STERKE COMPETENTIES NEDERLANDS? HET BELANG VAN TAAL- EN EVALUATIEBELEID AAN

HET BEGIN VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS

Koen Van Gorp

Centrum voor Taal en Onderwijs, KU Leuven

18 september 2014

Overzicht

Enkele krantenkoppen

Enkele cijfers

Enkele beelden over taalontwikkeling

Breed evalueren

Taal- en evaluatiebeleid

De Toolkit Breed Evalueren Competenties Nederlands

Toets voor iedereen op einde basisschool

Alle leerlingen worden op het einde van de lagere school getoetst, zo wil de Vlaamse regering.

“De toets kwam er omdat vanuit het secundair onderwijs vraagtekens geplaatst worden bij de kennis van de leerlingen die uit het basisonderwijs komen.”

(De Standaard, 26 augustus 2014)

VRAAG: Wat zegt dit over de perceptie van het SO m.b.t. het BaO? Zegt dit iets over de reële afstand tussen eindniveau BaO en beginniveau SO? (Cfr. peilingsonderzoeken) Of meer iets over hoe die niveaus door respectieve leerkrachten worden ingevuld?

Taalscreening Nederlands

Verplichte taalscreening om anderstalige leerlingen te helpen

Alle 130.000 leerlingen die beginnen aan de lagere school en de middelbare school worden vanaf dit schooljaar in september onderworpen aan een verplichte taalscreening. Indien nodig wordt de talenkennis van de leerlingen bijgewerkt.

(De Standaard, 1 september 2014)

Valide en betrouwbaar screeningsinstrument

= Taaltoets?

Taaltraject Taalbad

Realiteit: Niet iedereen is even succesvol

Onderzoek bevestigt keer op keer dat voor bepaalde groepen kinderen schoolsucces geen evidentie is.

De sociaal-economische thuissituatie (cfr. kansarmoede) en de etnisch-culturele situatie blijken een impact te hebben op de prestaties van kinderen op school!

Begrijpend lezen in de basisschool

Piecewise groeicurve begrijpend lezen, opgesplitst naar al dan

niet GOKleerling + taal

35

40

45

50

55

60

L3 L4 L5 L6

Leerjaar

Vaard

igh

eid

ssco

re

NL niet GOK

AT niet GOK

NL GOK

Turks GOK

Arber GOK

Overig AT GOK

Sibo-data, 2011

Peiling Lezen en Luisteren 2013

91% haalt eindtermen lezen

Een verbetering van 2% tegenover de peilingen van 2002 en 2007

87% haalt eindtermen luisteren

Gelijk aan peiling van 2007

Enkele onderzoeksgegevens SO

15% van de Vlamingen tussen 15 en 65 is laaggeletterd, 19% scoort onvoldoende mbt digitale geletterdheid (PIAAC 2013)

PISA (2009, 2012): 13,5% van de 15-jarigen beschikt niet over basisleesvaardigheden; grote kloof tussen sterk en zwak

De geletterheidsontwikkeling van bso-leerlingen stagneert: tussen 3 en 6 bso wordt nauwelijks vooruitgang vastgesteld (CTO, 2007)

PIAAC: Programme for the International Assessment of Adult Competencies

PISA: Programme for International Student Assessment

CTO: Centrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven

Zin en onzin van taalscreening

Een kans om aan een echt taal- en evaluatiebeleid op school te gaan werken, over de vakken en vakgroepen heen.

Gevaar:

Verenging tot een klassieke, makkelijk af te nemen test spelling (als indicator voor schrijfvaardigheid?) of woordenschat (als indicator voor (schoolse) taalvaardigheid?).

Screenen we de ‘juiste’ competenties? Bijv. geletterdheid voor de 21ste eeuw, het kunnen omgaan met teksten en informatie (= ook taalvaardigheid).

Zin en onzin van taalscreening

Evalueren we ‘breed’ genoeg?

“Het is belangrijk dat de school verder breed blijft kijken naar die leerlingen en zich niet focust op één screeningsinstrument en/of taaltoets” (VVKSO – Mededeling, 31.03.2014, p. 1)

Vraag naar het geheel van evaluatieinstrumenten dat een schoolteam gebruikt om de talige competenties van leerlingen in kaart te brengen?

Taalscreening is aanvullend op de al aanwezige evaluatie, informatie uit BaO (Basofiche), van ouders, van leerlingen zelf, …

Taalvaardigheid als ladder

Taalleren in actie

Geen trapsgewijze ontwikkeling

Schrijftaak:

Vehaal bij

prenten

Communicatieve

Effectiviteit

3de en 4de lj

6 momenten

(Verheyden e.a.,

2011)

(Taal)leren in actie

(Van den Branden, 2012)

De kern van evalueren

Naar cursisten kijken en je afvragen:

Hoe verloopt hun leerproces?

Hoe kan ik hen dan het best ondersteunen?

John Hattie (2009): Visible learning

Naar je eigen onderwijs kijken en je afvragen:

Is mijn onderwijs effectief en duurzaam?

Hoe kan ik het bijsturen?

Nood aan brede evaluatie

Nood aan kwaliteitsvolle evaluatie

Wat betekent breed evalueren?

Kennisconstructie, niet enkel kennisreproductie.

Evalueren integreren in leer- en instructieproces (permanent i.p.v. momentopname achteraf).

Leerlingen actief betrekken bij ontwerp en uitvoering van evaluatieprocedures.

Gebruik van authentieke of levensechte situaties, niet enkel schoolse contexten.

Niet alleen het product, maar vooral ook het proces van het leren is belangrijk.

Competenties (dus kennis, én vaardigheden én attitudes)!

Breed evalueren is...

Uitgaan van wat leerlingen kunnen (sterktes en zwaktes)

Groei(potentieel) in kaart brengen

Talenten, relevante competenties ontdekken

Via...

Zelfevaluatie

Peerevaluatie

Co-evaluatie

Observeren

Portfolio

Vele vragen, vele mogelijkheden

Waarom? Wat? Hoe? Door

wie?

Wanneer?

Vaststellen

Rapporteren

Ingrijpen /

remediëren

Zelfreflecterende

houding

bevorderen

Onderwijsaanpak

evalueren

Vaardigheid

ontwikkelen

...

Product

Proces

Kennis

Vaardigheden

Strategieën

Attitudes

Competenties

Observatie

Portfolio

Toets

Zelfevaluatie

Peer-

evaluatie

Co-evaluatie

Leerkracht

Leerling

Zichzelf

(Ouders)

Eenmalig

Op

verschillende

momenten

Hoe past een evaluatiebeleid binnen taalbeleid?

“Taalbeleid is de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten”

(Uit: Bogaert, N. en Van den Branden, K. (2011). Handboek

taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: Acco, p.13)

Een evaluatiebeleid binnen een taalbeleid

Ontwikkeling leerlingen

1/8

Kwaliteit taalbeleid verhoogd?

7

Effect?

(Lln - lk –school)

6

Uitgevoerd?

5

Acties

4

Doelstellingen

(Lln – Lk – school)

3

Huidig taalbeleid analyseren

2

Taalbeleidscirkel –

K. Van den Branden

VOORBEREIDEN

Visie

ontwikkelen

EVALUEREN EN

INSTITUTIONA-

LISEREN

VISIE

REALISEREN

Evaluatiebeleid op scholen SO

Onderwijsspiegel 2012: uit de doorlichtingsverslagen

Zelden ontwikkelen scholen een samenhangende visie op evaluatie.

De schoolleiding gaat er doorgaans stilzwijgend van uit dat leerkrachten de evaluatie afstemmen op de eindtermen en de leerplandoelstellingen.

De evaluatie richt zich frequent te eenzijdig op het cognitieve niveau. Men gebruikt vooral vraagvormen die focussen op de reproductie van kennis.

Er zijn aanzetten om de leerlingen te betrekken door gebruik te maken van zelfevaluatie en peerevaluatie.

Slechts een beperkt aantal scholen bewaakt de kwaliteit van de evaluatie.

En wat met talenbeleid?

Onderwijsspiegel 2012:

Het beknopte onderzoek in 2010-2011 komt tot gelijksoortige conclusies als het uitgebreidere onderzoek van 2009-2010.

60 % van de Vlaamse scholen is een talenbeleid aan het uitwerken.

Ontwikkeling van een relevante visie.

Een aantal ondersteunende initiatieven om deze visie in de praktijk te kunnen omzetten.

40 % van de scholen moeten nog belangrijke stappen zetten in de uitwerking van een talenbeleid.

Vooral bij het werken aan Nederlands als instructietaal blijken afspraken vaak beperkt te zijn en blijftde opvolging achterwege.

Naar een talenbeleid in het SO…

Tegen de verwachting (uitdagingen en doelpubliek) in blijkt het talenbeleid in met name centrumscholen minder diepgaand en met een minder breed bereik te zijn uitgewerkt dan in de niet-centrumscholen.

Streven naar meer diepgang en een groter bereik.

Streven naar grotere investering en een sterker doelgericht talenbeleid.

Hoe een veranderingsproces aansturen?

(1)

Nood

(8)

Institutio-naliseer

(7) Vasthouden

en meer vernieuwen

(6) Succeser-varingen

(5) Autonomie

en verantwoor-delijkheid

(4) Communi-ceer visie

(3) Ontwikkel

visie

(2)

Groep met gewicht

Leading change

J.P. Kotter (1996)

VOORBEREIDEN

Visie

ontwikkelen

VISIE

REALISEREN

EVALUEREN EN

INSTITUTIONA-

LISEREN

Evaluatiebeleid: hoe begin je eraan?

Toolkit Breed Evalueren

Op zoek naar een handzaam instrument

Ter ondersteuning van de klas- en schoolpraktijk

evaluatiebeleid

Taal-/talenbeleid

Toolkit Secundair onderwijs: http://www.ond.vlaanderen.be/toetsenvoorscholen/toolkit_breed_evalueren

De Toolkit Breed Evalueren

De Toolkit

Brengt alle bestaande taaltoetsen en evaluatie-instrumenten Nederlands samen in een voor de school-/klaspraktijk bruikbaar kader dat talige competenties binnen alle leerdomeinen beschrijft.

Stelt leerkrachten in staat de competenties Nederlands van leerlingen zowel bij aanvang als gedurende het hele secundair onderwijs nagaan.

! Competenties Nederlands = taalcompetenties, leercompetenties, zelfsturende competenties, sociale competenties = inherent aan taalverwerving

wil schoolteams ondersteunen bij het vormgeven en/of verder uitwerken van hun evaluatiebeleid en dit helpen inpassen in het talenbeleid van de school.

Opzet van de Toolkit

implementatie-scenario's

+ stappenplannen

inventaris evaluatie-

instrumenten

doelenkader competentie Nederlands

cases +

vormings-instrumenten

Inventarisatie evaluatie-instrumenten

Overzicht van bestaande instrumenten

Secundair: 22 evaluatie-instrumenten

Secundair + Basis: 2 instrumenten

Basis: 10-tal instrumenten

Voor SO

Diataal

Evaluatiefiches leerplan NL

Jongerenbeginbeeldinstrument

Kijkwijzer SLO

Klaar voor hoger onderwijs?

Leeskaarten boekenjuf

Observatie-instrument SGOK

Paralleltoetsen

Schoolfeedback KU Leuven

TAS

Voor 6de lj BaO

Cito Leerlingvolgsysteem

Dossier Output en Kwaliteitsbewaking (DOK)

Interdiocesane proef

LVS Spelling VCLB

Europese taalportfolio

OVSG-toets

PI-dictee

PI-einddictee

VLOT

Identificatiefiche per instrument

1 Praktische informatie

Productinformatie, doelgroep, soort instrument, afnameduur, aantal meetmomenten, …

2 Omschrijving van de toets

Wat doen de leerlingen?

Waarvoor kan het instrument gebruikt worden? (Screening, Diagnose, …)

Laat het instrument toe leerlingen te vergelijken? (Norm, criterium, …)

3 Kwaliteitscriteria

VRIP: validiteit, betrouwbaarheid, impact, praktische haalbaarheid

Ontwikkelen van raamwerk

Gebaseerd op

ET/OD Nederlands en PAV in 3 graden aso, tso, kso en bso

ET Nederlands lager onderwijs

ET en leerplandoelen van andere vakken (steekproefsgewijs)

Aangevuld met VOET-en uit de gemeenschappelijke stam van het SO die talig handelen ondersteunen.

Een handzaam kader

Instrumenten (stap 1) en taaldoelen (stap 2)

integreren in een handzaam kader

23 implementatiescenario's

Hoe breng je de competenties Nederlands in kaart in de eerste/tweede/derde graad?

Hoe stel je een goed evaluatie-instrument op?

Wat is een goed schrijfportfolio?

Hoe ga je aan de slag met de resultaten van breed evalueren?

Hoe past een evaluatiebeleid in een taalbeleid?

…

Online toegankelijk maken van TBE

http://www.ond.vlaanderen.be/toetsenvoorscholen/toolkit_breed_evalueren/

Tot slot: accountability?

Om de concrete klaspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften is het evalueren en opvolgen van de taalontwikkeling van leerlingen cruciaal in een talenbeleid.

De Toolkit wil leerkrachten en teams handvaten geven om na te denken over hun evaluatiebeleid, over hun doelen, over hoe ze aan die doelen met het volledige team willen werken, over welke stappen ze in dat proces willen en kunnen zetten...

Bedankt

VRAGEN?

koen.vangorp@arts.kuleuven.be