Sternberg ve Zekanın Üçlü Kuramı

Robert J. Sternberg

Zeka gelişiminde bilişsel psikoloji

Fatma Nevra Seggie B.Ü. Eğitim Bilimleri

İnsanlar bilgiyi nasıl toplar ve kullanırlar?

Bu bilgilere göre nasıl problem çözer ve zekice davranırlar?

Bu soruların cevabı: Zekanın Üçlü Kuramı

IQ harici zekalar

Zekayla ilintili 3 boyut

1) Parçasal boyut

2) Deneysel boyut

3) İçeriksel boyut

Parçasal boyut:

Kişiyi yapılacak şeyleri ayrı ayrı planlamaya, yaparken onların tümünü kontrol ve idare etmeye, yaptıktan sonra da onları değerlendirmeye iter.

Deneysel boyut:

Zekanın deneyimle ilgili olduğunu, kişilerin yapacakları işlerin geçmişle var olan tüm bilgilerini kullanmasıyla ortaya çıkacağını ileri sürer.

Fakat geçmiş deneyimlerden ortaya çıkan bu yapılan iş daha evvel hiç görülmemiş, duyulmamış, yani yeni ve orijinal olmalıdır.

İçeriksel boyut:

İçinde yaşadığımız yerlerle ilgilidir. İçinde bulunduğumuz çevrelere adapte olma, etrafımızdaki çevreleri kendine uydurma, farklı çevreleri seçebilme gibi.

Her boyutun bir yetenekle ilişkisi vardır:

Parçasal boyut: Analetik yetenek

Deneysel boyut: Yaratıcı yetenek

İçeriksel boyut: Uygulamalı yetenek

Analetik yetenek:

Analetik düşünen kişi başkalarının düşüncelerini, fikirlerini hatırlamakta ve analiz etmekte ustadır.

Öğrendiği bilgiyi kolaylıkla başka bilgilerle karşılaştırabilir, tahminler ve değerlendirmeler yapabilir ve eleştirebilir.

Sebep sonuç ilişkilerini hemen kurar.

Ama kendileri fikir üretmekte o kadar başarılı olamaz.

Uygulamalı yetenek:

Öğrenilen bilginin ne işe yaradığını, onları nasıl kullanabileceğini düşünen kişiler bu yeteneğe sahiptir.

Çevrelerine daha kolay adapte olurlar. İnsanlarla konuşmasını daha iyi bilirler.

Sınav notları pek iyi değildir, zaten pek de çaba sarf etmezler.

Eksik yanlarını bilirler ve öğretmenden yardım isterler.

Bu kurama göre:

Öğretmenler hep sınavdan yüksek not alanlara özen göstermeyip, diğer öğrencilerin de neler yapabileceklerine bakmalarının, bunun hem öğrenci hem de öğretmen için çok faydalı olduğuna inanılır.

Tüm öğrencilerin çeşitli zekalarını keşfetmek için neler yapılmalıdır?

Değişik öğrenim şekilleri

Her kişide bu üç zekadan bir miktar da olsa var.

Öğrencilerimizin neye sahip olduklarını bulup çıkarmak, onlara göstermek, bu yetenekleri nasıl geliştirebileceklerini öğretmek gerekir.

Nelerde iyi, nelerde kötü olduklarını ve bunları nasıl geliştirebileceklerini öğrenciler, biz öğretmenler sayesinde öğrenir ve anlar.

Ülkemizdeki bir çalışma (Kutlu: 1999)

MEB ilköğretim Türkçe ders kitapları yer alan sorular incelenmiş ve sekiz yıl boyunca bütün sınıf düzeylerinde soruların en çok hatırlama (ortalama 0.77), daha az kavrama (ortalama 0.21) ve en az da uygulama (ortalama 0.02) davranışlarını ölçtüğü; kitaplarda analiz ve analiz üzeri düzeyde sorular sorulmadığı görülmüştür.

Eğitim uygulamalı olmalıdır: Cumhuriyet Türkiye'sinin eğitim politikalarının temel ilkelerinden birisidir.

YARATICI:

Orta veya düşük sınav notları vardır.

Okulda kendini kısıtlanmış hisseder.

Öğretmenleri tarafından zor bir öğrenci olarak algılanır.

Okul ortamına pek uymaz.

Yönlendirmeleri pek izlemez.

Yönlendirmenin kendisi olmasından hoşlanır.

Kendi fikirlerini öne sürmekten hoşlanır.

Doğal bir “fikirler” insanıdır.

UYGULAMALI:

Orta veya düşük sınav notları vardır.

Okulda sıkılır ve okul ortamına pek uymaz.

Öğretmenleri tarafından derslerden kopuk olarak algılanır.

Verilen etkinliklerin ve yöntemlerin ne işe yaradığını görmek ister.

Kendini uygulama yapabileceği alanlarda görmek ister.

Fikirlerini uygulamaktan hoşlanır.

Doğal sağduyuludur.

Analetik, yaratıcı ve uygulamalı yetenekleri ortaya çıkarmak ve

geliştirmek için -öğrettiğimiz ders ne olursa olsun- sorulacak soru

tipleri

Analetik yetenekleri geliştirmek için:

Herhangi iki şeyi karşılaştır.

Herhangi iki şeyin ortak noktalarını bul.

Herhangi iki şeyin zıt taraflarını bul.

Analiz et.

Değerlendir.

Eleştir.

Niçin diye izah et.

Sebepleri izah et.

Tahminleri değerlendir.

Yaratıcı yetenekleri geliştirmek için:

Yarat.

İcat et.

Hayal et.

Tasarla.

Nasıl olur/oluşur diye göster.

Tahminde bulun.

Geliştir.

Eğer böyle böyle olursa, ne olacağını söyle.

Yaratıcı yetenekleri geliştirmek için:

Yarat.

İcat et.

Hayal et.

Tasarla.

Nasıl olur/oluşur diye göster.

Tahminde bulun.

Geliştir.

Eğer böyle böyle olursa, ne olacağını söyle.

Bu tarz işlenebilecek dersler

Ders Psikoloji

Analetik Freud'ün rüya kuramını değerlendir.

Yaratıcı Kendi rüya kuramını kur ve geliştir.

Uygulamalı Birbirinize rüyalarınızı anlatarak, gerek Freud gerekse kendi kuramlarını

ile farklı tabirler yapın.

Ders Tarih

Analetik Kurtuluş Savaşının sebepleri nelerdir?

Yaratıcı Kurtuluş Savaşı olmasaydı Türkiye ekonomik, politik ve sosyal

açıdan nasıl olurdu?

Uygulamalı Diyelim ki Kurtuluş Savaşı sırasında ailenizi sizin korumanız

gerekiyordu, neler yapardınız?

Ders Coğrafya

Analetik Kuzey Anadolu ile Akdeniz Bölgesindeki bitki örtüsünü

karşılaştır.

Yaratıcı Toroslar olmasaydı Akdeniz Bölgesinde nasıl bir bitki örtüsü olurdu, hayal et.

Uygulamalı Diyelim ki Türkiye'de henüz olmayan bir bitkiyi ülkemize getirdik. Hangi bölgeye dikeceğini sebepleri ile anlat.

Ders Resim

Analetik İbrahim Çallı ve Picasso'nun yetiştiriliş tarzlarını karşılaştır.

Yaratıcı İbrahim Çallı'nın herhangi bir resmini kubism kurallarına göre

hayal et.

Uygulamalı Bu hayalini kağıt üzerinde uygula.

Ders Edebiyat

Analetik Shakespeare'in Romeo ve Juliet'inin kurgusunu eleştir.

Yaratıcı Ünlü mezar sahnesinde Juliet ölmeseydi ne olurdu düşün

ve oyuna yepyeni bir son yaz.

Uygulamalı Yazdığınız sonu sınıfta sahneleyin.

Ders Biyoloji

Analetik Kuşlar kanatlarıyla nasıl bir sistemle uçar? Analiz et.

Yaratıcı İnsanların da kanatları olsaydı, ne olurdu? Hayal et.

Uygulamalı Gerçek bir kuşu düşünüp, maketini yap.

Bu üç öğrenme tarzını uyguladığımız zaman neler

kazanabiliriz?

Bilginin öğrencinin kontrolüne geçmesini sağlayabiliriz.

Bilginin öğrencinin kontrolüne geçmesini sağlayabiliriz.

Grup çalışması, eş ile çalışma ve tartışmalı çalışmalar önem kazanacaktır.

Öğrenci öğretmen ilişkisi yeni bir boyut kazanır: İletişim artar, fikir alışverişi doğar, olumlu, yapıcı tartışmalara yol açılır.

Böylece dersler hem sıkıcı olmaktan uzaklaşır, hem de öğrenme oranı fazlalaşır.