streszczenia 2003 8 pdf - opisik.pulawy.pl · Bratkowski Janusz - 78 ¨eksterytØ Violeta - 111...

Materia³y z XL Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy 2003 1

INDEKS AUTORÓW

Ancevic Ernest - 30

Amšiejus A. - 39

Apsegaite Violeta - 3

Arkhypov Andrey O. - 71

Bakier S³awomir - 107, 108

Balakhnin I. A. - 15

Bartyœ Ewa - 83

B¹k Tomasz - 122

Bia³kowska Joanna - 21

Bieñkowska Ma³gorzata - 4

Biliñski Mieczys³aw - 99

Blazyte-Cereskiene Laima - 26

Bodnarchuk L. - 110

Bogutskaya E.E. - 136

Borisov Vadim - 100

Borsuk Grzegorz - 5

Bo¿ek Ma³gorzata - 84, 85

Bratkowski Janusz - 78

Èeksteryté Violeta - 111

Cermakova Tatiana - 112

Chandrasekhara Reddy - 33

Chernykh Y.V. - 137

Chmielewski Marek - 59

Chmielewski Wit - 101, 113

Chorbiñski Pawe³ - 32, 61, 63, 64, 66

Chuda-Mickiewicz Bo¿ena - 9, 50

Chwil Miros³awa - 86

Czekoñska Krystyna - 10, 67

Dankevich O.S. - 125

Dawidowicz Anna - 51

Demianowicz Wies³aw - 21

Denisow Bo¿ena - 87, 88

Fliszkiewicz Monika - 41

Fuchs Stefan - 78

Giejdasz Karol - 41, 102

Gliñski Zdzis³aw - 59, 103

Glogowski Jan - 21

Gontarz Aldona - 36

Hoffman Marian - 43

Ho³derna-Kêdzia El¿bieta - 127, 128

Hoñko Stanis³aw - 9

Irzyk Maria - 69, 70

Ivchenko V. - 8

Izworski Andrzej - 16

Jankowiak Janusz - 128

Jasiñski Zygmunt - 9

Jendreják Rudolf - 68

Kalinichenko T.V. - 125

Kamasa Joanna - 128

Kamler František - 43

Kêdzia Bogdan - 127, 128

Khokhlenkova N.V. - 138

Klepacz Joanna - 10

Kolbina Lidia - 37

Ko³towski Zbigniew - 89

Komissar A. - 44, 46

Komorowska-Chmielewska Marta - 120

Kopernický Ján - 68

Kozlovskaya Natalia -104

Kozyr G.R. - 138

Kruk Cezary - 52

Levchenko I. - 110

Lipiñski Zbigniew - 68

Londzin Wies³aw - 69, 70

Losyev Alexey - 11

Luft-Deptu³a Dorota - 103

Lukienko O.V. - 138

Lutsenko Yuriy - 13

£angowska Aleksandra - 14

£uczywek Renata - 96

Marzec Janina - 55

Masierowska Marzena - 91

Medvedeva Anna - 98

Melechko A.A. - 15

2

Micha³ek Marcin - 16

Migacz Andrzej - 16

Mœcisz Alina - 127

Nagornaya I. - 110

Nagornaya Irina M. - 71

Nepeivoda Sofia - 37

Olszewski Krzysztof - 47

Omeltchenko Yulia P. - 71

Paleolog Jerzy - 5, 47

Pa³ach Ryszard S. - 115

Peru¿yñski Grzegorz- 19

Peteraitis Robertas - 30

Pidek Andrzej - 56, 72

Piotrowska Krystyna - 92

Podlewski Marek - 21

Pohorecka Krystyna - 53

Polaczek Benedikt - 24, 25

Popik Magdalena - 78

Popoviè Ivan - 94

Posyniak Andrzej - 118

Prabucki Jaros³aw - 9, 50

Raèys Jurgis - 111

Rogoziñski Tomasz - 43

Roman Adam - 23, 51

Romaniuk Konstanty - 73, 75

Rudenko Jewgienij - 76

Rybak-Chmielewska Helena - 119, 124

Samborski Jerzy - 50

Scheblykina L.I. - 137

Schricker Burkhard - 24, 25

Shchuklin Sergey - 104

Shpichak O.S. - 136

Siuda Maciej - 78, 120, 122

Skirkevicius Algirdas - 3, 26

Skowronek Wojciech - 40, 52

Skubida Piotr - 53, 119

Socha Stanis³aw - 36

Sokó³ Rajmund - 75

Šolys �ilvinas - 28

Sorys Piotr - 69, 70

Stojko Artur - 129, 132, 133

Stojko Jerzy - 132, 133

Stojko Rafa³ - 132, 133

Stpiczyñska Ma³gorzata - 95

Strza³kowska Monika - 96

Szaub Joanna - 88

Szczêsna Teresa - 119, 124

Szklanowska Kazimiera - 96

Straigis Justinas - 39

Szymaœ Bo¿ena - 14

Szymula Jerzy - 40, 52

Tamašauskiene Diana - 3, 40

Teper Dariusz - 105

Tikhonov A.I. - 136, 137

Tlusty Anatoliy I. - 29

Tomaszewska Barbara - 32, 66

Tronina Tatiana - 98

Vaitkeviciene Grazina - 30

Veselý Vladimír - 77

Weryszko-Chmielewska El¿bieta - 83

Wilde Jerzy - 21, 33, 78, 120, 122

Wilkaniec Zdzis³aw - 41, 102

Witkiewicz Wies³aw - 73, 75

W³odarczyk Marek - 32, 66

Woyke Jerzy - 33

Wójcik Joanna - 128

Yakimova Tatiana - 104

Yarnykh T.G. - 125, 138

Yefimenko Tatiana M. - 71, 80, 81


BEE BIOLOGY - BIOLOGIA

QUANTITATIVE AND QUALITATIVE COMPOSITIONOF PHEROMONES OF ACCEPTED AND REJECTED

HONEY BEE QUEENS (APIS MELLIFERA L.)

Violeta Apsegai te1 , Algirdas Skirkevicius1 , 2 ,Diana Tamasauskiene3

1 Institute of Ecology, Vilnius University, Akademijos 2, LT-2600 Vilnius, Lithuania.2 Vilnius Pedagogical University, Studentø 39, LT-2034 Vilnius, Lithuania.3 Lithuanian institute of agriculture, Akademija, LT-5051 Dotnuva parish, Kedainiai distr., Lithuania.

It is generally believed that the queen mandibular gland pheromone affects the ag-gressive behaviour of workers towards queens (Gary 1961; Yadava, Smith 1971).The extracts of the Koschewnikow glands of queens could induce aggressive behaviourof workers (Lensky et al., 1991). It is well known that quantitative and qualitativecomposition of pheromone from virgin and mated queens is different (De Hazan et al.1989; Apsegai te , Skirkevic ius 1995). The objective of this study was to determineif the quantitative and qualitative composition of the pheromones of accepted and re-jected honeybee queens is different.

Apis mellifera carnica Polm. sister queens were used for studies. After emergence,the queens were placed in nucleus. On the sixth day, virgin queens were artificially in-seminated with 8 mm3 semen from six A. m. carnica Polm. drones and returned to nu-cleus. Ten days after inseminating, as soon as egg laying was observed, the queenswere introduced to recipient colonies from which an old queens had been removed be-fore 4 h. After 6 days, the colony was examined in order to determine whether thequeen had been accepted by the workers. Thus, a total of 18 queens was available fortesting. Eleven queens were accepted and seven rejected. Composition of extracts ofaccepted and rejected honeybee queens were investigated using gas chromatographytechnique (Apsegai te , Skirkevic ius 1995).

The investigations demonstrated that the average amount of (E)-9-oxo-2-decenoicacid (9-ODA) in extracts of the accepted queens was 68.33±21.06 µg, in the rejectedqueens, it was 43.00 ± 18.46 µg. Differences between the amounts were not statisti-cally significant (P > 0.05). However the variation of 9-ODA content differed in the ac-cepted and rejected queens groups. The range of variation was much higher in theaccepted queens (from 13 to 220 µg) than in the rejected ones (from 0 to 121 µg). Thecoefficient of variation of 9-ODA content was 92.45% and 105.19%, respectively.

Our previous investigations (Apsegai te, Skirkevic ius 1995) showed that partic-ularly great differences are found not only in quantitative but also in qualitative com-position of the components of extracts of virgin and mated, egg-laying queens. Morevolatile components than 9-ODA prevailed in the extracts of virgin queens quantitiesof which decreased significantly or disappeared after the queen had been mated.9-ODA is a prevalent component in the extracts of mated queens. The results of thisstudy have revealed that the majority of rejected bee queens possessed quite a greatamount of more volatile than the 9-ODA components peculiar to virgin bee queens,

4

whereas the amounts of these components in extracts of accepted queen were very low.There 9-ODA was prevalent. Composition of extract of accepted queens was similar tothe typical composition of extracts of mated bee queens.

REFERENCES

A p s e g a i t e V . , S k i r k e v i c i u s A . ( 1 9 9 5 ) - Quantitative and qualitativecomposition of extracts from virgin and mated honey bee queens (Apis

mellifera L.). Pheromones 5: 23-36

D e H a z a n M . , L e n s k y Y . , C a s s i e r P ( 1 9 8 9 ) - Effects of queenhoneybee (Apis mellifera L.) ageing on her attractiveness to workers. Comp

Biochem Physiol. A 93(4): 777-783

G a r y N . E . ( 1 9 6 1 ) - Antagonistic reactions of worker honey bees to themandibular gland contents of the queen (Apis mellifera L.). Bee World 42:14-17.

L e n s k y Y . , C a s s i e r P . , R o s a S . , G r a n d p e r r i n D . ( 1 9 9 1 ) -Induction of balling in worker honey bees (Apis mellifera L.) by ‘stress’pheromone from Koschewnikow glands of queen bees: behavioural, structuraland chemical study. Comp. Biochem. Physiol. A 100(3): 585-594.

Y a d a v a R . P . S . , S m i t h M . V . ( 1 9 7 1 ) - Aggressive behavior of Apis

mellifera L. workers towards introduced queens. II. Role of mandibular glandcontents of the queen in releasing aggressive behavior. Canadian Journal of

Zoology 49(8): 1179-1183.

OBSERWACJE ZACHOWANIA SIÊ PSZCZÓ£ LINIIODPORNYCH I WRA¯LIWYCH NA GRZYBICÊ

WAPIENN¥ CZERWIU

Ma³gorzata Bieñkowska

Oddzia³ Pszczelnictwa ISK w Pu³awach.

Grzybica wapienna czerwiu nasili³a siê znacznie w ci¹gu ostatnich 20 lat i stanowizagro¿enie dla pasiek. Rodziny chore produkuj¹ mniej, a czêsto wcale nie daj¹ miodutowarowego. Za jeden z wa¿niejszych mechanizmów odpornoœci pszczó³ na tê chorobêjak równie¿ inne choroby czerwiu, uwa¿a siê zdolnoœæ do wykrywania i odsklepianiapora¿onych komórek oraz usuwania z nich martwych larw - tzw. behawior higieniczny.S¹ to cechy dziedziczne, przekazywane nastêpnym pokoleniom, co umo¿liwiaprowadzenie skutecznej selekcji w kierunku odpornoœci pszczó³. W InstytucieSadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddziale Pszczelnictwa w Pu³awach prowadzi siêhodowlê 2 linii pszczó³ odpornych na grzybicê wapienn¹.

G³ównym celem pracy jest badanie zachowania higienicznego indywidualnychpszczó³ robotnic linii odpornych i wra¿liwych na grzybicê wapienn¹, w stosunku doczerwiu pora¿onego przez tê chorobê.

Badania prowadzono na pszczo³ach rasy kraiñskiej (Apis mellfera carnica)nale¿¹cych do 2 linii hodowanych i selekcjonowanych w Instytucie Sadownictwa iKwiaciarstwa, w Oddziale Pszczelnictwa w Pu³awach. Zachowanie siê robotnic


wzglêdem czerwiu pora¿onego przez Ascosphaera apis filmowano w œwietlepodczerwonym, które nie niepokoi pszczó³. W klateczce obserwacyjnej znajdowa³o siêrównoczeœnie 300 pszczó³ (po 150 z ka¿dej linii) z przyklejonymi do tu³owianumerowanymi opalitkami, pozwalaj¹cymi na identyfikacjê ka¿dej robotnicy.Zachowanie siê robotnic na plasterku z czerwiem pora¿onym przez grzybicê wapienn¹filmowano przez 14 dni. W trakcie obserwacji, po 7 dniach wymieniano plasterek zczerwiem na nowy.

Plasterki z larwami 3-4 dniowymi wstawiano do rodzinek weselnych karmionychciastem miodowo-py³kowym zaka¿onym zarodnikami Ascosphaera apis. Pozasklepieniu czerwiu plasterek wstawiono do klateczki obserwacyjnej. Z 52%zaka¿onych komórek ju¿ po 144 godzinach z 27% z nich pszczo³y usunê³y czerw.Wœród obserwowanych w œwietle podczerwonym pszczó³ najaktywniejsze widentyfikowaniu i odsklepianiu komórek z pora¿onym czerwiem by³y pszczo³y z liniiselekcjonowanej w kierunku odpornoœci na grzybicê wapienn¹. Ze 150 pszczó³bior¹cych udzia³ w teœcie 42 pszczo³y (co stanowi³o 28% pszczó³ odpornych) zgryza³owieczka komórek. Wœród nich znajdowa³y siê specjalistki odwiedzaj¹ce komórki 5 do24 razy. 12,6% tych pszczó³ pracowa³o równie¿ przy usuwaniu zmumifikowanegoczerwiu z komórek. Oko³o 14% pszczó³ pochodz¹cych z linii wra¿liwej na grzybicêwapienn¹ równie¿ bra³o udzia³ w identyfikowaniu i odsklepianiu komórek zpora¿onym czerwiem, a 5,3% z nich bra³o udzia³ w usuwaniu go z komórek.

ZBIÓR PY£KU W WARUNKACH AGLOMERACJIMIEJSKIEJ PRZEZ RODZINKI O SZTUCZNIE

ZWIÊKSZONEJ ZMIENNOŒCI ROBOTNIC

Grzegorz Borsuk, Jerzy Paleolog

Katedra Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzêcej, AR w Lublinie.

Badania przeprowadzono w pasiece AR w Lublinie gdzie pszczo³y korzysta³y zroœlinnoœci pól uprawnych (obrze¿e miasta), nieu¿ytków i zieleni miejskiej. W trzechprzeprowadzonych seriach (08-12 czerwca, 15-26 czerwca, 11-13 lipca) u¿yto pszczó³z czterech grup genetycznych.

Porównano efektywnoœæ i strategiê zbierania py³ku w rodzinkach jednorodnych i wrodzinkach mieszanych (tabela 1). Aby tego dokonaæ z ka¿dej grupy pobierano po trzylitry robotnic o kompletnej strukturze wiekowej (2 x 3l = 6l), a ka¿d¹ z trzech rodzinekutworzono z dwu litrów pszczó³ (3 x 2l = 6l), z tym ¿e pierwsze dwie by³y jednorodne izawiera³y 100% pszczó³ tylko z jednej grupy podczas kiedy trzecia by³a mieszana po50% pszczó³ jednej i 50% z drugiej grupy. Rodzinki osadzono w ulach Langstrotha ztrzema ramkami i nieunasienion¹ matk¹. W dwu ramkach by³y niewielkie zapasymiodu a na trzeciej œladowe zapasy pierzgi i czerwiu. W czasie doœwiadczenia czerwna wygryzieniu usuwano by zachowaæ strukturê genetyczn¹ robotnic wewn¹trzrodzinki. Py³ek wa¿ono codziennie, szacowano œredni¹ masê jednego obnó¿a isegregowano obnó¿a w zale¿noœci od barwy. Wyliczono te¿ procentowy udzia³ obnó¿yo ka¿dej z barw oraz œredni¹ masê jednego obnó¿a danej barwy. Metod¹ Warakomskiejokreœlono z jakich roœlin pochodzi³ py³ek (Warakomska 1962).

Jednorodne rodzinki utworzone z pszczó³ IT i CU zbiera³y mniej py³ku ni¿utworzone z pszczó³ MM1 i MM2 (tabela 2), a zatem wp³yw genotypu robotnic na

6

iloœæ przyniesionego py³ku by³ widoczny (Fawel l i Page 1993), a pszczo³ymiejscowe okaza³y siê dobrymi zbieraczkami. Rodzinki mieszane sk³adaj¹ce siê zmniej i bardziej wydajnych zbieraczek, zbiór py³ku mia³y wy¿szy (seria 2, 3) lubprzynajmniej taki sam (seria 1) jaki charakteryzowa³ wydajniejsze zbieraczki. Czy by³oto jednak tylko uzupe³nianie mo¿liwoœci (Page i Fondrk 1995) czy te¿ dodatkowajakoœæ powsta³a na skutek interakcji pozostaje pytaniem otwartym. W porównaniu zrodzinkami CU i IT rodzinki MM1 i MM2 (tabela 3) zbiera³y wiêcej py³ku ale zmniejszej iloœci roœlin. Wszystkie cztery grupy preferowa³y ró¿ne gatunki py³ku (tabela4), ale w rodzinkach mieszanych zbierane by³y te gatunki py³ku, które zbiera³ypszczo³y obu grup wchodz¹cych w sk³ad danej rodzinki. Masa pojedynczego obnó¿a(tabela 5) w rodzinach mieszanych by³a wy¿sza ni¿ w jednorodnych (szczególnie wserii 2 i 3). Mo¿na jedynie zauwa¿yæ, ¿e zale¿nie od rodzaju py³ku pszczo³yformowa³y obnó¿a ró¿nej wielkoœci oraz, ¿e obnó¿a przynoszone w serii 3 (lipiec) by³yzdecydowanie mniejsze. Zgodne jest to z wczeœniejszymi obserwacjami i sugestiamiinnych autorów, ¿e masa obnó¿a zale¿y przede wszystkim od czynnikówœrodowiskowych i gatunku roœliny (Warakomska 1962).

Tabela 1

Grupy robotnic u¿yte w kolejnych seriach

Seria 1 Seria 2 Seria 3

Rodzinka 1 100% MM1 100% MM2 100% MM1

Rodzinka 2 100% IT 100% CU 100% CU

Rodzinka 3 50% MM1+50% IT 50% MM2+50% CU 50% MM1+50% CU

MM1 -miejscowe zawieraj¹ komponent Apis mellifera mellifera, z pn. - wsch. PolskiMM2 - miejscowe zawieraj¹ komponent Apis mellifera mellifera, z pd. - wsch. PolskiCU - mieszaniec kaukaskiIT - mieszaniec w³oski

Tabela 2

Porównanie œredniej dziennej masy pozyskanych obnó¿yoraz œredniej masy jednego obnó¿a w rodzinkach mieszanych

i jednorodnych w trzech kolejnych seriach

RodzinkaIloœæ zebranych obnó¿y [g] Masa jednego obnó¿a [mg]

Jednolita Mieszana Jednolita Jednolita Mieszana Jednolita

Seria 1Pszczo³y MM1 MM1/IT IT MM1 MM/IT IT

Œrednia 3,92 3,95 2,93 9,1 8,8 7,2

Seria 2Pszczo³y MM2 MM2/CU CU MM2 MM2/CU CU

Œrednia 3,46 9,41 2,54 8,0 10,2 8,2

Seria 3Pszczo³y MM1 MM1/CU CU MM1 MM1/CU CU

Œrednia 0,36 0,79 0,66 5,9 7,6 6,6


Tabela 3

Procentowy udzia³ obnó¿y o ró¿nych barwach w próbkach pobieranychz rodzinek jednolitych i mieszanych w trzech kolejnych seriach

RodzinkiBarwa obnó¿y

zielona ¿ó³ta pomarañcza kremowa br¹zowa bia³a

Seria 1

Jednolite (MM1) 12,9 85,6 1,5 - - -

Mieszane (MM1/IT) 47,3 30,9 2,2 - 14,5 5,1

Jednolite (IT) 47,1 37,6 0,7 - 2,1 12,5

Seria 2

Jednolite (MM2) - 99,2 0,8 - - -

Mieszane (MM2/CU) 6,3 60,7 33,0 - - -

Jednolite (CU) 22,0 34,7 43,3 - - -

Seria 3

Jednolite (MM1) - 13,6 3,3 83,1 - -

Mieszane (MM1/CU) - - 1,5 75,1 23,4 -

Jednolite (CU) - 1,0 - 72,0 27,0 -

Tabela 4

Sk³ad gatunkowy obnó¿y py³kowych

Barwa obnó¿y


Seria 1Sinapis

arvensis

Typ:Vicia

Typ:Achillea

- EleagnusTyp:

Anthriscus

Seria 2Typ:

RubusTilia

Althaea,

Cucurbita- - -

Seria 3 - PlantagoTyp:

TaraxacumCornus

Cornus,

Trifolium repens-

Tabela 5

Œrednia masa [mg] pojedynczego obnó¿a o danej barwie w rodzinkachjednolitych i mieszanych w kolejnych seriach

RodzinkiBarwa obnó¿y


Seria 1

Jednolite (MM1) 8,5 9,8 4,5 - - -

Mieszane (MM1/IT) 8,8 8,1 0,7 - 9,0 5,3

Jednolite (IT) 10,0 8,5 2,8 - 9,6 7,4

Seria 2

Jednolite (MM2) - 10,1 0,7 - - -

Mieszane (MM2/CU) 8,6 13,2 7,1 - - -

Jednolite (CU) 9 8,1 9,9 - - -

Seria 3

Jednolite (MM1) - 3,3 5,0 6,6 - -

Mieszane (MM1/CU) - - - 8,6 6,9 -

Jednolite (CU) - 3,1 - 8,3 4,9 -

8

LITERATURA

F e w e l l J . , P a g e R . E . ( 1 9 9 3 ) - Genotypic variation in foraging responses toenvironmental stimuli by honey bees, Apis mellifera. Experienta 49,1106-1112.

P a g e R . E . , F o n d r k M . K . ( 1 9 9 5 ) - The effects of colony-level selectionon the social organization of honey bee (Apis mellifera L. colonies:colony-level components of pollen hoarding. Behav. Ecol. Sociobiol. 36,135-144.

W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 6 2 ) - Badania nad zbiorem py³ku przez pszczo³ê miodn¹(Apis mellifica L.) w rolniczych okolicach Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk.,17:67-106.

INNERHIVE BEHAVIOUR OF POLLEN GATHERINGHONEYBEES OF UKRAINIAN STEPPE RACE

(Apis mellifera acervorum Scor.)

V. Ivchenko

Prokopovich Beekeeping Institute, Kyiv,Ukraine.

Investigation of honeybee (Apis mellifera L.) behaviour has been of vital impor-tance till now. The aim of our research was to complement some aspects to innerhivebehaviour of pollen gathering honeybees.

The object of research was Ukrainian Steppe honeybees (Apis mellifera acervorum

Scor.). The study was held in observation hive. Objects of observation were markedwith individual marks. Quantitative and time characteristics of pollen gathering honey-bees behaviour elements were studied. Observation was held by visual method, timecharacteristics were studied with the help of watch and stop watch.

Summing up results of multiple experiments one stated following characteristics ofpollen gathering honeybees behaviour (table).

Table

Time and quantitative characteristics of pollen gathering honeybees

Behaviour characteristics, units n Lim x±S.E. S.D. C.V., %

Time, spend by honeybeeon gathering load pollen, min

45 7-62 38.3±1.98 13.3 34.7

Time for unloading, sec 53 10-61 28.2±1.90 14.1 50.0

Time, spend by honeybee in a hiveto reveal itself from pollen grains, min

66 0.75-15.3 6.1±0.30 2.8 67.8

General time of honeybee staying ata hive (from flying in till flying out), min

113 2-67 8.7±0.69 7.4 85.0


Behaviour characteristics, units n Lim x±S.E. S.D. C.V., %

Quantitaty of food contacts, number:

with load pollen

without load pollen

71

103

0-27

0-28

2.4±0.45

5.5±0.43

3.8

4.4

160.7

80.3

Duration of food contacts, sec

with load pollen

without load pollen

115

210

1-15

1-31

3.3±0.25

4.6±0.56

2.7

8.2

81.1

180.2

Dance cicle, number

with load pollen

without load pollen

36

36

1-76

0-137

10.5±1.9

10.5±4.3

11.9

25.8

113.7

247.0

Number of observed cells to unloadgathered pollen, number

56 1-70 11.7±1.54 11.6 98.4

Honeybee spends on gahtering load pollen in average about 38 min (min=7;max=62).

On returning to hive with load pollen, honeybee cleans itself from pollen grains re-mains and looks for fit to load pollen cell. Honeybee spends in average 6.1 minutes forcleaning its body, if compare it to general time of honeybee staying at a hive it makesup 70%.

Trofolaxis of pollen gahtering honeybees generally is characterized by taking feedby pollen gahtering bees, more seldom it gives hydrocarbon food to other members ofbee colony. Quantity of food contacts is in average 2.4 and 5.5 at duration of it 3.3 and4.6 sec correspondingly (table). It is known, that not each pollen gathering bee gives asign about food source. It depends on gathering conditions and food type needs. Quan-tity of dance cycles in average is 10.5, but deviations are considerable (from 0 to 137).

Conclusion: behavior characteristics vary greatly, as for example quantity of dancecycles (Lim=0-137) at C.V.=247.0 or duration of food contacts (Lim=1-31) atC.V.=180.2. Such wide variation range is caused by both external conditions of foodgathering and innerhive conditions, mainly, by needs of certain food type. Pollen gath-ering honeybee behaviour is rather plastic.

WP£YW CZOPOWANIA ŒLUZEM KOMÓR ¯¥D£OWYCHSZTUCZNIE UNASIENIONYCH MATEK NA CZAS

ROZPOCZÊCIA ICH CZERWIENIA

Zygmunt Jasiñski , Jaros³aw Prabucki ,Bo¿ena Chuda-Mickiewicz, Stanis ³aw Hoñko

Akademia Rolnicza w Szczecinie.

Celem badañ by³o ustalenie wp³ywu na czas rozpoczêcia czerwienia sztucznieunasienionych matek jednego z czynników jaki wystêpuje podczas naturalnejkopulacji, tj. czopowania komory ¿¹d³owej matki œluzem z narz¹dów p³ciowychtrutnia. Badania przeprowadzono w 2002 roku w trzech pasiekach: w pasiece SGGW wWarszawie, pasiece Akademii Rolniczej w Szczecinie i w pasiece hodowlanejFiñskiego Zwi¹zku Pszczelarzy. Ogó³em zbadano 218 matek. W dwóch pierwszych

10

pasiekach badanie przeprowadzono na matkach rasy kraiñskiej, natomiast w Finlandiiu¿yto do tego celu matek rasy w³oskiej. Po³owê matek unasieniano jednokrotnie dawk¹8 mm3 nasienia, a po³owê dwukrotnie dawk¹ 4 mm3 nasienia, z przerw¹ 2 dni. Matkiunasieniane jednokrotnie by³y po 2 dniach od zabiegu usypiane CO2 przez 3 minuty.W ka¿dej z tych kombinacji po³owie matek po wprowadzeniu nasienia do pochwyczopowano komorê ¿¹d³ow¹ œluzem pobranym z narz¹dów kopulacyjnych trutni. Poinseminacji matki przebywa³y w zakratowanych ulikach weselnych do momenturozpoczêcia czerwienia. Obserwowano straty matek oraz moment rozpoczêciask³adania jaj.

Stwierdzono, ¿e 76,6% matek rozpoczê³o czerwienie. Wœród pozosta³ych 23,4%by³y matki, które pad³y, oraz te, które nie rozpoczê³y czerwienia przez miesi¹c odunasienienia. Matki nie poddane zabiegowi czopowania rozpoczyna³y czerwienieœrednio po 14,1 dnia przy jednokrotnym unasienianiu i po 11,5 dnia po dwukrotnymunasienianiu (licz¹c od dnia pierwszego zabiegu). Matki, którym czopowano komory¿¹d³owe rozpoczyna³y czerwienie po 13,2 dnia, przy jednokrotnym unasienianiu i po11,2 dnia przy dwukrotnym unasienianiu. Wyniki uzyskane w poszczególnychpasiekach s¹ ukazane w tab. 1.

Tabela 1

Czas rozpoczêcia czerwienia przez sztucznie unasienione matkiw trzech pasiekach doœwiadczalnych

pasieka

2x4 mm czopowane 1x8 mm czopowane 2x4 mm 1x8 mm

sumadni

n œredniosumadni

n œredniosumadni

n œredniosumadni

n œrednio

SGGW 189 16 11,8 206 16 12,9 201 16 12,6 200 14 14,3

Finlandia 148 12 12,3 157 10 15,2 132 12 11 204 12 17

Szczecin 122 13 9,4 138 12 11,5 115 11 10,4 95 9 10,5

sumy 459 41 501 38 448 39 494 35

œrednio dni 11,2 13,2 11,5 14,1

Uzyskane wyniki wskazuj¹ na to, i¿ czopowanie komory ¿¹d³owej nie mia³o istotnego wp³ywuna czas rozpoczêcia czerwienia sztucznie unasienionych matek.

GROMADZENIE PY£KU PRZEZ ZBIERACZKIPSZCZO£Y MIODNEJ W ZALE¯NOŒCI OD LICZBY

LARW WYCHOWYWANYCH W RODZINIE

Joanna Klepacz, Krystyna Czekoñska

Akademia Rolnicza w Krakowie.

Iloœæ zbieranego py³ku kwiatowego przez robotnice pszczo³y miodnej zale¿ymiêdzy innymi od: cech genetycznych zbieraczek, zapasów py³ku w gnieŸdzie,dostêpnoœci Ÿróde³ tego pokarmu, a w szczególnoœci od liczby wychowywanych larw.Kiedy w rodzinie przybywa czerwiu zwiêksza siê liczba zbieraczek py³ku. Celem


niniejszego doœwiadczenia by³o stwierdzenie czy od iloœci wychowywanego czerwiuzale¿y masa gromadzonego py³ku w rodzinie.

Badania wykonano w 2002 roku w rodzinach pszczo³y miodnej Apis mellifera

carnica osadzonych w ulach typu wielkopolskiego wyposa¿onych w dennicowepo³awiacze py³ku. Ocenê prowadzono w 3 terminach charakteryzuj¹cych siê ró¿n¹dostêpnoœci¹ po¿ytku py³kowego dla pszczó³: wiosn¹ (29.04-10.05), kiedy pszczo³ymia³y nieograniczony dostêp do po¿ytku py³kowego, latem (8.07-18.07), kiedy dostêpdo roœlin py³kodajnych by³ umiarkowany oraz jesieni¹ (16.09-25.09), kiedy robotnicemia³y ograniczony dostêp do Ÿróde³ py³ku. Liczbê larw oceniano na podstawie pomiarupowierzchni czerwiu zasklepionego, przeprowadzanego ostatniego dnia ka¿degokolejnego terminu badañ. Codziennie o sta³ej porze kontrolowano masê zebranegopy³ku.

O ile wiosn¹, w okresie nieograniczonego dostêpu do Ÿróde³ po¿ytku py³kowegonie stwierdzono zale¿noœci pomiêdzy mas¹ gromadzonego przez robotnice py³ku aliczb¹ wychowywanych przez nie larw, o tyle w okresie umiarkowanego iograniczonego dostêpu do Ÿróde³ po¿ytku py³kowego (latem i jesieni¹) zale¿noœæ tawyst¹pi³a. Stwierdzono, ¿e pora roku, w której zbierany jest py³ek oraz rozmieszczenieuli na pasieczysku decyduj¹ o gromadzonych jego iloœciach.

LITERATURA

A l T i k r i t y W . S . , B e n t o n A . W . , H i l l m a n R . C . , C l a r k e W .W . ( 1 9 7 2 ) - The relationship between the amount of unsealed brood inhoneybee colonies and their pollen collection. Journal of Apicultural Research,11(1):9-12.

C a m a z i n e S . ( 1 9 9 3 ) - The regulation of pollen foraging by honey bees: howforagers assess the colony’s need for pollen. Behavioral Ecology and

Sociobiology, 32(4):265-272.

D r e l l e r C . , P a g e R . E . , F o n d r k K . M . ( 1 9 9 9 ) - Regulation of pollenforaging in honeybee colonies: effects of young brood, stored pollen, andempty space. Behavioral Ecology and Sociobiology, 45(3-4):227-233.

DRONES KEEPINGAND THEIR REPRODUCTIVE ACTIVITY

Alexey Losyev

National Agricultural University of Ukraine, Kyiv.

The matter of embryogenesis and oogenesis of drones is not paid much attention inscientific literature. The same is true as to the matters of their use in breeding. That iswhy we aimed our investigation at studying the influence of feed content (protein andcarbohydrate) and bees' age ratio on the Ukrainian drones with the purpose of the im-provement of the methods of their reproduction.

The base of the investigation was the Golosiyivo Apiary for Training and Researchof the National Agricultural University of Ukraine, and training apiary ofVelykosnitynske Research Station, Fastiv rayon (district), Kyiv oblast (region).

12

To perform the set tasks young one-day drones were relocated from isolation wardto cages (125 × 70 × 70 mm). Cages were placed above the strong bee-colonies nestsfor the ten-day period. Each of the groups consisted of 3 subgroups, and each of sub-groups includes 3 cages with 200 bees. On the tenth day we drew a sperm sample tocheck their virility in accordance with the standard practice.

When feeding we applied special feeders equipped with bobs which we filled inwith 2 ml of feeding stuff (50% herb honey solution, 50% of herb honey + pollen solu-tion, 50% of sugar syrup).

The first group had 150 young bees and 50 drones ratio. Drones and bees of thefirst subgroup (No. 1:1) received herb honey and pollen solution with 50% content ofwater. The second subgroup (No. 1:2) was fed with 50% herb solution. The third sub-group was fed with 50% sugar syrup (Table 1, 2). For the second group we applied thesame feeding scheme. Its bees age ratio was the following - 100 old + 50 young beesand drones. The age ratio of the third group was 100 young + 50 old bees and 50drones; the feeding scheme remained the same. There was plenty of feeding stuff in thecages.

Table 1

Percentage of alive drones at the end of investigation (n = 3)

Group No. I II III

1.1 87.9 - -

1.2 - 23.9 -

1.3 - - 68.2

2.1 81.0 - -

2.2 - 21.7 -

2.3 - - 60.1

3.1 62.7 - -

3.2 - 17.5 -

3.3 - - 52.6

I - Group 1, II- Group 2, III - Group 3It is determined that the number of alive drones in Group 1 was larger (87.9%) (P>0.99).

Table 1

Percentage of drones everting bulbs

Subgroup No. I II III

1.1 71.96 - -

1.2 - 67.36 -

1.3 - - 68.45

2.1 56.79 - -

2.2 - 56.15 -

2.3 - - 54.41

3.1 39.89 - -

3.2 - 37.14 -

3.3 - - 38.61

I - Group 1; II - Group 2; III - Group 3.


It is noted that housing conditions have considerable influence on the reproductiveability of drones. Male bees of Group I everted bulbs more effectively than dronesfrom Groups II and III. 71.96% of drones from subgroup 1.1 (Table 2) have evertedtheir bulbs, while in subgroups 1.2 and 1.3 - 67.36% and 68.45% respectively. The re-action of drones, which were kept in the cages with less number of young bees and fedwith honey and sugar syrup, was much worse than that of the drones kept with youngbees and fed with herb honey and pollen solution. Thus, the housing conditions have aconsiderable influence on health and productivity of drones. These factors should betaken into account when forming and watching parental families.

BEES’ BEHAVIOR AFTER CHANGEOF NEST LOCATION

Yuriy Lutsenko

Prokopovych Institute for Apiculture, Kyiv, Ukraine.

Bee colonies may be moved within apiary a distance of 30 meters at a time. It doesnot differ from the generally accepted method according to which it is recommended tomove beehives gradually - 0.5 meter per day. It is generally assumed that the coloniesmoved per saltum will lose flying fees. However, subject to certain conditions, the beesflying-away may be reduced to a minimum.

1. The colonies should be moved late at nigh after the bee flight has stopped.

2. The previous location of the colony must remain unoccupied.

3. It is advisable that there were no big landmarks or other bee colonies near theformer location of the nest.

In order to explore the mechanism of adjustment of the response to the nest locationwe performed an experiment with moving of a bee colony in the beehive under obser-vation. The following parameters were taken into account during the experiments:

1. Flying activity during the day before and after displacement.

2. Duration of extinction of the conditioned response to the previous nest location.

3. Dance activity and pattern.Replacement affected the flying and gathering activity only on the first day of the

experiment. Complete extinction of the response takes place in 3-8 days. Extinction ismore rapid at intensive bee flying, which occurs in strong colonies subject to favorableweather conditions and flow availability.

Bee flight time increased due to their wandering during search of the nest. How-ever, the time of stay in the nest has noticeably reduced, therefore the flights frequencybefore and after displacement has practically not changed. The number of feeding con-tacts has reduced from 4-5 to 2-3 and the dance duration has reduced from 27-33 to 1-4cycles. After displacement the bees danced little or not at all. They rapidly gave thefeed and retuned to the nursery again. Through the change of the nest location theflight direction to the nursery and dance-communicated information have changed.

By creating the appropriate conditions it is possible to reduce the bees flying-awayand simplify the procedure of bee colony displacement within the apiary.

14

WP£YW OSOBNIKÓW MÊSKICH PSZCZO£YMIODNEJ NA AKTYWNOŒÆ ROBOTNIC

Aleksandra £angowska, Bo¿ena Szymaœ

Katedra Hodowli Owadów U¿ytkowych, Akademia Rolnicza w Poznaniu.

Wiedza na temat pozareprodukcyjnej roli trutni jest niewielka. Obecnoœæ trutni wrodzinie pszczelej wzbudza wœród pszczelarzy liczne kontrowersje. Istnieje praktykaœcinania czerwiu trutowego. Tymczasem brak jednoznacznych naukowych dowodów,¿e rodziny obci¹¿one wychowem trutni pracuj¹ mniej wydajnie. Nieliczne badaniaodnosz¹ce siê do wp³ywu trutni na rodzinê pszczel¹ nios¹ za sob¹ sprzeczne wyniki. WKatedrze Hodowli Owadów U¿ytkowych AR w Poznaniu przeprowadzono seriêbadañ, których celem by³o porównanie aktywnoœci fizjologicznej i behawioralnejpszczó³ robotnic przebywaj¹cych w i bez obecnoœci trutni.

W pierwszym etapie badañ (w latach 2000-2002) porównywano kondycjê pszczó³przetrzymywanych w cieplarkach bez matek w ma³ych ulikach (150 osobników/ulik) ztrutniami i bez trutni. Pszczo³y ¿ywiono pasz¹ bia³kowo-cukrow¹ (ciastopy³kowo-cukrowe) lub bezbia³kow¹ (ciasto cukrowe). Stwierdzono istotnie ni¿szespo¿ycie ciasta py³kowo-cukrowego przez pszczo³y przetrzymywane z trutniami(0,0142 g/pszczo³ê/dzieñ). Jednoczeœnie robotnice z tej grupy mia³y w istotniewy¿szym stopniu rozwiniête gruczo³y gardzielowe (œrednio 3,72 w skali Maurizio), jakrównie¿ zanotowano tu istotnie ni¿sze upadki (48% w ci¹gu 14 dni). Odpowiednio dlagrupy przetrzymywanej bez trutni ¿ywionej ciastem py³kowo-cukrowym wartoœci tewynosz¹: 0,0119 g/pszczo³ê/dzieñ; 3,43; 64%.

W grupie przetrzymywanej z trutniami otrzymuj¹cej ciasto cukrowe zanotowanolepiej rozwiniête cia³o t³uszczowe (œrednio 2,04 w skali Maurizio versus 1,6 w grupiebez trutni) oraz wy¿sz¹ zawartoœæ bia³ka ogólnego i t³uszczu surowego w cielerobotnic. Pod wzglêdem pozosta³ych badanych cech grupy z trutniami i bez trutni nieró¿ni³y siê statystycznie istotnie.

Opisane wyniki sugeruj¹, ¿e w obecnoœci trutni organizm robotnic pracujewydajniej, tj. lepiej wykorzystuje sk³adniki pokarmowe zawarte w paszy. Na uwagêzas³uguje szczególnie dobra kondycja pszczó³ pozbawionych dostêpu do Ÿród³a bia³ka.

W drugim etapie testu laboratoryjnego (w roku 2002) pszczo³om,przetrzymywanym jw., podawano syrop cukrowy (1:1). Po 14 dniach obliczonoprocent pobranego syropu z³o¿ony w komórkach plastra. Utworzono 3 grupydoœwiadczalne: w jednej cieplarce umieszczono wy³¹cznie uliki z robotnicami (R), wdrugiej zaœ uliki z robotnicami i trutniami (R+T) oraz uliki tylko z robotnicami (R[T]).W tym ostatnim przypadku chodzi³o o sprawdzenie zachowania pszczó³przebywaj¹cych w obecnoœci trutni, nie maj¹cych jednak z nimi kontaktu dotykowegoi wzrokowego. W poszczególnych grupach pszczo³y zmagazynowa³y nastêpuj¹cyprocent pobranego syropu: R-24%; R+T-39%; R[T]-33%.

Trzeci etap doœwiadczeñ przeprowadzono w pasiece (w roku 2002). W ulikachweselnych 4-ramkowych (10x10 cm) utworzono rodzinki s³abe (500 robotnic) i silne(1000 robotnic) z matkami. Do czêœci rodzinek silnych i s³abych wprowadzono trutnie.Codziennie w ci¹gu miesi¹ca (lipiec) w godzinach po³udniowych liczono robotnicewylatuj¹ce i wlatuj¹ce do ula. Stwierdzono, ¿e pszczo³y z rodzinek s³abych z trutniamiistotnie czêœciej wylatywa³y/powraca³y do ula (œrednio 7,1 osobnika/5 minut versus 5,3


osobnika/5minut w rodzinkach bez trutni). Nie stwierdzono istotnych ró¿nic wintensywnoœci lotów pszczó³ z rodzinek silnych z trutniami i bez trutni (odpowiednio:13,5 osobnika/5minut versus 13,7 osobnika/5minut). Jednak w przypadku rodzineksilnych z trutniami zanotowano znaczne wahania w iloœci lotów w poszczególnychdniach, i to niezale¿nie od warunków pogodowych.

Przedstawione powy¿ej wyniki mog¹ potwierdzaæ obserwacje nielicznychpszczelarzy (m. in. Winiarski, Pszczelarstwo X 1996, XI 1997), ¿e obecnoœæosobników mêskich nie wp³ywa na obni¿enie zbiorów miodu, jak siê powszechnies¹dzi. Badania wymagaj¹ jednak powtórzenia i uzupe³nienia.

FACTORS ENSURING PRESERVATIONOF THE SPERMATOZOIDS OF DRONES

IN VITRO WITHOUT CRYONICS

A. A. Melechko, I . A. Balakhnin

Prokopovych Beekeeping Institute of UAAS, Kyiv, Ukraine.

The method of instrumental insemination of queen bees with the newly derived (na-tive) sperm of drones is widely used in the solution of certain selection problems ofbeekeeping. However, the inquiries of selection-pedigree activity (superearly deriva-tion of queen bees in spring, transportation of sperm at large distances, preservationand use of various gene pools, etc.) posed the problem of long-term preservation ofdrones’ sperm with its subsequent use. The achievement of the indicated purposes ispossible in at least two ways: preservation of drones’ sperm by means of deep freezingin liquid nitrogen or development of a new technology for the prolonged (at least 8months) preservation of sperm at plus temperatures.

The results of long preservation of sperm in liquid nitrogen showed that the sur-vival rate of spermatozoids decreases significantly in the course of time. We mentionthe experiments on the preservation of drones’ sperm at temperatures above 0°C(Taber , Blum 1960; Brausse 1990; Col l ins 2000). It is shown that the optimumtemperature and the term of preservation of these gametes are interrelated (Harbo,Wil l iams 1987). The share of alive spermatozoids decreases at the holding at roomtemperature to a greater extent than that at a temperature of +12°C (Col l ins 2000).

One of the factors ensuring the possibility to preserve drones’ sperm withoutcryonics is the high concentration of a number of inorganic salts which was found inthe spermatheca of the queen bees of honey-making bees and was reproduced in vitro(Verma 1973). Under these conditions, spermatozoids remain immovable, but do notlose the possibility to a reactivation under the action of diluents. Nevertheless, the prin-cipal factor promoting a long life of spermatozoids in drone’s organism and in aspermatheca is the phenomenon of inhibition of cytochrome oxidase which is an en-zyme in the respiratory chain of the mitochondria of spermatozoids (Molodyk 1987).Therefore, in the genital tract of a drone and in the spermatheca of a queen bee, sper-matozoids are in a state close to anabiosis. The prolonged preservation of such a statusfor spermatozoids in the spermatheca is additionally ensured by a metabolism inhibitorof protein nature (Klenk 1997).

16

The above-presented arguments serve a basis for the development of a technologyof modelling the physiological preservation of drones’ sperm (Melechko,Balakhnin 2000). It is assumed that the formulation of diluents can be essentially im-proved with the help of inhibitors.

MULTIMEDIALNE FUNKCJE SYMULACYJNEGOMODELU RODZINY PSZCZELEJ

Andrzej Migacz, Andrzej Izworski , Marcin Micha³ek

Katedra Automatyki, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30.

W poprzednich pracach autorów zaprezentowano za³o¿enia symulacyjnekomputerowego modelu rodziny pszczelej (Apis mellifera L.) (Migacz A., IzworskiA. 1994) oraz dokonano przegl¹du aspektów dydaktycznych tego modelu (Migacz A.2001). Prezentowana wówczas wersja modelu charakteryzowa³a siê tekstowyminterfejsem, a grafika stanowi³a jedynie minimalne i konieczne uzupe³nienie modelu.

Tematem tego doniesienia jest nowa wersja modelu wykorzystuj¹ca graficznyinterfejs u¿ytkownika oraz pozwalaj¹ca na graficzn¹ interakcjê podczas eksperymentusymulacyjnego. Wersja ta jest odpowiedzi¹ na wzrastaj¹ce mo¿liwoœci wspó³czesnychsystemów komputerowych w zakresie wizualizacji i interakcji graficznej. W³aœniemetody wizualizacji i interakcji graficznej dziêki syntetycznej prezentacji wynikówwielu pomiarów czy eksperymentów dokonywanych na modelu symulacyjnympozwalaj¹ na dokonanie szybkiej oceny i ewentualne wskazanie istotnych w³asnoœciprezentowanych modeli. Mo¿e to nawet prowadziæ do formu³owania nowych hipotezbadawczych.

Rys. 1. Ekran powitalny graficznej wersji modelu


Tworz¹c nowy model zdecydowano siê na umiejscowienie go w œrodowiskuprogramowym MATLAB. Œrodowisko to sta³o siê faktycznym standardem wewspó³czesnych obliczeniach naukowo-technicznych. G³ównym za³o¿eniem twórcówMATLABa by³o przyspieszenie rozwi¹zywania ró¿norodnych problemównaukowo-technicznych poprzez u³atwienie dostêpu do efektywnych metodkomputerowych stosowanych do obliczeñ i wizualizacji. Cel ten jest osi¹gany przedewszystkim poprzez automatyzacjê rutynowych czynnoœci obejmuj¹c¹ wszystkie fazyrozwi¹zywania danego zadania: od zbierania danych, poprzez ich analizê do generacji isprawdzania wyników. Rysunek nr 1 przedstawia ekran powitalny nowej wersjimodelu.

W dalszej kolejnoœci konieczne jest wprowadzenie parametrów eksperymentu.Interakcyjny sposób wprowadzania zilustrowany zosta³ rysunkiem nr 2. Warto tuzauwa¿yæ, ¿e w odró¿nieniu od wersji poprzedniej opis warunków atmosferycznychoraz po¿ytków pszczelich mo¿e zostaæ wprowadzony bezpoœrednio przeduruchomieniem eksperymentu symulacyjnego. Mo¿liwe jest te¿ zgromadzeniewczeœniejszej kolekcji opisów precyzuj¹cych ró¿ne warianty naturalnego otoczeniarodziny pszczelej.

Rys. 2. Interakcyjne wprowadzanie parametrów modelu

Podczas przebiegu eksperymentu symulacyjnego na ekranie wyœwietlane jestzachowanie rodziny pszczelej precyzowane kilkunastoma parametrami. W ka¿dejchwili mo¿liwe jest przerwanie symulacji i korekta wartoœci parametrówodpowiadaj¹ca rzeczywistej ingerencji pszczelarza. Dodatkowo wyœwietlane s¹parametry przedstawiaj¹ce warunki panuj¹ce w naturalnym otoczeniu rodzinypszczelej, co przedstawia rysunek nr 3.

18

Rys. 3. Wykres zmian temperaturowych w kolejnych krokach symulacji

Wydaje siê, ¿e nowa wersja modelu, uwzglêdniaj¹ca w znacznie wiêkszym stopniumetody wizualizacyjne oraz techniki interakcji graficznej powinna znaleŸæ jaknajszersze zastosowanie w szeroko pojêtej dydaktyce pszczelarskiej.

Przedstawione rezultaty zosta³y uzyskane w ramach badañ w³asnych umowa AGH

nr 10.10.120.39.

LITERATURA

M i g a c z A . , I z w o r s k i A . ( 1 9 9 4 ) - Cybernetyczny model z³o¿onego systemubiologicznego na przyk³adzie rodziny pszczelej, Materia³y XXXI Naukowej

Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy, str. 42-43.

M i g a c z A . ( 2 0 0 1 ) - Dydaktyczne aspekty komputerowego modelu rodzinypszczelej, Materia³y XXXVIII Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy,str. 59-60.


ZAWARTOŒÆ METALI CIÊ¯KICH W CIA£ACHPSZCZÓ£ I WYBRANYCH PRODUKTACH

PSZCZELICH Z PÓ£NOCNO-ZACHODNIEJ CZÊŒCIWOJ. ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Grzegorz Peru¿yñski

Zak³ad Pszczelnictwa AR w Szczecinie, ul Doktora Judyma 20, 71-466 Szczecin.

Przeprowadzone badania mia³y na celu okreœlenie zawartoœci metali ciê¿kich wcia³ach pszczó³ i wybranych produktach pszczelich z pasiek po³o¿onych na obszarze2826 km tj. w promieniu 30 km od Zak³adów Chemicznych w Policach. Jest to terenobejmuj¹cy dwa du¿e miasta oraz liczne mniejsze miejscowoœci.

Materia³ do badañ, pobrano z pasiek pomiêdzy którymi minimalna odleg³oœæwynosi³a 3 km, a liczba rodzin w pasiece by³a nie mniejsza ni¿ 5 pni (Muszyñska iWarakomska 1999). Próby zebrano z 27 pasiek w okresie czerwiec-lipiec 2001 roku.W ka¿dej pasiece z 5 rodzin pobrano próby: pszczó³ doros³ych, czerwiu krytego,miodu i propolisu. W sumie zebrano po 135 prób ka¿dego materia³u biologicznego(³¹cznie 540 prób).

Nawa¿ki pszczó³ doros³ych i czerwiu (po 0,50 g) oraz miodu (po 0,60 g) roz³o¿onoroztworem kwasu azotowego, a w przypadku nawa¿ek propolisu (po 0,50 g)dodatkowo zastosowano nadtlenek wodoru. Mineralizacjê prób wykonano technik¹mikrofalow¹ przy u¿yciu mineralizatora firmy Perkin Elmer. Analizê iloœciow¹badanych metali: Zn, Cu, Cd, Pb, Fe, wykonano spektrometrem plazmowym(ICP-OES) wspó³pracuj¹cym z nebulizerem ultradŸwiêkowym. Krzywe kalibracji dlaposzczególnym metali wyznaczono przy pomocy specjalnej czystoœci wzorców klasyICP.

Analiza iloœciowa metali w zebranych próbach wykaza³a, ¿e zawartoœæ ich worganizmach pszczó³ doros³ych, czerwiu krytego jak i miodu oraz propolisu by³azró¿nicowana (Tabela).

W cia³ach pszczó³ stwierdzono najni¿sze stê¿enie kadmu — 0,426 mg/kg s.m.najwy¿sze natomiast miedzi 30,687 mg/kg s.m., zawartoœæ pozosta³ych metalikszta³towa³a siê w granicach od 0,697 mg o³owiu do 29,031 mg/kg s.m. cynku

W czerwiu krytym, podobnie jak w cia³ach pszczó³, najni¿sze stê¿enie - 0,016mg/kg s.m. mia³ kadm, natomiast najwy¿sze miedŸ 23,803 mg/kg s.m, w przypadkupozosta³ych metali zawartoœæ ich oscylowa³a w granicach od 0,277 mg o³owiu do17,571 mg/kg s.m. cynku.

W miodzie poziom badanych pierwiastków by³ ni¿szy w porównaniu z ichzawartoœci¹ w cia³ach pszczó³ i wynosi³ dla: cynku 1,242 mg/kg, miedzi - 0,320mg/kg, kadmu 0,030 mg/kg, o³owiu - 0,216 mg/kg, ¿elaza - 0,268 mg/kg s.m.

W drugim z ocenianych produktów pszczelich propolisie, zawartoœæ metali pozakadmem, by³a wy¿sza o: - 10,569 mg/kg cynku, - 4,634 mg/kg miedzi, - 0,286 mg/kgo³owiu, - 30,174 mg/kg ¿elaza, w stosunku do ich zawartoœci w miodzie.

20

Tabela

Zawartoœæ metali ciê¿kich w organizmach pszczó³ i produktachpszczelich z pó³nocno-zachodniej czêœci woj. zachodniopomorskiego

Materia³ WyszczególnienieZawartoœæ metali w mg/kg s.m.

Zn Cu Cd Pb Fe

Pszczo³y

Min. 5,880 13,990 0,024 0,048 7,847

Max. 104,196 85,251 39,813 7,762 58,358

Œrednio 29,031 30,687 0,426 0,697 25,065

Czerw

Min. 6,824 16,480 0,007 0,149 5,922

Max. 26,809 42,200 0,027 2,294 43,800

Œrednio 17,571 23,803 0,016 0,277 14,338

Miód

Min. 0,033 0,079 0,009 0,002 0,048

Max. 39,500 1,339 0,045 0,368 3,183

Œrednio 1,242 0,320 0,030 0,216 0,268

Propolis

Min. 0,765 1,216 0,002 0,044 3,137

Max. 78,679 26,538 0,052 13,600 187,200

Œrednio 11,811 4,954 0,015 0,502 30,442

Przeprowadzone badania, wykaza³y najwy¿sz¹ zawartoœæ badanych metali poza¿elazem, w pszczo³ach ¿ywych, najni¿sz¹ zaœ z wyj¹tkiem kadmu w miodzie.Porównuj¹c zawartoœci metali ciê¿kich w miodzie z Polsk¹ Norm¹ na Miód Pszczelistwierdzono, ¿e ich stê¿enie by³o od kilku do kilkudziesiêciu razy ni¿sze od podanychw normie.

LITERATURA

M u s z y ñ s k a J . , W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 9 9 ) - Pszczo³y w monitoringu ska¿eñœrodowiska przyrodniczego: I. Liczebnoœæ pasieki monitoringowej pozwalaj¹cana uzyskanie próby obnó¿y reprezentatywnej dla okolicy zasobnej w po¿ytkipy³kowe. Pszczel. Zesz. Nauk., 43: 197-208.

P o l s k a N o r m a ( P N - A - 7 7 6 2 6 ) - Miód pszczeli, Dziennik Norm i Miar nr 8 /1998, poz. 19. Wydawnictwa Normalizacyjne Alfa, 1998.


ZASTOSOWANIE MIKROSKOPII FLUORESCENCYJNEJW OZNACZANIU JAKOŒCI NASIENIA TRUTNI

Marek Podlewski , Jerzy Wilde1 , Jan Glogowski2 ,Wies³aw Demianowicz2 , Joanna Bia³kowska2

Oœrodek Doradztwa Rolniczego w Zarzeczewie.1 Katedra Pszczelnictwa, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie.2 Zak³ad Andrologii Molekularnej PAN w Olsztynie.

Matka pszczela po kopulacji z trutniami lub zabiegu inseminacji przechowuje wzbiorniczku nasiennym 4-5,5 mln. plemników. S¹ one tam przetrzymywane i u¿ywanedo zap³adniania jaj nawet przez kilka lat. Badanie plemników w zbiorniczkachnasiennych matek pszczelich polega³o na okreœleniu liczebnoœci, bez identyfikacji na¿ywe i martwe. Badania prowadzone na ca³ym œwiecie nad przechowywaniem nasieniatrutni, koñczy³y siê najczêœciej miernymi efektami, gdy¿ niewiele plemnikówznajdowano w zbiorniczku nasiennym matek. Unasienianie matek w celu zbadaniajakoœci nasienia przechowywanego, a nastêpnie oczekiwanie na rozpoczêcieczerwienia oraz wypreparowywanie zbiorniczków nasiennych jest procesemd³ugotrwa³ym i bardzo pracoch³onnym. Badanie nasienia z zastosowaniem mikroskopubiologicznego s¹ z kolei bardzo niedok³adne, nie daj¹ce pewnych i powtarzalnychrezultatów. Zastosowanie barwników fluorescencyjnych pozwala na dok³adneoznaczenie ¿ywych i martwych plemników (test dead-life). SYBR-14 i propidium io-dide (PI) powoduje, i¿ obydwa zwi¹zki ³¹cz¹ siê odpowiednio SYBR ze strukturamiDNA tylko ¿ywych plemników, natomiast propidium ³¹czy siê z martwymiplemnikami.

Celem badañ by³o przeanalizowanie udzia³u martwych plemników,wypreparowanych ze zbiorniczków nasiennych matek pszczelich czerwi¹cych(doœwiadczenie I) i 48 h po inseminacji (doœwiadczenie II). Doœwiadczenieprzeprowadzono w lipcu i sierpniu 2002 roku. Matki unasieniano w pasiece KatedryPszczelnictwa UW-M w Olsztynie i Pasiece Hodowlanej Oœrodka DoradztwaRolniczego w Zarzeczewie, oznaczanie jakoœci nasienia z zastosowaniemfluorochromów przeprowadzono w Zak³adzie Andrologii Molekularnej PAN wOlsztynie. W doœwiadczeniu I czerwi¹ce matki pszczele unasienione naturalnie isztucznie w ró¿nym wieku, podzielono na nastêpuj¹ce grupy: N - matki m³odeunasienione naturalnie wycofane z ulików weselnych, NI- matki pszczele jednoroczneunasienione naturalnie wycofane z rodzin produkcyjnych, NII - matki pszczeledwuletnie unasienione naturalnie wymieniane z rodzin produkcyjnych, S - matkipszczele m³ode unasienione sztucznie dawk¹ 8µl nasienia. W doœwiadczeniu II matkipszczele unasieniono sztucznie, dawkami nasienia œwie¿ego i (lub) martwego (nasienieuœmiercano poprzez przetrzymanie dawki nasienia nad parami ciek³ego azotu przez ok.10 min.) i preparowano 48 h po zabiegu inseminacji, dziel¹c na nastêpuj¹ce grupy:

S100 - matki pszczele m³ode inseminowane dawk¹ 8 µl nasienia œwie¿ego, S75 -matki pszczele inseminowane dawk¹ 6 µl nasienia œwie¿ego i 2µl nasienia martwego,S50 - matki pszczele inseminowane dawkami 4 µl nasienia œwie¿ego i martwego, S0 -matki pszczele inseminowane 4 µl nasienia martwego. Przebadano ponadto próbyœwie¿ego nasienia pobranego od kilkunastu dojrza³ych trutni, udzia³ ¿ywychplemników, okreœlanych testem dead-life wyniós³ ok. 80%.

22

Tabela

¯ywe plemniki oznaczone w zbiorniczkach nasiennych czerwi¹cych matekpszczelich unasienionych naturalnie i sztucznie w ró¿nym wieku i nieczerwi¹cych matek inseminowanych nasieniem œwie¿ym i martwym

Grupa N Plemniki ¿ywych w %

Matki czerwi¹ce œrednia s Zakres

N 5 69,82b 10,01 55,1-77,5

NI 5 45,32a 10,67 31,2-52,7

NII 4 66,33b 16,93 50,0-83,9

S 5 71,90b 17,05 44,3-79,2

Matki nie czerwi¹ce

S100 5 71,90B 7,45 44,3-79,2

S75 5 61,90B 7,45 14,9-84,1

S50 5 52,95B 8,33 49,0-58,0

S0 5 0,00A 0 0

Ró¿ne ma³e litery oznaczaj¹ istotnoœæ ró¿nic przy p<0,05, zaœ du¿e - przy p<0,01,s - odchylenie standardowe.

Trudno wyjaœniæ dlaczego istotnie najmniej ¿ywych plemników stwierdzono wgrupie matek naturalnie unasienionych jednorocznych (NI - 45,32%), zw³aszcza wporównaniu z matkami naturalnie unasienionymi dwuletnimi (NII - 66,33%). Nieznajdujemy te¿ wyjaœnienia dlaczego w grupie NII, udzia³ ¿ywych plemników by³zbli¿ony i nie ró¿ni³ siê istotnie w porównaniu z m³odymi matkami naturalnie(N - 69,82%), jak i sztucznie unasienionymi (S - 71,90%).

W drugim doœwiadczeniu udzia³ ¿ywych plemników w zbiorniczkach matek zposzczególnych grup mo¿e œwiadczyæ o tym, ¿e odsetek martwych plemników wdawce nasienia znajduje swoje odbicie w uzyskanych wynikach. Matki z podgrupyS100 (unasienione tylko œwie¿ym nasieniem) posiada³y w swych zbiorniczkachœrednio 71,90% ¿ywych plemników, z grupy S75 (6µl nasienia œwie¿ego i 2µl nasieniamartwego - 61,90%), a matki inseminowane w po³owie nasieniem œwie¿ym S50 mia³yœrednio 52,95% ¿ywych plemników. Wartoœci te nie rózni³y siê istotnie miêdzy sob¹,ale by³y wysoko istotnie wiêksze ni¿ w grupie matek inseminowanych 4µl martwychplemników, w zbiorniczkach których nie stwierdzono plemników. Oznacza tojednoczeœnie ¿e martwe plemniki przedostaj¹ siê do zbiorniczków nasiennych tylkowówczas, gdy w dawce nasienia wystêpuj¹ ¿ywe plemniki. Otwarte pozostaje pytaniejaki jest los plemników martwych w drogach rodnych matek pszczelich?

LITERATURA

C o l l i n s A . M , D o n o g h u e A . M . ( 1 9 9 9 ) - Viability assessment of honeybee, Apis mellifera, sperm using dual fluorescent staining. Theriogenology,51:1513-1523.


G a r n e r D . L . , J o h n s o n L . A . ( 1 9 9 5 ) - Viability assessment ofmammalian sperm using SYBR-14 and propididium iodide. Biol. Reprod.,53:276-284.

G a r n e r D . L . , J o h n s o n L . A . , Y u e S . T . , R o t h B . , H a u g l a n dR . P . ( 1 9 9 4 ) - Dual DNA staining assessment of bovine sperm viabilityusing SYBR-14 and propidium iodide. J. Androl.,15:620-629.

CZY TRUTNIE S¥ OBCI¥¯ENIEMDLA RODZINY PSZCZELEJ?

Adam Roman

Zak³ad Higieny Zwierz¹t i Œrodowiska Hodowlanego, Akademia Rolnicza we Wroc³awiu.

Jedyn¹ ¿yciow¹ funkcj¹ trutni w rodzinach pszczelich jest unasienienie m³odychmatek pszczelich w trakcie lotu godowego, st¹d te¿ wystêpuj¹ one tylko w okresiepo¿ytkowym. Natomiast trutnie, które nie spe³ni¹ swojego przeznaczenia ¿yj¹ (przezprawie 2 miesi¹ce) w rodzinach pszczelich nie wykonuj¹c ¿adnych prac na rzeczrodziny.

Przeprowadzone badania w³asne mia³y na celu wykazanie, czy trutnie rzeczywiœciew znacz¹cy sposób obci¹¿aj¹ rodzinê pszczel¹ pokarmowo oraz w jaki sposóbobecnoœæ trutni wp³ywa na pszczo³y robotnice.

Badania przeprowadzono w formie doœwiadczenia laboratoryjnego. Pszczo³yrobotnice i trutnie w wieku ok. 10 – 11 dni pobrano ze skrajnego plastra jednejrodziny. Pszczo³y przetrzymywano w klateczkach (w cieplarce) po 100 sztuk. Jedneklateczki zaopatrzone by³y w plasterki woszczyny (z mo¿liwoœci¹ tworzeniazapasów), a drugie w paski wêzy (bez mo¿liwoœci odk³adania zapasów pokarmowych).Z pszczó³ utworzono po 5 grup doœwiadczalnych (5 z plasterkami i 5 z wêz¹):

— grupa I - 100% pszczó³ robotnic— grupa II - 95% pszczó³ robotnic i 5% trutni— grupa III - 75% pszczó³ robotnic i 25% trutni— grupa IV - 50% pszczó³ robotnic i 50% trutni— grupa V - 100% trutni.

Pszczo³om codziennie podawano pokarm (sytê) w wyskalowanych podkar-miaczkach. Doœwiadczenie trwa³o 14 dni, w tym czasie codziennie sprawdzanozu¿ycie pokarmu i œmiertelnoœæ pszczó³ oraz kondycjê i zachowanie siê pszczó³robotnic i trutni.

Wyniki badañ wykaza³y, ¿e trutnie przebywaj¹ce w klateczce bez pszczó³ robotnic,mog¹ prze¿yæ tylko w przypadku, gdy pokarm maj¹ w plastrach, z których s¹ w staniego pobraæ. Je¿eli pokarm jest w podkarmiaczce, to odnajduj¹ go i wykorzystuj¹nieliczne, pojedyncze osobniki, ale tej informacji nie przekazuj¹ innym. W zwi¹zku ztym pozosta³e trutnie g³oduj¹ i œmiertelnoœæ ich jest bardzo wysoka. Nie zauwa¿onotak¿e miêdzy trutniami zjawiska przekazywania sobie pokarmu (trofalaksji), chocia¿wystêpowa³o miêdzy nimi zachowanie „¿¹dania” pokarmu. Trutnie tak¿e w ogóle niebior¹ udzia³u w utrzymaniu mikroklimatu w ulu – st¹d te¿ w klateczkach grupy V ju¿po dobie znacznie wzros³a wilgotnoœæ powietrza, a trutnie przez to sta³y siê mokre.

24

Badania jednoznacznie wykaza³y, ¿e wiêkszy udzia³ trutni w grupach powodowa³wzrost œmiertelnoœci pszczó³ robotnic. Zauwa¿ono, ¿e najwy¿sza œrednia dobowaœmiertelnoœæ pszczó³ robotnic, w okresie doœwiadczenia, wystêpowa³a w grupach IV:z plasterkiem – 3,4 szt./dobê i z wêz¹ – 2,9 szt./dobê, natomiast najni¿sza w grupachI – odpowiednio 0,3 i 0,5 szt./dobê. W grupach II wskaŸnik ten kszta³towa³ siê napoziomie odpowiednio 0,7 i 0,6 szt./dobê, a w grupach III – 1,2 i 1,0 szt./dobê.

Je¿eli chodzi o œmiertelnoœæ trutni, to równie¿ wykazano, ¿e wskaŸnik ten wzrasta³wraz z ich liczebnoœci¹ w grupie. Najwiêksza œmiertelnoœæ trutni, wynosz¹ca od 3,4 do3,6 wyst¹pi³a w grupach IV (oczywiœcie pomijaj¹c grupê V). Natomiast w grupie IItrutnie prze¿y³y ca³y okres doœwiadczenia w dobrej kondycji, co œwiadczy o tym, ¿eich ¿ycie uzale¿nione jest od odpowiedniej opieki ze strony pszczó³ robotnic.

Na podstawie uzyskanych wyników badañ nie mo¿na stwierdziæ, ¿e obecnoœæ trutniw grupach doœwiadczalnych pszczó³ w sposób istotny wp³ywa³a na wzrost zu¿yciapokarmu. W ka¿dym razie badania takiej zale¿noœci nie wykaza³y.

Jedynie w grupie II (w klateczce z plasterkiem woszczyny) w istotny sposóbwzros³o pobieranie pokarmu z podkarmiaczki – o ponad 26% wiêksze ni¿ w grupie I.Jednak, jak siê okaza³o po zakoñczeniu doœwiadczenia, w grupie tej pszczo³yzmagazynowa³y najwiêksz¹ iloœæ zapasów, czyli znaczna czêœæ pobranego zpodkarmiaczki pokarmu zosta³a przez robotnice od³o¿ona na plasterku w postacizapasów. W sumie grupa II zgromadzi³a ponad 25% wiêcej zapasów ni¿ grupa Isk³adaj¹ca siê z samych pszczó³ robotnic.

Wyniki badañ wskazuj¹ na to, ¿e ograniczony udzia³ trutni (do 5%) nie wp³ywaujemnie na funkcjonowanie rodziny. Zasugerowaæ mo¿na równie¿, ¿e taki udzia³ trutniw rodzinie wp³ywa pozytywnie na wydajnoœæ pracy pszczó³ robotnic, na co wskazujeznacznie wiêksza iloœæ zapasów zgromadzonych przez grupê II.

Wiêkszy udzia³ trutni w strukturze rodziny pszczelej wp³ywa negatywnie na jejstan, zw³aszcza na same pszczo³y robotnice. Wzrost obci¹¿eñ robotnic wynikaj¹cy zkoniecznoœci karmienia du¿ej liczby trutni wp³ywa ujemnie na ich kondycjê fizyczn¹, ato w efekcie powoduje znaczny wzrost ich œmiertelnoœci.

Nale¿y zaznaczyæ, ¿e w doœwiadczeniu rozpatrzono tylko wp³yw doros³ych trutnina rodzinê pszczel¹, nie ujêto „kosztów” wychowania czerwiu trutowego.

WP£YW ŒWIAT£A SPOLARYZOWANEGONA TAÑCZ¥CE PSZCZO£Y ZBIERACZKI

- WYSY£ANIE ROBOTNIC DO LOTU PO POKARMW NOWE NIEZNANE SOBIE MIEJSCE

Burkhard Schricker , Benedikt Polaczek

Freie Universität Berlin, Fachbereich Biologie, Chemie, Pharmazie Institut für Biologie / Zoologie,Arbeitsgruppe Bienenforschung, Königin-Luise-Str. 1-3, 14195 Berlin.

Tresura pszczó³ zbieraczek do odleg³ego, sztucznego Ÿród³a pokarmu jest bardzoczasoch³onna. Pszczo³y tresowaæ mo¿na tylko stopniowo, zatrzymuj¹c siê co kilkametrów. W miejscach tych zbieraczki zawsze otrzymuj¹ pokarm. Po dotarciu do celu ipodkarmianiu pszczó³ pokarmem o podwy¿szonej koncentracji tañcz¹ce zbieraczkiprzysy³aj¹ nam ci¹gle nowe robotnice, które mo¿na wykorzystaæ do dalszychdoœwiadczeñ.


Jak wiadomo by pszczo³y mog³y zlokalizowaæ po³o¿enie s³oñca wystarczy byzobaczy³y one tylko skrawek nieba. Nawet przy zachmurzonym niebie jest to mo¿liwe,pszczo³y wykorzystuj¹ wtedy spolaryzowane œwiat³o s³oneczne. Znaj¹c zaœ po³o¿enies³oñca zbieraczki poprzez taniec mog¹ przekazaæ innym robotnicom dok³adnepo³o¿enie Ÿród³a pokarmu.

Wykorzystuj¹c sztuczne œwiat³o spolaryzowane zmusiliœmy tañcz¹ce zbieraczki dotañców w z³ych kierunkach, a tym samym do wys³ania nowych robotnic w nowenieznane im miejsce.

Celem naszego doœwiadczenia by³o sprawdzenie, czy przy wykorzystaniusztucznego œwiat³a spolaryzowanego mo¿na tresowaæ pszczo³y w równej odleg³oœci odula ci¹gle w nowe, wyznaczone wczeœniej na mapie miejsca z pokarmem.

Po u³o¿eniu plastra obserwacyjnego w pozycji poziomej, zast¹pieniu œwiat³as³onecznego sztucznym œwiat³em spolaryzowanym o przestawionym, wyliczonymwczeœniej kierunku tañcz¹ce zbieraczki wysy³a³y nowe robotnice w wyznaczonymprzez nas kierunku, gdzie same wczeœniej nie zbiera³y pokarmu.

W tañcu, zmieniony zosta³ tylko kierunek nowego Ÿród³a pokarmu, odleg³oœæ zaœpozosta³a bez zmian. Œledz¹ce taniec robotnice szybko odnajdowa³y wskazane miejsca.W miejscach tych na przylatuj¹ce zbieraczki czeka³ pokarm. Nowe zbieraczki zosta³yoznakowane i obserwowane przez studentów. Nastêpnie sztucznym œwiat³emspolaryzowanym zmuszano je do tanców w nowym kierunku.

Tym sposobem w krótkim czasie stworzyliœmy 5 nowych punktówobserwacyjnych. Tañcz¹ce zbieraczki ka¿dego Ÿród³a pokarmu wysy³a³y zawsze nowerobotnice w nastêpne miejsce. W ostatnim etapie doœwiadczenia zbieraczeki 5 punktuwysy³a³y nowe robotnice do punktu pierwszego (wyjœciowego).

Celem rozpoznania zbieraczek pochodz¹cych od tañcz¹cych pszczó³ pi¹tego punktuod pszczó³ wyjœciowych ca³ego doœwiadczenia oraz ich nowo zwerbowanych robotnicw miejscu tym wy³apano wszystkie przylatuj¹ce tam pszczo³y. Dopiero po d³u¿szymokresie bez przylatuj¹cych pszczó³ przyst¹piono do ostatniego etapu ca³egodoœwiadczenia. Przylatuj¹ce nowe pszczo³y zamknê³y doœwiadczalny kr¹g.

Wykonane doœwiadczenie wykaza³o, ¿e mo¿liwe jest tresowanie pszczó³ sztucznymœwiat³em spolaryzowanym.

Przez odpowiednie ustawienie folii polaryzuj¹cych mo¿liwe jest wysy³anie pszczó³w wczeœniej wyznaczone miejsce.

Mo¿liwe jest tresowanie pszczó³ po okrêgu, tak, by tañcz¹ce zbieraczki wysy³a³ynowe pszczo³y ci¹gle w nowe, nieznane im miejsce.

OBSERWACJE PSZCZÓ£ ZBIERACZEKPRZY SZTUCZNYM �RÓDLE POKARMU

Burkhard Schricker , Benedikt Polaczek

Freie Universität Berlin, Fachbereich Biologie, Chemie, Pharmazie Institut für Biologie / ZoologieArbeitsgruppe Bienenforschung, Königin-Luise-Str. 1-3, 14195 Berlin.

Pszczo³y przyzwyczajane stopniowo (tresura) do miejsca z pokarmem (punktobserwacyjny) wykorzystaæ mo¿na do licznych doœwiadczeñ. Zamiana jednegodoœwiadczenia na drugie jest ³atwa do przeprowadzenia. Dla pszczó³ zbieraczekwa¿nymi parametrami s¹: podkarmiaczka, jej po³o¿enie, smak i zapach pokarmu. Np.

26

zmieniaj¹c podkarmiaczkê na pipety, pipety ustawiamy w miejscu podkarmiaczki,dodatkowo w pokarmie znajduje siê znany im smak. Po akceptacji przez pszczo³ynowych warunków doœwiadczenia mo¿na przyst¹piæ do dalszych obserwacji.

1. Pszczela ³¹kaPszczo³y tresuje siê na p³ytce z nawierconymi otworami w których znajduj¹ siê

rurki z pokarmem o ró¿nym smaku i zapachu. Po zmianie po³o¿enia rurek ze znanymsmakiem i zapachen sprawdza siê czy tresowane zbieraczki odnajd¹ wœródjednakowych rurek oraz mieszaninie zapachów znany im pokarm.

W doœwiadczalnych rurkach mo¿na równie¿ zmieniæ koncentracjê pokarmu. Potakiej zamianie stwierdziæ mo¿na czy dla zbieraczek wa¿niejszy jest znany im smak izapach od wiêkszej iloœæ cukru w pokarmie.

2. Doœwiadczenie z pipetamiW doœwiadczeniu tym podkarmiaczkê zastêpuje siê stojakiem z umieszczonymi na

nim pipetami. Po akceptacji nowych parametrów w punkcie obserwacyjnym szuka siêodpowiedzi na nastêpuj¹ce pytania:— ile nektaru (pokarmu) mog¹ zabraæ zbieraczki jednorazowo do ula?— czy wœród zbieraczek mamy bardziej i mniej pracowite pszczo³y?— co ogranicza iloœæ pobranego nektaru (ciê¿ar czy pojemnoœæ)?— czy wiêksza koncentracja cukru w nektarze pobudza pszczo³y do przynoszenia

jednorazowo wiêkszej iloœci pokarmu do ula?— czy oprócz „s³odkiego” jest jeszcze inny smak którym pszczo³y siê interesuj¹?

3. Imitacja sztucznego Ÿród³a pokarmuTresowane pszczo³y dobrze znaj¹ podkarmiaczkê, z której to bez przerwy pobieraæ

mog¹ pokarm. W momencie gdy doœwiadczalne zbieraczki znajduj¹ siê w ulu,podkarmiaczka zast¹piona zostaje hologramem. Hologram to dwuczêœciowe naczyniez okr¹g³ym wyciêciem, o lustrzanych wewnêtrznych œcianach. W jego wnêtrzuumieszcza siê znan¹ pszczo³om podkarmiaczkê. Po przylocie pszczó³, zbieraczkidaremnie szukaj¹ pokarmu w miejscu pozornego obrazu.

THE EFFECT OF THE ORDER OF THE ONSETOF THE STIMULI ON THE CONDITIONING

OF WORKER HONEYBEES (Apis mellifera carnicaPOLLM.) TO THE QUEENBEE PHEROMONE

Algirdas Skirkevicius1 , 2 , Laima Blazyte-Cereskiene1

1 Institute of Ecology, Vilnius University, Akademijos g. 2, LT-2600 Vilnius, Lithuania,2 Vilnius Pedagogical University, Studentø 39, LT-2034 Vilnius, Lithuania.

Every animal species has its own peculiarities of conditioning. The strength of therelation between the conditioned and unconditioned stimuli depends on the interval be-tween the onsets of the stimuli (Menzel , Bi t terman 1983), the kind of the stimuliand over factors (Mackintosh 1974). Until now we have not had any data on the con-ditioning of worker honeybees to the queen bee pheromone used as a stimulus. It isvery important to answer this question from several viewpoints: first of all, for better


understanding of conditioning mechanisms and then, for the studies of the mechanismsof pheromone communication in bee colony.

The aim of this study is to determine the influence of the order of the onset betweenthe conditioned and unconditioned stimuli on the conditioning of the worker honeybeesto the queen bee pheromones.

Worker honeybees Apis mellifera carnica Pollm. were studied. The bees were takenaway from a bee colony with the queen. As a conditioned stimulus, we used the ethanolextract of mated bee queens equal to 0.001 queen equivalent (0.1 µgE-9-oxo-2-decenoic acid), whereas 50% sugar solution was used as a reward.

The conditioned and unconditioned stimuli were offered in different sequences andat different time of the onset of the stimuli: a) unconditioned stimulus was delivered 5,8, 10, 12 and 20 seconds after the onset of the conditioned stimulus; b) conditionedstimulus was delivered 3, 5, 7 and 15 seconds after the onset of the conditioned stimu-lus. The conditioned reflex was trained according to the earlier described methods(Skirkevic ius , Blazyte 1999; Skirkevic ius et al., 2000). The conditioned reflexwas considered to be formed if the bee had extended its proboscis thrice successively.

The research results have shown that worker bees to which the conditioned stimuluswas presented before the unconditioned one differed significantly from the bees towhich the conditioned stimulus was presented after the unconditioned stimulus(P<0.05).

The largest number of individuals (90.4±2.88%, N=51) that developed the condi-tioned reflex was registered when the conditioned stimulus was offered 5 seconds be-fore the onset of the unconditioned stimulus. When the unconditioned stimulus waspresented 3 seconds later, i. e. 8 seconds after the onset of the conditioned stimulus, thenumber of individuals, which developed the conditioned reflex, decreased to67.9±5.70% (N=46). It was by 22.5±6.39% less (P=0.008). When the unconditionedstimulus was offered from 8 to 12 seconds after the conditioned stimulus, the ability ofhoneybee to learn was similar (P>0.05). When this interval became prolonged to 20seconds, the number of the individuals that learned decreased to 21.7±3.12%, i.e. itwas by 28.3±5.70% less than after the interval of 12 seconds (P=0.001).

The conditioned reflex to the queen bee extract developed in 6.4±4.39% to20.7±2.57% of worker bees when the onset of the conditioned stimulus followed theonset of the unconditioned stimulus (P>0.05).

The research results have shown that if the conditioned stimulus is offered beforethe onset of the unconditioned stimulus (forward conditioning), the strength of the rela-tion between the stimuli depends on the interval between the onsets of the stimuli.When the period between the onsets of the stimuli is longer, the relationship betweenthe conditioned and unconditioned stimuli also gets weaker. Therefore, the number ofbees that develop the conditioned reflex decreases too. When the onset of the condi-tioned stimulus followed the onset of the unconditioned stimulus (backward condition-ing), the relationship between the stimuli was very poor and it did not depend on theinterval between the onsets of the stimuli.

While comparing our data (conditioned stimulus – queenbee extract) with the dataobtained by other authors (Menzel , Bi t terman 1983) (conditioned stimulus –geraniol), we have not found any differences between the course of conditioning whendifferent stimuli are used.

28

REFERENCES

M a c k i n t o s h N . J . ( 1 9 7 4 ) - The psychology of animal learning. London:Academic Press.

M e n z e l R . , B i t t e r m a n M . E . ( 1 9 8 3 ) - Learning by honeybees in anunnatural situation. In: Huber F., Markl H. (ed.) Neuroethol. Behav. Physiol.

Berlin - Heidelberg - New York - Tokyo, p. 206 – 215.

S k i r k e v i è i u s A . , B l a þ y t ë L . ( 1 9 9 9 ) - The effect of keeping conditions onthe formation of conditioned reflex to queen bee pheromones in workerhoneybees Apis mellifera carnica Pollm. Pheromones. 6: 33 – 38.

S k i r k e v i è i u s A . , B l a þ y t ë L . , S k i r k e v i è i e n ë Z . ( 2 0 0 0 ) - Influenceof keeping bees (Apis mellifera carnica Pollm.) in colonies or caged on theformation of conditioned reflex on the queen bee pheromones. Pszczelnicze

zeszyty naukowe, Rok XLIV, Nr. 2: 43 – 53.

EFFECT OF THE STIMULANT „VESP”ON THE DEVELOPMENT OF BEE BROOD

�ilvinas Šolys

Department of Apiculture, Lithuanian Institute of Agriculture.

Along with the currently widespread varroosis, the occurrence of brood diseaseshas been on the increase recently. Immune system of bees and brood weakened throughthe heavy infestations of varroosis and frequent incidence of several diseases in onecolony require new disease prevention and treatment methods. It is much more expedi-ent to use disease prevention measures rather than brood treatment. For the disease pre-vention we chose a Russian stimulant „VESP“, which according to the producers, helpsprevent bee diseases and has a favourable effect on the performance of bees during theearly foraging season.

The product was used to stimulate development of bee colonies. The tests involvedseveral treatments. Local bees (Apis mellifera mellifera) and Carniolan bees (Apis

mellifera carnica) were assessed in the control treatment and the treatment involvingthe use of the stimulant „VESP”.

The effects of the stimulant were measured on the number of brood reared.Compared with the control, a more intensive development of brood (15%) in theCarniolan bee colonies was observed after one week. The 9% superiority persisted af-ter two weeks. Carniolan bees intensified brood rearing within the first week and main-tained the achieved level even. After the last feeding of the stimulant the number ofbrood was only 7% higher. After three weeks brood rearing declined, and the differ-ence was as little as 5%. During the season the differences between colonies vanished.No effect of „VESP“ was identified on honey production.

As for local bee colonies, 8% increase in brood number was observed after a week,while the highest increase of 23% was recorded after two weeks compared with thecontrol. In the colonies that did not receive the stimulant the number of brood in beecolonies varied in relation to the honey flow, however, not so markedly during this pe-


riod as in the colonies that received the stimulant. In the local bee colonies two weeksafter the last feeding of the stimulant the number of brood was 24% higher. Threeweeks later brood rearing declined, and the difference was only 17%. During the honeyflow season the bee colonies that did not receive the stimulant intensively reared brood.Five weeks after the last feeding of the stimulant the number of brood in the coloniesthat did not receive the stimulant was 14% higher. However, honey production was 9%higher in the colonies that received the stimulant. Stimulation of bees can secure abetter utilisation of spring honey flow.

Our experimental evidence suggests that the tested bee races responded differentlyto the stimulant, and it was more expedient to use the product for the spring stimulationof local bee colonies. The time of the stimulant’s use should be chosen in relation tothe concentration of melliferous plants and bee race.

DISTANCE DEPENDENCE OF SWARMINGOUT OF BEES DURING FORMING OF NUCLEI

Anatol iy I . Tlusty

Prokopovych Institute for Apiculture, Kyiv, Ukraine.

When producing fertile queens the following question emerges: what is the mostrational distance to put the nucleus park from the apiary? When placing them at theshort distance the percentage of bees that swarm out from nuclei after settlements ishigh. Therefore we have determined the influence of the distance from the apiary onswarming out of bees during forming of nucleuses. We have formed 200 gr nucleusand put it by turn at the following distances from the bee-family: 3, 120, 230, 800,2000, 3500 meters. Before and after the experiment the nucleus was weighted up;weight difference came to the number of swarming out bees.

Drawing 1. Distance dependence of swarming out of bees.

The received data, as the diagram illustrates, show that in the nuclei placed at ashort distance larger number of bees leaves their new dwelling. The longer the distance— the smaller the number of bees that leave the nucleus. The weight of the nucleus

3

120

230

2000

3500

800

0102030405060708090

100

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

Distance, m

%

30

placed at the longest distance (3500 m) remained stable; there were no swarming outbees there.

It follows from these data, that nuclei should be formed of larger number of beessince some of them will come back. When the distance between the apiary and nucleuspark is known, one can define the number of bees needed for forming nucleuses, takinginto account that some of the bees will come back.

By the investigation data the given table was drawn up

NoWeight ofnucleus

Distance from thenucleus park, m

Swarming out bees Number of bees, includingswarming out reserve% g

1 200 3 100 200 -

2 200 120 78 156 909

3 200 230 63 126 540

4 200 800 36 72 312

5 200 2000 27 54 274

6 200 3500 0 0 200

The received data are evidence of the fact, that the nucleus park can be placed at thedistance not shorter than 800 m from the stationary apiary. At the distance of 3500 mthe bees do not leave nucleus.

NEST SITE-RELATED BEHAVIOURAL REACTIONSTO THE BEE QUEEN PHEROMONE IN WORKER

HONEYBEES Apis mellifera carnica POLM.

Grazina Vaitkeviciene, Ernest Ancevic , Robertas Peterai t is

Institute of Ecology, Vilnius University, Akademijos 2, LT-2600 Vilnius, Lithuania.

Very frequently, different peculiarities of the bee queen pheromone signal are elu-cidated by presenting of pheromone to bees in different nest areas (Free , Ferguson,Simpkins , 1992; Pankiw et al, 1998; Simpson, 1979; Skirkeviè ius , 1987;Slessor et al., 1988). A question arises if worker honeybees performing differenttasks can react differently to the bee queen pheromone and thus influence the results ofinvestigations. The purpose of this study was to investigate behavioural reactions to thebee queen pheromone in worker honeybees taken from different sites of the nest.

Worker honeybees caught in the tunnel (they must pass this tunnel before they flyout of the hive), at the top of the nest (in the space above the frames with the combsunder the lid of the hive) and inside the nest (from the frame with a comb) were inves-tigated. The caught bees were divided into separate groups with 15 individuals in each.All the individuals of each group were taken from the same nest area. In total, 17 beegroups were investigated. Exposure of each stimulus lasted 200 s. 3 different doses ofthe bee queen extract were used. For each group, the bee queen pheromone was pre-sented in two ways: at first, the access to the pheromone was partially blocked (a pieceof filter paper treated with the bee queen extract or ethanol was placed into the pipette),


then the piece of paper was removed from the pipette and the bees could easily reach it.Every 10 s, the number of attracted individuals was recorded (momentary quantity) andthe behaviour of bees evaluated. According to the dynamics of the momentary quantityin the period of 200 s, we determined the stability of the attractiveness of the stimulusand the rate of the „retinue” formation. The degree of the attractiveness of stimuli wasevaluated according to the mean momentary number of attracted worker bees (MMQ).The studies were carried out in red light at the temperature of 30°C in April-July 2001.

We determined that in groups of the worker bees caught at the top area of the nestin April, it was possible to produce a significant (P<0.05) reaction when they are notallowed to reach the stimulus only with the dose of 0.001 Mekv of the bee queenpheromone. Their reaction was weak (MMQ=1.2±0.14), however in separate moments,up to four bees were attracted. That makes 27% of the total number of bees in thegroup. The reaction of worker bees towards the 0.01 Mekv doze of the bee queenpheromone decreased, however it differed from the control (P<0.05). When the beeswere allowed to reach the same stimulus, their reaction decreased even more:(MMQ=0.5±0.08) and did not differ from the control (P>0.05).

The reaction of the bees caught in the tunnel was a little bit different. In April,when the bees were not allowed to reach the stimulus, they were attracted only by thepheromone, the dose of which was equal to 0.01 Mekv (MMQ=1.1±0.13; P<0.05). Thedegree of the attractiveness of the stimulus was small, however we also observed beeslicking the pheromone. When they were allowed to reach the pheromone, their reactionwas the same: MMQ=1.0±0.08 (P<0.05); there were also bees licking the pheromone.With an increase in colony activity, the reaction of worker bees to the queenpheromone was also increasing. In May, it was possible to attract them with the 0.0001Mekv of pheromone, even when they were hampered to reach the stimulus(MMQ=1.8±0.20; P<0.05). The reaction was significantly different (P<0.05) from theresponse to the same stimulus in April. When the dose was being increased, the degreeof the atractiveness of the stimuli did not change (P>0.05). It was not changing whenthe bees were allowed to reach the stimulus unhampered (P>0.05). However, all thepheromonal stimuli were more attractive than the control (P<0.05). The attractivenessof each pheromonal stimulus was stable during the whole testing period (200 s). Some-times the number of attracted bees increased up to 6 individuals (40% of the total num-ber in the group).

The reaction of bees from the inside of the hive to the queen pheromone was evenmore different. When the access to the pheromone was limited, the statistically signifi-cant reaction (P<0.05) could only be caused only with the dose of the stimulus equal0.01 Mekv (P<0.05). When the access to the stimulus was free, their reaction to the0.01 Mekv of pheromone was the same as that of the bees caught in the tunnel(P>0.05). Thus, the influence of bigger doses was equal on the bees from the tunneland the inside of the nest, however the influence of lower doses on them was different(P<0.05). It shows that the bees from the tunnel were more sensitive for the bee queenpheromone than the bees from the inside of the hive. This assumption is also supportedby different numbers of bees attracted to the 0.0001 Mekv of pheromone stimulus inthe period of 200 s. It might be that very young bees that occurred in the investigatedgroups determined such reaction of the bees from the inside of the nest. It was deter-mined that after the presenting of the stimulus to young worker bees just taken fromthe comb, the degree of attractiveness was lower in them than in other investigated

32

groups. The highest degree of atractiveness (MMQ=0,9±0,13, P<0,05) was registeredwhen such bees could easily reach the source of the pheromone.

The obtained results have revealed that the reaction of worker bees to the queenpheromone depends on the area of the nest where these bees have been taken from.

REFERENCES

F r e e J . B . , F e r g u s o n A . W . , S i m p k i n s ( 1 9 9 2 ) - The behaviour of queenhoneybees and their attendants. Physiological Entomology, 17: 43-45.

P a n k i w T . , H u a n g Z - Y . , W i n s t o n M . L . , R o b i n s o n G . E .( 1 9 9 8 ) - Queen mandibular gland pheromone influences worker honey bee(Apis mellifera L.) foraging ontogeny and juvenile hormone titers. - J. Insect

Physiol., 44: 685-692.

S k i r k e v i è i u s A . ( 1 9 8 7 ) - Pheromonal communication of insects. MokslasPublishers, Vilnius (In Russian).

S i m p s o n J . ( 1 9 7 9 ) - The existence and physical properties of pheromones bywhich worker honeybees recognize queens. J.Apicult. Res. 18: 233-249.

S l e s s o r K . N . , K a m i n s k i L - A . , K i n g G . G . S . , B o r d e n J . H . ,W i n s t o n M . L . ( 1 9 8 8 ) - Semiochemical basis of the retinue response toqueen honey bees. Nature, 332: 354-356.

PRZYPADEK ZACZOPOWANIA JAJOWODU MATKIPSZCZELEJ PO INSEMINACJI (Inseminatio artificialis)

Marek W³odarczyk, Pawe³ Chorbiñski , Barbara Tomaszewska

Katedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej AR.

W trakcie kopulacji matki pszczelej z trutniem nasienie gromadzi siê w jajowodzieœrodkowym i przede wszystkim w jajowodach bocznych matki pszczelej, a wydzielinapochodz¹ca z gruczo³ów œluzowych trutnia gromadzi siê w zag³êbieniach komorykopulacyjnej i komory ¿¹d³owej, a nawet wchodzi do odbytu. Wewn¹trz kieszenikopulacyjnych matki mo¿e znajdowaæ siê ró¿na objêtoœæ nasienia b¹dŸ œluzu alboobydwu tych substancji, a czasem kieszenie kopulacyjne s¹ puste. W pochwienatomiast mo¿e znajdowaæ siê nasienie b¹dŸ œluz i ten ostatni siêga wtedy do fa³duzastawkowego pochwy. W jajowodach mo¿na niekiedy spotkaæ ma³e grudki œluzu, anawet kawa³ki schitynizowanej pow³oki pochodz¹ce prawdopodobnie z aparatukopulacyjnego trutnia. W nielicznych przypadkach œluz mo¿e wype³niaæ jajowódnieparzysty i wchodziæ do tylnych odcinków jajowodów parzystych.

Matka pszczela po kopulacji usuwa sama lub przy pomocy pszczó³ znak weselny, anastêpnie wyciska nasienie z jajowodów. Czêœæ plemników przechodzi do zbiorniczkanasiennego, a reszta zostaje wydalona na zewn¹trz. Przy sztucznym unasienianiu dokomory kopulacyjnej powinno siê wprowadzaæ tylko czyste nasienie bez dodatkuœluzu. Matka i w tym przypadku wydala nadmiar nasienia.

Niekiedy m³oda unasieniona matka pszczela nie podejmuje czerwienia lub czerwitrutowo. Jedn¹ z przyczyn niepodejmowania czerwienia przez tak¹ matkê lub sk³adaniejaj tylko na trutnie mo¿e byæ opisywana w piœmiennictwie blokada jednego lub obu


jajowodów zaschniêtymi masami nasienia, œluzu lub mieszaniny nasienia i œluzu.Lokalizacja takich zmian jest ró¿na: tylko w jednym jajowodzie bocznym w ró¿nychjego odcinkach, w obu jajowodach bocznych, w jajowodzie wspólnym. Niekiedyzaczopowaniu ulega pochwa, komora kopulacyjna i komora ¿¹d³owa, a przyoglêdzinach takiej matki mo¿na zauwa¿yæ rozdêcie odw³oka.

Opisywany przypadek zaczopowania jajowodu dotyczy³ inseminowanej matkipszczelej. Matka, krainka pogórska czystej linii, unasieniona 8 milimetramiszeœciennymi nasienia zosta³a wycofana z u¿ytkowania przez pszczelarza z powoduczerwienia trutowego. Oglêdziny ¿ywej matki nie wykaza³y ¿adnych zmianchorobowych lub widocznej jej u³omnoœci. Po uœmierceniu matki wykonano sekcjê, wwyniku której stwierdzono s³abo rozwiniête jajniki, rozdêty lewy jajowód bocznywype³niony centralnie mas¹ koloru bia³o-kremowego. Rozdêty jajowód wielkoœci¹dorównywa³ zbiorniczkowi nasiennemu. Zbiorniczek nasienny by³ wype³niony.

Narz¹d rozrodczy matki poddano równie¿ badaniom histologicznym pos³uguj¹c siêtechnik¹ parafinow¹ i stosuj¹c barwienie azanem Novum.

Badaniem histologicznym potwierdzono niedorozwój rureczek jajnikowych,zaczopowanie lewego jajowodu bocznego w po³owie jego d³ugoœci oraz wype³nieniezbiorniczka nasiennego plemnikami uk³adaj¹cymi siê w charakterystyczne warkoczebêd¹ce w istocie spermatoforami. Struktura czopu blokuj¹cego jajowód wskazywa³a nadu¿¹ iloœæ œluzu, natomiast, wbrew oczekiwaniom, stwierdzono w nim stosunkowoma³¹ zawartoœæ plemników.

Badanie przewodu pokarmowego matki wykaza³o obecnoœæ licznych spor Nosema

apis (+++).

LITERATURA

D a d e H . E . ( 1 9 6 2 ) - Anatomy and dissection of the honeybee, London.

S c h ö n f e l d A . ( 1 9 5 5 ) - Anatomie, morfologie a fysiologie vèely medonosné.Stétni zemìdìlské nakladatelstvi, Praha.

V e s e l ý V . L i s ý E . ( 1 9 7 0 ) - Chov vèelich matek. Státni zemìdìlskénakladatelstvi, Praha.

W o y k e J . ( 1 9 6 0 ) - Przebieg kopulacji u pszczó³. Pszczeln. Zesz. Nauk., 4:183-271.

W o y k e J . ( 1 9 9 8 ) - Rozdzia³: Biologia pszczó³, Pszczelnictwo, praca zbiorowapod red. J. Prabuckiego, 195-206.

HIGIENICZNE ZACHOWANIE PSZCZO£Y OLBRZYMIEJApis dorsata ODMIENNE NI¯ PSZCZO£Y MIODNEJ

Apis mellifera

Jerzy Woyke, Jerzy Wilde, Chandrasekhara Reddy

Zak³ad Pszczelnictwa SGGW, Warszawa, Katedra Pszczelnictwa Uniwersytet Warmiñsko Mazurski,Olsztyn, Departament Zoologii, Uniwersytet Bangalore, Indie

Higieniczne zachowanie pszczo³y miodnej A. mellifera w stosunku do krytegoczerwiu pora¿onego przez choroby lub paso¿yty polega na szybkim wykryciu takiego

34

czerwiu, otwarciu zasklepu i usuniêciu zawartoœci komórek. W ten sposób pszczo³yzapobiegaj¹ rozprzestrzenianiu siê choroby lub paso¿yta w rodzinie. Jednak Woyke(2001) badaj¹c czerw pora¿ony przez paso¿yty w gniazdach pszczo³y olbrzymiejA. dorsata i miodnej A. mellifera doszed³ do wniosku, ¿e u pszczo³y olbrzymiej istniejeinny mechanizm higienicznego zachowania zapobiegaj¹cy rozprzestrzenianiu siêchorób lub paso¿ytów krytego czerwiu.

Aby zweryfikowaæ tê hipotezê przeprowadziliœmy specjalne badania w Bangalorew Indiach, w marcu 2002 roku. Badania prowadzono w trzech rodzinach A. dorsata.Z gniazd wyciêto ma³e kawa³ki zasklepionego czerwiu i umieszczono je wzamra¿alniku w temperaturze - 20°C na 24 godz. Nastêpnie wyciêto z nich trzytrójk¹ty równoramienne o bokach od 6,5 do 10 cm. W poszczególnych plasterkachznajdowa³o siê od 150 do 350 komórek z zasklepionym czerwiem. Kawa³ki teumieszczono wierzcho³kami ku do³owi w trzech gniazdach A. dorsata wœródzasklepionego czerwiu. Stan wstawionych plasterków sprawdzano w 3 kolejnychdniach. Nastêpnego dnia po wstawieniu zamro¿onego czerwiu stwierdzono, i¿ czerwzosta³ usuniêty z wszystkich brze¿nych komórek uszkodzonych podczas przycinaniaplasterków. Zasklep na pozosta³ych komórkach pozosta³ nienaruszony.W poszczególnych plasterkach pozosta³o w sumie od 90 do 250 komórekz nieuszkodzonym zasklepem. Wygl¹d zasklepu nie uleg³ zmianie w ci¹gu trzechkolejnych dni. W miêdzyczasie w jednej rodzinie wygryz³y siê robotnice z komórekdooko³a kawa³ka plasterka z zamro¿onym czerwiem. Pomimo to, zasklep na martwymczerwiu wstawionego plasterka pozosta³ nienaruszony. Wynika z tego, ¿e A. dorsata

nie otwiera zasklepów komórek z martwym czerwiem. Uprzednio Woyke (2001)stwierdzi³, ¿e w czêœci plastra A. dorsata, z którego wygryz³y siê robotnice pozosta³o24% zasklepionych komórek, w których znajdowa³y siê martwe poczwarki wraz zpaso¿ytami Tropilaelaps clareae. Wyniki obecnych badañ s¹ zgodne z wy¿ejprzytoczonymi obserwacjami. Koeniger i in. (1993 i 2002) sugeruj¹, ¿epozostawianie paso¿ytów w zasklepionych komórkach przez migruj¹ce rodziny A.

dorsata jest jednym z mechanizmów uwalniania siê od paso¿yta Tropilaelaps clareae.Nasze badania wykazuj¹ jednak, i¿ gdyby rodziny nie migrowa³y to paso¿yty wzasklepionych komórkach z martwym czerwiem nie wysz³yby z komórek, gdy¿robotnice A. dorsata nie odsklepiaj¹ takich komórek. Widaæ wiêc, ¿e higienicznezachowanie pszczo³y A. dorsata jest przeciwne ni¿ zachowanie siê pszczo³y A.

mellifera. Wydaje siê, ¿e higieniczne zachowanie A. dorsata jest bardziej skuteczne wzapobieganiu rozprzestrzeniania siê chorób i paso¿ytów zasklepionego czerwiu.Podczas otwierania przez robotnice A. mellifera komórek z pora¿onym czerwiem iusuwania zawartoœci, nastêpuje pewne rozprzestrzenianie siê bakterii i uwalnianiepaso¿ytów. Natomiast ¿adne rozprzestrzenianie siê chorób i paso¿ytów nie nastêpuje,je¿eli komórki z pora¿onym czerwiem nie s¹ w ogóle otwierane.

LITERATURA

K o e n i g e r N . , K o e n i g e r G . , M a r d a n M . , W o n g s i r i S . ( 1 9 9 3 ) -Possible effects of regular treatments of varroatosis on the host-parasiterelationship between A. mellifera and Varroa jacobsoni. W Asian Apiculture,Intern. Conf. on Asian Honey Bees and Bee Mites, Bangkok 1992 (red. ConnorLJ, Rinderer T, Sylvester HA, Wongsiri S.).


K o e n i g e r G . , K o e n i g e r N . , A n d e r s o n D . L . , L e k p r a y o o n C h . ,T i n g e k S . ( 2 0 0 2 - Mites from debris and brood cells of Apis dorsata

colonies in Sabah (Borneo) Malaysia, including a new halotype of Varroa

jacobsoni. Apidologie 33: 15-24.

W o y k e J . ( 2 0 0 1 ) - Different reaction of A. dorsata and A. mellifera to broodinfestation by parasitic mites. Proc. 3rd AAA Conf. on Bee Res. andBeekeeping Dev., Hanoi Vietnam 1996: 172-175.

36

BEE BREEDING AND GENETICSHODOWLA I GENETYKA

WP£YW RODZAJU KRZY¯OWAÑ NA CECHYZWI¥ZANE Z ROZWOJEM RODZIN PSZCZELICH

Aldona Gontarz , Stanis ³aw Socha

Akademia Podlaska w Siedlcach, ul. B Prusa 12, 08-110 Siedlce.

Podczas oceny terenowej porównuje siê rodziny matek pszczelich z pasiekihodowlanej z rodzinami matek z pasieki oceniaj¹cej. Oceniane matki pszczelepochodzi³y z Pasieki Zarodowej ZUZ w ¯elkowie wszystkie by³y sztucznieunasieniane. Tworzy³y one grupy testowe. Grupy kontrolne z³o¿one by³y z matekmiejscowych zazwyczaj o nieznanym pochodzeniu, unasienianych naturalnie. £¹cznieoceniono 903 matki pszczele z Pasieki Zarodowej i 981 matek miejscowych. W roku1999 wœród matek pszczelich z PZ w ¯elkowie znajdowa³y siê matki rasy kraiñskiejunasiennione trutniami kraiñskimi i kaukaskimi, i matki rasy kaukaskiej unasiennionetrutniami kraiñskimi. W roku 2000 matki rasy kraiñskiej unasiennione trutniamikaukaskimi i matki rasy kaukaskiej unasiennione trutniami kraiñskimi i kaukaskimi.

Ocenê przeprowadzono zgodnie z instrukcj¹ CSHiUZ (CSHZ, 1995). Wziêto poduwagê cechy zwi¹zane z rozwojem rodziny pszczelej: stan po zimowli, 2 pomiaryiloœci czerwiu i pszczó³, rojliwoœæ i ogóln¹ ocenê. Przeprowadzono 3 czynnikow¹analizê wariancji, uwzglêdniaj¹c wp³yw roku, rodzaju grupy i krzy¿owanie. Obliczonoœrednie arytmetyczne, odchylenia standardowe i wspó³czynniki zmiennoœci zpodzia³em na rok, rodzaj grupy i kojarzenie (Ruszczyc 1978).

Rok nie mia³ statystycznie istotnego wp³ywu na stan po zimowli i ogóln¹ ocenê, napozosta³e cechy wp³yw by³ statystycznie wysoko istotny. Rodzaj grupy (testowa,kontrolna) nie mia³ statystycznie istotnego wp³ywu na stan po zimowli, pierwszy idrugi pomiar pszczó³, pierwszy pomiar czerwiu, rojliwoœæ a mia³ statystycznie wysokoistotny wp³yw na drugi pomiar czerwiu i ogóln¹ ocenê. Rodzaj krzy¿owania mia³statystycznie istotny wp³yw na stan po zimowli i ogóln¹ ocenê, wysoko istotny napozosta³e cechy.

Najlepszym stanem po zimowli charakteryzowa³y siê, w drugim sezonie rodzinypszczele pochodz¹ce od matek kaukaskich unasiennionych zarówno trutniamikaukaskimi jak i kraiñskimi. Otrzyma³y przeciêtnie 3,88 i 3,89 pkt. (skala 4 punktowa)(Muszyñska i Konopacka 1981). Kolejn¹ cech¹ s¹ pomiary pszczó³ i czerwiu wiloœci ramek obsiadanych przez pszczo³y i iloœci ramek z czerwiem. Pierwszy pomiarodbywa siê w czasie kwitnienia jab³oni. Bardziej liczne by³y rodziny w pierwszymsezonie. Szczególnie czystorasowe rodziny kraiñskie które zajmowa³y œrednio ponad10 ramek, natomiast mieszañce nieca³e 9 ramek. W tym czasie najwiêcej czerwiu by³ou rodzin czystorasowych, w pierwszym roku kraiñskich w drugim kaukaskich(Gromisz i Bobrzecki 1985), (Gromisz i Skowronek 1982). W drugimpomiarze (trzy tygodnie póŸniej) nadal najsilniejsze by³y czystorasowe rodzinykraiñskie zajmowa³y przeciêtnie prawie 17 ramek. W grupie kontrolnej rodziny matek


kraiñskich (strona ojcowska nieznana) tak¿e by³y najliczniejsze. Najwiêcej czerwiu wpierwszym roku by³o w czystorasowych rodzinach kraiñskich 8,65 ramki, w rokunastêpnym w kaukaskich 8,26 ramki (Zmarl icki 1975). Rojliwoœæ oceniana by³a wskali czteropunktowej. Mniej rojliwe by³y pszczo³y w drugim sezonie, zarówno wgrupie testowej 3,82 pkt. jak i kontrolnej 3,75 pkt.. Obserwacje podsumowuje ocenaogólna, tak¿e czterostopniowa. Zawsze wy¿ej oceniano matki z grupy testowej œredniona 3,02 i 2,83 pkt. podczas gdy z kontrolnej na 2,57 i 2,34 pkt..

Odpowiedni dobór kojarzeñ i krzy¿owañ ma istotny wp³yw na wszystkie badanecechy. Rodziny pszczele z grup testowych i kontrolnych mia³y doœæ zbli¿one wartoœcicech zwi¹zane z ich rozwojem. WyraŸnie lepsz¹ ocenê ogóln¹ uzyska³y rodziny matekhodowlanych sztucznie unasiennionych, o dobranej stronie matecznej i ojcowskiej, coœwiadczy o potrzebie wprowadzania w³aœciwego materia³u hodowlanego do populacjimasowej.

LITERATURA

C S H Z ( 1 9 9 5 ) - Instrukcja prowadzenia terenowej oceny wartoœci u¿ytkowejpszczó³, CSHZ Warszawa.

G r o m i s z M . , B o b r z e c k i J . , ( 1 9 8 5 ) - Wartoœæ u¿ytkowa mieszañcówpszczó³ rasy kraiñskiej i kaukaskiej. Pszczeln. Zesz. Nauk, XXIX, 93-102.

G r o m i s z M . , S k o w r o n e k W . ( 1 9 8 2 ) - Próba kompleksowej ocenyprzydatnoœci krzy¿owniczej czterech ras pszczó³. Pszczeln. Zesz. Nauk. XXVI,15-28.

M u s z y ñ s k a J . , K o n o p a c k a Z . ( 1 9 8 1 ) - Zmiany w kondycji pszczó³ró¿nych ras w zwi¹zku z zimowl¹. Pszczeln. Zesz. Nauk, XXV, 31-41.

R u s z c z y c Z . ( 1 9 7 8 ) - Metodyka doœwiadczeñ zootechnicznych. PWRiL.Warszawa

Z m a r l i c k i C . ( 1 9 7 5 ) - Wartoœæ u¿ytkowa mieszañców pszczo³y kraiñskiej zpszczo³¹ kaukask¹. Pszczeln. Zesz. Nauk. XIX, 121-130.

MORPHOLOGICAL CHARACTERS OF BEESIN UDMURTIA, RUSSIA

Lidia Kolbina, Sofia Nepeivoda

The Udmurt state research Institute of Agriculture,426008 Russia, 220-33, Pushkinskaya street, Izhevsk, Udmurt Republic, e-mail: beekepper@udmnet.

During about a hundred years bees of different races were and are imported into theUdmurt Republic intensively. So the researching of the structure of the pure breed beesin Udmurtiya became an actual problem.

That’s why the task of this paper was to study the results of delivery of southernspecies of bees in the republic. For the first time in the history of the beekeeping inUdmurtia we tried to research the morphological bees’ characters.

In the research we used the techniques of the estimation of the bee’s ex-terrier of G.A. Kohzevnikov (1900) and B. B. Alpatov (1948).

38

Such morphological characters of bees as length of proboscis, width and length ofthe third tergite and the third sternite, waxen speculum, forward and back wings,cubital and tarsal index, quantity of pegs on front of the back wings were studied.

The bees were taken in apiaries of the republic. We took 30 young bees from everybee colony and for that 117 bee colonies were used.

In the researched samples of bees the length of proboscis varied from 5.55 up to6.85 mms.

The width of third tergite was from 4.5 up to 5.4 mms, its length was from 1.85 upto 2.25 mms. On the width of the third sternite the bees of Udmurtia differ by thegreater variability. So more broad limits of measurements of separate bees (from 4.10up to 5.20 mms) can be watched. The length of the third sternite varies from 2.60 up to3.18 mms. The length of the waxen speculums varies within the limits from 1.01 up to1.48 mms, the width of them is from 2.25 up to 2.80 mms.

The width of back wings varies from 1.50 up to 1.80 mms, the length of it is from6.25 up to 7.20 mms. The width of forward wings is from 2.88 up to 3.40 mms, thelength is from 8.7 up to 10.0 mms. The cubital index changes from 34% up to 84%,and the tarsal index is from 50% up to 63%. The quantity of pegs varies from 17 up to27 pieces.

According to this research only 6 bee colonies can be related to the middle-Russianraces from researched 117 bee colonies. The index of other colonies is:

4 are grey mountainious Caucasians (Apis mellifera caucasica);

5 are yellow valley Caucasians (Apis mellifera remipes);

7 are Carpathians (Apis mellifera carpatica);

12 are prerian Ukrainians (Apis mellifera acervorum);

1 is Carniolan (Apis mellifera carnica);

1 is Italian (Apis mellifera ligustica);

2 are Far – Easterns;

4 are Priokskiis (the cross-breed of a mountainious Caucasian bee and a middleRussian bee);

75 honey — bee colonies are determined as cross-breed.But it is difficult to approve that the pure races conform to the standards on mor-

phological characters because the morphological characters of many „pure breed” stan-dards cross, and so they are not enough to define the race of the bee. For moreauthentic data it’s necessary to pay attention to such exterior characters as the colour ofa body, aggressiveness, weight of working bees and queens, oviposition of queens andothers.

We consider that on the territory of the Udmurt Republic the main attention shouldbe given to the local bees, which adapted to the severe climate of Udmurtia and differby high productivity, winter hardiness, are not swarming, are peaceful and are steadyagainst different diseases.

Í . È . Ê ð è â ö î â , Ñ . Ñ . Ñ î ê î ë ü ñ ê è é ( 2 0 0 1 ) - Ïîðîäû ï÷åë. Ñî÷è. 24 ñ.

Í . È . Ê ð è â ö î â , Ã . Ä Á è ë à ø , À . Â . Á î ð î ä à ÷ å â ( 1 9 9 9 ) -

Ñåëåêöèîííîå óëó÷øåíèå ïðîäóêòèâíûõ è ïëåìåííûõ êà÷åñòâ ï÷åëèíûõ

ñåìåé. Ì.: Èíôîðìàãðîòåõ, 84 ñ.

Ì à ë ê î â Â . Â . ( 1 9 8 5 ) - Ïëåìåííàÿ ðàáîòà íà ïàñåêå. Ì. Ñ.29 - 42.


INFLUENCE OF DRONES OF DIFFERENT RACES(Apis mellifera mellifera) ON BEES IN CEPKELIAI

RESERVATION

Just inas Straigis , A. Amšiejus

Lithuanian University of Agriculture.

In the beginning of the second millenium forests and marshes covered up to 80% ofLithuanian territory /l/. Such conditions were favourable for the reproduction of localbees (A. m. mellifera) /2/. Cepkeliai reservation is located in woody Varena region inSouth Lithuania and covers over 8 thousand hectares. Tyhis is the place where naturalmarsh flora and fauna have been preserved. Evaluation of bee pasture resources (J .St ra ig is , R. Juknevic ius , 1980) revealed their approximate value to be 59257 kg ofbiological sugar (honey), which is enough to feed up to 600 bee colonies per season.This brought to the idea that Cepkeliai marsh reservation with its neighbouring forestedlocalities could serve as isolation territory for keeping bees.

In the environs of Cepkeliai reservation local bees were evaluated according toV. Alpatov /3/ methodics. Comparison of the obtained data with the data of earlier in-vestigations (1970) /4/, where average length of proboscis was 6.084 ±0.020 mm,cubital index -57.67 ±0.52% and dominating negative diskoidal shift, shows that beesshould be similar to the bees of Belarus and Polish populations (A. m. mallifera) /5/.

In 1969 the following race features of the bees kept by amateur beekeepers wereobserved: average length of proboscis -6.041 mm, cubital index 58.87% and negativediskoidal shift -84.60% (Table). The investigation data shows that thirty years ago beesof this reservation were propinquous to purerace ones. After the period of 32 years lo-cal bees in the reservation had the following features: average length of proboscis-6.143 mm, cubital index -54.16%, and position of diskoidal point changed signifi-cantly. This brings to the supposition that even in the woodiest Lithuanian region purerace local bees require special control and bee evaluation.

Table

Gender characteristics of local bees in Èepkeliai reservation region

Colony (n) Length of proboscis, mm Cubital index, % Diskoidal negative shift, %

1. 1969 (10)lim

6.041±0.0135.950-6.126

58.87±1.3250.42- 65.39

-84.6-76 - -95

2. 2001 (10)lim

6.143±0.0196.009-6.425

54.16±1.1142.18- 57.19

-84.6-44.0 - +75.0

d = 1.102±0.023 4.71±1.72 -21.1

td= 4.43 2.74

40

WSTÊPNE BADANIA NAD OPRACOWANIEM MODELIMORFOLOGICZNYCH RAS I LINII PSZCZÓ£

HODOWANYCH W POLSCE Z ZASTOSOWANIEMKOMPUTEROWEJ TECHNIKI POMIAROWEJ

Jerzy Szymula, Wojciech Skowronek


Celem niniejszej pracy jest sprawdzenie czy istniej¹ ró¿nice w morfologii skrzyd³apszczó³ u ras i linii hodowanych w Polsce oraz czy istnieje mo¿liwoœæmorfometrycznej analizy przynale¿noœci rasowej i liniowej. Konsekwencj¹ znalezieniaró¿nic jest opracowanie modeli morfologicznych poszczególnych ras i linii

W latach 2000-2001 dokonano wyboru technologii przenoszenia obrazu na ekrankomputera i napisano program przydatny do pomiarów cech i analizy wyników.Wybrano równie¿ metody statystyczne przydatne do analizy danych. W pierwszyetapie badañ przygotowano kilkaset próbek pszczó³ ras:— mellifera - linie: Asta, Augustowska, Pó³nocna, Baszkirska— carnica - Alsin, Marynka, Troisek— cau - M, Pu³awska, KP.

Wykonano z nich preparaty sta³e , a nastêpnie dokonano pomiarów tradycyjn¹metod¹ mikroskopow¹. Po wykonaniu pomiarów trzech cech (d³ugoœæ jêzyczka,szerokoœæ IV tergitu , indeks kubitalny ) wyselekcjonowano 58 próbek - po 4-9 sztuk zka¿dej linii. Próbki te pod wzglêdem badanych cech najbardziej odpowiada³y modelomprzyjêtym dla poszczególnych ras.

Analizuj¹c przynale¿noœæ rasow¹ obliczono centroidy dla poszczególnych ras orazobliczono kwadratowe odleg³osci Mahalanobisa miêdzy poszczególnymi grupami.Analizuj¹c statystyczn¹ klasyfikacjê przypadków stwierdzono, ¿e wszystkie próbkizosta³y zakwalifikowane do wczeœniej zdeklarowanych ras.

1. Stwierdzono ró¿nice w budowie morfologicznej skrzyde³ pozwalaj¹ce naklasyfikacjê rasow¹ i liniow¹ próbek pszczó³.

2. Zastosowanie statystycznej analizy dyskryminacji pozwoli na okreœlenieprzynale¿noœci rasowej próbek o nieustalonym pochodzeniu.

3. Wstêpnie ustalone wartoœci kanoniczne danych uzyskanych z komputerowychpomiarów daj¹ podstawê do stworzenia modeli morfologicznych dla ras i liniihodowanych w Polsce.

INVESTIGATION AND CONSERVATION OF THE DARKEUROPEAN HONEY BEE LITHUANIAN POPULATION

Diana Tamašauskiene

Department of Apiculture, Lithuanian Institute of Agriculture

The objective of the present study is to investigate the local bee race (Apis mellifera

mellifera) according to morphological characters, biological traits and performance pa-


rameters (productivity, over winter survival etc.), and to protect it from extinction byusing the available breeding material for breeding work.

The study included the following treatments: 1. Determination of morphologicalcharacters; 2. Assessment of biological traits; 3. Evaluation of performance parameters.

A total of 237 local bee colonies were assessed. 37.4% of the investigated bee colo-nies met the racial standard and 12.8% of the colonies were used for further breeding.According to the length of proboscis 26.3 % of the assessed colonies met the standard,according to cubital index - 63.1% of bee colonies, and according to discoidal shift -31.3% of bee colonies. Colonies of bees with proboscis not longer than 6.3 mm, cubitalindex - 56–65%, positive discoidal shift not exceeding 20.0% were selected for furthermultiplication. A small number of bee colonies were used in the process of further pu-rification of local bees.

On average 56 local bee colonies wintered during the 1998 – 2002 period, of which6.4% (on average 3.5 colonies) did not survive over winter. Over winter food con-sumption was on average 8.3 kg/b.c. Local bees demonstrated a good over winter sur-vival.

A spring inspection of bee colonies revealed that bees survived over winter in goodcondition. On average about 20.0% of bee colonies had a slight scour. In the nests therewere 1.8 – 3.1 combs with brood, freshly-collected pollen and 6-7 combs with bees.

On average 17.8% of bee colonies swarmed during the period of investigations. Thelargest number of colonies (23.1%) swarmed in 1998. To prevent larger losses, newcolonies were formed.

Honey production of local bees in spring practically does not exceed consumption,since colonies are still insufficiently strong to collect more nectar than they need forbrood feeding. Local bees have never been distinguished by a high productivity. Forsome years a decline in honey production has been observed. Marketable productionmostly consisted of heather honey, the annual production of which was about6.0 kg/b.c. The most productive year was 2002, when honey production was19.7 kg/b.c.

In the spring of 2000, 33 of the 61 over wintered colonies were ill with chalkbrood(Ascosphaera apis) and another 11 colonies were suspected of having the disease.Heavily infected colonies were destroyed. The rest of the colonies were treated by dis-infecting and transferring bees on new frames with wax foundation. In 2002 traces ofchalkbrood were identified in 3 bee colonies.

RÓ¯NICE MORFOMETRYCZNE POMIÊDZY PSZCZO£¥MIODN¥ POCHODZ¥C¥ Z PASIEKI HODOWLANEJA PSZCZO£¥ Z BARCI W REJONIE BURZJANSKIM

W BASZKIRII

Zdzis³aw Wilkaniec, Monika Fliszkiewicz, Karol Giejdasz

Katedra Hodowli Owadów U¿ytkowych, AR im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu.

W Republice Baszkortostan, zwanej Baszkiri¹, znajduj¹cej siê w po³udniowejczêœci Uralu, istnieje obok wspó³czesnej gospodarki pasiecznej, w prawieniezmienionej od wieków formie, bartnictwo. W rejonie burzjañskim, w rezerwacie

42

przyrody Szulgan-Tasz funkcjonuje obecnie 700 zinwentaryzowanych barci. Zasiedlaj¹je pszczo³y okreœlane mianem baszkirskich bartnych pszczó³, bêd¹cychprzedstawicielem ciemnej pszczo³y œrodkoworosyjskiej. Zasiedlanie barciopustosza³ych lub nowo wydr¹¿onych przez pracowników rezerwatu, odbywa siê wsposób naturalny. Drzewa bartne-g³ównie sosny, rzadziej modrzewie lub dêby, rosn¹zazwyczaj na znacznych wysokoœciach gór po³udniowej Baszkirii. Rodzi siê wiêcpytanie, czy jest to ta sama populacja pszczó³, jak¹ utrzymuje siê w pasiekachhodowlanych.

Chc¹c znaleŸæ odpowiedŸ na to pytanie porównano trzy najczêœciej analizowanecechy morfologiczne, tj. szerokoœæ IV tergitu, d³ugoœæ jêzyczka i indeks kubitalnypszczó³ pochodz¹cych z pasieki hodowlanej i z barci. Ró¿nice wartoœci tych cech,pozwalaj¹ na wyodrêbnienie ras czy typów pszczó³. Pomiary morfometrycznewykonano wykorzystuj¹c komputer sprzê¿ony z binokularem i kamer¹ wyposa¿ony wprogram analizy obrazu mikroskopowego Mikroscan-Lucia.

Wyniki wykaza³y, ¿e pszczo³y ulowe i barciowe ró¿ni³y siê miêdzy sob¹ podwzglêdem ka¿dej z analizowanych cech. Ró¿nice te okaza³y siê statystycznie istotne.Œrednie wartoœci d³ugoœci jêzyczka oraz szerokoœci IV tergitu, by³y ni¿sze u pszczó³barciowych ni¿ u pszczó³ pochodz¹cych z ula. Wartoœci te wynosi³y dla d³ugoœcijêzyczka u pszczó³ barciowych 5,93 mm, u pszczó³ z pasieki 6,05 mm, natomiastszerokoœæ IV tergitu u pszczó³ barciowych wynosi³a przeciêtnie 2,25 mm, a u pszczó³ zpasieki 2,32 mm. Odwrotnie kszta³towa³a siê wartoœæ indeksu kubitalnego, który by³ni¿szy u pszczó³ z pasieki i wynosi³ œrednio 56,2, a u pszczó³ barciowych wartoœæ tawynosi³a œrednio 61,6. Wszystkie analizowane cechy charakteryzowa³a ma³azmiennoœæ w obrêbie ka¿dej z grup.

Uzyskane wyniki sugeruj¹, ¿e pszczo³y zasiedlaj¹ce barcie i ule nie nale¿¹ do tejsamej populacji.


BEEKEEPING TECHNOLOGYGOSPODARKA PASIECZNA

WP£YW ŒREDNICY WIERT£A ORAZ UK£ADU S£OJÓWROCZNYCH NA PROSTOPAD£OŒÆ OTWORÓW NA

DRUT WZGLÊDEM SZERSZYCH P£ASZCZYZNBELECZEK RAMEK Z DREWNA SOSNOWEGO

Marian Hoffman, Tomasz Rogoziñski1

Katedra Obrabiarek i Podstaw Konstrukcji Maszyn.1 Katerdra In¿ynierii Œrodowiska Pracy Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu.

E-mail: [email protected]

Wiercenie otworów na drut w beleczkach ramek jest jednym z zabiegówtechnologicznych w gospodarce pasiecznej, na który czêsto nie zwraca siê nale¿ytejuwagi, mimo ¿e niew³aœciwe jego wykonanie mo¿e wywo³ywaæ niekorzystne skutki.Wœród szkodliwych nastêpstw b³êdów w wykonaniu tych otworów wymieniæ mo¿nanieprawid³owe wtopienie, czy nawet zniszczenie arkusza wêzy i w efekcie tego,nierówne odbudowanie plastra przez pszczo³y. Ponadto mo¿na w ten sposób stworzyædogodne warunki do rozwoju larw barciaków.

Maj¹c na celu ustalenie optymalnych parametrów wiercenia otworów na drut wbeleczkach ramek postanowiono zbadaæ jaki wp³yw na dok³adnoœæ ich wykonania maœrednica u¿ytego wiert³a oraz uk³ad s³ojów rocznych drewna, z którego wykonanobeleczki.

Badania laboratoryjne polega³y na wykonaniu szeregu otworów w próbkachdrewna sosnowego z u¿yciem piêciu wierte³ o œrednicach: 1,0; 1,2; 1,5; 1,.7 i 2,0 mm.Próbki o wymiarach poprzecznych 10 x25 mm przygotowano w taki sposób, aby k¹tnachylenia s³ojów rocznych wzglêdem p³aszczyzny, w której wiercono otwory,wynosi³ 0, 30, 60 i 90°. W odniesieniu do beleczek o poszczególnych k¹tachnachylenia s³ojów reprezentowane by³o drewno szeroko i w¹skos³oiste oraz bielaste itwardzielowe.

Po wywierceniu otworów zmierzono k¹t ich nachylenia w stosunku do p³aszczyznybeleczki przy u¿yciu k¹tomierza warsztatowego z dok³adnoœci¹ do 0,5°. Wynikpomiaru stanowi³a ró¿nica pomiêdzy tym k¹tem, a k¹tem prostym mówi¹ca na ilewykonanie otworu odbiega od wymaganej prostopad³oœci.

IMPACT OF THERMAL INSULATED HIVESON HONEY YIELDS

Frant išek Kamler

Bee Research Institute Dol, 252 66 Libèice nad Vltavou, Czech Republic.

Problems of hive wall insulation are very often discussed themes amongbeekeepers and researchers. Hitherto obtained results of various experiments were

44

closed by different data and unambiguous consequences are missing. The results of in-dividual experiments might be influenced by the site of colonies, by temperature char-acteristics, weather course during the period of development and foraging, by thestrength of kept bee colonies, by treatment methods, productivity of the forage etc.Thetarget of experiments at colonies kept in hives with the different level of thermal insu-lation of the hive wall was to monitor mainly honey yield and associative symptoms aswell as properties. Experiments were established in the year 1999 on three sites-locali-ties: on the site Máslovice-Dol, 225 m elevation above sea level, on experimental beeyard Pekaøov, 540 m elevation above sea level and in experimental bee farm Zubøí, 420m elevation above sea level.Experiments in Dol included multiple storey hives K-39with ten frames 39 x 24, two groups 12 and 12 hives. Uninsulasted group had the hivewall 25 mm wood, insulated hive wall 60 mm foam polystyrene with 5 mm sololith onthe inner hive wall. Each of the both group had 10 hives. In the bee farm Zubøí experi-ments were based on hives Optimal, frame dimensions 42 x 17 with 11 frames in abox. Uninsulated group had hive wall 25 mm wood, insulated wall 60 mm polystyrenewith 5 mm sololith on the inner side of the hive wall. At all hives normal warm pad-ding of the ceiling was applied - 30 mm felt or the warm padded variant 60 mm poly-styrene.

Three years experiments indicate that the weaker the wintered colonies, the larger isthe positive impact of better warm insulation of the hive wall.At strong wintered colo-nies (above 1,3 kg bees) the difference in the honey yield between effectively warmedand thin walled hives is minimal and non significant. In this case thin walled hives areof advantage because of low production price. Now there is a question how to ensurehigh percentage of strong wintered colonies in common beekeeping practice?

THE SURFACES, WHICH REFLECT THE ULTRAVIOLETRAYS, ARE THE EXCELLENT MARKS OF ENTRANCES

TO THE HONEY BEE NESTS

A. Komissar

Ukraine, Kyiv, National Agricultural university, Department of Apiculture.E-mail: [email protected]

The problem of appropriate coloration of the hives for reducing of bees drifting ex-ists in practical beekeeping especially at the use of pavilions and extra multiple matingmicronucleus hives (Komissar 1996 ).

K.v .Fr isch (1950) recommended for of hive walls coloration the white, blue, yel-low and scarlet (black) colours. He wrotes also that colour of white lead paint may useas additional fifth colour, as it reflects UV rays.

Our attempt to use these reccomendations for coloration of near-entrance marks ofmultiple nucs were without the desirable effect: queens drifting was high. These resultsforce us to carry out the next experiments.

Bees of nucs used coloured 10x10 cm flat mark with the entrance hole in center atscarlet surface of hive at training. At test they choiced between training and test marks.Last one they saw at first in contrast with classical training methods, when test plateused as negative stimuli at training. Bees chose training mark only when they clearlydistinguish marks and used two mark simultaneously (50% of drifting) when did not.


Reflectence spectra of all specimens were under control. The adding of white zinc toany paint kills the UV reflectance.

Returning bees arrived almost symmetrically at two identical marks (table). Theydistinguished clearly white from yellow and from aluminium surface or silver paint onthe base of aluminium powder. They didn’t distinguish white from blue and this effectwe named white-blue phenomenon (Komissar 1997). The drifting of bees to whitelead surfaces was 41%. This value is statistically different from 49% at white zinc testmark, but from the point of view the queenbreeder the drifting of 40% of queens inmultiple mating hives to neighbouring compartments is extremely large as it is zero insingle mating ones. Therefore white lead paint cann’t be recommended for painting ofnearentrance mark.

Table. Bees drifting to tested marks with different reflections of ultraviolet (UV)rays. Training mark was white zinc. Every resut is the average of 3 experiments (with100 arrived bees in each) at different daylight conditions: under the sun, in shadow andat cloudy weather. Names of paints for artists are in parentheses.

Test mark Drifted bees, %

Name of surface or paintReflection

of UV rays,%M±m Lim

White zinc (WZ) 0 49±4 47-59

White zinc + soot (grey) 0 45±4 41-67

„Yellow cadmium” 0 0 0

White lead + WZ 0 47±4 38-55

„Cobalt blue" + WZ 0 42±4 40-45

Surface of Alumimium 80-90 0 0-3

Silver paint 70-80 4±1 0-7

White lead 10-15 41±3 32-48

„Cobalt blue" 10-15 36±3 25-42

All experiments were repeated in reverse variant, i.e. test marks were use as train-ing ones. The results and conclusions were the same.

Formally any white metal surface reflect UV rays, but aluminium is the cheapestand simplest to use in a form of silver paint. We propose to use the name „aluminium”colour instead of long „colour of white metal surface”. So our painting recommenda-tions are to use only white or blue (but not together), yellow, „aluminim” and scarlet(or black) paints.

REFERENCES

F r i s c h K . v o n ( 1 9 5 0 ) - Bees: their vision, chemical senses, and language.Cornell Univ. Press.

K o m i s s a r A ( 1 9 9 6 ) - Extra multiple nucleus hives. Bee World 77(2): 82-88

K o m i s s a r A . ( 1 9 9 7 ) - Why do honeybees not distinguish white and bluenear-entrance marks? Proc. Int. Coll. Social Insect, Russian Language Sectionof the IUSSI, Socium, St. Petersburg, 1997, vol. 3-4, pp. 117–120.

K o m i s s a r A ( 1 9 9 7 ) - Extra multiple nucleus and micronuleus mating hives.Kiev, 96 pp.

46

THE POSSIBILITIES OF THE USE OF INFRAREDTHERMOGRAPHY FOR THE CONTROL OF

OVERWINTERING OF HONEY BEE COLONIES

A. Komissar

Ukraine, Kyiv, National Agricultural university, Department of Apiculture.E-mail: [email protected]

The quality of overwintering of honey bee colonies is evaluated by the registrationof the sounds of the winter cluster usually in the regions with long winter, where winterbee cellar or wintering buildings are used. At the outside wintering danger of theshortage of honey exists at the end of wintering especially in the winters with strongwarmings, when the brood rearing can starts untimely. The beekeepers usually inspectcolonies without the frame moving at the thaws at the end of February.

The heat production of winter cluster is near 5-10 watt and temperature on the clus-ter surface is near 10°C, according to opinion of many authors (Komissar 1994). TheAustrian scientists (Parst et al, 2001) informed about higher body temperature of beesat the cluster surface: 15.0±2.3° of thorax and 11.5±1.7°C of abdomen.

According our evaluation (in press) the winter cluster radiates 2-3 watt of energywith infrared rays at outer temperature 0-5°C. Main part of radiated energy is in therange 5-20 µm (maximum near 10 µm)

Modern infrared cameras permit to see the temperature distribution at the surface ofhive, caused by radiation of winter cluster. The usual hive materials are not transparentfor infrared rays. Theoretically we can see at the outer hive surface only the distribu-tion of temperature caused by local heating of inner hive surface.

We used the infrared camera „Krionic-4m”, manufactored in Kharkov Institute ofLow Temperatures. Resolution of temperature was 0.1°C, resolution in space – 0.0016radian. Camera works in the range of wavelength 8-14 µm and measures the tempera-ture in 62,500 points during every 1.4 sec (display 250250 points).

The experiments were carried out in the bee cellar of queenbreeding apiary ofUkrainian steppe bees of Leonid Egoshin (Sumi Region), where usual Langstroth hivesand special very narrow (16 x 18 cm) styrofoam nucs hives were in use. Last ones wereused for the overwintering of weak (0.4 - 0.6 kg of bees) colonies.

This new method of weak colonies overwintering were elaborated with the aim ofstorage of the mating nucs, which were united in fours in August (Komissar ,Egoshin 2002). 300 nucs overwintered in multi-storey styrofoam hives with 3 hivebodies in 2002. Every hive body contains 5 frames 145 x 150 mm and one body withbottom and lid is used as mating nuc in summer.

The winter cluster can move upward and along frames in usual hive, but in styro-foam hives it can move upward only, as section of hive and cluster has approximatelythe same dimensions. The disposition of nuc winter cluster under the hive lid is thesign of the shortage of the food usually.

We saw the disposition of winter cluster as the brighter spot at the infrared picturesof the front and end walls of usual hive in bee cellar. We explain this phenomenon asresult of direct hit of infrared rays to inner surface of hive wall through the space be-tween combs. The side hive walls were usually dark, as infrared rays cannot penetratethrough the honey combs. Top cover of hives (masonite plates without any heat insula-


tion) has the bright spot also, but this is result of heating by the convective flow ofheated air together with infrared heating.

Very clear results were obtained at observation of multi-storey nuc styrofoamhives. The majority of clusters were disposed in second body and bees has reserve offood in third one. We found several hives with cluster under lids and these nucs receiveadditional food. It was found several extremely strong nucs with cluster in two or eventhree body and they need additional food for successful overwintering.

The infrared technique starts to use intensively in the investigations of the honeybee biology, but it exists also the possibility to use it in the practical beekeeping.

REFERENCES

K o m i s s a r A . ( 1 9 9 4 ) - High temperature wintering of honey bees, Kiev, 168 pp.(in Russian).

K o m i s s a r A . , E g o s h i n L . ( 2 0 0 2 ) - New method of nuc overwintering andit use at queenbreeding apiaries. Tvarinnitstvo Ukraini, #8: 12-15.(inUkrainian).

P a r s t T . e t a l . ( 2 0 0 1 ) - Activity and body temperature of honeybees on thesurface of winter clusters // Proceeding of 2001 Berlin Meeting of EuropeanSection of IUSSI: 120 p.

ZBIÓR PY£KU U PSZCZÓ£ BUCKFAST I MIESZAÑCÓWKAUKASKA X KRAIÑSKA W WARUNKACH

PO¯YTKOWYCH PÓ£NOCNEJ LUBELSZCZYZNY

Krzysztof Olszewski , Jerzy Paleolog

Katedra Biologicznych Podstaw Produkcji Zwierzêcej AR w Lublinie.

Ró¿ne pszczo³y przejawiaj¹ ró¿ne preferencje w wyborze roœlin po¿ytkowych(Wel ls i Wel ls 1983), a na iloœæ pozyskanego py³ku i preferencje w wyborze gatunkuroœlin py³kodajnych wp³ywa genotyp robotnic (Warakomska 1962, Fowel l i Page1993). Rozpoznanie, jaki potencja³ jako zbieraczki py³ku reprezentuj¹ pszczo³yró¿nych ras mo¿e dostarczyæ informacji przydatnych przy doborze materia³uwyjœciowego do selekcji na zwiêkszon¹ wydajnoœæ py³kow¹ (Page i Fondrk 1995).

W jednej z pasiek pó³nocnej Lubelszczyzny, umieszczono po 10 rodzin Buckfast(Buckf.) i mieszañców, matka kaukaska x trutnie kraiñskie (CAUxCAR). Rodzinyprzygotowywano w poprzednim sezonie, poddaj¹c sztucznie unasiennione matki idbaj¹c o zbli¿on¹ si³ê oraz strukturê. W zasi¹gu lotów pszczó³ znajdowa³y siê ogrodyprzydomowe, ³¹ki i pastwiska, pola uprawne, oraz drzewa przydro¿ne. Obnó¿apo³awiano i wa¿ono codziennie w dniach 12-14 maja, 5-6 czerwca oraz 3-6 lipca.U¿yto po³awiaczy wylotowych. Liczono te¿ powracaj¹ce do ula zbieraczki.

Zbiory py³ku (tabela 1) by³y nieznacznie ni¿sze u Buckf., co by³o najbardziejwidoczne w lipcu (s³aby po¿ytek). Masa jednego obnó¿a u Buckf. i CAUxCAR by³apodobna. W tym kontekœcie zastanawiaj¹ce jest, ¿e u Buckf. liczba zbieraczek py³ku iich udzia³ w ogólnej liczbie zbieraczek (tabela 2, 3) by³y wy¿sze ni¿ u CAUxCAR.Obie badane grupy ró¿ni³y siê te¿ bardzo znacznie preferencjami w wyborze Ÿróde³py³ku (tabela 4 i 5). Wskazywaæ to mo¿e na ró¿ne strategie pozyskiwania obnó¿y

48

(ró¿na intensywnoœæ i pora lotów) przez Buckf. i CAUxCAR. Korelacja pomiêdzymas¹ jednego obnó¿a a wielkoœci¹ zbiorów py³ku by³a dodatnia i co ciekawe wy¿sza uCAUxCAR (tabela 6), a zatem zale¿a³a od genotypu.

Tabela 1

Œrednia dzienna masa pozyskanych obnó¿y (A) oraz œrednia masa jednegoobnó¿a (B) w kolejnych miesi¹cach po³awiania py³ku

A - [g] B - [mg]

maj czerwiec lipiec œrednio maj czerwiec lipiec œrednio

Buckf. 26,06 13,72 8,40a 16,06 11,15 7,35 6,01 8,17

CAUxCAR 28,97 12,36 12,56 b 17,96 10,16 7,34 6,80 8,10

a, b - ró¿nica istotna P>00,5; CAUxCAR — kaukaska x kraiñska; Buckf. — Buckfast

Tabela 2

Liczba zbieraczek powracaj¹cych do ula z py³kiem i bez py³ku liczona w ci¹gupiêciu minut w maju (V), czerwcu (VI), lipcu (VII) i œrednio w sezonie (x)

Z py³kiem Bez py³ku

V VI VII x V VI VII x

Buckf. 72,0 74,9 a 38,3 61,7 # 404,5 297,6 * 275,5 * 325,9 *

CAUxCAR 61,0 62,5 b 38,9 54,2 # 440,4 299,5 * 279,2 * 339,7 *

ANOVA: a, b ró¿nica jest istotna F<0,04; # - F=0,07; * - F>0,8Zmiennoœæ Buckf. i CAUxCAR by³a podobna i nie ró¿ni³a siê istotnie.Razem liczba zbieraczek ró¿nice minimalne i nieistotne (F>0,4)

Tabela 3

Udzia³ robotnic z py³kiem w ogólnej liczbie powracaj¹cych zbieraczek [%]o godzinie 09,00, 12,00, 15.00 i œrednio (x), w kolejnych miesi¹cach

maj czerwiec lipiec

09.00 12.00 15.00 x 09.00 12.00 15.00 x # 09.00 12.00# 15.00 x

Buckf. 20,1a 18,0 7,9 15,3* 25,0 21,5 14,4 a 20,3 a 13,4 18,2 4,4 12,0

CAUxCAR 15,6b 13,4 7,7 12,3* 21,8 18,5 11,7 b 17,4 b 14,1 17,3 5,5 12,3

ANOVA: a, b — ró¿nica jest istotna F<00,5; *- F=0,071; # - zmiennoœæ w grupie CAUxCARjest istotnie mniejsza (test homogenicznoœci F<0,05)

Tabela 4

Sk³ad gatunkowy obnó¿y pobranych w kolejnych miesi¹cach po³awiania py³ku

Barwa obnó¿y maj czerwiec lipiec

¯ó³ta Acer pseudoplatanus Plantago, Ranunculaes Cruciferae, Plantago

Czerwona Aesculus hippocastanium - -

Pomarañczowa Typ: Taraxacum Typ: Achillea Typ: Achillea

ZielonaPoligonum bistorata,

Lychnis flos-cuculi,

Geum rivale

-Chamaenerion

angustifolium


Barwa obnó¿y maj czerwiec lipiec

Jasno¿ó³ta Carem, Rumex Cruciferae -

Bia³a - Centaurea cyanus Centaurea cyanus

Br¹zowa - Trifolium repens Trifolium repens

Tabela 5

Procentowy udzia³ obnó¿y o ró¿nych barwach w próbach pobranychw kolejnych miesi¹cach po³awiania py³ku

Barwa obnó¿yBuckf. CAUxCAR

maj czerwiec lipiec maj czerwiec lipiec

¯ó³ta 87,4 17,8 4,78 72,37 0,2 2,98

Czerwona 2,5 - - 7,28 - -

Pomarañczowa 6,4 40,66 0,25 14,97 12,44 0,1

Zielona 0,7 0,11 0,35 5,02 0,31 0,18

Jasno¿ó³ta 2,9 11,55 - 0,36 34,12 -

Bia³a - 27,48 46,67 - 48,94 33,54

Br¹zowa - 2,4 47,95 - 3,99 63,2

CAUxCAR — kaukaska x kraiñska; Buckf. - Buckfast

Tabela 6

Wspó³czynnik korelacji pomiêdzy iloœci¹ zebranego py³ku a œredni¹ mas¹jednego obnó¿a w kolejnych miesi¹cach doœwiadczenia

CAUxCAR + Buckf. CAUxCAR Buckf.

Maj .536 .699* .493

Czerwiec .372 .382 .523

Lipiec .528 .423 .384

Ca³y sezon .551 .668 .433

RM-Œ # .606* .823* .329

* - korelacja jest istotna P<0.05; CAUxCAR - kaukaska x kraiñska; Buckf. - Buckfast;# - korelacja pomiêdzy iloœci¹ py³ku zebranego w maju a œredni¹ mas¹ obnó¿y w ca³ymsezonie.

F e w e l l J . , P a g e R . E . ( 1 9 9 3 ) - Genotypic variation in foraging responses toenvironmental stimuli by honey bees, Apis mallifera. Experienta, 49:1106--1112.

P a g e R . E . , F o n d r k M . K . ( 1 9 9 5 - The effects of colony-level selection onthe social organization of honey bee (Apis mallifera L.) colonies: colony-levelcomponents of pollen hoarding. Behav. Ecol. Sociobiol., 36: 135-144.

W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 6 2 ) - Badania nad zbiorem py³ku przez pszczo³ê miodn¹(Apis mellifica L.) w rolniczych okolicach Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk., 17:67--106.

W e l l s H . , W e l l s P . H . ( 1 9 8 3 ) - Honey bee foraging ecology: optimal diet,minimal uncertainty or individual constancy? Journal of Animal Ecology. 52:829-836.

50

PRÓBA PRZETRZYMYWANIA MATEKPSZCZELICH ZIM¥ POZA ULEM

Jaros³aw Prabucki , Jerzy Samborski , Bo¿ena Chuda-Mickiewicz

Zak³ad Pszczelnictwa, Akademia Rolnicza w Szczecinie, ul. Doktora Judyma 20, 71-466 Szczecin.

Zimowanie matek pszczelich poza ulem prowadzono w latach 1998-2002 przyu¿yciu cieplarek z termostatem. Doœwiadczenie polega³o na wychowie matekmieszañców u¿ytkowych, ich dwukrotnej inseminacji, sprawdzeniu czerwienia iutworzeniu grup doœwiadczalnych. Po³owê matek przetrzymywano w skrzynkach (13 x11,5 x 7,0 cm), po³owê do czasu sprawdzenia czerwienia w ulikach weselnych.Tworzono, wiêc grupy doœwiadczalne o sprawdzonym i nie sprawdzonym czerwieniu.Ka¿d¹ z tych grup dzielono na podgrupy pokarmowe z ciastem miodowo-cukrowym iniezale¿nie z py³kiem lub z fumagillin¹ oraz w ka¿dym roku badañ ró¿ne podgrupytermiczne (10, 15, 20, 25, 27,5 i 30°C). Prze¿ywalnoœæ matek okreœlano dla ka¿degoroku w ramach utworzonych podgrup. Okreœlano równie¿ uszkodzenia matek iobecnoœæ spor Nosema apis.

W efekcie okreœlono d³ugoœæ okresów przed umieszczeniem grup w cieplarkach izimuj¹cych w cieplarkach. Poza cieplark¹ matki przebywa³y od 38 w roku 1998 do 94dni w roku 2001, w cieplarkach od 173 dni w latach 1999-2001 do 233 dni w roku1998. £¹czny okres przebywania matek poza ulem wyniós³ 246 dni w roku 1999 do271 dni w roku 1998.

£¹cznie przebadano 162 matki pszczele, 42 matki w 1998 roku i po 40 matek wpozosta³ych latach.

W czasie tworzenia grup zimuj¹cych œmiertelnoœæ matek okreœlono na 26%. Zatemprze¿y³o 118 matek, co stanowi 73%. W czasie przetrzymywania matek w skrzynkach,do wiosny prze¿y³o 24 matki, co stanowi 15% ogó³u matek, zaœ œmiertelnoœæ ichwzros³a do 53%.

Najkorzystniejszymi latami badañ okaza³y siê lata 1999 - 2001 gdy¿ na 29 matekinicjuj¹cych doœwiadczenie prze¿y³o po 6 matek, co stanowi 20,7%. Najmniejsprzyjaj¹cym okresem badañ by³ rok 2001/2002 gdy¿ na 37 matek zazimowanychprze¿y³o tyko 16% tj. 6 matek.

£¹cznie w okresie badañ pad³o 140 matek pszczelich w tym ze stwierdzonymi (poich œmierci) uszkodzeniami 75 szt. i bez uszkodzeñ 27 szt. Prze¿y³y tylko 22 matki.

W badanych na obecnoœæ spor Nosema apis próbach pszczó³, w roku 2001/2002, wpierwszym okresie badañ, wykryto œrednio 43% skrzynek pora¿onych, w dalszychetapach badañ procent skrzynek pora¿onych 0, 15, 20, 25, 27 gwa³townie wzrós³ doponad 90%. Wzrost taki obserwowano, pomimo, ¿e pszczo³y do nasiedleñ pochodzi³yz rodzin wolnych od Nosema apis. Najprawdopodobniej zarodniki (spory) przeniknê³ydo skrzynek wraz ze œwit¹ w czasie kompletowania grup zimuj¹cych.

Przezimowane matki poddawane by³y do odk³adów w celu okreœlenia ichprzydatnoœci w gospodarce pszczelarskiej. Stwierdzono, ¿e posiada³y dobr¹ nieœnoœæ idawa³y lepsze od rodzin zimuj¹cych wyniki produkcyjne.

Do nasiedleñ skrzynek wykorzystywano pszczo³y z 5-6 rodzin pszczelich wolnychod Nosema apis.

Koszt przezimowanej matki o sprawdzonym czerwieniu kszta³tuje siê na poziomieca 700 z³.


WP£YW WYBRANYCH METOD WIOSENNEGOPOBUDZANIA RODZIN PSZCZELICH NA

INTENSYWNOŒÆ ROZWOJU I WYDAJNOŒÆ MIODN¥

Adam Roman, Anna Dawidowicz

Zak³ad Higieny Zwierz¹t i Œrodowiska Hodowlanego, Akademia Rolnicza we Wroc³awiu.

Pszczo³a miodna utrzymywana jest przez cz³owieka z dwóch zasadniczychpowodów, aby pozyskiwaæ od niej produkty pszczele oraz aby zapyla³a plantacje roœlinuprawnych. Oba te cele tym lepiej spe³nia, im rodziny pszczele wczeœniej na wiosnêuzyskaj¹ odpowiednio du¿¹ si³ê.

Na OpolszczyŸnie, gdzie prowadzono badania, jedn¹ z g³ównych roœlinpo¿ytkowych jest rzepak ozimy, którego okres kwitnienia przypada najczêœciej napocz¹tek maja. W naturalnych warunkach pogodowo po¿ytkowych tego regionudojœcie pszczó³ do pe³nej si³y przypada najczêœciej na koniec maja, co jest terminemzbyt póŸnym, aby pszczo³y mog³y w pe³ni wykorzystaæ po¿ytek rzepakowy (niemówi¹c o kwitn¹cych sadach).

Celem pracy by³o wykazanie, czy wiosenne pobudzanie pszczó³ do szybszegorozwoju jest skuteczne i w konsekwencji wp³ywa na wzrost wydajnoœci miodnej rodzinpszczelich w danym sezonie po¿ytkowym oraz która z najczêœciej stosowanych metodjest najbardziej skuteczna w warunkach pogodowo po¿ytkowych Opolszczyzny.

Badania obejmowa³y okres od II po³owy lata (sierpieñ) 2000 r., kiedy towyrównano si³ê rodzin i odpowiednio przygotowano je do zimowli, do koñca sezonupo¿ytkowego 2001 r.

Wszystkie rodziny pszczele utrzymywane by³y w ulach typu wielkopolskiego,w pasiece stacjonarnej zlokalizowanej w œrodkowej czêœci województwa opolskiego.Badania prowadzono na pszczo³ach mieszañcach, z du¿ym udzia³em krwi pszczó³kraiñskich.

W trakcie trwania badañ ocenie podlega³y dwie cechy: wydajnoœæ miodna rodzinpszczelich (w kg) oraz dynamika rozwoju rodzin pszczelich — cecha ta wyra¿onazosta³a w liczbie komórek z czerwiem zasklepionym, liczonych w czasie przegl¹dówkontrolnych.

Badania wiosenne rozpoczêto po pierwszym wiosennym oblocie pszczó³ odlosowego podzielenia pasieki na 4 grupy, w ka¿dej po 10 pni:

1. kontrolna rodziny pszczele, które nie by³y pobudzane do rozwoju,

2. podkarmiana ciastem miodowo cukrowo py³kowym po 0,2 kg na 1 raz narodzinê,

3. podkarmiane syt¹ po 1litrze na rodzinê ka¿dorazowo.

4. odsklepianym pokarmem z zapasów zimowych po ok. 2,5 dm2 powierzchniplastra.

Te same dawki stosowano 4-krotnie w odstêpach 6-dniowych.Jak wykaza³y wyniki badañ najwy¿sz¹ wydajnoœæ miodn¹ w sezonie 2001

uzyskano od rodzin pszczelich z grupy podkarmianej ciastem miodowo cukrowopy³kowym. Pszczo³y chêtnie pobiera³y ten pokarm, co przyczyni³o siê do lepszegorozwoju rodzin, dziêki czemu œrednia wydajnoœæ rodzin pszczelich z tej grupy

52

kszta³towa³a siê na poziomie 18,60 kg miodu towarowego i by³a o 51,8% wy¿sza ni¿w grupie kontrolnej (12,25 kg/ul).

Dobre rezultaty produkcyjne uzyskano równie¿ w grupie pobudzanej poprzezsystematyczne odsklepianie pokarmu z zapasów zimowych. Zabieg ten przyczyni³ siêdo wzrostu wydajnoœci miodnej œrednio o ok. 31% w stosunku do grupy kontrolnejosi¹gaj¹c 16,05 kg miodu z pnia. Podobne wyniki wykazano w grupie, w którejrodziny pszczele podkarmiane by³y syt¹. Uzysk miodu towarowego w tej grupiewynosi³ œrednio 15,80 kg/rodzinê, tj. o 29% wiêcej ni¿ w grupie kontrolnej.

Podobnie jak w przypadku wydajnoœci miodnej, równie¿ intensywnoœæ wiosennegorozwoju najwy¿sza by³a w grupie podkarmianej ciastem. W trakcie pierwszegoprzegl¹du (12 IV) stwierdzono w niej œrednio ponad 4000 komórek/pieñ z czerwiemzasklepionym, a drugiego (25 IV) ok. 10360 komórek/pieñ, natomiast w grupiekontrolnej odpowiednio ok. 760 komórek i 2260 komórek/pieñ. W grupie pobudzanejodsklepianymi zapasami zimowymi wykazano odpowiednio ok. 3000 i ok. 5090komórek/pieñ z czerwiem krytym, a w grupie podkarmianej syt¹ niewiele ponad 1100i ok. 6600 komórek/pieñ z czerwiem zasklepionym.

WNIOSKI

1. Najlepsze wyniki uzyskano w grupie rodzin pszczelich podkarmianych nawiosnê ciastem miodowo cukrowo py³kowym, miodnoœæ by³a o ponad 51%wy¿sza, a intensywnoœæ czerwienia matek wzros³a ponad 3,5 krotniew stosunku do kontrolnej.

2. Wiosenne podkarmianie pszczó³ syt¹ oraz odsklepianym pokarmem z zapasówzimowych wykazuj¹ podobny wp³yw na rozwój rodzin pszczelich i ichprodukcyjnoœæ wydajnoœæ miodna wzros³a odpowiednio o 29% i 31%,a intensywnoœæ czerwienia matek prawie 2 krotnie w pierwszym i 1,2 krotniew drugim przypadku w stosunku do kontrolnej.

PRÓBA PROGNOZOWANIA WARTOŒCIU¯YTKOWEJ MATEK PSZCZELICH

Wojciech Skowronek, Jerzy Szymula, Cezary Kruk


Celem doœwiadczenia by³o sprawdzenie czy istnieje mo¿liwoœæ oceny wartoœcim³odych matek przed poddaniem ich do rodzin pszczelich. Sprawdzano czy niektórew³aœciwoœci m³odych matek badane w testach laboratoryjnych s¹ skorelowane zwynikami pomiarów cech u¿ytkowych wykonywanymi w warunkach pasiecznych.

U m³odych matek oceniano masê cia³a po wygryzieniu, podczas inseminacji, orazpo rozpoczêciu czerwienia. Okreœlano tak¿e czas oczekiwania na rozpoczêcieczerwienia (latencjê), intensywnoœæ pobierania pokarmu przez pszczo³y pochodz¹ceod badanych matek, oraz atrakcyjnoœæ m³odych matek dla pszczó³ robotnic. W latach1998-2001 oceniono w laboratorium ³¹cznie 187 matek. Znaczn¹ czêœæ przebadanychmatek poddano do rodzin pszczelich i w nastêpnych sezonach 1999-2002 ocenionowartoœæ produkcyjn¹ rodzin z badanymi matkami. Pe³n¹ ocenê przesz³o 90 matek. Wocenie wartoœci u¿ytkowej okreœlono iloœæ wyprodukowanego miodu w rodzinie,


szybkoœæ rozwoju i stan rodziny po zimowli. Wartoœci tych cech zosta³y przeliczone napunkty a suma punktów za miodnoœæ (max. 65), rozwój (10) i zimowlê (5) okreœla³awartoœæ u¿ytkow¹ badanej matki.

Przy pomiarach masy cia³a matek stwierdzono, ¿e najwiêksz¹ mas¹charakteryzowa³y siê matki œwie¿o wygryzione (228,2 mg) , najmniejsz¹ zaœ w dniuinseminacji 186,1 mg. Matki rozpoczynaj¹ce czerwienie wa¿y³y œrednio 216,2 mg.Okres latencji matek wynosi³ œrednio 10 dni (5 do 27 dni). W trwaj¹cym piêæ dniteœcie laboratoryjnym spo¿ycie syropu przez pszczo³y wynosi³o œrednio 14,6 g, przyczym stwierdzono rosn¹cy trend w miarê zbli¿ania siê koñca sezonu. Pod k¹tematrakcyjnoœci przebadano ³¹czne 66 matek pszczelich. Analizuj¹c dane dotycz¹cepobierania pokarmu i atrakcyjnoœci stwierdzono brak powtarzalnoœci tych parametrówi ostatecznie zrezygnowano z ich okreœlania.

Na podstawie analizy wszystkich danych stwierdzono obecnoœæ istotnej korelacjimiêdzy trzema pomiarami masy cia³a matek. Wyniki otrzymane w testachlaboratoryjnych matek porównane z ocen¹ wartoœci u¿ytkowej rodzin z ocenianymimatkami wykaza³y istnienie ujemnej korelacji miêdzy mas¹ matek a wysokoœci¹produkcji miodu i wartoœci¹ rodzin, w których matki przebywa³y. Najwy¿sza istotnakorelacja wyst¹pi³a miêdzy mas¹ matki w dniu inseminacji a wartoœci¹ u¿ytkow¹rodziny (r=-0,349). Okres latencji nie mia³ widocznego wp³ywu na póŸniejsz¹ wartoœæmatki.

Zale¿noœæ miêdzy mas¹ m³odych matek i ich okresem latencji a wynikamiprodukcyjnymi rodzin, w których matki przebywaj¹ wyra¿ona

wspó³czynnikiem korelacji (r)

Masa matkipo urodzeniu

Masa matki wdniu inseminacji

Masa matki porozpoczêciuczerwienia

Okreslatencji

Produkcjamiodu

Masa matki pourodzeniu

1,0

Masa matkiw dniu inseminacji

0,387 * 1,0

Masa matki porozpoczêciuczerwienia

0,455 * 0,385 * 1,0

Okres latencji 0,150 -0,049 -0,152 1,0

Produkcja miodu -0,176 -0,284 * -0,190 0,084 1,0

Wartoœæ u¿ytkowa -0,211 * -0,349 * -0,242 * 0,146 0,953 *

* - korelacje istotne przy (p≤0,05)

TWORZENIE ODK£ADÓW W CELU UZYSKANIAOD NICH MIODU TOWAROWEGO W TYM SAMYM

SEZONIE

Piotr Skubida, Krystyna Pohorecka

Oddzia³ Pszczelnictwa ISK.

W doœwiadczeniu bra³y udzia³ 3 grupy rodzin: 1) kontrolne; 2) rodziny macierzyste, zktórych tworzono odk³ady; 3) odk³ady.

54

W latach 1998 -2001 doœwiadczenie prowadzono w ulach dadanowskich, zgodnie zza³o¿on¹ metodyk¹. W roku 2002 do doœwiadczenia wykorzystano rodziny osadzone wulach wielkopolskich i w tego typu ulach umiejscowiono równie¿ odk³ady. W roku2002 metodykê poszerzono o dodatkowy element, mianowicie zasilanie odk³adówplastrami z czerwiem, zabieranymi z rodzin kontrolnych lub macierzystych, awykazuj¹cych objawy nastroju rojowego. W latach 1998 - 2001 tworzonym odk³adompoddawano m³ode, nieunasienione matki, w roku 2002 do odk³adów przeniesiono starematki z rodzin macierzystych. W zwi¹zku z tym posuniêciem wyniki doœwiadczenia zroku 2002 nie mog¹ byæ porównywane z wynikami z lat poprzednich, gdy¿ badaniaprowadzono w innych warunkach. Mog¹ zaœ s³u¿yæ jako wyniki orientacyjne. W roku2002 nowo tworzone odk³ady wywieziono razem z pozosta³ymi grupami naspodziewane po¿ytki ze spadzi iglastej. W pozosta³ych latach g³ównym po¿ytkiemmia³ byæ po¿ytek lipowy. W ka¿dym roku po utworzeniu odk³adów (1998-21.05,1999-16.06, 2000-12.05, 2001-5.06, 2002- 28.05), podkarmiano je dwulitrowymidawkami syropu cukrowego w celu zabezpieczenia ich potrzeb pokarmowych oraz wnastepnej kolejnoœci przyœpieszenia rozpoczêcia czerwienia m³odych matek pszczelichi wzrostu si³y odk³adów. Si³ê odk³adów oceniano na podstawie liczby plastrówobsiadanych przez pszczo³y w dniach 18 czerwca i 20 lipca ka¿dego roku wporównaniu do si³y rodzin z pozosta³ych grup. Poza iloœci¹ odwirowanego mioduokreœlano równie¿ liczbê odbudowanych arkuszy wêzy, a tak¿e si³ê rodzin przedzazimowaniem. Oceniano równie¿ si³ê rodzin z poszczególnych grup wiosn¹nastêpnego roku, podczas pierwszego wiosennego przegl¹du. Rok 2001 potwierdzi³za³o¿enia, ¿e odk³ady mog¹ staæ siê pe³nowartoœciowymi rodzinami produkcyjnymi wtym samym sezonie. Musi byæ spe³niony jednak podstawowy warunek, mianowicieobfitoœæ wystêpowania póŸnych po¿ytków. Odk³ady w takich warunkach mog¹ daæprodukcjê nawet wiêksz¹ od pozosta³ych rodzin w pasiece.

WNIOSKI

— Tylko silne odk³ady (minimum 6-cio plastrowe) mog¹ staæ siê rodzinamiprodukcyjnymi tym samym sezonie;

— odk³ady nale¿y tworzyæ w mo¿liwie jak najwczeœniejszym terminie;— jednorazowe podkarmianie nowo utworzonych odk³adów dwoma litrami ciep³ego

syropu cukrowego oraz mo¿liwoœæ zasilania ich plastrami z czerwiem nawygryzieniu zabranymi z rodzin wykazuj¹cych nastrój rojowy zdecydowanieprzyœpiesza ich rozwój;

— utworzone odk³ady do czasu przygotowywania rodzin do zimowania (sierpieñ,pocz¹tek wrzeœnia) staj¹ siê normalnymi rodzinami pszczelimi, ich si³a nie odbiegaod pozosta³ych rodzin w pasiece;

— nawet w przypadku nie wyst¹pienia obfitych po¿ytków iloœæ odwirowanego mioduod odk³adów i rodzin macierzystych ³¹cznie, jest wy¿sza ni¿ od rodzin kontrolnych.


BEEKEEPING ECONOMY - EKONOMIA

WP£YW STRUKTURY HANDLU DETALICZNEGO NAMIEJSCA DOKONYWANIA ZAKUPÓW MIODU PRZEZ

MIESZKAÑCÓW KRAKOWA

Janina Marzec

Akademia Rolnicza, Kraków.

W ostatnich kilku latach zmieni³y siê w Krakowie warunki dokonywania zakupów.Poprawi³o siê zaopatrzenie pod wzglêdem iloœciowym i jakoœciowym. Nast¹pi³ procesporz¹dkowania struktury handlu detalicznego. Nale¿y miêdzy miêdzy innymi wyró¿niæproces koncentracji towaru. Otwarto nowe sklepy, pojawi³y siê wielopowierzchnioweobiekty sieci handlowych (super- i hipermarkety), bêd¹ce w znacznej czêœciw³asnoœci¹ kapita³u obcego. Obiekty te stworzy³y nowy obraz polskiego handlu oraznowe warunki realizacji zakupów dla konsumentów. Powsta³y nowe formy sprzeda¿y/np. sprzeda¿ elektroniczna, bony towarowe, promocja/. Konsument w warunkachci¹g³ego rozwoju sieci handlowej oraz pe³nej i ci¹g³ej poda¿y mo¿e dokonywaæwyborów nie tylko produktów, lecz równie¿ miejsc dokonywania zakupu,najkorzystniejszych z jego punktu widzenia. Na ewolucjê zachowañ nabywczychkrakowian niew¹tpliwy wp³yw ma równie¿ zmieniaj¹cy siê styl ¿ycia, zwi¹zany przedewszystkim ze zmianami aktywnoœci zawodowej, co z kolei wi¹¿e siê z czasem, jakimo¿e byæ przeznaczony na realizacjê zakupów.

Badania zachowañ konsumentów miodu w zakresie ich zwyczajów nabywczychdotycz¹cych miejsc dokonywania zakupów przeprowadzono w okresie od wrzeœnia dogrudnia 2002 roku wœród 146 rodzin mieszkaj¹cych w Krakowie. Jedn¹ z istotnychkwestii podjêtych w badaniu pierwotnym by³o okreœlenie rodzaju placówki handludetalicznego, gdzie krakowianie zaopatruj¹ siê w miód. Najczêstszym Ÿród³emwskazywanym przez ankietowanych by³y super- i hipermarkety /54%/. Na kolejnychmiejscach w hierarchii uplasowa³y siê ca³odobowe sklepy samoobs³ugowe /28%/ orazogólnospo¿ywcze o du¿ym metra¿u /18%/. Natomiast stosunkowo ma³a zbiorowoœæzaopatruje siê w miód w ma³ych osiedlowych sklepach spo¿ywczych /8%/ oraz naplacach targowych np. Stary i Nowy Kleparz /7%/. Obok preferowanych miejsczakupu miodu interesuj¹ce by³o zdefiniowanie uwarunkowañ decyzji respondentów wzakresie wyboru danej placówki. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, ¿ewybieraj¹c placówkê handlow¹, respondenci kieruj¹ siê przede wszystkim du¿ymwyborem produktów /76%/, niskimi cenami /65%/ i dogodn¹ lokalizacj¹ /42%/.Hierarchia czynników okaza³a siê ró¿na dla poszczególnych placówek handludetalicznego. W przypadku uwarunkowañ decyduj¹cych o wyborze super- czyhipermarketów jako miejsca dokonywania zakupów respondenci zadeklarowali takieczynniki jak: du¿y wybór produktów /83%/, niskie ceny i okresowe ich obni¿ki /52%/,³atwy dostêp do produktów na pó³ce /31%/, dogodne godziny otwarcia /29%/. Doma³ego sklepu osiedlowego respondenci wybieraj¹ siê przede wszystkim ze wzglêduna dobr¹ lokalizacjê /87%/, przyzwyczajenie /46%/ i krótki czas trwania zakupów

56

/25%/. Przy wyborze targowisk jako miejsca dokonywania zakupów miodurespondenci kieruj¹ siê przede wszystkim niskimi cenami /37%/, du¿ym wyboreminnych towarów, g³ównie owoców i warzyw /34%/, przyzwyczajeniem /18%/. Wœródczynników, które sk³aniaj¹ respondentów do kupowania w sklepach ca³odobowych,badani wskazywali najczêœciej dogodn¹ lokalizacjê /20%/, dogodne godziny otwarcia/16%/.

Podsumowuj¹c mo¿na stwierdziæ, i¿ na miejsca dokonywania zakupów miodu mawp³yw poda¿, poziom cen oraz infrastruktura handlowa. Krakowianie szybko odnaleŸlisiê w nowej rzeczywistoœci zakupowej, zmieni³y siê ich nawyki. Wolny rynek dajemo¿liwoœci wyboru produktów. Ale wci¹¿ zdarzaj¹ siê nierzetelne praktyki rynkowe ipseudomarketingowe. Dlatego konsumenci musz¹ podejmowaæ dzia³ania zmierzaj¹cedo podniesienia ich wiedzy.

PERSPEKTYWICZNY BILANS MIODUW KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

Andrzej Pidek

Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, ul. Pomologiczna 18, 96-100 Skierniewice,e-mail: apidek@insad. pl

Unia Europejska (UE) w najbli¿szej perspektywie powiêkszy siê o 10 nowychpañstw. W zwi¹zku z tym bilans produkcji miodu UE poszerzonej o 10 pañstwnowoprzyjêtych ulegnie zmianie. Do jego opracowania brakuje œcis³ych danych. Krajenowoprzyjête maj¹ wieloletni¹ tradycjê pszczelarsk¹ i produkuj¹ znaczn¹ iloœæ miodu,ale brakuje statystyk. O ile produkcja miodu UE wynosi 130 tys. ton (w/g statystykFAO 106 tys. ton), to produkcja miodu pañstw nowoprzyjêtych bez Malty wynosioko³o 45 tys. ton, co stanowi 1/3 produkcji UE (tab.1). Powy¿sze dane dotycz¹cepañstw nowoprzyjêtych bazuj¹c na danych FAO maj¹ charakter szacunkowy. Dane testanowi¹ punkt odniesienia. Liczba rodzin pszczelich w 10 pañstwach nowoprzyjêtychstanowi 1/4 liczby rodzin pszczelich w pañstwach UE. Pañstwa nowoprzyjête gdyzostan¹ cz³onkami UE, mog¹ w zakresie miodu stanowiæ pewn¹ konkurencjê dlapañstw UE. Eksport miodu UE wynosi blisko 50 ton, podczas gdy pañstwnowoprzyjêtych 18 tys. ton, bez Litwy i Estonii. Import do UE wynosi³ 198 tys. toni by³ 7- krotnie wy¿szy ni¿ pañstw nowoprzyjêtych. Analiza tych danych sugeruje, ¿ew bilansie ogólnym nadwy¿ka eksportowa miodu tych pañstw nowych jest niewielkai nie zbilansuje niedoboru UE. Najwiêkszymi producentami miodu w UE s¹ Hiszpania,Francja, Niemcy i Grecja, natomiast spoœród pañstw przyjmowanych - Polska, Czechyi Wêgry. Rozmieszczenie produkcji pszczelarskiej w pañstwach przysz³ej UE jestuwarunkowane tradycj¹. W zwi¹zku z tym istnieje potrzeba koordynacji prac nadzunifikowaniem zasad produkcji pszczelarskiej w nowej UE. Mimo du¿egozró¿nicowania w zakresie technologii, systemów gospodarczych w jakich znajdowa³ysiê pañstwa przysz³ej UE stopieñ rozwoju pszczelarstwa jest podobny. Po rozszerzeniuterytorialnym UE sk³adaj¹ca siê z 25 pañstw bêdzie nadal importerem miodu. Mo¿naby tego unikn¹æ ju¿ teraz stymuluj¹c finansowo rozwój pasiek, szczególnieniewystarczaj¹co doinwestowanych pañstw nowoprzyjêtych, celem uzyskania wperspektywie wiêkszej produkcji miodu dla zbilansowania potrzeb nowej UE.


Tabela 1

Szacunkowy bilans miodu pañstw nowoprzyjmowanychdo UE w/g danych FAO

KrajeLiczba rodzin

pszczelichw 2001 r.

MIÓD

Produkcjaw 2001 r. (ton)

Eksportw 2000 r. (ton)

Importw 2000 r. (ton)

Czechy 56.000 8.000 2.271 660

Cypr 46.000 950 64 167

Estonia 45.000 400

Litwa 250.000 820 27

£otwa 575 10 250

Malta - - - 5

Polska 800.000* 13.000 152 1.126

S³owacja 350.000 2.500 1.444 211

S³owenia 190.000 2.300 1.630 214

Wêgry 346.000 16.000 12.806 857

Razem 2.083.000 44.545 18.383 3.517

Tabela 2

Bilans miodu Unii Europejskiej w 2001 r. (ton)

Kraje Produkcja

Eksport do:Razemeksport

Import zRazemimportkraje UE

kraje poza-europejskie

kraje UEkraje poza-europejskie

Belgia 1.000 4.896 136 5.032 2.313 6.767 9.080

Dania 2.000 1.842 85 1.927 1.084 3.421 4.505

Niemcy 16.000 16.086 2.049 18.135 5.281 88.683 93.964

Grecja 15.000 229 109 338 705 1.269 1.974

Hiszpania 33.000 5.314 1.979 7.293 2.629 12.619 15.248

Francja 28.000 1.202 1.366 2.568 10.175 4.184 14.359

Irlandia 100 393 0 393 257 1.081 1.338

W³ochy 10.000 2.830 324 3.154 1.210 10.839 12,049

Holandia 100 1.561 102 1.663 7.087 1.813 8.900

Austria 8.000 227 287 514 2.771 2.216 4.987

Portugalia 11.000 842 19 861 1.577 414 1.991

Finlandia 1.000 0 - 419 546 965

Szwecja 1.000 10 1 11 2.131 500 2.631

58

Kraje Produkcja

Eksport do:Razemeksport

Import zRazemimportkraje UE

kraje poza-europejskie

kraje UEkraje poza-europejskie

WielkaBrytania

4.000 2.616 190 2.806 2.724 23.186 25.910

Ogó³em 130.200 38.048 6.647 44.695 40.363 157.538 197.901

Zestawienie autora na podstawie ró¿nych Ÿróde³


BEE PATHOGENS, PREDATORS AND PESTSCHOROBY I SZKODNIKI

WSTÊPNA OCENA WYBRANYCH PREPARATÓWPOCHODZENIA NATURALNEGO JAKO ŒRODKÓW

WSPOMAGAJ¥CYCH ZWALCZANIE INWAZJIVarroa destructor O. I GRZYBICY OTORBIELAKOWEJ

CZERWIA PSZCZO£Y MIODNEJ

Marek Chmielewski , Zdzis ³aw Gliñski

Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób ZakaŸnych, Akademia Rolnicza w Lublinie.

Warroza i grzybica otorbielakowa czerwia pszczo³y miodnej Apis mellifera L. s¹przyk³adami chorób stale obecnych w naszych pasiekach i stanowi¹cych ci¹g³epowa¿ne zagro¿enie dla zdrowia utrzymywanych w naszym kraju pszczó³, pomimopodejmowanych zabiegów profilaktyczno-hodowlanych i leczniczych. Nawetstosowanie bardzo efektywnych œrodków chemicznych nie zapewnia ca³kowitegozniszczenia roztoczy Varroa destructor. Coroczne likwidowanie tych paso¿ytówpozwala ograniczyæ ich liczebnoœæ do poziomu nie zagra¿aj¹cego ¿yciu iprodukcyjnoœci rodzin pszczelich. Zaniechanie zwalczania warozy, stosowanieniew³aœciwych œrodków roztoczobójczych lub opóŸnianie zabiegów powoduje masowezamieranie czerwiu i wygryzanie siê kalekich, zdeformowanych pszczó³. Jest to efektuszkodzenia larw i poczwarek przez paso¿yty oraz bardzo czêsto skutek innych choróbtowarzysz¹cych warozie, w etiopatologii których Varroa destructor jest ich wektorembiologicznym lub czynnikiem sprzyjaj¹cym ich rozwojowi.

Alternatywnym rozwi¹zaniem w stosunku do stosowania klasycznych akarycydówjest aplikowanie rodzinom pszczelich preparatów pochodzenia organicznego lub ichodpowiedników o nieco mniejszej efektywnoœci zwalczania inwazji ale niepowoduj¹cych powstawania opornoœci krzy¿owej lub bezpoœredniej a co za tym idzie zmo¿liwoœci¹ d³u¿szego przetrzymywania ich w rodzinie pszczelej i wywo³ania efektuniszczenia paso¿yta w ka¿dej grupie osobniczej rodziny zarówno czerw w ró¿nychstadiach rozwoju jaki i postacie dojrza³e owada. Preparaty te w sposób bardziejnaturalny zapobiegaj¹ rozprzestrzenianiu siê inwazji w pasiece jak i pomiêdzypasiekami. Stosowanie tych œrodków nie powoduje równie¿ wyst¹pienia groŸbyzanieczyszczenia miodu konsumpcyjnego ani wosku.

Od d³u¿szego czasu preparaty tego rodzaju zawieraj¹ce tymol jako g³ówny œrodekzapobiegawczy rozprzestrzenianiu siê inwazji V. destructor takie jak „Apilife Var”(Imdorf A., Bogdanov S. I inni 1994), „Thymovar” (Bol lhalder F. 1998) i„Frakno-Thymolramchen” (Bogdanov S. 1999) s¹ zarejestrowane i stosowane wSzwajcarii, Austrii, Francji i Niemczech (Flur i P., Imdorf A., Charr iere J-D 1998)jako tzw. alternatywna, d³ugoterminowa metoda zapobiegania rozprzestrzeniania siêwarozy wœród populacji pszczo³y miodnej. Preparaty te zawieraj¹ z regu³y oko³o 15 gtymolu i przetrzymywane s¹ w rodzinie w zale¿noœci od potrzeb od 4 do 8 tygodni, alew przypadku „Frakno-Thymolramchen” nawet 12 tygodni, i charakteryzuj¹ siê nawet

60

90% skutecznoœci¹ (Bogdanov S. i inni 1999). Tymol, 1-metylo-3-hydroksy-4--izopropylobenzen; 3-hydroksy-p-cymene, m-tymol) cechuje równie¿ wysokaaktywnoœæ w stosunku do wielu gatunków fitopatogennych grzybów i pleœni (Mucor

sp., Byssochlamys sp.) (Rol ler i Covi l l 1999), hamuje adhezyjne w³aœciwoœcipaciorkowców (Tars i , Corbin , Pruzzo i Muzzare l l i 1998), stymuluje odczynyobronne roœlin (Vander i wsp. 1998), dzia³a na wiele gatunków patogennych bakterii(Shigella dysenteriae, Aeromonas hydrophila, Salmonella typhimurium, Bacillus ce-

reus) (Chen, Liau i Tsai 1998) znajduj¹c zastosowanie w medycynie, stomatologii iweterynarii.

W zwi¹zku ze stosowaniem przez wielu pszczelarzy równie¿ w naszym krajutymolu (i. s, jak równie¿ w postaci preparatu Tymowarol®) i kwasu mrówkowego dozwalczania zarówno warozy jak i grzybicy otorbielakowej przebadano ro¿ne preparatyzawieraj¹ce te substancje. W przeprowadzonych badaniach okreœlono: niszcz¹ceoddzia³ywanie tych œrodków na formy rozwojowe i postaci dojrza³e roztocza,zmniejszenie zagro¿enia rozwoju inwazji na inne rodziny w pasiece oraz dzia³aniedezynfekuj¹ce na otoczenie pszczó³ (niszczenie potencjalnych patogenów bakteryjnychi przede wszystkim grzybiczych w ulu). Do badañ u¿yto 3 preparaty w formie ¿eluzawieraj¹ce: 20% (I) i 30% (II) tymolu i 3% chitozanu i 65,6% kwasu mrówkowego(III).

Toksycznoœæ dla czerwia okreœlono na czerwiu inkubowanym w warunkachsztucznych (cieplarka o temp. 32±1°C, RH=90%). Larwom 4-dniowym podawanobadany preparat w mleczku pszczelim. LD50 toksycznoœci ¿o³¹dkowej okreœlono dla150 larw pszczo³y miodnej i wynosi ona: dla preparatu I — 481,00 µg/larwê, II —532,25 µg/larwê, III — 491,50 µg/larwê.

Toksycznoœæ dla pszczó³ okreœlono jako a) toksycznoœæ ¿o³¹dkow¹ (przyindywidualnym karmieniu pszczó³) i b) toksycznoœæ kontaktow¹ (oprysk owadów wklatkach obserwacyjnych). Badania przeprowadzono na 200 pszczo³ach zimuj¹cychpobranych z k³êbu (a) i 500 pszczo³ach zimuj¹cych, 10 klatek po 50 pszczó³ (b). LD50

dla toksycznoœci u pszczó³ zimuj¹cych wynosi: dla preparatu I toksycznoœæ ¿o³¹dkowa498,00 µg/owada a LD50 kontaktowe 512,00 µg/owada. II — ¿o³¹dkowa 598,00µg/owada a LD50 kontaktowe 632,00 µg/owada, III — ¿o³¹dkowa 408,00 µg/owada aLD50 kontaktowe 442,00 µg/owada.

LD50 okreœlona dla 50 p³odnych samic Varroa jacobsoni Oud wynios³a: dlapreparatu I — 10,18 µg/roztocza; II — 9,12 µg/roztocza; III — 14,12 µg/roztocza.

Minimalne stê¿enia hamuj¹ce wzrost Ascosphaera apis okreœlono dla dwuszczepów terenowych zarodnikuj¹cych i dwu szczepów nie zarodnikuj¹cych A. apis.Œrednia wartoœæ MIC wynios³a: I — 20,12 µg/ml zawiesiny wodnej badanegopreparatu; II — 18,12 µg/ml zawiesiny wodnej badanego preparatu, III — 24,12 µg/mlzawiesiny wodnej badanego preparatu.

Efekt terapeutyczny. Doœwiadczenie polowe przeprowadzono na 50 rodzinachzagro¿onych waroz¹, ka¿dej aplikuj¹c na okres 8 tygodni badane preparaty na górnebeleczki ramek nad gniazdem Po zakoñczeniu doœwiadczenia pszczo³y z 15 rodzinusypiano i przemywano wg standardowej procedury w celu okreœlenia iloœcipozosta³ych na ich cia³ach roztoczy. Œrednia œmiertelnoœæ V. destructor przy za³o¿onejpodstawowej drodze aplikacji (kompilacja metody noœników sta³ych), po 14 dniowymoddzia³ywaniu odpowiednio 67,15%, 69,25% i 63,12%.

Przeprowadzone badania in vitro i terenowe wykaza³y, ¿e oceniane kompozycjepreparatów spe³niaj¹ kliniczne wymogi œrodków niszcz¹cych Varroa destructor


czynnika etiologicznego warozy pszczo³y miodnej, i stymuluj¹cych rozwój czerwia ipszczó³ poprzez degradacjê drobnoustrojów, potencjalnie i stricte patogennych dlaczerwia i pszczó³ (Ascosphaeara apis). Preparaty te z powodzeniem mog¹ byæzalecane w okreœlonych warunkach (niewielkie nasilenie choroby, stosunkowo wysokatemeperatura zewnêtrzna) jako preparaty wspomagaj¹ce leczenie warozy i grzybicyotorbielakowej oraz przyspieszaj¹ce rozwój biologiczny rodziny pszczelej.

WRA¯LIWOŒÆ SZCZEPÓW Ascosphaera apisNA PREPARATY PRZECIWGRZYBICZE

(Praca wykonana w ramach projektu badawczego finansowanego przez KBN nr 5 PO6K 027 19)

Pawe³ Chorbiñski

Katedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej AR we Wroc³awiu.

Wstêpnym kryterium oceny przydatnoœci preparatu przeciwgrzybiczego w praktycejest okreœlenie jego aktywnoœci in vitro. Do tego celu s³u¿y okreœlenie MIC (Minimalinhibitory concentration) i MFC (Minimal fungicidal concentrations) ocenianego leku.W wiêkszoœci badañ wykorzystuje siê metody adaptowane z bakteriologii (1, 2).

Celem badañ by³o okreœlenie wra¿liwoœci szczepów Ascosphaera apis dla trzechpreparatów przeciwgrzybiczych przy u¿yciu cylinderkowej metody rozcieñczeñ wgButiego.

Materia³ badawczy stanowi³o 35 szczepów Ascosphaera apis bêd¹cych klinicznymiizolatami z terenowych przypadków grzybicy otorbielakowej. Posiewów zrozdrobnionych, zmumifikowanych larw pszczelich dokonywano na sta³e pod³o¿eSabourauda (YE 0,2%, 0,1% chloramfenikol, pH 7,0, 25°C i dodatek CO2) (1). Pouzyskaniu wzrostu i izolowaniu czystych hodowli wszystkie szczepy identyfikowano,u¿ywaj¹c technik makro i mikroskopowych, na podstawie morfologii i wzrostu grzybnioraz wytwarzania zarodników.

Po identyfikacji szczepy namna¿ano na sta³ym pod³o¿u Sabourauda przez posiewcentralnej czêœci p³ytki. Inokula uzyskiwano z kolonii o kilkucentymetrowychœrednicach, œrednio po 6-9 dniach inkubacji, ale jeszcze przed momentem wytwarzaniaspor. Otrzymywano je z miejsc, jednakowo oddalonych od centrum kolonii, przyu¿yciu zaostrzonych pipet pasterowskich (o œrednicy 5 mm).

W badaniach u¿yto nastêpuj¹ce preparaty: Nystatynê firmy PLIVA Kraków(2000 000 jm/g nystatyny w 1g leku), Ketokonazol firmy ANPHARM, (tabletki200 mg substancji czynnej) i Fluconazole firmy PLIVA Kraków, (kapsu³ki 100 mgsubstancji czynnej). Wszystkie preparaty rozpuszczano w 45% alkoholu etylowymprzygotowuj¹c stê¿one roztwory robocze dodawane nastêpnie do przygotowywanychpod³o¿y.

Badania wykonywano na p³ytkach o œrednicy 10 cm, na które wylewano po 30 mlpod³o¿a Sabourauda zawieraj¹cego okreœlone stê¿enia preparatów przeciwgrzybiczych:Nystatyna — 100, 200, 400, 800, 1600 jm/ml pod³o¿a, Ketokonazol — 2, 4, 8, 16,32 µl/ml pod³o¿a, Flukonazol — 8, 16, 32, 64, 128 µl/ml pod³o¿a.

W pod³o¿ach z dodatkiem preparatów wycinano po trzy baseniki o œrednicy 5 mm,w które przenoszono uzyskane inokulum grzyba. Kontrolê doœwiadczenia stanowi³yczyste pod³o¿a Sabourauda, na które w analogiczny sposób przenoszono inokulum.

62

Wyniki odczytywano po 3 i 7 dniach inkubacji w temp. 25°C. Mierzono œredniceuzyskanych kolonii, a za wartoœæ MIC przyjmowano stê¿enie preparatu ograniczaj¹cewzrost kolonii grzyba do 7 mm, czyli 2 mm poza œrednicê inkoroporowanegoinokulum. Wartoœæ tê okreœlano dla 7 dnia inkubacji, wg metodyki zaproponowanejprzez Wawrzkiewicz i wsp. (3) Ka¿de oznaczenie przeprowadzono w trzechpowtórzeniach.

Tabela 1

Oznaczenie liczby szczepów (%) Ascosphaera apis dla poszczególnychwartoœci MIC (Nystatyna jm/ml, pozosta³e (µg/ml pod³o¿a)

Nystatyna Ketokonazol Flukonazol

MICCzas odczytu

MICCzas odczytu

MICCzas odczytu

3 dzieñ 7 dzieñ 3 dzieñ 7 dzieñ 3 dzieñ 7 dzieñ

100-1600 19 (54,3) 5 (14,4) 2-32 7 (20) 4 (11,4) 8-128 2 (5,8) 0 (0)

200-1600 1 (2,9) 9 (25,7) 4-32 4 (11,4) 2 (5,8) 16-128 1 (2,9) 0 (0)

400-1600 7 (20) 8 (22,8) 8-32 4 (11,4) 1 (2,9) 32-128 1 (2,9) 0 (0)

800-1600 4 (11,4) 3 (8,6) 16-32 2 (5,8) 2 (5,8) 64-128 6 (17,1) 1 (2,9)

1600 0 (0) 6 (17,1) 32 8 (22,8) 9 (25,7) 128 14 (40) 8 (22,8)

>1600 4 (11,4) 4 (11,4) >32 10 (28,6) 17 (48,4) >128 11 (31,3) 26 (74,3)

Razem 35 (100) 35 (100) Razem 35 (100) 35 (100) Razem 35 (100) 35 (100)

1 Nystatyna wykazuje skuteczne dzia³anie w stosunku do 40% badanychszczepów, a Ketokonazolu w stosunku do 25% badanych szczepów.

2 W ostatnich 15 latach dwukrotnie wzros³a opornoœæ szczepów Ascosphaera

apis w stosunku do Nystatyny.

3 Flukonazol nie wykazuje istotnego dzia³ania grzybobójczego na Ascosphaera

apis.

LITERATURA

G l i ñ s k i Z . , W o l s k i T . , C h m i e l e w s k i M . ( 1 9 8 8 ) - Badania in vitronad aktywnoœci¹ przeciw-grzybicza wyci¹gów arcydziêgla lekarskiego(Archangelica officinalis Hoffm.) w stosunku do Ascosphaera apis. Med. Wet.

1988, 44, 9, 552-556.

K o w a l s k a M . ( 1 9 8 4 ) - Wra¿liwoœæ in vitro Ascosphaera apis nachemioterapeutyki. Pol. Arch. Wet. 1984, 242, 165-172.

W a w r z k i e w i c z K . , Z i ó ³ k o w s k a G . , S a d z i k o w s k i Z . ( 2 0 0 0 ) -Oznaczanie wra¿liwoœci dermatofitów na preparaty przeciwgrzybowecylinderkow¹ metod¹ rozcieñczeñ. Med. Wet. 2000, 56, 10, 648-652.


IDENTYFIKACJA SZCZEPÓW OTORBIELAKAPSZCZELEGO (ASCOSPHAERA APIS) PRZY U¯YCIU

RYBOSOMALNEGO DNA


Pawe³ Chorbiñski


Otorbielak pszczeli (Ascosphaera apis) (Maassen ex Clausen) Olive & Spiltoir jestheterotalicznym grzybem wywo³uj¹cym groŸn¹ chorobê czerwiu pszczelego wrodzinach pszczo³y miodnej Apis mellifera L. Laboratoryjna identyfikacja Ascosphaera

apis jest ³atwa, ale pod warunkiem uzyskania na pod³o¿u wzrostu szczepówwytwarzaj¹cych owocniki. Jednak izolacja czystych kultur jest bardzo pracoch³onna itrudna z powodu powszechnie wystêpuj¹cych mieszanych infekcji grzybiczych lubszczepów A. apis nie wytwarzaj¹cych zarodników.

Wed³ug Gliñskiego i Chmielewskiego (1996) grzybica otorbielakowawystêpuje w rodzinach pszczelich czêsto jako infekcja mieszana kilku gatunkówgrzyba. Potwierdzaj¹ to badania w³asne (Chorbiñski , Tomaszewska 1999), wczasie których izolowano, z zamar³ych na grzybicê otorbielakow¹ larw pszczelich,liczne gatunki kropidlaków (Aspergillus flavus, A. niger, A. spp.), Penicillium

cyclopium, P. spp. oraz Mucor racemosus i Alternaria alternata.Celem badañ by³o wykonanie amplifikacji regionu ITS1-5.8S rDNA szczepów

Ascosphaera apis przy u¿yciu technik PCR (polymerase chain reaction). Ten fragmentrDNA poddano sekwencjonowaniu i analizie zmiennoœci.

Do badañ przeznaczono 29 szczepów Ascosphaera apis stanowi¹cych kliniczneizolaty terenowych przypadków grzybicy otorbielakowej pochodz¹cych z pasiek zterenu Polski. Po uzyskaniu wzrostu i izolowaniu kultur grzybowych, badane szczepyidentyfikowano metodami makro i mikroskopowymi.

Ekstrakcjê DNA prowadzono wg rutynowej procedury CTAB (Gardes & Bruns1993, w modyfikacji Henr iona i wsp. 1994. Amplifikacjê j¹drowego rDNAzawieraj¹cego obszar 5,8S rDNA (ITS1-5.8S-ITS2) prowadzono przy u¿yciu PCR, zwykorzystaniem primeru (TW81) i primeru rewersyjnego (AB28) (wg Bowman iwsp. 1992 za Curran i wsp. 1994). W niektórych przypadkach wymagana by³areamplifikacja produktu PCR.

Pozyskany produkt zosta³ poddany sekwencjonowaniu przy u¿yciu ABIPrism™BigDye™ Termiantor Cycle Sequentcing kit (Perkin-Elmer) wg procedury producentai analizowany w ABI377 Genetic Analyzer (Perkin-Elmer) w LaboratoriumSekwencjonowania DNA i Syntezy Oligonukleotydów IBB, PAN.

Spoœród badanych prób szczepy nr A3, A10, A32, A38, A46, A50, A58, A69, A70,A71, A90 i A94 wykazuj¹ 100% identycznoœci z numerami akcesyjnymi bankówgenów nr: GI/3513430, GB/U68313,1, AAU68313 co potwierdza przynale¿noœægatunkow¹ do Ascosphaera apis. Uzyskane rezultaty wskazuj¹ na du¿¹ stabilnoœæsekwencji nukleotydów i ma³¹ zmiennoœæ genetyczn¹ regionu 5,8S rDNA(ITS1-5.8S-ITS2), a przez to i zmiennoœæ gatunkow¹ szczepów Ascosphaera apis.

Badanie pozosta³ych prób wykaza³o zanieczyszczenie mikologiczne materia³ubadawczego, pomimo starannego przygotowania hodowli pod k¹tem czystoœci

64

mikologicznej przygotowywanych prób. W próbach tych wykazano: obecnoœæPenicillium commune, Penicillium chrysogenum, Penicillium crustorum, Penicillium

italicum, Chaetomium sp. Aspergillus nidulans i Alternaria spp.U¿ycie metody PCR do amplifikacji regionu 5,8S rDNA (ITS1-5.8S-ITS2) pozwala

na potwierdzenie przynale¿noœci gatunkowej badanych szczepów do rodzajuAscosphaera i gatunku Ascosphaera apis. Uzyskane wyniki wskazuj¹, ¿e w rozwojugrzybicy otorbielakowej bierze udzia³ kilka czynników zakaŸnych. Potwierdza³oby tosugestie Gliñskiego i Chmielewskiego o z³o¿onej etiologii tej choroby, co na pewnorzutuje na obraz kliniczny choroby w rodzinach pszczelich i efekty terapeutyczne.

LITERATURA

C h o r b i ñ s k i P . , T o m a s z e w s k a B . ( 1 9 9 9 ) - Grzyby i grzybicewystêpuj¹ce u pszczó³. Mat. XV Nauk. Konf. Pszczel. Pt. Warroza pszczó³ igospodarka pasieczna. Olsztyn, 1999, 8-9.

C u r r a n J . D r i v e r F . , B a l l a r d J . W . O . , M i l n e r R . J . ( 1 9 9 4 ) -Phylogeny of Metarhizum: analysis of ribosomal DNA sequence data. Mycol.Res. 1994, 98:5, 547-552.

G l i ñ s k i Z . , C h m i e l e w s k i M . ( 1 9 9 6 ) - Imidazole derivates in control ofthe honey bee brood mycoses. Pszczeln. Zesz. Nauk. 1996, 40: 2, 165-173.

H e n r i o n B . , C h e v a l i e r G . , M a r t i n F . ( 1 9 9 4 ) - Typing trufle species byPCR amplification of the ribosmal DNA spacers. Mycol. Res. 1994, 98, 37-43.

CHARAKTERYSTYKA ROZDZIA£ÓWW ¯ELU POLIAKRYLAMIDOWYM SZCZEPÓW

Ascosphaera apis


Pawe³ Chorbiñski


Ascosphaera apis jest typowym paso¿ytem przystosowanym do rozwoju worganizmie czerwiu pszczo³y miodnej, co uwidacznia w charakterystyceenzymatycznej tego gatunku, jak wykazano we wczeœniejszych badaniach w³asnych(Chorbiñski 2001).

Celem badañ by³o wykazanie ró¿nic pomiêdzy szczepami Ascosphaera apis przezwykonanie rozdzia³ów ich bia³ek w SDS-PAGE.

Do badañ przeznaczono 24 szczepy Ascosphaera apis stanowi¹cych kliniczneizolaty terenowych przypadków grzybicy otorbielakowej pochodz¹ce z pasiek z Polskioraz dwa szczepy z Niemiec.

Materia³ do oznaczeñ stanowi³y 8-dniowe hodowle w/w szczepów Ascosphaera

apis prowadzone na pod³o¿u Sabourauda (SDA-YE) — z 0,2% dodatkiem wyci¹gudro¿d¿owego i 0,1% chloramfenikolu) w temp. 25°C. Z ka¿dej hodowli pobierano ca³emycelium, które zamra¿ano do dalszych badañ.

W dostêpnej literaturze nie napotkano informacji o badaniach nad rozdzia³embia³ek u grzybów z rodzaju Ascosphaera, dlatego na potrzeby badañ przetestowano


cztery metody przygotowania materia³u badawczego do rozdzia³u w SDS-PAGE. Dorozdzia³ów wykorzystano metodê pozwalaj¹cej na uzyskanie najwyraŸniejszychobrazów.

Do badañ u¿ywano grzybniê z wymienionych szczepów, któr¹ po odpowiedniejobróbce laboratoryjnej nanoszono do do³ków startowych w objêtoœci 5, 10, 15 i20 mml i prowadzono rozdzia³ elektroforetyczny (¿el startowy 5%, ¿el rozdzielaj¹cy7,5%, proporcja akrylamidu do bisakrylamidu 30:0,8). Rozdzia³y prowadzono wkomorze MiniProtean II (Biorad), przy sta³ym napiêciu 100V. Jako standard masyzastosowano preparat LMW firmy Pharmacia. ¯ele barwiono b³êkitem Coomassie ioceniano jakoœæ rozdzia³ów.

Do opisu stê¿enia poszczególnych frakcji bia³kowych pos³u¿ono siêczteropunktow¹ skal¹ oznaczan¹ w plusach: silna +++, œrednia ++, s³aba +, bardzos³aba ±.

W rozdziale elektroforetycznym badanych szczepów Ascosphaera apis wSDS-PAGE wykazano wystêpowanie nastêpuj¹cych typów wzorów: Typ Ireprezentowany przez 13 szczepów dla których wspóln¹ cech¹ by³a obecnoœæ: dwóchsilnych frakcji (+++) o masie 17 kD i 60 kD, dwóch œrednich frakcji (++) o masie24-25 kD i 45-47 kD, s³abe frakcje (+) o masie 41kD, 31 kD i bardzo s³abej frakcji (±)o masie 27 kD; Typ II reprezentowany przez 4 szczepy, dla których wspóln¹ cech¹by³a obecnoœæ: dwóch silnych frakcji (+++) o masie 17 kD i 60 kD, dwóch s³abozogniskowanych œrednich frakcji (++) o masie ok. 31kD i 41kD i obecnoœæ silnego t³awysokobia³kowego zlokalizowanego poni¿ej 18 kD; Typ III. reprezentowany przez 8szczepów o wspólnych cechach: jedna silna frakcja (+++) o masie 17 kD, dwie s³abefrakcje (+) o masie 27kD i 31 kD i jedna s³aba frakcji o masie 57-58 kD. Nie uda³o siêuzyskaæ widocznych frakcji przy rozdziale materia³u pochodz¹cego od 1 szczepu.

Przeprowadzone badania rozdzia³ów w SDS-PAGE szczepów Ascosphaera apis

wykaza³y ró¿nice w ich uk³adzie bia³ek i pozwoli³y na wyodrêbnienie trzech typów ichwzorów. Dwa szczepy pochodz¹ce z terenu Niemiec nie ró¿ni³y siê od szczepówkrajowych, ale ró¿ni³y siê miêdzy sob¹. Zaobserwowane w badaniach, wystêpowanieró¿nych typów w uk³adzie bia³ek u szczepów A. apis wykazuj¹ na przystosowanie tegogatunku grzyba do rozwoju w organizmie ¿ywiciela, jakim jest czerw pszczeli.Umo¿liwia to prawdopodobnie patogenowi wpasowanie siê w uk³ad paso¿yt-¿ywiciel.

Zastosowana w badaniach technika SDS-PAGE jest przydatna do okreœlaniacharakterystyki badanych szczepów Ascosphaera apis. Mo¿e zostaæ ona wykorzystanado laboratoryjnej diagnostyki przynale¿noœci gatunkowej grzybów.

LITERATURA

P . C h o r b i ñ s k i ( 2 0 0 2 ) - Badania nad aktywnoœci¹ enzymatyczn¹ Ascosphaera

apis przy u¿yciu testu API ZYM. Streszczenia referatów XXXIX NaukowejKonferencji Pszczelarskiej Pu³awy, 2002, 46-48.

W i e l i c z k o A . , S t e f a n i a k T . ( 1 9 9 5 ) - Charakterystyka rozdzia³ów w ¿elupoliakrylamidowym szczepów Campylobacter jeuni wyizolowanych od drobiu.Med. Wet. 1995, 51:12, 741-744.

66

BADANIA NAD SZKODLIWOŒCI¥ TREBONU DLAPSZCZÓ£ W WARUNKACH LABORATORYJNYCH

Pawe³ Chorbiñski , Barbara Tomaszewska, Marek W³odarczyk

Katedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej AR Wroc³aw.

Zaskakuj¹ce wyniki wstêpnych badañ nad kontaktow¹ szkodliwoœci¹ Trebonu dlapszczó³ w warunkach laboratoryjnych (Chorbiñski , Tomaszewska 2002),wskazuj¹ce na jego wysok¹ toksycznoœæ, sk³oni³y nas do podjêcia drugiego etapubadañ dotycz¹cych wp³ywu Trebonu na pszczo³y przy doustnym podaniu tegopreparatu.

Trebon Mega 10 SC (10% entofenproksu) nale¿y do insektycydów, które maj¹szerokie zastosowanie w zwalczaniu szkodników w uprawach rolniczych,sadowniczych, warzywnych. Wed³ug danych zawartych w ulotce do³¹czonej dopreparatu u¿ytego w badaniach w³asnych, Trebon 10 SC ma zastosowanie tak¿e dozwalczania owadów lataj¹cych (muchy, komary), oraz synantropijnych owadówbiegaj¹cych (prusaki, karaluchy, mrówki faraona, rybiki cukrowe). Treboncharakteryzuje siê dzia³aniem kontaktowym i pokarmowym. Zgodnie z ustaw¹ Ozmianie ustawy o ochronie roœlin uprawnych z dnia 16.02 2001 roku zaliczany jest dopreparatów owadobójczych okreœlanych jako pozosta³e (dawna IV klasa toksycznoœcidla ludzi i pszczó³), czyli jako ma³o szkodliwy dla ludzi i praktycznie nieszkodliwy dlapszczó³. Jak podaje producent, preparat najskuteczniej dzia³a w temperaturze do 20°C.

Badania nad szkodliwoœci¹ ¿o³¹dkow¹ dla pszczó³ wykonano w roku na prze³omielipca i sierpnia 2002 roku w temperaturze 27°C. Do doœwiadczenia przygotowanoklatki licz¹ce ka¿da po 50 sztuk owadów. Trebon u¿yto w 50% syropie cukrowym, wstê¿eniach 0,2%, 0,4% i 0,8%.

Badania prowadzono w dwóch etapach. W pierwszym u¿yto 18 grupdoœwiadczalnych, którym podano pokarm z wy¿ej opisanymi stê¿eniami Trebonu iobserwowano wp³yw tego preparatu na zachowanie siê pszczó³ w 1, 2, 3 i 24 godzinieod podania ska¿onego pokarmu, bior¹c pod uwagê liczbê pora¿onych i martwychosobników.

W drugim etapie u¿yto 18 grup doœwiadczalnych i 6 kontrolnych. Pszczo³om z grupdoœwiadczalnych podano jednorazowo pokarm z dodatkiem w/w stê¿eñ Trebonu.Pokarm ten usuniêto po 24 godzinach i w nastêpnych 7 dobach obserwacji pszczo³y teotrzymywa³y czysty syrop cukrowy i wodê ad libitum. Codziennie notowano upadkipszczó³ oraz spo¿ycie pokarmu i wody.

Wyniki badañ nad szkodliwoœci¹ ¿o³¹dkow¹ Trebonu dla pszczó³ wykaza³y, ¿echarakteryzuje siê on znaczn¹ toksycznoœci¹ zwi¹zan¹ ze stê¿eniem preparatu wpokarmie. W 24 godzinie doœwiadczenia, przy zastosowaniu stê¿enia 0,2%œmiertelnoœæ pszczó³ waha³a siê w granicach od 40,6 do 78%, przy stê¿eniu 0,4% wgranicach 70,6 do 91,3%, a przy stê¿eniu 0.8% w granicach od 76,6 do 95,3%.Œmiertelnoœæ doœwiadczalnych pszczó³ w 7 dniu badañ wynios³a: dla stê¿enia 0.2% -87,3 %, dla stê¿enia 0,4% - 96,65, a dla stê¿enia 0,8% - 99,3%.

Trebon w uprawach polowych stosowany jest w stê¿eniach od 0,15% do 1% wzale¿noœci od uprawy i techniki zabiegu. Natomiast do zwalczania komarów nazewn¹trz pomieszczeñ stosuje siê ciecz robocz¹ o stê¿eniu 0,75 - 1%. U¿yte wdoœwiadczeniu stê¿enia Trebonu odpowiadaj¹ zaleceniom podawanym przez


producenta, natomiast uzyskane wyniki badañ laboratoryjnych wskazywaæ jednakmog¹ na niebezpieczeñstwo dla pszczó³ w przypadku ewentualnego stosowania tegopreparatu w pobli¿u pasiek i na kwitn¹ce uprawy.

LITERATURA

C h o r b i ñ s k i P . , T o m a s z e w s k a B . ( 2 0 0 2 ) - Wstêpne badania nadszkodliwoœci¹ Simulinu i Trebonu dla pszczó³ w warunkach laboratoryjnych.Materia³y XXXIX Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy 2002, 49-51.

CZAS POZOSTAWANIA SPOR PASO¯YTANosema apis W WOLU ROBOTNIC

Krystyna Czekoñska

Akademia Rolnicza w Krakowie.

Choroba sporowcowa, wywo³ywana przez pierwotniaka Nosema apis, jest jedn¹ znajbardziej rozpowszechnionych chorób pszczo³y miodnej. Do jej rozprzestrzenianiadochodzi miêdzy innymi podczas trofalaksji. Robotnica mo¿e zara¿aæ inne osobnikitak d³ugo jak d³ugo w jej wolu znajduje siê zanieczyszczony sporami N. apis pokarm.Czas pozostawania pokarmu w wolu robotnicy zale¿y g³ównie od tempa trofalaksji.Tempo przekazywania pokarmu determinowane jest jego rodzajem, iloœci¹ izawartoœci¹ w nim cukrów, a to z kolei zale¿y od pory roku, wieku robotnic i stopniawype³nienia wola. Okreœlenie czasu pozostawania spor w wolu robotnic, ze wzglêdówpraktycznych, mo¿e byæ przydatne w zapobieganiu rozprzestrzeniania siê chorobysporowcowej w masowym chowie matek pszczelich. Robotnice wykorzystywane doopieki nad m³odymi matkami mog¹ byæ dla nich Ÿród³em choroby. Celem badañ by³ookreœlenie w warunkach laboratoryjnych czasu pozostawania spor N. apis w wolurobotnic po podaniu im pokarmu zawieraj¹cego spory paso¿yta.

Zara¿ono sporami N. apis 250 robotnic. Ka¿dej z nich podano indywidualnie,mikropipet¹, 20 µl 45% roztworu cukru zawieraj¹cego 69,04 × 103 spor N. apis.Nastêpnie robotnice przetrzymywane w probówkach z odciêtym dnem, z których niemog³y siê uwolniæ, umieszczano w cieplarce w temp. 30°C. Obecnoœæ spor N. apis wwolach robotnic oceniano po 10 min, a nastêpnie 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 20, 22 i 24godzinach. Ka¿dorazowo badaniu poddawano po 20 robotnic. W sumie oceniono 220osobników. U pozosta³ych 30 zara¿onych robotnic obecnoœæ spor N. apis nazastawkach g³ówki przed¿o³¹dka sprawdzano przez pierwsze 10 godzin.

W ci¹gu 6 godzin od zara¿enia liczba spor w wolach robotnic istotnie zmniejszy³asiê. Pomiêdzy 6 a 20 godzin¹ po zara¿eniu liczba spor w wolach pozostawa³a nazbli¿onym poziomie. Spory paso¿yta obecne by³y w wolu ponad 20 godzin. Po 22godzinach w wolach wszystkich badanych robotnic nie stwierdzono obecnoœci spor N.

apis. Nie stwierdzono skupisk spor na zastawkach g³ówki przed¿o³¹dka.Gwa³towne zmniejszenie siê liczby spor N. apis w wolu, w czasie pierwszych 6

godzin po zara¿eniu prawdopodobnie spowodowane by³o wiêkszym spo¿yciempokarmu. Zbli¿ona liczba spor, stwierdzona pomiêdzy 6 a 20 godzin¹ po zara¿eniu,œwiadczy o przetrzymywaniu przez robotnice w wolu niewielkiej rezerwy pokarmu.Zawarta w tej rezerwie pokarmowej liczba spor odpowiada³a minimalnej dawce

68

zara¿eniowej prowadz¹cej do rozwoju choroby. Maksymalny czas pozostawania sporN. apis w wolu robotnic karmionych jednakow¹ dawk¹ zara¿eniow¹, przebywaj¹cychw tej samej temperaturze, nie wykonuj¹cych ¿adnej pracy, pozbawionych kontaktu zinnymi osobnikami wynosi 20 godzin.

LITERATURA

B a i l e y L . ( 1 9 5 2 ) - The action of the proventriculus of the worker honeybee. J.

Exp. Biol., 29:310-327.

B a i l e y L . ( 1 9 7 2 ) - The preservation of infective microsporidian spores. J.

Invertebr. Pathol., 20:252-254.

F r i e s I . ( 1 9 8 8 b ) - Infectivity and multiplication of Nosema apis Z. in theventriculus of the honey bee. Apidologie, 19:319-328.

TEST RESULTS ON THE APPEARANCEOF Varroa destructor RESISTANCE TO ACARICIDES

USED IN THE SLOVAK REPUBLIC

Rudolf Jendreják, Ján Kopernický

Research Institute of Animal Production, Institute of Apiculture,Gašperíkova 599, 033 80 Liptovský Hrádok, Slovakia, E-mail: [email protected]

The appearance of mite resistance to applied acaricides is the important factor thatinfluences the efficacy of chemotherapy of Varroa infestation. Institute of ApicultureLiptovský Hrádok has devoted the systematic attention to this question. In the contri-bution there are given test results on mite resistance to 2 the longest used effectivepreparations: amitraz (Avartin - 01) that has been systematically used since 1983 andacrinathrin (Gabon PH) that has been used since beginning of 90' s. In spite of long -run use, the appearance of mite resistance to amitraz has been not yet confirmed on theterritory of Slovak Republic. Reasons of this fact are discussed. The purposeful appli-cation of amitraz is the most probable reason. Amitraz has been used only in springtime without delay after cleansing flight and in autumn time in broodless colonies. Butthere was found out considerable decline of the acrinathrin efficacy in Luèenec district(in the southern part of the Middle Slovakia). Recently there were found out localplaces with the mite resistance to acrinathrin namely in the southwest regions ofSlovakia.

TERENOWA SKUTECZNOŒÆ LECZENIA WARROZYPSZCZÓ£ PREPARATEM BAYWAROL

Zbigniew Lipiñski

E-mail: [email protected]

W okresie pomiêdzy 1 sierpnia a 16 wrzeœnia 2002 w dwu pasiekach po³o¿onychw gminie Olsztyn, wybrano losowo po 20 rodzin i przeprowadzono na nich badaniaterenowej skutecznoœci zwalczania warrozy pszczó³ preparatem Baywarol - produkcjifirmy Bayer. Próby pszczó³ do badañ na obecnoœæ V. destructor pobierano w dni


zawieszania oraz usuwania pasków, które pozostawiano w badanych rodzinachpszczelich na okres 6 tygodni.

W obydwu pasiekach (A, B) stwierdzono wysok¹ skutecznoœæ leczenia, którawynios³a odpowiednio 96.93% (ule wielokorpusowe) i 97.74% (ule le¿aki). Historiêwczeœniejszego leczenia warrozy w tych pasiekach przedstawia tabela 1.

Stwierdzony fakt silnego pokrywania pasków przez pszczo³y propolisem wydajesiê dodatkowo potwierdzaæ, ¿e paski raz u¿yte do leczenia nie nadaj¹ siê powtórnegowykorzystania. Nawet w tym samym sezonie pasiecznym.

Tabela 1

Symbol pasieki Skutecznoœæ leczenia w % Preparaty stosowane w ubieg³ych latach

A 96.932001 (Brak leczenia),2000 (Apifos),1999, 1998 (Baywarol)

B 97.742001,2000 (Apivarol),1999 (Fluwarol)1999, 1998,1997 (Apivarol)

WP£YW SPOSOBU PODAWANIA PSZCZO£OMSKA¯ONEJ DIETY NA OCENÊ APITOKSYCZNOŒCI

POKARMOWEJ ŒRODKÓW CHRONY ROŒLIN

Wies³aw Londzin, Maria Irzyk, Piotr Sorys

Instytut Przemys³u Organicznego, Oddzia³ w Pszczynie

Ocenê toksycznoœci ostrej substancji chemicznych dla pszczo³y miodnej, wzale¿noœci od mo¿liwych dróg przenikania do organizmu, prowadzi siê na podstawietzw. testów kontaktowych i pokarmowych. Ze wzglêdów technicznych nie wykonujesiê standardowo testów oceniaj¹cych dzia³anie gazowe. Mimo, i¿ zasada wszystkichmetod polega na wyznaczeniu œcis³ej zale¿noœci miêdzy zastosowan¹ dawk¹ a efektem(œmiertelnoœci¹) istniej¹ du¿e problemy z w³aœciw¹ ocen¹, interpretacj¹, czy te¿porównywalnoœci¹ wyników. Pszczo³a miodna jest bardzo delikatnym, wra¿liwymbiotestem. W czasie trwania oceny na koñcowy wynik wp³ywaæ mo¿e wiele trudnychdo wyeliminowania czynników zewnêtrznych np. temperatura i wilgotnoœæ powietrza,ciœnienie atmosferyczne itd. Dodatkowo drobne ró¿nice w za³o¿eniach metodycznychznacznie wp³ywaj¹ na wynik oceny.

Dla zwiêkszenia wiarygodnoœci, porównywalnoœci i obiektywnoœci wyników wkrajach stowarzyszonych w OECD (w tym równie¿ Polska) obowi¹zuj¹ ujednoliconewytyczne do prowadzenia tego typu badañ. Reguluj¹ one szczegó³owo za³o¿eniametodyczne, warunki w czasie trwania doœwiadczeñ, sposoby monitoringu warunkówmikroklimatycznych w laboratoriach, sposoby zbierania i przechowywaniadokumentacji z badañ, a nawet przedstawiania i publikowania wyników. W krajachUnii Europejskiej zagadnienia te reguluj¹ odpowiednie dyrektywy, które swoimzakresem s¹ zbli¿one do wytycznych OECD. W Polsce do tej pory istnia³a w tymobszarze du¿a dowolnoœæ i rozbie¿noœæ.

70

Jedn¹ z podstawowych ró¿nic metodycznych w ocenie toksycznego dzia³aniasubstancji chemicznych przez uk³ad pokarmowy na pszczo³ê miodn¹ jest sposóbpodawania ska¿onej diety. W wytycznych OECD zaleca siê karmienie grupoweowadów, wa¿enie spo¿ytego pokarmu i obliczenie œredniej pobranej dawki.Alternatyw¹ dla tego typy aplikacji jest stosowane od wielu lat w Instytucie Przemys³uOrganicznego w Pszczynie karmienie indywidualne, w którym ka¿dy osobnikotrzymuje œciœle okreœlon¹ objêtoœæ pokarmu ska¿onego, a wiêc z góry ustalon¹ dawkêi stê¿enie badanej substancji.

W przeprowadzonych doœwiadczeniach porównano oba sposoby aplikacji naprzyk³adzie kilku stosowanych œrodków ochrony roœlin. Mimo, i¿ w wiêkszoœciprzypadków ró¿nice apitoksycznoœci uzyskane poszczególnymi metodami nie ró¿ni³ysiê statystycznie miêdzy sob¹, metoda indywidualnego dawkowania wydaje siêbardziej odpowiednia do tego typu badañ. Metod¹ t¹ uzyskiwano wiêksz¹powtarzalnoœæ wyników, wy¿sze wspó³czynniki korelacji a ponadto istnieje pewnoœæ,¿e ka¿dy z obserwowanych osobników pobra³ tak¹ sam¹ dawkê preparatu.

BADANIA W£AŒCIWOŒCI REPELENCYJNYCHŒRODKÓW OCHRONY ROŒLIN

Wies³aw Londzin, Maria Irzyk, Piotr Sorys

Instytut Przemys³u Organicznego, Oddzia³ w Pszczynie.

Ocena szkodliwoœci œrodków ochrony roœlin dla pszczo³y miodnej w warunkachpolowych ograniczona zosta³a do wyznaczenia okresów prewencji. Okres prewencji,czyli czas jaki musi up³yn¹æ od zabiegu do momentu kiedy pszczo³y mog¹ bezpiecznieoblatywaæ chronion¹ chemicznie plantacjê, traktowany jest jako sta³a wartoœæ.Wyznaczany jest tylko dla preparatów niebezpiecznych dla pszczó³ czyli obecnieœrodków ochrony roœlin nale¿¹cych od I do III klasy apitoksycznoœci.

D³ugoœæ okresu prewencji zale¿y od trwa³oœci preparatu, jego formy u¿ytkowej,oraz warunków œrodowiska w jakich siê znajduje - warunków pogodowych po zabiegu.Parametry œrodowiska takie jak temperatura i wilgotnoœæ powietrza, nas³onecznienie,opady itd. w znacznym stopniu wp³ywaj¹ na tempo rozk³adu substancji biologicznieczynnych. Jak z tego wynika w praktyce okres prewencji nie mo¿e byæ wartoœci¹ sta³¹.W³aœciwoœci poszczególnych substancji s¹ pod tym wzglêdem bardzo zró¿nicowane.

Istotnym, a czêsto pomijanym czynnikiem, wp³ywaj¹cym na zagro¿eniepestycydów dla pszczó³ w warunkach polowych mog¹ mieæ w³aœciwoœci zapachowe.Do rejestracji przed dopuszczeniem do produkcji i stosowania œrodków ochrony roœlinnie wymaga siê tego typu badañ. Z tego powodu podjêto prace rozeznaniowe nadocen¹ w³aœciwoœci repelencyjnych stosowanych preparatów i ich praktycznymznaczeniu dla ochrony pszczó³ i innych owadów.

Ocenê w³aœciwoœci odstraszaj¹cych preparatów przeprowadzono specjalnieopracowan¹ metod¹. W tym celu na odpowiednio przygotowane tablice przyczepiano³atki z bia³ego p³ótna, nas¹czone roztworem miodu lub cukru, stanowi¹ce imitacjêpo¿ytku. Zasada oceny polega³a na porównywaniu liczby pszczó³ odwiedzaj¹cych ³atkinas¹czone roztworem cukru (kombinacja kontrolna) i ³atki nas¹czone takim samymroztworem cukru, opryskane dodatkowo odpowiednim roztworem preparatu(kombinacje oceniane). Dla u³atwienia tablice z ³atkami fotografowano a liczenie


owadów przeprowadzono ze zdjêæ. Na podstawie otrzymanych wyników obliczonowskaŸniki repelencji zgodnie ze wzorem:

WL - L

L100%R(Z)

K P

K

= ×

gdzie:WR (Z) - wskaŸnik repelencji dla danego stê¿enia preparatuLK - œrednia liczba pszczó³ na ³atkach kontrolnychLP - œrednia liczba pszczó³ na ³atkach z ocenianym preparatem

Z przeprowadzonych doœwiadczeñ wynika, ¿e ta sama substancja zale¿nie odstê¿enia w œrodowisku, dzia³aæ mo¿e wabi¹co lub odstraszaj¹co na pszczo³y. Czêœæœrodków ochrony roœlin w stosowanych stê¿eniach roboczych ma silne w³aœciwoœcirepelencyjne i mimo, i¿ potencjalnie charakteryzuj¹ siê wysok¹ apitoksycznoœci¹ imog¹ byæ niebezpieczne dla pszczó³, ich praktyczna szkodliwoœæ jest zdecydowaniemniejsza.

LYSOZYME AND ITS ROLE DURINGHONEY BEE NOSEMATOSIS

I r ina M. Nagornaya, Tat iana M. Yefimenko,Yulia P. Omeltchenko, Andrey O. Arkhypov

Petro Prokopovytch Apiculture Research Institute, Kyiv, Ukraine.

Lysozyme, a factor of non-specific immunity synthesized by salivary glands ofworker honeybees, is present in royal jelly, nectar, pollen and wax (Nagornaya &Levtchenko 1984, 1996). Nosema apis Zander (Na) infection decreases both localand non-specific bee immunity followed by insect microflora component changes(Agake & Marin 1996).

In our experiment bees of summer generation were infected by Na spores (10,000per bee). Healthy bees were daily fed with 50% sugar syrope (control bees, variant 1)or with the same syrope containing egg white lysozyme (30 and 60 µg/ml, variant 2).Infected bees were also fed with lysozyme-containing syrope (variant 4) or with sugarsyrope (variant 3).

When lysozyme was present in bee food the beginning of dying out both of healthyand infected insects became later in 15-18 days after the beginning of our experiment.The quantity of healthy bees perished in 30 days following the beginning of our experi-ment was twice higher in the enzyme absence in bee food. The favorable lysozyme ef-fect was higher with its higher concentration (60 µg/ml), both mortality curves (forhealthy and Na-infected bees) being similar. Only 26.2% of infected bees perished fol-lowing lysozyme treatment comparing to 73.3% of such insects in control variant.

Increasing of vitality of both healthy and Na-infected bees because of lysozyme ad-dition to bee food is to be due to normalization of gut microflora and increasednon-specific insect resistance. Our results confirm natural lysozyme-containing foodproducts to be important for normal bee physiology.

72

ZAGRO¯ENIE ZATRUCIA PSZCZÓ£ PESTYCYDAMI

Andrzej Pidek

Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, ul. Pomologiczna 18, 96-100 Skierniewice,e-mail: apidek@insad. pl

Pierwsze doniesienie o zatruciu pszczó³ pestycydami odnotowano w USA w 1881 r.By³o ono nastêpstwem stosowania zieleni paryskiej. W 1940 r. wprowadzono zwi¹zkiarsenowe, które spowodowa³y masowe zatrucia pszczó³. W nastêpnych latachstosowano DDT, karbaminiany, zwi¹zki fosforoorganiczne i perytroidy. Obecniestosowane pestycydy ró¿ni¹ siê od tych w przesz³oœci. Prawie 70% jest nietoksycznychdla pszczó³. W wielu przypadkach ich mechanizm dzia³ania jest opóŸniony wd³u¿szym okresie czasu. W Polsce zmiany te monitorowane s¹ miêdzy innymi przezemnie od roku 1980. Przedmiotem niniejszej pracy jest okreœlenie poziomu zatruciapszczó³ w pasiekach w latach 2001-2002 na tle lat poprzednich. Analizê zatruæ pszczó³prowadzono w latach 2001-2002. Bazuje ona na materia³ach z terenu ca³ej Polski któredotyczy³y poziomu zatrucia pszczó³ w pasiekach ró¿nej wielkoœci. Informacje zbieranometod¹ korespondencyjn¹ w oko³o 90% i metod¹ panelow¹ w 10%. Na 800 tys. rodzinpszczelich znajduj¹cych siê w Polsce monitorowano w okresie 2 lat 6,2 tys., co stanowioko³o 0,78%. Z analizowanych rodzin pszczelich 636 uleg³o czêœciowemu podtruciu,co stanowi 10,0% w stosunku do obserwowanych. Œredni procent podtrutych pasiek wanalizowanych latach nie ulega³ wiêkszym zmianom, podobnie jak poziom zatruciapszczó³ w rodzinach pszczelich i wynosi³ odpowiednio 9,8 i 10,8%

W 2002 r. 3,7% wszystkich zatruæ spowodowany by³ opryskiwaniem sadówjab³oniowych, plantacji malin, truskawek, porzeczek. W analizowanych latach procentpodtrutych rodzin pszczelich zmniejszy³ siê w porównaniu z latami poprzednimi.Równie¿ w publikatorach rzadziej donoszono o masowych zatruciach pszczó³ wporównaniu z okresem poprzednim. Pszczelarzom na ogó³ nie s¹ znane preparatyktórymi nast¹pi³o zatrucie. Mog¹ oni co najwy¿ej domniemywaæ. Wœród preparatówczêsto wymieniany jest Owadofos i Dymilin. Zatrucia wynika³y z nieodpowiedniejaplikacji, ze zbyt du¿ych dawek stosowanych preparatów. Przypuszczalnie procentzatrucia pszczó³ w rodzinach podawany przez respondentów by³ zani¿any. Z analizymateria³ów nasuwaj¹ siê wnioski. Zatrucia rodzin pszczelich w pasiekach w ostatnich 2latach w porównaniu z okresem poprzednim s¹ rzadsze i wynosz¹ oko³o 15%. Procentzatrucia pszczó³ z up³ywem lat ma tendencje do zmniejszania Nadal zatruwaj¹ siêpszczo³y przede wszystkim z pasiek du¿ych.

Tabela

Zatrucia pszczó³ pestycydami (1998-2002)

Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 Razem Œrednia

Liczba analizowanych pasiek (szt.) 89 87 69 62 52 359 71,8

Liczba analizowanych rodzinpszczelich (szt.)

5094 4414 3629 3138 3037 19312 3862,4

Œrednia wielkoœæ pasieki (szt.) 57 50 52 51 58,4 268,4 53,7


Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 Razem Œrednia

Liczba pasiek w którychwyst¹pi³o zatrucie

22 22 16 10 7,- 77,- 15,4

Procent zatrutych pasiek 24,7 25,3 23 16,1 13,5 102,6 20,5

Liczba rodzin pszczelichw zatrutych pasiekach

1430 991 892 308 328 3949,- 789,8

Procent zatrucia pszczó³w rodzinach pszczelich

17,6 24,8 14 9,8 10,8 77,- 15,4

Liczba rodzin pszczelich zatrutychna uprawach sadowniczych

783 487 182 72 113 1637,- 327,4

Procent rodzin pszczelichzatrutych na uprawachsadowniczych

15,4 11 5 2,3 3,7 37,4 7,5

Ubytek pszczó³ w stosunkudo ogó³u

4,4 6,3 3,2 1,6 1,5 17,- 3,4

PRZEBIEG INWAZJI Varroa destructor i Nosema apisU PSZCZÓ£ W RODZINACH PODKARMIANYCH

SYROPEM CUKROWYM Z DODATKIEM PREMIKSÓW

Konstanty Romaniuk, Wies³aw Witkiewicz1

Katedra Parazytologii i Chorób Inwazyjnych UWM w Olsztynie.1 Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawcze Zwierz¹t PAN w Popielnie.

W Katedrze Parazytologii i Chorób Inwazyjnych UWM od kilku lat prowadzi siêocenê wp³ywu podawania premiksów w syropie cukrowym w celu podniesieniaodpornoœci pszczó³ na ró¿ne choroby. W 2002 r. wykonano badanie przebiegu inwazjiVarroa destructor i Nosema apis w rodzinach pszczelich podkarmionych syropemcukrowym z dodatkiem premiksów zawieraj¹cych witaminy, mikroelementy iantybiotyki.

Grupie pierwszej podano Nutril (sk³ad 12 witamin, 3 aminokwasy i selen), a drugiejMicromix (sk³ad 2 antybiotyki o szerokim spektrum dzia³ania, 6 witamin, amid kwasunikotynowego i pantotenian wapnia), grupa trzecia kontrolna, podkarmiana by³asyropem cukrowym bez premiksów. Ka¿da grupa sk³ada³a siê z 4 rodzin pszczó³mieszañców. Wspomniane preparaty podano trzykrotnie w dawce 1 g/litr syropu (3 gna rodzinê) w czasie jesiennego dokarmiania w 2001 r. oraz w pierwszych dniach majai podczas zimowego dokarmiania pszczó³ w sierpniu 2002 r. U¿yte do badañ rodzinyleczone by³y Fluvarolem przeciwko inwazji V. destructor w sierpniu 2001 r., niestosowano natomiast ¿adnych preparatów przeciwko inwazji Nosema apis. Wiosn¹2002 r. pobrano osypy zimowe, w nich okreœlono liczbê zamar³ych pszczó³, a wsezonie pasiecznym (maj sierpieñ) badano w odstêpach miesiêcznych ekstensywnoœæinwazji V. destructor, Nosema apis oraz masê pszczo³y.

W okresie od maja do lipca nie wykryto samic warrozy w badanych próbachpszczó³, dopiero w sierpniu pojawi³y siê paso¿yty w rodzinach grup doœwiadczalnych

74

w grupie Nutril ekstensywnoœæ inwazji wynosi³a 0,3%, a Mikromix 0,6%. Pszczo³ygrupy kontrolnej by³y wolne od paso¿ytów.

Obecnoœæ samic V. destructor u pszczó³ w grupach doœwiadczalnych, a braku wgrupie kontrolnej wynika z obecnoœci w tych rodzinach sporej iloœci czerwiuzasklepionego. Inwazja N. apis wystêpowa³a w nieznacznym stopniu i to tylko od majado lipca u pszczó³ w grupie kontrolnej. W sierpniu u pszczó³ wszystkich grup spor N.

apis nie stwierdzono. Masa pszczo³y w grupie kontrolnej by³a o 7 mg mniejsza ni¿ wgrupie Micromix, a o 3 mg wy¿sza ni¿ w grupie Nutril (tab.).

Wyniki przedstawionych badañ wskazuj¹, ¿e dodatek premiksów do syropucukrowego nie wp³ywa na zmniejszenie inwazji V. destructor i N. apis, wp³ywanatomiast w nieznacznym stopniu, na wzrost masy pszczó³ i lepsze zimowanie.

Wydaje siê, ¿e systematyczne jesienne leczenie pszczó³ przeciwko warrozie orazhigiena, w tym sta³a wymiana plastrów i terminowe dokarmianie pszczó³ na zimêwp³ynê³o na poprawienie stanu zdrowotnego ocenianych rodzin.

Tabela

Przebieg inwazji Varroa destructor i Nosema apis w rodzinach pszczelichpodkarmianych syropem cukrowym z dodatkiem premiksu Nutril i Micromix

Grupa

Osyp zimowy Sezon pasieczny 2002 rok

Liczbapszczó³w osypie

Maj

V. destructor (%)Nosema

apis

Masapszczo³y (mg)

Pszczo³ypodkarmione

w sierpniu 2001 r.oraz

w maju i sierpniu2002 r. preparatami

mineralno--witaminowymi

K 4 0 + 99

Nutril 4 0 0 110

Micromix 4 0 0 112

Czerwiec

K 4 0 + 105

Nutril 4 0 0 110

Micromix 4 0 + 102

Lipiec

K 4 0 + 104

Nutril 4 0 0 105

Micromix 4 0 + 107

Sierpieñ

K 4 0 0 104

Nutril 4 0,3 0 101

Micromix 4 0,6 0 111


CHLOROWANE WÊGLOWODORYU SAMIC Varroa destructor

Konstanty Romaniuk, Wies³aw Witkiewicz1 , Rajmund Sokó³

Katedra Parazytologii i Chorób Inwazyjnych UW-M w Olsztynie.1 Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierz¹t PAN w Popielnie.

Wczeœniejsze badania wykonane na pszczo³ach, trutniach oraz czerwiu pszczelim itrutowym wykaza³y obecnoœæ w ich ciele chlorowanych wêglowodorów. Iloœæ HCH iDDT w badanym materiale zale¿a³a od roku badañ, rasy pszczó³ a tak¿e usytuowaniapasieki.

Maj¹c na uwadze kr¹¿enie pestycydów w œrodowisku, roœlina gleba roœlinazwierzê, postanowiono oceniæ pozosta³oœci HCH i DDT w ³añcuchu troficznymrodziny pszczelej, tj. w kwiatach roœliny entomofilnej, u pszczó³ lotnych, czerwiu itrutni oraz Varroa destructor. Badania prowadzono w pasiece Popielno. Do badañ zkilkunastu rodzin pszczelich z matk¹ kraiñsk¹ i kaukask¹ pobrano w lipcu 2001 r.pszczo³y lotne, pszczo³y ulowe, czerw w stadium larwy wyprostowanej, poczwarki zniebieskimi oczami, trutnie ulowe oraz kwiaty lipy roœliny stanowi¹cej g³ówny po¿ytektowarowy we wspomnianej pasiece. Wiosn¹ 2002 r. pobrano osypy zimowe, a z nichwyizolowano opad³e samice V. destructor (oko³o 500 mg). Zawartoœæ HCH i DDT wpróbach badano metod¹ Amarowicza i wsp. Wyniki badañ zawarto w tabeli.

Najwiêksz¹ iloœæ HCH zawiera³y kwiaty lipy (0,3063 µg/g s. l.) i samice V. de-

structor (0,0510 µg/g s. l.), du¿¹ pszczo³y ulowe i lotne (0,0150- 0,0201 µg/g s. l.) oraztrutnie (0,0152 µg/g s. l.), natomiast DDT (wyliczona jako suma metabolitów zwi¹zku)tak¿e kwiaty lipy (1,1721 µg/g s. l.) i samice V. destructor (0,0763 µg/g s. l.).Niewielkie iloœci DDT w porównaniu z zawartoœci¹ w kwiatach lipy wykryto u trutni ipszczó³ ulowych (0,0091 i 0,0071 µg/g s. l.), a najmniej w larwach pszczelich (0,0010µg/g s. l.).

Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e samice V. destructor od¿ywiaj¹c siê hemolimf¹gromadz¹ w swoim organizmie HCH od 2,5 do 29 razy wiêcej, a DDT od 8,4 do 76,3razy wiêcej ni¿ pszczo³y, trutnie i czerw pszczeli. Ocena uzyskanych wyników wydajesiê wskazywaæ, ¿e pszczo³y i czerw kumuluj¹ w swoich organizmach chlorowanewêglowodory poprzez pobieranie ich z nektaru i py³ku roœlin entomofilnych, natomiastsamice V. destructor z hemolimfy. Tak du¿a zawartoœæ chlorowanych wêglowodorówu V. destructor w porównaniu z pszczo³ami i czerwiem mo¿e byæ wykorzystana dooceny ska¿enia œrodowiska chlorowanymi wêglowodorami.

Tabela

Zawartoœæ chlorowanych wêglowodorów u pszczó³, czerwiu pszczelegoi trutowego oraz samicach Varroa destructor

Rodzaj badanego materia³u

Zawartoœæ chlorowanych wêglowodorów(µg/g substancji lipidowej)

HCH DDE DDD DDT Suma DDT

Kwiat lipy 0,3063 0,0790 0,0615 0,0001 1,1721

Pszczo³y lotne 0,0150 0,0043 0,0001 œlad 0,0044

76

Rodzaj badanego materia³u

Zawartoœæ chlorowanych wêglowodorów(µg/g substancji lipidowej)

HCH DDE DDD DDT Suma DDT

Pszczo³y ulowe 0,0201 0,0071 œlad œlad 0,0071

Larwy pszczele wyprostowane 0,0040 0,0010 œlad œlad 0,0010

Poczwarki niebieskie oczy 0,0018 0,0030 œlad œlad 0,0030

Trutnie ulowe 0,0152 0,0090 0,0001 œlad 0,0091

Varroa destructor 0,0510 0,0763 œlad œlad 0,0763

PREPARATY BIOLOGICZNE W SYSTEMIE ŒRODKÓWMAJ¥CYCH NA CELU PROFILAKTYKÊ I LECZENIE

CHORÓB PSZCZÓ£

Jewgieni j Rudenko

Instytut Eksperymentalnej i Klinicznej Medycyny Weterynaryjnej, Kharkov, Ukraina.

Pszczelarstwo charakteryzuje siê du¿¹ intensywnoœci¹. W danych warunkach rolasanitarno-weterynaryjnych œrodków maj¹cych na celu profilaktykê wyj¹tkowoniebezpiecznych chorób pszczó³ jest wiod¹ca.

Do niedawna profilaktyka i walka z chorobami pszczó³ opiera³a siê nazastosowaniu antybiotyków i innych substancji chemicznych. Jednak praktykapokaza³a, ¿e bez realizacji specjalnych zabiegów sanitarnych i przy nieobecnoœciœrodków wzmacniaj¹cych odpornoœæ pszczó³, zabiegi te nie mog³y poprawiæ sytuacjiepizootycznej w pszczelarstwie i tylko na krótki okres czasu zmniejszy³y kliniczneobjawy chorób.

Problem zapewnienia sanitarnej jakoœci produkcji pszczelarskiej postawi³ przedpracownikami naukowymi zadanie stworzenia takich efektywnych biologicznychœrodków profilaktycznych przeciw niebezpiecznym chorobom pszczó³, jak zgnilecamerykañski i europejski.

Celem naszych badañ by³o studiowanie efektywnoœci zastosowania szczepionkiprzeciw zgnilcowi amerykañskiemu w ró¿nych formach jego wystêpowania wporównaniu z antybiotykoterapi¹.

Badania te by³y wykonane od 20.05 - 03.06 w latach 1996-1998 na 70 rodzinachpszczelich. Laboratoryjne badania ustali³y, ¿e w 35 rodzinach pszczelich rejestruje siêmieszan¹ formê zgnilca amerykañskiego, jednoczeœnie z którym wystêpuje zgnileceuropejski, parazgnilec i grzybica wapienna. Inne rodziny nie wykazywa³y klinicznychobjawów choroby, tylko obserwowano w nich jedynie czerw rozstrzelony.

Rodziny pszczele chore na mieszan¹ formê zgnilca amerykañskiego, z syropemotrzymywa³y szczepionkê i preparat Larvizol w rekomendowanych dawkach, trzy razyw odstêpach 5-6 dni. Oprócz tego co 3-4 dni, miêdzy dawkami szczepionki,otrzymywa³y one z syropem preparat przeciwgrzybiczny Decametocsin.

35 rodzin pszczelich bez objawów klinicznych otrzymywa³o z syropem tylkoszczepionkê przeciw zgnilcowi amerykañskiego, trzykrotnie w odstêpach 5-6 dni.


Rezultaty pokaza³y, ¿e po 30 dniach kliniczne objawy zgnilca w rodzinachpszczelich nie wyst¹pi³y. W 5 rodzinach zaobserwowano pojedyncze zmumifikowanelarwy zamar³e w wyniku grzybicy.

Rodziny pszczele, który otrzymywa³y tylko szczepionkê, nie mia³y ¿adnychklinicznych objawów zgnilca i innych chorób.

Wysok¹ efektywnoœæ œrodków profilaktycznych osi¹gniêto wskutek specyficznegodzia³ania szczepionki przeciw zgnilcowi amerykañskiemu na uk³ad odpornoœciowyczerwiu pszczelego. Mo¿na wyci¹gn¹æ wniosek, ¿e odpowiednie zwiêkszenieodpornoœci organizmów larw pszczelich odgrywa wa¿n¹ rolê w profilaktyce zakaŸnychchorób pszczó³. Poza tym, rodziny pszczele, które otrzymywa³y szczepionkê, szybkorozwija³y siê.

W latach 1997-1998 rodziny pszczele otrzymywa³y profilaktycznie na wiosnêszczepionkê przeciw zgnilcowi amerykañskiemu.

Istniej¹ ró¿ne sposoby oraz œrodki i metody do przerywania ³añcuchaepizootycznego. Jedn¹ z g³ównych metod jest immunoprofilaktyka, która jestskierowana ku wzmacnianiu mechanizmów obronnych organizmu larwy pszczelej.

Trzeba wzi¹æ pod uwagê fakt, ¿e spory zarazków znajduj¹ siê w miodzie i nektarze,gdzie bardzo trudno je unieszkodliwiæ i pozostaje sta³e zagro¿enie powstania choroby,poniewa¿ pszczo³y karmi¹ larwy zanieczyszczonym pokarmem. Tylko wysoki poziomnaturalnej odpornoœci organizmu larw pszczelich mo¿e zapobiec rozwojowi choroby.

System odpornoœciowy owadów i pszczó³ jest wyj¹tkowo skomplikowany i nie dokoñca zbadany, ale fakt istnienia pszczó³ jako gatunku w ci¹gu milionów lat œwiadczyo jego znaczeniu.

Ukraiñscy pracownicy naukowi E. Skrypnik, L. P. Artiomienko, F. M. Alekseenko,A. M. Wowk, E. W. Rudenko w ró¿nych latach opracowali szczepionkê przeciwzgnilcowi europejskiemu i amerykañskiemu. Te unikalne biopreparaty nie maj¹analogów w praktyce weterynaryjnej.

Dzisiaj, kiedy pszczelarstwo zwiêksza zakres produkcji i eksport, trzeba zapewniæwysok¹ jakoœæ miodu jako produktu naturalnego.

IS THE APPLICATION OF THE OXALIC ACID AGAINSTVARROA MITES POSSIBLE ALSO BY DUSTING?

Vladimír Veselý

Bee Research Institute at Dol, 252 66 Libèice n. Vlt., Czech Republic.

Abstract. The oxalic acid has become recently in some countries the mainvarrocide for autumnal and winter treatment of bee colonies against varroasis. The ap-plication is carried out by spraying bees on combs by water solution of oxalic aciddihydrate, by pouring bees in bee ways by oxalic acid dihydrate solution in water or insugar syrup and by sublimation based on heating the oxalic acid. But applications areconnected with problems. The spraying is labourious, requires protection requisites forthe applicating persons and bees tolerate it badly. The pouring is accompanied bylarger mortality of bees and by worse development of colonies at the early spring. Thesublimation requires special technical equipment and a challenging protection of theservice man. Inhalation of the sublimate vapours (even at the best caution it can occur)is very unpleasant.

78

We tested further application method, which is based on the dusting of bees inbee-ways by dry crystallic oxalic acid. The dihydrate form is, of course, rough and theefficacy was lower when compared with other application methods. For this reason weused a fine form obtained by sublimation. Lumps of sublimate are removed by pressingthem through a sieve with mashes 0.2-0.3 mm.

Preliminary experiments at broodless colonies indicated average efficacy 92.2%(n=10) and in colonies with brood 85.9% (n=56). The treatments were done in the pe-riod since October 5 to November 15 2002, the dose ranged from 1 to 3 g sublimate pera colony. The efficacy percentage expresses the fall share of mites during 10-12 daysafter the dusting from the total fall. Total fall is a fall after dusting and after the controlfumigation by amitraz.

The dusting application requires no protection requisites and no complicated equip-ment. Labouriousness is comparable with pouring and preliminary results show thatbees tolerate this method well.

STRUKTURA POPULACJI Varroa destructorW WYROJONYCH RODZINACH PSZCZELICH

Jerzy Wilde, Janusz Bratkowski , Stefan Fuchs1 ,Maciej Siuda, Magdalena Popik

Katedra Pszczelnictwa UWM, ul. S³oneczna 48, 10-718 Olsztyn, e-mail: [email protected] Institut für Bienenkunde, Fachbereich Biologie der J. W. Goethe-Universität Frankfurt am Main,

Karl-von-Frisch-Weg 2, D-61440 Oberursel, Germany.

Choroby pszczó³ stanowi¹ istotny problem gospodarczy. Ich wystêpowaniusprzyjaj¹ zagêszczenie osobników pszczelich i czerwiu na ograniczonej powierzchnigniazda, b³¹dzenie pszczó³ i trutni, rabunki oraz przynoszenie do ula patogenów zwod¹, nektarem i py³kiem.

Warroza sta³a siê jedn¹ z najpowa¿niejszych jednostek chorobowych. Roztocz jestniezwykle ekspansywny. Liczebnoœæ paso¿yta wzrasta w postêpie zbli¿onym dogeometrycznego (Romaniuk, Duk 1983). Pora¿enie rodzin pszczelich V. destructor

nastêpuje szybko. W ci¹gu 3 miesiêcy pora¿enie pasieki wolnej od paso¿yta dochodzido poziomu, zbli¿onego do ekstensywnoœci wystêpuj¹cej w okolicznych, nie leczonychpasiekach. Silna inwazja V. destructor mo¿e doprowadziæ do czêstych rójek lubporzucaniem gniazd, co jest wynikiem zachwiania równowagi hormonalnej (Lipiñski2002). Paso¿yty chêtniej atakuj¹ czerw trutowy, gdzie maj¹ lepsze warunki dorozwoju. Latem liczba zara¿onych przez roztocze poczwarek trutowych jest 14,5 razywiêksza ni¿ pszczelich (Fuchs 1990). Fuchs (1985) stwierdzi³, ¿e liczba paso¿ytówna pszczo³ach jest mniejsza ni¿ w czerwiu, w którym Varroa rozmna¿a siê.

Celem doœwiadczenia by³o okreœlenie rozk³adu populacji Varroa destructor wroj¹cych siê rodzinach pszczelich. Doœwiadczenie wykonano w sezonie 2002 w pasieceKatedry Pszczelnictwa UWM. Badania przeprowadzono na 14 wyrojonych rodzinachpszczelich Apis mellifera, zakupionych z ekstensywnie prowadzonej pasieki. Matkiby³y naturalnie unasiennione i nie wymieniane przez pszczelarza. Rodziny by³yprowadzone tradycyjn¹ gospodark¹ pasieczn¹. Stosowano ramki pracy, a po ichodbudowaniu i zasklepieniu czerwiu trutowego, 2-3 plastry usuwane by³y z jednejrodziny w sezonie, co traktowano jako sposób walki z Varroa. Po zakupieniu rodzingniazda celowo trzymano ciasno, aby rodziny szybciej wesz³y w nastrój rojowy.


W doœwiadczeniu za³o¿ono, ¿e z chwil¹ zaczerwienia miseczek matecznikowych,rodzina znajduje siê w nastroju rojowym, a rójka nast¹pi w momencie zasklepienia 1.matecznika. Wyliczano w ten sposób moment wyjœcia roju i od tego dnia prowadzonoobserwacje pasieki. Z³apany rój umieszczano w skrzynce transportowej i okreœlanojego masê. Skrzynka transportowa z rojem mia³a w dnie umocowan¹ siatkê. Pod siatk¹umieszczano bia³y papier wysmarowany olejem. Pszczo³y odymiano tabletk¹Apiwarolu, które przed zabiegiem wzmacniano 12,5 mg amitrazu. Po 12 godzinachodymiano je ponownie. Za ka¿dym razem wymieniano papierow¹ wk³adkê. Po 2.odymianiu i odczekaniu 20 min. pobierano próby oko³o 200 pszczó³ do badania naobecnoœæ V. destruktor. Okreœlano masê pszczo³y w roju, jak i w pobranej próbie.Dane te pos³u¿y³y do okreœlenia œredniej masy pszczó³ oraz ich liczby w roju. Zebranedane pozwoli³y okreœliæ liczbê samic V. destructor na pszczo³ach rojowych.

Pszczo³y z macierzaków strz¹sano do skrzynki w dniu wyrojenia po ustaniu lotów.Dalsze postêpowanie by³o podobne do traktowania pszczó³ rojowych, zaœ plastry zczerwiem, po okreœleniu powierzchni czerwiu, przenoszono do cieplarki, poddaj¹cinkubacji (T=35°C, ww=75%). Pod inkubowanymi plastrami znajdowa³y siê wk³adkiposmarowane olejem. Codziennie przegl¹dano je i okreœlano liczbê samic Varroa.Wygryzione pszczo³y pobierano codziennie, oddzielnie z czerwiu z ka¿dej rodziny,odymiano je i pobierano z nich próbê. Pszczo³y z próby wa¿ono i przegl¹dano ka¿degoosobnika indywidualnie, badaj¹c na obecnoœæ V. destructor. Po 12 dniach odrozpoczêcia inkubacji czerwiu, ka¿d¹ komórkê odsklepiano i przegl¹danoindywidualnie poszukuj¹c dojrza³ych samic Varroa. Dane te pozwoli³y okreœliæ liczbêsamic V. destructor znajduj¹cych siê na czerwiu.

Tabela

Charakterystyka rozk³adu populacji V. destructor w rojach i macierzakach

ŒredniaOdchylenie

standardoweMediana Minimum Maximum

Liczba pszczó³ rojowych 14816,2 6896,0 15358,3 1593,8 27107,5

Samice V. destructor napszczo³ach rojowych

166 214 108 14 858

Liczba pszczó³ ulowych 18567,4 7509,1 17337,6 7913,0 30083,6

Varroa na pszczo³ach ulowych 118 179 41 23 649

Liczba komórek pszczelich 9925 3874 11044 2872 14392

Liczba komórek trutowych 809 704 704 27 1989

Samice Varroa z czerwiu 96 111 58 4 355

Pszczo³y rojowe (%) 29 12 29 3 46

Pszczo³y ulowe (%) 38 17 36 13 78

Komórki czerwiu odsklepione (%) 34 9 31 11 50

Varroa w roju (%) 36 13 36 18 59

Varroa na pszczo³ach (%) 29 18 21 3,6 63

Varroa w czerwiu (%) 33 18 35 4 61

80

W wyrojonych 14 rodzinach pszczelich œrednio roje by³y mniej liczebne (14816,2pszczó³) ni¿ rodziny macierzyste (18567,4 pszczó³) (tabela). Stwierdzono, ¿e pszczo³yz rojów by³y bardziej pora¿one paso¿ytem (166 samic V. destructor) ni¿ pszczo³y zrodzin macierzystych (118 samic V. destructor). Œrednio w macierzaku by³o 9925komórek inkubowanego czerwiu pszczelego, zaœ trutowego jedynie 809. Œrednio wczerwiu jednej rodziny znaleziono 96 dojrza³ych samic V. destructor. Stwierdzono, ¿e36% populacji Varroa opuszcza³o ul z pszczo³ami rojowymi, zaœ na pszczo³ach w ulupozostawa³o 29% samic roztocza, a reszta paso¿ytów (33%) znajdowa³a siê w czerwiu.

LITERATURA

F u c h s S . ( 1 9 8 5 ) - Untersuchungen zur quantitativen Abschätzung des Befallsvon Bienenvölkern mit Varroa jacobsoni Oudemans und zur Verteilung desParasiten im Bienenvolk. Apidologie 16: 343-368.

F u c h s S . ( 1 9 9 0 ) - The distribution of Varroa jacobsoni on honey bee broodcombs and within brood cells as a consequence of fluctuating infestation rates.European research on varroatosis control. Balkema. Rotterdam: 73-76.

L i p i ñ s k i Z . ( 2 0 0 2 ) - Istota oraz mechanizm porzucania gniazd przez rojepszczó³ miodnych. Drukarnia Blenam. Olsztyn.

R o m a n i u k K . , D u k S . ( 1 9 8 3 ) - Sezonowa dynamika rozwoju Varroa

jacobsoni w nie leczonych rodzinach pszczelich. Medycyna Weterynaryjna, 39(12):725-727.

EFFECT OF NOSEMA APIS ZANDER (Microsporidia)INFECTING DOSE ON INFECTED BEE LIFE DURATION

Tatiana M. Yefimenko


The experiment was made with a summer bee generation in July. All the bees,12-day-old, were infected by 50% syrope containing Nosema apis (Na) spores, 1.000and 1.000.000 per bee. The infected insects were kept in cages (40 bees per cage, 10cages per experiment variant) at 34°C, the air humidity being 67%. Non-infected beeswere taken for control.

No correlation between pathogen dose and speed of bee dying out was seen up tothe 13th day post infection (p.i.), the only difference having been detected only be-tween infected and non-infected insects, their levels of mortality being above 50% and12%, respectively. A significant difference between bee mortality levels depending oninfecting dose was first seen on the 15th day p.i. Later the bee dying out dynamics be-came again similar due to their old age.

These data are not contradictory to the results obtained by Malone et al. (1994)having demonstrated no clear dependence on Na infecting dose and quantity of sporesfound in infected bees. Similar data were shown also in our experiments in Noctuidae

larvae (Lepidoptera) of any age following infection by different doses of anothermicrosporidial parasite, Variimorpha antheraeae (Yef imenko 1992).

Taking into account our data as well as the results of other investigators we confirmthe infecting doses have no effect on bee mortality levels in prolonged experiments, in-


fluencing, however, on their dying out terms; the high infecting doses decrease the du-ration of insect dying out, the low ones, on the contrary, cause higher mortality in theend stages of bee life cycle. The number of parasite generations before bee death is tobe due to pathogen dose and host energy pool.

Å ô è ì å í ê î Ò . Ì . ( 1 9 9 2 ) - Îïðåäåëåíèå ëåòàëüíûõ äîç âîçäåéñòâèÿ è

âðåìåíè ìèêðîñïîðèäèè Vairimorpha antheraeae äëÿ ãóñåíèö ñîâîê

(Noctuidae) / Òåç. äîêë. Y ñúåçäà ÂÎÏÐ. Âèòåáñê, ñåíòÿáðü, 1992. - Ñ.59.

M a l o n e L . A . , G i a c o n H . A . , N e w t o n M . R . ( 1 9 9 4 ) - Effect ofNosema apis on longevity of caged Honey bees (Apis mellifera) / 12th Congressof the International Union for the Study of Social Insects JUSSI. Paris,Sorbonne, 21-27 August 1994. – P.465.

SENSITIVITY OF EARLY AGE BEES TO Nosema apisZANDER (microsporidia) INFECTION

Tatiana M. Yefimenko


The available data concerning young bee sensitivity to Nosema apis (Na) infectionare contradictory. Young bees (up to the 12 day old) are thought to be resistant to thisinfection (see, for example, Shabanov 1977). Other investigators (Bai ley 1977) de-scribe, however, newly hatched bee infection by single Na spores.

In our experiments two bee groups of summer generation, 3-and 8-day old, werefed by Na spores (10,000 spores per insect). We observed the bees infected followingfeeding, all insects were maintained in cages at 34-35°C, air humidity being 70-75%.Control bees were observed at the same conditions. 2-3 smears of midgut tissues werecontrolled daily under a light microscope to detect Na spores.

We were able to see that 3-and 8-days old bees were really infected; however, theparasite development was rather slow, its sporulation beginning to become at the 17th

and 12th day post infection, respectively.Taking into consideration that Na infective cycle in summer generation bees is as

short as 3-5 days we do not think that the temperature influence is responsible for suchresults. We demonstrated earlier the physiological stage of any bee generation is ofgreater importance for Na infection development comparing to temperature conditions(Yef imenko and Bodnarchuk 1994).

Our point of view is that the slower Na infection development in young bees is dueto intensive food glands generation during this period, some biologically active sub-stances being synthesized influencing Na infective process. So the life cycle of an obli-gate parasite, Na, is mostly determined by its host physiology during different stages ofthis host development.

Y e f i m e n k o T . , B o d n a r c h u k L . ( 1 9 9 4 ) - Some properties of host parasiteinteractions beetween honey bees from different generations and theirmicrosporidial parasite, Nosema apis / 12th Congress of the International Unionfor the Study of Social Insects JUSSI Paris, Sorbonne, 21-27 August 1994.P.348.

82

Á å é ë è Ë . ( 1 9 9 7 ) - Ïàòîãåíåç è ýêîëîãèÿ Nosema apis / Ìàòåðèàëû

ñèìïîçèóìà ïî áèîëîãèè è ïàòîëîãèè ï÷åë. Ìåðåëüáåêñ-Áåëüãèÿ 14-16

èþëÿ 1976. Èçä. Àïèìîíäèè. Áóõàðåñò. 1977. - Ñ.37 - 42.

Ø à á à í î â Ì . - Èçó÷åíèå íîçåìàòîçà â Áîëãàðèè / òàì æå Ñ.91 - 99.


MELLIFEROUS FLORA AND POLLINATIONPO¯YTKI I ZAPYLANIE

WYDAJNOŒÆ PY£KOWA KWIATÓW RUTEWKIMNIEJSZEJ Thalictrum minus L. (Ranunculaceae)

Ewa Bartyœ , El¿bieta Weryszko-Chmielewska

Akademia Rolnicza w Lublinie.

Rutewka mniejsza jest bylin¹ rosn¹c¹ na suchych murawach oraz w widnych lasachi zaroœlach (Rutkowski 1998). Jej drobne kwiaty o zielono-¿ó³tej barwie koronyzebrane s¹ w rozga³êzion¹ wiechê. Kwiaty gatunków z rodzaju Thalictrum maj¹powabniê prêcikow¹, wyró¿niaj¹c¹ siê barwnymi, ró¿nymi u poszczególnychgatunków i odmian, nitkami prêcików (Szweykowska i Szweykowski 1993).Nitki prêcikowe s¹ znacznie d³u¿sze od elementów okwiatu.

Z punktu widzenia ekologii zapylania kwiaty rutewki zaliczane s¹ do klasytalerzykowatych, podklasy py³kowych (Szafer i Wojtus iakowa 1969). Kwiaty tenie wytwarzaj¹ nektarników (Rostaf iñski i Seidl 1962).

Py³ek roœlin jaskrowatych wykazywany jest zarówno w analizie py³kowej obnó¿ypszczelich (Mauriz io 1953), jak te¿ w zawartoœci miodów (Warakomska 1997).

W pracy badano d³ugoœæ i obfitoœæ kwitnienia rutewki mniejszej, a tak¿e masêpy³ku wytwarzanego przez kwiaty tego gatunku. Analizowano równie¿ morfologiêziarn py³ku. Badania prowadzono w latach 1997-1998.

D³ugoœæ kwitnienia rutewki mniejszej wynosi³a 28 dni i przypada³a na okres26.06-24.07. Œrednia wysokoœæ pêdów tego gatunku wynosi³a 109 cm, a liczbakwiatów na pêdzie osi¹gnê³a œredni¹ wartoœæ 604 (329-892).

Kwiaty wytwarza³y przeciêtnie 11 prêcików (7-16). Zarówno g³ówki prêcikowe,jak te¿ uwalniaj¹cy siê z nich py³ek mia³y barwê ¿ó³t¹. Masa py³ku z 10 kwiatówwynosi³a 6,10 mg.

Ze wzglêdu na obfite kwitnienie oraz wystêpowanie 28 pêdów na 1 m2 obliczono,¿e na tej powierzchni tworzy siê œrednio 16 700 kwiatów. Œrednia wydajnoœæ py³kowawynosi³a 10,2 g/m2 (5,55-15,07 g/m2). Du¿a masa py³ku wytwarzanego przez roœlinyrutewki mniejszej pozwala na zaliczenie tego gatunku do bardzo dobrych py³kowychpo¿ytków pszczelich.

Ziarna py³ku rutewki s¹ nieregularnie kuliste lub wieloboczne, promieniœciesymetryczne i apolarne. Ze wzglêdu na d³ugoœæ œrednicy wynosz¹c¹ 15,7 - (20,0) -23,5 µm zaliczane s¹ do ma³ych (minuta). S¹ one wieloporowe (polypantoporate) zliczb¹ 8-10 kolistych porów. Powierzchnia ziarna jest regularnie granulowana, zaœ napowierzchni porów wystêpuj¹ liczne mikrokolce. ¯ywotnoœæ py³ku wynosi 96,4%.

LITERATURA

M a u r i z i o A . ( 1 9 5 3 ) - Weitere Untersuchungen an Pollenhöschen. Beichefte zurSchweizerischen Bienen – Zeitung 2 (20): 485-556.

84

R o s t a f i ñ s k i J . , S e i d l O . ( 1 9 6 2 ) - Przewodnik do oznaczania roœlin.PWRiL, Warszawa.

R u t k o w s k i L . ( 1 9 9 8 ) - Klucz do oznaczania roœlin naczyniowych Polskini¿owej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

S z a f e r W . , W o j t u s i a k o w a H . ( 1 9 6 9 ) - Kwiaty i zwierzêta. PWN,Warszawa.

S z w e y k o w s k a A . , S z w e y k o w s k i J . ( 1 9 9 3 ) - S³ownik botaniczny.Wiedza Powszechna, Warszawa.

W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 9 7 ) - Obraz py³kowy wielokwiatowych miodówLubelszczyzny. Mat. I Ogólnopolskiej Konf. „Biologia kwitnienia,nektarowania i zapylania roœlin”, Lublin 13-14.11.1997 : 170-177.

PORÓWNANIE PO¯YTKU PY£KOWEGO I OBLOTTRZECH GATUNKÓW RODZAJU KOCIMIÊTKA

(Nepeta L.)

Ma³gorzata Bo¿ek


Kocimiêtka naga i w³aœciwa to znane roœliny miododajne (Jab³oñski 1968, 1986).Postanowiono porównaæ wartoœæ po¿ytku py³kowego oraz oblot przez owadyzapylaj¹ce 3 gatunków z rodzaju Nepeta L.: kocimiêtka w³aœciwa odm. cytrynowa(Nepeta cataria L. var. citriodoris Dum.), naga (N. nuda L.) i wielkokwiatowa (N.

grandiflora M. B.). Badania prowadzono w latach 1995-1997 na terenie ISK wPu³awach w kolekcji roœlin miododajnych. Wydajnoœæ py³kow¹ okreœlano metod¹eterowo-wagow¹ Warakomskie j (1972) w modyfikacji Szklanowskie j (1984,1995).

Rokrocznie najwczeœniej rozpoczyna³a kwitnienie kocimiêtka naga w drugiejpo³owie czerwca i kwit³a przez oko³o 7 tygodni. Pocz¹tek kwitnienia kocimiêtkiwielkokwiatowej i w³aœciwej wypada³ w pierwszej po³owie lipca. Kocimiêtkaw³aœciwa kwit³a przez oko³o 5 tygodni, a wielkokwiatowa œrednio 6 tygodni.

Najmniej kwiatów na 1 m2 powierzchni wytwarza³a, jednoczeœnie o najwiêkszychkwiatach, kocimiêtka wielkokwiatowa œrednio 35,3 tysiêcy, natomiast pozosta³egatunki ponad trzy razy wiêcej oko³o 127 tysiêcy. Dzienna dynamika rozkwitaniakwiatów badanych roœlin mia³a podobny przebieg. P¹ki otwiera³y siê prawierównomiernie od rana do wieczora (od 4(5) do 20), a w ci¹gu 1 godziny otwiera³o siêdo 10% w stosunku do sumy wszystkich rozwiniêtych kwiatów w danym dniu. Kwiatykocimiêtki w³aœciwej ¿y³y najkrócej oko³o 1,0-1,5 dnia, wielkokwiatowej 2-3 dni, anagiej 3,5-4 dni.

Obliczona przeciêtna z lat masa py³ku uzyskiwana z prêcików wykazywa³a du¿ezró¿nicowanie pomiêdzy badanymi taksonami, ale w obrêbie poszczególnychgatunków miêdzy latami nie wyst¹pi³y istotne ró¿nice. Najni¿sz¹ masê py³kuwytwarza³o 100 kwiatów kocimiêtki w³aœciwej charakteryzuj¹cej siê najdrobniejszymikwiatami, a najwy¿sz¹ kocimiêtki wielkokwiatowej o najwiêkszych kwiatach 7,84 mg.Wartoœæ ta dla kocimiêtki nagiej wynosi³a 3,77 mg. Najwiêcej py³ku owady mog³y


zebraæ z 1 ha powierzchni poroœniêtej obficie kwitn¹c¹ kocimiêtk¹ nag¹ œrednio48,4 kg, a najmniej wielkokwiatow¹ 27,4 kg, a z kocimiêtk¹ w³aœciw¹ 34,7 kg.

Kwiaty badanych gatunków by³y niejednakowo atrakcyjne dla owadów.Kocimiêtkê nag¹ i w³aœciw¹ oblatywa³a najliczniej pszczo³a miodna, której udzia³wynosi³ odpowiednio 99,2% i 83,3% ogó³u zapylaczy, zaœ na wielkokwiatowejstanowi³a tylko 21,8%. Œrednie szczytowe zagêszczenie robotnic pszczo³y miodnejpracuj¹cych na 1m2 powierzchni kwitn¹cego poletka podczas pogodnych dni okresupe³ni kwitnienia wynosi³o: 23 szt. dla kocimiêtki nagiej, 18 szt. dla w³aœciwej i tylko2 szt. dla kocimiêtki wielkokwiatowej.

LITERATURA

J a b ³ o ñ s k i B . ( 1 9 6 8 ) - Wydajnoœæ miodowa wa¿niejszych roœlin miododajnychw warunkach Polski. Czêœæ IV. Pszczeln. Zesz. Nauk., 7(3):117-125.

J a b ³ o ñ s k i B . , ( 1 9 8 6 ) - Nektarowanie i wydajnoœæ miodowa wa¿niejszychroœlin miododajnych w warunkach Polski. Czêœæ V. Pszczeln. Zesz. Nauk.,30:195-205.

S z k l a n o w s k a K . , P l u t a S . , ( 1 9 8 4 ) - Wydajnoœæ py³kowa sadu wiœniowegoodmian Kerezer, Nefris, £utówka, Pszczeln. Zesz. Nauk., 28: 63-90.

S z k l a n o w s k a K . , ( 1 9 9 5 ) - Pollen flows of crowfoot family (Ranunculaceae

L.) from some natural plant communities. In: Changes in Fauna of Wild BeesIn Europe. Pedagogical Univ., Bydgoszcz: 201-214.

W a r a k o m s k a Z . , ( 1 9 7 2 ) - Badania nad wydajnoœci¹ py³kow¹ roœlin. Pszczeln.

Zesz. Nauk., 16: 63-90.

WSTÊPNE OBSERWACJE BIOLOGII KWITNIENIAI OBLOTU PRZEZ OWADY ZAPYLAJ¥CE TRZECH

ODMIAN BORÓWKI WYSOKIEJ(Vaccinium corymbosum L.)

Ma³gorzata Bo¿ek


Borówka wysoka (Vaccinium corymbosum L.) nale¿y do najm³odszych roœlinsadowniczych, ale powierzchnia plantacji towarowych sukcesywnie roœnie. Tak¿e wPolsce zwiêksza siê zainteresowanie upraw¹ tej roœliny. Celem doœwiadczeñ by³opoznanie biologii kwitnienia borówki wysokiej i oblotu przez owady w naszychwarunkach klimatycznych. Obserwacje prowadzono w roku 2002 na plantacjipo³o¿onej w Niemcach k/Lublina. Badaniami objêto trzy odmiany: Bluejay, Northlandi Spartan.

Kwitnienie borówki ze wzglêdu na wczesn¹ wiosnê roku 2002 rozpoczê³o siê ju¿ wostatnich dniach kwietnia i trwa³o do oko³o po³owy maja. Kwiaty borówki rozkwita³yw ci¹gu ca³ego dnia. Pomimo du¿ych wahañ w przebiegu dziennego rytmu rozkwitaniap¹ków, mo¿na zauwa¿yæ dwa okresy wzrostu liczby rozkwitaj¹cych kwiatów.Pierwszy szczyt wystêpuje w godzinach przedpo³udniowych, a drugi wiêkszy wgodzinach popo³udniowych. Zawsze obserwowano wyraŸne zmniejszenie liczby

86

otwieraj¹cych siê kwiatów w œrodkowej porze dnia. Zgodnie z klasyfikacj¹ekologiczn¹ kwiaty borówki zaliczane s¹ do typu dzwonkowatych pionowo lubukoœnie skierowanych w dó³. Prêciki tworz¹ z szyjk¹ s³upka wyraŸny sto¿ek. Pylnikiotwieraj¹ siê otworkiem na szczycie dzióbkowato wyd³u¿onych komór py³kowychprzylegaj¹cych do szyjki s³upka. Py³ek jest sypki, ale wysypuje siê dopiero przyintensywnym poruszaniu pylników np. przez owady. Liczba prêcików w jednymkwiecie wynosi³a oko³o 10 sztuk dla wszystkich odmian. Najkrócej ¿y³y kwiatyodmiany Northland 4-5 dni, a najd³u¿ej Spartan nawet do 8 dni. Korony w p¹ku s¹spiczasto wyd³u¿one, ale po rozwiniêciu przyjmuj¹ kubkowaty kszta³t. Na szczycieotwieraj¹cego siê kwiatu pojawia siê niewielki otwór, który z czasem powiêksza siê az¹bki korony wywijaj¹ siê na zewn¹trz. Przekwitaj¹ce korony zsuwaj¹ siê z kwiatów wstanie lekko podsuszonym. Œrednia liczba kwiatów w gronie u wszystkich odmianzmniejsza³a siê wraz z ni¿szym po³o¿eniem kwiatostanu na pêdzie (od 8,6 do 6,1), aœrednio wynosi³a 7,46 szt.

Owady oblatuj¹ce kwiaty badanych odmian borówki to g³ównie pszczo³y miodne,których udzia³ wynosi³ od 80 do 98%. Pozosta³y procent stanowi³y trzmiele. Oblotprzez pszczo³ê miodn¹ by³ œciœle skorelowany z dzienn¹ dynamik¹ rozkwitaniakwiatów. Zaobserwowano wzrost liczby odwiedzaj¹cych kwiaty robotnic pszczo³ymiodnej w godzinach przedpo³udniowych i popo³udniowych, a spadek w po³udnie.Owady te pobiera³y g³ównie nektar, a tylko czasami py³ek. Na 1 m2 powierzchnikwitn¹cego krzewu w okresie pe³ni kwitnienia obserwowano od 5 do 9 robotnicpszczo³y miodnej.

NEKTAROWANIE IRGI MISECZKOWATEJ(Cotoneaster hjelmqvistii)

Miros³awa Chwil

Katedra Botaniki AR w Lublinie, ul. Akademicka 13, E-mail: [email protected]

Podrodzina Pomoideae obejmuje wiele gatunków drzew i krzewów dostarczaj¹cychznacznych iloœci nektaru (Szklanowska 1978, Weryszko-Chmielewska i wsp.1996). Dane literaturowe donosz¹, ¿e w obrêbie rodzaju Cotoneaster wystêpuje du¿ezró¿nicowanie odnoœnie iloœci wydzielanego nektaru i koncentracji cukrów w nektarze(Jab³oñski i Szklanowska 1979, Szklanowska 1978, Weryszko--Chmielewska i wsp. 1996). W kwiatach C. horizontalis, C. lucida i C. praecox

nektar wydzielany jest przez tkankê gruczo³ow¹ tworz¹c¹ kilkunastowarstwowypok³ad komórek (Weryszko-Chmielewska i Konarska 1996). W epidermieokrywaj¹cej nektarnik obserwowano aparaty szparkowe, których liczba mieœci³a siê wprzedziale 79-205 w mm2 (Weryszko-Chmielewska i wsp. 2001).

Badania dotycz¹ce irgi miseczkowatej (Cotoneaster hjelmqvistii Flinck et Hylmö)syn. (Cotoneaster horizontalis var. robustus Grootendorst) przeprowadzono w maju2002 roku na terenie Ogrodu Botanicznego UMCS w Lublinie. Obserwowane krzewyros³y w nas³onecznionym miejscu i tworzy³y zwart¹ okrywê. Ustalono d³ugoœæ ¿yciakwiatu. Za³o¿ono izolatory, aby zabezpieczyæ kwiaty przed odwiedzinami owadów.Nektar pobierano szklan¹ pipet¹ w godzinach 9.00-9.30 z 5-8 kwiatów w dwóchpowtórzeniach. Sekrecjê nektaru badano w 2, 3 i 4 dniu ¿ycia kwiatu, pobieraj¹c nektarw poszczególnych dniach z innych kwiatów. Bezpoœrednio po zwa¿eniu nektaru


oznaczano koncentracjê cukrów w nektarze za pomoc¹ refraktometru Abbego. Z iloœcinektaru i procentowej zawartoœci cukrów wyliczono wydajnoœæ cukrow¹.

Kwiaty irgi miseczkowatej w obserwowanym terminie badañ ¿y³y œrednio 4,0 dni.Tkanka nektarnikowa zlokalizowana na lekko wklês³ym dnie kwiatowym pomiêdzyprêcikowiem a szyjk¹ s³upka mia³a ¿ó³te zabarwienie. Œrednia masa nektaru z 10kwiatów w drugim, trzecim i czwartym dniu ¿ycia kwiatu wynios³a odpowiednio 68,5;87,0 i 99,6 mg. Analizuj¹c poszczególne dni ¿ycia kwiatu stwierdzono, ¿e najwiêkszailoœæ nektaru jest wydzielana w ci¹gu dwóch pierwszych dób, gdy¿ stanowi oko³o 69%ca³kowitej jego masy, natomiast w czwartej przyrost masy nektaru jest najmniejszy.Koncentracja cukrów w nektarze w analizowanych dniach sekrecji wzrasta³a iwynosi³a odpowiednio: 26,7; 29,2 i 40,7%, co w przeliczaniu na masê cukrów z 10kwiatów wynosi odpowiednio 18,32; 25,44 i 40,50 mg. Ze wzglêdu na obfit¹ sekrecjênektaru i zawartoœæ cukru w nektarze irga miseczkowata mo¿e stanowiæ cenne Ÿród³onektaru dla pszczó³ w drugiej po³owie maja.

LITERATURA

J a b ³ o ñ s k i B . , S z k l a n o w s k a K . ( 1 9 7 9 ) - Propozycje zmiany metodybadañ nektarowania roœlin. Pszczeln. Zesz. Nauk. 23: 105-113.

S z k l a n o w s k a K . ( 1 9 7 8 ) - Nektarowanie i wydajnoœæ miodowa niektórychdrzew i krzewów w warunkach Polski. Pszczeln. Zesz. Nauk. 1978, 22:117-128.

W e r y s z k o - C h m i e l e w s k a E . , M a s i e r o w s k a M . , K o n a r s k a A . ,P e z d a M . ( 1 9 9 6 ) - Wielkoœæ nektarników i obfitoœæ nektarowanianiektórych gatunków Cotoneaster, Crataegus i Sorbus. Ann. Univ. MariaeCurie-Sk³odowska, sec. EEE, 17: 133-140.

W e r y s z k o - C h m i e l e w s k a E . , K o n a r s k a A . ( 1 9 9 6 ) - Anatomianektarników kwiatowych dziewiêciu gatunków z podrodziny Pomoideae

(Rosaceae). Acta Agrobot. 49, (1-2): 95-105.

W e r y s z k o - C h m i e l e w s k a E . , K o n a r s k a A . , C h w i l M . ,M a t u s i e w i c z J . ( 2 0 0 1 ) - Zró¿nicowanie powierzchni nektarników kilkugatunków z podrodziny Pomoideae (Rosaceae). III Ogólnopolska KonferencjaNaukowa. Lublin, 13-14 listopada. Biologia kwitnienia, zapylania inektarowania. Streszczenia: 2.

WSTÊPNE WYNIKI PYLENIA KWIATÓW STULISZALOESELA (Sisymbrium loeselii L.)

Bo¿ena Denisow

Katedra Botaniki, AR w Lublinie.

Analizy mikroskopowe ziaren py³ku w miodach oraz obnó¿ach wskazuj¹, ¿epszczo³a miodna chêtnie korzysta z po¿ytku pochodz¹cego z roœlin wystêpuj¹cych wzbiorowiskach naturalnych oraz rosn¹cych na nieu¿ytkach w pobli¿u pasiek. Bardzoatrakcyjny jest dla pszczo³y miodnej po¿ytek z roœlin nale¿¹cych do rodzinykrzy¿owych. Py³ek tych gatunków wykazuje wysok¹ frekwencjê pojawiaj¹c siê wponad 50% badanych prób (Warakomska 1997; Warakomska, Muszyñska2000).

88

W literaturze pszczelarskiej mo¿na znaleŸæ informacje dotycz¹ce wysokiejwydajnoœci miodowej niektórych gatunków z rodzaju Sisymbrium. Jab³oñski (1993)oceni³ wydajnoœæ miodow¹ S. polymorphum Murr. na 300-400 kg/ha. Ca³kowity brakdanych dotycz¹cy wydajnoœci py³kowej gatunków stulisza sk³oni³ autorkê do bli¿szegopoznania biologii kwitnienia i pylenia stulisza Loesela (Sisymbrium loeselii L.). Jest totakson czêsto wystêpuj¹cy na Wy¿ynie Lubelskiej i pojawiaj¹cy siê na przydro¿ach iró¿nego rodzaju nieu¿ytkach oraz towarzysz¹cy torowiskom.

Kwitnienie stulisza Loesela w roku 2002 rozpoczê³o siê w Lublinie w po³owie majai trwa³o do po³owy lipca. Pe³nia kwitnienia przypada³a w okresie od III dekady majado po³owy czerwca. Kwiaty stulisza rozkwita³y tylko we wczesnych godzinachrannych, a szczyt tego procesu przypada³ miêdzy 5:00-6:00 letniego czasuwschodnio-europejskiego. Pylenie rozpoczyna³o siê oko³o godziny 8:00-9:00, a py³ek z6 pylników uwalnia³ siê w czasie trwania s³onecznej pogody w ci¹gu 1-3(2) godzin. Powypyleniu pylników p³atki korony z czêœci kwiatów opada³y. D³ugoœæ ¿ycia jednegokwiatu trwa³a przeciêtnie od 9 godzin do 2 dni.

Kwiaty stulisza by³y chêtnie odwiedzane przez liczn¹ entomofaunê. Obserwowanozbieraczki nektaru pszczo³y miodnej, oraz formuj¹ce obnó¿a zbieraczki py³ku. Wkwiatach intensywnie pracowa³y liczne pszczolinki i ró¿ne gatunki trzmiela.

Jedna roœlina wytwarza³a od 260 do 1637 kwiatów. Liczba kwiatów na 1 m2 wbadanym zbiorowisku wynosi³a przeciêtnie 4300. Kwiaty zebrane w groniastekwiatostany dostarcza³y 10,6 mg py³ku z 100 sztuk. Wydajnoœæ py³kowa wynios³aprzeciêtnie 91,2 mg z jednej roœliny, i waha³a siê od 0,15 g do 0,83 g z 1 m2.

LITERATURA

J a b ³ o ñ s k i B . ( 1 9 9 3 ) - Ogródek pszczelarski. Oddzia³ Pszczelnictwa ISK,Pu³awy.

S z k l a n o w s k a K . P l u t a S . ( 1 9 8 4 ) - Wydajnoœæ py³kowa sadu wiœniowegoodmian Kerezer, Nefris, £utówka. Pszczeln. Zesz. Nauk., 28: 63-90.

S z k l a n o w s k a K . ( 1 9 9 5 ) - Pollen flows of crowfoot family (Ranunculaceae L.)from natural plant communieties. In Changes in Fauna of Wild Bees in Europe.Pedagogical Univ., Bydgoszcz: 201-214.

W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 9 7 ) - Obraz py³kowy wielokwiatowych miodówLubelszczyzny. Mat. Ogólnopol. Konf. „Biologia kwitnienia, nektarowania izapylania roœlin”, Lublin 13-14.11.1997: 170-177.

W a r a k o m s k a Z . , M u s z y ñ s k a J . ( 2 0 0 0 ) - Pollen image of pollen loadscollected in the vicinity of the fertiliser plant in Pu³awy. Pszczeln. Zesz. Nauk.

44(2): 217-222.

KWITNIENIE I CHARAKTERYSTYKA PSZCZELARSKAPIGWY (Cydonia oblonga Mill.)

Bo¿ena Denisow, Joanna Szaub

Katedra Botaniki, AR w Lublinie.

Badania nektarowania i wydajnoœci py³kowej pigwy prowadzono w latach1997-1998 oraz dodatkowo w roku 2002. Badane egzemplarze ros³y na terenie Ogrodu


Botanicznego UMCS w Lublinie. Wykorzystano metody aktualnie stosowane wbotanice pszczelarskiej. Drzewa pigwy w warunkach Lublina rozpoczyna³y kwitnieniew pierwszej dekadzie maja, a w lata ch³odniejsze w po³owie maja. Przeciêtna d³ugoœækwitnienia trwa³a w zale¿noœci od warunków atmosferycznych 9-18 dni. Liczbakwiatów na egzemplarzach pigwy waha³a siê w latach badañ i wynosi³a œrednio3690-7039(5451). P¹ki na drzewach pigwy rozkwita³y w ci¹gu ca³ego dnia pomiêdzygodzin¹ 7.00 a 19.00 czasu letniego wschodnio-europejskiego, z najwiêkszymnasileniem tego procesu w godzinach od 10.00 do 12.00, kiedy rozkwita³o ok. 50%dziennej porcji kwiatów. Wed³ug klasyfikacji ekologicznej kwiaty pigwy mo¿nazaliczyæ do kategorii talerzykowatych. D³ugoœæ ¿ycia pojedynczego kwiatu trwa³aprzeciêtnie 2-5 dni. Liczba prêcików w kwiecie by³a zmienna i waha³a siê od 16 do 24.Kwiaty rozkwitaj¹ce w koñcowej fazie kwitnienia mia³y istotnie mniej prêcików wporównaniu z kwiatami z fazy pocz¹tku i pe³ni kwitnienia. Wyst¹pi³y równie¿ istotneró¿nice w iloœci prêcików w kwiatach pomiêdzy latami badañ. Pylenie licznychprêcików przebiega³o podobne jak u innych gatunków z rodziny Rosaceae inastêpowa³o od u³o¿onych w okó³ku zewnêtrznym. Proces otwierania woreczkówpy³kowych rozpoczyna³ siê oko³o godziny po rozchyleniu p³atków korony.Sporadycznie w trakcie trwania upalnej pogody nieliczne pylniki pêka³y ju¿ w p¹ku.Masa dostarczanego py³ku waha³a siê od 18,2 mg do 26,0 mg ze 100 pylników iprzeciêtnie wynosi³a 49,5 mg z 10 kwiatów. Jedno drzewo dostarcza³o w zale¿noœci odobfitoœci kwitnienia od 16 do 39 g py³ku. Ziarna py³ku charakteryzowa³y siê du¿¹¿ywotnoœci¹ w granicach 96,5-99,2%. W latach badañ uzyskiwano przeciêtnie 17,3 mgnektaru z 10 kwiatów. Wydajnoœæ cukrowa wynosi³a œrednio 3,1 mg z 10 kwiatów.Kwiaty badanego taksonu oblatywane by³y przez pszczo³y (56%) oraz trzmiele, którestanowi³y 44% zapylaczy. Wœród zapylaczy obserwowano zarówno owady zbieraj¹cepy³ek jak i nektar.

Obserwacje dotycz¹ce zapylania badanego gatunku wskazuj¹, ¿e pigwa jesttaksonem w wysokim stopniu samosterylnym. Z kwiatów izolowanych nie uzyskiwanoowoców, równie¿ w warunkach swobodnego zapylania i mo¿liwoœci zapylaniakrzy¿owego badane drzewa bardzo Ÿle plonowa³y. Wiêkszoœæ owoców nieutrzymywa³a siê na drzewach do czasu zbioru we wrzeœniu. Mo¿e to wskazywaæ nabrak odpowiedniego genotypowo zapylacza wœród okazów rosn¹cych na badanymterenie.

Drzewa pigwy mo¿na uznaæ za gatunek uzupe³niaj¹cy wiosenny po¿ytek —g³ównie py³kowy. Ze wzglêdu jednak na s³ab¹ wytrzyma³oœæ pigwy na przymrozkiwprowadzanie do nasadzeñ miejskich i ogrodowych tego gatunku w warunkachLubelszczyzny nie jest wskazane.

WYDAJNOŒÆ MIODOWA PLANTACJI RZEPAKU

Zbigniew Ko³towski

Oddzia³ Pszczelnictwa ISK, Pu³awy.

Wstêp. Badania podjêto w celu udzielenia odpowiedzi pszczelarzom na czêstostawian¹ przez nich tezê, ¿e obecnie uprawiane odmiany rzepaku nektaruj¹ s³abo idlatego zbiory miodu rzepakowego s¹ niskie.

90

W naszych dotychczasowych badaniach wykonanych na miejscu w Pu³awach,nektarowanie nowych odmian by³o na dobrym poziomie, podobnym jak odmianstandardowych wysokoerukowych (Skrzeszowicki). Zatem przyczyn zdecydowano siêszukaæ bezpoœrednio na plantacjach. Jest ca³kiem mo¿liwe, ¿e s³abe zbiory miodurzepakowego mog¹ byæ powodowane pewnymi zabiegami agrotechnicznymistosowanymi na plantacjach, jak nieodpowiednie nawo¿enie obni¿aj¹ce nektarowaniekwiatów czy opryski odstraszaj¹ce pszczo³y lub te¿ mog¹ one wynikaæ z przyczynniezale¿nych od roœlin, jak np. stanu rozwoju rodzin pszczelich, albo te¿nieodpowiedniej ich liczby w stosunku do powierzchni plantacji, warunków pogodyitp.

Metodyka. Badaniom poddano 12 towarowych plantacji rzepaku ozimego, któreobejmowa³y 8 odmian uprawnych. Na plantacjach prowadzono obserwacje porykwitnienia jak równie¿ intensywnoœci oblotu kwiatów przez pszczo³y miodne.Jednoczeœnie kilkukrotnie z ka¿dej plantacji pobierano kwiaty w celu okreœleniaintensywnoœci ich nektarowania. Obfitoœæ nektarowania kwiatów badano metod¹pipetow¹. Po analizie biometrycznej pobranych próbek roœlin okreœlono obfitoœækwitnienia ka¿dej plantacji. Na podstawie tych danych obliczono rzeczywist¹ iloœæpo¿ytku nektarowego oferowanego owadom przez dan¹ plantacjê rzepaku.

Zebrane wyniki mo¿na skonfrontowaæ z ankietowymi informacjami o warunkachagrotechnicznych panuj¹cych na danym polu uzyskanymi od plantatora, jak równie¿ zinformacj¹ od pszczelarzy maj¹cych pszczo³y w okolicy danej plantacji o faktycznychzbiorach miodu rzepakowego.

Wyniki. Poszczególne plantacje wykaza³y du¿e zró¿nicowanie pod wzglêdembadanych cech. Pierwsze zakwita³y ju¿ 23. kwietnia, a ostatnie dopiero 2. maja.Plantacje kwit³y œrednio 20 dni, przy rozpiêtoœci od 14 do 26 dni. Roœliny naplantacjach osi¹ga³y wysokoœæ od 125 do 154 cm, a ze wzglêdu na wysok¹ obsadêroœlin (œrednio ponad 80 sztuk na 1 m2) liczba rozga³êzieñ na roœlinie oscylowa³a wgranicach od 5,3 do 7,1. Na 1 m2 stwierdzono œrednio 11 tys. kwiatów, przy czymnajs³absza plantacja wytwarza³a ich tylko 6,5 tys., a najlepsza 14,3 tys. Nektarowaniekwiatów na wszystkich plantacjach by³o bardzo dobre. Œrednia iloœæ cukrów z 10kwiatów wynosi³a 9,53 mg i jedynie na dwóch plantacjach kwiaty s³abiej nektarowa³y(oko³o 6,5 mg cukrów z 10 kwiatów). Obliczone wydajnoœci cukrowe waha³y siê od 80do 150 kg cukrów z 1 ha. Plantacje by³y dobrze oblatywane przez owady zapylaj¹ce, aw okresie intensywnego ich lotu spotykano przewa¿nie 1-2 pszczo³y miodne na 1 m2.

Wnioski. Wszystkie badane plantacje rzepaku ozimego nektarowa³y bardzo dobrze,a ich wydajnoœæ cukrowa, przy sprzyjaj¹cych dobremu nektarowaniu kwiatówwarunkach pogody w roku 2002, waha³a siê od 80 do 150 kg cukrów z 1 ha.

Po wstêpnej konfrontacji uzyskanych wyników z danymi ankietowymi mo¿nastwierdziæ, ¿e wydajnoœæ cukrowa z jednostki powierzchni badanej plantacji nie mia³adecyduj¹cego wp³ywu na wysokoœæ zbiorów miodu rzepakowego w pobliskiej pasiece.


OCENA WARTOŒCI PO¯YTKOWEJDWÓCH GATUNKÓW BODZISZKA

(Geranium L.) (f. Geraniaceae)

Marzena Masierowska

Katedra Botaniki AR w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin.

Rodzaj bodziszek (Geranium L.) liczy 400 gatunków. G³ównym atraktantemkwiatów bodziszka jest wydzielany przez nie nektar charakteryzuj¹cy siê wysok¹koncentracj¹ cukrów. Bodziszek ³¹kowy (G. pratense L.) jest uznawany za cenn¹roœlinê nektarodajn¹ (Lipiñski 1982, Larsson i Shuel 1982, Jab³oñski 1998,).Dobrym gatunkiem miododajnym jest równie¿ bodziszek pagórkowy (G. collinum

Steph.) i bodziszek cuchnacy (G. pheum L.). Obecnoœæ py³ku Geranium L.zaobserwowano w obnó¿ach pszczó³ (Hodges 1952, Jab³oñski 1998) i trzmieli(Teper 2002).

W latach 2000-2002 przeprowadzono wstêpne badania nad biologi¹ kwitnienia,nektarowaniem i pyleniem bodziszka czerwonego (G. sanguineum L.) oraz bodziszkakorzeniastego (G. macrorrizum L.). Obydwa bodziszki s¹ uprawiane jako bylinyozdobne, tworz¹ce w nasadzeniach rozleg³e i zwarte p³aty. Bodziszek czerwony jestgatunkiem rodzimym, wystêpuje pospolicie na zboczach, murawach oraz w zaroœlach ina obrze¿ach suchych lasów i zrêbów leœnych. Natomiast bodziszek korzeniasty togatunek pochodz¹cy z po³udniowo-wschodnich Alp i Ba³kanów.

Obserwowane byliny ros³y na terenie Ogrodu Botanicznego UMCS w Lublinie.Okreœlono d³ugoœæ i obfitoœæ kwitnienia obu taksonów. Zbadano œredni czas ¿yciakwiatu i sposób jego rozwoju. Przeprowadzono obserwacje mikroskopowe (LM, SEM)lokalizacji i typu nektaników kwiatowych u G. sanguineum. Badania obfitoœcinektarowania obu gatunków wykonano metod¹ pipetow¹. Procentow¹ zawartoœæcukrów w nektarze oznaczono refraktometrycznie. Wyliczono œredni¹ masê cukrówwydzielonych w nektarze przez 10 kwiatów danego gatunku, a nastêpnie wydajnoœæcukrow¹ roœliny. Zbadano tak¿e wydajnoœæ py³kow¹ G. macrorrhizum w przeliczeniuna 100 kwiatów, stosuj¹c zmodyfikowan¹ metodê eterow¹. Obserwowano oblotkwiatów przez owady zapylaj¹ce.

W warunkach klimatycznych Lublina kwitnienie G. macrorrhizum rozpoczê³o siêpod koniec kwietnia i zakoñczy³o na pocz¹tku czerwca. Egzemplarze G. sanguineum

rozwija³y swe kwiaty nieco póŸniej, od pierwszej dekady maja do po³owy czerwca.Kwitnienie gatunków by³o d³ugotrwa³e (34-40 dni). D³ugoœæ ¿ycia kwiatu zale¿a³a odwarunków pogody i waha³a siê od 1 do 4 dni. Kwiaty obu gatunków charakteryzowa³ysiê przedpr¹tnoœci¹. Na pojedynczej roœlinie G. macrorrhizum rozwija³y siê œrednio 32kwiaty, a u G. sanguineum – 53 kwiaty.

Kwiaty bodziszków posiadaj¹ 5 lekko wypuk³ych, dyskoidalnych nektarnikówpo³o¿onych miêdzy p³atkami korony a dzia³kami kielicha. U G. sanguineum jeden zgruczo³ów by³ wiêkszy od pozosta³ych. Œrednia wysokoœæ nektarnika wynios³a 416,45µm, szerokoœæ 662,36 µm, a gruboœæ 306,7 µm. Sekrecja nektaru odbywa³a siê poprzezzmodyfikowane aparaty szparkowe zlokalizowane w zag³êbieniu nektarnika od stronydzia³ek kielicha. Œrednie masy nektaru wydzielane przez 10 kwiatów G. sanguineum iG. macrorrhizum wynios³y odpowiednio 9,02 mg i 48,89 mg. Nektar obu gatunkówcharakteryzowa³ siê bardzo wysok¹ koncentracj¹ cukrów od 55% do 75%. Wydajnoœæ

92

cukrowa pojedynczego egzemplarza G. macrorrhizum waha³a siê od 95,36 mg do131,88 mg, natomiast dla G. sanguineum od 11,3mg do 45,2 mg. Œrednia wydajnoœæpy³kowa 10 kwiatów G. macrorrhizum wynios³a 15,15 mg , a 1 roœliny 48,47 mg.

Nektar bodziszków, nawet je¿eli niezbyt obficie wydzielany (G. sanguineum)zwabia³ liczne owady, g³ównie pszczo³y miodne. Por¹ najintensywniejszego oblotukwiatów G. macrorrhizum by³y godziny popo³udniowe od 13:00 do 16:00 (czas letni),a w przypadku G. sanguineum godziny od 11:00 do 15:00. W godzinach szczytowegooblotu na 10 m2 poletka G. macrorrhizum i G. sanguineum pracowa³o odpowiednio 88i 48 owadów. Zaobserwowano, ¿e owady zbiera³y z kwiatów jedynie nektar.

Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e obydwa gatunki bodziszków stanowi¹cenne uzupe³nienie bazy pokarmowej owadów zapylaj¹cych i zas³uguj¹ na szerszewykorzystanie w nasadzeniach naturalistycznych i ogrodach.

LITERATURA

H o d g e s D . ( 1 9 5 2 ) - The pollen loads of the honeybee. Bee Research AssociationLtd.: pozycja 69.

J a b ³ o ñ s k i B . ( 1 9 9 8 ) – Wiadomoœci z botaniki pszczelarskiej. W: Prabucki J.(red.), Pszczelnictwo, Wyd. Albatros, Szczecin: 818,832.

L a r s s o n H . C . , S h u e l R . ( 1 9 8 2 ) – Nectar trees, shrubs and herbs ofOntario. Ministry of Agriculture and Food. Ontario: 14.

L i p i ñ s k i M . , ( 1 9 8 2 ) – Po¿ytki pszczele, zapylanie i miododajnoœæ roœlin. Wyd.III. PWRiL, Warszawa: 221, 222, 234.

T e p e r D . , ( 2 0 0 2 ) – Porównanie roœlin pokarmowych trzmiela ziemnego(Bombus terrestris L.) i trzmiela kamiennika (Bombus lapidarius L.) napodstawie analizy py³kowej gromadzonych przez nie obnó¿y. XXXIX Naukowa

Konferencja Pszczelarska, Pu³awy, 12-13 marca 2002 r.: 85-87.

BIOLOGIA KWITNIENIA BYLICY POSPOLITEJ(Artemisia vulgaris L.)

Krystyna Piotrowska

Katedra Botaniki, Akademia Rolnicza w Lublinie.

Bazê pokarmow¹ dla pszczó³ stanowi¹ nierzadko roœliny wiatropylne, niewytwarzaj¹ce nektarników. Warakomska (1999) badaj¹c obnó¿a pszczelestwierdzi³a, ¿e g³ówne po¿ytki py³kowe w okresie pe³ni i póŸnego lata pochodzi³y zroœlin ruderalnych, miêdzy innymi Artemisia. Py³ek Artemisia wykazywa³ ponad 50%frekwencjê i ponad po³owê udzia³u w rozmazie. Obecnoœæ py³ku bylicy w obnó¿achwskazuje na aktywny zbiór tego py³ku przez pszczo³y. Ziarna py³ku bylicy zawieraj¹na powierzchni lepki kit (Kugler 1970). Sk³ad py³ku ró¿nych roœlin w miodachzale¿y od lokalnej bazy po¿ytkowej pszczó³. W próbce miodu wielokwiatowego zLubelszczyzny udzia³ py³ku bylicy okreœlono na 47% (Warakomska 1997).

Bylica pospolita Artemisia vulgaris L. jest sta³ym komponentem roœlinnoœcitowarzysz¹cej cz³owiekowi. Czêsto wystêpuje na stanowiskach ruderalnych.Zachwaszcza ³¹ki i tereny nie u¿ytkowane rolniczo, tworz¹c nierzadko zwarte ³any.Bylica pospolita w sprzyjaj¹cych warunkach wytwarza silnie rozga³êzione, wysokie


roœliny, dorastaj¹ce do 2 m.W pracy badano liczbê kwiatostanów na roœlinie, liczbê kwiatów w kwiatostanie,

cechy ekologiczne i wielkoœæ kwiatów, rozmiary i liczbê ziarn py³ku wytworzonychprzez prêcik, kwiat i kwiatostan oraz sezonowy i dzienny przebieg pylenia. Wzale¿noœci od stopnia rozga³êzienia, a tak¿e wysokoœci ka¿da roœlina produkuje ró¿n¹liczbê koszyczków. Bylica o wysokoœci 140 cm i 23 odga³êzieniach I rzêdu wytwarza³a4 987 kwiatostanów. Obliczono, ¿e na 1 cm d³ugoœci pêdów z kwiatami badane roœlinytworzy³y œrednio 8 koszyczków.

Stwierdzono, ¿e jeden koszyczek skupia œrednio 9 jêzyczkowatych kwiatów¿eñskich umieszczonych na obwodzie i w œrodku 13 kwiatów rurkowatychobup³ciowych, osadzonych na wypuk³ym dnie kwiatostanowym.

Kwiaty rurkowate rozwijaj¹ siê w koszyczku niesynchronicznie, tak¿e ichzakwitanie zaczyna siê niejednoczeœnie. Kwiaty te mierzone w czasie kwitnienia mia³yd³ugoœæ 2,5 - 3 mm. Korona by³a pocz¹tkowo przezroczysta, zielonkawo-¿ó³ta iszczelnie otula³a prêciki oraz s³upek. Podczas kwitnienia przebarwia³a siê na kolorbordowy.

Równow¹skie pylniki o wymiarach 1,27 x 0,28 mm w szczytowej czêœci maj¹b³oniaste, zaostrzone wyrostki pe³ni¹ce prawdopodobnie funkcjê ochronn¹ dla s³upka iwnêtrza kwiatu, poniewa¿ zaginaj¹c siê do œrodka, szczelnie zamykaj¹ wejœcie do rurkikorony. G³ówki prêcikowe zrastaj¹ siê ze sob¹ na krótko przed kwitnieniem. Wskazujena to fakt, i¿ z kwiatów w stadium p¹czka mo¿na bez problemu wyizolowaæposzczególne prêciki. Po przekwitniêciu pylniki pozostaj¹ po³¹czone. Obup³ciowekwiaty maj¹ s³upek ze znamieniem o d³ugoœci 0,4 mm, zakoñczonym prezenteramipy³kowymi z b³yszcz¹cymi w³oskami. Dzia³aj¹ one na zasadzie t³oka wypychaj¹cpy³ek z pylników oraz rurki prêcikowej i wynosz¹c go ponad poziom korony.

Jêzyczkowata korona kwiatów ¿eñskich jest przezroczysta, o wyd³u¿onej rurceœciœle przylegaj¹cej do szyjki s³upka. Jêzyczek osi¹ga 0,2 mm d³ugoœci, czasem wgórnej czêœci korony wystêpuj¹ dwie ³atki. M³ody okwiat ma barwêzielonkawo-¿ó³taw¹, w póŸniejszej fazie rozwoju górna jego czêœæ oraz znamiona iszczytowe fragmenty szyjki przybieraj¹ zabarwienie bordowe. Znamiona s³upkaosi¹gaj¹ pokaŸne rozmiary. Ich d³ugoœæ dochodzi do 0,7 mm, podczas gdy ca³y kwiatosi¹ga d³ugoœæ oko³o 3 mm.

Wielkoœæ trójbruzdowo-porowych ziarn py³ku mieœci³a siê w granicach 21,62 x19,23 µm. Obliczono, ¿e jeden prêcik bylicy pospolitej wytwarza œrednio 9 850 ziarnpy³ku, jeden kwiat 49 250, a koszyczek 640 250. Wynika z tego, ¿e roœlina o 4 987koszyczkach mo¿e wyprodukowaæ 3 192 926 750 ziarn py³ku.

Artemisia vulgaris kwitnie od pocz¹tku lipca do koñca wrzeœnia. Pojedynczeroœliny kwitn¹ a¿ do mrozów. Pe³nia kwitnienia i okres maksymalnego pyleniaprzypadaj¹ na koniec lipca i pierwsz¹ po³owê sierpnia. W ci¹gu dnia najobfitszepylenie stwierdzono w godzinach rannych miêdzy 7 a 12.

K u g l e r H . ( 1 9 7 0 ) - Blütenökologie. Veb Gustav Fischer Verlag, Jena.

W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 9 7 ) - Obraz py³kowy wielokwiatowych miodówLubelszczyzny. Mat. I Ogólnopol. Konf. Nauk. „Biologia kwitnienia,nektarowania i zapylania roœlin”, Lublin: 170-177.

W a r a k o m s k a Z . ( 1 9 9 9 ) - Roœliny ogrodowe i ruderalne Pu³aw w obraziepy³kowym obnó¿y pszczelich. Bibliotheca Fragmenta Agronomica 6: 137-144.

94

HONEYBEE POLLINATION OF WINTER RAPE GROWNIN UNDER WITH COOL CLIMATICAL CONDITIONS

Ivan Popoviè

RIAP Nitra, Institute of Apiculture Liptovský Hrádok, Slovakia.

Winter rape (Brassica napus var. oleifera) is recently grown on almost 100000hectares in the Slovakia. Its growing begins to spread into some cool regions. Polli-nating effects of honeybees on rape flowers under these conditions were not yet stud-ied.

Trials were performed in 2002 on two sites of the northern Slovakia: Ivachnová(Ruzomberok district) and Krpelany (Martin district). Rapes (cv. Zeus) were grown onsoils of medium properties. Current weather during trials was largely in Ivachnovámiddle wet and cool, in Krpelany dry and warm. Using standard methods there wereobserved or measured: density of pollinating insect visitors, their foraging activity offlowers, nectar secretion, seed harvest from pollinated and unpollinated plants. Someof basal results were summarized into the table.

Honeybees were the most numerous insect visitors of rape flowers of both sites,95.4% on average. Nectar foragers prevailed highly, 84.3% on average, pollen foragersconstituted 11.1% of all insect visitors. Bumblebees constituted on average 1.5%, otherHymenoptera 0.4%, other Insecta, mainly Diptera, 2.7%.

Under weather conditions in Ivachnová, amounts of sugars in nectar from 10 flow-ers per day ranged between 3.88 and 11.56 mg, 8.22 mg on average. Nectar sugar con-centration ranged from 19.8 up to 51.8%, 40.3% on average. Analogically, in Krpelany2.08 and 6.16 mg, 4.94 mg on average, 31.1 and 63.8%, 54.0% on average. Averageamounts of nectar from 10 flowers per day were in Ivachnová 20.41 mg, in Krpelany9.15 mg.

Honeybees foraged rape flowers for nectar and pollen shortly, nectar foragers onaverage 5.9 sec. per 1 flower, pollen foragers 5.5 sec. (Ivachnová), analogically 4.1 and5.3 sec. (Krpelany).

Amounts of pollinating honeybees per 100 m2 were higher on the site Ivachnovábecause of clearly better nectar secretion.

Seed yelds from insulated and open pollinated rape plants were compared. Differ-ences on both sites were similar. On average, after pollination the number of siliquaewas increased by 3.3% only, number of seeds in a siliqua by 36.4%, but weight 1000seeds was lower by 0.8%. Average increase of seed yields amounted 56.7%. But fur-ther investigations are needed.

Site

Participation ofhoneybees

%

Monentaneoushoneybee

densityper 100 m2

x ± sx

Amount ofsugars from 10flowers per 24

hours mgx ± sx

Calculatedseed crop after

pollination

t.ha-1

Increasedseed crop after

pollination

%

Ivachnová 96.9 628 ± 57 8.22 ± 1.1 3.68 59.3

Krpelany 94.0 511 ± 39 4.94 ± 0.8 2.73 54.2

Average 95.4 569 ± 48 6.55 ± 1.0 3.21 56.7


BUDOWA NEKTARNIKÓW I NEKTAROWANIE¯YWOKOSTU LEKARSKIEGO (Symphytum officinale L.)

Ma³gorzata Stpiczyñska

Katedra Botaniki, Akademia Rolnicza w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin.

Kwiaty ¿ywokostu lekarskiego (Symphytum officinale L.) maj¹ budowê rurkowat¹i przystosowane s¹ do zapylania przez b³onkówki o odpowiednio d³ugich aparatachgêbowych (10 mm), g³ównie przez trzmiele i pszczo³y oraz przez muchówki z rodzajuRhingia. Wejœcie do rurki korony i pobranie nektaru utrudniaj¹ sto¿kowate osklepki.Trzmiele krótkojêzyczkowe dostaj¹ siê do nektaru wygryzaj¹c w rurce korony otworki,z których korzystaj¹ równie¿ pszczo³y miodne. ¯ywokost zaliczany jest do doœædobrych roœlin miododajnych. Pomimo znanej wydajnoœci miodowej i py³kowej,w literaturze brak informacji dotycz¹cych budowy nektarników oraz dynamiki sekrecjinektaru tego gatunku. Niniejsza praca mia³a na celu zbadanie budowy morfologicznejnektarników oraz procesu sekrecji nektaru w ci¹gu ¿ycia kwiatu ¿ywokostu.

Badania przeprowadzono w latach 2001-2002. Przed rozpoczêciem kwitnienia, na10 roœlinach zaizolowano nylonow¹ siatk¹ po 5-10 kwiatostanów. D³ugoœæ i przebiegkwitnienia obserwowano na kwiatach oznakowanych w stadium p¹ka, nale¿¹cych do20 nie zaizolowanych kwiatostanów. W ka¿dym kwiecie zanotowano dzieñ pojawieniasiê nektaru, otwarcia p¹ka kwiatowego, ca³kowitego otwarcia kwiatu oraz wiêdniêciai opadniêcia rurki korony.

Nektar do analiz pobierano o godzinie 8 z zaizolowanych kwiatów. Próbê stanowi³nektar z 4 kwiatów pobrany mikrokapilar¹ szklan¹. Nektar ten by³ wa¿ony,a procentow¹ zawartoœæ suchej masy cukrów odczytywano w refraktometrze Abbego(PZO RL-1). Budowa nektarników ¿ywokostu badana by³a przy u¿yciu skaningowegomikroskopu elektronowego (SEM).

Kwitnienie badanych roœlin ¿ywokostu lekarskiego trwa³o od 7 do 18 maja.Stwierdzono, ¿e kwiaty tego gatunku rozkwitaj¹ przez ca³¹ dobê. Od stadium luŸnegop¹ka do ca³kowitego otwarcia korony mija³o œrednio 12 godzin. D³ugoœæ ¿ycia kwiatuwynosi³a 2,5-3 dni.

Nektar w kwiatach ¿ywokostu wydzielany jest przez nektarniki po³o¿one na dniekwiatowym przy podstawie zal¹¿ni. Sekrecja nektaru na powierzchniê nektarnikaodbywa³a siê, przez zmodyfikowane aparaty szparkowe zlokalizowane na odosiowejpowierzchni dolnej czêœci nektarnika i rozmieszczone w sposób nieregularny. Komórkiszparkowe by³y pokryte woskiem. Wydzielony nektar gromadzi³ siê na dnie rurkikorony.

Masa wydzielonego nektaru oraz zawartych w nim cukrów wzrasta³a w kolejnychfazach kwitnienia, a ró¿nice miêdzy pocz¹tkow¹ a koñcowymi fazami by³y istotne.Nektar pojawia³ siê ju¿ w fazie luŸnego p¹ka, kiedy pylniki jasnokremowej barwy by³yzamkniête. Jednak¿e przy wysokiej temperaturze i niskiej wilgotnoœci powietrza w tejfazie obserwowano pojedyncze przypadki pêkania pylników. Wraz z otwarciemkorony nastêpowa³o pêkanie pylników, powiêksza³a siê te¿ iloœæ wydzielonegonektaru. W fazie pe³nego otwarcia korony pylniki, jeszcze jasno zabarwione,znajdowa³y siê w stadium maksymalnego pylenia; wzrasta³a te¿ iloœæ nagromadzonegonektaru. Maksymaln¹ masê nektaru (œrednio 1,0 mg) oraz zawartych w nim cukrów(œrednio 0,33 mg) zanotowano w najstarszych kwiatach, w pocz¹tkowej fazie

96

wiêdniêcia korony. Pylniki w tym czasie by³y zaschniête, ca³kowicie wypylone i mia³ybr¹zowe zabarwienie. Po zakoñczonym kwitnieniu rurka korony opada³a wrazz nagromadzonym wewn¹trz nektarem.

Organy wegetatywne ¿ywokostu zawieraj¹ toksyczne alkaloidy pirolizydynowe.Nie jest wykluczone, ¿e mog¹ siê one znajdowaæ równie¿ w nektarze i py³ku. Mog³ybytym samym staæ siê toksyczn¹ domieszk¹ w produktach pszczelich. Wydaje siê wiêcwskazane zbadanie zawartoœci alkaloidów pirolizydynowych w nektarze i py³ku¿ywokostu.

KWITNIENIE I WYDAJNOŒÆ PY£KOWA3 GATUNKÓW SASANKI

Kazimiera Szklanowska, Renata £uczywek,Monika Strza³kowska


Rodzina Ranunculaceae L. charakteryzuje siê wielk¹ zmiennoœci¹ w budowienektarników, a niektóre gatunki nie maj¹ ich wcale i do nich m. in. nale¿¹przedstawiciele rodzaju sasanka (Pulsatilla Mill.). Roœliny te w swoich doœæ du¿ychkwiatach maj¹ wiele prêcików (98-218), które zwabiaj¹ owady zapylaj¹ce obfitoœci¹wytwarzanego py³ku. Zalet¹ sasanek jest tak¿e wczesnowiosenne kwitnienie iintensywny ich oblot przez pszczo³ê miodn¹, co wskazuje, ¿e warto je uprawiaæ nietylko ze wzglêdu na piêkne ozdobne kwiaty. Ich biologii kwitnienia, a zw³aszcza iloœcidostarczanego py³ku dotychczas nie badano. Doniesienie niniejsze na ten temat jest woparte na kilkuletnich ogólnych obserwacjach zjawisk kwitnienia i oblotu roœlin przezzbieraczki py³ku pszczo³y miodnej oraz szczegó³owych badaniach z 1999 roku.

W Ogrodzie Botanicznym w Lublinie, spoœród uprawianych sasanek wytypowanotrzy gatunki, których kwitnienie rokrocznie zazêbia³o siê, miêdzy 1 kwietnia a 20 maja.Najwczeœniej ukazywa³y siê pierwsze kwiaty sasanki zwyczajnej (Pulsatilla vulgaris

Mill.), nastêpnie po oko³o 7 dniach s³owackiej (P. slavica Reuss.), a najpóŸniej po 15kwietnia ³¹kowej (P. pratensis (L.) Mill.). Badane gatunki poza por¹ i d³ugoœci¹ okresukwitnienia, barw¹ i wielkoœci¹ okwiatu ró¿ni¹ siê tak¿e zmiennoœci¹ liczby prêcikóworaz mas¹ wytwarzanego py³ku w komorach py³kowych. Stwierdzono, ¿e p¹ki sasanekrozkwitaj¹ tylko w pierwszej po³owie dnia, ale pylenie pylników i oblot przez pszczo³ytrwa ca³y dzieñ ze szczytowym nasileniem w porze po³udniowej czasuwschodnioeuropejskiego (ryc.1). Iloœæ py³ku z jednego kwiatu sasanki s³owackiejwynosi³a oko³o 50% mniej (œrednio 8 mg) ni¿ obu pozosta³ych (15-16 mg). Ogólniekwiaty badanych trzech gatunków dostarcza³y py³ku najwiêcej w pocz¹tkowej faziekwitnienia bylin, zaœ w okresie ich pe³ni kwitnienia, chocia¿ wytwarza³y nieco wiêcejprêcików, to jednak pyli³y s³abiej (tab. 1). Wydajnoœæ py³kowa sasanki zwyczajnej i³¹kowej okaza³a siê zbli¿ona i doœæ du¿a, w przeliczeniu na 1 ha uprawy siêgaæ mo¿e50 kg, natomiast s³owackiej do 20 kg. Ogólnie py³ek sasanki nale¿y uznaæ za bardzocenny pokarm bia³kowy, poniewa¿ ¿ywotnoœæ jego ziaren jest wysoka, siêgaj¹ca 100%niezale¿nie od badanego gatunku.

Z uwagi na wa¿n¹ dla pszczó³ porê kwitnienia i wysok¹ wartoœæ po¿ytkow¹, teozdobne byliny powinny byæ sadzone powszechniej w ogrodach przydomowych.


Ryc. 1. Dzienna dynamika rozkwitania, pylenia i oblotu przez pszczo³ê miodn¹ kwiatówsasanki (na podstawie œrednich z 3 gatunków rodzaju Pulsatilla Mill.)1 - liczba kwiatów rozkwitaj¹cych w 1-godzinnych odcinkach czasu, wyra¿ona w% w stosunku do sumy wszystkich kwiatów rozkwit³ych w ci¹gu ca³ego dnia; 2 -liczba g³ówek prêcikowych pyl¹cych w 1-godzinnych odcinkach czasu (h),wyra¿ona w % analogicznie jak otwieraj¹ce siê kwiaty; 3 - zagêszczenie pszczo³ymiodnej na roœlinach mierzone co godzinê, wyra¿one w % analogicznie jakotwieraj¹ce siê kwiaty

Tabela 1

Wydajnoœæ py³kowa 3 gatunków sasanki w kolejnych fazachkwitnienia bylin w 1999 roku

Rodzaj i gatunekFazy

kwitnieniaLiczba kwiatów

na 1 m2Liczba prêcików

w kwiecieMasa py³ku w mg

z 10 kwiatów¯ywotnoœæpy³ku w %

Sasanka zwyczajnaPulsatilla vulgaris

Mill.

Pocz¹tek 95 177 198,6 97,6

Pe³nia 155 190 127,3 96,6

Koniec 70 186 124,1 95,6

0 106,7 184,3 150,0 96,6

Sasanka s³owackaP. slavica Reuss.

Pocz¹tek 56 177 127,4 98,0

Pe³nia 92 170 69,5 96,6

Koniec 44 168 57,5 95,6

0 64,0 171,7 84,8 96,7

Sasanka ³¹kowa P.

pratensis (L.) Mill.

Pocz¹tek 96 192 194,9 98,3

Pe³nia 114 204 155,4 95,3

Koniec 72 176 142,6 94,3

0 94,0 190,7 164,3 96,0

h - godziny obserwacji czas wschodnioeuropejski

0

10

20

30

40

50

8 9 10 11 12 13 14 15 h

%

-1 -2 -3

98

THE ANALYSIS OF THE BEEKEEPING’SFORAGE RESERVE OF THE COUNTRY-SIDE

LANDSCAPES IN UDMURTIA

Tatiana Tronina, Anna Medvedeva

Udmurt State University, Russia.

Indisputable evolutionary connection between phanerogams (flowering plants) andmelliferous bees stipulates for the development of the bee-keeping’s forage reserve,which during the last decade was reduced in consequence of massive man-caused inter-vention to the environment.

In this connection that, the underestimation of the honey plant of the populated areais not quite justified. In the village built-up area there are many different honey plants.

Our research was carried out during spring and summer, 2001-2002 in the villagesYakshur-Bodya and Syumsy, located in latitude 57 northern. The village Yakshur--Bodya is situated at distance of 41 km north from Izhevsk, has 6,6 thousand inhabit-ants. The climate of the village is temperately-continental. Sod-podzolic soils are char-acteristic. The village Syumsy, which has 5.4 thousand inhabitants, is situated at adistance of 132 kms north-west from Izhevsk. The climate of the village is temper-ately-continental. Sod-podzolic, average-podzolic and strong-podzolic soils are charac-teristic. The territory of the Udmurt Republic belongs to the Holarctic kingdom, theEurasian taiga area, the Ural-Western Siberial taiga province, the Kamsko-PechorskayaWestern-Ural subprovince.

There are 367 species of the plants in the Yakshur-Bodya area, among them 210,i.e. 57.22% are honey plants, 20.43% belong to the meadows, pastures and wa-ter-logged ground, 13.62% are the plants of shelterbelt forests, parks, flower gardensand plantings, 8.99% - polliniferous plants (plants giving pollen to bees), 6.54% -melliferous motley grass, 3.27% - agricultural field flowers, 2.72% - forest plants,1.63% - gardens and kitchen gardens plants.

The flora of the village Syumsy is composed by 349 species of the plants, 203 spe-cies (58.16%) are honey plants, 21.49% belong to the meadows, pastures and wa-ter-logged ground, 12.61% are the plants of shelterbelt forests, parks, flower gardensand plantings, 9.17% - polliniferous plants (plants giving pollen to bees), 5.73% -melliferous motley grass, 3.72% - agricultural field flowers, 3.15% - forest plants,2.29% - gardens and kitchen gardens plants.

The widest spread species are Trifolium repens L, Taraxacum officinale Wigg.,Tussilago farfara L., Salix caprea L., Tilia cordata Mill., Melilotus officinalis Pall.,Cirsium setosum Bess, and others.

The results of our research testify rather considerable species diversity of the honeyplants in the flora of the village residential area, which is used now as one of the basiccomponents of the beekeeping’s forage reserve of Udmurtia.

K o l b i n a L . M . , Y a k o v l e v O . G . , G r e b n e v N . A . ( 2 0 0 0 ) - Main honeyplants of Udmurt Repulik, Izhewsk.

G l u k h o v M . M . ( 1 9 5 5 ) - Honeyplants, Moskow.

B e e k e e p i n g E n c y c l o p e d i a ( 1 9 9 1 ) - Editor G.B. Bilash, Moskow, SovietEncyclopaedia.


POLLINATING INSECTS - OWADY ZAPYLAJ¥CE

DYNAMIKA ZAK£ADANIA GNIAZD PRZEZ MATKITRZMIELA ZIEMNEGO (Bombus terrestris)

W HODOWLI CA£OROCZNEJ

Mieczys³aw Bil iñski


Na podstawie wieloletnichbadañ okreœlono dynamikêzak³adania gniazd (rozpo-czêcia sk³adania jaj) przezmatki trzmiela ziemnego wzale¿noœci od metody inicjacji.Najlepsze wyniki uzyskanopodaj¹c matkom kokony(wystarcza³ jeden) z innej ro-dziny, nastêpnie - 2-3 robot-nice trzmiela, 3-5 robotnicpszczo³y miodnej, a najs³absze- gdy matki pozostawa³y same(kontrola). Termin rozpoczêciask³adania jaj ma du¿y wp³ywna czas ukazywania siêrobotnic i uzyskiwania silnychrodzin (60-100 robotnic)zdolnych do zapylania upraww szklarniach i tunelachfoliowych oraz procent silnychrodzin i procent rodzinwyprowadzaj¹cych nowe po-kolenie m³odych matek.

100

ECOLOGY-FAUNISTICAL CHARACTERISTICSOF BUMBLE-BEES (Apidae, Bombinae)

OF CENTRAL AND SOUTHERN UDMURTIA

Vadim Borisov

Udmurt State University, Izhevsk, Russia.

As a result of field researches during spring and summer of 2001-2002 year in cen-tral and southern parts of Udmurtia were recorded 20 species of bumblebees (genusBombus Latr.) and 7 species of parasitic bumblebee (genus Psithyrus Lep.). Researcheswere made by the method of transect counts of relative number in all ecological condi-tions among nonurban areas of present region.

Udmurt Republic is located on the boarder of taiga (boreal coniferous forest),broad-leaved forest and forest-steppe geographical zones, what is the reason of somefaunistical particularity. All recorded insects belong to fore zoogeographical groups[1, 2]:

1. Taiga species (B. consobrinus Dhlb., B. patagiatus Nyl., B. schrenkii F. Mor.,B. sichelii Rad., B. semenoviellus Scor.) are present boreal Europe-Siberianareal complex.

2. Forest species (B. pascuorum Scop., B. lucorum L., B. hortorum L., B.

pratorum L., B. ruderarius Müll., B. humilis Ill., B. veteranus F., B.

distinguendus F. Mor., B. soroensis F.). Among bumblebees of the forest zonepredominate species of Western-European areal complex, and only areal of B.

distinguendus belongs to boreal Europe-Siberian areal complex.

3. Forest-steppe species (B. lapidarius L., B. pomorum Panz., B. sylvarum L., B.

confusus Schenck., B. subteraneus latreillellus Kirby., B. humilis Ill., B.

muscorum F.). They are all belong to Western-European areal complex.

4. Steppe species. We found only one species - B. serrisquama F. Mor.(East-European Kazakhstan. That species is uncharacteristic for Udmurtia, butdue to the forest cutting on the South-West of Udmurtia (Sarapul height) takeplace a movement of some forest-steppe plant species up to the north from theirown areal and after that occur changing of entomofauna. Earlier, at the leftbank of Vjatka river (SW of Udmurtia), was discovered B. fragrans Pallas., butwe couldn’t record that species later.

Among all recorded species the most numerous were 7 (B. lucorum, B. pascuorum,

B. hortorum, B. pratorum, B. ruderarius, B. humilis, B. veteranus), which are spread-ing practically through the all area and have more than 50% in collected material.Common species (B. sichelii, B. lapidarius, B. sylvarum, B. subteraneus latreillellus),also distributed on the all area but the number of individuals in collected material were10-50%. Not numerous and rare species or locally occurring species (B. consobrinus,B. patagiatus, B. semenoviellus, B. confusus, B. soroensis, B. tristis, B. serrisquama, B.

pomorum) presented in collections less then 10%, including B. confusus that was re-corded in Republic for the first time.

Parasitic bumblebee, parasitizing in the nest of bumblebees, represented in col-lected materials by 7 species (Ps. bohemicus Seidl., Ps. rupestris F., Ps. quadricolor


Lep., Ps. maxillosus Klug., Ps. norvegicus Sparre-Schneider., Ps. barbutellus Kirby.,Ps. sylvestris Lep.). Their distribution close related with distribution of their hosts.

Thus, on the area of examinated region were recorded 30 species of Apidae (what iscorrelate with data from neighbor regions [2]), including widespread domestic form ofhoney bee.

1. Berezin M.V., Beiko V.B., Berezina N.V. Analysis of the charges ofbumblebee populations in Moscow district throughout the last 40 years(Bombus, Apidae, Hymenoptera) / Zoological Jour., 1996, vol. 75, N2, P.212-221.

2. Lycov V.A. Bumblebee fauna of the Perm Area //Messenger of PermUniversity, 1997. N3. P. 117-121.

TRZMIELE W FILATELISTYCE ŒWIATOWEJ

Wit Chmielewski

Zak³ad Produktów Pszczelich, Oddzia³ Pszczelnictwa, Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa,ul. Kazimierska 2, 24-100 Pu³awy, e-mail: [email protected]

Trzmiele (Bombus Latr.) s¹ bardzo skutecznymi zapylaczami upraw rolnych,ogrodniczych, zielarskich i roœlin dziko rosn¹cych w przyrodzie (lasy, ³¹ki, etc.).Niektóre gatunki trzmieli (g³ównie Bombus terrestris) s¹ hodowane i wykorzystywanedo zapylania roœlin w szklarniach (pomidory, ogórki). Te po¿yteczne owady, ichznaczenie biocenotyczne i gospodarcze, pokazywane s¹ czêsto w filatelistyce, nakartach, znaczkach, nadrukach i kasownikach pocztowych, jako symbole entomofaunychronionej i przedstawiciele rzadkich gatunków zwierz¹t.

Znaczki pokazuj¹ce trzmiele ziemne (B. terrestris, B. lucorum) nale¿¹ donajstarszych pozycji na ten temat. Wydano je w 1954r. (Szwajcaria, Finlandia) i w1961 (Polska, Czechos³owacja).

Obecnie ogólna liczba znaczków o tej tematyce liczy oko³o 40 pozycji, któreukaza³y siê w 30 krajach. Ilustruj¹ one gatunki nastêpuj¹ce: B. americanorum, B.

bimaculatus, B. hortorum, B. lucorum, B. modestus, B. muscorum, B. pascuorum (B.

agrorum), B. pomorum, B. proteus, B. ruderatus, B. sporadicus, B. subterraneus, B.

terrestris i kilka innych, bli¿ej niezidentyfikowanych przedstawicieli rodzaju Bombus.Wiêkszoœæ tych ilustracji pokazuje trzmiele jako zapylaczy roœlin uprawnych, np.

koniczyn bia³ej i czerwonej (Trifolium pratense, T. repens), s³onecznika (Helianthus

annuus), drzew i krzewów owocowych, ozdobnych, parkowych i leœnych (np. Rosa

spp., Salix spp.), ró¿nych roœlin rocznych i bylin, zió³, chwastów i runa leœnego,nale¿¹cych do flory miododajnej (np. Echium vulgare, Geranium sanguineum,Centurea sp., ró¿ne gatunki Compositae, Catasetum macrocarpum, Monochaetum sp.,Pulsatilla vernalis).

Obserwacje sposobu ¿ycia trzmieli wykazuj¹, ¿e s¹ one przyjazne nie tylko dlabiotopów naturalnych, lecz tak¿e dla sztucznie stworzonych zespo³ów roœlinnych(agrocenozy, sady, uprawy pod os³onami). Ich obecnoœæ na plantacjach w okresiekwitnienia roœlin (zw³aszcza tych o tzw. „kwiatach trudnych” i rzadziej odwiedzanychi zapylanych przez pszczo³y miodne i inne owady) jest warunkiem wysokich plonówowoców i nasion (np. koniczyna czerwona).

102

Prezentacja trzmieli w filatelistyce wydaje siê byæ dobr¹ metod¹ popularyzacji ichekologicznego i gospodarczego znaczenia, idei ochrony przyrody i œrodowiska ¿yciacz³owieka. Walory filatelistyczne s¹ interesuj¹cymi, miniaturowymi dzie³ami sztukistanowi¹cymi przedmiot zainteresowañ i hobby wielu filatelistów, entomologów,biologów i pszczelarzy kolekcjonerów, zarówno tych pocz¹tkuj¹cych jak i wytrawnychju¿ znawców przedmiotu.

CZYNNOŒCI WYKONYWANE PRZEZ SAMICÊPSZCZO£Y MURARKI OGRODOWEJ (Osmia rufa L.)

PODCZAS BUDOWY GNIAZDA

Karol Giejdasz, Zdzis ³aw Wilkaniec

Katedra Hodowli Owadów U¿ytkowych, AR im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu.

Murarka ogrodowa jest gatunkiem pszczo³y samotnie ¿yj¹cej, która dziêkiopracowaniu skutecznych metod jej chowu z powodzeniem wykorzystywana jest dozapylania ró¿nych roœlin uprawnych. Gatunek ten wykazuje sk³onnoœæ do gnie¿d¿eniasiê w skupiskach jednak ka¿da z samic zak³ada gniazdo samodzielne. W hodowlisamicom podaje siê do zasiedlenia przygotowane sztuczne gniazda najczêœciej z ³odygtrzciny pospolitej lub ¿³obionych desek. Murarka ogrodowa daje jedno pokolenie wroku, a okres jej lotów przypada na miesi¹ce wczesnowiosenne.

Na czynnoœci wykonywane przez samicê murarki ogrodowej w okresiereprodukcyjnym sk³adaj¹ siê prace wykonywane w gnieŸdzie i poza nim. Pracaw terenie obejmuje poszukiwanie, zbieranie oraz transport do gniazda py³kukwiatowego i materia³u do budowy poprzecznych œcian komór lêgowych (b³ota, mu³u).W gnieŸdzie samica sk³ada i ubija zebrany py³ek kwiatowy, a z b³ota lepi przegrodykomór lêgowych. Najwiêksza aktywnoœæ samic skierowana jest na zbieraniei transportowanie py³ku kwiatowego. D³ugoœæ tych lotów, ich czêstotliwoœæ iwynikaj¹ca z tego iloœæ gromadzonego py³ku kwiatowego w komorach lêgowych mo¿eokreœlaæ efektywnoœci pracy murarki ogrodowej jako zapylacza roœlin.

Obserwacje wykaza³y, ¿e samice powracaj¹ce z ³adunkami py³ku kwiatowegowchodzi³y do rurek gniazdowych przodem i pozostawa³y w nich od kilkunastu dokilkudziesiêciu sekund. Poczym zazwyczaj wycofywa³y siê z rurek gniazdowych,obraca³y siê na ich krawêdzi i wchodzi³y z powrotem ty³em, aby z³o¿yæ py³ekkwiatowy w komorze lêgowej. Tylko dwie samice spoœród 20 obserwowanychwchodzi³y do gniazda przodem i w ten sam sposób wychodzi³y z niego, co oznacza ¿eobraca³y siê wewn¹trz rurki. Samica powracaj¹ca z ³adunkiem b³ota wchodzi³a dogniazda przodem, a wychodzi³a ty³em i natychmiast startowa³a z krawêdzi gniazda donastêpnego lotu. Loty po b³oto, które przerywa³y zbieranie i gromadzenie py³kukwiatowego, odbywa³y siê seriami, 1-2 lotów oraz 5-7, za wyj¹tkiem budowyzasklepów koñcowych, która wymaga³a wiêkszej liczby lotów. Ka¿da samicabudowa³a gniazdo samodzielnie. Nie zauwa¿ono, aby dwie lub wiêcej samic znosi³opy³ek kwiatowy do jednego gniazda. Przeciwnie samica - gospodarz zachowywa³a siêagresywnie w stosunku do innych samic wchodz¹cych do zajêtej ju¿ przez ni¹ rurkigniazdowej.


Pracê samic obserwowano w dwóch kilkudniowych okresach, ró¿ni¹cych siêmiêdzy sob¹ warunkami atmosferycznymi, w pierwszej i drugiej po³owie maja.W pierwszym okresie (I) obserwacji maksymalne dobowe temperatury wynosi³y19,5-23,5°C, a przeciêtne us³onecznienie 14,5 godzin, w drugim okresie (II) —odpowiednio: 15,5-17,6°C i 9,8 godzin. Œrednie czasy trwania lotów po py³ekkwiatowy w odmiennych warunkach atmosferycznych ró¿ni³y siê istotnie miêdzy sob¹,w I okresie — 617 sekund, w II okresie — 964. Natomiast pojedynczy lot po b³oto w Ii II okresie trwa³ przeciêtnie 320-400 sekund. Œrednie czasy trwania czynnoœcisk³adania pojedynczego ³adunku py³ku kwiatowego w komorze lêgowej w okresie I i wokresie II wynios³y oko³o 110 sekund. W przypadku budowania przegrody jedn¹porcj¹ b³ota, samica znacznie wiêcej czasu poœwiêca³a na tê czynnoœæ w II okresie(136 s) ni¿ w I okresie (102 s). W bardziej sprzyjaj¹cych warunkach pogodowych (Iokres) samice w ci¹gu godziny wykonywa³y najczêœciej 6 lotów po py³ek kwiatowy(œrednio 5,6). W warunkach mniej sprzyjaj¹cych (II okres) liczba ta spada³a do 4,nawet 3 lotów na godzinê (œrednio 3,7).

PRÓBA OCENY NASILENIA ODPORNOŒCIKOMÓRKOWEJ Bombus terrestris

Zdzis³aw Gliñski , Dorota Luft-Deptu³a


Rzadko kontakt owada z patogenem w zasiedlanej przez niego niszy ekologicznejkoñczy siê ci¹giem zdarzeñ prowadz¹cym do œmierci. Trzmiele, podobnie jak i innegatunki owadów, wykszta³ci³y w rozwoju ewolucyjnym zespo³y mechanizmów, którechroni¹ je przed infekcj¹, a tak¿e w przewa¿aj¹cej liczbie przypadków likwiduj¹zaka¿enie. Dziêki nim, albo nie dochodzi do zaburzenia homeostazy, b¹dŸ homeostazazaburzona przez infekcjê i chorobê zostaje przywrócona. Kluczow¹ rolê wœród tychmechanizmów odgrywa odpornoœæ przeciwzakaŸna. Prze¿ywaj¹ tylko te gatunki, którewe wszystkich stadiach rozwoju ontogenetycznego wykszta³ci³y skutecznemechanizmy obrony przeciwzakaŸnej.

Po prze³amaniu bariery anatomicznych i funkcjonalnych i wnikniêciu do jamy cia³adrobnoustroje s¹ niszczone dziêki uruchomieniu odpowiedzi immunologicznejwrodzonej i indukowanej.

U owadów podstaw¹ odczynów immunologicznych jest cia³o t³uszczowe (fat body)oraz zasadniczo dwa typy hemocytów: hemocyty ziarniste (GL) oraz komórkiplazmatyczne (PL), uk³ad oksydazy polifenolowej (proPO), lektyny, hemokiny orazdrobnocz¹steczkowe polipeptydy i bia³ka o dzia³aniu przeciwbakteryjnym, w ma³ymzakresie przeciwgrzybiczym, pojawiaj¹ce siê w efekcie zaka¿enia. One warunkuj¹odpornoœæ indukowan¹ (inducible immunity).

Wgl¹d w charakter i nasilenie odpornoœci hemocytarnej mo¿na uzyskaæ okreœlaj¹cformu³ê hemocytarn¹ i indeks fagocytarny u owadów natywnych oraz u owadówkontaktujacych siê z czynnikiem zakaŸnym (indukcja bakteryjna).

Zasadniczo dwa typy immunocytów Apoidea, to jest komórki plazmatyczne(plazmatocyty, PL., leukocyty normalne) i komórki ziarniste (granulocyty, Gr),uczestnicz¹ w hemocytarnych odczynach obronnych, odrzucaniu przeszczepów i

104

cytotoksycznoœci komórkowej. Badania w³asne umo¿liwi³y ustalenie wybranychparametrów odpornoœci robotnic trzmiela ziemnego Bombus terrestris w warunkachfizjologicznych i po indukcji bakteryjnej. Analiza typu hemocytów hemolimfy samicB. terrestris oraz ich sk³adu odsetkowego wykaza³a istnienie 7 odrêbnych typówhemocytów. Wszystkie typy hemocytów trzmiela odpowiadaj¹ morfologiczniehemocytom pszczo³y miodnej z tym, ¿e maj¹ wiêksz¹ œrednicê. Immunizacja wdrastyczny sposób zmienia formu³ê hemocytarn¹. Zmiany dotycz¹ wzrostuiloœciowego dwóch typów krwinek, a mianowicie: bazofilów i leukocytów normalnychw 24 i 48 godz. po indukcji. W obydwu przypadkach wzrost ten by³ znamiennystatystycznie. Zmianom iloœciowym tych dwóch typów hemocytów towarzyszy³ zanikproleukocytów w okresie 24-72 godz. po indukcji oraz eozynofilów po 24 i 48 godz.po indukcji oraz obni¿enie liczby pozosta³ych typów hemocytów w okresie obserwacji.Powrót do wartoœci wyjœciowych mia³ miejsce po 72-96 godz. po indukcji.

Zmiany w poziomie plazmatocytów (leukocytów normalnych) po indukcjibakteryjnej s¹ skorelowane z wielkoœci¹ indeksu fagocytarnego oraz odsetkiemhemocytów bior¹cych udzia³ w fagocytozie. Wartoœæ œrednia indeksu fagocytarnego urobotnic trzmiela ziemnego waha³a siê od 1,0 (kontrola) do 1,4±0,08 komórekbakteryjnych/hemocyt fagocytuj¹cy w 72 godz. po immunizacji bakteryjnejStatystycznie znamienny wzrost odsetka komórek fagocytuj¹cych rozpoczyna siê w 24godz. po indukcji bakteryjnej i utrzymuje siê do koñca eksperymentu (96 godz.).Poniewa¿ w tym przedziale czasowym wzrasta równoczeœnie poziom lizozymu iapidycyn, mo¿na domniemywaæ, ¿e fagocytozê wspomagaj¹ czynniki humoralne.

ECOLOGY AND POSSIBLE DOMESTICATION OF THEBUMBLE-BEE IN THE UDMURT REPUBLIC

Natal ia Kozlovskaya, Sergey Shchukl in , Tat iana Yakimova

Udmurt State University, Russia

In the agricultural plant pollination the broadest spreading got the honey bee. Butthe bumble-bee works, for example, on the clover, more effective and more willinglythan the ecological adapted to the plant with opened wide flowers honey bee [2, 3, 4].The importance of bumble-bees is particularly great in the regions, where arebeekeeping not so developed.

Domestication and artificial breeding is also one of ways for remain different bum-ble-bee species in the conditions of human changing environment [1, 5]. At theUdmurtia exists difference in the correlation between bumble-bee species in the south-ern (forest-steppen transitional zone) and the northern (zone of southern taiga) parts ofarea, with the equal taxonomic riches (19 species). Dominating species at the southpart is Bombus hypnorum, at the north – B. lucorum. The dominant at the urbanisticlandscapes also is B. lucorum, subdominant – Psithyrus bohemicus, which is more re-sistant for the anthropogenic influence (contamination, ecotope transformation, noiseetc). The successful bumble-bees populating in the villages at the flower-beds and inthe gardens is conditioned by the fact, that their nests don’t trample down, and theflower-conveyor provides them with good fodder base in the all period of vegetation.


Analysis of our data permits to make some conclusion:— During researches in Udmurtia (summer 2002) were revealed 19 species of the

Bombus.— Dominants are B. hypnorum L.– 31%, B. lucorum L. – 24%, B. pascuorum Scop. –

14%, Psithyrus bohemicus Seidl. – 10,1% (in per cent of common number). First inthe spring appears B. hypnorum, then B. lucorum, B. hortorum.

— Revealed species have trophic associations with the plants more than 50 species from20 families: B. lucorum marked on the 30 species 13 families, B. hortorum – on the31 species 17 families, B. bohemicus – on the 20 species 12 families, B. agrorum –on the 19 species 9 families.

— At the anthropogenic ecotopes inhabit B. hypnorum, B. lucorum, B. pascuorum, B.

pratorum, B. hortorum, B. lapidarius. These species can endure the influence of themost of negative factors, so they are perspective ones for the domestication andfollowing employment in the pollination at the hothouses.

REFERENCES

1. Agroclimatic resource of Udmurt ASSR – L., Gidrometeoizdat, 1974. - 115 p.

2. Burmistrov A.N., Antonov V.I. Industrial clover seed cultivation//Bee-keeping, 1981. No.7. - p. 9-11.

3. Grebennikov V.S. Bumble-bees – clover pollinators. - M.: Rosselkhozizdat,1984. – 62p.

4. Grinfeld E.K. insects- pollinators of the red clover. – M: AS USSR, 1954.

5. Roshcinenko V.I. Tendentions in the changing of the insects fauna in Udmurtia/8All-Union zoogeografic conference. - L, 1985. - C. 121.

MO¯LIWOŒÆ OKREŒLENIA GATUNKÓW ROŒLINOBLATYWANYCH PRZEZ TRZMIELE NA PODSTAWIE

ANALIZY PALINOLOGICZNEJ ICH ODCHODÓW

Dariusz Teper


Obnó¿a py³kowe formowane przez trzmiele poddawane by³y analiziepalinologicznej przez wielu badaczy jednak nie badano dotychczas obnó¿ygromadzonych systematycznie w ci¹gu ca³ego sezonu od tej samej rodziny. Latem2000 i 2001 roku w kilkudniowych odstêpach czasu powracaj¹cym do gniazdarobotnicom trzmiela ziemnego (Bombus terrestris L.) odbierano obnó¿a py³kowe.Pobrano ³¹cznie 91 par obnó¿y, z których póŸniej przygotowano preparatymikroskopowe i przeprowadzono analizê palinologiczn¹. W zgromadzonym materialestwierdzono wystêpowanie 30 ró¿nych typów py³ku: Brassicaceae, Centaurea cyanus,Cichorium, Cirsium, Clematis, Echium vulgare, Fabaceae, Filipendula, Geranium

pratense, Gramineae, Helianthus annuus, Hypericum, Lamium, Lotus corniculatus,Melilotus, Phlox, Plantago, Potentilla, Ranunculus, Rosaceae, Rubus, Senecio,Solanum, Symphytum, Tilia, Trifolium pratense, Trifolium repens, Verbascum, Veron-

ica, Vicia.

106

Podczas gromadzenia materia³u badawczego zaobserwowano, ¿e odbieranie obnó¿ywyraŸnie niepokoi robotnice. Wypuszczone rozlatywa³y siê w ró¿nych kierunkach. Pokilku lub kilkunastu minutach powraca³y do gniazda nadal rozdra¿nione i zwykle bez³adunku py³ku. Dlatego w 2002 roku podjêto próbê oznaczenia pozosta³oœci ziarenpy³ku w odchodach trzmieli. W tym celu na œciance drewnianego ulika zasiedlonegoprzez rodzinê trzmiela ziemnego przyklejano, tu¿ pod wylotkiem, paski papierowejtaœmy samoprzylepnej uformowanej w „kieszonkê”, w której gromadzi³a siê czêœæodchodów. Próbki pobierano codziennie i wykonano z nich 35 preparatówmikroskopowych. Okaza³o siê, ¿e analiza py³kowa odchodów, podobnie jak analizaobnó¿y, pozwala na okreœlenie gatunków roœlin odwiedzanych przez trzmiele. Ziarnapy³ku nie s¹ bowiem trawione w ca³oœci. Pozostaje niestrawiona egzyna, która jestwydalana, a odgrywa kluczow¹ rolê przy oznaczaniu równie¿ ¿ywych ziaren py³ku.

W odchodach stwierdzono wystêpowanie 26 typów py³ku: Achillea, Antchriscus,Asteraceae, Borago, Brassicaceae, Centaurea cyanus, Centaurea jacea, Chenopodium,Cichorium, Dipsacus, Dracocephalum, Filipendula, Helianthus annuus, Impatiens,Lonicera, Lotus corniculatus, Malvacea, Medicago, Pinus, Polygonum, Reseda,Solidago, Symphytum, Tilia, Trifolium repens, Viola.

Czêœæ ziaren py³u w odchodach jest na tyle zniszczona, ¿e nie daje siêzidentyfikowaæ jednak ich udzia³ nie przekracza prawdopodobnie 5%.

Podczas oznaczania py³ku w odchodach trzeba pamiêtaæ, ¿e rozmiary ziaren maj¹w tym wypadku mniejsze znaczenie. Protoplast znajduj¹cy siê wewn¹trz ¿ywychziaren py³ku pêczniej¹c lub wysychaj¹c zmienia rozmiary ziarna. Natomiast py³ekpozbawiony protoplastu, z jakim mamy do czynienia w odchodach - kurczy siê. Jest toszczególnie widoczne w przypadku ziaren o cienkiej egzynie np. Trifolium.Obserwujemy wtedy zapadanie siê œcianki wzd³u¿ bruzd u³o¿onych, w przypadkuwiêkszoœci roœlin dwuliœciennych, po³udnikowo. Dlatego najwiêksze ró¿nice wstosunku do ¿ywego ziarna wystêpuj¹ w d³ugoœci osi równikowej. Ziarna o grubszejegzynie (np. Centaurea, Tilia) zmieniaj¹ swoje rozmiary w niewielkim stopniu.


CHEMISTRY OF BEE PRODUCTSPRODUKTY PSZCZELE

WP£YW TEMPERATURY ROZLEWU NA SZYBKOŒÆKRYSTALIZACJI MIODU W OPAKOWANIACH

JEDNOSTKOWYCH

S³awomir Bakier

Katedra Maszyn i Urz¹dzeñ Przemys³u Spo¿ywczego, Politechnika Bia³ostocka,ul. Wiejska 45c, 15-351 Bia³ystok, e-mail: [email protected]

Zabezpieczenie miodu przed krystalizacj¹ jest jednym z podstawowych problemóww procesie jego przetwarzania. Firmy wydaj¹ na ten cel znaczne funduszeprzeprowadzaj¹c ró¿ne wysublimowane operacje technologiczne (Schle j 1987).Zabiegi takie w sposób istotny oddzia³ywaj¹ na sk³ad miodu. Szereg badañprowadzonych równie¿ w kraju poœwiêconych by³o zagadnieniu okreœlenia czynnikówwstrzymuj¹cych krystalizacjê miodu (Skowronek 1988). Zwykle chodzi w nicho stworzenie takich warunków, w których maksymalnemu wyd³u¿eniu ulega czas,w którym miód zaczyna krystalizowaæ. Warunkami zwi¹zanymi z przed³u¿eniem czasukrystalizacji miodu s¹ równie¿ zainteresowani pszczelarze.

Bezpoœredni¹ przes³ank¹ do podjêcia powy¿szej problematyki by³o zachowanie siêpartii miodu rozlanego do s³oików o masie 0,25kg, w której czêœæ miodu zaczê³akrystalizowaæ bardzo szybko tworz¹c ju¿ po dwóch tygodniach wyraŸne smugi,pozosta³y zaœ pozostawa³ p³ynny. Charakterystyczne przy tym jest, ¿e ca³a partiamiodu poddana by³a temu samemu procesowi przetwarzania.

Poszukiwania literatury na ten temat doprowadzi³y do doniesienia, w którymautorzy badañ analizuj¹c ró¿ne czynniki wp³ywaj¹ce na krystalizacjê miodupochodz¹cego z prowincji Alberta w Kanadzie (najwiêkszy kanadyjski obszarprodukuj¹cy miód) rozlanego do opakowañ jednostkowych stwierdzili istotny wp³ywtemperatury rozlewu na inicjacjê krystalizacji (Assi l 1991). A¿eby potwierdziæ wp³ywtemperatury rozlewu na krystalizacjê przeprowadzono doœwiadczenie, którego wynikiprezentowane s¹ w tym doniesieniu.

Do badañ zastosowano miód wielokwiatowy wiosenny (z rzepaku i mniszkalekarskiego) po dekrystylizacji przez ogrzewanie w temperaturze koñcowej 55°C.Miód cedzono przez sito plastykowe sto¿kowe (znajduj¹ce siê w obrocie handlowym)w trakcie przelewania do odstojnika. Zastosowany miód charakteryzuje siê tym, ¿estosunkowo szybko ulega krystalizacji. Co istotnie wp³ywa na proces krystalizacji.

Tak przygotowany miód podzielono na trzy oznakowane czêœci. Pierwsz¹ rozlanona gor¹co do s³oików szklanych szczelnie zamykanych (nakrêtki metalowe)w temperaturze oko³o 50°C. Drug¹ czêœæ rozlano dopiero po ostudzeniu do temp. 14°Cdo s³oików, pozosta³a trzecia czêœæ pozosta³a w odstojniku. Miód po rozlaniu by³przechowywany w pomieszczeniu o temperaturze od 10 do 14°C. Wykonano fotografiemiodu w s³oikach oraz mikroskopowe próbek miodu ze s³oików rozlanych na gor¹co ina zimno. Obserwacji zachowania siê miodu w s³oikach i odstojniku dokonywano, codwa dni. Doœwiadczenie zakoñczono po dwóch tygodniach, kiedy to wyraŸnie

108

widoczne by³y ju¿ ró¿nice w zachowaniu siê poszczególnych próbek. Czêœæ miodu ws³oikach by³a ju¿ mêtna lub ca³kowicie skrystalizowana.

Po tygodniu miód w s³oikach rozlanych na zimno wykazywa³ wyraŸne zmêtnienielub te¿ wyst¹pienie smug mêtnych. Po dwóch tygodniach zaœ niektóre próbki by³y ju¿ca³kowicie skrystalizowane. W s³oikach miodu rozlanych na gor¹co po tygodniu niezaobserwowano œladów krystalizacji. Po dwóch tygodniach zaobserwowanowyst¹pienie krystalizacji w kilku s³oikach. Przebiega³a ona w ten sposób, ¿e na dnies³oików pojawi³y siê pierwsze kryszta³y, które siê powoli rozrasta³y. W pojemnikuz miodem (odstojniku) krystalizacja przebiega³a analogicznie jak w s³oikach rozlanychna gor¹co. Przy czym po 2 tygodniach przebiega³a od góry — od powierzchni miodu.Wyt³umaczenia tego zjawiska mo¿na dokonaæ na podstawie mikrofotografii próbekmiodu wykonanych technik¹ interferometrii birefrakcyjnej.

Nale¿y stwierdziæ, i¿ temperatura rozlewu istotnie wp³ywa na przebieg krystalizacjimiodu rozlanego do opakowañ jednostkowych. Zwi¹zane jest to g³ównie z obecnoœci¹w miodzie pêcherzyków powietrza, które dzia³aj¹ jak zarodki krystalizacji. Powietrze,je¿eli ma swobodny dostêp do miodu wywo³uje równie¿ krystalizacjê od powierzchnikrystalizacja w odstojniku. Spostrze¿enia poczynione w trakcie badañ s¹ analogicznejak w doniesieniu dotycz¹cym zachowania siê miodów w kanadyjskiej prowincji Al-berta (Assi l 1991).

Podsumowuj¹c badania nale¿y stwierdziæ, i¿ chc¹c maksymalnie przed³u¿yæpozostawanie miodu w stanie p³ynnym nale¿y maksymalnie ograniczyæ dostêppowietrza do p³ynnej patoki a rozlewu do opakowañ jednostkowych dokonywaæ nagor¹co.

LITERATURA

A s s i l H . I . , S t e r l i n g R . , S p o r n s P . ( 1 9 9 1 ) - Crystal control inprocessed liquid honey. J. of Ford Scence 56(4), 1034-1041.

S c h l e y P . , B u s k e s - S c h l u z B . ( 1 9 8 7 ) - Die Krystallisation desBienenhonigs. Die Biene 123 (1) str. 5-10.

S k o w r o n e k W . R y b a k - C h m i e l e w s k a H . , S z c z ê s n a T . ,P i d e k A . , . ( 1 9 9 4 ) - Wp³yw czynników opóŸniaj¹cych krystalizacjêmiodu na jego jakoœæ. Pszczeln. Zesz. Nauk. 38, str. 75-83.

ANALIZA FAZOWA STRUKTURY KRYSTALICZNEJMIODU METOD¥ STEREOMETRYCZN¥

S³awomir Bakier

Katedra Maszyn i Urz¹dzeñ Przemys³u Spo¿ywczego, Politechnika Bia³ostocka,Politechnika Bia³ostocka ul. Wiejska 45c, 15-351 Bia³ystok, e-mail: [email protected]

Powszechnie przyjmuje siê, ¿e struktura miodu pszczelego po skrystalizowaniu jestcia³em sta³ym. W rzeczywistoœci stan skupienia krupca jest daleki od cia³a sta³ego iwykazuje szereg oryginalnych w³aœciwoœci, np. efekt tiksotropowy (Bakier 2000).Mo¿na go raczej okreœliæ jako pó³ sta³y z ang. semisolid — stanowi, bowiemmieszaninê kryszta³ów cukru zawieszonych w p³ynnym osoczu. Ze wzglêdu na fakt, i¿kryszta³y i faza sta³a wykazuj¹ ró¿ne w³aœciwoœci optyczne mo¿liwa jest ich dok³adna


obserwacja i rejestracja (Bakier 2002, Bonvehi S., 1987). Zastosowaniekomputerowej analizy obrazu umo¿liwia zaœ okreœlenie iloœci poszczególnych fazwystêpuj¹cych w miodzie skrystalizowanym.

Poni¿ej przedstawiono algorytm, pozwalaj¹cy na okreœlenie procentowejzawartoœci fazy sta³ej w skrystalizowanym miodzie. Wykorzystuje on technikêinterferometrii birefrakcyjnej s³u¿¹cej do otrzymania kontrastowego, p³askiego obrazustruktury na podstawie pobranej próbki krupca. Uzyskanie informacji o iloœci fazysta³ej otrzymywane jest w oparciu o analizê stereologiczn¹, pozwalaj¹c¹ naprzetworzenie wskaŸników uzyskiwanych przy pomiarze p³askiego obrazu nawskaŸniki przestrzenne bez istotnych zniekszta³ceñ oraz b³êdów (Ziel iñski , 2002).Procedura pozwala w sposób szybki i dok³adny bez ¿mudnych, czêstoskomplikowanych procedur laboratoryjnych, takich jak procesy rozdzielania, uzyskaæinformacjê o iloœci fazy sta³ej rozproszonej w badanej próbce a tym samym i iloœcifazy ciek³ej. Poni¿ej przedstawiono oryginalny algorytm takiego postêpowania iuzyskane wyniki.

Punktem wyjœcia jest uzyskanie wyraŸnego i ostrego obrazu struktury próbkipobranej ze skrystalizowanego miodu. Szczególnie kontrastowe obrazy (fotografie)otrzymuje siê technik¹ interferometrii birefrakcyjnej np. przy u¿yciu mikroskopówNU, Biolar PI lub MPI. Zwykle gruboœæ próbki umieszczonej pomiêdzy dwomaszkie³kami mikroskopowymi wynosi poni¿ej 0,1 mm a jej masa kilka µg. Do obróbkikomputerowej obrazów uzyskanych powy¿sz¹ technik¹ zastosowano specjalistycznyprogram do cyfrowej obróbki obrazu o nazwie MicroScan v. 1.5. Segmentacjêprogow¹ obrazu dokonywano na podstawie histogramu jasnoœci (stopni szaroœci),nastêpnie zliczano wyodrêbnione obiekty i okreœlano ich ca³kowite pole powierzchni.Jeden z aksjomatów stereologicznych mówi, ¿e:

A VA Vi i=

Frakcja polowa AA

AA

Ti

= [%] tj. sumaryczne pole powierzchni wszystkich

badanych cz¹stek wobec ca³ego obszaru referencyjnego, jest równa gêstoœæ

objêtoœciowej tej frakcji czyli VV

VV

Ti

= [%]. Wyznaczenie, wiêc procentowej

zawartoœci objêtoœci kryszta³ów w miodzie skrystalizowanym (stosunku objêtoœcikryszta³ów do ca³kowitej objêtoœci) sprowadza siê do wyznaczenia wspó³czynnika AA

co równoznaczne jest z wyznaczenie VV.Badania przeprowadzono w sta³ej temperaturze wynosz¹cej oko³o 20°. Zbadano 27

miodów skrystalizowanego ró¿nych odmian i o ró¿nej zawartoœci wody. Zawartoœæwody w miodzie okreœlano za pomoc¹ refraktometru Abbego. Przy czym dla ka¿dejpróbki przeprowadzono po kilkanaœcie pomiarów. Objêtoœciowa zawartoœæ fazy sta³ejzawsze wynosi³a poni¿ej 19%. Zwykle kryszta³y w skrystalizowanym miodzieuzyskiwa³y gêstoœæ objêtoœciow¹ do 16%, zale¿a³o to g³ównie od pochodzenia izawartoœci wody w miodzie. Pokrywa siê to bardzo dobrze z danymi, które mo¿naznaleŸæ w literaturze, gdzie podaje siê procentow¹ zawartoœæ fazy sta³ej jako 15%(Schle j P., Buskes-Schluz B., 1987). Przy czym z przeprowadzonych badañwynika, ¿e miody wiosenne (iwa, mniszek, rzepak) charakteryzuj¹ siê wy¿sz¹zawartoœci¹ fazy sta³ej. Im ni¿sza zawartoœæ wody w miodzie tym równie¿ iloœæ fazysta³ej jest wy¿sza.

110

LITERATURA

B a k i e r S . ( 2 0 0 0 ) - W³aœciwoœci reologiczne skrystalizowanego miodupszczelego w postaci skrystalizowanej. In¿ynieria Rolnicza 5 (16) Warszawa,str. 15-22.

B a k i e r S . ( 2 0 0 2 ) - Struktura miodu skrystalizowanego. XXXIX KonferencjaPszczelarska Pu³awy, str. 95-97.

B o n v e h i S . ( 1 9 8 6 ) - La cristallisation du miel. Fructose qui l affectent. BiulletinTechnique Apicole 54 (1) str. 37-48.

P l u t a M . ( 1 9 9 1 ) - Mikrointerferometria w œwietle spolaryzowanym. WN-TWarszawa.

S c h l e y P . , B u s k e s - S c h l u z B . ( 1 9 8 7 ) - Die Krystallisation desBienenhonigs. Die Biene 123 (1) str. 5-10.

Z i e l i ñ s k i K . W . , S t r z e l e c k i M . ( 2 0 0 2 ) - Komputerowa analiza obrazubiomedycznego. Wstêp do morfometrii i patologii iloœciowej. PWNWarszawa-£ódŸ.

FACTORS THAT DETERMINE LYSOZYMELEVEL IN THE HONEY

Bodnarchuk L. , Nagornaya I . , Levchenko I .

P. I. Prokopovych Beekeeping Institute, Kyiv.

Protein lysozyme that has bacteriolytic activity was disclosed among antibacterialcomponents of royal jelly, honey, pollen and wax (Nagornaya, Levchenko, 1984,1995). Lysozyme is one of important factors of nonspecific immunity of both men andanimals.

Salivary glands of worker bees produce lysozyme that gets into the honey, royaljelly, pollen load and wax. Maximum of lysozyme production corresponds to the pe-riod of optimal functional activity of every gland. Maximum lysozyme production forhypopharingeal glands was found in 9-day age of bees, for mandibular glands in 21-23day age, for labial in the same age of foraging bees. Hypopharyngeal and mandibularglands produce maximum amount of lysozyme (Nagornaya I., Levchenko I.,Bodnarchuk L., 1996).

Extent of salivary glands development is one of the factors that determine antibac-terial properties of beekeeping products owing to lysozyme. It is established thathypopharingeal glands development depends on protein presence in the bee food. Pro-tein-free diet reduces lysozyme activity of hypopharingeal glands in 5-day bees to65.7%, 12-day to 82.2% and in flying bees to 44.1% in comparison with full diet level.

Bringing lysozyme into the foraged nectar at its treatment by the bees does not de-pend only on their physiological condition but on vigour of bee colony as well.

Monofloral acacia honey in the capped combs of the strong colony contained 19.93mcg/g of lysozyme, whereas from the weak colony only 10.32 mcg/g. The differenceapparently depends on different participation share of the foraging bees and house beesin nectar foraging and treatment. Lysozyme was not found in nectar of melliferousplants. One of the conditions that determine lysozyme amount in the honey is intensity


of nectar bearing and nectar availability for the bees. Abundant nectar bearing resultsin low level of lysozyme in the honey.

It is known that at abundant nectar bearing comb honey contains little protein andenzymes. According to our data the lysozyme content in acacia honey varied from 2.95to 15.44 mcg/g, while at abundant nectar bearing the lysozyme amount was 1.50mcg/g. The honey received from bluebottle contained 15.28 mcg/g, whereas honeydewhoney 1.68 mcg/g.

So, lysozyme level in the honey is determined by the following factors: extent ofsalivary glands development of the worker bees, vigour of bee colony and intensity ofnectar bearing by mellipherous plants as well.

Lysozyme getting with the secrets of the glands into royal jelly, honey, pollen loadspreads through the food among the bees of the colony and being one of the immunityfactors takes part in forming and maintenance of resistance of both older and new beegenerations.

DEVELOPMENT OF THE TECHNOLOGY DESIGNEDFOR THE MAINTENANCE OF CONSTANT LIQUID

STRUCTURE OF HONEY WITH THE AIM TO PRESERVETHE BEST QUALITY PARAMETERS OF HONEY

Violeta Èeksteryté , Jurgis Raèys

Lithuanian Institute of Agriculture.

The objectives of the present study - to identify optimal regimes for thermal treat-ment of polyfloral honey that could secure maximal quality parameters for its storagein liquid state and to investigate dynamics of quality parameters of de-crystallisedhoney during storage.

To delay crystallisation it is recommended that honey should be heated for 5 min-utes at 77°C, strained, immediately cooled to 57°C, placed in jars and tightly sealed. Itis maintained that honey does not crystallise for 2 years if after de-crystallisation it iskept at 0°C for 5 weeks (Aust in 1953). While de-crystallising honey it is necessary tomaintain an adequate temperature time regime. The quality of honey deteriorates bothduring de-crystallisation and during storage at a temperature higher than 10°C (Crane1980, Ramirez Cervantez , Gonzalez Novelo , Saur i Duch 2000). Microscopytechnique was used to study the changes in crystal structure in the heated honey differ-ing in botanical composition (Bakier 2002).

Technology for honey preparation and maintenance in liquid state was investigatedat the Lithuanian Institute of Agriculture in 2001-2002. Heating of honey for 10, 20and 30 minutes at 65°C had the least effect on honey quality deterioration. In thehoney, de-crystallised using this method, kept for 5 days at 0°C, 10-15°C and 20-25°C,diastase activity was 30.0, 21.43 and 23.07 respectively, Gothe scale. 5 days after heat-ing in the same conditions a small content of hydroxymethylfurfural (HMF) (from 2.9to 5.9 mg/kg) appeared. Unheated (crystallised) honey did not contain anyhydroxymethylfurfural, diastase activity was 37.5 Gothe scale and did not changewithin 5 days. These parameters were worse when honey had been heated for 10, 20and 30 minutes at 80°C. Compared with the check treatment, diastase activity declinedin these treatments by 2.3-2.5 and 2.5-3.5 times respectively. HMF content increased

112

most when honey had been heated for 30 minutes at 80°C. In the honey kept afterde-crystallisation for 5 days at 0°C, 10-15°C and 20-25°C, the content of HMF was22.6, 21.3 and 20.6 mg/kg respectively. The most unfavourable temperature for main-taining honey in liquid state is 10-15°C; within the period of 3-4 months all samples ofde-crystallised honey became crystallised again.

REFERENCES

A u s t i n D H . ( 1 9 5 3 ) - Maintaining high quality in liquid and recrystallizedhoney. Can Bee J. 61 (1): 20-23.

B a k i e r S . ( 2 0 0 2 ) - W³aœciwosci mezomorficzne miodu pszczelego. XXXIX

Naukowa Konferencja Pszczelarska, Pulawy: 88-90.

C r a n e E . ( 1 9 8 0 ) - Density, water content, fermentation, hygroscopicity. A bookof honey. Oxford University Pres: 55-57.

R a m i r e z C e r v a n t e z M A . , G o n z a l e z N o v e l o S A . , S a u r i D u c hE . ( 2 0 0 0 ) - Effect of temporary thermic treatment of honey on variation ofthe quality of the same during storage Apiacta 35 (4): 162 170.

BEE BREAD – A BIOINDICATOR OF THE CONDITIONOF ENVIRONMENT

Tatiana Cermakova

Bee Research Institute, Liptovsky Hradok, Slovakia.

The contents of heavy metals in honey pollen stored by bees in their combs (beebread) in two higly contaminated regions in Slovakia were analysed. The bee breadwas sampled in 7 localities in both regions, in 1991 and in 2002, respectively. The ap-parent decrease of the contents of heavy metals were found after ten years which re-flects the derease of contents and amount of contaminants released in industy andtrafic.

The contents of heavy metals were also measured in honeys. The contents of heavymetals in nectar honeys in 2001 were lower than in 1991.

Bee bread(mg.kg-1)

Ziar nad Hronom Ruzomberok Stara Lubovna

1991 2001 1991 2001 1991 2001

Hg 0.0022 0.0014 0.0095 0.0053 0.0110 0.0003

Cd 0.330 0.229 0.181 0.076 0.152 0.116

Pb 3.240 0.228 1.510 0.280 1.530 0.256

Honey(mg.kg-1)

Ziar nad Hronom Ruzomberok Stara Lubovna

1991 2001 1991 2001 1991 2001

Hg 0.0009 0.0002 0.0033 0.0005 0.0007 0.0005

Cd 0.010 0.012 0.002 0.001 0.021 0.001

Pb 0.157 0.054 0.152 0.005 0.058 0.005


SZKODNIKI WYSTÊPUJ¥CE W PIERZDZEPRZECHOWYWANEJ W PLASTRACH PSZCZELICH

Wit Chmielewski

Zak³ad Produktów Pszczelich, Oddzia³ Pszczelnictwa, Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa,ul. Kazimierska 2, 24-100 Pu³awy, e-mail: [email protected]

Pierzga jest produktem procesu fermentacji mlekowej py³ku zbieranego przezpszczo³y w formie tzw. obnó¿y py³kowych i sk³adanych w komórkach plastrów.Stanowi ona podstawowe Ÿród³o bia³ka w diecie pszczó³, warunkuje pomyœlny rozwójtych owadów i dobry stan ich zdrowia, oraz kondycjê i si³ê rodzin pszczelich, co wznacznej mierze decyduje o ich produktywnoœci i op³acalnoœci produkcji pasiecznej.

W okresie obfitych po¿ytków py³kowych wystêpuje czêsto nadmiar pierzgi w ulachpszczelich. Plastry wype³nione zapasami pierzgi s¹ zwykle odbierane przezpszczelarzy z uli i przechowywane w magazynach pszczelarskich jako rezerwapokarmowa dla pszczó³ na wczesn¹ wiosnê i inne okresy bezpo¿ytkowe. Jako produktatrakcyjny pokarmowo i bogaty w sk³adniki od¿ywcze, pierzga w okresieprzechowywania, zw³aszcza gdy ma to miejsce w nieodpowiednich warunkach (zbytwysoka temperatura i wilgotnoœæ wzglêdna powietrza, nieszczelnoœæ pojemników ibrak zabezpieczeñ przed dostêpem szkodników w pomieszczeniach magazynowych),jest nara¿ona na inwazjê szkodliwych stawonogów. Wi¹¿e siê to ze znacznymi stratamiw przechowywanych zapasach pokarmu pszczó³ zw³aszcza ze strony owadów iroztoczy magazynowych szkodników produktów pasiecznych.

Badanie pora¿enia i zanieczyszczenia plastrów z pierzg¹ pszczel¹ przez szkodnikimagazynowe prowadzono w latach 1998-2002. Ich celem by³o poznanie sk³adugatunkowego i nasilenia wystêpowania szkodliwej akaro-entomofauny w zapasachpierzgi zgromadzonej i przechowywanej w plastrach pszczelich.

W ci¹gu ca³ego okresu trwania doœwiadczeñ przebadano ³¹cznie116 prób materia³u.W 105 z nich (90,5%) stwierdzono obecnoœæ i okreœlono 24 gatunki stawonogów; by³yto g³ównie owady i roztocze synantropijne, powszechnie znane szkodnikimagazynowe. Nasilenie wystêpowania szkodników, okreœlone wed³ug 3-stopniowejskali stosowanej ju¿ wczeœniej w badaniach pora¿enia obnó¿y py³kowych i propolisu(Chmielewski 2000, 2002), przedstawia³o siê nastêpuj¹co: 9,5% prób by³o wolnychod szkodników; 56,9% prób pora¿onych by³o w I stopniu (1-2 szkodniki wprzeliczeniu na 100 g próby), a w 18,1% i 25,0% prób stwierdzono odpowiednio II(3-5 osobników) i III (ponad 5 osobników w 100g próby) stopieñ pora¿enia produktu.Najwiêksze liczebnoœci szkodników, siêgaj¹ce czêsto kilkuset, a nawet kilku tysiêcyosobników w przeliczeniu na 1kg produktu, obserwowano zwykle w przypadkuwyst¹pienia rozkruszków magazynowych. Badania biologiczne niektórych gatunkówrozkruszków przeprowadzone na pierzdze jako pokarmie potwierdzi³y opinie, ¿e tagrupa stawonogów nale¿y do najwa¿niejszych szkodników tego produktu(Chmielewski 2000).

Najczêœciej i najliczniej spotykanymi w pierzdze owadami by³y trojszyki(Tribolium madens (Charp.), skórniki (Dermestidae), barciaki (Achroia grisella F.,Galleria mellonella L.), omacnica spichrzanka Plodia interpunctella Hbn., psotniki(Psocoptera), a z roztoczy — rozkruszki magazynowe, Acaroidea (Carpoglyphus latis

(L.), Glycyphagus domesticus (De Geer), Tyrolichus casei Oud., Tyrophagus longior

114

(Gerv.) i inne, np. Tyrophagus spp., Acarus spp.). Szkodniki tworzy³y czêsto koloniemieszane i towarzyszy³y im zwykle gatunki drapie¿ne, np. Cheyletus eruditus (Schr.) iMelichares tarsalis (Berl.), które s¹ ich wrogami naturalnymi spotykanymipowszechnie w przechowalniach produktów spo¿ywczych i w pasiekach.

Wykaz szkodników znalezionych w pierzdze.

Insecta:Coleoptera; Tenebrionidae: Tenebrio molitor L., Tribolium madens (Charp.)

Dermestidae: Anthrenus verbasci L., Dermestes lardarius L.,D. maculatus DeG.

Ptinidae: Ptinus fur L.Lathrididae: Enicmus minutus L.

Heteroptera; Lygaeidae: Rhyparochromus vulgaris (Schill.)Lepidoptera; Pyralidae: Achroia grisella (F.), Galleria mellonella (L.),

Plodia interpunctella Hbn.Dermaptera; Forficulidae: Forficula auricularia L.Psocoptera; Liposcelidae: Liposcelis divinatorius Muller

Atropidae: Lepinotus inquilinus HeydenThysanura; Lepismatidae: Lepisma saccharina L.

Acarina:Carpoglyphidae: Carpoglyphus lactis (L.)Glycyphagidae: Glycyphagus domesticus (De Geer)

Acaridae: Tyrolichus casei Oud., Tyrophagus longior (Gerv.),Acarus spp., Tyrophagus spp.

Ameroseiidae: Ameroseius spp.Tarsonemidae: Tarsonemus fusarii Cooreman

Cheyletidae: Cheyletus eruditus (Schr.)Parasitidae: Parasitus spp.

Macrochelidae: Macrocheles muscaedomesticae (Scop.)Aceosejidae: Melichares tarsalis (Berl.)

Varroidae: Varroa destructor Anderson et Trueman

LITERATURA

C h m i e l e w s k i W . ( 1 9 9 9 ) - Wyniki badañ biologicznych Ctenoglyphus

plumiger (Koch) (Acarina: Ctenoglyphidae) na pierzdze pszczelej. Pszczeln.

Zesz. Nauk. 43 (Suplement do Nr 1):19-21.

C h m i e l e w s k i W . ( 1 9 9 9 ) - Omacnica spichrzanka-magazynowy szkodnikpy³ku i pierzgi. Pszczelarz Polski 5:2.

C h m i e l e w s k i W . ( 2 0 0 0 ) - Atrakcyjnoœæ pokarmowa pierzgi dla rozkruszkaThyreophagus entomophagus (Lab.) (Acarida: Acaridae). Pszczeln. Zesz.

Nauk. 44 (Suplement do Nr 1):15-16.

C h m i e l e w s k i W . ( 2 0 0 0 ) - Skutecznoœæ wykrywania rozkruszków w plastrachz pierzg¹ z zastosowaniem ekshaustora. Pszczeln. Zesz. Nauk. 44 (Suplementdo Nr 1), 2000:17-19.


C h m i e l e w s k i W . ( 2 0 0 0 ) - Biological effects of feeding of Ctenoglyphus

plumiger (Koch) (Acari: Ctenoglyphidae) on bee bread. Pszczeln. Zesz. Nauk.44:223-229.

C h m i e l e w s k i W . ( 2 0 0 2 ) - Biological criteria of acceptation of bee bread as amite food by Tyrolichus casei Oudemans (Acarina: Acaridae). 2nd European

Sci. Apic. Conf., Balatonlelle-Godollo, Hungary, Sept. 11-13 2002:16.

C h m i e l e w s k i W . ( 2 0 0 2 ) - Glycyphagus domesticus (De Geer), roztoczekdomowy wystêpuj¹cy w przechowalniach jab³ek - wyniki hodowli na pierzdzepszczelej. Ogólnopolska Naukowa Konferencja Ochrony Roœlin Sadowniczych,Skierniewice, 20-21 lutego 2002:81-82.

INTERWENCYJNY SKUP MIODU W ROKU 2002

Ryszard S. Pa³ach

ARR OT Olsztyn

W roku 2002 kontynuowane by³y dotychczasowe [1,2,3] dzia³ania interwencyjneAgencji Rynku Rolnego na rynku miodu, przy czym by³ to ju¿ trzeci rok, w którymsprzedaj¹cy miód sk³adali oœwiadczenia potwierdzaj¹ce jego pochodzenie z ich pasiek.Pozyskiwanie danych o wielkoœci i lokalizacji tych pasiek pozwala nie tylko naprzeanalizowanie zakresu skupu interwencyjnego realizowanego przez poszczególneoddzia³y terenowe ARR, ale te¿ stwarza mo¿liwoœæ ustalenia wielkoœci poda¿y mioduz uwzglêdnieniem udzia³u jego odmian w dostawach z poszczególnych regionówPolski.

Jak wynika z danych zestawionych w tab.1 w roku 2002 wybrane drog¹ przetargówprzedsiêbiorstwa kupi³y - za œrodki ARR przydzielone poszczególnym oddzia³omterenowym - ³¹cznie 1474,5 ton miodu.

Tabela 1

Wielkoœæ interwencyjnego skupu miodu ró¿nych odmian zrealizowanegow roku 2002 na obszarze poszczególnych województw [ton]

Województwo

Odmiana miodu

Aka-cjowy

Gry-czany

Lipo-wy

Mni-szko-wy

Nekt.-spa

-dziowy

Rzep-kowy

Spa-dziowy

Wielo-kwia-towy

Wrzo-sowy

Razem

Dolnoœl¹skie 0,31 6,84 12,58 0,68 1,49 24,00 6,53 52,42

Kuj.-Pomorskie 0,94 0,29 2,67 3,13 28,10 1,17 36,30

Lubelskie 5,45 4,94 1,60 332,74 344,73

Lubuskie 6,47 2,72 1,98 27,67 55,13 17,88 111,84

£ódzkie 2,08 2,80 4,17 9,04

Ma³opolskie 0,28 0,58 4,55 3,53 62,66 71,60

Mazowieckie 1,76 2,39 4,06 4,82 13,04

Opolskie 2,34 0,13 15,80 18,27

Podkarpackie 1,14 0,21 15,24 26,93 50,90 0,14 94,56

Podlaskie 0,58 5,56 6,14

116

Województwo

Odmiana miodu

Aka-cjowy

Gry-czany

Lipo-wy

Mni-szko-wy

Nekt.-spa

-dziowy

Rzep-kowy

Spa-dziowy

Wielo-kwia-towy

Wrzo-sowy

Razem

Pomorskie 1,81 2,41 0,37 0,11 59,50 64,19

Œl¹skie 3,02 3,02

Œwiêtokrzyskie 6,18 8,54 1,59 1,02 0,07 57,99 75,39

Warm.-Mazurskie

12,24 41,50 6,32 3,17 10,39 203,55 277,16

Wielkopolskie 77,79 77,79

Zach.-Pomorskie

5,54 3,79 32,80 172,28 4,56 218,97

POLSKA 21,18 42,37 82,65 0,80 29,90 68,37 40,91 1158,01 30,28 1474,46

% 1,44 2,87 5,61 0,05 2,03 4,64 2,77 78,54 2,05 100,00

�ród³o: Dane operacyjne ARR - obliczenia i opracowanie w³asne.Jak z powy¿szego zestawienia wynika w najwiêkszym stopniu z mo¿liwoœci

sprzedania swojego miodu w ramach skupu interwencyjnego skorzystali pszczelarze zwoj.lubelskiego (23,38% ogólnej iloœci w kraju), warmiñsko-mazurskiego (18,80%) izachodnio-pomorskiego (14,85 %).

Wobec faktu zró¿nicowanego usytuowania przedsiêbiorców prowadz¹cych skupinterwencyjny wzglêdem obszarów jego poda¿y (brak by³o zainteresowania udzia³emw tej formie interwencji ze strony przedsiêbiorców funkcjonuj¹cych na obszarzedzia³ania OT Szczecin) oraz ró¿nej poda¿y poszczególnych odmian miodu wposzczególnych regionach Polski - obserwowano silne penetrowanie ca³ego obszarukraju przez przedsiêbiorców, którzy podpisali umowy w terenowo w³aœciwych dlasiebie oddzia³ach Agencji Rynku Rolnego. W tab. 2 zestawiono wielkoœci obrazuj¹ceiloœci miodu skupionego na obszarze dzia³ania poszczególnych OT za œrodki, jakieprzydzieli³y one przedsiêbiorcom, którzy w tych OT podpisali stosowne umowy, a zdrugiej strony wskazano ca³kowit¹ wielkoœæ skupu zrealizowanego w ramach dzia³añinterwencyjnych ARR za jej œrodki, niezale¿nie od tego sk¹d przybyli na teren danegoOT ci skupuj¹cy.

Tabela 2

Wielkoœæ skupu interwencyjnego miodu na obszarze dzia³ania poszczególnychOddzia³ów Terenowych Agencji Rynku Rolnego

Za œrodki

Skup interwencyjny realizowany na obszarzeOddzia³ów Terenowych ARR razem

Katowice Lublin Olsztyn Poznañ Warszawa Wroc³aw

OT 77,60 331,08 210,98 39,02 11,22 15,15 685,06

ARR 448,55 403,34 248,41 278,48 76,22 19,46 1474,46

% 17,30 82,09 84,93 14,01 14,73 77,88 46,46

Jak wynika z dokonanych obliczeñ iloœci miodu skupionego na obszarze OT, wktórym podpisana by³a umowa wynosz¹ od 14,01 do 84,93% (w skali kraju ogó³em46,46%). Ró¿nie mo¿na oceniaæ przyczyny tak du¿ego zró¿nicowania sytuacji naobszarze poszczególnych OT, lecz z pewnoœci¹ w du¿ym stopniu jest onospowodowane brakiem aktywnie funkcjonuj¹cych w skupie interwencyjnym


przedsiêbiorców prowadz¹cych skup i konfekcjonowanie miodu na obszarze woj.pomorskiego i zachodniopomorskiego. Z tego obszaru skup interwencyjny w ostatnimsezonie stanowi³ a¿ 19,2% wielkoœci ogólnokrajowej, st¹d taka wielkoœæ mo¿ewyraŸnie wa¿yæ na zachowaniach firm pochodz¹cych nawet z odleg³ych regionówkraju.

Interesuj¹cym aspektem ogl¹du dzia³añ interwencyjnych jest ich odniesienie dowielkoœci produkcji miodu w poszczególnych województwach.

Tabela 3

Skala interwencyjnego skupu miodu w roku 2002

WojewództwoSkup

interw.Produkcja/* % Województwo

Skupinterw.

Produkcja/* %

dolnoœl¹skie 52,42 820,30 6,39 podkarpackie 94,56 1018,29 9,29

kujawsko--pomorskie

36,30 732,00 4,96 podlaskie 6,14 180,90 3,40

Lubelskie 344,73 1042,50 33,07 pomorskie 64,19 341,00 18,82

Lubuskie 111,84 590,64 18,94 œl¹skie 3,02 417,20 0,72

£ódzkie 9,04 270,00 3,35 œwiêtokrzyskie 75,39 240,00 31,41

ma³opolskie 71,60 690,82 10,36warmiñsko--mazurskie

277,16 632,90 43,79

mazowieckie 13,04 885,00 1,47 wielkopolskie 77,79 946,14 8,22

Opolskie 18,27 397,88 4,59zachodnio--pomorskie

218,97 396,00 55,30

�ród³o: Dane operacyjne ARR - obliczenia i opracowanie w³asne./*dane wstêpne urzêdów statystycznych.

Jak wynika z danych prezentowanych w tab. 3 interwencyjny skup miodu stanowiod 0,72 do 55,30 % produkcji w poszczególnych województwach (przy udziale w skalikraju na poziomie 15,36%). Wystêpuj¹ce ró¿nice zwi¹zane s¹ z lokalnymimo¿liwoœciami zbycia tego produktu przez pszczelarzy, co dotyczy z jednej stronych³onnoœci rynku bezpoœrednich konsumentów, a z drugiej dostêpnoœciprzedsiêbiorców prowadz¹cych skup i konfekcjonowanie miodu.

LITERATURA

P a ³ a c h R . S . ( 2 0 0 0 ) - Funkcja i zakres interwencyjnego skupu miodu w Polsce,Pszczeln. Zeszyty Nauk., XXXVII Nauk. Konf. Pszcz. w Pu³awach 8-9 marca2000: 65-67.

P a ³ a c h R . S . ( 2 0 0 1 ) - Wielkoœæ, alokacja i zdyskontowanie zasobów mioduobjêtego skupem interwencyjnym ARR w roku 2000, Mat. XXXVIII NaukowejKonferencji Pszczelarskiej w Pu³awach, 13-14 marca 2001, ISiKO/Pszczelnictwa w Pu³awach: 63-64.

P a ³ a c h R . S . ( 2 0 0 1 ) - Zró¿nicowanie poziomu cen miodu w skupieinterwencyjnym i jego uwarunkowania, Mat.XXXVIII Naukowej KonferencjiPszczelarskiej w Pu³awach, 13-14 marca 2001, ISiK - O/Pszczelnictwa wPu³awach: 65-66.

118

UBOCZNE SKUTKI STOSOWANIA ANTYBIOTYKÓWW PRODUKCJI MIODU

Andrzej Posyniak

Zak³ad Farmakologii i Toksykologii PIWet w Pu³awach.

Zgnilec z³oœliwy lub posocznice na tle bakteryjnym stanowi¹ powa¿ne zagro¿eniedla zdrowia pszczó³. Jednym ze sposobów walki z chorobami bakteryjnymi jestlecznicze lub terapeutyczne stosowanie antybiotyków b¹dŸ te¿ innych lekówwykazuj¹cych dzia³anie przeciwbakteryjne. Jednak nieuzasadnione a tak¿enieumiejêtne stosowanie w terapii pszczó³ weterynaryjnych preparatów leczniczychprowadzi do wystêpowania ich pozosta³oœci w miodzie.

Obecnoœæ tetracyklin, penicylin, makrolidów, aminoglikozydów, sulfonamidów czyte¿ innych leków w produktach ¿ywnoœciowych zwierzêcego pochodzenia w tym tak¿ei w miodzie mo¿e prowadziæ do wyst¹pienia u konsumentów reakcjiimmunosupresyjnych, fotoalergizuj¹cych czy te¿ cytotoksycznych. Ponadtosukcesywne przyjmowanie przez ludzi pokarmów zawieraj¹cych œladowe iloœciantybiotyków powoduje powstawanie lekoopornych szczepów bakteriichorobotwórczych. Równie¿ stosowanie u pszczó³ profilaktycznych, podprogowychdawek, niektórych leków np. sulfonamidów, prowadzi jedynie do powstawaniaopornych szczepów bakteryjnych, w konsekwencji trudnych do zwalczenia.

Do niedawna nie tylko w Polsce ale i w krajach UE wystêpowanie pozosta³oœcileków w miodzie by³o traktowane jako marginalny problem. Jednak w zwi¹zku zimportem z Chin miodu zawieraj¹cego chloramfenikol, oraz wskutek stwierdzaniaobecnoœci sulfonamidów, streptomycyny i tetracyklin w próbkach miodupochodz¹cych z ró¿nych krajów doprowadzono do wprowadzenia obowi¹zku kontrolipozosta³oœci tych substancji równie¿ i w miodzie.

Dziêki szybkiemu rozwojowi technik analitycznych mo¿liwe jest zastosowanieczu³ych i selektywnych sposobów wykrywania œladowych iloœci analizowanych lekóww badanych próbkach materia³u biologicznego. Miód jest z³o¿on¹, czêstoniepowtarzaln¹ w swoim sk³adzie matryc¹, dlatego te¿ jest bardzo trudnym materia³emwymagaj¹cym stosowania specjalnego postêpowania, a to wyd³u¿a i podra¿a kosztybadañ.

Jednym ze sposobów zabezpieczania konsumentów przed negatywnymi skutkamiwystêpowania pozosta³oœci jest wprowadzanie tzw. maksymalnych dopuszczalnychpoziomów (ang. MRL) stê¿eñ leków w ¿ywnoœci.

Do niedawna w Polsce obowi¹zywa³a tzw. opcja zerowa wed³ug, której nie by³odopuszczalne wystêpowanie jakichkolwiek iloœci antybiotyków w ¿ywnoœci w tymrównie¿ i w miodzie. Obecnie jesteœmy na etapie dostosowywania naszych przepisówdo wymogów UE. Jednak o ile w zakresie miêsa, mleka czy jaj w UE ustalone zosta³ywartoœci MRL dla poszczególnych leków, to w dalszym ci¹gu nie ma uregulowañ wtym zakresie dla miodu. Natomiast takie wartoœci ustalone zosta³y przez niektóre krajenp. Niemcy czy Szwajcaria (MRL dla sulfonamidów ustalono na poziomie 50 µg/kg, adla tetracyklin i streptomycyny 20 µg/kg).

Ustalenie wartoœci MRL na odpowiednim poziomie zabezpiecza nie tylko zdrowiekonsumentów, ale chroni równie¿ interesy producentów, gdy¿ pozwala eliminowaæ zrynku konkurencjê sprzedaj¹c¹ produkty nie odpowiadaj¹ce obowi¹zuj¹cym normom.


Jednak ustalanie tych wartoœci jest tylko czêœci¹ z³o¿onych badañ toksykologicznych,których celem jest okreœlenie ryzyka nara¿enia ludzi na wystêpuj¹ce pozosta³oœci.Badania takie s¹ bardzo kosztowne, wymagaj¹ zaanga¿owania du¿ych œrodkówfinansowych i zainteresowania ze stronny firm farmaceutycznych dostarczaj¹cych lekina rynek.

Tak wiêc w œwietle przestawionych faktów istotn¹ rolê w zapobieganiuwystêpowaniu pozosta³oœci antybiotyków w miodzie odgrywa w³aœciwa diagnostykachorób oraz jeœli jest to konieczne takie stosowanie leków, aby nie prowadzi³o doprzechodzenia leku do miodu.

PRÓBA CHARAKTERYSTYKI MIODUZE SPADZI MODRZEWIOWEJ

Helena Rybak-Chmielewska, Teresa Szczêsna, Piotr Skubida


Wystêpowanie spadzi iglastej jest zjawiskiem czêstym. W zasiêgu iglastychgatunków drzew, zw³aszcza jod³y, w niektóre lata stanowi ona podstawowy po¿ytek.Znacznie rzadziej natomiast obserwuje siê spadŸ na modrzewiach. Jednak¿e w latach2001 (woj. ma³opolskie) i 2002 (woj. œwiêtokrzyskie, lubelskie, dolnoœl¹skie)pszczelarze sygnalizowali spadziowanie modrzewi i wyst¹pienie w pasiekach tzw.miodu kamiennego. Miód ten szybko skrystalizowa³ w plastrach, w zbit¹, tward¹ masê,trudn¹ do usuniêcia i niemo¿liw¹ do odwirowania. Dlatego te¿ miód taki okreœlany jestzwykle mianem „kamiennego” lub „cementowego”. W 2002 r. w jednej z pasiekOddzia³u Pszczelnictwa wywiezionej na po¿ytek spadziowy w okolice Œwiniej Góry,(woj. œwiêtokrzyskie), na prze³omie sierpnia i wrzeœnia, te¿ stwierdzono taki miód.

£¹cznie badania przeprowadzono na 6 próbkach miodu, które pochodzi³y z pasiekgdzie w latach 2001 i 2002 wyst¹pi³ ten nietypowy po¿ytek. Mia³y one na celuokreœlenie cech charakterystycznych miodu z tego rodzaju spadzi.

W zebranym materiale okreœlono: cechy organoleptyczne, zawartoœæ wody iprzewodnoœæ elektryczn¹ metodami wg PN-88/A-77626 „Miód pszczeli” oraziloœciowy i jakoœciowy sk³ad cukrów metod¹ HPLC.

Miód „kamienny” charakteryzowa³ siê: zbit¹ i tward¹ konsystencj¹, w zwi¹zku zczym by³ trudny do usuniêcia z komórek plastra, mia³ bia³¹ barwê i s³abo wyczuwalnyzapach. By³ te¿ znacznie mniej s³odki w porównaniu z miodem ze spadzi iglastejjod³owej.

Zawartoœæ wody w badanych próbkach waha³a siê w szerokich granicach, od 13 do18%. Przewodnoœæ elektryczna by³a wysoka - w granicach, od 14 do 17 .10-4 S • cm-1.Natomiast zawartoœæ cukrów prostych by³a bardzo niska i waha³a siê w granicach 38,4- 44,4%, w tym fruktozy - 23,7 do 26,8% i glukozy - 14,7 do 17,5%. Zawartoœædwucukrów wynosi³a: sacharozy - 0,1 do 0,3%, turanozy - 0,6 do 0,8%, maltozy - 0,0do 1,3%, trehalozy - 2,5 do 4,3% i izomaltozy - 0,0 do 0,4%. W zawartoœci trójcukrówwyró¿ni³a siê charakterystycznie wysoka iloœæ melecytozy 21 - 23%, a wiêc kilka razywy¿sza ni¿ w miodzie ze spadzi jod³owej.

120

JAKOŒÆ MIODU OFEROWANEGOPRZEZ PSZCZELARZY WOJEWÓDZTWA

WARMIÑSKO-MAZURSKIEGO

Maciej Siuda, Jerzy Wilde, Marta Komorowska-Chmielewska

Katedra Pszczelnictwa Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie,ul. S³oneczna 48, 10-957 Olsztyn, e-mail: [email protected]

Miód stanowi podstawowy produkt pozyskiwany w pasiece, decyduj¹c orentownoœci prowadzenia pasiek (Cichoñ, Wilde 2002). Z najnowszych badañwynika, ¿e 30% badanego miodu nie spe³nia³o wymogów polskiej normy na miódpszczeli (PN-88-A-77626) lub zawiera³o pozosta³oœci polisulfamidów (Markowska iin. 2000, Posyniak i in. 2002).

Celem pracy by³a ocena jakoœci miodu oferowanego przez pszczelarzy podmiotomgospodarczym zajmuj¹cym siê obrotem produktami pszczelimi na terenie Warmii iMazur oraz analiza najczêœciej wystêpuj¹cych wad miodu.

Materia³ do badañ zebrano w trzech najwiêkszych firmach zajmuj¹cych siê skupemmiodu na terenie Warmii i Mazur. Analizê fizykochemiczn¹ cech mioduprzeprowadzono w laboratoriach w³asnych wymienionych firm. Ka¿da pobrana doanalizy próba miodu (250-500 g), reprezentowa³a naczynie zbiorcze – beczkê opojemnoœci ca 280 kg. £¹cznie oceniono 584 próby miodu co odpowiada³o ca 163,5tony miodu. Uzyskane dane porównano z wartoœciami podanymi w polskiej normie namiód pszczeli.

W latach 2000-2001 pszczelarze zaoferowali podmiotom gospodarczymskupuj¹cym produkty pasieczne z terenu Warmii i Mazur miód, który w 75,6% (ca123,6 t) odpowiada³ wymaganiom stawianym przez polsk¹ normê na miód pszczeli.24.4% (ca 39,9 t) oferowanego miodu nie spe³nia³o wymogów tej normy.

Tabela

Charakterystyka miodu oferowanego hurtownikom w latach 2000-2001

Odmiana mioduMiód ogó³em

Miód spe³niaj¹cyPN-88-A-77626

Miód nie spe³niaj¹cyPN-88-A-77626

ca t % ca t % ca t %

Wielokwiatowy 108 66,1 87,9 81,4 20,1 18,6

Rzepakowy 7,5 4,6 6,6 88,0 0,9 12,0

Nektarowo-spadziowy 2 ,4 1,5 1,8 75,0 0,6 25,0

Lipowy 22,8 13,9 17,7 77,6 5,1 22,37

Gryczany 22,8 13,9 9,6 42,1 13,2 57,9

Razem 163,5 100 123,6 75,6 39,9 24,4

W badanym okresie pszczelarze Warmii i Mazur najczêœciej oferowali miódwielokwiatowy (ca 108 t), który stanowi³ 66,1% ca³oœci (tab.). Miód ten w 81,4% (ca87,9 t) spe³nia³ wymagania polskiej normy. Z miodów odmianowych najczêœciejoferowano miód lipowy i gryczany i ich udzia³ wynosi³ po 13,9% (po ca 22,8 t) w


ca³oœci rynku miodu. Miód lipowy w 77,6% (ca 17,7 t) spe³nia³ wymagania normy,natomiast miód gryczany tylko w 42,1% (ca 9,6 t) i by³ to miód o najni¿szymprocencie pozytywnych prób. Miód rzepakowy stanowi³ 4,6% (ca 7,5 t) ca³oœcioferowanego miodu i w najwiêkszym procencie (88% – ca 6,6 t) spe³nia³ wymaganianormy. W omawianym okresie najmniej oferowano miodu nektarowo-spadziowego -ca 2,4 t i stanowi³ on 1,5% ca³oœci. Miód ten w 75% (ca 1,8 t) spe³nia³ wymaganianormy.

Ryc. Procentowy udzia³ wad mioduNajczêœciej wystêpuj¹c¹ wad¹ miodu by³a zbyt wysoka zawartoœæ wody. Stanowi³a

ona 60,5% wszystkich wad wystêpuj¹cych w miodzie (ryc.). Drug¹ powszechniewystêpuj¹c¹ wad¹ miodu by³a zbyt niska przewodnoœæ w³aœciwa ocenianych miodów idotyczy³a ona 16,2% odrzuconych prób miodu. Wydaje siê, ¿e wady tej mo¿na unikn¹æprzy w³aœciwym odparowaniu nadmiaru wody z ocenianych miodów. W 15,6%badanych miodów stwierdzono zbyt wysoki poziom sacharozy i zbyt niski poziomcukrów redukcyjnych (4,3% prób). Przekraczaj¹cy normê poziom5-hydroksymetylofurfurolu (HMF) stwierdzono w 2,4% prób. Najrzadziej wystêpuj¹c¹wad¹ by³a za niska liczba diastazowa i stanowi³a ona 0,9% stwierdzonych wad.

LITERATURA

C i c h o ñ J . , W i l d e J . ( 2 0 0 2 ) - Op³acalnoœc produkcji pasiecznej w Polsce.Biul. Nauk., 18 (5): 137-144.

P i d e k ( 1 9 9 6 ) - Trends in the polish bee-keeping on the background of theEuropean Union. Pszczeln. Zesz. Nauk., 40 (2): 235-236.

P o l s k a N o r m a - Miód pszczeli. PN-88/A-77626: Polski Komitet Normalizacji,Miar i jakoœci: 1-12.

M a r k o w s k a A . , B ³ o ñ s k a A . , F u r m a n e k W . ( 2 0 0 0 ) - Kontrola jakoœcimiodu. Przemys³ Spo¿ywczy 7: 48.

P o s y n i a k A . , ¯ m u d z k i J . , N i e d z i e l s k a J . , Œ n i e g o c k i T .( 2 0 0 2 ) - Pozosta³oœci sulfamidów w miodzie. 39 Naukowa Konferencja

Pszczelarska. Pu³awy 12-13 marca 2002, Materia³y z konferencji: 102.

122

ORGANOLEPTYCZNA OCENA OBNÓ¯Y PY£KOWYCHPRZECHOWYWANYCH W RÓ¯NYCH WARUNKACH

Maciej Siuda, Tomasz B¹k1, Jerzy Wilde

Katedra Pszczelnictwa Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie,ul. S³oneczna 48, 10-957, Olsztyn, e-mail: [email protected]

1 Katedra Towaroznawstwa Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie,ul. Oczapowskiego 5, 10-957 Olsztyn, e-mail: [email protected]

W chwili obecnej jedyn¹ form¹ obnó¿y py³kowych dopuszczon¹ do obrotu s¹suszone obnó¿a py³kowe (PN-P-78893). Najnowsze badania wykazuj¹, ¿e mro¿enieobnó¿y jest najlepszym sposobem ich utrwalania (Szczêsna i in. 1995). Poprawêwarunków przechowywania obnó¿y py³kowych mo¿na uzyskaæ stosuj¹cw opakowaniach modyfikowan¹ lub kontrolowan¹ atmosferê (Szczêsna i in. 1995).Gazami u¿ywanymi przy tym sposobie przechowywania s¹ najczêœciej azot, dwutlenekwêgla lub ich mieszaniny z tlenem (Fik 1995). W zale¿noœci od u¿ytego gazu w czasieprzechowywania atmosfera ta posiada dodatkowe w³aœciwoœci. Atmosfera czystegoazotu jest obojêtna dla przechowywanych w niej produktów spo¿ywczych i stosowanajest raczej jako wype³niacz opakowania (Fik 1995). Atmosfery ze znacznym udzia³emdwutlenku wêgla charakteryzuj¹ siê bakteriostatycznym i grzybobójczymoddzia³ywaniem (Krala i in. 1995).

Niezale¿nie od warunków przechowywania podstawowym kryterium sk³aniaj¹cympszczelarzy do pozyskiwania py³ku jest mo¿liwoœæ jego sprzeda¿y. Jakoœæ sensoryczna¿ywnoœci uwa¿ana jest za najwa¿niejszy czynnik w wyborze ¿ywnoœci przezkonsumenta i jej spo¿yciu (Bary³ko-Pikie lna 1998, Kowrygo i in. 1997).

Celem doœwiadczenia by³a ocena organoleptyczna obnó¿y py³kowychprzechowywanych w ró¿nych warunkach.

Doœwiadczenie wykonano w Katedrze Pszczelnictwa UWM w Olsztynie w latach2002-2003. Pozyskane obnó¿a py³kowe oczyszczono i utrwalono nastêpuj¹cymisposobami: grupa I zamro¿ono w naturalnej atmosferze, grupa II zamro¿onoz wymian¹ atmosfery na mieszaninê dwutlenku wêgla i azotu (30% CO2 i 70% N2),grupa III zamro¿ono z wymian¹ atmosfery na czysty azot (100% N2), grupa IVzamro¿ono i zamkniêto pró¿niowo, grupa V wysuszono w temp. oko³o 40°C.

Po czteromiesiêcznym okresie przechowywania obnó¿a poddano analizieorganoleptycznej. Zespó³ oceniaj¹cy zosta³ sprawdzony i przeszkolony w zakresieoceny sensorycznej obnó¿y py³kowych. W trakcie oceny przeprowadzono ocenêpunktow¹ prób obnó¿y. Podczas testów oceniano: kszta³t, barwê, to¿samoœæ, smaki zapach obnó¿y, przy czym przy dwóch ostatnich cechach okreœlano natê¿eniei po¿¹dalnoœæ tych cech. Do statystycznej analizy wyników wykorzystano analizêwariancji oraz test Tukey’a.

Stwierdzono statystycznie istotne ró¿nice w barwie obnó¿y grupy V œrednio 4,00punkty, a barw¹ obnó¿y w grupie I i III, które œrednio otrzyma³y odpowiednio 4,89i 4,78 punkta (tabela). Najni¿szym natê¿eniem smaku charakteryzowa³y siê obnó¿aw grupie II i IV œrednio 3,22 punkta i ró¿ni³y siê t¹ cech¹ statystycznie wysoko istotnieod obnó¿y w grupie I i III, które œrednio otrzyma³y odpowiednio 4,17 i 4,33 punkta.


Tabela

Analiza organoleptyczna py³ku przechowywanego w ró¿nychwarunkach w punktach

Kszta³t To¿samoœæ BarwaSmak Zapach

natê¿enie po¿¹dalnoœæ natê¿enie po¿¹dalnoœæ

Grupa I 3,44 4,56 4,89b 4,17B 4,11B 3,72 3,78

Grupa II 3,89 4,44 4,56 3,22A 3,72 3,39 3,44

Grupa III 3,56 4,78 4,78b 4,33B 4,06B 3,56 3,56

Grupa IV 3,11 4,56 4,22 3,22A 2,83A 3,78 3,94

Grupa V 2,83 5,00 4,00a 3,67 4,17B 3,67 3,83

Ró¿ne du¿e litry oznaczaj¹ istotnoœæ ró¿nic przy p<0,01, ma³e zaœ przy p<0,05

Najni¿sz¹ po¿¹dalnoœci¹ smaku charakteryzowa³y siê obnó¿a w grupie IV œrednio2,83 punkta by³ on statystycznie wysoko istotnie mniej po¿¹dany od smaku obnó¿ygrupy I, III i V, które otrzyma³y œrednio odpowiednio 4,11, 4,06 oraz 4,17 punkta.Wszystkie próby obnó¿y niezale¿nie od sposobu przechowywania uzyska³y pozytywneoceny podczas badañ organoleptycznych. Oceniane warunki przechowywania niewp³ywa³y na kszta³t, to¿samoœæ oraz zapach obnó¿y py³kowych, a uzyskane œrednieoceny punktowe by³y podobne we wszystkich grupach. Warunki przechowywaniawp³ynê³y na barwê oraz smak przechowywanych obnó¿y. Oceniaj¹c ca³oœæ analizypunktowej mo¿emy stwierdziæ, ¿e najlepsze parametry tych cech mia³y obnó¿amro¿one przechowywane w naturalnej atmosferze (grupa I) oraz mro¿one obnó¿aprzechowywane w atmosferze czystego azotu N2 (grupa III). Najni¿sze wartoœcipunktowe dla tych cech przyznano mro¿onym obnó¿om przechowywanymw warunkach pró¿ni.

PIŒMIENNICTWO

S z c z ê s n a T . , R y b a k - C h m i e l e w s k a H . , S k o w r o n e k W . ( 1 9 9 5 ) -Wp³yw utrwalania na wartoœæ biologiczn¹ obnó¿y py³kowych. Pszczeln. Zesz.

Nauk. 39 (1): 177-187.

F i k M . ( 1 9 9 5 ) - Zastosowanie modyfikowanej atmosfery do przed³u¿aniatrwa³oœci produktów spozywczych. Przem. Spo¿., 11: 421-424.

K o w r y g o B . , G ó r s k a - W a r s e w i c z H . , £ u g o w s k a K . ( 1 9 9 7 ) -Ocena konsumencka w zakresie ¿ywnoœci i ¿ywienia. ¯ywnoœæ, technologia,Jakoœæ, 4: 51-60.

B a r y ³ k o - P i k i e l n a ( 1 9 9 8 ) - Analiza sensoryczna w zapewnieniu jakoœci¿ywnoœci. Przemys³ Spo¿ywczy, 12: 25-28, 50.

K r a l a L . , M o k r a s i ñ s k a K . , M i c h a ³ o w s k i S . ( 1 9 9 5 ) - Niektóreaspekty przechowywania ¿ywnoœci w kontrolowanej i modyfikowanejatmosferze. Zesz. Nauk. P. £ódz., 54: 57-75.

124

WSPÓ£CZYNNIK TEMPERATUROWY ZMIANPRZEWODNOŒCI ELEKTRYCZNEJ MIODU

(badania wstêpne)

Teresa Szczêsna, Helena Rybak-Chmielewska

Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddzia³ Pszczelnictwa, Pu³awy

Pomiar przewodnoœci elektrycznej w³aœciwej miodu jest podstawowym parametremokreœlaj¹cym jego jakoœæ, który jest sprecyzowany zarówno w krajowym standardzie,jak i w normie œwiatowej oraz Dyrektywie UE. Przewodnoœæ elektryczna miodu zale¿yod jego sk³adu chemicznego (g³ównie zawartoœci substancji mineralnych oraz innychsk³adników tworz¹cych w roztworze wodnym formy jonowe) oraz od temperaturypomiaru. W/w normy okreœlaj¹ wymagania dla przewodnoœci elektrycznej miodumierzonej w temperaturze 20°C. Wykonanie tego oznaczenia wymaga zatemutrzymania podczas pomiaru dok³adnie temperatury 20°C, co w praktyce jest czêstoniemo¿liwe. Z praktycznego punktu widzenia, lepszym rozwi¹zaniem jest pomiarprzewodnoœci elektrycznej roztworu miodu w temperaturze otoczenia i przeliczeniewartoœci tej przewodnoœci, przy uwzglêdnieniu tzw. wspó³czynnika temperaturowego,na wartoœæ przewodnoœci w temperaturze dok³adnie 20°C. Nowoczesne aparaty dopomiaru przewodnoœci automatycznie dokonuj¹ przeliczeñ, pod warunkiem, ¿ewyznaczony jest doœwiadczalnie wspó³czynnik temperaturowy dla badanego roztworu.

Podawane w literaturze dane odnoœnie wspó³czynnika temperaturowego zmianprzewodnoœci elektrycznej dla miodu s¹ bardzo ró¿ne, co sk³oni³o autorów doniesieniado przeprowadzenia badañ w tym zakresie.

Materia³ doœwiadczalny stanowi³y próbki miodu (³¹cznie 50), pozyskane wpasiekach Oddzia³u Pszczelnictwa ISK w Pu³awach w latach 2001-2002. W celuwyznaczenia wspó³czynnika temperaturowego zmian przewodnoœci miodu pomiarybadanej cechy prowadzono przy wspó³czynniku β=0 w zakresie temperatur od 15 do30°C, za pomoca konduktometru HI 9032 Microcomputer Conductivity Meter firmyHANNA.

Uzyskane wyniki wykaza³y, ¿e wspó³czynnik temperaturowy dla przewodnoœcielektrycznej w³aœciwej miodu waha³ siê w granicach od 2,2 do 3,1, œrednio wynosi³2,6%/°C. Nie stwierdzono istotnych ró¿nic pomiêdzy przewodnoœci¹ miodu mierzon¹w temperaturze 20°C, a przewodnoœci¹ mierzon¹ w temperaturze ró¿nej od 20°C(15-30°C) przy uwzglêdnieniu wspó³czynnika temperaturowego – 2,6%/°C. Badaniazale¿noœci miêdzy wartoœci¹ wspó³czynnika temperaturowego a typem miodu(nektarowy, nektarowo-spadziowy, spadziowy) bêd¹ kontynuowane.

S³owa kluczowe: miód, przewodnoœæ elektryczna, wspó³czynnik temperaturowy zmianprzewodnoœci, metoda.


TECHNOLOGY OF A REFINEMENT THE BEE POLLEN

Yarnych T.G. , Dankevich O.S. , Kal inichenko T.V.

National University of Pharmacy, Kharkiv.

The application of products of beekeeping for prevention and treatment of manydiseases of the person is a specific direction of modern medicine.

The products of bee are the natural governors of the vital processes in an organismof the person. They are capable to accelerate recovery of the patients, to increase stabil-ity to an harmful factors of an environment. However, they do not have an undesirableactivity for a long application and exhibit a broad spectrum of positive effects. The ap-plication of bee products is possible in a natural kind and as biologically activesubstances.

For example, a bee collected pollen contains practically full of complex soluble infat and soluble in water of vitamins, macro and microelements, aminoacids, fats andsimilar fat of substance, steroids. The availability of these components allows to speakabout expediency of use of pollen of bee as natural raw material for derivation of me-dicinal preparations. The availability more than 250 junctions are revealed in total instructure of flower pollen for today and it is very important because all substances arein a natural kind and natural proportions in the compound of pollen.

The preparations on the base of pollen of bee increase anti-toxic function of an or-ganism essentially, the large amounts of vitamins, polynon-saturated greasy acids andbio-flavonoids has an influence in ability of an organism of the person positively toneutralize harmful substances, which there are in it. This valuable property of pollenshould be used wider for chemical of therapy of different diseases. The pollen, whichincreases medical effect of pharmacological preparations, will reduce of toxic effectsof them simultaneously and will increase or even completely eliminate by-effects.

The most widespread and accessible method of use of curative properties of pollenis through a mouth reception of flower pollen as a stimulated metod of a polyvitaminmeans. The medicinal preparations through a mouth application of crushed pollen areregistered in a number of countries of the world actively occupied the beekeeping in-dustry (Romania, Yugoslavia, Argentina, Japan, Sweden, Poland, Russia etc.). The ap-plication of natural bee products for creation of new effective medicinal treatments isactual.

We carry out investigations of capsules from pollen. The study of technological,physic-chemical, microbiological properties of pollen has shown impossibility of use itin a natural kind because of high contamination by microorganisms. Besides the pro-cess of a refinement of pollen is very labour-consuming because of high strength anenvelope and high contents of fats in it.

For decreasing the contamination by microorganisms of pollen we offered a processof cleaning by means hydrophobic solvent with following dry at the temperature of40°C. This reception gives an opportunity to reduce the contamination by microorgan-isms up to a level, which requires (demands) State Pharmacopeia of Ukraine.

And also the process of cleaning by hydrophobic solvent allows partially todegrease an envelope of pollen and to achieve its easier destruction during a refine-ment.

126

It was necessary to add auxiliary substances at the stage of earlier refinement in or-der to to facilitate it and to prevent linking of crushed particles of pollen. Now afterprocessing of pollen by hydrophobic solvent these problems are managed to avoid.

We conducted the researches for definition of optimum concentration and amountof hydrophobic solvent, and also kinetics of drying of pollen. In conclusion we devel-oped a technological process of deriving pollen crushed for it of use in technology ofrigid medicinal forms.


APITHERAPY - APITERAPIA

BADANIA NAD AKTYWNOŒCI¥ ANTYBIOTYCZN¥I ZAWARTOŒCI¥ FLAWONOIDÓW W MIODACH

ODMIANOWYCH

El¿bieta Ho³derna-Kêdzia , Alina Mœcisz , Bogdan Kêdzia

Instytut Roœlin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu.

Na aktywnoœæ antybiotyczn¹ miodu wp³yw maj¹ zarówno czynnikifizykochemiczne (ciœnienie osmotyczne, kwaœny odczyn œrodowiska), biologiczne(oksydaza glukozy, lizozym, apidycyna), jak i chemiczne (terpeny, garbnikikatechinowe, kwasy organiczne i flawonoidy).

Z licznych badañ wynika, ¿e do krajowych miodów odmianowych o najwy¿szejaktywnoœci antybiotycznej zalicza siê miód lipowy, miód gryczany i miody spadziowe,szczególnie ze spadzi iglastej.

Celem badañ by³o okreœlenie aktywnoœci antybiotycznej wymienionych miodówodmianowych oraz zawartoœci wystêpuj¹cych w tych miodach zwi¹zkówflawonoidowych.

Badania obejmowa³y 39 próbek miodów odmianowych, w tym 8 próbek miodulipowego, 9 miodu gryczanego, 8 miodu ze spadzi iglastej i 11 próbek miodu manuka(miodu nowozelandzkiego uznanego za jeden z najbardziej aktywnych antybiotyczniemiodów na œwiecie).

Wartoœæ inhibinow¹ miodu oznaczano metod¹ rozcieñczeñ seryjnych w pod³o¿up³ynnym z u¿yciem szczepu wzorcowego Staphylococcus aureus FDA 209P.Oznaczanie zawartoœci flawonoidów w przeliczeniu na kwercetynê prowadzonometod¹ spektrofotometryczn¹ wed³ug Farmakopei Polskiej V.

Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e œrednia wartoœæ inhibinowa dla miodulipowego i gryczanego wynosi³a 2,6, dla miodu spadziowego 2,7 i dla miodu manuka3,1.

Zawartoœæ flawonoidów kszta³towa³a siê odpowiednio na poziomie: 11,9; 8,0; 6,5 i11,1 mg/kg.

Z powy¿szych danych mo¿na wyprowadziæ nastêpuj¹ce wnioski:

1. Miody krajowe (lipowy, gryczany i spadziowy ze spadzi iglastej) odznaczaj¹siê œredni¹ aktywnoœci¹ antybiotyczn¹, która tylko w niewielkim stopniu ró¿nisiê od aktywnoœci antybiotycznej standardowego miodu œwiatowego, jakim jestmiód manuka.

2. Œrednia zawartoœæ flawonoidów w miodach odmianowych mieœci siê wgranicach 6,5-11,9 mg/kg produktu. Miód lipowy i manuka zawiera od 30 do45% wiêcej flawonoidów w porównaniu do miodu gryczanego i spadziowego.

3. Nie stwierdzono korelacji pomiêdzy aktywnoœci¹ antybiotyczn¹ i zawartoœci¹flawonoidów w badanych miodach odmianowych.

128

OCENA DZIA£ANIA ANTYBIOTYCZNEGOI PRZECIWZAPALNEGO MAŒCI PROPOLISOWEJ

SCALDEX

Bogdan Kêdzia , El¿bieta Ho³derna-Kêdzia , Janusz Jankowiak,Joanna Wójcik, Joanna Kamasa

Instytut Roœlin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu.

Do najwa¿niejszych w³aœciwoœci etanolowego ekstraktu z propolisu (EEP)stosowanego miejscowo nale¿y zaliczyæ: dzia³anie przeciwdrobnoustrojowe,przeciwzapalne, miejscowo znieczulaj¹ce i odnawiaj¹ce tkanki.

Przedstawione dotychczas wyniki badañ farmakologicznych wskazuj¹, ¿e EEPmo¿na u¿yæ z dobrym skutkiem w leczeniu trudno goj¹cych siê ran, a tak¿e ranoparzeniowych zaka¿onych drobnoustrojami.

Celem pracy by³o okreœlenie si³y dzia³ania antybiotycznego i przeciwzapalnegomaœci propolisowej Scaldex, której g³ównym sk³adnikiem jest etanolowy ekstrakt zpropolisu, w kontekœcie preparatu przeznaczonego do leczenia ran oparzeniowych.

Badany preparat Scaldex zawiera³ nastêpuj¹ce sk³adniki: standaryzowanyetanolowy ekstrakt z propolisu (EEP) 3 g, standaryzowany etanolowy ekstrakt znagietka 9 g, bacytracynê 1 g, witaminê A 0,03 g (100.000 j.m.) oraz pod³o¿emaœciowe (zawieraj¹ce lanolinê bezwodn¹, olej lniany, wazelinê bia³¹, parafinê sta³¹ icholesterol) do 100 g.

Aktywnoœæ antybiotyczn¹ maœci Scaldex oraz jej dzia³anie na drobnoustrojewywo³uj¹ce zaka¿enia przyranne okreœlono metod¹ seryjnych rozcieñczeñ w pod³o¿up³ynnym. Do oceny dzia³ania przeciwzapalnego maœci Scaldex i jej sk³adnikówbiologicznie aktywnych u¿yto metody karageninowej z u¿yciem szczurów.

Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e maœæ z bacytracyn¹ odznacza siê2,5-krotnie wy¿sz¹ aktywnoœci¹ antybiotyczn¹ (1.500 j.a./g) w porównaniu do tegosamego preparatu bez antybiotyku (600 j.a./g). Na tej podstawie mo¿na przyj¹æ, ¿edodatek bacytracyny do maœci zawieraj¹cej standaryzowany EEP wyraŸnie podwy¿szajej dzia³anie przeciwdrobnoustrojowe.

Stwierdzono silne dzia³anie maœci Scaldex na drobnoustroje wywo³uj¹ce zaka¿eniaprzyranne. Dla ziarniaków Gram-dodatnich MIC mieœci³o siê w granicach20-100 µg/ml, natomiast dla pa³eczek Gram-ujemnych wynosi³o ono od 60 do420 µg/ml. Otrzymane wyniki wskazuj¹, ¿e maœæ Scaldex odznacza siê bardzo wysok¹aktywnoœci¹ przeciwdrobnoustrojow¹. Bior¹c pod uwagê tylko zawartoœæ standaryzo-wanego EEP w preparacie (30.000 µg/ml) mo¿na przyj¹æ, ¿e stê¿enie to jest od 70 do1.500 razy wy¿sze w porównaniu do stê¿eñ tego preparatu hamuj¹cych rozwójbadanych drobnoustrojów (20-420 µg/ml).

Dalsze badania wykaza³y, ¿e maœæ Scaldex charakteryzuje siê wyraŸnymdzia³aniem przeciwzapalnym. Zmniejszy³a ona obrzêk ³apy szczura po podaniumiejscowym prawie o 36% w porównaniu do obrzêku karageninowego. Dzia³anie tomo¿na przypisaæ obecnoœci w maœci zarówno standaryzowanego EEP, jak równie¿standaryzowanego etanolowego ekstraktu z nagietka.

Na podstawie przeprowadzonych badañ mo¿na wyci¹gn¹æ nastêpuj¹ce wnioski:


1. Obecnoœæ bacytracyny w maœci Scaldex wyraŸnie wzmaga jej aktywnoœæantybiotyczn¹.

2. Oceniany preparat skutecznie niszczy drobnoustroje wywo³uj¹ce zaka¿eniaprzyranne i charakteryzuje siê wyraŸnym dzia³aniem przeciwzapalnym.

3. Maœæ Scaldex mo¿e byæ przydatna w leczeniu ran oparzeniowych.

APITERAPIA W NAUKACH MEDYCZNYCHI FARMACEUTYCZNYCH

Artur Stojko

Œl¹ska Akademia Medyczna w Katowicach.

Leki i procesy zwi¹zane z ich wytwarzaniem i przekazywaniem do u¿ytku s¹podobnie jak lecznictwo zjawiskami nieod³¹cznie zwi¹zanymi ze spo³eczeñstwem inigdzie poza nim nie maj¹cymi miejsca ani aktualnie ani w przesz³oœci. Postêp w tymprzedmiocie polega na poszukiwaniu coraz aktywniejszych farmakologiczniesubstancji, identyfikacji ich sk³adu chemicznego oraz poznaniu ichfarmakodynamizmu odpowiedzialnego za efekt terapeutyczny. Procesy teuwarunkowane s¹ postêpem w rozwoju nauk podstawowych i analitycznych maj¹cychna celu poznanie ró¿nych poziomów organizacji materii o¿ywionej oraz zachodz¹cychw niej procesów metabolizmu i szlaków biotransformacji substancji endo iegzogennych. Zdecydowany postêp w penetracji materii o¿ywionej nast¹pi³ poprzezwykorzystanie nowych narzêdzi diagnostyki molekularnej do bli¿szego poznaniareceptorów, ligand, cytokin, antakoidów (w tym tlenku azotu) enzymów, czy dowykrywania mutacji pojedynczego genu. Powy¿sze zjawiska wraz z rozwojembiotechnologii stworzy³y nowe mo¿liwoœci dla farmakoterapii opartej na surowcachfarmakopealnych pochodzenia biogennego. Nast¹pi³ powrót do surowcówfarmakopealnych, których aktywnoœæ biologiczna i przydatnoœæ kliniczna zosta³audokumentowana wielowiekow¹ empiri¹. Nast¹pi³a jednak podstawowa zmiana, wefekcie której leki kompleksowe zwane lekami empirycznymi - da³y pocz¹tekwyizolowaniu z ich sk³adu zwi¹zków terapeutycznie czynnych miêdzy innymialkaloidów i glikozydów – zosta³y zast¹pione lekami pojedynczymi w formie lekuwyizolowanego lub syntetycznego. Ten ogólny trend zosta³ wykorzystany miêdzyinnymi przez oœrodki badawcze zajmuj¹ce siê surowcami farmakopealnymi zebranymi,czêœciowo zmienionymi lub wydzielanymi przez pszczo³ê. Zmieni³o siê równie¿ogólne pojêcie o apiterapeutykach, jak te¿ o samej apiterapii. Pod pojêciemapiterapeutyku obecnie rozumie siê œrodek leczniczy (lek), którego substancj¹ czynn¹jest standaryzowany ekstrakt, o oznaczonym farmakodynamizmie ifarmakokinetyzmie, uzyskany z produktów pszczelich, jako uznanych surowcówfarmakopealnych.

Do produktów pszczelich wykazuj¹cych aktywnoœæ farmakologiczn¹ nale¿¹:— py³ek, obnó¿a, pierzga zawieraj¹ce w swoim sk³adzie pe³ny zestaw aminokwasów

endo i egzogennych, cukry proste, biopierwiastki, enzymy, hormony roœlinne,fosfolipidy, witaminy rozpuszczalne w wodzie i t³uszczach;

— propolis posiadaj¹cy w swoim sk³adzie kwasy fenolowe, aglikony flawonoidów,kumaryny, zwi¹zki terpenowe z grup mono seskwi-, tri- terpenów, sterole, witaminy,biopierwiastki, aminokwasy;

130

— mleczko pszczele zawieraj¹ce bia³ka, wêglowodany, t³uszcze, fosfolipidy, witaminy,hormony, biopierwiastki, enzymy;

— miody nektarowe i spadziowe, w których sk³ad wchodzi 70% wêglowodanów wpostaci cukrów prostych – glukoza i fruktoza-, kwasy organiczne, flawony – rutyna,enzymy imobolizowane, laktoza, inwertaza, glikoamylaza, elektrolity, biopierwiastkioraz niewielka iloœæ witamin rozpuszczalnych w wodzie;

— wosk pszczeli, w którego sk³adzie znajduj¹ siê flawony i woski;— czerw pszczeli zawieraj¹cy fosfolipidy, aminokwasy endo i egzogenne, enzymy,

hormony;— zasklep który sk³ada siê z wosków, flawonów i patoki;— jad pszczeli, którego sk³ad chemiczny jest identyczny z jadem ¿miji lub kobry

zawiera proteiny, wêglowodany, hormony roœlinne, hormony zwierzêce, enzymy,biopierwiastki.

Poszczególne produkty pszczele lub wyizolowane z nich frakcje aktywnefarmakologicznie s¹ wykorzystywane w medycynie i farmacji jako:— œrodki dietetyczne: miody, py³ek, pierzga, mleczko pszczele;— surowce farmakopealne: jad pszczeli, py³ek, obnó¿a, pierzga, propolis, mleczko

pszczele, zasklep, czerw pszczeli;— kosmetyki: mleczko pszczele, miody, propolis;

Tabela

W³aœciwoœci farmakologiczne produktów pszczelich (wg Stojko)

Rodzaj skutecznoœcifarmakologicznej

Py³ek,obnó¿a,pierzga

PropolisMleczkopszczele

MiodyJad

pszczeliZasklep

Czerwpszczeli

Aktywnoœæantybakteryjna

++ +++ + ++ + +++ +

Stymulacja procesówregeneracyjnych

+ +++ ++ ++ +++ ++ ++

Aktywacja procesówdetoksykacyjnych

+++ + +++ ++ + + ++

Reaktywacja procesówmetabolicznych

+++ ++ + ++ + + +++

Replikacja frakcjiimmunomodulacyjnych

++ +++ ++ ++ + + ++

+ + + - bardzo aktywny + + - aktywny + - s³abo aktywny

Aktywnoœæ terapeutyczna apiterapeutyków i mechanizmy ich farmakologicznegodzia³ania zosta³y naukowo udokumentowane badaniami doœwiadczalnymi iklinicznymi.

Mechanizm antybakteryjnego dzia³ania wynika z obecnoœci flawonoidów i ichhelatuj¹cych w³asnoœci – przechwytywania jonów metali – co zaburza regularnymechanizm dzia³ania enzymów kompetencyjnych. Zwi¹zki tej grupy bior¹ równie¿udzia³ w procesach oksydoredukcyjnych jako noœnik wodoru, wp³ywaj¹c w ten sposóbna metabolizm komórek.


Aktywnoœæ regeneracyjna uwarunkowana jest obecnoœci¹ zwi¹zków terpenowych zgrup monoterpenów, seskwiterpenów, triterpenów, steroli, które stymuluj¹ procesynaprawcze poprzez wzmo¿enie aktywnoœci proferacyjnej komórek i aktywnoœcirozbudowy naczyñ w³osowatych.

Apiterapeutyki posiadaj¹ce w swym sk³adzie fosfolipidy endogenne – które s¹podstawowym zrêbem b³ony komórkowej – determinuj¹ selekcjê substancjiprzenikaj¹cych. Wp³ywaj¹ równie¿ poœrednio na przebieg procesów metabolicznych wsensie komórkowym i uk³adowym. Mechanizm ich dzia³ania polega na zachowaniufizjologicznych stê¿eñ jonów wodorowych w p³ynach ustrojowych, warunkuj¹cychaktywnoœæ enzymów odpowiedzialnych za prawid³owe procesy przemianmetabolicznych. Nadto pozbawione s¹ dzia³añ ubocznych i niepo¿¹danych. Podawanerównoczeœnie z innymi grupami leków nie powoduj¹ antagonizmów chemicznych iczynnoœciowych.

Obecnie apiterapeutyki s¹ wykorzystywane w wielu dziedzinach terapii i to wszczególnoœci w dolegliwoœciach, w których leki powszechnie stosowane nieprzynosz¹ oczekiwanego efektu.

W dermatologii apiterapeutyki s¹ wykorzystane w terapii: trudnogoj¹cych siê ran,owrzodzeñ troficznych, oparzeñ, tr¹dziku ró¿owatego, nieswoistych zapaleñzewnêtrznych narz¹dów p³ciowych mêskich, liszaju Wilsona, ropni mnogich pach,tr¹dziku odwróconego oraz w profilaktyce odle¿yn.

W urologii stosuje siê je w leczeniu: rogowacenia bia³ego b³ony œluzowej pêcherzamoczowego, stanów zapalnych ³agodnego rozrostu stercza.

W ginekologii i po³o¿nictwie apiterapeutyki wykorzystywane s¹: w ochronie p³oduw ³onie matki przed dzia³aniem czynników teratogennych i embriotoksycznych,leczeniu rogowacenia bia³ego b³ony œluzowej pochwy, leczeniu dolegliwoœcimenopauzy w przypadkach z przeciwwskazaniem do HTZ - hormonalnej terapiizastêpczej.

W pediatrii apiterapeutyki szczególnie s¹ przydatne w profilaktyce i leczeniunawrotowych stanów zapalnych górnych dróg oddechowych u dzieci.

W chorobach wewnêtrznych apiterapeutyki s¹ stosowane w leczeniu owrzodzeñb³ony œluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego, stanów zapalnych, ¿ylakówodbytu oraz w profilaktyce mia¿d¿ycy.

Równie¿ w stomatologii wykorzystywane s¹ apiterapeutyki w leczeniu takichdolegliwoœci jak: paradontopatia, stany zapalne b³ony œluzowej jamy ustnej o ró¿nejetiologii, stany chorobowe dzi¹s³a brze¿nego i b³ony œluzowej, w przypadkach “dolorpost extractione”, terapii aft nawrotowych, nie¿ytowych wrzodziej¹cych ropniprzyzêbia.

Nadto w piœmiennictwie naukowym spotyka siê coraz czêœciej doniesienia na tematwykorzystania apiterapeutyków w neurologii, ortopedii, pulmonologii oraz geriatrii.

W œwietle ostatnio prowadzonych badañ nad dostêpnoœci¹ biologiczn¹ okaza³o siê,¿e cz¹steczka apiterapeutyku ³atwo tworzy wraz z farmakoreceptorem aktywnykompleks o zmienionym stanie konformacyjnym przez co wykazuj¹ dzia³anieantypatogenne i etioterapeutyczne. W przewa¿aj¹cej czêœci jest to dzia³aniebezpoœrednie, st¹d rezultat terapeutyczny jest równie¿ efektem bezpoœrednim.

Obecnie na ca³ym œwiecie testuje siê wiele leków dzia³aj¹cych na poziomiemolekularnym, przy czym ka¿dy z nich jest otrzymywany w wyniku procesówbiotechnologicznych. Jest to najnowsza era farmakoterapii, gdzie procesyfarmakodynamiczne s¹ oparte na substancjach blokuj¹cych bia³ka i enzymach

132

odgrywaj¹cych najwa¿niejsz¹ rolê w procesach rozwoju okreœlonego schorzenia.Najbli¿szy czas powinien przynieœæ odpowiedzi na pytanie, czy w tej nowoczesnejfarmakoterapii wykorzystuj¹cej produkty biosyntezy wykorzysta swoj¹ szansêsurowiec farmakopealny pochodzenia pszczelego. Je¿eli tak, to zostanie potwierdzoneznane stwierdzenie Hirszfelda dotycz¹ce propolisu w brzmieniu „jest jednym zg³ównych czynników epizootycznej homeostazy oraz egzogennym czynnikiemreguluj¹cym spo³eczn¹ zapadalnoœæ”.

PORÓWNAWCZE BADANIA APITERAPEUTYKÓWWYKORZYSTYWANYCH W PROFILAKTYCE I TERAPII

UBYTKÓW TKANKOWYCH

Artur Stojko, Rafa³ Stojko1, Jerzy Stojko2

Katedra i Zak³ad Patologii Wydzia³u Farmaceutycznego Œl¹skiej Akademii Medycznej wKatowicach.

1 Polskia Fundacja Apiterapii w Katowicach.2 Katedra i Zak³ad Higieny, Bioanalizy i Badania Œrodowiska Wydzia³u Farmaceutycznego Œl¹skiej

Akademii Medycznej w Katowicach.

Sta³y postêp cywilizacyjny doprowadzi³ do zwiêkszenia czynników ryzykachorobowego, które doprowadzaj¹ do rozwoju wielu procesów patologicznych w tymrównie¿ odle¿yn.

Wyst¹pienie odle¿yn w znacz¹cy sposób utrudnia leczenie podstawowej jednostkichorobowej, a co za tym idzie wyd³u¿a czas terapii i staje siê problemem medycznym,spo³ecznym, ekonomicznym a tak¿e humanistycznym.

Szacunkowo nale¿y oceniæ, i¿ 18% pacjentów le¿¹cych jest nara¿onych napowstanie tego typu patologii.

Miejscami predysponowanymi dla wyst¹pienia odle¿yn s¹ okolice pozbawionepodœcieliska t³uszczowego, czyli te gdzie tkanka kostna s¹siaduje bezpoœrednio zeskór¹. Czas wyst¹pienia odle¿yny uzale¿niony jest od stanu ogólnego pacjenta orazstopnia nara¿enia na poszczególne czynniki ryzyka chorobowego. Zaistnienie tegostanu chorobowego doprowadza do wyd³u¿enia procesów terapeutycznych oraz nara¿apacjenta na dodatkowy dyskomfort.

W chwili obecnej stosowna terapia zachowawcza oraz chirurgiczne opracowaniezmian odle¿ynowych nie przynosi spodziewanego efektu koñcowego. Okresowouzyskiwane efekty zaleczenia komplikowane s¹ sta³ymi nawrotami, co w du¿ej mierzeutrudnia opiekê lekarsko-pielêgniarsk¹ nad unieruchomionym pacjentem.

W tym stanie rzeczy, naszym zdaniem na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ dzia³aniaprofilaktyczne maj¹ce na celu przeciwdzia³anie powstania tej skomplikowanejpatologii .

Powszechnie znany jest potencja³ biotyczny drzemi¹cy w apiterapeutykachuzyskiwanych na bazie standaryzowanych ekstraktów otrzymanych z produktówpszczelich. Jednym z kierunków wykorzystania tych preparatów jest terapia odle¿yn.Jednak¿e g³ównym celem jaki przyœwieca³ tej pracy badawczej by³o okreœlenieprofilaktycznej i terapeutycznej roli preparatów Sepropol, Propol – O oraz Apipanten.

Badaniom zosta³y poddane preparaty otrzymane z Katedry i Zak³adu Higieny,Bioanalizy i Badania Œrodowiska Wydzia³u Farmaceutycznego Œl¹skiej Akademii


Medycznej w Katowicach oraz Polskiej Fundacji Apiterapii w Katowicach.Skutecznoœæ badanych apiterapeutyków oceniano nastêpuj¹cymi kryteriami:

— obserwacj¹ kliniczn¹ ze szczególnym uwzglêdnieniem czasu i okolicznoœciwyst¹pienia pierwszych objawów zwiastuj¹cych powstanie odle¿yn,

— skal¹ punktow¹ oceny ryzyka rozwoju odle¿yn wg NORTON,— oznaczeniem wartoœci pH miejsc skóry szczególnie nara¿onych na powstanie tej

dolegliwoœci,— badaniem bakteriologicznym skóry w miejscach nara¿onych na powstanie

owrzodzeñ odle¿ynowych.W warunkach doœwiadczalnych oceniono dzia³anie bakteriobójcze i

bakteriostatyczne balsamu w stosunku do flory bakteryjnej ran pooparzeniowych orazoceniono jego wp³yw na procesy gojenia siê ran i szybkoœæ powstawania blizny wporównaniu z grupami kontrolnymi.

Do oznaczenia aktywnoœci farmakologicznej balsamu miodowego wykorzystanostandardowy model rany oparzeniowej. Wykonano 36 ran pooparzeniowych na 2œwiniach (rasy Bia³ej zwis³ouchej). W zale¿noœci od stosowanego œrodka w grupachwyodrêbniono podgrupy: w grupie kontrolnej I – podgrupê IA, któr¹ stanowi³o 9 rannie poddanych leczeniu, a jedynie jeden raz dziennie przemywanych sol¹fizjologiczn¹; podgrupê IB – stanowi¹c¹ 9 ran zaopatrywanych jeden raz dziennieDermazinem. W grupie doœwiadczalnej II wyodrêbniono: podgrupê IIA, której 9 ranzaopatrywano raz dziennie balsamem propolisowym oraz podgrupê IIB – stanowi¹c¹kolejnych 9 ran zaopatrywanych jeden raz dziennie balsamem miodowym. Poka¿dorazowym zastosowaniu œrodka rany zaopatrywano ja³owym opatrunkiem. Ocenaprzebiegu procesu gojenia siê ran pooparzeniowych przeprowadzona zosta³anastêpuj¹cymi metodami: badaniem klinicznym, badaniem mikrobiologicznym orazbadaniem histopatologicznym. Dodatkowo wykonano analizê statystyczn¹otrzymanych wyników.

Ocena kliniczna dotyczy³a stanu ogólnego zwierz¹t, ich reakcji na otoczenie orazprocesu gojenia siê ran pooparzeniowych. Obserwacje kliniczne wykaza³y, ¿e badanyapiterapeutyk przyczynia³ siê do szybszego oczyszczania ran; w 15 dobieprowadzonego eksperymentu by³y pokryte zorganizowan¹ blizn¹ i mo¿na je by³ouznaæ za wygojone. Efekt ten w podgrupach kontrolnych uzyskano po d³u¿szymokresie czasu.

OS£ONOWE DZIA£ANIE APITERAPEUTYKÓWW STOSUNKU DO P£ODU NARA¯ONEGO

NA DZIA£ANIE ZWI¥ZKÓW EMBRIOTOKSYCZNYCH

Jerzy Stojko, Artur Stojko1, Rafa³ Stojko2

Katedra i Zak³ad Higieny, Bioanalizy i Badania Œrodowiska Wydzia³u Farmaceutycznego Œl¹skiejAkademii Medycznej w Katowicach.

1 Katedra i Zak³ad Patologii Wydzia³u Farmaceutycznego.2 Polska Fundacja Apiterapii w Katowicach.

Rozwój biotechnologii oraz bli¿sze poznanie procesów biotransformacji pozwalana coraz bardziej dok³adn¹ analizê w³asnoœci biotycznych i od¿ywczych produktówpowsta³ych w wyniku biosyntezy, umo¿liwiaj¹c w ten sposób wprowadzenie do terapii

134

leków pochodzenia naturalnego. Produkty wytworzone na drodze naturalnej czêstozawieraj¹ w swym sk³adzie substancje aktywne farmakologicznie, które powyizolowaniu i standaryzacji staj¹ siê lekiem. Do tej grupy zaliczamy apiterapeutyki.

Skutecznoœæ dzia³ania detoksykacyjnego wyci¹gów z pszczelego py³kukwiatowego badano w przypadku doœwiadczalnego uszkodzenia w¹troby szczurów,wywo³anego podawaniem tetrachlorku wêgla, etioniny, galaktozaminy oraz alkoholuallilowego. Wyci¹g z obnó¿y zastosowano w postaci preparatów Cernitin T 60 iCernitin GBX podawanych do¿o³¹dkowo i dootrzewnowo. Ocenê ochronnegodzia³ania badanych preparatów przeprowadzono na podstawie badañ biochemicznychsurowicy krwi - okreœlono poziom aminotransferazy, fosfatazy zasadowej i bilirubinyoraz wykonano badania histopatologiczne w¹troby. Na podstawie analizy uzyskanychwyników stwierdzono, ¿e do¿o³¹dkowe i dootrzewnowe podawanie preparatówCernitin T 60 i Cernitin GBX szczurom, którym uprzednio uszkodzono w¹trobê przyu¿yciu tetrachlorku wêgla, wp³ynê³o w znacznym stopniu na obni¿enie poziomuaminotransferazy asparaginianowej i fosfatazy zasadowej oraz poziomu bilirubiny wsurowicy krwi. Po zastosowaniu obu preparatów zmniejszy³a siê równie¿ masaw¹troby, a tak¿e stopieñ uszkodzenia komórki w¹trobowej w porównaniu zezwierzêtami, które nie otrzyma³y os³onowo w/w preparatów. Najsilniejsze dzia³anieos³onowe hepatocytu przed toksycznym dzia³aniem tetrachlorku wêgla wykaza³preparat Cernitin T 60 podawany dootrzewnowo. U zwierz¹t, którym podawanowyci¹gi py³kowe ³¹cznie z etionin¹ nie zaobserwowano zmian zwyrodnieniowych wzrazikach w¹trobowych oraz objawów nukleolizy i cytolizy komórek w¹trobowych, comia³o miejsce w przypadku zwierz¹t otrzymuj¹cych etioninê bez os³ony py³kowej.Dzia³anie ochronne wyci¹gów z py³ku zosta³o potwierdzone równe¿ w przypadkuszczurów, u których efekt hepatotoksyczny wywo³ano przy zastosowaniugalaktozaminy. Badania histopatologiczne w¹troby zwierz¹t, którym podawanoos³onowo wyci¹gi py³kowe, wykaza³y hamowanie rozwoju procesu zapalnego,martwicy i st³uszczenia.

Wszystkie zastosowane modele hepatopatii doœwiadczalnej potwierdzi³yskutecznoœæ detoksykacyjnego dzia³ania preparatów z pszczelego py³ku kwiatowego.Ró¿ny mechanizm powstawania zmian wywo³anych metod¹ doœwiadczaln¹ z jednejstrony, a z drugiej strony skutecznoœæ we wszystkich przypadkach badanychwyci¹gów, wskazuj¹ na wielokierunkowe dzia³anie oraz mo¿liwoœæ ich wykorzystaniaw terapii niektórych typów schorzeñ w¹troby.

Du¿a zawartoœæ wolnych aminokwasów, a szczególnie metioniny t³umaczyspecyficzn¹ aktywnoœæ os³onow¹ py³ku pszczelego w stosunku do w¹troby. Py³ekpszczeli zawiera wszystkie najwa¿niejsze sk³adniki zwane sk³adnikami ¿ycia,potrzebne cz³owiekowi do zachowania prawid³owej kondycji psychofizycznej. Znanyjest jako produkt bardzo bogaty w proteiny ³atwo przyswajalne przez cz³owieka.Oprócz aminokwasów zawiera du¿¹ iloœæ enzymów egzo- i endogennych oraz jestkoncentratem witamin i biopierwiastków. Wielu autorów podkreœla, i¿ w³¹czenie py³kupszczelego do diety aktywuje dzia³anie uk³adu immunologicznego, oraz stymulujeprocesy adaptacyjne organizmu.

Jak wynika z powy¿szych danych wskazane by³o przeprowadzenie badañ nados³onow¹ rol¹ apiterapeutyków w stosunku do p³odu nara¿onego na oddzia³anieznanych zwi¹zków o dzia³aniu embriotoksycznym.

Celem i za³o¿eniami prowadzonych badañ by³o uzyskanie wynikówumo¿liwiaj¹cych odpowiedŸ na postawione w nastêpuj¹cy sposób pytania:


— czy zastosowanie standaryzowanych obnó¿y pszczelich /SOP/, MELISANPOLUoraz SEPOLU - P w trakcie istniej¹cej ci¹¿y spowoduje zmiany w jej przebiegu;

— czy zastosowanie SOP, MELISANPOLU, i SEPOLU - P w warunkach nara¿enia naembriotoksyczne dzia³anie busereliny, tetrachlorku wêgla i kwasuacetylosalicylowego wyka¿e rolê os³onow¹ w stosunku do p³odu oraz do organizmumatki;

— w jaki sposób zastosowanie SOP, MELISANPOL, SEPOL - P wp³ywa na zmianêplennoœci;

— czy zaistniej¹ ró¿nice w oddzia³ywaniu SOP, MELISANPOLU i SEPOLU - P wstosunku do zwi¹zków chemicznych o ró¿nym stopniu dzia³ania embriotoksycznego.Wyniki uzyskane w trakcie prowadzenia badañ eksperymentalnych powinny

wykazaæ rolê os³onow¹ standaryzowanych obnó¿y pszczelich, a przez to wskazaæmo¿liwoœæ ich zastosowania w profilaktyce i lecznictwie.

Badaniom zosta³y poddane preparaty SOP - Standaryzowane Obnó¿a Pszczele,MELISANPOL oraz SEPOL - P otrzymane z Katedry i Zak³adu Higieny, Bioanalizy iBadania Œrodowiska Wydzia³u Farmaceutycznego Œl¹skiej Akademii Medycznej wKatowicach oraz Polskiej Fundacji Apiterapii w Katowicach, a wyprodukowane przezfirmê Apimed.

Materia³ doœwiadczalny stanowi³y samice szczurów szczepu Wistar pochodz¹ce zCentralnej Zwierzêtarni Doœwiadczalnej Œl¹skiej Akademii Medycznej.

Dobór zwierz¹t do eksperymentu by³ determinowany ich dojrza³oœci¹ p³ciow¹,fizyczn¹ oraz ogóln¹ przydatnoœci¹ do rozrodu hodowlanego. Waga samic kszta³towa³asiê w granicach 170+20 g, wiek oko³o 3 miesiêcy. W fazie wstêpnej do eksperymentuu¿yto 400 samic spe³niaj¹cych powy¿ej omówione wymagania. Od ka¿dej z badanychsamic pobrano wymaz cytohormonalny w celu okreœlenia fazy cyklu. Materia³cytologiczny uzyskany t¹ drog¹ barwiono metod¹ standardow¹(Giemsy-MayGrounwalda). Rozród prowadzono metod¹ poligamiczn¹.

Po up³ywie 24 godzin od momentu dopuszczenia samca, ponownie pobrano wymazcytohormonalny z dróg rodnych samicy w celu potwierdzenia obecnoœci mêskichkomórek rozrodczych. Je¿eli stwierdzono obecnoœæ plemników w wymazie, to fakt tenuznawano za prawdopodobny objaw zaistnienia ci¹¿y u badanej samicy. Jakowzorcowe zwi¹zki o znanym i sprawdzonym dzia³aniu embriotoksycznym na p³ódszczura zastosowano kwas acetylosalicylowy, czterochlorek wêgla oraz buserelinê(syntetyczny analog gonadoliberyny - hormonu bior¹cego udzia³ w regulacji osiprzysadka - podwzgórze - jajnik).

Podczas trwania eksperymentu w 4, 10 i 14 dniu ci¹¿y podawano w iniekcjidootrzewnowej lub sond¹ ¿o³¹dkowo - jelitow¹ zwi¹zki embriotoksyczne.

Dla zmiennych numerycznych uzyskanych w toku doœwiadczenia obliczano œredniearytmetyczne i ich odchylenia standardowe. Ocenê istotnoœci ró¿nic statystycznych dlapojedynczych cech oraz zespo³ów, wykonano za pomoc¹ testów T-Studenta,F-Snedecora i D2-Mihalanobisa. Dla oceny ró¿nic statystycznych pomiêdzywystêpowaniem cech jakoœciowych stosowano test Chi2.

S³owa kluczowe: apiterapia, py³ek kwiatowy, syrop miodowy, embriotksycznoœæ.

136

MODERN PROBLEMS IN TREATMENTOF A TUBERCULOSIS

Tikhonov A.I . , Shpichak O.S. , Bogutskaya E.E.


Now tendency to constant increase of the number of patients suffering from tuber-culosis all over the world is well observed. According to the information of the WorldHealth Organization, annually in the world 7-10 million people suffer from tuberculo-sis, 2.7-3.0 million die from tuberculosis and among them 300 thousand children. Thetotal amount of the patients in the world is about 60 million today. In Ukraine epidemicof tuberculosis was registered in 1995, and since the quantity of patients is constantlyincreasing, being the danger for the health of the country’s population.

Tuberculosis is not only a severe infection disease, but is also the complex socialand biological phenomenon, it appears from the results of the economic recession, de-creasing of a the living standards, military conflicts etc. Therefore, from the medicalpoint of view, it should be considered as one of the most dangerous social disease inthe world.

The progressive aggravation of the epidemiological situation is the cause of unem-ployment, alcoholism, drug addiction, homeless people and the sharply increased mi-gration processes as well. One the main reasons in the struggle with this severeinfection disease is the increase of widespread progressing forms of tuberculosis, andalso medicinal stability of mycobacteria of tuberculosis to the majority of the availableantituberculosis medications of both the first and the second range, which limit the effi-ciency of antituberculosis therapy. All this creates the premises for preservation of ahigh level of tuberculosis morbidity of the population both all over the world and inUkraine.

There are some positive shifts in the activity of phthisiatric service in Ukraine de-spite of difficulties, which connected with revealing, the prevention and treatment oftuberculosis. The powerful factor of realization of qualitative, duly and effective opera-tions concerning the cancellation of progression of the tuberculosis disease in Ukraineand prevention of recess of the epidemic situation is the National Program of strugglewith tuberculosis from 2002 to 2005 years, the program „Immunoprofilactika“, andalso the Law concerning the struggle with tuberculosis in Ukraine, which stipulatesproviding of all patients by all necessary medications for treating and preventing ofdisease.

From the literature it is well-known about the broad application of apiculture prod-ucts for treating different diseases both in folk and traditional medicine. Some new dataabout the application apiculture products have appeared recently.

The scientific investigations in creating of new anti-tuberculosis drugs in the Na-tional University of Pharmacy, at the Drugs Technology Department are being con-ducted. The combined tincture „Phyto-Gretevisk“ is one of these development. It hasbeen obtained on the basis of the apiculture products medicinal plant raw material,which is used in medicine for treating and preventing diseases of the upper respiratorytracts. At present the optimum composition and formulation of tincture has been cho-sen, terms and the mode of maceration have been studied, the physico-chemical study,qualitative reactions on the main groups of biological active substances (aminoacids,sugar, flavonoids, tannins, etc.) have been performed. The bacteriostatic action on themycobacteria of tuberculosis and low toxicity have been revealed.


THE PERSPECTIVES OF VAGINAL MEDICINESCREATION ON THE BASIS OF PROPOLIS FOR

TREATING OF INFECTIOUS AND INFLAMMATORYDISEASES IN GYNAECOLOGY

Tikhonov A.I . , Chernykh Y.V. , Scheblykina L.I .


In the last years the frequency and severity of inflammatory diseases, including gy-naecological once have increased. A considerable growth of vaginal infections, whichtake the first place in the structure of gynaecological morbidity has been noted. Thebacterial infections are the most frequent among them (30-80%).

Topical therapy, such as instillations into vagina, vaginal suppositories, tablets,capsules, the use of liniment applications is very important in the complex of curativemeasures. Among the antibacterial and antiseptic medicines, used in gynaecology, vag-inal suppositories (globules, pessaries) compose 41.6%, vaginal tablets - 39.6%, vagi-nal capsules - 10.4%, solutions 2.6%, vaginal creams - 6.3%.

Nowadays, monoinfectious processes occur rarely, polymicrobicity is revealedmore often. During its treatment a considerable growth of complications from inade-quate use of chemotherapeutic medicines, especially antibiotics, is observed. In thisconnection a growing interest to other kinds of therapy, such as preparations on thebase of apiculture products, in particular, is proved to be correct.

The investigations of home and foreign scientists have proved that products of lifeactivity of bee are natural healing unique remedies, which show positive medicinal andprophylactic action in treating of different diseases, and they are valuable in obstetricsand gynaecology practice.

Bee products have a range of advantages comparing to the medicinal remedies onthe basis of synthetic substances:they show a wide spectrum of pharmacological activ-ity, don’t show side effects even during a long usage, their natural resources are practi-cally unlimited.

The experiments proved that propolis has a wide spectrum of therapeutic action,such as bactericidal (it acts on more than 100 microorganism’s strains), anaesthetic,uninflammatory, antitoxic.

The medicines of propolis showed good results in treating of infectious and inflam-matory diseases. For example, in the cases of erosions and inflammations of cervixuteri the positive results are observed after a topical use of 3-15% alcoholic propolissolution.

In the case of cervix uteri erosions, after electrocoagulation the use of 30% oint-ment of propolis concentrate affects positively.

At the chair of Drug Technology Dept. of the National Pharmacy University in thecomplex processing a biologically active substance-phenolic hydrophobic drug ofpropolis (PHDP), has been isolated and its antimicrobial action has been proved.

Thus, a local intravaginal use of PHDP will provide immediate action on the af-fected area. Therefore, we are carring out research in composition and formulation de-velopment for the combined suppositories with PHDP to help gynaecologicalout-patients.

138

PROSPECTS OF CREATING OF SOFT MEDICATIONSON THE BASIS OF PHENOLIC HYDROPHOBIC

PROPOLIS DRUG

Yarnykh T.G. , Lukienko O.V. , Khokhlenkova N.V. , Kozyr G.R.


Propolis is the perspective raw material for creating drugs on the basis of apicultureproducts. From the ancient time Propolis has been used by man as a natural productpossessing various curative properties. Its marked curative effect is observed in inflam-mations of ear, throat, nose, mucus membrane of oral cavity, in skin diseases, burns,diseases of respiratory and digestion tracts, endemic goitre, difficult to close upwounds, etc.

On the basis of this product the Drug Technology Department has developed thesubstance, Phenolic Hydrophobic Propolis Drug, with anti-inflammatory, antimicrobic,hepatoprotective, anti-irradiative, cappillary-strengthing, reparative actions. UnlikePropolis the substance given is free of ballast substances (resins and waxes), it containsthe amount of phenolic compounds more than 50% as well as it has more profitabletechnological properties.

This substance can be used both in preparing of manufactured drugs and extempor-al ones.

The purpose of our research was the development of compositions and formulationsof combined ointments on the basis of Phenolic Hydrophobic Propolis Drug.

The base choice has been identified by investigations of osmotic properties whichhave a great importance for medicinal forms, intended for treating the pathology given.It was confirmed by the pharmacological research.

The gel of Phenolic Hydrophobic Propolis Drug on the basis of Carbopol has beendeveloped for treating of the paradont diseases.

The study of structure-mechanical properties and Kinetics of water adsorption bythe model patterns allowed to establish the dependence of these properties on the con-centration of nonaqueus solvents and determine the rational base composition in whichthe dispersion medium is water, ethyl alcohol and propylenglycol.

Succinic acid and bile have been introduced to the ointment’s composition withPhenolic Hydrophobic Propolis Drug for treating of the musculo-skeleton apparatus.

The emulsion base of the first type (oil-in-water) as a carrier has been chosen bybiopharmaceutical studies (the phenolic compounds release from ointments by the dif-fusion method into agar gel). It has been also confirmed by screening pharmacologicalstudies.

As the results of the research performed, the compositions have been theoreticallystipulated and formulations of the drugs with Phenolic Hydrophobic Propolis Drugmentioned above have been developed.

The main indicators of drug quality (description, identification, uniformity, a parti-cles size, pH value, microbiological purity, quantitative assay) have been establishedand introduced in the normative documentation.

The optimal terms and shelf life conditions have been determined.

streszczenia 2003 8 pdf - opisik.pulawy.pl · Bratkowski Janusz - 78 ¨eksterytØ Violeta - 111...

Documents

Transcript of streszczenia 2003 8 pdf - opisik.pulawy.pl · Bratkowski Janusz - 78 ¨eksterytØ Violeta - 111...