Studeren met dyslexie...Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015 2 |Mensen Januari 2015 9 zijn extreem...
9
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015 1 | Januari 2015 1 TAAL & BREIN Ben Maassen Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015 Studeren met dyslexie Taalwetenschap UMCG | Januari 2015 | Januari 2015 4 | Januari 2015 5 Primaire Communicatie: Spreken & Spraakverstaan Mensen zijn evolutionair toegerust voor mondelinge communicatie. Talen hebben zich ontwikkeld, zijn niet ontworpen. Taalontwikkeling is een autonoom, natuurlijk proces. Secondaire Communicatie: Lezen & Schrijven Er is geen evolutionaire selectie voor lezen en schrijven. Schriften zijn ontworpen. Leren lezen gaat NIET vanzelf, maar vereist specifiek onderwijs. | Januari 2015 Mensen zijn extreem flexibel; geweldige adaptieve mogelijkheden Schaatsen, cello, poolstok …. zijn zo ontworpen dat mensen deze kunnen gebruiken. Zeer grote variatie tussen mensen in vaardigheid. 7
Transcript of Studeren met dyslexie...Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015 2 |Mensen Januari 2015 9 zijn extreem...
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
1
|
Januari 2015 1
TAAL amp BREIN
Ben Maassen
Platform Taalbeleid HO
28 januari 2015
Studeren met dyslexie
Taalwetenschap
UMCG
|
Januari 2015
|
Januari 2015
4
|
Januari 2015 5
Primaire Communicatie Spreken amp Spraakverstaan
Mensen zijn evolutionair toegerust voor mondelinge communicatie
Talen hebben zich ontwikkeld zijn niet ontworpen
Taalontwikkeling is een autonoom natuurlijk proces
Secondaire Communicatie Lezen amp Schrijven
Er is geen evolutionaire selectie voor lezen en schrijven
Schriften zijn ontworpen
Leren lezen gaat NIET vanzelf maar vereist specifiek onderwijs
|
Januari 2015
Mensen zijn extreem flexibel geweldige adaptieve mogelijkheden
Schaatsen cello poolstok hellip zijn zo ontworpen dat mensen
deze kunnen gebruiken
Zeer grote variatie tussen mensen in vaardigheid
7
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
2
|
Januari 2015 9
Mensen zijn extreem flexibel
hellip vaardigheden ontwikkelen zich veelzijdig
hellip vaardigheden zijn multi-factorieel
hellip vaardigheden varieumlren sterk tussen individuen
Talenten en distalenten
hellip stoornissen ontwikkelen zich veelzijdig
hellip stoornissen zijn multi-factorieel
hellip stoornissen varieumlren sterk tussen individuen
|
Januari 2015 10
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
|
Januari 2015 12
1980 ndash 2000 Single cause theories
Starting points
Based on the assumption that influences are one-directional
Genetic -gt neurobiological -gtcognition -gt behaviour
eg Vellutino 2004 phonological deficit hypothesis
Structure and function of the brain are altered by experience
Genetic - neurobiological lt-gtcognition lt-gt behaviour
environment
eg Gabrieli 2009 Richard amp Aylward 2006
Pennington 2006 multiple-deficit model
2000 - 2010 Interactive models
|
Januari 2015 14
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
|
Januari 2015
Dyslexie
- Concordance maternal (identical) twins 68
fraternal twins 38
- Familial Risk one or both parents diagnosed with dyslexia
-gt risk for their offspring increases with a factor 7 to 12
(from roughly 4 to 30 - 50)
Grigorenko (2001)
|
Januari 2015 16
Niveau 1 Erfelijkheid
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
3
|
Januari 2015 17
Niveau 1 Erfelijkheid
|
Januari 2015 18
Dyslexie
10 van 14 ldquodyslexie-genenrdquo zijn
betrokken bij regulering van de
uitgroei van zenuwcellen
ADHD
45 van 85 ldquoADHD-genenrdquo zijn
betrokken bij de regulering van de
uitgroei van zenuwcellen
Dyslexie ndash ADHD ndash etc
Exacte gevolgen van slechte uitgroei
van zenuwcellen hangt af van tijdstip
en locatie gedurende de
ontwikkeling
Niveau 1 Erfelijkheid
|
Januari 2015 19
10
-13
25
15
-068 +068
25
25 A
B C
D
E
|
Januari 2015
httpwwwsubtangentcommathsflashquincun
xswf
httpwwwmathsisfuncomdataquincunxhtml
httpwwwaiaccessnetEnglishGlossariesGlosMode_gm_b
inormal_distrihtm
httppersonalkenyoneduhartlaubMellonProjectBivariate
2html
21
0 1 2 3 4 5 6 7 8
aantal keren lsquokoprsquo
|
Januari 2015 22
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
4
|
Januari 2015
Zich ontwikkelende hersenen van opzij gezien (maand 4 (a) 6 (b) 8 (c) voldragen (d))
Niveau 2 Neurobiologie
|
Januari 2015
Plasticiteit van Neuron naar Netwerk
Niveau 2 Neurobiologie
Magnocel Motorisch neuron
|
Januari 2015
Histogenese van de cerebrale schors bij 7 tot 11 weken ZwSchap
Niveau 2 Neurobiologie
26
Paul Flechsig (1847 ndash 1929) NeuroloogPsychiater Leipzig
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
27
Excess gray matter is
pruned out making brain
connections more
specialized and efficient
28
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
5
29
Robert Visch-Brink Beeckman
(2013) Het (voor)beeldig brein
Garant
|
Januari 2015
Vroege neurologische rijping legt basis
genetisch aangedreven
omgevingsinvloeden
Leren en geheugen door synaptische plasticiteit
Snelle veranderingen op synapsnivo
Trage veranderingen structuur en aantal synapsen
Stoornissen door meerdere subtiele afwijkingen
uitgroei zenuwcellen
magnocellen
cerebellum
31
Conclusies neurobiologie
|
Januari 2015
Subtiele afwijkingen Lokatie en omvang essentieel
grote variatie in ernst
subtypen (diagnostiek)
Onderzoek
inzicht in mechanismen van taalverwerking
behandeling en effectevaluatie
32
Conclusies neurobiologie (vervolg) |
Januari 2015 33
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
DENKEN
TAAL
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
6
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
|
Januari 2015 46
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
|
Januari 2015 47
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
Bij de slag om Duinkerken kwamen 1328 soldaten om het leven In het naburige
Calais werden de overlevenden begraven
|
Januari 2015
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart beard and heard
Dies and diet lord and word
lezen is niet alleen het omzetten van letters in klanken
|
Januari 2015 49
Geen een-op-een relatie letter - klank
Letter lsquoersquo helen hel presenteren
kinderen hinderen
blinderen funderen
chauffeur asperge feedback
gemelijkheid Zbigniew Brezezinski
Spellingsregels
|
Januari 2015 50
Geen een-op-een relatie letter - klank
Du eigunweize jongun lied zig nied door
du buleerundu ondurweizur buduuvulun
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
2
|
Januari 2015 9
Mensen zijn extreem flexibel
hellip vaardigheden ontwikkelen zich veelzijdig
hellip vaardigheden zijn multi-factorieel
hellip vaardigheden varieumlren sterk tussen individuen
Talenten en distalenten
hellip stoornissen ontwikkelen zich veelzijdig
hellip stoornissen zijn multi-factorieel
hellip stoornissen varieumlren sterk tussen individuen
|
Januari 2015 10
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
|
Januari 2015 12
1980 ndash 2000 Single cause theories
Starting points
Based on the assumption that influences are one-directional
Genetic -gt neurobiological -gtcognition -gt behaviour
eg Vellutino 2004 phonological deficit hypothesis
Structure and function of the brain are altered by experience
Genetic - neurobiological lt-gtcognition lt-gt behaviour
environment
eg Gabrieli 2009 Richard amp Aylward 2006
Pennington 2006 multiple-deficit model
2000 - 2010 Interactive models
|
Januari 2015 14
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
|
Januari 2015
Dyslexie
- Concordance maternal (identical) twins 68
fraternal twins 38
- Familial Risk one or both parents diagnosed with dyslexia
-gt risk for their offspring increases with a factor 7 to 12
(from roughly 4 to 30 - 50)
Grigorenko (2001)
|
Januari 2015 16
Niveau 1 Erfelijkheid
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
3
|
Januari 2015 17
Niveau 1 Erfelijkheid
|
Januari 2015 18
Dyslexie
10 van 14 ldquodyslexie-genenrdquo zijn
betrokken bij regulering van de
uitgroei van zenuwcellen
ADHD
45 van 85 ldquoADHD-genenrdquo zijn
betrokken bij de regulering van de
uitgroei van zenuwcellen
Dyslexie ndash ADHD ndash etc
Exacte gevolgen van slechte uitgroei
van zenuwcellen hangt af van tijdstip
en locatie gedurende de
ontwikkeling
Niveau 1 Erfelijkheid
|
Januari 2015 19
10
-13
25
15
-068 +068
25
25 A
B C
D
E
|
Januari 2015
httpwwwsubtangentcommathsflashquincun
xswf
httpwwwmathsisfuncomdataquincunxhtml
httpwwwaiaccessnetEnglishGlossariesGlosMode_gm_b
inormal_distrihtm
httppersonalkenyoneduhartlaubMellonProjectBivariate
2html
21
0 1 2 3 4 5 6 7 8
aantal keren lsquokoprsquo
|
Januari 2015 22
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
4
|
Januari 2015
Zich ontwikkelende hersenen van opzij gezien (maand 4 (a) 6 (b) 8 (c) voldragen (d))
Niveau 2 Neurobiologie
|
Januari 2015
Plasticiteit van Neuron naar Netwerk
Niveau 2 Neurobiologie
Magnocel Motorisch neuron
|
Januari 2015
Histogenese van de cerebrale schors bij 7 tot 11 weken ZwSchap
Niveau 2 Neurobiologie
26
Paul Flechsig (1847 ndash 1929) NeuroloogPsychiater Leipzig
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
27
Excess gray matter is
pruned out making brain
connections more
specialized and efficient
28
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
5
29
Robert Visch-Brink Beeckman
(2013) Het (voor)beeldig brein
Garant
|
Januari 2015
Vroege neurologische rijping legt basis
genetisch aangedreven
omgevingsinvloeden
Leren en geheugen door synaptische plasticiteit
Snelle veranderingen op synapsnivo
Trage veranderingen structuur en aantal synapsen
Stoornissen door meerdere subtiele afwijkingen
uitgroei zenuwcellen
magnocellen
cerebellum
31
Conclusies neurobiologie
|
Januari 2015
Subtiele afwijkingen Lokatie en omvang essentieel
grote variatie in ernst
subtypen (diagnostiek)
Onderzoek
inzicht in mechanismen van taalverwerking
behandeling en effectevaluatie
32
Conclusies neurobiologie (vervolg) |
Januari 2015 33
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
DENKEN
TAAL
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
6
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
|
Januari 2015 46
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
|
Januari 2015 47
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
Bij de slag om Duinkerken kwamen 1328 soldaten om het leven In het naburige
Calais werden de overlevenden begraven
|
Januari 2015
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart beard and heard
Dies and diet lord and word
lezen is niet alleen het omzetten van letters in klanken
|
Januari 2015 49
Geen een-op-een relatie letter - klank
Letter lsquoersquo helen hel presenteren
kinderen hinderen
blinderen funderen
chauffeur asperge feedback
gemelijkheid Zbigniew Brezezinski
Spellingsregels
|
Januari 2015 50
Geen een-op-een relatie letter - klank
Du eigunweize jongun lied zig nied door
du buleerundu ondurweizur buduuvulun
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
3
|
Januari 2015 17
Niveau 1 Erfelijkheid
|
Januari 2015 18
Dyslexie
10 van 14 ldquodyslexie-genenrdquo zijn
betrokken bij regulering van de
uitgroei van zenuwcellen
ADHD
45 van 85 ldquoADHD-genenrdquo zijn
betrokken bij de regulering van de
uitgroei van zenuwcellen
Dyslexie ndash ADHD ndash etc
Exacte gevolgen van slechte uitgroei
van zenuwcellen hangt af van tijdstip
en locatie gedurende de
ontwikkeling
Niveau 1 Erfelijkheid
|
Januari 2015 19
10
-13
25
15
-068 +068
25
25 A
B C
D
E
|
Januari 2015
httpwwwsubtangentcommathsflashquincun
xswf
httpwwwmathsisfuncomdataquincunxhtml
httpwwwaiaccessnetEnglishGlossariesGlosMode_gm_b
inormal_distrihtm
httppersonalkenyoneduhartlaubMellonProjectBivariate
2html
21
0 1 2 3 4 5 6 7 8
aantal keren lsquokoprsquo
|
Januari 2015 22
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
4
|
Januari 2015
Zich ontwikkelende hersenen van opzij gezien (maand 4 (a) 6 (b) 8 (c) voldragen (d))
Niveau 2 Neurobiologie
|
Januari 2015
Plasticiteit van Neuron naar Netwerk
Niveau 2 Neurobiologie
Magnocel Motorisch neuron
|
Januari 2015
Histogenese van de cerebrale schors bij 7 tot 11 weken ZwSchap
Niveau 2 Neurobiologie
26
Paul Flechsig (1847 ndash 1929) NeuroloogPsychiater Leipzig
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
27
Excess gray matter is
pruned out making brain
connections more
specialized and efficient
28
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
5
29
Robert Visch-Brink Beeckman
(2013) Het (voor)beeldig brein
Garant
|
Januari 2015
Vroege neurologische rijping legt basis
genetisch aangedreven
omgevingsinvloeden
Leren en geheugen door synaptische plasticiteit
Snelle veranderingen op synapsnivo
Trage veranderingen structuur en aantal synapsen
Stoornissen door meerdere subtiele afwijkingen
uitgroei zenuwcellen
magnocellen
cerebellum
31
Conclusies neurobiologie
|
Januari 2015
Subtiele afwijkingen Lokatie en omvang essentieel
grote variatie in ernst
subtypen (diagnostiek)
Onderzoek
inzicht in mechanismen van taalverwerking
behandeling en effectevaluatie
32
Conclusies neurobiologie (vervolg) |
Januari 2015 33
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
DENKEN
TAAL
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
6
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
|
Januari 2015 46
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
|
Januari 2015 47
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
Bij de slag om Duinkerken kwamen 1328 soldaten om het leven In het naburige
Calais werden de overlevenden begraven
|
Januari 2015
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart beard and heard
Dies and diet lord and word
lezen is niet alleen het omzetten van letters in klanken
|
Januari 2015 49
Geen een-op-een relatie letter - klank
Letter lsquoersquo helen hel presenteren
kinderen hinderen
blinderen funderen
chauffeur asperge feedback
gemelijkheid Zbigniew Brezezinski
Spellingsregels
|
Januari 2015 50
Geen een-op-een relatie letter - klank
Du eigunweize jongun lied zig nied door
du buleerundu ondurweizur buduuvulun
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
4
|
Januari 2015
Zich ontwikkelende hersenen van opzij gezien (maand 4 (a) 6 (b) 8 (c) voldragen (d))
Niveau 2 Neurobiologie
|
Januari 2015
Plasticiteit van Neuron naar Netwerk
Niveau 2 Neurobiologie
Magnocel Motorisch neuron
|
Januari 2015
Histogenese van de cerebrale schors bij 7 tot 11 weken ZwSchap
Niveau 2 Neurobiologie
26
Paul Flechsig (1847 ndash 1929) NeuroloogPsychiater Leipzig
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
27
Excess gray matter is
pruned out making brain
connections more
specialized and efficient
28
Robert Visch-Brink Beeckman (2013) Het (voor)beeldig brein Garant
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
5
29
Robert Visch-Brink Beeckman
(2013) Het (voor)beeldig brein
Garant
|
Januari 2015
Vroege neurologische rijping legt basis
genetisch aangedreven
omgevingsinvloeden
Leren en geheugen door synaptische plasticiteit
Snelle veranderingen op synapsnivo
Trage veranderingen structuur en aantal synapsen
Stoornissen door meerdere subtiele afwijkingen
uitgroei zenuwcellen
magnocellen
cerebellum
31
Conclusies neurobiologie
|
Januari 2015
Subtiele afwijkingen Lokatie en omvang essentieel
grote variatie in ernst
subtypen (diagnostiek)
Onderzoek
inzicht in mechanismen van taalverwerking
behandeling en effectevaluatie
32
Conclusies neurobiologie (vervolg) |
Januari 2015 33
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
DENKEN
TAAL
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
6
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
|
Januari 2015 46
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
|
Januari 2015 47
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
Bij de slag om Duinkerken kwamen 1328 soldaten om het leven In het naburige
Calais werden de overlevenden begraven
|
Januari 2015
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart beard and heard
Dies and diet lord and word
lezen is niet alleen het omzetten van letters in klanken
|
Januari 2015 49
Geen een-op-een relatie letter - klank
Letter lsquoersquo helen hel presenteren
kinderen hinderen
blinderen funderen
chauffeur asperge feedback
gemelijkheid Zbigniew Brezezinski
Spellingsregels
|
Januari 2015 50
Geen een-op-een relatie letter - klank
Du eigunweize jongun lied zig nied door
du buleerundu ondurweizur buduuvulun
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
5
29
Robert Visch-Brink Beeckman
(2013) Het (voor)beeldig brein
Garant
|
Januari 2015
Vroege neurologische rijping legt basis
genetisch aangedreven
omgevingsinvloeden
Leren en geheugen door synaptische plasticiteit
Snelle veranderingen op synapsnivo
Trage veranderingen structuur en aantal synapsen
Stoornissen door meerdere subtiele afwijkingen
uitgroei zenuwcellen
magnocellen
cerebellum
31
Conclusies neurobiologie
|
Januari 2015
Subtiele afwijkingen Lokatie en omvang essentieel
grote variatie in ernst
subtypen (diagnostiek)
Onderzoek
inzicht in mechanismen van taalverwerking
behandeling en effectevaluatie
32
Conclusies neurobiologie (vervolg) |
Januari 2015 33
Levels of causation of developmental disorders (after Bishop amp Snowling 2004)
etiology
neurobiology
cognition
behavior
symptoms
gene 1 gene 2 gene 3 environment
Beh 2 slow reading behavior 3
cogn1 cogn 2
3
12
12
factor 1 2 3 12
Beh 1
cogn 3 cogn 4
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
DENKEN
TAAL
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
6
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
|
Januari 2015 46
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
|
Januari 2015 47
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
Bij de slag om Duinkerken kwamen 1328 soldaten om het leven In het naburige
Calais werden de overlevenden begraven
|
Januari 2015
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart beard and heard
Dies and diet lord and word
lezen is niet alleen het omzetten van letters in klanken
|
Januari 2015 49
Geen een-op-een relatie letter - klank
Letter lsquoersquo helen hel presenteren
kinderen hinderen
blinderen funderen
chauffeur asperge feedback
gemelijkheid Zbigniew Brezezinski
Spellingsregels
|
Januari 2015 50
Geen een-op-een relatie letter - klank
Du eigunweize jongun lied zig nied door
du buleerundu ondurweizur buduuvulun
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
6
KENNIS WAARNEMING
DENKEN EMOTIES
ETC
PREVERBALE BOODSCHAP ONTLEDE SPRAAK
FONETISCH PLAN
(INTERNE SPRAAK)
KLANKREEKS
CONCEPTUALISATOR
SPRAAKSIGNAAL
ARTICULATOR
(spraak)
SPRAAK-
WAARNEMING
(gehoor luisteren)
SPRAAK-
VERSTAAN
WOORDEN-
SCHAT
FORMULATOR
Klanken
Zinnen
Klankvormen
Betekenissen Functies
Zinnen
Woorden
DENKEN
SPRAAK
TAAL
Levelt Speaking 1989
|
Januari 2015 46
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
|
Januari 2015 47
Conclusies primaire communicatie
1 Parallelle verwerking woorden zinnen teksten
lsquoBoek schrijft zichzelfrsquo hellip zin formuleert zichzelf
2 Grote variatie tussen mensen in deelvaardigheden (profiel)
3 Training werkt door op alle niveaursquos (gedrag cognitie neurologie)
4 Taalstoornissen niet categorisch maar continu (ernst)
Bij de slag om Duinkerken kwamen 1328 soldaten om het leven In het naburige
Calais werden de overlevenden begraven
|
Januari 2015
Poem of English Pronunciation
Dearest creature in creation
I will teach you in my verse
Just compare heart beard and heard
Dies and diet lord and word
lezen is niet alleen het omzetten van letters in klanken
|
Januari 2015 49
Geen een-op-een relatie letter - klank
Letter lsquoersquo helen hel presenteren
kinderen hinderen
blinderen funderen
chauffeur asperge feedback
gemelijkheid Zbigniew Brezezinski
Spellingsregels
|
Januari 2015 50
Geen een-op-een relatie letter - klank
Du eigunweize jongun lied zig nied door
du buleerundu ondurweizur buduuvulun
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
7
|
Januari 2015 51
Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet
mkaat het niet uit in wlkee vloogdre de ltteers in een
wrood saatn het einge wat blagnaijrk is is dat de
eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn
De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast
wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er
saatt Dit kmot odmat we niet ekle ltteer op zcih
lzeen maar het wrood als gheel
59
Hoover W A amp Gough P B (1990) The simple view of reading Reading and Writing 2 127ndash160
lsquoSimple view or readingrsquo
Fig 1 Graphic depiction of the relationships between
decoding (D) linguistic comprehension (L) and reading comprehension (R)
where each ranges from nullity (0) to perfection (1)
Left panel the additive combination of the components (R = 05[D + L])
Right panel multiplicative combination (R = D X L) that represents the simple view of
reading
|
Januari 2015
Proportion of FR children (N=84) in the lowest 10 (E) 11-25 (D) 26-50
(C) 51-75 (B) and upper 25 (A) of the normative sample at the end
of grade 1 2 and halfway grade 5 (adapted from van Otterloo 2011)
|
Januari 2015
|
Januari 2015 62
|
Januari 2015 63
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering interventie continuiumlteit aanpak
Conclusies dyslexie
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
8
|
Januari 2015 64
Conclusies Algemeen
1 Complexe interactie tussen genetica brein cognities en gedrag
2 Ontwikkelen van talenten
Individu
3 Trainen (normaliseren) of compenseren van distalenten
Individu
4 Flexibiliteit in onderwijs
Maatschappij
5 Flexibiliteit op de arbeidsmarkt gelijk waarderen van verschillende talenten
Maatschappij
|
Januari 2015 65
ldquoSpelende Kinderenrdquo
Stanovich Garden-variety backward readers
|
Januari 2015 66
30 ndash 50 van studenten met een handicap hebben dyslexie
dwz 18000 tot 24000 studenten in Nederland
042 van alle studenten in hoger onderwijs UK
Moeilijkheden spelling en leessnelheid vreemde talen
(Tops Callens ea 2012)
Geen problemen met IQ niet-verbaal redeneren visueel-motorische
vaardigheden gestuurde aandacht verbale en visuele perceptie sociale
en persoonlijke vaardigheden
(Swanson amp Hsieh 2009 meta-analyse )
MAAR geassocieerde problemen (comorbiditeit) taalbegrip auditieve
waarneming korte-termijn geheugen automatisering
rekenvaardigheden
(Tops Callens ea 2012)
Dyslexie bij studenten volwassenen |
Januari 2015
STIMULEREN
bullSocio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen)
bullRelatie leerkracht ndash leerling
REMEDIEumlREN
bullTaakgericht oefenen met als doel het halen van de norm
bullExtra instructieextra oefening
|
Januari 2015
COMPENSEREN
bull Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de doelen van het gemeenschappelijk leerplan te behalen
DISPENSEREN
bull Vrijstellen van onderdelen van het leerplan
Leerstrategieeumln aanscherpen
Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis
Zelfcontrole verbeteren
bullZelfcontrolemethodes
bullStudiewijzers
Metacognitieve vaardigheidstraining
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
Platform Taalbeleid HO 28 januari 2015
9
|
Januari 2015 87
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
subtypen () op genetisch neurologisch en cognitief niveau
subtypen op gedragsniveau ()
alert zijn op specifieke aandoeningen (symptomatisch)
dwaalwegen kunnen hardnekkig zijn
Verder onderzoek
inzicht in andere oorzaken combinaties
nieuwe behandeling training
bijstellen diagnostische criteria
Conclusies dyslexie |
Januari 2015 88
Dyslexie Multifactorieel combinatie van meerdere subtiele afwijkingen
Inzicht in klankstructuur centraal Secundaire ndash primaire taal
(vergelijk pianospelen)
Grote variatie ontwikkelingsbeloop
grote variatie in ernst
compensatiemechanismen
lsquogarden varietyrsquo leesmoeilijkheden = dyslexie
vroegsignalering en vroeginterventie
Conclusies algemeen
