizaji (56%), Prishtina (21%) dhe Gjilani (19%) (GAP, 2011).

3.2 Kryefamiljarët dhe të rriturit në Kosovë: Përmbledhje e shkurtër e karakteristikave kryesoreSiç shihet në tabelën e mëposhtme, mosha mesatare e kryefamiljarëve në Kosovë është 48 vjeç. Kryefamiljarët pranues janë mesatarisht 3.5 vite më të vjetër se jo-pranuesit.

Tabela 3.1 Karakteristikat e kryefamiljarëve, si-pas pranimit të remitencave

Kryefamiljarët Pranues Jo-pranues Të gjithë

Mosha e kryefamil-jarit 50.7 47.2 48.0

Vitet mesatare të shkollimit 11.0 11.4 11.3

Vitet mesatare të shkollimit, femra 9.9 9.4 9.6

Vitet mesatare të shkollimit, meshkuj 11.2 11.7 11.6

Figura 3.2 Shpërndarja në përqindje e familjeve pranuese sipas rajoneve, 2010 dhe 2011


0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%

14%

23%18%

26%

9%

43%

20% 20% 22%26% 26%

37%

2010

2011

Prishtinë Prizren Mitrovicë Gjilan Ferizaj Pejë

35

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Niveli mesatar i shkollimit të kryefamiljarëve kosovarë është 11.3 vite, mirëpo krahasimet e pranuesve dhe jo-pranuesve dhe meshkujve dhe femrave tregojnë se dallimi në mes të këtyre grupeve është statistikisht i rëndësishëm. Mesa-tarja e viteve të shkollimit të pranuesve është 0.4 vite më e ulët se ajo e jo-pranuesve, ndërsa ajo e kryefamiljareve (9.6 vite) është 2 vite më e ulët në krahasim me meshkujt. Një shifër interesante është niveli i shkollimit të kryefamiljareve pran-uese, i cili është mesatarisht 0.5 vite më i lartë në krahasim me shkollimin e kryefamiljareve jo-pranuese.

Të dhënat nga KRHS 2011 tregojnë se me-satarja e viteve të shkollimit në Kosovë (për të rriturit e moshës 18+) është 11.4 vite. Meshkujt përfundojnë mesatarisht 11.9 vjet shkollimi në krahasim me femrat të cilat vijojnë shkollimin për mesatarisht një vit më pak (10.9 vite). Dalli-met në nivelin e shkollimit të grupeve gjinore si-pas remitencave janë statistikisht të rëndësishme edhepse të vogla. Niveli i arsimimit të meshku-jve jo-pranues (12 vite) është mesatarisht 0.3 vite më i lartë se ai i meshkujve pranues (11.7 vite), ndërsa femrat pranuese përfundojnë mesatar-isht vetëm 0.1 vite më pak shkollimi (10.8 vite) në krahasim me femrat jo-pranuese (10.9 vite).

Ky dallim i vogël në nivelin e arsimimit të femrave nga të dy grupet, si dhe niveli i ar-simimit të kryefamiljareve tregojnë se siç duket remitencat favorizojnë këtë grup në aspektin e investimeve në kapital njerëzor.

3.3 Të ardhurat dhe shpenzimet e amvisërive kosovareAnketa KRHS 2011 tregon se vlera mesatare e të ardhurave mujore në Kosovë është €546 për amvisëri. Ndryshe nga gjetjet e deritashme, të dhënat tregojnë se mesatarja e të ardhurave mujore të pranuesve (€580) është më e lartë se ajo e jo-pranuesve (€536) edhe kur remiten-cat nuk përfshihen në vlerën totale të të ard-hurave. Ky dallim i rëndësishëm statistikisht sugjeron se remitencat u dërgohen amvisërive me nivel të mesëm të të ardhurave, dhe jo atyre më të varfërave, prandaj si të tilla mund të ndikojnë në nivelin e pabarazisë së të ard-hurave në Kosovë.

Tabela 3.2 Mesatarja e të ardhurave të am-visërive, me përfshirjen dhe mospërfshirjen e remitencave, sipas pranimit të remitencave

Të hyrat mesatare

mujore, për-jashtuar remi-

tencat

Të hyrat mesatare mujore, përfshirë

remitencat

Amvisëritë pranuese € 580 € 694

Amvisëritë jo-pranuese € 536 € 536

Të gjitha am-visëritë € 546 € 575

Kur shuma e remitencave mujore në para të gatshme (mesatarisht €146) i shtohet të ar-dhurave totale të amvisërive, mesatarja e të ardhurave të tyre arrin €575 në muaj. Vlera mesatare të ardhurave të amvisërive pranuese në këtë rast arrin €694, 30% më e lartë se të

ardhurat e amvisërive jo-pranuese.

Figura 3.3 Niveli mesatar i arsimimit të të rriturve në Kosovë (në vite), sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave

10.2

10.4

10.6

10.8

11

11.2

11.4

11.6

11.8

12

11.7

10.9

12

10.8

11.9

10.9

Meshkuj Femra

Pranues

Jo-pranues

Të gjithë

10.2

10.4

10.6

10.8

11

11.2

11.4

11.6

11.8

12

11.7

10.9

12

10.8

11.9

10.9

Meshkuj Femra

Pranues

Jo-pranues

Të gjithë


36

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Megjithatë, në krahasim me vitin 2010, mesa-tarja e të ardhurave të amvisërive pranuese ka pësuar rënie prej 22%, kryesisht për shkak të rënies në shumën mesatare të remitencave të pranuara, nga €239 në €146 në muaj në mes dy viteve.

Shpërndarja e të ardhurave të amvisërive nëpër burime të të ardhurave tregon se remi-tencat janë tejet të rëndësishme për pranuesit. Siç mund të shihet në Tabelën A10 në Shto-jcën I, me raport prej 20.1% të totalit të të ar-dhurave të pranuesve, remitencat janë burimi i dytë më i madh për këto amvisëri dhe më të larta në vlerë se çdo beneficion i mbrojtjes so-ciale apo të ardhurat nga punësimi jo i përher-shëm. Në anën tjetër, të ardhurat nga punësi-mi i përhershëm përbëjnë 49% të të ardhurave të amvisërive kosovare, përderisa mesatarisht 9.4% dhe 6.6% e të ardhurave të tyre vijnë nga punësimi i përkohshëm dhe vetëpunisimi re-pektivisht.

Edhe pse të ardhurat nga punësimi i përher-shëm janë burimi kryesor i të ardhurave për gjitha amvisëritë kosovare, pa marrë parasysh pranimin e remitencave, raporti i tyre me to-talin e të ardhurave dhe rëndësia dallon në mes dy grupeve. Siç shihet në grafikonin e mëposhtëm, tri burimet kryesore të të ard-hurave të amvisërive pranuese janë: punësimi i përhershëm 40.3%, remitencat nga anëtarët e familjes që jetojnë jashtë Kosovës 20.1% 22 si dhe mbështetja nga anëtarët e familjes që je-tojnë (dhe punojnë) në rajone tjera në Kosovë (remitenca të brendshme) 14%. Për më shumë, të hyrat nga punësimi i përkohshëm dhe vetë-punësimi bashkërisht përbëjnë 15.2% të të ar-dhurave të këtyre amvisërive.

22 Duke përdorur të dhënat e një ankete të 925 amvisërive në Kosovë, të investuara në mes nëntorit dhe dhjetorit 2008 (654 prej të cilave kanë pasur një apo më shumë anëtarë të familjes që janë në migrim për një vit apo më tepër), Agjencia Ndërkombëtare për Informata të Vendit Burimor (IASCI) ka gjetur që remitencat përbëjnë 22% të të ardhurave të amvisërive në Kosovë (IASCI, 2010, p.5)

Figura 3.4 Shpërndarja në përqindje e burimeve kryesore të të ardhurave të amvisërive pranuese të remitencave

Të ardhurat nga të gjitha llojet e punësimit janë më të rëndësishme për amvisëritë jo-pran-uese. Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se të ardhurat nga punësimi i përhershëm përbëjnë mesatarisht 66.4% të të ardhurave të amvisërive jo-pranuese, ndërsa kur ju shtohen shumat e të ardhurave nga punësimi i përkohshëm dhe se-zonal si dhe vetëpunësimi,të gjitha së bashku tejkalojnë shifrën prej 90% (mesatarisht) të të ardhurave të këtyre amvisërive. Për dallim prej amvisërive pranuese, të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se pensionet janë burimi i katërt më i rëndësishëm për jo-pranuesit, me përqindje mesatare prej 3.7% të të ardhurave të tyre.

40.3%

20.1%

14.0%

8.5%

6.7%

10.4%Punësim i përhershëm

Remitenca ndërkombëtare

Dërgesa brenda Kosovës

Punësim i përkohshëm

Vetëpunësim

Tjera

40.3%

20.1%

14.0%

8.5%

6.7%





Vetëpunësim

Tjera

40.3%

20.1%

14.0%

8.5%

6.7%





Vetëpunësim

Tjera


37

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Figura 3.5 Shpërndarja në përqindje e burimeve kryesore të të ardhurave të amvisërive që nuk pranojnë remitenca

Siç shihet në tabelën e mëposhtme, pra-nimi i remitencave rrit nivelin e shpenzi-meve të amvisërive pranuese. Niveli i shpenzimeve i këtyre të fundit është 9% më i lartë sesa ai i amvisërive jo-pranuese.

Mean monthly expediture23

23 Vlera totale e shpenzimeve të amvisërisë është llogaritur me mbledhjen e shpenzimeve në kategoritë në vijim: ushqim, produkte jo-ushqimore (alkohol, duhan, produkte të higjienës), mallra me afat të mesëm të qëndrueshmërisë, mallra me afat të gjatë të qëndruesh-mërisë, banim, shëndetësi, arsimim, transport, argëtim, investime në biznese, kursime dhe pagesa të borxheve. Siç mund të konkludohet nga të dhënat në tabelë, niveli i shpenzimeve mujore është shumë më ulët se ai i të ardhurave. Një shpjegim i mundshëm për këtë dallim është numri shumë i vogël i amvisërive të cilat kanë raportuar shpenz-imet në kursime (7.5% e amvisërive) dhe pagesë të borxheve (10.1% e amvisërive) në anketë.

Amvisëri pranuese € 362

Amvisëri jo-pranuese € 332

Të gjitha amvisëritë € 339

Tabela 3.3 Shpenzimet mesatare të amvisërive, sipas pranimit të remitencave

Përkundër kësaj, amvisëritë pranuese i shpen-zojnë të ardhurat në mënyrë të ngjashme me amvisëritë jo-pranuese. Shpenzimet në ushqim, banim, mallra jo-ushqimore dhe mallra me afat të mesëm të qëndrueshmërisë 24 përbëjnë mesatar-isht 73% të shpenzimeve të amvisërive në Kosovë. Siç mund të shihet në Tabelën A11 në Shtojcën I dhe në Figurën 3.7 më poshtë, amvisëritë jo-pranuese shpenzojnë një përqindje pak më të lartë të të ardhurave në ushqim, mallra jo-ushqi-more dhe me afat të mesëm të qëndrueshmërisë, në krahasim me amvisëritë pranuese, përderisa këto të fundit shpenzojnë më shumë në banim, shëndetësi, arsimim, transport dhe mallra me afat të gjatë të qëndrueshmërisë. Duke pasur parasysh që këto dallime janë statistikisht të për-fillshme dhe se pranuesit dhe jo-pranuesit janë gati njëjtë sa i përket madhësisë dhe strukturës së amvisërisë, përqindja më e lartë e shpenzi-meve të pranuesve në kapital njerëzor sugje-ron që remitencat mund të kenë ndikim pozi-tiv në zhvillimin e kapitalit njerëzor në Kosovë. Figura 3.6 Kategoritë kryesore të shpenzimeve të amvisërive kosovare

24 Mallrat jo-ushqimore përfshijnë këto produkte: alkoholin, du-hanin, si dhe mallrat e përditshme të amvisërisë, siç janë produktet higjienike, detergjentet, e të tjera. Mallrat me afat të mesëm të qën-drueshmërisë përfshijnë: rrobat, këpucët dhe mobilet.

66.4%12.3%

8.4%

3.7%2.9% 6.2%

Permanent employment

Non-permanent employment

Self-employment

Pensions

Occasional/seasonal employment

Other sources of income

66.4%12.3%

8.4%

3.7%2.9% 6.2%



Self-employment

Pensions



66.4%12.3%

8.4%

3.7%2.9% 6.2%



Self-employment

Pensions



73%

27% Ushqimore, banim, artikuj jo-ushqimorë(alkohol, cigare), veshmbathje, etj

Shëndetësi, transport, argëtim, arsim,mallra të qëndrueshme, pagesë eborxheve, kursime dhe investime

73%



73%



66.4%12.3%

8.4%

3.7%2.9% 6.2%

Punësim i përhershëm


Vetëpunësim

Pensione

Punësim ikohëpaskohshëm/sezonal

Burime tjera të të ardhurave

66.4%12.3%

8.4%

3.7%2.9% 6.2%

Punësim i përhershëm


Vetëpunësim

Pensione

Punësim ikohëpaskohshëm/sezonal

Burime tjera të të ardhurave


38

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

3.4 Shpërndarja e amvisërive kosovare ndër kuintila të të ardhurave dhe shpenzimeveGrafiku i mëposhtëm ilustron shpërndarjen e amvisërive pranuese dhe jo-pranuese ndër kuintila të të ardhurave (përfshirë remitencat). Siç mund të vërehet, përderisa një përqindje mjaft e lartë e jo-pranuesve (33%) i përkasin kuintilës së parë më të varfër, shumica e pran-uesve shtrihen nëpër kuintilat më të pasura, të tretën, katërtën dhe pestën me rradhë.

Numri i këtyre amvisërive është veçanërisht i lartë në kuintilën e tretë dhe pestë më të pasur në krahasim me amvisëritë jo-pranuese. Kjo shpërndarje është e arsyeshme duke marrë parasysh se amvisëritë pranuese kanë nivel 30% më të lartë të të ardhurave se jo-pranuesit. Për më tepër, duke marrë parasysh trendet e migrimit në Kosovë, kjo shpërndarje e pran-uesve tregon se remitencat ose pranohen nga amvisëritë me nivel më të lartë të të ardhurave ose kanë ngritur nivelin e të ardhurave dhe mirëqenies së pranuesve me kalimin e kohës.

Figura 3.7 Shpërndarja në përqindje e shpenzimeve të amvisërive nëpër kategori

Figura 3.8 Shpërndarja e amvisërive nëpër kuintila të të ardhurave (përfshirë remitencat), sipas pranimit të remitencave

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

€(20-300) €(302-400) €(403-542) €(543-800) €(802-12,680)

13.2% 15.3%

23.6% 24.7% 23.2%

32.9%

16.9%14.2%

20.9%

15%

Kuintila I Kuintila II Kuintila III Kuintila IV Kuintila V

Amvisëritë pranuese Amvisëritë jo-pranuese Të gjitha

28.0%

16.5%16.6%

21.9%

17.1%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%40%

13.4%

9.9% 9.6%

5.7% 5.5% 4.5% 4%2.7% 2.1% 1.3% 1.3%

37.3%

14.0%

9.7% 9.6%

6.5% 6.4% 4.5% 4.4%3.5% 1.8% 1.2% 1.4%

40.8%

13.3%

10.0% 9.7%

5.4% 5.2%4.3% 3.9%

2.5% 2.2% 1.3% 1.2%

All Recipients Non-Recipients

Të gjithë

Pranues

Jo-pranues

Ushqim

Banim

Artiku

j jo-u

shqim

or137

Mall

ra të

qëndru

eshm

e

Shën

detës

i

Tran

sport

Argëtim

Arsim

Veshmbat

hje, m

obilim

Pagesa

të bo

rxheve

Kursim

e

Investi

me


39

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

0%

5%

10%

15%

20%

25%

€(0-280) €(285-375) €(380-500) €(510-750) €(753-12,180)

13.2%15.3%

23.6% 24.7% 23.2%18.8%19.7% 20%

23.7%

17.8%

Kuintila I Kuintila II Kuintila III Kuintila IV Kuintila V

Amvisëritë pranuese (të ardhurat me remitenca)

Amvisëritë pranuese (të ardhurat pa remitenca)

Simulimet më të thjeshta tregojnë se mungesa e remitencave do të kishte efekt tejet dëmtues në amvisëritë pranuese. Zbritja e remiten-cave nga të ardhurat totale të amvisërive do të rriste përqindjen e amvisërive pranuese në kuntilën e parë dhe të dytë më të varfër për 41.7% dhe 31% respektivisht, përderisa

Pasi studime të shumta në literaturë krye-sisht përdorin shpenzimet si parametër më neutral për matjen mirëqenies së amvisërive, grafikoni i mëposhtëm ilustron shpërndar-jen e amvisërive ndër kuintila shpenzimi. Shpërndarja e dy grupeve të amvisërive është më e barabartë në këtë rast, por përqindja e pranuesve të shpërndarë në dy kuintilet më të

përqindja e këtyre amvisërive në kuintilën e katërt dhe pestë më të pasur do të zbriste për 28% dhe 19.1% respektivisht.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

€(0-200) €(205-260) €(261-350) €(351-500) €(505-20,350)

15.2%

21.7% 21.5%23.4%

18.2%

21.8%19.4%

21.4% 21.1%

16.4%

20.1% 20.0%21.4% 21.7%

16.8%

Kuantila I Kuantila II Kuantila III Kuantila IV Kuantila V

Amvisëritë pranuese Amvisëritë jo-pranuese Të gjitha

Figura 3.9 Shpërndarja e amvisërive pranuese të remitencave nëpër kuintila të të ardhurave (me përf-shirjen dhe mospërfshirjen e remitencave)

Figura 3.10 Shpërndarja e amvisërive nëpër kuintila shpenzimesh, sipas pranimit të remitencave

pasura (të katërtën dhe pestën) është duk-shëm më e lartë në krahasim me jo-pranuesit, përderisa numri i pranuesve në kuntilën e parë më të varfër (15.2%) është shumë më i ulët në krahasim me jo-pranuesit.


40

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

3.5 Shfrytëzimi i remitencave

Siç është diskutuar në kapitullin e parë, ndiki-mi i remitencave në zhvillimin njerëzor varet shumë nga profili i pranuesve dhe kategorive të konsumit në të cilat ato investohen. Siç është diskutuar në seksionin e shpenzimeve të amvisërive më lartë, kategoritë kryesore të shpenzimeve të pranuesve janë të ngjashme me ato të jo-pranuesve.

Për të pasur një pasqyrë më të qartë të shfrytëzimit të remitencave, respondentëve iu është kërkuar të ofrojnë shifra të përdorimit të remitencave ndër kategori të ndryshme kon-sumi. Siç mund të shihet në grafikonin e më-poshtëm, remitencat kryesisht përdoren për konsum bazik. Shpenzimet në ushqim, veshm-bathje, shërbime komunale dhe shërbime tjera përbëjnë 35.4%; shpenzimet në pajisje shtë-piake, vetura, martesa, funerale, e tjera për-bëjnë 24.8%; renovimi dhe blerja e banesave/shtëpive përbëjnë 19.6%; si dhe shpenzimet për arsimim dhe shërbime të kujdesit shën-detësor përbëjnë rreth 10.6% të shpenzimeve totale të remitencave (shih Tabelën A12 në Shtojcën I). Këto shifra tregojnë që përveç fi-nancimit të konsumit bazë të amvisërive pran-uese dhe përmirësimit të kushteve të banimit, një përqindje e konsiderueshme e remitencave kanalizohet në dy komponente esenciale të zh-villimit njerzëzor: arsimim dhe shëndetësi.

Duhet theksuar që përqindja mesatare e investimeve të remitencave në kapital njerëzor është e njëjtë pa marrë parasysh vendim-marrësin. Me fjalë tjera, përqindja mesa-tare e shpenzimeve të remitencave në kapital njerëzor është e njëjtë pa marrë parasysh nëse dërguesit apo pranuesit vendosin se si duhen shpenzuar remitencat, ose nëse vendim-mar-rësi apo kryefamiljari në Kosovë është mash-kull apo femër.

Figura 3.11 Shpërndarja e remitencave në përqin-dje, sipas kategorive të konsumit

Siç shihet në Tabelën A12 të Shtojcës I, një pjesë tejet e vogël e remitencave, mesa-tarisht më pak se 8%, përdoret për aktivitete prodhuese apo fitimprurëse. Një mesatare prej vetëm 4% të remitencave përdoret për inves-time në biznes, në aktivitete siç janë blerja e tokës (0.8%), hapja apo blerja e bizneseve (0.9%), si dhe blerja e aseteve prodhuese (2.2%). Pranuesit poashtu kursejnë shuma shumë të vogla të remitencave, mesatarisht 3.7% të totalit të pranuar.

35.4%

24.8%

19.6%

10.6%

3.9%3.7% 2.0%

Konsum aktual

Konsum tjetër

Investime në banim

Investime në kapitalin njerëzor

Investime në biznes

Kursime

Pagesa e borxheve

35.4%

24.8%

19.6%

10.6%

3.9%3.7% 2.0%

Konsum aktual

Konsum tjetër

Investime në banim



Kursime

Pagesa e borxheve

35.4%

24.8%

19.6%

10.6%

3.9%3.7% 2.0%

Konsum aktual

Konsum tjetër

Investime në banim



Kursime

Pagesa e borxheve


41

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

3.6 Ndikimi i remitencave në zhvillim njerëzor

Duke pasur parasysh që KRHS 2010 edhe KRHS 2011 kanë anketuar amvisëri të ndry-shme në periudha të ndryshme kohore, përderisa metodologjia e duhur për vlerësimin e ndikimit të remitencave në zhvillim njerëzor kërkon vëzhgimin e amvisërive të njëjta në periudhë më të gjatë kohore, ky kapitull mun-dohet të nxjerrë përfundime në bazë të kra-hasimeve në mes pranuesve dhe jo-pranuesve brenda kontekstit të migracionit në Kosovë.

Edhepse nivelet e të ardhurave dhe shpenz-imeve të amvisërive pranuese janë më të larta sesa ato të amvisërive jo-pranuese, të parat nuk janë edhe shumë më të kënaqura me gjendjen e tyre aktuale socio-ekonomike. Siç shihet në Tabelën A13 në Shtojcën I, 87% e amvisërive pranuese besojnë që gjendja e tyre e përgjithshme ekonomike është e mirë ose shumë e mirë, në krahasim me 85% të am-visërive jo-pranuese. Njëkohësisht, një përqin-dje më e lartë e pranuesve janë më të kënaqur me ushqyeshmërinë e tyre, banimin e sidomos posedimin e aseteve produktive, në krahasim me jo-pranuesit.

Siç është diskutuar në seksionet e mëparshme, remitencat në Kosovë e rrisin niv-elin e të ardhurave të pranuesve dhe si rrjed-hojë këto amvisëri mund të shpenzojnë më shumë të holla në përmirësimin e kushteve të jetesës dhe përfitimeve në të ardhmen përmes investimeve në kapital njerëzor. Në veçanti:

1. Shpenzimet në ushqim: Krahasimi i shpenzimeve të pranuesve dhe jo-pranuesve ndër kategoritë e konsumit tregon që jo-pranuesit shpenzojnë më shumë në ushqim, mallra jo-ushqyese dhe mallra gjysmë të qëndrueshme në krahasim me amvisëritë pranuese. Duke u bazuar në qasjen e Ku-firit të Varfërisë së Ushqimit (FPL)25 – e cila

25 Ligji i Engelit: Proporcioni i shpenzimeve në ushqim bie njëko-hësisht me ngritjen e nivelit të të ardhurave në amvisëri, edhe nëse shumat e shpenzimeve në ushqim rriten.

përcakton që amvisëritë e varfra shpenzojnë përqindje më të lartë të të ardhurave në ush-qim– këto rezultate sugjerojnë që remiten-cat kanë pasur rol pozitiv në përmirësimin e ushqyeshmërisë së pranuesve.

2. Shpenzimet në banim: Krahasimi i shpenzimeve të pranuesve dhe jo-pran-uesve ndër kategoritë e konsumit gjithashtu tregon që pranuesit shpenzojnë një përqin-dje më të lartë të të ardhurave në banim dhe mallra të qëndrueshme në krahasim me jo-pranuesit dhe se ky dallim është statistikisht i rëndësishëm. Përveç kësaj, 20% e remiten-cave investohen në përmirësim të kushteve të banimit. Duke pasur parasysh që një pjesë më e madhe e amvisërive pranuese (95%) je-tojnë në shtëpitë apo banesat e tyre (në kra-hasim me 91% të jo-pranuesve), përderisa përqindje më e ulët e tyre (2%) (krahasuar me 4% në mesin e jo-pranuesve) paguajnë qera për banim, nënkupton që remitencat tanimë kanë përmirësuar kushtet e banimit të shumë amvisërive pranuese.

3. Shpenzimet në arsimim: Analiza e të dhënave të KRS 2011 gjithashtu tregon që remitencat kanë përmirësuar perspektivën e punësimit dhe të ardhurave të pranuesve të rinj përmes shpenzimeve më të mëdha në kapital njerëzor në krahasim me jo-pranuesit. Investimet në kapitalin njerëzor (11% e totalit të remitencave) janë katego-ria e katërt më e madhe e shpenzimit të tyre. Duke marrë parasysh që emigrantët vijnë nga familjet më të cenueshme, hendeku i ngushtë në nivelin e shkollimit në mes pranuesve dhe jo-pranuesve, posaçërisht në mesin e femrave, tregon se remitencat janë investuar në zhvillimin e kapitalit njerëzor.


42

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

43

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Siç është treguar në kapitullin e kaluar, remi-tencat përgjithësisht kanë ndikim pozitiv tek pranuesit, duke rritur të hyrat e tyre, pra edhe nivelet e tyre të konsumit. Duke rritur nivelet e investimeve në kapital njerëzor, remitencat kanë potencialin e përmirësimit të statusit të punësimit dhe të të ardhurave të anëtarëve të rinj të amvisërive pranuese. Megjithatë, litera-tura gjithashtu jep edhe shembuj të ndikimeve negative të remitencave në mikro-nivele, në formën e krijimit të varësisë tek pranuesit. Në veçanti, mendohet që remitencat kanë efekt të llastimit tek pranuesit, duke i mbajtur ata larg nga tregu i punës. Kjo reflektohet në moskërkimin e punës derisa ata janë të pa-punë, në rritjen e kohëzgjatjes së papunësisë së tyre (pasi ata që pranojnë remitenca janë më përzgjedhës), si dhe në reduktimin e orëve të punës tek ata që janë të punësuar.26 Në ketë kapitull, i cili vëzhgon aspektet e ndryshme të ndikimit të remitencave në furnizimin e fuqisë punëtore, perfshihen: punësimi i anëtarëve të rritur të familjes, pagat minimale të kryefamil-jarëve si dhe numri i orëve javore të punës së tyre.

Pyetësori i anketës KRHS 2011 përfshinte një gamë të gjerë të pyetjeve për karakteristikat individuale të kryefamiljarëve dhe anëtarëve të familjes, si gjinia, mosha, arsimimi, pu-nësimi dhe variabla të tjerë demografikë.

26 Duke përdorur Anketën e Matjes së Standardeve të Jetesës (LSMS) 2002 për Kosovën, Bislimi e Kayhan përdorin analiza regresive për të vlerësuar ndikimin e remitencave në ofertën e punës nga pranuesit. Rezultatet tregojnë që remitencat kanë korrelacion negativ me num-rin e orëve të punës së pranuesve të punësuar (Bislimi & Kayhan, 2007). Kim (2006) dhe Bussolo e Medvedev (2008) përdorin analizën e pseudo-panelit për të gjetur që remitencat kanë ndikim të madh në pjesëmarrjen e fuqinë punëtore, por jo në numrin e orëve që pran-uesit punojnë në Xhamajkë (Kim, 2006; Bussolo & Medvedev, 2008). Funkhouser (1992) gjithashtu gjen efekt të fortë negativ të remiten-cave në pjesëmarrjen e pranuesve në tregun e punës në El Salvador (Funkhouser, 1992). Amuedo-Dorantes dhe Pozo (2006) gjejnë që remitencat ndikojnë negativisht në ofertën e fuqisë punëtore të bur-rave dhe grave në Meksikë (Amuedo-Dorantes & Pozo, 2006). Acosta (2006) në anën tjetër gjen që remitencat në El Salvador zvogëlojnë ofertën e fuqisë punëtore së grave, por nuk ndikojnë në atë të burrave (Acosta, 2006).

Kryefamiljarët kanë pasur pyetje shtesë për statusin e tyre të punësimit, si: të ardhurat e fituara, sektori i punësimit, numri i ditëve të punës në javë, orët e punës në ditë, kohëzgjatja e punësimit, regjistrimi në Shërbimet Publike të Punësimit (PES) nëse është i/e papunë, si dhe paga minimale për të cilën do të punonte nëse do t’i ofrohej puna.

Duke përdorur variablat e sipërpërmen-dura dhe definicionet e Anketës së Fuq-isë Punëtore (LFS) 27 për fuqinë punëtore dhe papunësinë, rezultatet e KRHS 2011 tregojnë që shkalla e papunësisë në Kosovë është rreth 46.9%. Megjithatë, shkalla e pa-punësise nuk është uniforme kur ndahet në kategori sipas pranimit të remitencave. Shkalla e papunësisë është gati 5 pikë përqin-djeje më e lartë për pranuesit e remitencave (50.3%) krahasuar me jo-pranuesit (45.8%).

Dallimet në statusin e punësimit mes krye-familjarëve të amvisërive pranuese dhe jo-pranuese janë më të mëdha sesa ato që mund të rezultojnë nga shkallët e papunësisë të dhëna si më lart. Prej kryefamiljarëve mesh-kuj jo-pranues, 77.8% raportojnë të jenë të 27 Anketa e Fuqisë Punëtore të Kosovës (LFS) e definon fuqinë punë-tore si numri total i individëve të punësuar dhe të papunë në moshën 15-64 vjeç. Personat e papunë definohen si ata që: nuk kanë qenë të punësuar gjatë javës referente, kanë kërkuar punë aktivisht gjatë katër javëve të fundit, si dhe kanë qenë në dispozicion të fillojnë punën në dy javët e ardhshme (SAK, 2009). KRHS 2011 i ka dhënë të anketuarit këto opsione për të definuar statusin e punësimit: 1) I/e punësuar; 2) I/e papunë, në kërkim të punësimit; 3) I/e papunë, nuk kërkon punë; si dhe 4) Nuk vlen. Kështu, fuqia punëtore është e barabartë me shumën e individëve që kanë raportuar të jenë të punësuar dhe atyre që janë të papunë por në kërkim të punësimit.

KAPITULLI 4: NDIKIMI I REMITENCAVE NË OFERTËN E FUQISË PUNËTORE NGA PRANUESIT

Kapitulli 4: Ndikimi i Remitencave në Ofertën e Fuqisë Punëtore nga Pranuesit

4.1 Statusi i punësimit të kryefamiljarëve në Kosovë: Përmbledhje

44

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


punësuar, në krahasim me rreth 70% të pran-uesëve te remitencave. Dallimi është më i vogël, por gjithashtu statistikisht i rëndësishëm për femrat: 33.3% e kryefamiljareve jo-pranuese raportojnë të jenë të punësuara, në krahasim me 29.4% të pranueseve te remitencave.

Sipas KRHS 2011, nuk ka dallime statistiki-sht të konsiderueshme mes kryefamiljarëve të punësuar të amvisërive pranuese dhe jo-pran-uese në numrin e orëve të punës gjate ditës, apo numrit te ditëve të punës në javë. Pran-uesit e remitencave punojnë mesatarisht 8.3 orë në ditë, derisa jo-pranuesit punojnë 8.2 orë mesatarisht. Kryefamiljarët e të dyja grupeve punojnë mesatarisht 5.6 ditë në javë. Krye-familjarët jo-pranues kanë raportuar të jenë punësuar rreth një vit më gjatë sesa pranuesit, 9.6 vite në krahasim me 8.7 vite mesatarisht te këtyre të fundit.

Të dhënat nga KRHS 2011 tregojnë që gjithashtu nuk ka dallime të mëdha mes pran-uesve dhe jo-pranuesve të remitencave përsa i përket sektorit të punësimit. Një përqindje e madhe e të dy grupeve janë të punësuar në sek-torin publik, rreth 27%. Megjithatë, një pjesë më e madhe e jo-pranuesve punojnë si punë-torë të sektorit privat, 42%, në krahasim me 31.8%. të pranuesve. Me interes është të trego-het që një pjesë më e madhe e jo-pranuesve, 3.3% është e vetëpunësuar, në krahasim me

2.0% të kryefamiljarëve pranues. Këto shifra tregojnë që remitencat nuk kanalizohen drejt aktiviteteve ndërmarrëse apo fitimprurëse (shih Tabelën A14 në Shtojcën I).

Për më tepër, grafiku i mëposhtëm tregon që remitencat mund të kenë ndikim negativ tek pjesëmarrja e kryefamiljarëve pranues në fuqi punëtore, sidomos tek femrat. Derisa shkalla e papunësisë është e ngjashme për të dyja gru-pet (meshkuj/femra dhe pranues/jo-pranues të remitencave), dallime të konsiderueshme vërehen mes personave jo-aktivë: rreth 22% e kryefamiljarëve pranues të remitencave janë jashtë fuqisë punëtore në krahasim me 14% të jo-pranuesve. Përqindja kryefamiljarëve meshkuj të papunë, që nuk kërkojnë punë, është rreth 7 pikë përqindjeje më e lartë për pranuesit (17.2%), sesa jo-pranuesit (10.3%). Përqindja e kryefamiljareve jo-aktive, është dukshëm më e lartë krahasuar me meshkujt. 49.4% e kryefamiljareve pranuese janë të pa-puna që nuk kërkojnë punë, në krahasim me 42.4% të femrave te papuna që nuk kerkoj-në punë në krye të amvisërive jo-pranuese.

0

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

63.7%

29.4%

69.9%72.9%

33.3%

77.8%

70.7%

32.2%

75.9%

Përqindja e të punësuarve Përqindja e femrave të punësuara

Përqindja e meshkujve të punësuar

Pranues

Jo-pranues

Të gjithë

Figura 4.1 Përqindja e kryefamiljarëve të punësuar, sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave

45

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Dallime të ngjashme në status të punësimit janë shënuar edhe mes anëtarëve tjerë të rritur të amvisërive pranuese dhe jo-pranuese, duke treguar që niveli i pjesëmarrjes në tregun e punës është më i ulët për pranuesit e remiten-cave. Një përqindje më e madhe e të rriturve nga amvisëritë jo-pranuese, 30%, janë të pu-nësuar, krahasuar me 27% të të rriturve të pu-nësuar nga amvisëritë pranuese.

Derisa përqindjet e individëve të papunë janë gati të njëjta për meshkuj/femra dhe pranues/jo-pranues, duke u luhatur mes 43 dhe 45% mesatarisht, përqindja e femrave jo-aktive është shumë më e lartë në krahasim me mesh-kujt, me gati 25 pikë përqindjeje diferencë.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

33.3%

29.4%

77.8%

69.6%

24.3%

21.2%

11.9%

13.2%

42.4%

49.4%

10.3%

17.2%

Përqindja e të punësuarve

Përqindja e të papunëve që kërkojnë punëPërqindja e të papunëve që nuk kërkojnë punë

Jo-pranuese

Pranuese

Jo-pranues

Pranues

Figura 4.2 Përqindja e kryefamiljarëve të papunë, sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave

Figura 4.3 Punësimi i anëtarëve të rritur të familjes, sipas gjinisë dhe pranimit të remitencave

15.9%20%

43.2%44.6% 45.4%

44.3% 43%43.9%

38.7%35.8%

13.9%11.5%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Pranues

Jo-Pranues

Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj

Të punësuar Të papunë që kërkojnë punë

Të papunë që nuk kërkojnë punë


46

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Të dhënat e anketës tregojnë, që pak më shumë se gjysma, 52.3% e të gjithë kryefamil-jarëve të papunë kosovarë regjistrohen në Shërbimet Publike të Punësimit (PES).

Nga perspektiva e remitencave, përqin-dja e femrave të papuna kryefamiljare që nuk janë të regjistruara në PES është shumë më e lartë tek pranuesit e remitencave sesa tek jo-pranuesit (61.5% kundrejt 40.6%). Përqindja e kryefamiljarëve meshkuj që nuk janë të regjis-truar në PES është gjithashtu më e lartë tek amvisëritë pranuese sesa tek jo-pranuesit, me më shumë se 14 pikë përqindjeje.

Këto rezultate tregojnë, që vullneti për të gjetur punë, është dukshëm më i ulët tek krye-familjarët e papunë të amvisërive pranuese të remitencave, sesa tek jo-pranuesit.

Përsa i përket arsyeve kryesore se pse një pjesë e te papunëve vendosin të mos kërkojnë punë, anketa tregon, që nuk ka dallim të madh mes pranuesëve dhe jo-pranuesëve, përveçse një faktori (shih Tabelën A15 në Shtojcën I). Rreth 11.7% e kryefamiljarëve të papunë të amvisërive pranuese, tregojnë që arsyeja krye-sore për vetë-përjashtimin e tyre nga fuqia pu-nëtore është mbështetja financiare që ata mar-rin nga familja e tyre jashtë vendit. Kjo gjetje

potencon, që remitencat mund të luajnë rol negativ tek pranuesit e papunë, duke i mbajtur ata “ larg” nga fuqia punëtore.

Përfundimisht, edhe pse një numër stu-dimesh në literaturë (shih pjesën e parë të këtij kapitulli) kanë gjetur që remitencat rrisin nivelin e pagës minimale te pranueshme prej të papunëve, si dhe kohëzgjatjen e papunë-sisë pasi pranuesit janë më selektivë në llojet e punësimit, të dhënat e KRHS 2011 tregojnë që kjo mund të mos jetë plotësisht e vlefshme në Kosovë. Kur u pyeten për nivelin e pagave minimale për të cilin do të pranonin një punë, përgjigjet e kryefamiljarëve të papunë të am-visërive pranuese dhe jo-pranuese ishin mjaft të ngjashme. Gati gjysma e të dy grupeve, 46% tek jo-pranuesit dhe 49% tek pranuesit, do të pranonin të punonin për një pagë mes €201 dhe €250 në muaj. Një përqindje më e madhe, 4.8% e kryefamiljarëve të amvisërive jo-pran-uese, ka vullnet të punojë për një pagë mes €101 dhe €150, në krahasim me 3.8% të krye-familjarëve pranues. Gjithashtu, një përqindje tejet më e lartë e jo-pranuesve, 13.2%, është e gatshme të punojë për një pagë mes €151 dhe €200 në muaj, në krahasim me 6.9% të pran-uesve të remitencave.

Figura 4.4 Paga minimale e pranueshme për punë, sipas pranimit të remitencave

0 10% 20% 30% 40% 50%

€(0-50)

€(51-100)

€(101-150)

€(151-200)

€(201-250)

€(251-300)

€(301-350)

€(351-400)

€(401-450)

Above €451

Pranues

Jo-Pranues

2.2%

3.8%

6.9%

49.1%

1.5%

18.7%

7.9%

4.1%

5.8%

0.7%

1.9%

4.8%

13.2%

45.9%

1.9%

12.1%

8.6%

5.0%

6.0%


47

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

4.2 Ndikimi i remitencave në ofertën e fuqisë punëtore: Analiza e regresionit

Siç është treguar nga statistikat përshkruese, pranimi i remitencave duket të ketë ndërlid-hje të kundërt me ofertën e fuqisë punëtore të individëve të papunë, sidomos me gadish-mërinë e femrave për të punuar. Për të kuptuar se cilët janë faktorët që ndikojnë në pasivitetin e atyre që plotësojnë moshën e punës, por që nuk kërkojnë punë, është kryer një analizë që sqaron ndërlidhjen mes këtyre individëve dhe variablave (faktorëve) në vijim:

- Karakteristikat individuale të anëtarëve të rritur të amvisërisë (mosha 15-64 vjeç): mosha, gjinia, niveli i shkollimit dhe etnia;

- Karakteristikat e amvisërisë: numri i antarëve të amvisërisë, nëse amvisëria pra-non remitenca, numri i viteve që amvisëria ka pranuar remitenca, remitencat mujore të pranuara në para të gatshme, pritshmëritë për nivelin e remitencave në vitin e ardh-shëm, vendbanimi dhe rajoni.

Siç vërehet në tabelën A16 në Shtojcën I, të gjithë variablat e lartpërmendura kanë ndër-lidhje statistikisht të përfillshme me të qenit i/e papunë që nuk kërkon punë. Përjashtim bëjnë vetëm shuma mujore në para të gatshme e remitencave që i marrin amvisëritë, si dhe të qenit banor i Mitrovicës.

Për të pasur një vlerësim më të mirë të ndi-kimit të secilit nga faktorët e lartpërmendur tek të rriturit e papunë që nuk kërkojnë punë, analiza e regresionit logjistik është bërë duke kontrolluar variablat që jepnin korrelacion statistikisht të përfillshëm.28

28 Software-i statistik Stata automatikisht mënjanon variablën pra-nimi i remitencave kur kontrollohet për pritshmëri të remitencave për të shmangur multi-kolinearitetin.

Tabela A17 në Shtojcën I tregon që ba-nimi në Prishtinë është e vetmja ndryshore që nuk ka fuqi shpjeguese statistikisht të për-fillshme për të qenit jashtë tregut të punës. Në anën tjetër, mosha, gjinia, niveli arsimor, etnia, madhësia e amvisërisë, pranimi i remi-tencave, si dhe banimi në zonat rurale të Priz-renit, Gjilanit, Pejës apo Ferizajt, që të gjitha kanë efekt statistikisht të rëndësishëm në të qenit i papunë dhe mos-kërkimit të punës. Në veçanti:

- Mosha është e ndërlidhur negativisht me probabilitetin e të qenit jashtë tregut të punës. Megjithatë, kjo ndërlidhje nuk është lineare, por në formë të U-së, siç shpjego-het nga vlera e moshës në katror. Me fjalë tjera, një vit shtesë në moshë e zvogëlon mundësinë e të qenit jashtë tregut të punës, por pas një periudhe të caktuar, trendi kthe-het në të kundërt dhe probabiliteti i të qenit i/e papunë rritet me rritjen e moshës;

- Të qenit mashkull është e ndërlidhur negativisht me të qenit jashtë fuqisë së pu-nëtore. Me fjalë të tjera, të qenit mashkull e ulë probabilitetin që personi i moshës së punës është i papunë dhe nuk kërkon pu-nësim;

- Niveli i arsimimit gjithashtu është gje-tur të jetë negativisht i ndërlidhur me të qenit i papunë dhe mos-kërkimin e punës. Me fjalë tjera, mundësia që individi të jetë i papunë dhe të mos kërkojë punë zvogëlo-het me secilin vit shtesë të përfunduar të shkollimit;

- Në krahasim me etnitë tjera në Kosovë, të qenit shqiptar i Kosovës rrit mundësinë e të qenit jashtë tregut të punës, përderisa të qenit serb i Kosovës e zvogëlon atë;

- Individët nga amvisëritë më të mëdha janë më pak të prirë të jenë jashtë tregut të punës, ndoshta për shkak të presioneve më të mëdha në nivelin e shpenzimeve të am-visërisë;


48

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

- Pranimi i remitencave është pozitiv-isht i ndërlidhur me të qenit i papunë dhe mos-kërkimin e punës;

- E njëjta vlen edhe për banimin në zona rurale. Banimi në zona rurale ka korrela-cion pozitiv me të qenit pasivisht i papu-në;

- Banimi në Pejë, Prizren, Gjilan dhe Ferizaj zvogëlon mundësinë e të qenit i pa-punë duke mos kërkuar punësim.

Duke pasur parasysh kushtet makroeko-nomike (sidomos tregun e punës), si dhe karakteristikat e amvisërive në Kosovë, shu-mica e këtyre rezultateve janë në përputhje me kontekstin e saj dhe literaturën e migrim-it. Siç është treguar në statistikat deskriptive, një përqindje drastikisht më e lartë e femrave është jashtë fuqisë së punës në krahasim me meshkujt për shkak të problemeve strukturale në tregun e punës. Përveç kësaj, duke marrë parasysh kapacitetin e ulët absorbues të tre-gut të punës dhe nivelin e ulët të arsimimit në Kosovë, është e arsyeshme që të rinjtë me nivel më të lartë shkollimi dhe kualifikime më të larta kanë përparësi punësimi në tregun e punës.

Raporti i moshës dhe “papunësisë pasive” në formë të U-së është poashtu në përputhje me rezultatet e LFS 2009, e cilat tregon që grupmoshat 15-24 vjeç (veçanërisht) dhe 55-65 vjeç kanë shkallë më të ulëta të punësimi sesa grupmosha 25-54 vjeç (SAK, 2009). Gjithashtu, duke pasur parasysh që zonat ru-rale karakterizohen me shkallë më të larta të përjashtimit (UNDP, 2010a), banimi në zonë rurale logjikisht rrit mundësinë e të mbeturit jashtë tregut të punës. Në fund, siç është thënë në literaturë, edhepse niveli i remitencave nuk ka ndikim, pranimi i remitencave është pozi-tivisht i ndërlidhur me të qenit i papunë “pa-sivisht”. Me fjalë tjera, nëse kontrollohen kara-kteristikat tjera të lartpërmendura, kjo analizë e regresionit tregon që remitencat kanë efekt

llastues tek pranuesit. Duke qenë burim i sig-urtë dhe vazhdueshëm i të ardhurave, remi-tencat krijojnë një stimul për pranuesit që të mbesin jashtë tregut të punës.


49

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Kapitulli 5: Potenciali Zhvillimor i të Ardhurave, Kursimeve dhe Investimeve të Emigrantëve Kosovarë

5.1 Të hyrat e remitencave në Kosovë

Siç është cekur më herët në raport, 25% e am-visërive në Kosovë pranojnë remitenca në para të gatshme dhe mallra e shërbime. Të dhënat e KRHS 2011 tregojnë se vlera mesatare e re-mitencave vjetore në para të gatshme është €1,747 për amvisëri, ndërsa vlera mesatare mujore prej €146 për amvisëri është burimi i dytë më i madh i të ardhurave për amvisëritë pranuese.

Vlera mesatare e remitencave në mallra e shërbime që dërgohet në Kosovë është më e lartë madje se vlera e remitencave në para të gatshme dhe arrin €3,273 për amvisëri në vit.29

29 Respondentët e anketës kanë raportuar vlerat e përafërta të remi-tencave në mallra e shërbime.

Siç mund të shihet në grafikonin e më-poshtëm, përqindja më e madhe (69%) e remi-tencave të dërguara në vitin 2011 në formë të mallrave dhe shërbimeve përbëhet nga veturat (34%) dhe pajisjet shtëpiake e mobilet (35%). Shpenzimet e paguara të arsimimit dhe shër-bimeve të kujdesit shëndetësor përbëjnë nga 8% të remitencave në mallra e shërbime, ndër-sa pagesat e konsumit i afrohen shifrës prej 7% për po të njëjtin vit. Në fund, asetet e prod-himtarisë (traktorët, kombajat, e të tjerë) si dhe toka e blerë nga emigranti për pranuesin përbëjnë nga 5% dhe 3% respektivisht të remi-tencave të dërguara në mallra e shërbime.

Përveç remitencave në mallra e shërbime, emigrantët gjithashtu kontribuojnë në eko-nomi përmes shpenzimeve gjatë vizitave në Kosovë. Më shumë se gjysma e emigrantëve

KAPITULLI 5: POTENCIALI ZHVILLIMOR I TË ARDHURAVE, KURSIMEVE DHE INVESTIMEVE TË EMIGRANTËVE KOSOVARË

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

35% 34%

8% 8% 7%5%

3%

Pajisjeshtëpiake

dhe mobile

Vetura Shërbimearsimore

Shërbimeshëndetësore

Konsum Aseteproduktive

Tokë

Lloji i remitencave në mallra dhe shërbime

Figura 5.1 Shpërndarja e remitencave në mallra dhe shërbime, sipas llojit

50

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


(57.1%) e vizitojnë Kosovën një herë në vit, ndërsa 35.6% edhe më shpesh. Këta emi-grantë vijnë në Kosovë përmes veturave të tyre (40.5%) ose aeroplanëve (53.8%). Ç’është më e rëndësishme, më shumë se 95% e tyre qën-drojnë në Kosovë mes dy javëve dhe një muaji. Tabela e mëposhtme tregon që shuma mesa-tare e parave që amvisëritë dërguese shpen-zojnë gjatë vizitave të tyre në Kosovë (duke mos përfshirë shpenzimet e transportit) arrin €2,353 mesatarisht në vit.

Tabela 5.1 Shpenzimet mesatare të emi-grantëve gjatë vizitave në Kosovë, sipas shpeshtësisë së vizitave

Shpeshtësia e vizitave në Kosovë

Shpenzimet me-satare

Më pak se një herë në vit € 1,388Një herë në vit € 1,456Dy herë në vit € 1,548Tri deri në katër herë në vit € 1,690Disa herë gjatë vitit € 1,751Mesatarja € 2,353

Remitencat kryesisht përdoren për të fi-nancuar nevojat bazike të pranuesve. Shumica e emigrantëve (94.4%) dërgojnë remitenca për të mbështetur financiarisht familjarët dhe të afërmit e tyre në Kosovë, ndërsa vetëm 2.4% dërgojnë remitenca për të blerë pronë, inves-tuar në biznese familjare, huazuar të holla familjarëve apo miqve apo kursyer në banka në Kosovë.

Një pjesë shumë e vogël e remitencave të pranuara në para të gatshme investohet në aktivitete prodhuese/ndërmarrëse (më pak se 4%), dhe pranuesit poashtu kursjnë vetëm 3.7% të remitencave t pranuara. Remitencat në mallra e shërbime posahtu financojnë nevojat bazike të konsumit të pranuesve. Siç është il-ustruar në Figurën 5.1 më lart, vetëm 5% e remitencave në mallra e shërbime kanë qenë në formë të aseteve prodhuese (makineri, traktorë, e të tjerë) derisa vetëm 3% kanë qenë në formë të investimeve në tokë (blerje toke). Ky kapitull jep një përshkrim të hollësishëm të kursimeve dhe investimeve të emigrantëve në Kosovë duke u munduar të kuantifikojë po-tencialin investues dhe kursyes të remitencave në Kosovë. Pasi që remitencat dërgohen nga vende jashtë Kosovës, seksioni i radhës flet për kanalet e transferimit të remitencave.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100% 94.4%

3.3% 0.7% 0.6% 0.6% 0.5%

Mbështetjepër familjen

Tjera Blerje prone Investim nëbiznes

Huazim përfamilje apo

miq

Kursim

Figura 5.2 Shpërndarja në përqindje e arsyeve kryesore të dërgimit të remitencave në Kosovë

51

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

5.2 Kanalet e transfe-rimit të remitencave Rezultatet e KRS 2010 tregojnë se rreth 58% e remitencave janë dërguar përmes kanaleve jo-zyrtare, pra personalisht nga emigrantët ose miqtë e tyre në vitin 2010, ndërsa 42% përmes kanaleve zyrtare, pra bankare, kartelave të deb-itit apo kreditit, Agjencive për Transfere Parash (ATP-ve) dhe postës.

Të dhënat në KRHS 2011 tregojnë që dërgesa e remitencave ka filluar të zyrtarizohet, posaçër-isht me rritjen e numrit të emigrantëve të cilët përdorin bankat për transfere. Sipas të dhënave, vetëm 42.8% e remitencave të vitit 2011 janë dërguar përmes kanaleve jozyrtare (personalisht nga emigrantët apo miqtë e tyre), derisa 57.2% janë dërguar përmes kanaleve zyrtare (bankave, kartelave të debitit/kreditit, ATP-ve dhe postës).

Megjithatë, përdorimi i kanaleve zyrtare për transferimin e remitencave nuk është i barabartë për femrat dhe meshkujt emigrantë, edhepse këto dy grupe kanë qasje të ngjajshme në mjete financiare. Sipas KRHS 2011, 88% e emigranteve posedojnë llogari bankare në krahasim me 92% të emgirantëve meshkuj. Siç është prezantuar në tabelën e mëposhtme, vetëm 29% e remitencave të transferuara nga emigrantet vijnë në Kosovë përmes bankave, derisa më shumë se 57% sillen në Kosovë nga

vetë ato apo miqtë e tyre. Përveç kësaj, emi-grantet nuk përdorin fare kartelat e debitit apo kreditit apo shërbime postare për të dërguar remitenca në Kosovë.

Tabela 5.2 Kanalet e transferimit të remiten-cave, sipas gjinisë së emigrantit

Kanali i transferimit Femrat MeshkujtBanka 29.0% 40.5%Kartelë debiti/krediti - 1.2%Agjenci për transfer parash 13.9% 16.9%Posta - 0.9%Personalisht (nga emigran-ti apo miqt e tij/saj)

57.2% 40.5%

Posedimi i llogarisë bankare nga pranuesi gjithashtu luan rol në formalizimin e trans-fereve të remitencave. Tabela e mëposhtme tregon se një pjesë e emigrantëve zgjedhin kanalet joformale apo transferet jo-bankare të remitencave për shkak se familjarët apo të afërmit e tyre në Kosovë nuk kanë llogari

bankare. KRHS 2011 tregon se 74.7% e pran-uesve të remitencave kanë llogari bankare. Kjo përqindje është më e ulët për kryefamiljar-et (67.2%) në krahasim me meshkujt në krye të amvisërive (76.3%).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

16%

2%

23%

2%

58%

38.9%

1.2%

16.5%

0.7%

42.8%

KRHS2010 KRHS2011

Banka Kartela debiti/krediti

Agjencitë përtransfere parash

Posta Personalisht(emigranti apo miqt e

tij/saj)

Figura 5.3 Kanalet e transferimit të remitencave, 2010 dhe 2011


52

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela 5.3 Posedimi i llogarisë bankare nga pranuesit, sipas gjinisë së kryefamiljarit

Posedimi i lloga-risë bankare Femra Meshkuj Të gjithë

Po 67.2% 76.3% 74.7%

Jo 32.8% 23.7% 25.3%

Për të identifikuar arsyet kryesore pse emi-grantët nuk i përdorin kanalet zyrtare për dër-gimin e parave të gatshme, dërguesit janë pyetur t’i rradhisin arsyet e tyre sipas rëndësisë (e ulët, mesatare, e lartë). Siç mund të shihet në grafiko-nin e mëposhtëm, më shumë se gjysma (55%) e dërguesve të anketuar pohojnë se nuk i përdorin kanalet zyrtare të parave për shkak të kostos 30 . Në anën tjetër, 24.1% theksojnë të mos i përdo-rin ato për shkak se këto kanale janë burokratike, 27.5% për shkak se frikësohen nga autoritetet, dhe 30.2% për shkak se nuk u besojnë bankave.

30 Në raportin e tij mbi Remitencat nga Afganistani, Instituti GAP (2011) krahason tarifat rajonale të transfereve të parave prej jashtë. Statistikat e raportit tregojnë se Kosova ka tarifat më të larta në rajon (krahasuar me Shqipërinë, Bosnjën dhe Hercegovinën, Kroacinë, IRJ të Maqedonisë dhe Serbinë) për transfere të parave: €5 për trans-feret deri në €100 dhe €10 për transfere deri në €500.

Kur pyeten se çfarë kanalesh transferimi do të përdornin nëse shpenzimet e të gjithave do të ishin të njëjta, shumica dërmuese e emi-grantëve (70%) zgjedhin kanalet zyrtare. Ky rezultat tregon që kostoja e transferit është shumë e rëndësishme në përzgjedhjen e ka-naleve të transferimit të remitencave nga emi-grantët. Shumica e emigrantëve (47.6%) po-hojnë se do të përdornin bankat, pasuar nga 19% që do të përdornin ATP-të, dhe 3% që do të përdornin kartelat bankare apo postën për dërgesën e remitencave po të ishin tarifat e njëjta për të gjtiha kanalet e transferit.

Figura 5.4 Arsyet për mospërdorimin e kanaleve zyrtare të transferit të parave, të renditura sipas rëndësisë (e ulët, mesatare, e lartë)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

54.9%

24.1%

27.5%

30.2%

22.8%

62.9%

54%

54.8%

E ulët Mesatare E lartë

22.3%

14.5%

18.5%

15.1%

Shtrenjtë

Burokratike

Frikë nga autoritetet

Mosbesim në banka

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Expensive

Bureaucratic

Fear of authorities

Distrust of bank

54.9%

24.1%

27.5%

30.2%

22.8%

62.9%

54.0%

54.8%15.1

18.5%

14.5%

22.3%

Low Neutral High


53

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

5.3 Investimet dhe kursimet e emigrantëve

Siç është diskutuar në Kapitullin 2, të dhënat e KRHS 2011 tregojnë që shumica e emi-grantëve (93.8%) kosovarë janë të punësuar në vendet nikoqire. Tabela e mëposhtme tregon se shumica e amvisërive emigrante (79%) kanë të ardhura mujore në mes €1,500 dhe €4,000 apo më shumë në muaj: 27.2% e amvisërive emigrante fitojnë mesatarisht në mes €1,501 dhe €2,000 në muaj, 35% fitojnë mesatarisht në mes €2,000 dhe €4,000 në muaj, ndërsa rreth 17% fitojnë më shumë se €4,001 në muaj mesatarisht.

Tabela 5.4 Të ardhurat mujore të amvisërive të dërguesve, sipas kategorive të të ardhurave

Të ardhurat mesatare të amvisërive dërguese

Për-qindja e amvisërive dërguese

Më pak se €500 1.7%€(501-1,000) 7.2%€(1,001 - 1500) 12.1%

€(1501 - 2000) 27.2%

€(2,000 - 4,000) 35%€4,001 apo më shumë 16.7%

Gjithsej 100%

Falë nivelit të lartë të të ardhurave të am-visërisë, emigrantët raportojnë se kursejnë (mesatarisht 18%) dhe investojnë (mesatarisht 24%) përqindje mjaft të larta të të ardhurave të tyre. Vlen të theksohet se kryefamiljaret in-vestojnë (30%) dhe kursejnë (20%) përqindje më të larta të ardhurave të tyre në krahasim me emigrantët meshkuj të cilët investojnë 18.7% dhe kursejnë mesatarisht 17.4% të të ar-dhurave të amvisërive të tyre gjatë vitit.

Pjesa e të ardhurave të amvisërisë që emi-grantët e dërgojnë në Kosovë në formë të re-mitencave është goxha më e lartë sesa pjesa e të ardhurave që ata kursejnë apo investojnë në Kosovë. Siç tregon tabela e mëposhtme, më shumë se gjysma e emigrantëve dërgojnë më shumë se 10% të të ardhurave të tyre am-visërore në Kosovë. Rreth 35% e emigrantëve dërgojnë mes 11 dhe 20% të të ardhurave të tyre në Kosovë, 10.6% mes 21 dhe 30% të të ardhurave, derisa pak më pak se 3% transfero-jnë mes 41 dhe 50% të të ardhurave totale am-visërore në Kosovë.

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50% 47.6%

30.2%

18.9%

1.7% 1.6%

Banka Personalisht(emigranti apomiqt e tij/saj)

Agjencitë përtransfere parash

Karteladebiti/krediti

Posta

Figura 5.5 Preferencat e dërguesve për kanalet e transferit të remitencave


54

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela 5.5 Përqindja e të ardhurave të emi-grantëve të dërguara në Kosovë

Përqindja e të ardhurave të emigrantëve të dërguara në Kosovë

Përqindja e dërguesve

Më pak se 10% 48.7%11-20% 34.8%21-30% 10.6%31-40% 3.1%41-50% 2.8%Gjithsej 100%

Përqindja e dërguesve që investojnë (35.7%) dhe kursejnë (20.4% ) në Kosovë është shumë më e ulët në krahasim me shifrat e emi-grantëve që dërgojnë remitenca rregullisht në vendlindje. Njëkohësisht, përqindja e të ard-hurave të emigrantëve të investuara në Kosovë është më e lartë sesa përqindja e të ardhurave që ata kursejnë në Kosovë. Shumica e emi-grantëve (që raportojnë të kenë investuar në Kosovë) investojnë mes 10 dhe 25% të të ar-dhurave të tyre totale amvisërore mesatarisht në atdheun e tyre. Në anën tjetër, më shumë se gjysma e emigrantëve që kanë pohuar se kursejnë në Kosovë raportojnë vlerë mesatare të kursimeve rreth 10% të të ardhurave totale amvisërore.

Tabela 5.6 Përqindja e të ardhurave të dër-guesve të kursyera dhe investuara në Kosovë

Përqindja e të ardhurave të am-visërive dërguese


që kursejnë në Kosovë


që investojnë në Kosovë

Asnjë 79.7% 64.3%Më pak se 10% 13.6% 10.8%10-25% 4.6% 19.7%25-50% 1.8% 4.6%Mbi 50% 0.4% 0.6%Gjithsej 100% 100%

Siç mund të shihet në në grafikonin e më-poshtëm, pjesa më e madhe e investimeve të dërguesve përbëhet nga blerja e pronave të pa-tundshme për përdorim personal (59.8%), in-vestimet në biznese familjare (23.3%), blerja e pronave të patundshme për qeradhënie/shitje (7.1%) dhe investime në sektorin e shërbime-ve (5.6%). Grafikoni i mëposhtëm gjithashtu tregon se investimet në sektorin prodhues janë joatraktive edhe në mesin e emigrantëve, pasi asnjë prej tyre nuk raporton të ketë bërë inves-time kapitale në Kosovë. 31

31 Agjencia Ndërkombëtare për Informata të Vendeve Burimore (IASCI) ka gjetur që sektorët e preferuar të familjeve pranuese të re-mitencave në Kosovë dallojnë nga rezultatet e KRS 2012: Tregti me pakicë 42%, bujqësi 33% dhe patundshmëri 4% (IASCI, 2010, p.7)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%59.8%

23.3%

7.1% 5.6%0% 0%

Blerja epatundshmërisë

(për përdorimpersonal)

Biznes familjar Blerja epatundshmërisë

(për lëshim meqera/shitje)

Sektori ishërbimit

Sektori iprodhimtarisë

Projekte jo-profitabile

Figura 5.6 Fushat kryesore të investimeve të dërguesve në Kosovë


55

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Figura 5.7 Arsyet kryesore të dërguesve për investim në Kosovë, sipas nivelit të rëndësisë

Sipas Indeksit të Reformës së Investimeve të OECD-së 2010 për Evropën Juglindore, disa nga arsyet për investime të pakëta (sidomos në formën e FDI-ve) në Kosovë përfshijnë: mungesën e promovimit dhe lehtësimit të in-vestimeve, zbatimin e dobët të ligjeve dhe ka-pacitetet e dobëta administrative, mungesën e arsimimit dhe kualifikimit të vazhdueshëm të popullsisë, mungesën e promovimeve pro-aktive të eksporteve dhe qasjen e kufizuar në financa. OECD-ja rendit Kosovën në fund të grupit të vendeve të Evropës Juglindore (i cili përfshin Shqipërinë, Bosnjën dhe Hercegovi-nën, Bullgarinë, Kroacinë, Moldavinë, Malin e Zi, Rumaninë dhe Serbinë) në shumicën e indikatorëve të përmendur më lart (OECD, 2011).

Në mënyrë që të identifikohen motivet kryesore të emgirantëve për të investuar në Kosovë, KRHS 2011 i ka pyetur ata të rrad-hisin sipas rëndësisë arsyet e investimeve në Kosovë. Siç mund të shihet në grafikonin e më-poshtëm, profitabiliteti dhe krijimi i vendeve të punës dhe gjenerimit të ardhurave për veten konsiderohen si shumë të rëndësishme për 49.5% dhe 62.3% të emigrantëve respektivisht.

Krijimi i vendeve të punës dhe gjenerimi i të ar-dhurave për të afërmit konsiderohet si shumë i rëndësishëm për investime në Kosovë për 24.1% të dërguesve që investojnë në Kosovë.

Edhe pse përqindja e dërguesve që investo-jnë në Kosovë është relativisht e vogël, më pak se 36%, ata janë mjaft optimistë për nivelet e investimeve në të ardhmen: 23.6% e dërguesve deklarojnë se do të investojnë më shumë vitin e ardhshëm; 20.6% pohojnë se do të investojnë nivelin e njëjtë të të ardhurave, ndërsa vetëm 3.8% deklarojnë se do të investojnë më pak.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

49.5%

62.3%

24.1%

27.1%

25.6%

19.4%

36.1%

31.3%

24.0%

18.3%

39.8%

41.7%

Fitimprurja

Krijimi i vendeve tëpunës dhe të ardhurave

për vete

Krijimi i vendeve tëpunës dhe të ardhurave

për të afërm

Altruizmi/përkushtimndaj vendlindjes

I ulët Mesatar I lartë


56

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

5.4 Përcaktuesit e investimeve të dërguesve në Kosovë

Përdersia seksioni i mëhershëm ka përshkruar hollësisht investimet e dërguesve në Kosovë, duke përfshirë llojin, shumat, dhe fushat e tyre, kjo pjesë e kapitullit mundohet të eksplo-rojë ndikimin e faktorëve demografikë në ven-dimin e dërguesve për të investuar në Kosovë. Analiza e regresionit përfshin këto ndryshore të pavarura:

1. Karakteristikat e dërguesve: mosha, gjinia, statusi martesor, niveli arsimor, sta-tusi i punësimit, madhësia e amvisërisë, të ardhurat mesatare mujore, numri i viteve të qëndrimit në shtetin nikoqir, nëse dërguesi ka lidhje të afërta familjare me Kosovën, vendi nikoqir (Gjermania, Zvicra dhe Italia e Austria), nëse dërguesi kursen në Kosovë, shuma e remitencave të dërguara në para të gatshme në Kosovë;

2. Karakteristikat e pranuesit: vendba nimi në zonë rurale.

Siç mund të kuptohet nga Tabela A18 në Shtojcën I, ndryshoret në vijim janë të ndër-lidhura me probabilitetin që dërguesi in-veston në Kosovë, dhe kjo ndërlidhje është statistikisht e rëndësishme. Në veçanti:

- Madhësia e amvisërisë dërguese është e ndërlidhur pozitivisht me probabilitetin e investimit të dërguesit në Kosovë. Me fjalë tjera, mundësia që emigranti të investojë në Kosovë rritet me secilin anëtar shtesë të amvisërisë dërguese;

- Emigrantët të cilët banojnë në Aus-tri apo Itali kanë prirje më të lartë të in-vestimit në Kosovë, ndoshta për shkak të afërsisë gjeografike të këtyre dy vendeve me Kosovën;

- Mundësia e investimit në Kosovë gjithashtu rritet me kohëzgjatjen e qën-drimit në vendin nikoqir. Me fjalë tjera, dërguesit që janë vendosur në vendet niko-

qire për periudha më të gjata kanë proba-bilitet më të lartë të investimit në Kosovë;

- Mundësia e investimit në Kosovë gjithashtu rritet me shumën mesatare të re-mitencave në para të gatshme të dërguara në Kosovë. Pra, emigrantët të cilët dërgo-jnë shuma më të mëdha të remitencave në Kosovë kanë probabilitet më të lartë të in-vestimit në Kosovë;

- Kursimi në Kosovë është gjithashtu pozitivisht i ndërlidhur me investimin në Kosovë;

- Dhe për fund, probabiliteti i investimit të dërguesve në Kosovë gjithashtu rritet nëse familja pranuese ba non në zonë rurale në Kosovë.

Siç është diskutuar më herët, shumica e am-visërive dërguese fitojnë mes €,1500 dhe €,4000 në muaj, apo €18,000 dhe €48,000 në vit. Duke marrë parasysh shkallën mesatare të kursimeve prej 18%, një amvisëri emigrante prej Kosovës mund të kursejë mes €3,240 dhe €8,640 në vit. Kjo mund të mos duket tejet e lartë për kursimet e një amvisërije të vetme, por shifra totale është mjaft substanciale kur merret parasysh numri i lartë i emigrantëve kosovarë.

Të marrim një shembull hipotetik: su-pozoni që shuma mesatare e kursimeve për një amvisëri dërguese është rreth €5,940 në vit. Nëse supozojmë se gjysma, 50,000 e am-visërive emigrante kursejnë të ardhurat e tyre në Kosovë, shifra totale e kursimeve vjetore të emigrantëve do të arrinte rreth 297 milionë euro.

Po të kanalizoheshin këto mjete në aktiv-itete profitabile investimi, ato me siguri do të stimulonin rritjen ekonomike të Kosovës.

5.5 Potenciali i kursimeve të dërguesve për Kosovën


57

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Kapitulli 6: Rekomandimet

Analizat dhe të gjeturat e këtij raporti flasin qa-rtë për rëndësinë e remitencave në mirëqenien e kosovarëve. Duke i pasur parasysh lidhjet e ngushta të mërgatës me Kosovën përkundër viteve të shumta të kaluara në emigracion, si dhe kursimet dhe investimet e emigrantëve, prospekti afatgjatë zhvillimor i Kosovës lidhet ngushtë me politikat promovuese të cilat do të mundësonin zhvillimin e aktiviteteve eko-nomike vendore në kuadër të remitencave dhe kursimeve të emigrantëve.

Në bazë të të gjeturave të raportit dhe të dhënave, ky raport rekomandon studime të mëtejme në fushat në vijim:

1. Arsimimi dhe profili i punës/ profesionit të emigrantëve.

Kapitulli 2 i raportit ofron tri kon-statime kryesore për emigrantët kos-ovarë: 1) një numër i konsiderueshëm i kryefamiljareve emigrante (19%) kanë përfunduar arsimin e lartë në krahasim me burrat emigrantë (9.1%) dhe krye-familjarët që jetojnë në Kosovë (10.5%); 2) hendeku i nivelit arsimor ndërmjet emigrantëve burra dhe gra është më i vogël se ai në Kosovë, specifikisht dal-limi tek emigrantët është 0.5 vjet gjersa dallimi në Kosovo është një vit; dhe 3) shumica (93.8%) e kryefamiljarëve emi-grantë janë të punësuar dhe dallimet në punësim sipas gjinisë janë të vogla.

Edhe pse ky informacion ka të bëjë me potencialin e transferit të njohurive në Kosovë, ky raport rekomandon hulum-time të thella sa i përket kualifikimeve në arsim dhe veçanërisht të profileve të profesioneve si të gjeneratës së parë të emigrantëve ashtu edhe gjeneratës së dytë, në mënyrë që të vlerësohet

qarkullimi i potencialit intelektual, si dhe potenciali i bartjes së njohurive dhe shkathtësive.

2. Ndikimi i remitencave në zhvillimin njerëzor dhe punësimin e pranuesve të tyre.

Duke i krahasuar amvisëritë pran-uese dhe jo-pranuese të remitencave, ky studim tregon se pranimi i remitencave ka përmirësuar standardet e jetesës së pranuesve duke e ngritur nivelin e të ar-dhurave të tyre dhe si rezultat përmirë-suar ushqyeshmërinë, kushtet e banimit, si dhe perspektivën e gjeneratave të reja për të fituar (përmes shpenzimeve më të mëdha në kapitalin njerëzor). Njëkohë-sisht, analiza e regresitonit në Kapitullin 4 dëshmon se remitencat ndikojnë nega-tivisht në punësimin e pranuesve, duke e zvogëluar vullnetin e tyre për të kërkuar punë kur ata janë të papunë.

Edhe pse këto rezultate janë statis-tikisht të rëndësishme, efektet afatgjata të remitencave në pranuesit e tyre duhet të studiohen brenda një periudhe më të gjatë kohore si dhe “izolohen” nga fak-torët e tjerë, duke matur kështu ndryshi-met në konsumim, arsimimin dhe pu-nësimin e pranuesve të remitencave në raport me ndryshimet në shumat e dër-guara të remitencave. Rezultatet e studi-meve të tilla do të ndihmonin hartimin e politikave të cilat do të maksimizonin ndikimin e remitencave në zhvillim njerëzor. Analiza më e thukët e “efek-tit llastues” të remitencave (posaçërisht duke pasur parasysh se 25% e popullsisë së Kosovës janë pranues të remitencave) mbetetet poashtu fushë tejet e rëndë-sishme hulumtimi, posaçërisht për arsye

KAPITULLI 6: REKOMANDIMET

58

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


se përpjekjet e qeverisë për krijimin e vendeve të reja të punës nuk do të jenë efektive pa e marrë parasysh ndikimin e remitencave në vullnetin e pranuesve për të kërkuar punë.

3. Investimet e emigrantëve në Kosovë.

Siç e kemi diskutuar në këtë raport, me remitencat në Kosovë kryesisht fi-nancohet konsumi bazik i pranuesve të tyre. Shumica e emigrantëve (94.4%) dërgojnë remitenca për t’i mbështetur familjet dhe të afërmit e tyre në Kosovë financiarisht, ndërsa vetëm 2.4% po-hojnë se dërgojnë para në Kosovë për t’i kursyer në banka, investuar në bizneset familjare, ose për t’ua huazuar familjes dhe miqve. Pjesa e dërguesve të remi-tencave që investojnë në Kosovë është vetëm 35.7%, dhe shumica e investi-meve të tyre ka të bëjë me blerjen e pro-nave të paluajtshme për shfrytëzim per-sonal (59.8%), dhe me bizneset familjare (23.3%). Investimi në sektorin e shër-bimeve arrin në 5.6% të investimeve të përgjithshme, ndërsa emigrantët nuk investojnë fare në sektorin e prodhim-tarisë.

Andaj, ky raport rekomandon se duhet të eksplorohen më në detaje arsy-et dhe motivet e emigrantëve për inves-time të pakëta në Kosovë, si dhe intere-simi i mundshëm i tyre për të investuar në sektorë të ndryshëm në të ardhmën. Studime të tilla do të duhej të bëheshin posaçërisht nga perspektiva e zhvillimit të politikave, do të thotë, të asaj se çfarë mund të bëjnë autoritetet në Kosovë për t’i tërhequr kursimet e emigrantëve. Të shoqëruara me informacionet lidhur me arsimimin dhe profilin e punësimit të emigrantëve, informatat e tilla mund t’ju shërbejnë të gjitha palëve të intere-sit të identifikojnë stimujt specifik që do

të tërhiqnin investimet e diasporës në Kosovë.

Në fund, meqë literatura ekzistuese për emigrantët dhe remitencat në Kosovë nuk përmban analiza të mirë-fillta që bëjnë krahasimin mes sjelljeve të punonjësve migrues dhe emigrantëve, dhe ndikimit të remitencave të tyre, një rekomandim më i përgjithshëm i këtij raporti është që çfarëdo hulumtimi që bëhet në të ardhmen ta përfshijë këtë komponente.

Seksioni në vijim paraqet rekoman-dimet e këtij studimi për qeverinë dhe sektorin privat:

1. Promovimi dhe krijimi i stimulimeve për investime, posaçër-isht në partneritet me pushtetin lokal.

Të gjeturat e studimit mbi remiten-cat 2012 tregojnë se emigrantët jo vetëm që tregojnë një tendencë të vogël për të investuar në Kosovë (përkundër të ard-hurave të larta në vendet ku jetojnë), por edhe se një pjesë e vogël e remitencave investohet në aktivitete produktive nga pranuesit e tyre. Blerja e tokës (0.8%); fillimi i bizneseve të reja ose blerja e tyre (0.9%); dhe blerja e aseteve produktive (2.2%) paraqesin vetëm disa kategori të investimeve të remitencave. Remi-tencat e dërguara në mallra e shërbime gjithashtu përfshijnë përqindje shumë të vogla të aseteve prodhuese (5%) apo blerjes së tokës (3%). Remitencat poash-tu duket se kanë ndikim të kufizuar në stimulimin e iniciativave ndërmarrëse tek pranuesit: përqindja e kryefamil-jarëve të vetëpunësuar në mesin e pran-uesve (2%) është më ulët në krahasim me jo-pranuesit (3.3%).

Prandaj, ky raport rekomandon që politikat qeveritare të përfshijnë stimu-

59

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


lime si për emigrantët ashtu edhe për pranuesit e remitencave me qëllim të orientimit të këtyre mjeteve në aktivitete produktive të investimeve.

Për shembull, qeveria duhet të aloko-jë më shumë mjete për t’i rritur kapac-itetet e Ministrisë së Tregtisë dhe Indus-trisë, Ministrisë së Diasporës, Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik dhe akterëve tjerë relevantë, në mënyrë që të eksplo-rohen mundësitë e partneriteteve në mes emigrantëve, pranuesve të remiten-cave, ndërmarrësve dhe pushtetit lokal. Përpjekjet e tilla do të përfshinin:

- Promovimin e njohurive financiare në rajonet me përqindjet më të mëdha të pranuesve, për të rritur qasjen e pran-uesve të remitencave në shërbimet fi-nanciare të pranuesve të remitencave;

- Eksplorimin e mundësive biznesore (në sektoret e prodhimtarisë, shërbi-meve, dhe të tjera) në njësi të ndryshme territoriale të Kosovës dhe grumbulli-min e ideve dhe planeve biznesore;

- Promovimin e planeve/ideve bizne-sore të lartëpërmendura duke organi-zuar panaire të bizneseve gjatë periud-have të fluksit të emigrantëve në Kosovë

Ngjarjet e tilla do t’i mbledhnin në një vend emigrantët, ndërmar-rësit me plane konkrete biznesi (të cilëve u mungojnë mjetet financiare për nisjen e punës/biznesit), pran-uesit e remitencave, si dhe akterët tjerë financiarë dhe qeveritarë;

- Krijimin e fondeve për zhvillim lokal, të cilat mundësojnë partneritetin e qe-verisë qendrore dhe lokale (si garantues) me emigrantët për fillimin e bizneseve ose projekteve tjera në nivel të komu-

niteteve;

- Thjeshtësimin e procedurave të fil-limit të bizneseve për emigrantët;

Krijimi i mundësisë që emi-grantët të kompletojnë procedurat legale dhe administrative për filli-min e biznesit online;

- Informimin e emigrantëve përmes internetit dhe mediave tjera elek-tronike për kushtet dhe mundësitë e investimeve në Kosovë, procedurat e fillimit të biznesit dhe çështjet finan-ciare dhe ligjore lidhur me investimet; Portalet e tilla mund të për-doren njëkohësisht edhe për t’u mundë-suar emigrantëve të bëjnë donacione në projekte jo-fitimprurëse në nivel komu-nal

- Ofrimin e mbështetjes së vazh-dueshme administrative për iniciativat e përbashkëta biznesore mes emigrantëve dhe banorëve kosovarë;

- Organizimin e panaireve biznesore dhe kulturore në bashkëpunim me orga-nizata joqeveritare (OJQ-të) në vendet nikoqire për t’i promovuar produktet kosovare, posaçërisht ato bujqësore; dhe

- Krijimin e një baze të të dhënave që përmban informacione për vendba-nimin, statusin ligjor, nivelin e arsimit dhe profesionin e emigrantëve për të mundësuar transferimin e njohurive, teknologjisë dhe shkathtësive të tyre në Kosovë.

2. Uljen e tarifave për transferi-min e remitencave, posaçërisht nga vendet nikoqire më të mëdha si Gjermania dhe Zvicra.

60

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Sipas të dhënave të raportit, edhe pse një pjesë e madhe si e pranuesve (78%) ashtu edhe dërguesve të remitencave (91.3%) kanë llogari bankare, pak më shumë se gjysma, 57.2% e remitencave pranohet përmes kanaleve zyrtare (ban-kave, kartave të kreditit/debitit, ATP-ve ose postës). Edhe pse këto shifra trego-jnë ngritje që prej vitit 2010, përdorimi i kanaleve zyrtare mbetet i ulët kryesisht për shkak të kostos së lartë të transferit, siç raportohet nga 55% e të anketuarve. Pjesa dërrmuese e të anketuarve (70%) deklarojnë se do t’i përdornin kanalet zyrtare të transferit po të ishin tarifat e të gjitha transfereve të njëjta.

Prandaj, zvogëlimi i kostos së trans-ferimit të parave nga jashtë (për shem-bull duke i lidhur institucionet financi-are në Kosovë me ato në vendet pritëse, ofrimi i shërbimeve të veçanta siç janë transferi i parave përmes internetit, “Sistemi i Llogarive të Përbashkëta” 32 ose kartelat e dyfishta), jo vetëm që do ta përmirësonte hartimin e politikave për remitencat, si rezultat i zyrtarizimit të qarkullimit të këtyre të fundit, por edhe do t’i rriste njohuritë financiare si të pranuesve ashtu edhe të emigrantëve, meqë automatikisht do të kenë qasje në shërbimet e tjera financiare të bankave.

32 “Sistemi i Llogarive të Përbashkëta” i mundëson dërguesit të parave depozitimin direkt të fondeve në llogarinë bankare të pran-uesit.


61

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

REFERENCATAcosta, P. 2006. “Labour supply, school attendance and remittances from international migration: The case of El Salvador”. Policy Research Working Paper No. 3903. Washington DC: World Bank

Adams, R. H. 1991. “The effects of international remittances on poverty, inequality and de-velopment in rural Egypt”. Research Report 86, International Food Policy Research Institute. Available from http://www.ifpri.org/sites/default/files/publications/rr86.pdf

_____. 1993. “The economic and demographic determinants of international migration in rural Egypt”. Journal of Development Studies, Volume 30, Issue 1, 1993.

_____. 2004. “Remittances and poverty in Guatemala”. Washington D.C.: World Bank Available from http://www-wds.worldbank.org/servlet/WDSContentServer/WDSP/IB/2004/10/19/000012009_20041019140801/additional/124524322_20041117160049.pdf

_____. 2006. “Remittances, poverty and investment in Guatemala” in International Migration, Remittances and the Brain Drain, edited by Ç. Özden and M. Schiff. Washington D.C.: World Bank. Available from http://siteresources.worldbank.org/INTINTERNATIONAL/Resourc-es/1572846-1155572147157/whole_book.pdf

Ahoure,E. “Transferts, gouvernance et développement économique dans les pays de l’Afrique sub-saharienne”. Paper presented at African Migrations Workshop, Rabat, Morocco, 26-29 November 2008

Amuedo-Dorantes, C. & Pozo, S. 2006. “Remittance income volatility and labour supply in Mexico”. Available from http://siteresources.worldbank.org/INTTRADERESEARCH/Resourc-es/544824-1323963330969/8322197-1323963851674/Amuedo-Dorantes_Pozo.pdf

Barham, B. & Boucher, S. 1995. “Migration, remittances and inequality: Estimating the net effects of migration on income distribution”. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin-Madison Department of Agricultural and Applied Economics. Available from http://webarchive.ssrc.org/programs/intmigration/Topic_2_Barham_Boucher.pdf

Bislimi, F., & Kayhan, E. (2007). “The Spoil Effect: How remittances affect developing countries The case of Kosovo”. MPAID Second Year Policy Analysis. Cambridge: Harvard University, Kennedy School of Government

Bussolo, M., & Medvedev, D.2008. “Do remittances have a flip side? A general equilibrium analysis of remittances, labour supply responses, and policy options for Jamaica”. Washington DC: World Bank, Development Prospects Group. Available from

Referencat

62

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Referencat

CBK (Central Bank of the Republic of Kosovo). 2011a. “Monthly Statistics Bulletin”. Available from http://www.bqk-kos.org/repository/docs/2011/MSB%20112.pdf

_____. 2011b. “Monthly Statistics Bulletin” Available from http://bqk-kos.org/repository/docs/2012/MSB%20no%20124.pdf

Córdova, A & Hiseky, J. 2009. “Migrant Networks and Democracy in Latin America”, Working paper, Vanderbilt University, 2009.

de Haas, H. 2009. “Mobility and Human Development”, Research Paper, No. 2009/01 (United Nations Development Programme, Human Development Reports, April 2009). Available from http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2009/papers/HDRP_2009_01_rev.pdf

Docquier, F., Lohest, O., & Marfouk, A. 2007. “Brain Drain in Developing Countries”. World Bank Economic Review, 21(2), 193-218. doi: 10.1093/wber/lhm008

ESI (European Stability Initiative). 2006. “Cutting the lifeline. Migration, families and the fu-ture of Kosovo. Available from http://www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_80.pdf

Funkhouser, E. (1992). “Mass emigration, remittances and economic adjustment: The case of El Salvador in the 1980s”, in Immigration and the Workforce: Economic Consequences for the United States and Source Areas, George J. Borjas and Richard B. Freeman, eds.

GAP Institute for Advanced Studies. 2011. “Remittances from Afghanistan and their impact in Kosovo’s economy”. Policy Brief. Available from http://www.gapinstitute.org/repository/docs/RemittancesAFG.pdf

Gupta, S., Pattillo, C. & Wagh, S. 2007. “Impact of remittances on poverty and financial devel-opment in Sub-Saharan Africa”, IMF Working Paper, WP/07/38. Available from http://ces.univ-paris1.fr/membre/Poncet/Master2/Refpaper/RAKOTOMA-MONJY_ref_paper2.pdf

Havolli, S. 2010. “Determinants of remittances: The case of Kosovo”. Central Bank of the Republic of Kosovo, Working Paper No.3. Available from http://www.bqk-kos.org/repository/docs/2010/CBK_WP_no.3.pdf

International Agency for Source Country Information (IASCI). 2010. “Kosovo Market Analy-sis. Annex I: Household Analysis. Vienna International Monetary Fund (IMF). 2004. “Kosovo - Gearing policies towards growth”. Available from http://www.imf.org/external/pubs/ft/kosovo/2004/eng/111804.pdf

63

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Referencat

International Organization for Migration (IOM). 2004. “Profiling of irregular migrants and analysis of reintegration needs of potential returnees from Kosovo (Serbia and Montenegro), Albania and FYROM in Belgium, Italy, the United Kingdom, and Germany. Available from http://www.belgium.iom.int/HLWG/PDF/IOM%20research%20report_Profil-ing%20of%20irregular%20migrants.pdf

Kim, N. (2006). “The impact of remittances on labour supply: The case of Jamaica”. Washing-ton DC: World Bank. Policy Research Working Paper 4120.

Levitt, P. 1998. “Social Remittances: Migration driven local-level forms of cultural diffusion”. International Migration Review 32:926-948

Mora, J., & Taylor, E. J. 2003. “Determinants of migration, destination and sector choice: Disentangling individual, household and community effects”. World Bank: International Migration, remittances & the brain drain. Available from http://siteresources.worldbank.org/INTINTERNATIONAL/Resourc-es/1572846-1155572147157/whole_book.pdf

OECD (Organization for Economic Co-operation and Development). 2011. “Kosovo under UNSCR 1244/99, in Investment Reform Index, Monitoring Policies for Direct Investment in South-East Europe. Available from http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/finance-and-invest-ment/investment-reform-index-2010/kosovo-under-unscr-1244-99_9789264079588-19-en

Riinvest Institute. 2007. Diaspora and migration policies. The study was prepared for Forum 2015 organized by Riinvest Institute. Available from http://www.riinvestinstitute.org/publikimet/pdf/50.pdf

KAS (Kosovo Agency of Statistics). 2009. “Results of the labour force survey 2009”. Available from http://esk.rks-gov.net/ENG/publikimet/doc_view/870-results-of-the-labour-force-survey-2009?tmpl=component&format=raw

_____. 2011. “Kosovo Government Accounts (2004-2010)”. Available from http://esk.rks-gov.net/ENG/publikimet/doc_view/989-kosovo-government-accounts-2004-2010?tmpl=component&format=raw

Shroff, K. 2009. “Impact of remittances on poverty in Mexico”, Working Paper. Prepared for the Global Citizenship Conference. (Yale College, May 2009). Available from http://www.econ.yale.edu/~granis/web/PovertyWpaper.pdf

Taylor, E., Mora, J., Adams, R. & Lopez-Feldman, A. 2005. “Remittances, inequality and pov-erty: Evidence from rural Mexico”. Davis, California: University of California, Department of Agricultural and Resource Economics. Available from http://arelibrary.ucdavis.edu/working_papers/files/05-003.pdf

64

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Referencat

UNDP (United Nations Development Programme) .2009. “Human Development Report 2009. Overcoming barriers: Human mobility and development”. Available from http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf

UNDP (United Nations Development Programme) Kosovo. 2010a. “Kosovo Human Develop-ment Report 2010: Social Inclusion”. Available from http://hdr.undp.org/en/reports/national/europethecis/kosovo/NHDR_Koso-vo_2010_English.pdf

_____. 2010b. “Kosovo Remittance Study 2010”. Available from http://www.kosovo.undp.org/repository/docs/Final-english.pdf

UNDP (United Nations Development Programme) Europe and CIS, Office of the Senior Econ-omist. 2011. “Recent trends in remittances and migration flows in Europe and Central Asia: The best protection against economic crisis?” Available from http://europeandcis.undp.org/senioreconomist/show/065515FB-F203-1EE9-B5511CA5A95279B7

Vathi, Z. & Black, R. 2007. “ Migration and poverty reduction in Kosovo”. Available from http://94.126.106.9/r4d/PDF/Outputs/MigrationGlobPov/WP-C12.pdf

World Bank. 2011a. “Migration and Remittances Factbook 2011” Available from http://data.worldbank.org/data-catalog/migration-and-remittances

_____. 2011b. “Migration and Economic Development in Kosovo”. Available from http://siteresources.worldbank.org/INTKOSOVO/Resources/Migration_and_Economic_Development_in_Kosovo_WB_report.pdf

World Bank. 2012. World Development Indicators (WDI) database. Available from http://data.worldbank.org/indicator (accessed January 17, 2012)

Yang, D. & Martinez, C. 2005. “Remittances and poverty in migrants’ home areas: Evidence from the Philippines”. Available from http://www-personal.umich.edu/~claudiap/yangmartinez_poverty.pdf

Yang, D. 2009. “International Migration and Human Development”, Research Paper, No. 2009/29 (United Nations Development Programme, Human Development Reports, July 2009). Available from http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2009/papers/HDRP_2009_29.pdf

65

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Shtojca 1: Përmbledhje e rezultateve

SHTOJCA I: PËRMBLEDHJE E REZULTATEVE

Burimi: S. Mohapatra, D. Ratha, A. Silëal (2011). “Outlook for remittance floës 2011-2013 (Pasqyra e rrjedhave të remitencave 2011-2013),” Banka Botërore

Figura A1 Parashikimi i të hyrave të remitencave për vendet në zhvillim, 2011-13

2007 2008 2009 2010e 2011f 2012f 2013f$ billions All developing countries 278 325 308 325 349 375 404Europe and Central Asia 39 46 35 36 39 42 46

Latin America and Caribbean 63 64 57 58 63 68 74

Middle-East and North Africa 32 36 34 36 37 39 41South Asia 54 72 75 81 89 94 100Sub-Saharan Africa 19 22 21 22 23 24 26

LDCs (UN-classification) 17 23 24 26 28 31 33Low-Income countries 17 22 23 24 27 29 32Middle-income 262 303 285 300 321 345 372

World 385 444 417 440 468 499 536

Growth Rate (%) All developing coun-tries 22.9% 16.8% -5.4% 5.6% 7.3% 7.4% 7.9%

East Asia and Pacific 23.7% 20.3% 0.8% 7.4% 6.8% 8.0% 9.5%Europe and Central Asia 38.5% 16.5% -22.7% 1.3% 7.8% 9.4% 8.8%Latin America and Caribean 7.1% 2.3% -12.3% 1.7% 8.6% 9.3% 8.6%Middle-East and North Africa 21.5% 12.0% -6.8% 6.2% 3.4% 5.5% 5.6%South Asia 27.1% 32.6% 4.8% 8.2% 9.1% 5.8% 6.5%Sub-Saharan Africa 47.1% 16.0% -3.8% 5.5% 5.1% 5.9% 6.5%

LDCs (UN-classification) 22.9% 32.8% 5.2% 5.8% 10.9% 7.3% 6.8%Low-income contries 27.9% 32.5% 3.3% 6.9% 12.1% 8.2% 8.2%Middle-income 22.6% 15.8% -6.0% 5.5% 7.0% 7.4% 7.9%

World 21.1% 15.3% -5.9% 5.4% 6.4% 6.7% 7.3%

US 4.8%Total 100%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

23.6%26.4%

76.4% 73.7%

Zonë urbane Zonë rurale

Pranues të remitencave

Jo-pranues të remitencave

Figura A2 Pranimi i remitencave, sipas vendbanimit

66

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


Tabela A1 Shtetet destinacion të emigrantëve

Shtetet nikoqire të emigrantëve Përqindja e emigrantëve

Afganistani 0.6%Arabia Saudite 0.2%

Australia 0.6%

Austria 6.8%Belgjika 3.9%Bosnja dhe Hercegovina 0.8%Kanadaja 1.2%Republika Çeke 0.3%Kroacia 0.2%Danimarka 0.2%Finlanda 0.9%Franca 4.2%Gjermania 31.3%Islanda 0.2%Iraku 0.2%Irlanda 0.2%Italia 7.1%Mali i Zi 0.3%Holanda 0.3%Norvegjia 1.2%Rusia 0.2%Sllovenia 1.2%Suedia 2.6%Zvicra 27.9%MB 2.8%SHBA 4.8%

Gjithsej 100%

Tabela A2 Statusi martesor i kryefamiljarëve emigrantë dhe i atyre me vendbanim në Kosovë

Kryefamiljarët në Kosovë Kryefamiljarët emigrantë

I/e martuar 87.6% 85.1%Beqar/e 5.4% 11.0%I/e divorcuar 0.7% 1.6%I/e vejë 5.9% 1.4%

Bashkëjetesë 0.4% 0.2%Gjithsej 100% 100%

67

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012


Tabela A3 Niveli i arsimimit i kryefamiljarëve emigrantë dhe i atyre me vendbanim në Kosovë

Kryefamiljarët Nuk kanë përfun-duar arsimin fillor Arsimi fillor Arsimi i

mesëm Arsimi i lartë

Kryefamiljarët emigrantë 7.2% 18.4% 65.5% 9.0%

Kryefamiljarët në Kosovë 1.1% 19.6% 68.7% 10.5%

Shënim: Niveli i shkollimit për kryefamiljarët në Kosovë është raportuar në vite të përfunduara të shkollimit, në vend të nivelit arsimor. Nivelet arsimore janë caktuar në bazë të sistemit të vjetër arsimor, ku: Arsimi fillor = 8 vjet shkollim; Arsimi i mesëm = 12 vjet shkollim dhe Arsimi i lartë =16+ vjet shkollim.

Tabela A4 Sektori i punësimit të kryefamiljarëve emigrantë, sipas gjinisë

Sektori i punësimit Meshkuj Femra Të gjithëSektori publik 18.1% 23.5% 18.9%Sektori privat: punëtor 71.1% 53.9% 68.6%Sektori privat: punëdhënës 3.1% 0.8% 2.8%Sektori privat: vetëpunësim 1.9% 1.2% 1.8%I papunë, nuk merr ndihmë sociale 0.9% 2.4% 1.1%I papunë, merr ndihmë sociale 2.5% 7.3% 3.2%Punësimi i përkohshëm 0.8% 2.4% 1.1%Punësim me gjysmë-orari 0.4% 2.4% 0.7%Pensionist 1.2% 0.4% 1.9%Amvise 0% 5.5% 0.8%Gjithsej 100% 100% 100%

Tabela A5 Shpeshtësia e transferit të remitencave, e raportuar nga pranuesit dhe dërguesit

Shpeshtësia e transferit të remitencave Pranuesit DerguesitJavore 0.3% 0.5%Mujore 26.2% 26.4%Tremujore 19.0% 25.5%Gjashtëmujore 21.5% 20.0%Vjetore 24.5% 15.1%Tjera 8.5% 12.7%Gjithsej 100% 100%

68

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela A6 Kohëzgjatja e qëndrimit të emigrantëve, gjatë vizitave në Kosovë

Kohëzgjatja e qëndrimit Përqindja e emigrantëveMë pak se një javë 1.4%Dy javë 30.7%Tri javë 30.9%Një muaj 33.2%Dy muaj 3.5%Tre muaj 0.3%Gjithsej 100%

Tabela A7 Analizë e ndërlidhjes në mes ndryshoreve të nivelit individual dhe amvisërisë, me planet e kryefamiljarëve për të migruar në të ardhmen e afërt

Planet për migrimMashkull -0.05*Mosha -0.08*Arsimimi i kryefamiljarit -0.09*I/e martuar -0.03*I/e punësuar -0.12*Shqiptar i Kosovës 0.03*Serb i Kosovës -0.06*Pjesëtar i etniciteteve tjera në Kosovë 0.03*Madhësia e amvisërisë 0.03*Proporcioni i meshkujve të rritur në amvisëri -0.02Proporcioni i femrave të rritura në amvisëri 0.02Niveli mesatar i shkollimit të anëtarëve të rritur të amvisërisë -0.1*Përqindja e anëtarëve të rritur të papunë 0.12*Logaritmi i të ardhurave (përjashtuar remitencat) për kokë banori -0.1*Amvisëria ka anëtarë emigrantë 0.08*Amvisëria pranon remitenca 0.09*Zonë rurale 0.03*Prishtinë 0.02Mitrovicë -0.09*Prizren 0.02*Gjilan 0.06*Pejë -0.01

Ferizaj -0.00

*Statistikisht i përfillshëm në nivel 0.05 (dyanësor)


69

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela A8 Përcaktuesit e planeve të kryefamiljarëve për të migruar

Ndryshorja e varur: ka plane për migrim Koeficienti Gabimi standard

Konstantja 1.92 (0.53)*

Karakteristikat e kryefamiljarit

Mashkull 0.04 0.12

Mosha -0.02 0.018

Mosha në katror -0.0001 0.0002

Niveli i arsimimit -0.06 (0.01)*

I/e martuar -0.21 0.12

I/e punësuar -0.5 (0.09)*

Shqiptarë i Kosovës -0.016 0.12

Serbë i Kosovës -0.24 0.18

Karakteristikat e amvisërisë

Madhësia e amvisërisë 0.006 0.02

Niveli mesatar i shkollimit të të rriturve -0.07 (0.019)*

Përqindja e të rriturve të papunë 0.67 (0.14)*

Logaritmi i të ardhurave për kokë banori -0.2 (0.06)*

Amvisëria ka anëtarë emigrantë 0.27 (0.12)*

Amvisëria pranon remitenca 0.3 (0.13)*

Zonë rurale 0.12 0.08

Mitrovicë -0.7 (0.13)*

Prizren -0.07 0.1

Gjilan 0.34 (0.11)*

Numri i observimeve 6,632

*Statistikisht i përfillshëm në nivel 0.05

Tabela A9 Lidhja e kryefamiljarëve pranues me dërguesit

Lidhja e kryefamiljarëve pranues me dërguesit Femra Meshkuj

Nëna 4.8% 3.8%Babai 6.5% 6.2%Burri 12.5% 0.0%

Gruaja 0% 0.6%

Vëllai 27.6% 43.0%Motra 10.8% 8.7%Djali 24.2% 28.3%Vajza 6.5% 4.5%Xhaxhai/Daja 1.4% 1.7%Halla/Tezja 1.1% 0.5%Kushëriri/a 1.7% 0.5%Shoku/shoqoja 1.7% 1.0%Tjerë 1.1% 1.4%

Gjithsej 100% 100%


70

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela A10 Shpërndarja në përqindje e burimeve të të ardhurave të amvisërive, sipas pranimit të remitencave

Të gjitha am-visëritë

Amvisëritë pranuese

Amvisëritë jo-pranuese

Testi statistikor T-statistic (dya-

nësor)

Punësimi i përhershëm 49.1% 40.3% 66.4% 17.9*

Remitencat ndërkombëtare 21.1% 20.1% 0% -

Punësimi i përkohshëm 9.4% 8.5% 12.3% 4.45*

Vetëpunësimi 6.6% 6.7% 8.4% 2.4*

Dërgesat brenda Kosovës 4.5% 14.0% 1.4% 28.6*

Pensionet 3.2% 3.9% 3.7% 0.29

Punësimi i rrallë/sezonal 2.1% 1.6% 2.9% 3.65*

Shitja e produkteve bujqësore 1.9% 2.4% 2.2% 3.47*

Tjera 0.8% 1.5% 0.8% 0.84

Ndihma sociale 0.7% 0.4% 1.0% 6.8*

Qeraja 0.4% 0.4% 0.4% 0.99

Puna joformale 0.2% 0% 0.3% 3.47*

Bursat 0.1% 0.1% 0% 0.40

Ndihma humanitare 0.1% 0% 0.1% 1.21

Amvise 0% 0% 0% 0.22

Gjithsej 100% 100% 100% 12.58*

*Statistikisht i përfillshëm në nivelin 0.05 (dyanësor)

Tabela A11 Shpërndarja në përqindje e shpenzimeve të amvisërive ndër kategori, sipas pranimit të remitencave

Kategoritë e shpenzimeve Të gjitha am-visëritë

Amvisëritë pranuese

Amvisëritë jo-pranuese

Testi statistikor: T-statistic (dya-

nësor)Ushqim 40.0% 37.3% 40.8% 6.65*Banim 13.0% 14% 13.3% 2.96*Artikuj jo-ushqimorë 10.0% 9.7% 10.0% 2.62*Mallra gjysmë të qëndrueshme 10.0% 9.4% 9.7% 2.36*Shëndetësi 6.0% 6.5% 5.4% 5.87*Transport 6.0% 6.4% 5.2% 6.86*Argëtim 5.0% 4.5% 4.3% 0.1Arsim 4.0% 4.4% 3.9% 2.44*Mallra të qëndrueshme 3.0% 3.5% 2.5% 5.41*Pagesë borxhi 2.0% 1.8% 2.2% 1.4Kursime 1.0% 1.2% 1.3% 1.68Investime 1.0% 1.4% 1.2% 1.3Gjithsej 100% 100% 100% 4.4*

*Statistikisht i përfillshëm në nivelin 0.05


71

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela A12 Përdorimi i remitencave ndër kategoritë e konsumit, raportet mesatare

Kategoritë e shpenzimeve Raporti mesatar

Konsum aktual (ushqim, veshmbathje, shërbime, shërbime komunale) 35.4%Konsum tjetër (mobile, pajisje shtëpiake, vetura, martesa, funerale, etj.) 24.8%Investime në banim (blerje/ndërtim shtëpie/banese, renovim shtëpie/banese) 19.6%Investim në kapital njerëzor (arsim (4.6%); shëndetësi (6%)) 10.6%Investim në biznese (blerje e tokës (0.8%), biznes (0.9%), asete prodhuese (2.2%) 3.9%Kursime (banka, “nën jastëk”, huazim familjarëve/të afërmve, kursime tjera) 3.7%Pagesë borxhi (huazuar për migrim apo arsye tjera) 2.0%Gjithsej 100%

Tabela A13 Kënaqshmëria e amvisërive me gjendjen e tyre socio-ekonomike

Amvisëritë pranuese Amvisëritë jo-pranueseUshqim 91.1% 88.5%Banim 90.0% 87.4%Veshmbathje 82.2% 83.3%Shëndetësi 84.0% 85.0%Arsimim 83.7% 84.5%Argëtim/kohë e lirë 72.0% 73.2%Asetet prodhuese 66.0% 61.0%Gjendja e përgjithshme socio-ekonomike e amvisërisë 87.0% 85.0%

*Shënim: Përqindjet e të anketuarve që kanë vlerësuar gjendjen e tyre socio-ekonomike si “shumë të mirë” ose “të mirë/adekuate”

Tabela A14 Sektori i punësimit të kryefamiljarëve, sipas pranimit të remitencave

Sektori publik 27.0% 27.6%Sektori privat: punëtor 31.8% 42.0%Sektori privat: punëdhënës 1.6% 2.3%Sektori privat: i/e vetëpunësuar 2.0% 3.3%Pa punë, nuk merr ndihmë sociale 15.4% 8.6%Pa punë, merr ndihmë sociale 3.9% 5.1%Punësim i përkohshëm 0.5% 0.7%Punësim me gjysmë orari 0.6% 0.4%Pensionist 10.7% 5.8%Amvis/e 5.6% 3.6%Student/e 0.8% 0.6%Tjetër 0.1% 0.2%Gjithsej 100% 100%


72

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela A15 Arsyet kryesore të kryefamiljarëve për moskërkim të punës, sipas pranimit të remiten-cave

Arsyet Pranues Jo-pranuesPërgjegjësitë familjare/shtëpiake 25.5% 34%Vijim i shkollës/trajnim 3% 4.4%Arsye shëndetësore/aftësi e kufizuar 22.1% 22.0%Në pritje të pensionimit 12.8% 15.6%Në pritje të kthimit në punën e mëparshme 0.4% 0.5%Tanimë ka gjetur punë/ka përfunduar përgatitjet për hapjen e biznesit

- 0.4%

Ka aplikuar punë, në pritje të përgjegjës nga punëdhënësi 0.3% 0.6%Ka kërkuar punë më herët, është lodhur së kërkuari 1.0% 3.6%Në pritje të sezonës për të filluar punë 0.2%Nuk ka kërkuar punë më herët 1.0% 1.8%Nuk di ku të kërkojë punë apo si të hap biznes 1.0% 0.4%Kualifikim i ulët apo i/e pakualifikuar 0.3% 0.2%Pa përvojë paraprake të punës - 0.4%Nuk ka nevojë të punojë për shkak të mbështetjes financiare nga familja

11.7% 2.4%

Bujk 4.8% 2.2%Pensionist 16% 11.3%Gjithsej 100% 100%

Tabela A16 Analizë e ndërlidhjes në mes ndryshoreve të nivelit individual dhe amvisërisë, me anëtarët joaktivë të amvisërisë në moshë të punës

Anëtar joaktiv i amvisërisë në moshë të punës

Mashkull -0.31*Mosha 0.19*Arsimi -0.35Shqiptar i Kosovës 0.08*Serb i Kosovës -0.12*Përkatës i etniciteteve tjera 0.02*Madhësia e amvisërisë -0.02*Amvisëria pranon remitenca 0.05*Kohëzgjatja e marrjes së remitencave (në vite) 0.04*Logaritmi i shumës mujore të remitencave në para të gatshme 0.01Pritje për nivele më të larta të remitencave në të ardhmen 0.07*Zonë rurale 0.016*Prishtinë 0.07*Mitrovicë -0.0007Prizren -0.03*Gjilan -0.07*Pejë 0.06*

Ferizaj -0.07*

*Statistikisht i përfillshëm në nivel 0.05 (dyanësor)


73

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Tabela A17 Ndikimi i pranimit të remitencave tek të rriturit e papunë që nuk kërkojnë punë (mosha 15-64)

Ndryshorja e varur: Të papunët që nuk kërkojnë punë

Koeficienti

Konstantja 4.84*Karakteristikat individuale

Mosha -0.11*Mosha në katror 0.002*Mashkull -1.7*Niveli i arsimimit -0.32*Shqiptar i Kosovës 0.20*Serb i Kosovës -1.19*Karakteristikat e amvisërisëMadhësia e amvisërisë -0.1*Amvisëria merr remitenca 0.17*Zonë rurale 0.11*Prishtinë 0.1Prizren -0.6*Gjilan -0.7*Pejë -0.13*Ferizaj -0.99*

Numri i observimeve 25,254

Tabela A18 Përcaktuesit e investimeve të dër-guesve në Kosovë

Ndryshorja e varur: Investimi në Kosovë Koeficienti

Konstantja -2.17*Karakteristikat e dërguesitMashkull -0.2Mosha 0.05Mosha në katror -0.001I/e martuar -0.34Nuk ka përfunduar arsimin fillor -0.7Arsim fillor 0.16Arsim i mesëm -0.21I/e punësuar 0.35Madhësia e amvisërisë 0.2*Logaritmi i të ardhurave të am-visërisë -0.18

Dërguesi ka anëtarë të familjes së ngushtë në Kosovë -0.6

Gjermani 0.44Zvicër -0.11Itali ose Austri 1.5*Numri i viteve të qëndrimit në shtetin nikoqir 0.001*

Logaritmi i shumës së remitencave në para të gatshme të dërguara në Kosovë

0.68*

Dërguesi kursen në Kosovë 0.86*Karakteristikat e amvisërisë pran-ueseZonë rurale 0.55*

Numri i observimeve 443

*Statistikisht i përfillshëm në nivel prej 0.05

*Statistikisht i përfillshëm në nivel 0.05


74

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Shtojca II: Metodologjia e Përkufizimit të Emigrantëve

SHTOJCA II: METODOLOGJIA E PËRKUFIZIMIT TË EMIGRANTËVE Literatura, konventat dhe organizatat e ndryshme ndërkombëtare përdorin disa kritere për të bërë dallimin mes emigrantëve dhe punëtorëve migrantë, duke përfshirë: shtetësinë, banimin, vendin e lindjes, dhe kohëzgjatjen si dhe arsyen e qëndrimit në vendin nikoqir. Emigrantët krye-sisht përkufizohen si individë që emigrojnë në një vend me familjet e tyre (ose vet, dhe pastaj bashkohen me familjet) me qëllim qëndrimi. Këta individë vendosen në vendin nikoqir për një periudhë më të gjatë kohore dhe posedojnë status ligjor për të qëndruar, si shtetësia apo leja e banimit të përhershëm. Punëtorët migrantë/migruesit e përkohshëm, në anën tjetër, migrojnë kryesisht vetëm, për një periudhë të shkurtër kohore (shpesh më pak se një vit), për të siguruar të ardhura për amvisëritë e tyre të cilat kanë përjetuar shok financiar apo të ndonjë natyre tjetër dhe nuk kanë mundësi të sigurojnë të ardhura.

Meqë anketa e remitencave të amvisërive në Kosovë (2011) nuk përmban pyetje për të gjitha kriteret e përmendura më sipër, ky raport klasifikon migrantët kosovarë në emigrantë dhe punë-torë migrantë/migures të përkohshëm duke përdorur supozimet e mëposhtme:

1. Viti i emigrimit para 2004-tës Meqë KRHS 2011 nuk parashtron pyetje për respondentët me banim jashtë Kosovës lidhur me statusin e tyre ligjor në vendin nikoqir, kufiri u caktua sipas të dhënave të KRS 2010. Rezultatet e këtij të fundit treguan se shumica e emigrantëve (88.1%) të cilët kanë emigruar para vitit 2004 janë ose shtetas ose kanë leje banimit në vendin nikoqir. Specifikisht, 92.7% e kosovarëve të cilët kanë emigruar para vitit 2004 raportojnë se kanë fituar shtetësinë; 80.6% kanë leje banimi; 67.9% kanë vizë dhe 55% raportojn se qëndrojnë ilegalisht në vendin nikoqir.

2. Ekonomia familjare prej tre apo më shumë anëtarëve

3. Lidhjet me Kosovën.

Meqë përkufizimi për emigrantë thotë se ata janë të vendosur në vendin nikoqir, atëherë supozimi i dytë dhe i tretë sigurojnë që klasifikimi i emigrantëve t’i përfshijë vetëm ata të cilët jetojnë me familjet e tyre të ngushta në vendet nikoqire dhe njëkohësisht nuk kanë marrëdhënie të afërta familjare (gruaja/burri/vajza/djali) me pranuesit e remitencave në Kosovë.

Të dhënat e Studimit mbi Remitencat (2011) tregojnë se shumica e mërgatës së anketuar kos-ovare janë emigrantë sipas kritereve të renditura më lartë: vetëm 3% e të anketuarve raportojnë se anëtarët e familjes së ngushtë të tyre jetojnë në Kosovë, se kanë emigruar pas vitit 2003 dhe se jetojnë në amvisëri me më pak se tre anëtarë në shtetin nikoqir. Meqë kjo mostër është tejet e vogël për të bërë analiza të rëndësishme dhe kuptimplota statistikore, analizat dhe rekomandi-met e këtij raporti fokusohen vetëm në emigrantë.

75

Stud

imi m

bi R

emite

ncat

në

Koso

vë 2

012

Shtojca III: Metodologjia e Anketimit

SHTOJCA III: METODOLOGJIA E ANKETIMIT

Vështrim i përgjithshëm dhe objektivatStudimi mbi Remitencat në Kosovë (2010), i financuar nga UNDP-ja, USAID-i, dhe FMN-ja së bashku me Bankën Qendrore të Kosovës, Ministrinë e Ekonomisë dhe Financave, dhe Agjen-cinë e Statistikave të Kosovës, tregon se remitencat luajnë rol të rëndësishëm në mbështetjen e ekonomisë së Kosovës. Studimi paraqet një ekzaminim të detajuar të rolit të remitencave si burim i mbështetjes financiare për kosovarët, duke i analizuar të dhënat e mbledhura prej 4,000 amvisërive të anketuara. Studimi eksploron profilet e pranuesve dhe atyre që nuk pranojnë para nga jashtë, të ardhurat e tyre dhe statusin e shpenzimeve. Raporti po ashtu jep një përshkrim të shkurtër të rrjedhjes dhe kanaleve të remitencave, shfrytëzimit të tyre, si dhe efektin e remiten-cave në amvisëritë pranuese.

Përsëritja e anketës në vitin 2011 e rrit nivelin e informacionit lidhur me rrjedhjen dhe shfrytëz-imin e remitencave si dhe ofron një bazë të dhënash që mundëson analizën e remitencave në hapësirë kohore. Anketa e remitencave të amvisërive në Kosovë 2011 u përsërit në korrik-gusht 2011, gjatë periudhës kulmore të vizitës së diasporës në Kosovë. Kësaj rradhe, anketa intervistori tetë mijë amvisëri në Kosovë dhe 656 emigrantë të cilët dërgojnë remitenca në para të gatshme dhe mallra e shërbime në Kosovë.

Mostra

Hulumtimi u bazua në një mostër përfaqësuese të shqiptarëve, serbëve dhe etniciteteve tjera të Kosovës. Mostra e gjeneruar përfshinë 8,000 amvisëri. Shtresimi i mostrës së pjesëmarrësve bazohet në përkatësinë etnike (shqiptarë, serbë, dhe komunitete tjera), dhe vendbanim (zonë urbane/rurale). UBO Consulting e përdori një pyetje filtruese për të zgjedhur respondentët kryefamiljarë mbi moshën 18-vjeç për anketë.

Përzgjedhja e amvisërive për intervista në kuadër të kornizës së mostrës u pasua prej një përzgjedhjeje të rastësishme, duke filluar prej qendrës të banimit, deri në rrugën kryesore duke e zgjedhur çdo të tretën shtëpi.

Mostra u dizajnua e tillë që të përfshijë shqiptarët e Kosovës, serbët dhe banorët e tjerë që jetojnë në Kosovë, duke përbërë një kuotë të mostrës së bazuar në vlerësimet e popullsisë në komuna dhe vendbanime dhe duke e mbajtur probabilitetin në proporcion me madhësinë (PPS).

Pyetësori Pyetësori u ri-dizajnua në pajtim me kërkesat e objektivave të hulumtimit, dhe në bazë të py-etësorëve të përdorur më herët për studimin e vitit 2010. Anketa e re përmban pyetje shtesë për kanalet e transferimit të mjeteve, preferencave të dërguesve dhe pranuesve, si dhe dëshirës për të investuar në Kosovë, me qëllim që të identifikohen arsyet e emigrantëve për të investuar në Kosovë si dhe faktorët që ndikojnë në përzgjedhjen e kanaleve të caktuara transferimit të të hollave.

Empowered lives.Resilient nations

STU

DIM

I M

BI REM

ITEN

CA

T N

Ë K

OSO

VË

United Nations Development Programme - KosovoPayton Place, 14, Pristina

Tel: +381 (0) 38 249066/101Fax: +381 (0) 38 249065

Email: [email protected]: www.ks.undp.org

STUDIMI MBI 1 REMITENCAT 0 NË KOSOVË...për t’i kuptuar më mirë arsyet e investimeve të...

Documents

Transcript of STUDIMI MBI 1 REMITENCAT 0 NË KOSOVË...për t’i kuptuar më mirë arsyet e investimeve të...