1straategie

straategie

Avond op Avans

voor betonstraatstenenen betontegels

Betonnen bestrating,oneindig veelzijdig! www.straategie.nl

Nr 10 - december 2008Dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding

Inclusiefuitneembaar binnenkatern!

duurzaamstraategie

Interview met Wim Visser en Jörgen Kalkhoven

Potentiële energie- en CO2-winst uit reflectie bestrating

R

2 straategie

Straategie, dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding, is een periodieke uitgave van de gezamen-lijke Nederlandse producenten van beton-nen bestratingselementen. Straategie wordt 4 x per jaar (gratis) in een oplage van 7.500 exemplaren in controlled circulation verzon-den aan branchegerelateerde bedrijven. U kunt zich aanmelden via www.straategie.nl

Aanmelden van projecten:U kunt projectsuggesties aanmelden via de website www.straategie.nl. De redactie zal uw project beoordelen voor pu-blicatie op de website en/of in het magazine.

Secretariaat Straategie:Postbus 1943440 AD WoerdenTelefoon: 0348 - 484 484Fax: 0348 - 484 450Internet: www.straategie.nlE-mail: secretariaat@straategie.nlISSN 1388 - 3682

Redactie-adres:StraategiePostbus 1943440 AD Woerden

Hoofdredacteur:Paul Engels, ReeuwijkE-mail: hoofdredactie@straategie.nl

Redactiecommissie:Job Aalbers, Dick van Brussel, Dick van Gilst, Harold Piet (voorzitter) en John van der Wurf (secretaris)

Vormgeving, pre-press:PRACHT reclame, Dongenwww.prachtreclame.nl

Fotografie:Hans Hebbink Picture Productions,Henk Snaterse en anderen

Productie:Giel Nijssen Grafisch Adviesburo bv, Veldhoven

Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming

van de uitgever worden gekopieerd en/of gebruikt.

©straategie 2008

straategie

Beton,oneindig veelzijdig! www.straategie.nl

inhoud voor betonstraatstenenen betontegels pag 04

Duurzame ambitieCentrumplan Breskens: parel aan Zeeuwse kust pag 09

Waterpasserende bestrating Edekan tegen buitje én stootje pag 06

InterviewPotentiële energie- en CO2-winstuit reflectie bestrating pag 16

Dansend verkeersplateau pag 15

RubriekVan formaat pag 14

Avond op Avans pag 13

Column Reinier SmitBrede blik op duurzaamheid pag 12

Achter helder ontwerpconceptzit ook duurzame beheergedachte pag 19

RubriekHighlights pag 23

Straategie duurzaam uitneembaar binnenkatern

R

3straategie

voorwoord

Oog voor feitelijke duurzaamheid

De levenscyclusanalyse van betonstraatstenen en betontegels heeft geleid tot de hoogste scores in het vergelijkende milieuclassificatiesysteem. Om die reden zijn aan de fabrikanten van betonnen bestratingsproducten DUBOkeur certificaten uitgereikt. Het bewijs dat deze producten op voorhand een duurzame keuze vertegenwoordigen.

Feiten. Daar draait het om bij het maken van keuzes en het afleggen van verantwoording. De juiste feiten wel te verstaan. Nu speelt bij de keuze van bestratingsmaterialen ook

emotie een belangrijke rol. Prima, het maakt de uiteindelijke openbare ruimte alleen maar gevarieerder, maar als samen met criteria als functionaliteit, kwaliteit, esthetica en kosten ook de thema’s milieubelasting en duurzaamheid worden meegewogen, dan moet men wel van de juiste feiten uitgaan.Er werd recent nog eens gesteld dat de straatbaksteen het meest duurzame bestratingsmate-riaal is. Laten wij er geen doekjes om winden: voor het gevoel van veel opdrachtgevers, archi-tecten en aannemers is dat ook zo. Maar zie hier de feiten: de betonstraatsteen en betontegel blijken op basis van een levenscyclusanalyse (LCA) over 75 jaar in hun functionele eenheid duurzamer dan die straatbaksteen. En beduidend duurzamer dan natuursteen. Maar liefst 18 milieueffecten worden in de LCA-analyse meegewogen door een onafhankelijk instituut als het NIBE. We hebben in Nederland veel prachtige bestratingsproducten, maar (ook) op milieu-technisch gebied is beton baas boven baas.Nogmaals, de keuze van bestratingsmaterialen wordt via een breed scala aan argumenten bepaald. Vanaf 2010 komt daar het verplichte duurzaam inkopen door overheden bij. Een extra criterium, waarbij geen emotie maar de feiten zouden moeten tellen. Als men een duur-zame keuze wil maken, dient dat ook écht een duurzame keuze te zijn. Niet gebaseerd op imago, maar op realiteit. Het gaat niet om ‘oog voor duurzaamheid’, maar om ‘oog voor feite-lijke duurzaamheid’. Iedereen weet dat duurzaamheid een veelomvattend begrip is en daarom op verschillende manieren uit te leggen en te interpreteren is. Zo bezitten betonnen bestratingsproducten naast hun milieutechnische kwaliteit tal van extra functies, zoals waterpasserendheid, geluids- absorptie, veiligheidsfuncties en machinale verwerking, die men terecht óók als duurzame aspecten van het bestratingsmateriaal kan bestempelen. Het zijn dus uitdagende keuzes voor u. Soms is het voor u van belang dat een betonnen bestratingsproduct geheel gerecycled kan worden in eenzelfde betonproduct. De meest hoogwaardige vorm van hergebruik: een gloed-nieuw product gemaakt van het oude product. Soms weegt machinale verwerking zwaar. In die mix van argumenten is het prettig om te weten dat betonstraatstenen en betontegels zeer milieuvriendelijk zijn. Zeer, meer, meest... Laat de feiten maar spreken, want feiten hebben altijd gelijk. Veel leesplezier en informatie!

Paul Engels

Hoofdredacteur Straategie

R

voor betonstraatstenenen betontegels

[nieuws]

De individuele lidfabri-kanten van de Vereni-ging van Fabrikanten van Bestratingsmateria-len en Straataankleding (BeST) hebben tijdens de Nationale Dubodag 2008 het DUBOkeur® voor betonnen bestra-tingsmaterialen ontvan-gen. Het certificaat werd in het WTC in Rotterdam uitgereikt door Michiel Haas, directeur van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE), dat het onderzoek naar de duurzaamheid van betonnen bestratingsmaterialen heeft uitgevoerd.

Alle onderzochte betonproducten voldoen aan DUBOkeur criteria en zijn daarmee bestem-peld als milieuvriendelijk. Uit de scan komt naar voren dat zowel de betonstraatsteen als de betontegel, in vergelijking met de baksteen, asfalt en een aantal soorten natuursteen, in hun toepassing de meest milieuvriendelijke producten zijn. Het DUBOkeur wordt uit-sluitend uitgegeven voor producten in de officiële milieuklasse 1 en 2. Daarbij worden criteria gehanteerd volgens de wetenschap-pelijk erkende Levens Cyclus Analyse (LCA) methodiek. Criteria zijn onder andere ener-gieverbruik, afmetingen, transportkosten en grondstoffenverbruik.

Omdat overheden (rijk, provincie en gemeente) vanaf 2010 duurzaam dienen te gaan inko-pen, is een juiste interpretatie van het begrip duurzaamheid van groot belang. Vaak wordt duurzaamheid gekoppeld aan levensduur. Veel wezenlijker is de gehele Levens Cyclus

R

straategie4

Analyse van een product, tegen het licht van een milieuclassificatiesysteem. Bovendien tellen voor het begrip duurzame bestrating ook andere aspecten mee. Zo zijn arbovriendelijke verwerking, geluidsreductie en waterbeheer eveneens bepalend bij de keuze voor duur-zame bestrating.

De fabrikanten nodigen u uit om bij de keuze van het bestratingsmateriaal naast zaken als functionaliteit, esthetica en kosten ook de beoordeling op milieutechnisch vlak mee te wegen. Het DUBOkeur op betonnen bestra-tingsmaterialen bewijst dat deze producten het meest milieuvriendelijk zijn en daarmee een extra verantwoorde keuze voor uw bestra-tingsopgave.

Extra unique selling point voor betonDe fabrikanten van betonnen bestratingsmate-rialen wilden aan de vooravond van duurzaam inkopen weten waar ze milieutechnisch ston-den. Daarom is het NIBE gevraagd de produc-ten objectief te onderzoeken. Gert Haas, voorzit-ter Technische Commissie: “Dan blijkt dat we er prachtig uitkomen. De hoogste scores qua mi-lieuvriendelijkheid voor beton. Beter dan bak-steen en veel beter dan natuursteen. We zul-len echter de laatste zijn om ons daardoor in slaap te laten sussen. Ten eerste zullen wij onze producten nog verder ontwikkelen en verbete-ren. Ten tweede moet je het materiaal nog al-tijd tot constructief goede en fraaie elemen-tenverhardingen verwerken. Op basis van een juiste productkeuze, maar te midden van aller-lei keuzecriteria zoals functionaliteit, esthetica, kwaliteit, draagvermogen en prijs is er nu een nieuw, aanvullend criterium bij: duurzaamheid. Duurzaamheid speelde natuurlijk al lang, maar wordt nu als wegingscriterium meegenomen. En dan blijkt beton met de hoogste scores er een extra unique selling point bij te hebben.” Het DUBOkeur label op betonnen bestratings- producten is een belangrijk signaal aan de markt. “Verschillende fabrikanten bezitten al sinds jaar en dag het MilieuKeur label. Dit verwijst met name naar een verantwoord grond-stoffenverbruik, waarbij gerecyclede grondstof-fen (betongranulaat) in de betonstraatstenen, betontegels en betonbanden wordt opgenomen en zo een primaire grondstof als grind vervangt. Nog altijd is het een nuttige aanwijzing voor opdrachtgevers die eisen stellen aan afval/grondstoffenbeperking en hergebruik. Het DUBOkeur® label is echter veel breder. Alle lifecycle aspecten zijn daarin meegewogen. Duidelijker kunnen wij het niet maken.”

Hoogste scores en koploper“Alle marktpartijen zullen moeten zorgen dat ze klaar zijn voor duurzaam inkopen, want het

rijk heeft dat in tegenstelling tot de vrijwillig-heid bij duurzaam bouwen gewoon besloten voor u en mij,” stelt dr. ir. Michiel Haas eth/onri, directeur van het NIBE, Nederlands Insti-tuut voor Bouwbiologie en Ecologie. “Betonnen bestratingsmaterialen scoren nu het hoogste in hun functionele eenheid ten opzichte van andere producten. Daarmee voldoen ze aan de maatstaven van duurzaam inkopen. De rang-orde ligt echter niet eeuwig vast. Sterker, het verkregen DUBOkeur® op de betonstraatsteen en betontegel geldt voor twee jaar. Producten zullen zich milieutechnisch blijven verbeteren. Het DUBOkeur kan ook nooit het enige crite-rium voor duurzaam inkopen zijn. Opdracht-gevers hanteren soms eigen systemen en beleidsregels omtrent granulaatpercentages en dergelijke. Dat neemt niet weg dat het ver-kregen DUBOkeur op de betonnen bestratings-materialen natuurlijk wel naar de markt toe duidelijkheid verschaft inzake duurzaam inko-pen. Als je op 18 verschillende milieueffecten het hoogste scoort, is dat glashelder.” Uiteraard is de score belangrijk, maar Michiel Haas vindt het ook van belang dat marktpartijen actie on-dernemen om voorbereid te zijn op duurzaam inkopen. “Ik kan zeggen dat de betonindustrie tot de koplopers behoort. Het is goed om voor-uit te kijken. Het programma duurzaam inko-pen zal een enorme boost geven aan het mee-wegen van milieueffecten. Dan is het knap dat je nu al kunt aantonen dat je producten voldoen. Nog los van zaken als arbeidsom-standigheden, waterbeheer, geluidbeperking, kosten van je materiaal, want dat zit niet in het DUBOkeur. We hebben materialen uiterst reëel vergeleken op milieutechnische gronden en de uitkomst is veelzeggend.” •

Foto links onder:

Michiel Haas, directeur NIBE,

reikte op de Nationale Dubodag

de DUBOkeur certificaten uit

aan de fabrikanten van

betonnen bestratingsmaterialen.

straategie 5

6 straategie

[project]

Waterpasserende bestrating Ede kan tegen buitje én stootje

7straategie

Duurzamer kunnen wij het niet maken. Het zou de slogan voor de gemeente Ede kunnen zijn. In elk geval voor wat betreft de nieuwe bestrating in de Componisten-wijk. Een afkoppelproject zorgt daar voor een slimmere aanpak van het regen-water. Minder overlast voor bewoners, minder schoon water onnodig naar de zuivering, minder overstorten, vernatting van de bodem, een natuurlijk grondwa-tersysteem en geen dubbel en kostbaar rioolstelsel. Een duurzame oplossing, met ook nog eens een duurzaam beton-nen bestratingsproduct: waterpasserend, kleurvast, goed gefixeerd en stabiel dankzij het profiel en bovendien machinaal bestraat.

Gefaseerd wordt de hele wijk afgekop-peld. Niet alleen de 3,2 ha aan openbare

ruimte, maar liefst ook de 2,5 ha aan parti-culiere ruimte, compleet met een subsidie-regeling. Wim Versloot, beleidsmedewerker Water, hoofdafdeling Beheer van Ede, legt uit: “De woonkern Ede ligt op de helling van een stuwwal met een hoogteverschil van circa 30 m. De Componistenwijk ligt bovenop de stuw-wal en belast daardoor met afstromend re-genwater het lager gelegen benedenstroomse gebied. In de helling, maar ook in de wijk zelf bevinden zich ook nog een aantal ingesloten laagtes. Regelmatig was sprake van hinder voor de bewoners door wateroverlast en het wordt met de toenemende intensiteit van re-genbuien alleen, maar van kwaad tot erger. Daarnaast willen wij duurzamere natuurlijke en klimaatbestendige riool- en watersyste-men in de bestaande stad. Het is onwenselijk om het regenwater via onze grotendeels ge-mengde rioolstelsels af te voeren; de riool-wa-terzuiveringsinstallatie zou alleen écht vuil-water moeten behandelen. Dus geen schoon regenwater samen met afvalwater over grote afstanden afvoeren, maar liever ter plekke verwerken, mede omdat transport van water cumulatie van ellende betekent. Zoals over-vloed en overstromingen, verstoppingen in

stelsels, verzakkingen, noem verder de moge-lijke gevolgen van watertransport maar op.”Vandaar de keuze om het hemelwater ter plekke te verwerken, wat ook nog eens goed uitpakt voor de bomen. In totaal wil de gemeente 124 ha afkoppelen, waarvan nu zo’n 24 ha is verwezenlijkt. Gemeentelijke project-realisator Jos Soethof van de gemeente Ede: “We hebben in overleg met de bewoners een integraal plan opgesteld met aandacht voor verkeersveiligheid (smallere straten, eenzij-dig parkeren, verkeersplateaus) en wateront-werp (waterpasserende bestratingen). Voor dit laatste is het essentieel dat de ondergrond kan draineren. Dat is hier prima het geval. Voorts moet je een goede bufferende fundering onder de betonstraatstenen leggen, in dit geval 5 cm split en 30 cm lava. Tevens zijn enkele kolken op strategische plekken gekomen, is de be-staande riolering opgeknapt en zijn er gootjes in de voortuinen van particulieren gelegd. Het

is een afgewogen pakket maatregelen, waarbij ook verder is gekeken naar andere werkzaam-heden zoals het vervangen van gasleidingen. Als de straat open moet voor de bewoners, dan in één keer voor alle werkzaamheden.”

Goed infiltratiepakketBij de keuze voor waterpasserende bestrating had de gemeente Ede de nodige ervaring. Zo liggen op een andere locatie waterdoorlatende betonstraatstenen en infiltrerende betonbui-zen. Die functioneren na verschillende jaren nog altijd goed. Wim Versloot: “Daar waar we de particulieren 20 mm regenwater op eigen terrein willen laten vasthouden, is dat in de openbare ruimte 40 mm. Daar moet je een goed infiltratiepakket voor hebben, dat het wa-ter snel kan verwerken en ook vasthoudt om het vervolgens geleidelijk af te geven. Voorts moet je nauwkeurig kijken naar de geografi- >

De betrokken bestuurders en

beleidsmedewerkers van de

gemeente Ede zijn evenals de

bewoners blij met het resultaat.

De waterpasserende bestrating

is machinaal bestraat; de

gemeente had deze voorwaarde

in het bestek opgenomen.

8 straategie

www.straategie.nl

Projectgegevens:Meer foto’s van aanleg en resultaat van de water-passerende bestrating zijn te vinden op www.straategie.nl

Opdrachtgever: gemeente Ede

Ontwerp: gemeente Ede, Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer

sche ligging van het gebied en evenwijdig aan de hoogtelijnen trachten een overvloed aan water vast te houden. Anders stroomt het alsnog de helling af naar lager gelegen gebied. We hebben voor de Componistenwijk geko-zen voor een waterpasserende betonstraat-steen met relatief grote voegen. Door de gekar-telde vorm van de stenen is echter toch sprake van een stevige bestrating. De brede voeg valt daardoor ook visueel wat minder op. De plan-nen zijn goed doorgesproken met de bewoners en die hebben ook zeggenschap gehad over de kleur van de waterpasserende stenen. Zij konden uit drie kleuren kiezen. De duurzame top-laag zorgt voor kleurvastheid, zodat de stenen hun fraaie rode kleur behouden.” Jos Soethof vult aan: “We hebben de nodige leermomenten met betrekking tot waterpas-serende bestratingen opgedaan. Je weet dat de autobanden split uit de voegen kunnen zuigen. Je weet ook dat het bezanden van het bestrate

trottoir met zorg moet plaatsvinden. Onze er-varing is ook dat blad en bloesem van bomen over een bepaalde afstand uitspoelen. Als er door nutsbedrijven is gegraven, moeten ook zij het overtollige zand niet laten liggen, zodat het de voegen vervuilt. Welke tonrondte is vol-doende, want je wilt visueel ook een strakke straat maken? Allemaal zaken die ertoe leiden dat je een goede constructie ontwerpt en dat je gericht onderhoud moet plegen. Wij passen bijvoorbeeld mede op grond van eigen proef-nemingen geen doek toe, omdat de construc-tie dan kan gaan schuiven of kan dichtslaan. Geef ons maar een robuust pakket van lava of betongranulaat en een splitlaag. Wat onder-houd betreft kun je bij een waterpasserende bestrating niet zeggen: standaard om de zo-veel jaar. Het hangt van het aantal buien, de intensiteit ervan en zaken als vervuiling af. Er

moet gewoon een goed onderhoudsysteem op. Een combinatie van preventief, periodiek en correctief onderhoud. En uiteraard een goede monitoring, zodat je weet of het systeem functioneert en blijft functioneren.”

Machinaal bestraatVanwege de werking en het correctief onder-houd inspecteert de gemeente regelmatig en rekent bovendien op de signaalfunctie van de bewoners. Die zijn zodanig bij de planvor-ming betrokken en weten hoe de bestrating werkt, dat zij dat signaal ook kunnen afge-ven. De bewoners zijn overigens dik tevreden over de aanleg van de nieuwe bestrating. Waar eerst asfalt lag en men verschillende keren per jaar wateroverlast had, ligt er nu een vriende-lijke bestrating die het water prima reguleert, zo blijkt na de eerste stevige buien deze zo-mer en dit najaar. Ook zijn de straten in rap tempo bestraat om de overlast te beperken.

Jos Soethof: “We hebben het bestek zo opge-steld, dat de bestrating machinaal kon worden aangelegd. Goed voor de snelheid van werken en uiteraard goed voor de arbeidsomstandig-heden. We hebben controle van de Arbeids- inspectie op het werk gehad en die was zeer te spreken over hoe wij dit project hebben opgezet en laten uitvoeren.”De combinatie van riolering, bestrating, machinaal straten en bewonersparticipatie werpt zijn vruchten af in de Componisten-wijk. Van het totaal te ontkoppelen oppervlak is ruim driekwart uitgevoerd. Nu rest nog een deel van de grotere particuliere daken. De gemeente is ervan overtuigd dat als mensen zien hoe het systeem voor hun huis werkt, dat zij dan ook sneller rondom hun huis infiltra-tiesystemen een plek geven. En... hoe meer buien, hoe meer overtuigingskracht. •

9straategie

[project]

Duurzame ambitie Centrumplan Breskens: parel aan Zeeuwse kust

Het is als een boek waarin men halverwege is, maar dat zo beeldend en spannend leest dat men zelf al een mooi slot bedenkt. De laatste fases van de herinrichting van het centrum van Breskens vinden komende maanden plaats, maar hetgeen er nu al ligt doet beseffen dat het een prachtig totaalbeeld wordt. Een openbare ruimte als parel aan de Zeeuwse kust.

>

Een groot deel van de centruminrichting is gerealiseerd. Met name de wandel-

bestrating van de chique grijswitgetinte, lang-werpige betonstraatstenen (60x20x10 cm) laat zien dat het centrumgebied een metamorfose ondergaat. Brede wandelzones langs winkels, boulevard en de looproute tussen centrum en haven. Als onderdeel van een veelomvat-tend plan met verblijfspleinen, waterplein, groengebieden, verpoosplekken, horecaterras-sen, parkeerplaatsen, een veilige doorgaande

verkeersroute, verbindende looplijnen et ce-tera. “Eén centrumgebied dat tal van functies vervult en dat door de hoge kwaliteit van in-richting zowel de inwoners als de toeristen een attractieve openbare ruimte biedt.”Ir. Ans Meerding bnsp bi van SpellerCo Meer-ding heeft met een totaalplan het centrum van Breskens veranderd. Daarbij zorgt pro-jectmanager ing. Erik van den Bergen van InfraDEM dat het ontwerp zowel in details als technisch correct wordt uitgewerkt. Voorheen

straategie10

liep het dijktalud met de weg naar de haven dwars door het centrum. Er zijn nu damwan-den geslagen voor een waterkerende wand. Hierdoor is voor het Spuiplein een zeer forse openbare ruimte vrijgekomen. Er is nieuw-bouw op de kop gekomen en een scheidings-wand in de vorm van schanskorven. Dit mede om de doorgaande weg een duidelijke plek te geven. In eerdere fasen zijn het Oranje-plein en andere straten van het centrum uitgevoerd volgens dit plan. Het grote Spuiplein vormt de apotheose. Te midden van brede wandelzones met de lichtgetinte betonstraatstenen komt een parkachtig gebied met muziektent, zitbanken, jeu de boules banen, speciale led-verlichting, een kunstob-ject met vissen en een havenlicht op speciale betonnen platen in ellipsvorm. De eyecatcher is het Waterplein met fontein, bestaande uit vijf betongoten in waaiervorm, voorzien van golfroosters en waterstralers die de brekende golven aan het strand symboliseren.

Hoogwaardige materialenEen reeks van functies en objecten die elk met een specifieke materiaalinvulling cachet krijgen. Ans Meerding legt uit: “Je zou bij een centrumgebied misschien geneigd zijn de eenheid te creëren met een beperkt aantal materiaalsoorten, maar het kan even-goed door elke plek een eigen gezicht en een eigen materiaal te geven. Van hout tot na-tuursteen en van met epoxy gebonden gra-nulaat tot cortenstaal. Mits dat maar hoog-waardige materialen zijn die stuk voor stuk het ontwerp versterken en samen een harmonieuze, tijdloze inrichting vormen.

Duurzaamheid betekent ook een zodanig mooie inrichting, dat deze niet over tien jaar op de schop hoeft, maar vele jaren langer meegaat.” Bovendien geldt bij dit plan een ambitieniveau van de gemeente Sluis, dat steevast wordt vastgehouden. Duurzame ambitie. “Vaak wordt een ontwerp om wat voor reden dan ook versoberd, maar bij dit project is de kwaliteit en veelzijdigheid be-houden. Natuurlijk wijzigt in het uitvoerings-proces een detail, maar de grote lijnen van het ontwerp worden consequent gevolgd.”Het ontwerp moest in luttele weken op tafel liggen, toen het bureau werd gevraagd een plan te maken, nadat eerdere plannen waren vastgelopen. “Belangrijk voor ons bureau was om geledingen te maken in de ruimte, zeker op dat grote Spuiplein. De menselijke maat moet er zijn. Bij de havenkom is een ronde, groene dijk gelegd in combinatie met een am-fitheater. Het Spuiplein heeft een spannende ovale vorm met lange gebogen gevellijnen. Ook hier is gebruik gemaakt van groene ta-luds met bomen en beplanting om geleding aan te brengen in de ruimte en de verkeers-weg af te scheiden van het verblijfsplein. De verschillende elementen op het plein en het groene dak van rijen bomen zorgen voor die menselijke maat. Het plein grenst aan één kant aan detailhandel en horecazaken. Door het als één ruimte in te richten, kan het Spuiplein ook voor evenementen zoals de Visserijfeesten of kermis worden gebruikt.”

Jong centrumZowel voor de route tussen het centrum en de haven als voor de zones voor de winkels en langs de woningen was het van belang om brede trottoirzones te maken. Met name voor de toeristenstromen. Gekozen is voor langwerpige betonstraatstenen, die juist die lange lijnen accentueren. “We wilden een lichte kleur met daarin een rood kleuraccent, passend bij de klinkers in de doorgaande weg en donker kleuraccent passend bij de hard-steenkleurige betonbanden. Geel wordt wat schreeuwerig naast rood, vandaar de keuze voor een witgrijze basis van de betonstraat-stenen met bruine en rozerode kleuraccen-ten. Dit in combinatie met dezelfde beton-straatsteen, maar dan in een donkergrijze uitvoering. Het materiaal en de kleuren passen goed bij Breskens, dat na de ver-woestingen in de oorlog opnieuw werd opge-bouwd. Het is geen historisch maar een jong centrum. De kleuren zijn mooi en blij-ven mooi bij dit type betonnen bestratings- materiaal. Duurzame kleuren.”Bij de horecazaken is een winter- en groter zomerterras gemaakt, waarbij de doorgaande looplijn van 2,40 m breedte duidelijk zicht-

straategie 11

baar is. Als overgang naar het middenplein wordt een verkeersweg en parkeerzone aan-gelegd in dezelfde soort en afmeting beton-straatstenen. Erik van den Bergen: “Daarvoor worden de donkere stenen gebruikt, dwars op de rijrichting. Als je bestratingsmaterialen in de lengte van een lange boog legt, krijgt je vaak geen mooi strak wegprofiel. Bovendien is de donkere versie beter geschikt voor het vervuilende (banden) autoverkeer. Er werd gedacht om in het gras te parkeren, maar dat heb ik afgeraden. Ook hiervoor worden nu de betonstraatstenen toegepast. Door te kiezen voor hetzelfde bestratingsmateriaal als in de trottoirs heb je het idee dat de verharde gedeelten allemaal bij elkaar horen en mooi aansluiten op de andere pleinelementen. De weg vormt beslist geen fysieke en visuele bar-rière. De verkeersweg aan de andere kant van het plein is dat wel, maar die heeft met een ander bestratingsmateriaal en de halfhoge wanden ook een ander karakter gekregen.” Met hardsteenkleurige betonbanden van 50

cm breed zijn de trottoirs ge-scheiden van de rijwegen. Die kleur komt terug in de donkere betonstraat-stenen. Ans Meerding: “Met zulke brede betonbanden wordt een inrichting ook monumentaler qua uitstraling.”De zorgvuldige opbouw van het plein laat zich al goed ‘lezen’. De geleding geeft een plezierig gevoel op het grote plein. De karakteristieke elementen zullen straks jong en oud verma-ken. Erik van den Bergen: “Er zitten heel veel bijzondere elementen in dit ont-werp. Daar passen verschillende materi-alen bij. Maar het wordt geen allegaartje. Er is sprake van synergie. De vele vierkante meters betonstraatsteen passen perfect bij de andere materialen. Het is een ‘open tuin’ geworden, waar alles op natuurlijke wijze in elkaar vloeit en groeit.” Ans Meerding besluit: “Er zit overal connectie in. Veel elementen, veel materialen, maar desondanks een cen-trum als één geheel. Met een parelplein als slagroom op de taart.” •

Het Spuiplein vormt de

apotheose van de

centruminrichting; daar

worden de brede wandelzones,

rijweg en parkeerplaatsen

bestraat met de luxe witgrijze

en donkergrijze langformaat

betonstraatstenen.

www.straategie.nl

Projectgegevens: Meer tekeningen en foto’s zijn te vinden opwww.straategie.nl

Opdrachtgever: gemeente Sluis

Ontwerp:SpellerCo Meerding, Ruim-telijke visies, planning en inrichting, uit Waalre

Projectmanagement: InfraDEM, Hulst

12 straategie

De Nederlandse overheid heeft als ambitie om in 2010 duurzaam inkopen over de hele linie in te voeren. Ze wil een bredere markt voor duurzame producten en diensten creëren. Een hot issue ook voor de bestratingswereld, want daarin zal steeds meer aandacht komen voor duurzame initiatieven. Dat brengt kansen met zich mee, maar ook bedreigingen. Want de vraag ‘wat is duurzaam nu precies?’ wordt nog niet door iedereen op dezelfde manier beantwoord. Ook het beeld van duurzame producten is veelal eenzijdig, mede als gevolg van onvoldoende kennis.

Zo is er kennelijk vanuit de duurzaamheidgedachte steeds meer vraag naar baksteen. Beton heeft een minder duurzaam imago, maar juist wel een DUBOkeur-certificaat voor duurzaamheid. Het is dus klaarblijkelijk een prima product in het licht van duurzaam inkopen. Zie hier de parallel naar de koffiemarkt. Het beeld in de markt leidt wellicht naar Max Havelaar/Fair Trade, terwijl er meerdere gelijkwaardige initiatieven zijn die succesvol bijdragen aan verduurzaming van de koffiemarkt, zoals Rainforest Alliance, Utz Certified en Organic.

Of dat nu in ons geval de overheid is die alternatieve initiatieven zou moeten erkennen of in het geval van de bestratingsector de opdrachtgevers, architecten en aannemers die zich niet op imago maar op feiten zouden moeten baseren bij hun keuze, een bredere blik op duurzaamheid is essentieel. Juist om de verduurzaming op een hoger peil te tillen en naar een breder plan te trekken.

Een te eenzijdige invulling of het opleggen van een te strak keurslijf dreigt de bestaande dynamiek in de sector af te remmen en de groei van een duurzame koffiemarkt negatief te beïnvloeden. Verschillende initiatieven en certificeringsystemen dragen bij aan de verduurzaming. Deze hebben allemaal tot doel de omstandigheden waaronder koffie wordt verbouwd, te verbeteren. Er zijn nuanceverschillen in de benadering. Zij leg-gen andere accenten en maken andere keuzes, zonder dat die gekwalificeerd kunnen worden als ‘goed’, ‘beter’, ‘best’. Meerdere wegen leiden naar Rome. Het zou onterecht zijn wanneer de overheid één enkel duurzaamheidinitiatief extra steun of een bevoor-rechte positie zou geven. Alleen door het stimuleren van een zo breed mogelijke vraag en aanbod van duurzame koffie zal een duurzame koffiemarkt en dus ook de doelstel-ling van de overheid worden gehaald. Het is belangrijk dat de overheid zich realiseert dat de antwoorden op het gebied van duurzaamheid soms te vinden zijn door een iets bredere blik op het onderwerp te hebben. En dat geldt uiteraard niet alleen voor koffie, maar ook voor bestratingsmaterialen en beton.

Reinier Smit

Brede blik op duurzaamheid

colu

mn

Reinier Smit is directeur Marketing &

Communicatie van Douwe Egberts.

13straategie

Bij de forse oppervlakte van het voorplein past qua schaal een groter verhardingsproduct. Gekozen is voor esthetische betonplaten van 1 x 2 meter. In de platen is behalve de led- verlichting ook gewerkt met een mooie detail-lering in de vorm van een veegstructuur. Langs één gevel zijn in de betonplaten stalen noppen aangebracht, waarmee enkele parkeerplaat-sen zijn aangeven. Het robuuste, duurzame bestratingsmateriaal geeft karakter aan het plein en is tegelijkertijd bestand tegen de dui-zenden mensen die er dagelijks komen. Het plein vormt een knooppunt van activiteiten. Het is daarom enerzijds functioneel en zake-lijk en anderzijds door verlichting, detaillering van de betonplaten en de scherf van gebou-chardeerd natuursteen ook chique. •

Avond op Avans

Ook ‘s avonds worden de cursisten, stu-denten en onderwijzend personeel keu-

rig naar de entree van de Avans Hogeschool Breda geleid. De led-verlichting in de beton-platen op het voorplein wordt naarmate men de voordeur nadert, steeds uitbundiger. Over-dag zorgen bomen en een wigvormige ‘scherf’ van natuursteen in de betonplaatbestrating voor de verwijzing naar de teruggelegde en-tree van de nieuwbouw. Dit voorplein vormt de voorbode van meer elementen van de aan-gename buiteninrichting van de school, zoals een parkruimte, een patio als plezierige bin-nentuin en een vriendelijk ogend parkeerter-rein. Vier elementen met elk hun eigen karak-ter en functie in een coherent inrichtingsplan van Pouderoyen Compagnons uit Nijmegen.

[project]

www.straategie.nl

Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl

Opdrachtgever: Avans Hogeschool Breda

Ontwerp: Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land bv, Nijmegen

straategie14

[van formaat]

[Beton geknipt]

OOROntwerpsessies Openbare Ruimte (OOR) is een traject waarbij studenten onder leiding van jonge professionals in driedaagse sessies kennis maken met hun toekomstig werkveld. OOR geeft studenten van opleidingen als stedenbouw, landschapsarchitectuur en verkeerskunde de kans om een multidisciplinair ontwerpresultaat neer te zetten en hun oplossing voor een concrete en actuele gemeentelijke opgave over de inrichting van de openbare ruimte te presenteren. De professionals die optreden als projectleider, kunnen zo hun vaardigheden uitbreiden met het leiden van een ontwerpteam. Ook zij worden hierin bege-leid. Het project OOR gaat begin 2009 opnieuw van start. Gezocht wordt naar professionals werkzaam bij een gemeente of bureau, die een multidisciplinair team willen leiden. Meer informatie: www.stadswerk.nl

• Stoeptegels met een sms-nummer daarop van Panel Deurbeleid moeten meehelpen om discri-minatie bij de ingang van uitgaansgelegenheden in Rotterdam te voorkomen. Men kan direct het nummer bellen. • De gemeente Groningen gaat de spekgladde straatbakstenen stroever maken. Na onderzoek bleek dat de stroefheid van de gele bakstenen op zestien van de zeventien kruispun-ten onvoldoende was. • De vakbeurs Verkeer & Mobiliteit 2008 vindt plaats op 11 december in het Euretco Expo Center in Houten. • Het ma-gazine Henk is verschenen, waarin de Stichting Arbouw onder andere straatmakers en de straatmakerij als geheel wijst op een gezonde en veilige lifestyle. • De Stichting Arbouw heeft tevens de brochure ‘Veilig werken aan de weg’ uitgegeven met aanwijzingen en tips voor het verantwoord afzetten van werklocaties op de openbare weg. •

De stellingDe resultaten van het stemmen op de maandelijkse Stelling op de website www.straategie.nl:

De kwaliteit van een goed gefundeerd en opgesloten fietspad met strakke tegelbestrating biedt voldoende comfort voor fietsers. De voorkeur voor asfalt is misplaatst.eens 54%oneens 46%

De steeds heviger regenbuien hebben invloed op mijn keuze voor straatprofiel en type verharding.eens 67%oneens 33%

De continuïteit van de bestratingsbranche is in gevaar als het vak van straatmaker niet aantrekkelijker en gezonder wordt. eens 87%oneens 13%

Nu uit NIBE-onderzoek blijkt dat de beton-straatsteen en betontegel de meest milieuvrien-delijke bestratingsproducten zijn, ga ik daar bij mijn materiaalkeuze rekening mee houden.eens 84%oneens 16%

Nieuwe stelling maand november 2008 op www.straategie.nl: Ik verwacht dat het progamma duurzaam inkopen door overheden duidelijke gevolgen gaat hebben voor mijn materiaalkeuzes.

Website Vereniging MechanisatieStraattechniekDe Vereniging Mechanisatie Straattechniek (VMS) zet zich in voor een moderne en gezonde manier van (her)bestraten. De VMS helpt om de bestratingsbranche te verbeteren en innovaties van de grond te krijgen. Daarnaast is er aan-dacht voor veiligheid- en kwaliteitseisen, voor certificering van bedrijven en voor de uitwis-seling van kennis en materieel. Deze maanden loopt een campagne om met name gemeenten te bewegen zich aan te sluiten bij de VMS, zodat zij - gesteund door expertise - adequaat kun-nen omgaan met de eisen voor het machinaal straten van projec-ten groter dan 1500 m2. De vernieuwde website www.vms-net.nl zet u op het spoor van een ge-zonde toekomst.

SamenspelEen circa 400 meter lang trottoir langs de Parkkade in Rotterdam is in no time bestraat door een combinatie van bestratingsma-chines en handkracht. Als onder-deel van de Dag van de Straat-maker werd eind september de wandelroute langs de Maas voor-zien van nieuwe, chique betonte-gels. Omdat de dag mede in het teken stond van gezond werken en re-integratie was ervoor geko-zen om het nodige aan hulpmid-delen en mechanisatie te tonen. Zo waren tegelijkertijd verschil-lende machinale ploegen aan de slag om een deel van het tracé te bestraten, afgewisseld met hand-matige ploegen. Na luttele uren resteerde een hoogwaardig, strak trottoir. Het (jeugdige) publiek kreeg tevens veel informatie over machinaal straten als vak van de toekomst.

straategie 15

[project]

de buurt en het initiatief van de kunstena-res gehonoreerd en het verkeersplateau als sluitstuk van de realisatie van de 30 km zone in het Gildenkwartier laten uitvoeren. Daar-bij zijn verschillende kleuren betonstraatste-nen verwerkt door een ervaren straatmaker. De buurt is blij met het bijzondere verkeers-plateau. In dubbel opzicht: de duurzame ver-keersveiligheid is toegenomen en het beeld van de straat is duurzaam opgevrolijkt. •

In Amersfoort is op de T-splitsing in de Chirurgijnsgilde een nuttig alsmede vro-

lijk verkeersplateau gekomen. In de eerste plaats bedoeld om het verkeer door de straat af te remmen. Een vurige wens van de be-woners, maar buurtbewoonster en kunstena-res Annemarie Waanders zag hierin meteen een kans om iets van haar werk aan de buurt te laten zien. Zij had al eerder een bijzon-dere verkeersdrempel ontworpen met huis-jes met karakteristieke Hollandse gevels, uit-gevoerd in betonstraatstenen. In haar nieuwe buurt kon zij aan deze bijzondere vorm van straatontwerp een vervolg geven. Ze koos voor een dansend figuurtje dat vrolijkheid uitstraalt. De gemeente heeft de wens van

www.straategie.nl

Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl

Opdrachtgever: Gemeente Amersfoort

Ontwerp: Annemarie Waanders

Dansendverkeersplateau

16 straategie

[interview]

Gaat er straks een lichtje opbij gemeenten?

Potentiële energie-en CO2-winst uit reflectie bestrating

In de ketenaanpak van

verlichting hoort ook de

bestrating thuis,

vinden Wim Visser (l)

en Jörgen Kalkhoven (r).

Het is een onontgonnen gebied: het benutten van reflectie van openbare verlichting via een licht-getinte bestrating. Op basis van hun vakkennis durven drs. Wim Visser en Jörgen Kalkhoven te stellen dat er kansen liggen. Hoe serieus, hoe groot, hoe praktisch, dat zou allemaal weten-schappelijk kunnen en moeten worden uitge-zocht. Op het moment dat men dankzij lichtre-flectie van een bestra-ting met minder wattage uit de voeten kan, begint de teller meteen flink op te lopen als het om besparing van energie en geringere uitstoot van CO2 gaat. Er geldt immers de wet van de grote getallen met tienduizenden armatu-ren in een gemiddelde gemeente, duizenden branduren per jaar en een levensduur van ver-lichting en bestrating van tientallen jaren.

17straategie

Drs. Wim Visser en Jörgen Kalkhoven zijn werkzaam als productmanagers bij de

Indal Groep met Industria Technische Ver-lichting B.V. als Nederlandse dochtermaat-schappij. Jörgen Kalkhoven, Productmanager Amenity Lighting (vooral functioneel-deco-ratieve verlichting voor woon-/verblijfsgebie-den), wil in elk geval een aanzet geven tot een discussie over reflectie via bestrating. Al filo-soferend verwacht hij dat dit onontgonnen gebied wel eens tot veelbetekenende resul-taten zou kunnen leiden. “Dat heeft er mede mee te maken dat we eigenlijk naar de hele keten zouden moeten kijken en niet naar af-zonderlijke schakels in die keten. Wij hebben alle aandacht voor het lichtplan met alle nor-men voor de wegdekverlichting, voor de mas-ten en armaturen, voor de technische instal-latie, maar bij de keuze van een wegdek speelt verlichting meestal niet mee. Ik beschouw dat als een gemiste kans. We moeten dat bijvoor-beeld onder regie van de NSVV, Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde, eens uitzoe-ken, want als ik naga dat wij vreselijk veel moeite doen om op afzonderlijke componen-ten een vermindering van 1 Watt te bereiken, omdat dit per lichtpunt 4000 Watt op jaarba-sis scheelt, dan kan het niet zo zijn dat men de zaken daaromheen laat liggen. Optimali-satie in de breedte. Precies zoals de NSVV ook voorstaat, gelet op hun initiatieven voor inte-graal ontwerpen.”

BalansHet huidige werken met deelgebieden voor-komt dat er een evenwichtige balans ontstaat in de keuze, meent Wim Visser, Productma-

nager Road Lighting (met name wegverlich-ting). “Voor alles geldt een afweging van be-langen. Zo werken wij zelf naar de klant toe met ons kwaliteitslabel Triple-C, waarbij onze relaties zelf de juiste balans kunnen bepalen in Comfort (lichtcomfort), Costs (totale kos-tenbesparing) en CO2 (energiebesparing) om optimale duurzaamheid en rendement te re-aliseren, maar ook daarbuiten zouden wij de belangen meer moeten afwegen. ZOAB asfalt is bijvoorbeeld door de open structuur wa-terabsorberend en verkeersveiliger, maar je

schrikt als je weet hoeveel meer verlichting er bij nodig is. Bomen koesteren wij, maar als je ze te dicht op lichtpunten plaatst, nemen ze na een aantal jaren veel verlichting weg. Er wordt wel gebruik gemaakt van reflectie-tabellen bij lichtberekeningen, echter, de be-staande reflectietabellen zijn vrij oud. Ter-wijl de ontwikkeling in bestratingen toch ook niet stil zal staan. De vraag is of daarbij ook het effect op de verlichtingskwaliteit wordt meegewogen. Als wij erin slagen om hier goed naar te kijken, dan zouden wij inderdaad mis-schien wel een sprong in energiereductie kun-nen maken. Kun je van een 24 Watt naar een 22 Watt armatuur dan praat je over ruim 8% besparing: heel veel kilogram CO2 reductie, energiereductie en kostenbesparing, in de we-tenschap dat een gemeente als Amsterdam zo’n 150.000 lichtpunten heeft...”Dat reflectie een interessant instrument kan zijn, blijkt reeds uit studies naar lichtgekleurd asfalt en uit een recent onderzoek van Rijks-waterstaat naar reflectie van wegdekken in tunnels. Ook contrastwerking bij overgangen tussen donker en licht wordt daarbij onder de loep genomen. Jörgen Kalkhoven: “Het is ab-soluut de moeite waard om reflectie van be-stratingen eveneens nader te bekijken. Reflec-tie heeft ook een sociale component, omdat men gemakkelijker in het donker personen en voorwerpen kan waarnemen. Natuurlijk moet alles nog helder op een rij worden ge-zet, maar het kan geen kwaad dat gemeenten zich er nu al van bewust worden. Ik denk ook dat fabrikanten van betonnen bestratingspro-ducten hierin het voortouw kunnen nemen. Het zou toch een uitkomst zijn als zij straks

producten kunnen leveren met een reflectie-tabel erbij, zodat inrichters van de openbare ruimte en verlichtingsmensen precies kun-nen zien hoeveel minder verlichting ze no-dig hebben?”

DenkrichtingDe heren Visser en Kalkhoven tekenen aan dat ze niet voldoende kennis hebben van be-stratingen om op voorhand te voorspellen hoeveel de winst kan bedragen. Wim Visser: “Wij hebben ook geen idee welke problemen

“We zouden misschien wel een sprong in energiereductie kunnen maken voor straatverlichting”

>

Reflectie van bestrating zou in

het verlichtingsontwerp een plek

moeten krijgen, en omgekeerd:

bij het ontwerp van bestratingen

kan men energieverbruik en

CO2 uitstoot waarschijnlijk

verminderen.

18 straategie

je verder tegenkomt. Dat neemt niet weg dat wij toch deze denkrichting willen aangeven. Er zijn veel aspecten van verlichting in relatie tot het gebruik van de openbare ruimte. Als je ziet hoeveel extra verlichting het op straat scheelt als mensen ‘s avonds de gordijnen open heb-ben en hoeveel de combinatie van verticaal en horizontaal licht scheelt op de herkenbaar-heid van mensen in het donker of iets banaals als het zien van hondenpoep op straat, dan kunnen wij niet langer met die fysiek geschei-den eilanden tussen verlichtingstechniek en bestrating blijven opereren. Dan zullen wij naar die ketenaanpak toe moeten.”

Fietspaden die van rood beter wit kunnen worden. Trottoirs van donkergrijs naar licht-grijs. Woonstraten die vrolijk geel worden. De toepassing op veel meer plekken van speci-ale betonnen bestratingsproducten met re-flecterend materiaal in de toplaag. Of produc-ten met een extra witte deklaag. Het zou het beeld kunnen zijn, wanneer het fenomeen reflectie van bestrating wordt meegenomen in het ontwerp en keuze. Jörgen Kalkhoven besluit: “Je kunt met betonnen bestratings-producten denk ik heel veel doen aan kleur en reflectie. Daarin liggen mogelijkheden. Zolang de gemeentelijke opdrachtgever sec naar verlichting kijkt, wordt de bestrating daarin echter niet meegenomen. Wij zouden als verlichtingsindustrie hierin kunnen advi-seren. Wellicht moeten we voortaan als ver-lichtingsmensen niet alleen naar boven kij-ken als we ergens rondlopen, maar ook meer naar beneden. Het zou een mooie, vruchtbare combinatie kunnen zijn.” •

19straategie

[project]

Voor ing. Maren Süphke, ontwerper ste-delijk gebied en landschap van de ge-

meente Emmen, was de materiaalkeuze van meet af aan vastomlijnd. Of het moest een heel klein formaat bestratingsproduct wor-den - als een soort contrast met die grote ruimte - of een heel groot materiaal. “We vonden dat in dit ontwerp een moderne, grote tegel of plaat die schaalgrootte bena-drukt en het beste aansluit op de verschil-lende functies. Het plein moet de toeschou-wers voor de wedstrijden van FC Emmen ontvangen en dienst doen als parkeerter-rein, als evenemententerrein. Tevens is het een stedenbouwkundig knooppunt, strak

Een ruimte zo groot als enkele voetbalvelden tezamen. Zo’n groot plein moet met zijn uiteenlopende functies robuust zijn, maar tegelijkertijd ook aangenaam. Het vraagt volgens ontwerper Maren Süphke een helder ontwerpconcept om het gebruik van die ruimte op natuurlijke wijze te sturen. Het vraagt tevens om een fors bestratingsmateriaal, in dit geval ondermeer grijze en groene betonplaten van 2 x 2 meter en grootformaat betonstraatstenen 15 x 40 cm in klezoorverband.

Businesspark Meerdijk in Emmen

Achter helderontwerpconceptzit ook duurzame beheergedachte

>

omgeven door de wanden van de in ontwik-keling zijnde kantoorgebouwen. Je hebt ener-zijds ruimte nodig en anderzijds heb je gezel-ligheid op dat plein nodig. Het moet bestand zijn tegen grote (televisie)vrachtwagens met hun aggregaten en moet toch ook comfor-tabel zijn voor die eenzame fietser die het plein oversteekt op zijn of haar tocht door de wijk.”

Duurzaam materiaal en dito beheerHet leidde al vroeg in het ontwerpstadium tot een materiaalkeuze waarbij de grote beton-platen van 16 cm dikte een belangrijke rol spe-len. Niet alleen omdat ze ontwerptechnisch

20 straategie

de schaalgrootte van het plein onderstrepen, maar ook om dat het vrachtverkeer bij eve-nementen en voetbalwedstrijden te kunnen dragen. “De 16 cm dikke betonplaten vormen een duurzame bestrating,” stelt gemeentelijk projectleider Paul Blaauwgeers. “Ze zijn tegen het één en ander bestand, maar er zit ook een zorgvuldige beheergedachte achter. Er zal op zo’n bedrijvenpark regelmatig door nutsbe-drijven worden gegraven voor kabels en lei-dingen. Nu kunnen we veel sneller de grote platen met een kraan en vacuümklem laten oppakken en weer netjes terugleggen. Dat zal gemakkelijker gaan dan een kleinschalige en arbeidsintensieve bestrating als bijvoorbeeld cobblestones.” Er is sowieso vooraf veel overleg geweest, zo-wel tussen de verschillende afdelingen bij de Dienst Gebied waartoe de afdeling In-richting en Beheer behoort, als met de di-verse sportverenigingen en het voetbalbe-drijf FC Emmen. Maren Süphke: “Het aardige is dat je beheer meteen kunt meenemen in

21straategie

je ontwerp. Niet alleen in materiaalkeuzes en aankleding en verlichting, maar ook door samen naar het inrichtingsplan te kijken. Neem de verbindingsweg en het fietspad die het plein in het midden doorsnijden en ver-delen in een deel als parkeerterrein en het voorplein voor het stadion. De rijbaan is her-kenbaar in asfalt aangelegd, opgesloten tus-sen brede betonbanden, maar wel op één niveau zodat mensen comfortabel van plein-deel naar pleindeel kunnen oversteken. Rijen bollen markeren die weg. Om niet óók nog het fietspad apart als wegprofiel daarnaast aan te leggen, is gekozen voor een plek op de pleinverharding, aangegeven met een marke-ring van led-verlichting in de betonstraatste-nen. Daarvoor zijn speciale kapjes voor licht-val naar de zijkanten ontwikkeld. Je houdt op die manier een homogeen, robuust ontwerp, met niet teveel versnippering en dus goed te beheren.”

Opdeling zonder tweedelingHet totale plein omvat een parkeerdeel, be-straat met grijze betonstraatstenen en het voorportaal van het stadion met antraciet-kleurige betonstraatstenen en donkergrijze betonplaten. “Een opdeling, maar geen twee-deling. Bovendien een opdeling die visueel teniet wordt gedaan door twee lopers van groene betonplaten en rijen eiken daarlangs. Eigenlijk is dat de kern van het ontwerpcon-cept,” verklaart Maren Süphke. “Het is een groot plein van pakweg 225 lengte en 130 me-ter breedte. Als mensen vooraan parkeren en allemaal rechtstreeks naar de ingang van het >

Twee groene lopers van

betonplaten leiden naar de

ingang van het voetbalstadion.

Een omvangrijke openbare

ruimte die één geheel vormt.

22 straategie

stadion lopen, krijg je chaotische verkeersbe-wegingen. Vandaar onze keuze voor een stu-ring van die stromen publiek door de groene lopers.”De groene lopers zijn eveneens uitgevoerd in die grote betonplaten van 2 x 2 meter, als let-terlijk en figuurlijk verbindende factor met het voorplein met hetzelfde type betonpla-ten. Om een goede kleur groen te krijgen - verwijzend naar de grasmat - zijn door de fabrikant diverse proeven genomen in over-leg met de gemeente Emmen. De lopers zor-gen er ook voor dat de pleindelen visueel één geheel vormen. “Je hebt echt het idee dat het om één plein gaat. Een groot, bijzon-der plein.”

Dat is mede bereikt door het plein als geheel op te tillen en te markeren met brede beton-banden. Paul Blaauwgeers: “Ook het plein is omlijst met rijen bomen. Als de gebouwen er later omheen staan, komt de centrale po-sitie van het plein nog meer tot zijn recht.”

Maren Süphke haakt in: “Voor de gevels wordt veel gebruik gemaakt van rode stenen. Vandaar dat wij voor het plein een terughou-dende, neutrale tint bestrating hebben geko-zen. Combinaties van grijstinten. Saai is het niet, temeer daar je met de variëteit tussen be-tonplaten en grootformaat betonstraatstenen speelt. Bovendien zijn de betonstraatstenen in een opvallend klezoorverband gelegd. Zo krijg je een mooie lijnwerking dwars op het plein. De betonplaten hebben een veegstructuur in diezelfde dwarsrichting. Het sluit allemaal mooi en doordacht op elkaar aan. Van brede betonbanden tot de wat eigenwijs geplaatste banken op het voorplein. Het plein heeft ook een goede mix van obstakelvrijheid en vol-doende aankleding, zodat het niet te ongezel-lig wordt.” Een groot en groots plein, waarbij het ontwerp zorgt voor een natuurlijke rou-ting. Verspreid parkeren, maar via de groene lopers richting stadion. Of richting een ander evenement, want er is meer in businesspark Meerdijk dan Koning Voetbal. •

Sport, educatie en kantorenSportpark Meerdijk aan de oostelijke Rondweg van Emmen wordt fasegewijs (her)ontwikkeld. Zo is eerst een deel van het bestaande sportcomplex verplaatst naar een nieuw complex, inclusief nieuw clubgebouw en kleedruimtes. In fase B wordt het Businesspark Meerdijk ontwikkeld, waarbij het plein als knooppunt fungeert. In fase C wordt de hoofdontsluiting van het gebied met de Rondweg verbonden. Het Businesspark Meerdijk zal veel sport- en educatievoorzieningen gaan herbergen, waaronder scholen. De ontwikkeling wordt mede gefinancierd vanuit Europese subsidies en subsidies van Stichting Noord Nederland.www.

straategie.nl

Projectgegevens:Meer beeldmateriaal en illustraties zijn te vinden op www.straategie.nl

Opdrachtgever: gemeente Emmen

Ontwerp: Afdeling Inrichting & Beheer, Dienst Gebied, gemeente Emmen

23straategie

[project]

Highlights projecten naar kleur, formaat, toepassing en duurzaamheidBusinesspark Meerdijk met stadion, EmmenKleur: antracietkleurige betonstraatstenen en betonbanden in combinatie met groene en donkergrijze betonplaten.Formaat: de ruimte vraagt om een fors bestratingsmateriaal: betonplaten van 2 x 2 meter en grootformaat betonstraatstenen 15 x 40 cm, in klezoorverband gelegd, en 30 cm brede betonbanden.Toepassing: centrumplein van kantorenpark annex voorplein van voetbalstadion dat tegelijkertijd ruimte en sfeer moet bieden.Duurzaamheid: de 16 cm dikke betonplaten zijn bestand tegen het zware verkeer (televisiewagens). Tevens een duurzame inrichting door afstemming tussen ontwerp en beheer.

Componistenwijk, Ede Kleur: kleurvaste rode betonstraatstenen, waarbij rode kleur is bepaald door de bewoners. Formaat: keiformaat betonstraatstenen met speciaal open voeg/randprofiel.Toepassing: waterpasserende bestrating voor een modern waterbeheer en minder wateroverlast voor de bewoners.Duurzaamheid: duurzaam waterbeheer (waterpasserende bestrating, minder afdracht naar zuivering, minder overstorten), machinaal bestraat, kleurvast materiaal, stabiele bestrating.

Centrum, BreskensKleur: speciaal ontwikkelde witgrijze betonstraatstenen met rozerode en hardsteenkleurige accenten en donkergrijze variant met witgrijze accenten, hardsteenkleurige betonbanden.Formaat: speciale langformaat betonstraatstenen (60 x 20 x 10 cm) en 50 cm brede betonbanden.Toepassing: Sfeervolle, brede wandelzones voor inwoners en toeristen als onderdeel van een centruminrichting met bijzondere elementen. Duurzaamheid: duurzaam ontwerp dat vele jaren kan meegaan, duurzame ambitie van opdrachtgever die rijke ontwerp niet versoberd, duurzaam materiaalgebruik.

[highlights]

Golven in Lelystad

Om de heringerichte Houtribweg in Lelystad veiliger te kunnen over-steken zijn twee wig- en pleinvormige oversteken gemaakt, opvallend

bestraat met een golvenpatroon van drie grijstinten betonstraatstenen, niveauverschillen en keermuurtjes. Genoeg accenten om niet klakke-loos of in volle vaart de weg over te steken. De gemeente Lelystad heeft samen met VHP Rotterdam het ontwerp gemaakt. In de volgende uitgave van Straategie wordt het project ruim belicht. •

Beton, je bent gewoon

de allerbeste!

Beton is het meest duurzame bestratingsmateriaal. Een puur en eerlijk product. Dit blijkt uit de

wetenschappelijk erkende LCA (Levens Cyclus Analyse) methodiek, toegepast bij de certificering

van DUBOkeur®. Het maakt beton tot het meest milieuvriendelijke én meest veelzijdige bestratings-

product. Kiest u voor beton, dan kiest u voor een duurzame leefomgeving. Voor nu en voor later.

Betonnen bestrating, oneindig veelzijdig!

www.straategie.nl

R