Opgroeien in een veranderende contextHulpverlening aan jongeren en hun gezin

met een migratie achtergrond

Jamal El Boujddaini – vzw De TouterKatrien Lauwereys – vzw OTA Vlaams-Brabant & Brussel

STUDIEDAG CULTUURSENSITIEVE ZORG – 23 MEI 2014

vzw De Touter• Voorziening binnen de Integrale Jeugdhulp (Antwerpen)• Begeleiding van gezinnen en jongvolwassenen die zich in

problematische opvoedings– en leefsituaties bevinden, ongeacht hun etnisch-culturele origine.

• Zet in op een actief diversiteitsbeleid

Interculturele hulpverlening - uitgangspunt• uit het onderzoek dat de Vlaamse overheid heeft laten uitvoeren

(anno 2000) door de VUB, is duidelijk bewezen dat implementatie van categorale hulpverlening binnen een reguliere werking wel degelijk zijn nut heeft om de toegankelijkheid van multi-problem gezinnen met een ander etnische origine te verhogen.

• uit ditzelfde onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat allochtonen jongeren een gedifferentieerd hulpverlenings-aanbod nodig hebben die hen op diverse levensdomeinen de gepaste steun verstrekt en dat eveneens rekening houdt met het realiseren van het subsidiariteitsprincipe (minst ingrijpende HV)

Gedragenheid binnen de organisatie

• het inbedden van ICHV binnen een reguliere werking op voorwaarde dat deze als hefboom dient om de integrale werking te voorzien van een breed gedragen interculturalisering.

• het opmaken van een duidelijk interculturele beleid• (focus op het max. realiseren van een doorgedreven zorg op maat)• (neutraal kan men niet zijn, maar we verwachten neutraliteit in de houding en gedrag

van medewerkers ten aanzien van cliënten/collega’s met een andere culturele en/of religieuze achtergrond

• het betrekken van alle medewerkwerkers in dit proces • ruimte laten aan medewerkers om zich vrij uit te spreken over…(niet nuanceren of

relativeren)• info verstrekken en de legitimiteit van een dergelijke benadering voldoende

uitleggen en debatten hierover organiseren• laat ruimte aan medewerkers, teams om zelf na te denken over benaderingen en

werkwijzen (iedereen is deskundig op zijn/haar terrein)• het organiseren van vormingen en intervisies omtrent de interculturele thema’s en

moeilijke dossiers. (intern/extern, bv ICCO…)• afdelingen en werkvormen stimuleren, uitdagen om elkaar te verstuiven

Interculturele hulpverlening – thematische uitgangspunten• migratiegeschiedenis • opvoedingsmodellen in veranderende contexten• paradox tussen religie en cultuur (onlosmakelijk verbonden)• randvoorwaarden (hefboom) ten voordele van de

hulpverleningsrelatie (alliantie)

Migratiegeschiedenis• miskenning

• migratiegeschiedenis is één van de meest miskende thema’s binnen de HV de dag van vandaag

• erkenning• impact van ‘migratie’ op migrantengezinnen en hun kinderen• erkenning geven voor de geleden migratiepijn.

• bicultureel• opgroeiende tieners worden geconfronteerd met twee werelden, hoe

ervaren ze dit, welke steun en toeverlaat hebben ze = omgaan met diverse contexten

• diverse ‘integratie-concepten’ vanuit cliënt perspectief• segregatie (isolement) (angst voor het onbekende duwt mensen in isolement)• assimilatie (vervreemden) (verloochenen van de eigenheid)• integratie (balanceren = evenwichtsoefening)

Migratiegeschiedenis• dualiteit

• kameleongedrag = coping-mechanismen = OVERLEVINGSGEDRAG • kameleonsyndroom • (uitblijven van positieve attributie in school en gezin verhoogt STRESS)

• intergenerationele conflicten• ouders worden steeds geconfronteerd met een grote verantwoordelijkheid

t.a.v. de vorige generatie en de volgende generatie. Zij zijn de sleutel of scharnier van het overdragen van eigen cultuur en rituelen.

• ouders kijken aan tegen een falen, angst neemt de bovenhand en kunnen niet meer nuchter een antwoord geven op de dualiteit waarin zij en hun kinderen verkeren.

• machteloosheid maakt het hen onmogelijk om nieuwe normen te accepteren en deze bij hun kinderen te stimuleren.

• valabele hulpbronnen• kunnen zijn: familie, ouderen, grootouders en religieuze autoriteiten.• deze hulpbronnen dienen dan ook voldoende mandaat te genieten bij de

cliënten = de verwantschap tussen identificatiefiguren en cliënten is sterk aanwezig

Migratiegeschiedenis• valabele hulpbronnen

• doel of effect• via deze hulpbronnen kan men cliënten ondersteunen het vermogen te

ontwikkelen om de nieuwe en oude gebruiken te relativeren• deze hulpbronnen kunnen de ouders helpen een evenwicht te zoeken en

te vinden op de ‘hypothecaire last’ die op hun schouders berust• dit gebeurt door de ‘eigennorm’ te gaan relativeren, vaak zijn religieuze

autoriteiten of andere/oudere familieleden reeds geconfronteerd met dezelfde uitdagingen, en kunnen hun gewijzigde-positieve kijk delen met de ouders en tegelijkertijd hen erkenning geven bij de last die ze mee dragen als gevolg van migratie

• bevorderen van alliantie tussen cliënt en HVIn de praktijk zien we dat wanneer de hulpverlening aandacht heeft voor ‘de migratiepijn’ van deze ouders en hun kinderen, ze ook vanuit hun professionaliteit zullen toegelaten worden om hun deskundigheid in te brengen

• onbetrouwbaar zijn maakt plaats voor betrouwbaar zijn = essentieel v/d HV relatie

Diverse opvoedingsmodellen in veranderende contexten• Islamitische opvoeding

• culturele en traditionele opvoeding (geïnspireerd op de islamitische gedachtegoed/filosofie)

• is zeer richtinggevend vanuit het perspectief van het kind• drie fasen model (stelsel)

• van 0 tot 7 jaar wordt vnl. de nadruk gelegd op het gevende, emotionele band en de veilige hechting. (het kind is meester over zijn/haar ouders)

• van 7 tot 14 jaar wordt vnl. de nadruk gelegd op het educatieve en het opvoedende, zeer richtinggevend (het kind is hier de slaaf, onderwerpt zich aan…)

• vanaf 14 jaar, naargelang de psychologische en emotionele ontwikkeling van individuen spreekt men van volwassenen (het kind is hier een gelijke, een vriend)

• Westers opvoedingsmodel• Freuds gedachtegoed en zijn zienswijzen op de ontwikkeling van kinderen en

jongeren kan confronterend zijn voor bepaalde migranten ouders/jongeren• Taboe als coping-mechanismen (functionaliteit)

Diverse opvoedingsmodellen in veranderende contexten• Taboe

• Neem de latentiefase bv.: in deze fase dienen de ouders hun kinderen seksuele voorlichting te geven. Bij ouders die een vrij traditionele opvoedingskader hanteren gaat men uit veiligheidsoverwegingen en de taboes die hierop berusten dit thema uit de weg gaan. Anderzijds worden deze kinderen niet weerbaar (kwetsbaarheid) gemaakt voor de risico’s die ze lopen wanneer ze toch gaan experimenteren of wanneer ze geconfronteerd worden met deviant gedrag van een volwassene.

• Communicatie• Tussen kinderen en ouders is eerder functioneel dan emotioneel• Taboes werden gehanteerd om kinderen te beschermen• Heden zijn taboes eerder nefast voor de ontwikkeling

• Actie • Vanuit de HV is het werken met veranderende settings, ter ondersteuning van de

communicatie tussen kind en ouder, in dit geval aangewezen (kameleongedrag begrijpen van waaruit is ontstaan = niet gelijk aan verhoren van kind)

• Dit houdt in dat de HV afzonderlijke gesprekken voert met de betrokkenen en in die gesprekken polst naar zienswijzen die voor de afzonderlijke gezinsleden passend kunnen zijn

Diverse opvoedingsmodellen in veranderende contexten• Gevolgen voor kinderen in deze context(en)

• Loyaliteit. De gevolgen voor deze kinderen zijn dan ook groot wanneer de diverse contexten niet goed op elkaar zijn afgestemd!

• Hechting: op emotioneel vlak hebben deze kinderen niet geleerd om te communiceren met hun ouders

• Externe motivatie (druk): binnen de traditionele opvoedingsmodel legt men de nadruk op de functionele communicatie en minder op de emotionele communicatie.

• Ontwikkelingspijn• Het in stand houden en het versterken van de dualiteit waarin jongeren

uit deze gezinnen zich bevinden• De identiteitsontwikkeling verloopt moeizaam en gestaag• Het voortdurend afwegen welke norm nu wel of niet geldend is, maakt

deze jongeren voortdurend deloyaal aan de ene of andere context• Extrinsieke motivatie neemt de bovenhand op de intrinsieke, het doel

staat boven de beleving

Paradox tussen religie en eigen culturele normen en waarden• Taxatie

• Heel veel aspecten worden omwille van culturele eigenheid binnen de historische context ervan, meegenomen naar een andere context

• Zonder hier een taxatie te doen naar de meerwaarde van het behoud ervan in een nieuwe context

• Het (on)vermogen van deze cliënten zal bepalend zijn voor de mate waarin men een evenwichtige taxatie kan verrichten

• Het voortdurend afwegen welke norm nu wel of niet geldend is, maakt dat deze ouders voortdurend deloyaal aan de ene of andere context zijn = weerstand

• Vaak hebben ouders in deze gezinsystemen niet de kans gehad om zich te scholen

• We worden nog steeds binnen de hulpverlening in migrantengezinnen geconfronteerd met een te lage scholingsgraad of in sommige gevallen zelfs geen = bemoeilijkt abstract denken = toepassingen in nieuwe context wordt onmogelijk

• De boodschap is vaak ‘mondeling overgeleverd’, weinig of geen ruimte voor persoonlijke interpretatie = denken (mens en wereldbeeld) is statisch

Paradox tussen religie en eigen culturele normen en waarden• Weerstand

• Wanneer er weerstand is binnen de eigen gemeenschap of door de maatschappij tegenover een bepaalde ritueel of gebruik. Gaat men opzoek naar legitimatie om deze gebruiken te bestendigen omwille van de angst deze te verloochenen.

• Autoriteit• Geloof wordt gepast/ongepast als hoogste autoriteit

aangesproken om bepaalde rituelen en/of gebruiken te bestendigen.

• De houding en de positie van de HV zijn uitermate bepalend. • Sterke alliantie = betrouwbaar = MANDAAT om deskundige

inbreng te doen.

OTA als good practice • ‘OndersteuningsTeam Allochtone Jongeren’ ondersteunt

hulpverleners binnen de Integrale Jeugdhulp, die minderjarigen met een migratie achtergrond en hun gezin begeleiden.

• Het doel is een brug te slaan tussen de hulpverlener en gezin met een migratie achtergrond om de hulpverlening zoveel mogelijk aan te passen aan de specifieke noden van het gezin

• Belangrijke houding: meervoudige betrokkenheid (neutraliteit)• ‘ICB’ - tolk

Cultuursensitief werken

• Kennis van cultuur• Cultuur is dynamisch• Geen receptenboek

• Basishouding van de hulpverlener (empathie, nieuwsgierigheid)

• Cultuursensitief werken als proces waarbij de hulpverlener geconfronteerd wordt met eigen waarden en normen alsook zijn blinde vlekken.

Brug tussen twee werelden• Aandacht voor (interculturele) communicatie:

• Verbaal• Non-verbaal

• Aandacht voor de invloed van het leven in het land van herkomst (andere realiteiten)

• Aandacht voor de invloed van migratie

• Soms moet er ook een brug geslaan worden tussen beleid en de werkvloer (vb. inschakeling van tolken, halal voeding)

Brug tussen twee werelden

• ‘Twee-sporenbeleid’: oplossing zoeken binnen de eigen traditionele opvattingen en binnen de Westerse hulpverlening.

• Westerse hulpverlening sluit niet altijd aan bij de beleving van de cliënt (piramide van Maslow)

• Verschillende visie op hulpverlening (hulpvraag)• Blijven aftoetsen of de mensen begrepen hebben wie welke

functie opneemt e.d.

vzw OTA Vlaams-Brabant & Brussel

Contactgegevens: Vooruitgangstraat 333/8 – 1030 Schaarbeektel: 02-725 60 13 - gsm: 0477-93 04 17info@ota-vlaamsbrabant-brussel.bekatrien@ota-vlaamsbrabant-brussel.be

Vragen?