Steinsteypa aldanna rs Aron Lev Beck Lokaritger byggingafri B.Sc. 2014 Hfundur: Aron Lev Beck Kennitala: 230889-2799 Leibeinandi: Guni Jnsson Tkni- og verkfrideild School of Science and Engineering

Tkni- og verkfrideild Heiti verkefnis: Steinsteypa aldanna rs

Nmsbraut: Tegund verkefnis: Byggingafri BSc Lokaverkefni byggingafri BSc

nn: Nmskei: grip: Vor.2014 BFRIT1005 Fari er lauslega yfir sgu steinsteypu slandi.

Hfundur: Aron Lev Beck Rnarsson

Umsjnarkennari: ormur Sveinsson

Leibeinandi: Guni Jnsson

Fyrirtki/stofnun: Hsklinn Reykjavk

Dagsetning: Lykilor slensk: Lykilor ensk: 29.4.2014 Steinsteypa aldanna

rs

Dreifing: opin loku til:

Formli: hugi var v a skoa lauslega sgu steinhsa og steinsteyptra mannvirkja slandi. Einnig

vildi g skoa grfum drttum hvernig framleisla steypuefnum hefur veri hrlendis

gegnum tina og hva kom til a slendingar byrjuu a nota steinsteypu vi

mannvirkjager.

Leibeinanda mnum honum Guna Jnssyni hj verkfristofunni Eflu vil g akka fyrir a

hafa gefi mr tkifri til a kynnast steinsteypu ann htt sem g gert.

g vil srstaklega akka frnku minni Bru Huld Sigfsdttur fyrir allan ann tma og

stuning sem hn hefur gefi mr gegnum alla mna sklagngu.

Efnisyfirlit Inngangur ................................................................................................................................... 1

Upphafi ..................................................................................................................................... 2

Portlandssementi fundi upp .................................................................................................... 3

Steinhs slandi ....................................................................................................................... 3

Fyrsta steinsteypta hsi slandi .............................................................................................. 4

Mjlnir ........................................................................................................................................ 7

Sement slandi ......................................................................................................................... 8

Alkalvirkni verur vandaml slandi .................................................................................... 11

Samgngur ............................................................................................................................... 14

Steinsteypa eins og vi ekkjum hana dag ............................................................................ 16

Niurlag .................................................................................................................................... 17

Heimildaskr ............................................................................................................................ 19

Inngangur essari ritger er fjalla um sgu steinsteypu slandi. tlar hfundur a skra fr v

mikilvgasta og helsta sem vi henni kemur skilvirkan og markvissan htt. Stikla er

stru yfir sgulegt yfirlit upphaf steinsteypunnar heiminum og kanna er hva kom til a

slendingar byrjuu a nota hana. etta algenga byggingarefni sem hvert mannsbarn ekkir

prir n bjarflg um land allt og ykir okkur ftt sjlfsagara heldur enn a reisa hs r

steinsteypu. a hefur a sjlfsgu ekki alltaf veri annig a slandi stu steinsteypt hs

vast hvar um landi. Steinsteypan var ekki fundin upp slandi og tlar hfundur a kanna

grfum drttum hvar og hvernig fyrstu steinsteyptu mannvirkin hafa veri og hvernig a

hafi komi til a notast var vi steypuefni mannvirkjager.

Sementsverksmija rkisins kom og fr og kanna verur hva kom til a slendingar

myndu reisa hr verksmiju sem myndi framleia sement og af hverju hn var stasett

Akranesi. essi verksmija var neitanlega strt skref insgu slendinga og bj

verksmijan til tal strf fyrir heimamenn og fleiri. Alkalskemmdir settu stran svip

steinsteypusgu okkar og var alkalvirkni miki vandaml slandi og helst Reykjavk.

Steinsteypunefnd var stofnu til ess a rannsaka alkalvirkni og er a flag enn starfandi

dag og gegnir mikilvgu hlutverki upplsingamlum steinsteypufrum hr landi. Fari

verur sngglega yfir hvernig steinsteypa er lg dag og sagt verur fr njungum vinnslu

hennar og ger.

1

Upphafi Vi munum sennilega aldrei vita hver geri ea lagi fyrstu steinsteypuna. Elsta steinseypa

sem vita er um er fr 7000 FK og voru fornminjar hennar fundnar ri 1985 egar jarta

mokai ofan af steyptu glfi vi framkvmdir vegi Yiftah suur Galleu srael. a er

margt sem bendir til ess a listin vi a nota steinsteypu hafi dvna a miklu leiti fr 5000

FK og til 3000 FK (Stanley, 1999). eru pramtarnir Shaanxi Kna taldir vera fr 4000

FK og voru eir gerir me blndu r kalki (eng. calcium) og eldgosasku (eng. volcanic

mud) (Alessandra Belleli, 2007). sjunda ratugnum fundust fornminjar r steinsteypu fr

Gansu hrai Kna (ZuiXiong, 2012) og eru taldar vera fr 3000 FK. Fornminjarnar fr

Gansu hrainu voru ekki r einu sem taldar eru vera fr essu tmabili.

Egyptar voru miklir frumkvlar hinum msu svium og ekki sst essum frum

steinsteypu. Forn-Egyptar bjuggu til mrsteina sem voru r leju og hlmi. Til ess a binda

saman slurrkaa mrsteina sna notuu eir steinlm (eng. mortars) ea

gifsefni (eng. gypsum content), bi r kalki (eng. lime) og gifsi (eng. gypsum).

essa afer notuu eir til ess a byggja pramtana. Vita er a Knverjar notuu einnig

steinlm til ess a reisa Knamrinn sem er eitt frgasta mannvirki sgunnar (Woolfson,

Michael M., 2010). svo a etta s ekki s steinsteypa sem vi ekkjum dag er etta

mjg str og ingarmikill hluti af mikilvgri run sem tti eftir a leia mannkyni a

einu mest notaa byggingarefni heiminum dag, steinsteypu.

Lkt og Egyptar voru Rmverjar miklir brautryjendur runarferli steinsteypu.

Segja mtti a eir hafi raun veri frumkvlar. Rmverjar voru fyrstir allra til ess a nota

blndu sem saman st af kalkstein og possolana (lat. Pulvis puteolanus) en possolana eru

efni sem eru flokku eftir v hversu gjrn au eru a hvarfast me vatni (hydraulisk).

Possolana eru ksilrk (siliceuos) og hvarfast ekki me vatni (Raymond W. M. Chan, 1999C).

Possolanar ea aukar eins og eir eru gjarnan nefndir eru notair sement auknu mli n til

dags og bta eir eiginleika steinsteypunar miki og minnka prur. egar vatn (H2O) og

sement hvarfast myndast sementsefja og einn af veikarittum sementsefjunnar er Ca(OH).

Possolanar hvarfast san vi kalsumhydrox og mynda efni sem lkist C-S-H geli

(t2opermorit-gel). C-S-H gegnir mikilvgu hlutverki sementsefju ar sem C-S-H (calcium

silicate hydrate) er stugasti og ttasti tturinn sementsefjunni og gefur mestan styrk

(Concrete countertop institute, 2011).

2

Portlandssementi fundi upp Eftir a Rmaveldi hrundi voru margar aldir nnast engar endurbtur steypu. Me

tilkomu portlandssements fr boltinn a rlla njan leik (Lur Bjrnsson, 1990). egar

Eddystone vitinn Englandi var byggur ttu sr sta uppgtvanir. Uppgtvanir essar voru

eirri strargru a r ttu eftir a stimpla sig rkilega inn verkfrisgu heimsins.

Maur a nafni John Smeaton var fddur 8. jn ri 1724 Austhorpe Leed Englandi.

John hefur oft veri nefndur fair byggingarverkfrinnar (American society of civil

engineers). Eitt af allra mestu afrekum Johns gerust egar honum var fali a verkefni a

reisa Eddystone vitann ri 1756. a reyndist erfitt verkefni ar sem vitinn tti a standa

brimhvtu skeri ar ldugangurinn var svo mikill a allt kalklm myndi skolast burt ur en

a myndi harna. John Smeaton fann me tilraunum snum a hann myndi f sterkasta

sementi me v a brenna leirblandaan kalkstein og f me eirri afer kalkduft sem

hann svo btti possolana sem hann fkk fr Civitavecchia talu.

Breski mrarinn Joseph Aspdin var svo s sem kannai blndur Johns og rannsakai

hvers vegna essar blndur hans voru svona sterkar (Idorn, 1997). Joseph Aspdin stofnai

fyrstu sementsverksmijuna og var hn Wakefield Englandi. Sementsverksmijan var

stofnu ri eftir a hann fkk einkaleyfi British Patent 5022 An Improvement in the Mode

of Producin an Artifical stone og er a ar sem Portland-sementi er allra fyrst nefnt (Peter

Domone, 2010).

Steinhs slandi Fyrir ekki nema rmri ld hefi engum breyttum alumanni dotti a til hugar a nota

yri anna efni til hsbygginga en torf og nokkrir sptugarmar. Sklinn var s byggingarger

sem landnmsmenn fluttu me sr fr Skandinavu og var a algengasta tegund bygginga

eim slum daga. svo a nafni torfhsum gefi til kynna klningarefni essara

hsa var burargrind hsana r timbri. Ltil framfr var byggingarinai essum tma

og voru essi hs illa einangru, svo oft var kalt eim. slendingar voru undir stjrn

Danakonungs og var a um mija 18. ld a stjrnvld Danmrku vildu efla ina slandi

sem au og geru.

Styrkur var veittur til hlutaflagsins Innrttingar sem Skli Magnsson stofnai ri

1751. Skli Magnsson var lka fremsti hvatamaur ess a a yri reistur embttisbstaur

3

Viey. Hann vildi a bstaurinn yri hlainn me slensku grjti, en hann var eim tma

landfgeti (Minjasafn Reykjavkur). hlfa ld var Skli Magnsson valdamesti maur sland

og var hann fyrsti landfgetinn. Embttisbstaurinn var san reistur og fari var eftir

skum Skla. Vieyjarstofa er fyrsta steinhs landsins. Hafist var handa vi a reisa

Vieyjarstofu ri 1752 og var lg lokahnd verkefni ri 1755 (Viey). Nicolai Eigtved

hirarkitekt Dana hannai hsi en Vieyjarstofa var tekin fornleifaskr ann 20. gst ri

1969 (Minjastofnun slands).

Vieyjarstofa var ekki eina steinhsi sem Danakonungur veitti styrk til ess a

reisa, nst rinni var a Hladmkirkja. Framkvmdir hennar hfust ri 1757, tveim

rum eftir a Vieyjarstofa var fullklru. Tmatlanir vi verklok Hladmkirkju stust

ekki og var skur mrarameistari a nafni Sabinsky sem st fyrir byggingunni. fyrstu

var greitt kaup til allra eirra verkamanna sem a verkinu komu en ekki lei lngu ur en

bndur Skagafiri voru skikkair til ess a vinna kauplaust vi verkavinnu. essi mefer

var illa s og drst verki til muna, etta geri a a verkum a aldrei var reistur turn

hsi eins og tla var fyrstu og ekkert sngloft var kirkjunni. slensk efni voru notu til

ess a reisa kirkjuna og voru rauur sandsteinn og blgrti aalbyggingarefnin hsinu

(NAT).

Nstu tvo hs sem fjrmgnu voru me dnskum styrkjum var embttisbstaur

fyrir Bjarna Plsson landlkni vi Seltjrn Nesi og Bessastaastofa. Bessastaastofa var

bygg runum 1761 til 1766. v hefur veri haldi fram a Jakob Fortling, sem var

hsameistari, hafi teikna Bessastaastofu. ur var tla a Bessastaastofa yri

embttisbstaur fyrir Magns Gslason amtmann (Forseti slands). Styrkir essir hfu

jkv hrif run byggingarmarkas slandi ar sem mikill skortur hafi veri

byggingarefnum hrlendis um r og aldir (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008). Enn var

nokku langt a steinsteypa eins og vi ekkjum hana dag myndi birtast hrlendis. Eftir v

sem hfundur kemst nst eru essi steinhs fyrstu heimildir hrlendis ar steinn er notaur

vi mannvirkjager. Steinhsin voru strt skref frammvi byggingasgu okkar og stendur

fyrsta steinhsi enn me smd Viey. slendingar voru ekki seinir a taka upp v a

nota sement en a var ri 1847 a nota var sementlm. Sementslmi var nota til ess a

mrha dmkirkjuna Reykjavk. er a vart kalla steinsteypt hs ar sem steinlmi

var veurkpa.

Fyrsta steinsteypta hsi slandi

4

ri 1895 byrjuu hjlin a snast. afskekktum b, efst Norurrdal lt bndi a nafni

Jhann Eyjlfsson byggja fyrir sig fyrsta steinsteypta hsi sgu slands. Maurinn sem

hann r verki ht Sigurur Hansson en hann var steinsmiur (Gumundur Hannesson,

1943). fyrstu huggist bndi byggja steinhs r hggnum steini, lkt og hafi veri gert

Reykjavk um nokkurt skei. Veturinn ur hafi Jhann safna a sr efni sem hann

tlai a nota til ess a reisa hsi en komst Sigurur steinsmiur a v a efni sem

Jhann hafi safna vri kleyft blgrti. Blgrti var engu a sur nota og var a nota

kjallara hssins. Steinarnir voru lagir sementsmrlmi og s hli sem snri inn

kjallarann var hggvin. Ekki lei lngu ur en Jhann bndi og Sigurur steinsmiur stu

frammi fyrir stru vandamli. a kom ljs a engir steinar voru ntanlegir til ess a hlaa

yfir dyr og glugga. Datt eim flgum hug a steypa sr steina sem eir gtu nota etta

verkefni. Steinana tluu eir a steypa saman r mulningi sem eir myndu binda saman me

sementsmrlmi. voru gerar tilraunir me missterkum blndum og steyptu eir alls rj

steina. Hlutfll steypunnar voru 1:2:2 sement, sandur og mulningur, sem reyndist best af

essum prfunum eirra.

eir du ekki ralausir og tldu a best og einfaldast vri a gera mt fyrir

veggjunum og steypa svo steinana au. Borin voru fest me v mti a au voru skoru

af me fleygum en ekki negld og lgu mtin laus egar fleygarnir voru teknir fr. Uppistum

var annig htta a eins metra millibil var mefram veggjum, a ofan voru au svo tengd

me timbri. Ofan blgrtiskjallarann var steypumti stillt upp, aeins eitt bor h.

Mtin voru fyllt me essari blndu sem eir hfu fundi a best vri af eim sem eir

hfu prfa. Eftir a essi blanda fkk a harna var nst stillt upp nsta lagi og aftur,

aeins eitt bor h. Mrgum gti eflaust fundist essi afer nokku spaugileg dag en

reynslan var ekki meiri daga. Jhann bndi og Sigurur steinsmiur hafa veri nokku

ragir og ltu ekki hendur falla egar babb kom btinn og leystu etta prinlega me

mikilli rautseigju og olinmi egar eir reistu binn Sveinatungu.

etta hs var ekki eina steinhsi sem reist var etta ri v Dav Sigursson,

hsamiur Akureyri, reisti vi sjkrahsi Akureyri fjs og haughs. Ekki er vita um

blndunarhlutfall hj Dav en ar setti hann sement og sand saman mt og raai

smsteinum blnduna (Lur Bjrnsson, 1990). Miki var tala um sveitungahsi

Norurrdal og tti flkinu landinu etta vera mikil tindi. Engu a sur var engin

almennileg tbreisla essum byggingarmta fyrr en um aldamtin.

Fyrsta steinsteypa hsi Reykjavk var reist runum 1897 til 1898. a hs var

nefnt Barnsfjs og var vi Hverfisgtu sem n er Barnsstgur 4 (Gumundur Hannesson,

5

1943). Barnsfjs var reist af franska barninum Charles Gouldre Boilleau en Charles hafi

kvei a hefja rekstur kabi Reykjavk (Lur Bjrnsson, 1990). Reksturinn fjsinu

gekk ekki eins og Charles hafi vona og eignaist Ni-Srus fjsi svo seinna og var

me starfsemi sna v um nokkurt skei (Bjrn Malmquist, 1994). Hsi stendur vi

Barnsstg og dregur gatan nafn sitt af hsi essu (Mbl.is, 1997).

Snemma hfst mannvirkjager me steinsteypu safiri. ar var sksmiur a nafni

Magns Jnsson sem byggi tvlyft steinsteypuhs. Var uppi ftur og fit og spurist miki af

hsi essu, svo miki a gatan sem hsi st var nefnd Steinsteypuhsgata en sar nefnd

Slargata (Gumundur Hannesson, 1943). En er komi a Reykvkingum. rj hs og einn

kjallari voru reist a minnsta Reykjavk rinu 1903. Halldr rarsson sem var

bkbindari Reykjavk reisti sr hs einni h sem var stasett vi Inglfsstrti og

kaupmaurinn Helgi Magnsson reisti sr tvlyft verslunar- og barhs sem var vi

Bankastrti. essi hs ttu a sameiginlegt a bi voru au reist me flekamtum og fest

saman me jrnteinum. Teinarnir gengu inn veggina og hafa tt a jna sama tilgangi og

bendistl sem vi ekkjum dag. Gujn Sigursson fr hrra en fyrrnefndi menn og

reisti sr rlyft hs. Uppbygging tveggja var nokku frbrugin v sem ur hafi veri

gert ar sem veggirnir voru tvbreiir og me loftunarbili milli. Hugmyndin me v var s

a loftbili tti a einangra hsi og koma veg fyrir a vatn kmist gegnum veggina egar

verst virai. Netajrn voru notu jrnabindingu en jrnabinding hafi a hlutverk a

sporna gegn sprungumyndun. ekkt var a jrnabinding hafi veri notu erlendis (Lur

Bjrnsson, 1990).

a var ekki fyrr en eftir 1912 sem gjrbreyting var byggingarmta Reykjavk v

komu til sgunnar steinsteypuhsin. Tmabili sem var um a leyti a hefjast var oft

nefnd steinldin vegna ess hversu miki steinsteypan var notu og var tluver bylting

byggingarinai hrlendis. ri 1912 voru rj steinsteypt hs reist Reykjavk lkt og ri

1903. Eitt essara hsa lt Jn Magnsson byggja en til gamans m geta a Jn var sar

forstisrherra. Hsi sem hann lt reisa var stasett vi Hverfisgtu 21 (Knud Zimsen,

1952). a var svo Hi slenska prentaraflag sem festi kaup essu hsni ri 1941. ri

1926 gisti svo Kristjn X Danakonungur og Alexandrna drottning hsinu egar au

heimsttu slands (Brarsmijan). Hsi er breytt samkvmt viringum fr 1918 og 1941

(Pll V. Bjarnarson, 2004).

Vi Templarasund 5 byggi Sigurjn Sigursson strt hs r steinsteypu (Knud

Zimsen, 1952). Sigurjn var trsmiur og var etta hs rlyft og einnig me kjallara. Jn K.

sleifsson teiknai hsi (Drfa Kristin rastardttir, 2005). Hsi nefndist sar rshamar og

6

er ekki lklegt a etta hafi veri veglegasta og strsta steinsteypuhsi essum tma

(Alingi, 2013). Vi Sklabr 2 reis llu snu veldi hs lknisins lafs orsteinssonar.

Kvennasklinn Reykjavk vi Frkirkjuveg var til essa strsta steinsteypta hsi en a var

byggt ri 1909 (Knud Zimsen, 1952). a m me sanni segja a steinsteyptar byggingar

voru farnar a spretta upp ansi hratt og tti ekkert sjlfsagara en a steypa hs.

Skemmtilegt dmi um etta kemur fr rinu 1913 en urfti bjarstjrn a ra srstaklega

um hvort mtti byggja hs r timbri mib Reykjavkur, svo algeng var steinsteypan orin.

fundi essum reis maur a nafni Tryggvi Gunnarsson upp og lt t r sr au or a

bjarstjrn mtti ekki lta a henda sig a leyfa byggingar Reykjavk r ru efni en

steinsteypu. a var samykkt og tldu bjarfulltrar a breyta yrfti byggingarsamykkt

samrmi vi a (Knud Zimsen, 1952).

Sturlubrur voru ekktir athafnamenn Reykjavk. eir hfu byggt sr hs sem

brann oktber 1912. eir du ekki ralausir og ekki nema ri seinna byggu eir steinsteypt

hs. Hsi var stasett sama sta en a var Steinstaablettinum vi Hverfisgtu. etta

hs var nokku srstakt a v leytinu til a aki, allir stigar og ll loft voru steinsteypt.

etta hafi ekki veri gert ur. Breytti etta liti almennings til steinsteypu verulega og fr

flk smtt og smtt a hafa meiri tr essu byggingarefni en a voru nefninlega ekki allir

sem treystu steinsteypuna (Knud Zimsen, 1952). En a er eins me hana essum tma lkt

og me margar njungar, flk urfti a sj og last ekkingu hlutum ur en eir voru

teknir stt.

Mjlnir Knud Zimsen hafi nokkur r veri umbosmaur eirrar verksmiju sem hafi s hva

mest um innflutning sementi hinga til lands. Hann hafi veri a lra verkfri

Danmrku og fkk nmsrum snum mikla tr sementi sem byggingarefni. a lei ekki

lngu eftir a hann kom aftur heim til slands a nmi loknu a danskur verkfringur

heimstti Knud, en s danski vildi kanna mguleika v a koma upp sementsverksmiju

hr landi. Ekkert var r eirri hugmynd eirri mynd sem danski verkfringurinn hafi

huga (Knud Zimsen, 1952).

Hlutaflagi Mjlnir var stofna desember ri 1903. Hlutverk flagsins var

grjtmulningur. Stofnendur Mjlnis voru eir Knud Zimsen, verkfringur og sar

borgarstjri, Jn Jakobsson, sar landsbkavrur, Sturla kaupmaur Jnsson og Gumundur

Bjrnsson sar landlknir. Mulningsvlarnar fengu eir erlendis fr en gufuvl fengu eir r

7

skipi sem stranda hafi ofsaveri ri 1903. fyrstu var tilgangur flagsins a selja

Reykjarvkurb grjtmulning til gatnagerar. a var lti r v vegna ess a

mulningurinn tti heldur dr til ess brgs. Nst reyndu eir a selja mulning

steinsteypu. fr allt ha loft ar sem mrgum tti starfsryggi snu gna, helst eir

sem hfu atvinnu af v a mylja grjt me hamri og steinsmiir. Stofna var flagi Hgni

til hfus Mjlni. Mjlnir bakkai t r mulningsvinnu og fr a a steypa steina til

hleslu. Salan steinum essum gekk afar illa v flk hafi litla tr getu eirra og gum.

Knud Zimsen hafi svo mikla tr steinunum a hann tvegai l vi Lkjargtu og byggi

ar strt hs sem aalbyggingarefni voru essir steinar. Hsi sem hr um rir var byggt

ri 1905 og heitir Gimli. Allt kom fyrir ekki og Reykvkingar hldu fram rjsku sinni

sama hva Knud reyndi a samfra um gti essara steina.

Snri Mjlnir sr v nst a framleislu steinsteyptra giringarstaura. Staurnarir

voru langir og voru eir grafnir djpt ofan jr til ess a eir vru fyllilega fastir.

Jrnkengir voru v nst festir grp eim hluta staurs sem upp r st. milli stauranna var

fest teygt vrnet og mtum slegi upp ru megin kring um staurana og svo var steypt utan

um vrneti. Giringasalan gekk ekkert frekar upp en neitt anna sem Mjlnir tk sr fyrir

hendur og var flagi leyst upp ri 1910. Ekki vantai viljann hj Mjlnismnnum en

augljst var a almenningur hafi lti traust llum eim varningi sem eir framleiddu og

v fr sem fr. Ekki btti r skk a Mjlnir fkk samkeppnisaila markainn en a var

flagi Steina h.f. sem verkfringurinn Jn orlksson stofnai (Lur Bjrnsson, 1990).

Jn gaf t langa ritger Bnaarritinu sama r og Mjlnir fr fyrir b. Ritgerin bar nafni

Ntt byggingalag og rsti Jn miki bndur til ess a byggja r steinsteypu svo a

fstir hafi hlusta a (Gumundur Hannesson, 1943).

Sement slandi sari hluta 19. aldar var innflutningur sementi kringum nokkur hundru tunnur ri, og

um og eftir aldamtin 1900 var mikil aukning innflutningi (Dr. Gumundur Gumundsson,

2008). Ef vi ltum sngglega samanbur innflutnings essum rum a voru ri 1876

fluttar inn 54 tunnur af sementi, ri 1894 voru r 384 og loks ri 1903 voru tunnurnar

ornar hvorki meira n minna en 5051 (Lur Bjrnsson, 1990) sem er um 1800 tonn. Sj m

hversu steypuyrstur almenningur var essum tma ar sem tunnurnar jukust um 4667

aeins 27 rum. kring um 1930 var sprenging sementsinnflutningi v var

innflutningur kominn upp 20.000 tonn (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008) sem myndi

8

jafngilda um a bil 56.120 tunnum og er a grarleg aukning ekki lengri tma enn etta.

ar sem innflutningur hafi aukist grarlega miki undanfarin r og augljst var a markaur

fyrir sementi hr landi var orinn umtalsverur, var vert a fara a huga a

mguleikanum v a framleia sement hr slandi. Erfitt var a finna g byggingarefni

landinu ar sem ekki var hgt a finna gott hrefni mrsteina og skgar litlir sem engir

sland (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008).

a er raun ekki vita hvenr hugmyndin um sementsframleislu slandi spratt

upp. Skipulagsnefnd var skipu ri 1934 af rkistjrn og tti nefnd essi a huga a

framfrum atvinnumlum. lit essarar nefndar var gefi t tveimur rum sar ea ri

1936 og kom ar fram meal annars hugmynd um sementsger slandi. Jarfringurinn

Jhannes skelsson var fenginn til ess a rannsaka jarefni sem vri mgulega hgt a

nota vi sementsger. Einnig var verkfringurinn N.C. Monberg fenginn til a gera

kostnaartlun fyrir brabirgar sementsverksmiu Akranesi ea Reykjavk. Lagt var til

a kalksandurinn yri fluttur fr Patreksfiri og fluttur sementsverksmiju Akranesi ea

Reykjavk (Lur Bjrnsson, 1990). Nja Dagblai birti grein blai snu gst 1935 sem

ht Sementsvinnsla slandi r slenzkum skelja-kalksandi og leir. grein essari var vital

teki vi Sigur Jnasson sem hafi teki tt rannsknum essum a einhverju leyti og

lsti hann v svo a egar Patreksfjr vri komi vri sandurinn svo hvtur a egar

rigndi myndi lta t fyrir a vera slskinsblettir ar sem sandurinn var hinu megin firinum.

Trausti lafsson efnafringur hafi bent Siguri a ennan sand vri hgt a nota sem

bur (kalk-, saltptur). Sigurur hafi frtt Patreksfiri a Jhannes skelsson

jarfringur hafi rannsaka sandinn ar sumari 1932 og athuga hvort ar myndu finnast

leirlg me v sjnarmii a hgt vri a nota etta efni til sementsframleislu. Jhannes

hafi teki sni af sandinum sem voru geymd Reykjavk (Nja Dagblai, 1935).

essum rum rannsakai Jhannes kalksand alls 17 stum vestfjrum og var

vttumestur essara sandflka Rauisandur en eftir honum voru a Sandoddi vi

Patreksfjr og Holtasandur nundarfiri. Tali var a leirinn vri of srusnauur til

ess a hgt vri a nota hann vi sementsframleislu (Lur Bjrnsson, 1990). Maur

nokkur a nafni Haraldur sgeirsson lauk meistararitger sinni efnaverkfri fr

Hsklanum Illonis Bandarkjunum hinu merkilega ri 1944. Benti Haraldur a nota

mtti rafmagn vi sementsframleislu og var hann seinna fenginn til ess a meta bi stofn-

og rekstrarkostna sementsverksmiju slandi (Steinsteypuflag slands, 2009).

a var ri 1947 sem Alingi sendi loks fr sr frumvarp um byggingu

sementsverksmiu (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008). Eftir mikla hugun var loks

9

kvei a sementsverksmijan myndi vera reist Akranesi og yri notast vi hrefni sem

eru ar grennd, lpart sem teki yri r Hvalfiri og skeljasand r Faxafla

(Steinsteypuflag slands, 2009). ri 1949 skipai atvinnumlarherra verkfrinefnd sem

saman st af remur mnnum sem ttu a undirba stofnun nrrar sementsverksmiju (Skli

Alexandersson, 1985). Nefnd essi kannai stofn og rekstrarkostna remur mgulegum

sementsverksmijum, verksmiju Vestfjrum (Patreksfiri, nundarfiri), Akranesi ea

Geldinganesi vi Reykjavk. Komust eir a v a sementsverksmija Vestfjrum vri

lakasti kosturinn ar sem bi stofn- og rekstrarkostnaur vri hrri samanburi vi hina

valmguleikana. Einnig komst nefnd essi a v a besti mgulegi valkosturinn vri

Akranes en ltill munur vri framleislukostnai Geldinganesi og Akranesi en

stofnkostnaur vi a a reisa sementsverksmiju Akranesi vri heldur lgri en ef hn

vri reist Geldinganesi (Lur Bjrnsson, 1990). var a kvei. Eftir allar essar

hugleiingar og bi var tminn runninn upp, sementsverksmija yri reist Akranesi og

myndi hn vera fyrst sinnar tegundar hr slandi.

essi kvrun hefur veri strt stkk fyrir slenskan ina og var etta strt tkifri

fyrir Akranesb a f slka starfsemi binn. Sementsverksmijan opnai fyrir fjlda starfa

fyrir bi verkamenn og menntaflk. Fyrsta stjrn sementsverksmijunar var skipu remur

mnnum, Dr. Jni E. Vestdal, Helga orsteinssyni framkvmdarstjri og Siguri

Smonarsyni mrarameistari Akranesi (Alublai, 1949). Byggingartmi

sementsverksmijunar Akranesi voru rj r og tk hn til starfa lok rs 1958

(Sementsverksmijan, 2012). a voru bilinu 80-90 manns sem strfuu vi a a reisa

sementsverksmijuna og var tali a hn myndi vera strsta bygging slandi essum

tma. Efnageymslan var um 100.000 fermetrar og tlu framleisla sementsverksmijunar

um 75.000 tonn r hvert (Alublai, 1956) svo a raunin hafi veri um 100.000 tonn

(Steinsteypuflag slands, 2009). var sementsnotkun landsmanna um 60.000 tonn.

Yfirverkstjri me verkinu var Einar Helgason, yfirsmiur var lafur Vilhjlmsson og

sprengjuverkstjri var Bogi Bjrnsson og fyrrnefndur Dr. Jn Vestdal s um alla

verkfrivinnu. a voru nr eingngu heimamenn sem su um verklega tti vi

mannvirkjagerina og hafi etta eins og ur var sagt trlega mikla ingu fyrir

Akranesb hva atvinnu og uppbyggingu varar (Alublai, 1956). Verksmija essi

fkk nafni Sementsverksmija rkisins (Mbl.is, 1998). Sementsverksmija rkisins var vg

ann 14. jn 1958 vi htlega athfn og var a sgeir sgeirsson verandi forseti

slands sem vgi verksmijuna me v a kveikja eld ofni verksmijunnar en

brennsluofninn var um 100 metra langur (Samvinnan, 1958). Rtt eftir a

10

sementsverksmijan Akranesi hf strf var bann sett innflutning sementi. v banni var

aftur mti afltt runum 1971 til 1975 fngum vi inngngu slands EFTA.

(Steinsteypuflag slands, 2009).

au jarefni sem venjulega eru notu vi brennslu sementsgjalli finnast ekki

hrlendis svo urfti a nota nnur efni sta eirra. Eina kalkefni sem kom til greina var

skeljasandurinn. botni Faxafla fannst skeljasandur sem var mjg kalkrkur og hgt var a

nota (Dr. Gumundur Gumundsson, 2008) og lpartmylsna sem fengin var r Hvalfiri var

einnig notu (Samvinnan, 1958). Sandurinn var um 85-86% kalk og var honum dlt af 25-35

m dpi. Lparti var svo mala saman vi sandinn klukvrn me ngilega miklu magni af

vatni til ess a efnin mynduu fngera leju sem voru me um 32% vatni. Lejunni var svo

dlt svonefnda lejugeyma og aan aftur brennsluofn. Sementsofninn var fraur a

innanveru me eldfstum steini og var ofninn svalingslaga og tluvert langur. Lejan kom

inn efri enda ofns og var oliubrennari neri enda. Ofninn var hrri vi inntaksop, ar sem

ofninn hallai um nokkrar grur. Hann snrist einn hring mntu. Fyrst ornai vatni r

lejunni egar hn kom inn ofninn og barst lejan niur me ofninum mti loganum og

missti skeljasandurinn koltvsringinn og myndaist brennt kalk. Kalki gekk

efnasamband vi ksilsru lpartsins vi enn hrra hitastig og endai brennslan vi 1400-

1450C en var efni ori a hrum, grum klum og fnu sandlku efni sem kallast

sementsgjall. Gjalli var nst klt niur srstkum kli eftir a a kom t r ofninum.

Sementsgjalli var mala sementskvrn og blanda var vi a nokkur prsent af gipsi.

myndaist fnmala duft sem kallast sement (Sementsverksmija rkisins og Steinsteypuflag

slands, 1978). Sementsverksmija rkisins framleiddi um 245-304 tonn af gjalli dag (Lur

Bjrnsson, 1990).

Alkalvirkni verur vandaml slandi svo a steinsteypa s sterkt byggingarefni koma upp gallar henni lkt og me nnur efni.

Flestir vita a a timbur fnar, mlmar ryga, mling flagnar og steypa springur. Oft getur

veri talsvert erfitt a tta sig v hvers vegna essir hlutir eiga sr sta ea hver eru helstu

rsk eirra hverju sinni og er efnisfri byggingarinai vandmefarin og flkin grein.

Helstu gallar sem geta komi upp steinsteypu eru frostskemmdir, rrnunarsprungur, tring

bendistli, skemmdir vegna slfats (brennisteinssambanda) og sast en ekki sst skemmdir

vegna alkal-ksilefnahvarfa, oftast nefndar alkalskemmdir.

11

Alkalskemmdir ea alkalensla eins og a heitir verur til egar ngilega miki

magn af vatni kemst a ksilhlaupi. Ksilhlaupi myndast egar alkalar r sementinu og

hvarfgjrn ksilsra r fylliefninu hvarfast (Dr. Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni

steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007). egar ksilhlaupi kemst snertingu vi

vatn getur eitt af tvennu tt sr sta og a er a hlaupi getur anist miki t ea a

takmrku ensla verur. etta fer eftir efnasamsetningu ksilhlaupsins. essi efnabreyting

getur haft umtalsver hrif eliseiginleika steinsteypunnar og veikir hn m.a. styrkleika

fylliefnakornanna. Hinsvegar ef ksilhlaupi hefur takmarkaa enslu hefur

styrkleikaminnkun fylliefnakornanna steinsteypunni einu hrifin sem sj m

efnabreytingunni. Kemur einstaka sinnum fyrir a efnabreytingin hafi aukinn

vilunarkraft milli steins og sementsefju fr me sr. Hin tegund ksilhlaups, s sem er

me takmarkaa enslu gerir a hinsvegar a verkum a ensla sr sta

fylliefnakornunum sjlfum, inni steinsteypunni og getur rstingur fylliefnakornana

umlyggjandi sementsefju ori meiri en togol steypunnar sem veldur v a rfnar sprungur

myndast.

Alkalvirk steinsteypa springur og eykur httuna rumskalegum hrifum svo sem

frostensla, tring steypustyrktarjrni. Steypan verur v tluvert opnari fyrir llum

essum kvillum sem fram komu hr ur og getur etta leitt af sr kejuverkun sem erfitt

getur veri a eiga vi (Gumundsson, Alkal efnabreytingar steinsteypu, 1971).

Alkalvirkni var strt vandaml byggingarinai slandi runum 1960 til 1980 (Dr.

Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).

Fram til rsins 1940 voru alkalefnabreytingar ekki ekktar og hfu gallar seinsteypu veri

raktar til annarra hrifavalda, helst frostenslu.

Kalifornu gat frostensla ekki veri orsakavaldur skemmda steinsteypu. ar hfust

rannsknir steinsteyptum brarvirkjum. a var Thomas E. Stanton sem taldi a r

orskuust af vldum efnabreytinga fylliefnum steinsteypunnar og hfust rannsknir

alkalvirkni steinsteypu kjlfari (Lur Bjrnsson, 1990). a sem tti heldur undarlegt

essum mlum var a erlendis voru a eingngu au mannvirki sem voru snertingu vi

vatn sem finna mtti alkalskemmdir en slandi var a fugt. Hr landi voru nnast bara

barhsum sem mtti finna skemmdirnar og var a ekki fyrr en sar meir sem

alkalskemmdir fundust barhsnum erlendis og miklu minna mli en slandi.

Anna sem ykir merkilegt alkalmlum slandi er a hr var hafin varnabartta gegn

alkalskemmdum 10 rum ur en skemmdirnar fundust sem er tluvert frbrugi v sem

gerist rum lndum. Erlendis var a algengast a skemmdirnar voru uppgtvaar og lei

12

svo oft langur tmi ur en menn viurkenndu ea jafnvel ttuu sig vandamlinu

(Gumundsson, Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).

Fyrstu mlingar sem Rannsknarstofnun byggingarinaarins geri alkalenslu og

vitneskja um htt alkalmagn slenska sementinu tti Haraldi sgeirssyni, sem var

forstjrni Rannsknarstofnunnar byggingarinaarins, t nnari athuganir eirri alvarlegu

httu sem alkalvirkni getur haft fr me sr steinsteyputum mannvirkjum hr landi.

Varpai hann liti snu m.a. tvarpserindi ri 1966 og vakti a mikla athygli hj

almenning (Steinsteypunefnd). Megin sta ess a slendingar hafa veri byrjair a hefja

varnaragerir 10 rum ur en skemmdir komu ljs voru rannsknir Haralds sgeirssonar

sem sndu fram a a kvein steypuefni innihldu virk efni sem gtu valdi alkalenslu.

Sementi fr Sementsverksmiju rkisins var me htt alkalinnihald og var flk hvatt til ess

a gta varar egar notast var vi sement fr verksmijunni vatnamannvirki. etta tti sr

sta runum 1965-1970 en eim tma var veri a huga msar framkvmdir

vatnamannvirkjum. etta geri a a verkum a innflutningur hfst erlendu lgalkalgjalli

sem blanda var vi slenska sementsgjalli en essa afur tti a nota Brfellsvirkjun (Dr.

Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).

Inaarrherra skipai srstaka nefn janar 1967 til ess a fjalla um mgulegt

vandaml sem varai httu vi alkalskemmdir slenskum hsum. ri 1967 hf essi

nefnd strf og var Haraldur sgeirsson formaur nefndarinnar (Steinsteypunefnd). Nefnd

essi er enn starfandi dag og heitir Steinsteypunefnd. Steinsteypunefnd gegnir mikilvgu

hlutverki formi rannskna og upplsinga sem gagnast bi frimnnum og almenningi.

Steinsteypunefnd er ekki bara me hugann vi alkalvirkni heldur hefur hn gefi t tal

skrslur og greinar sem flest eru agengileg hverjum sem er veraldarvefnum. ar getur hver

sem huga hefur steinsteypu ea efnistkni hennar stt sr upplsingar um mis fri sem

tengjast essum mlaflokki.

Lkt og ur hefur komi fram var tali a lkur alkalskemmdum steinsteypu vru

litlar sem engar barhsum og voru v miur litlar sem engar vararrstafanir gerar

vi steinsteypu sem tti a nota essum tilgangi. rannskninni sem Rannsknarstofnun

byggingarinaarins geri voru niursturnar r a ekki vri rf v a flytja inn

lgalkalsement til bygginga vatnsmannvirkja ef notast vri vi posslanefna sementi, sem

framleitt var hj Sementsverksmiju rkisins. var helst tala um lparti sem fengi var r

Hvalfiri en a hefur posslan eiginleika. Menn tldu a ef framleitt vri posslantsement

vri htta alkalskemmdum ltil sem engin ea allavega ngilega ltil til ess a ekki

yrfti a gera frekari rstafanir. essum tma sndu bi slenskar og erlendar rannsknir

13

fram a a ekki vri nausynlegt a notast vi srsement lkt og etta steinsteypu sem

notu yri vi byggingu barhsni ar sem au mannvirki vru ekki talin vera neinni

srstakri httu. Engu a sur benti Rannsknarstofa byggingarinaarins fram a flk

skyldi vera veri og helst suur- og suvesturhluta landsins ar sem ar vru

frbrugin veurskilyri og ekki jafn g og rum landshlutum.

Virka steypuefni, lparti r Hvalfirinum var fyrst nota ri 1960. Efni var kalla

bjrgunarefni en sta ess var a fyrirtki sem vann vi a dla efninu upp ht Bjrgun

og var nafn efnisins dregi af v. Efni var laust vi hreinindi og var a helsta stan

og kosturinn vi notkun ess en einnig var a fremur drt. Lkt og ur hefur komi fram

var ekki talin nein srstaklega mikil htta v a nota etta efni svo a

Rannsknarstofnun byggingarinaarins hvatti til varkrni vi a nota etta efni og voru ekki

sett lg n reglur sem takmrkuu notkun ess ar sem um var a ra flestum tilfellum

barhs. Seinna var sett bann notkun efnisins en tk fyrirtki Bjrgun, sem s um a

dla efnunum, upp a dla rum sta t af Kjalarnesi en a efni hafi tluvert minni

alkalvirkni en fyrra efni sem ur var nota (Dr. Gumundur Gumundsson, Alkalvirkni

steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi, 2007).

Rannskn var ger tbreislu steypuskemmda me herslu a skoa hversu

algengar alkalskemmdir voru hsum Reykjavk runum 1977-1978. rannskninni var

niurstaan s a alkalvirkni steinsteyptum hsum vri alvarlegt vandaml Reykjavk og

a ekki vri minna en 10% hsa sem bygg voru runum 1968-1972, voru me miklar

alkalskemmdir (Steinsteypunefnd, 1984). dag eru alkalskemmdir ekki lengur vandaml

slandi. Eftir rotlausar rannsknir og prfanir hafa vsindamenn okkar fundi leiir til ess

a sniganga alkalskemmdir a mestu leiti (Hkon lafsson, 1998).

Samgngur Steinsteypa ekkist ekki eingngu formi hsbygginga heldur er hn allt kringum okkur og

m ar nefna vegi, brr, hafnir, gangstttir, stflur, rr og svo lengi mtti telja. Efni er

trlega hentugt ar sem um endingu og styrk er a ra. heimildum fr fyrri ldum er lti

tala um hafnarmannvirki. ri 1982 lt Reykjavkurborg gera bryggju r hggnum stein.

essi bryggja var fyrsta steinbryggjan slandi og var hn kllu Steinbryggjan (Lur

Bjrnsson, 1990). Formaur hafnarnefndar var Lrus E. Sveinbjrnsson dmstjri. Lrus lt

mrarameistarann Lders gera teikningu af fyrirhugaari bryggju en einnig leitai hann til

Smith og Mygind sem var verkfriflag Kaupmannahfn og geru eir uppdrtt af bryggju

14

samkvmt hans sk. Lrus skai einnig eftir v a Smith og Mygind myndu senda hinga

til lands verkfring sem tti a kanna sjvarbotninn og fjruna. Borgarstjrn

Reykjavkurborgar hafnai essu llu, bi hfnuu eir a Lder myndi teikna uppdrtti og

a danskir verkfringar kmu nlgt essari framkvmd. Borgarstjrnin gat a sjlfsgu

ekki skili vi mli me essu mti og urfti hn n a koma me uppstungur um hvernig

standa tti a essum mlum. Borgarstjrn sendi hafnarnefnd a leita tilboa vi byggingu

bryggjunni, sumum tilboanna sem fengust fylgdu uppdrttir, einu fylgdi sma lkan af

bryggjunni. Borgarstjrn fannst uppdrttur eirra Lders og Magnsar rnasonar vera

heppilegasti kosturinn. Hann tti bi agengilegastur og nkvmastur (Knud Zimsen,

1952). Ekki er lklegt a steinbryggja hafi veri smu Akureyri ri 1889. Bryggjur

essar voru hlanar r hggnu ea tilhggnu grjti, en semetsblandan mun sennilega hafa

veri notu sem binding.

Eitthva af m hr landi hafa veri braar jveldisld og nefna fornrit brr

Jkuls Dal, Hvt Borgarfiri hj Brrreykjum, xar, lft Mrum og Barnafossi.

essar brr sem nefndar eru hr a ofan hafa sennilega allar veri smaar r timbri en ekki

er sennilegt a eitthva af eim hafi veri me steinboga, til a mynda Hvt hj

Barnafossi og Brar rnessslu. Allflestar essara bra hafa n dag sungi sitt sasta og

falli fr lokum jveldisaldar og fram 18. ld. er Jkuls Dal undantekning fr essu

en s virist hafa veri bru nr samfellt fr jveldisld til dagsins dag. Fyrstu brrnar

sem byggar voru r jrnabentri steinsteypu voru reistar ri 1907. essar brr voru yfir

Blskeggs Hvalfiri og hin var yfir Fnjsk. Brin yfir Fnjsk var bogabr og hafi hn

yfir 55 m breitt haf. etta var eim tma lengsta bogabr sem ger hafi veri heiminum.

essi brarger heppnaist me eindmum vel og fylgdi landsverkfringurinn Jn

orlksson essu eftir og reisti nstu rum og ratugum mrghundru jrnbentar

steinsteypubrr. millistrsrunum voru margar brr byggar slandi og voru langflest

strfljt landsins bru. Markarfljtsbrin var srstkust ar sem tak var gert til ess a

veita kvslum Markarfljtsins einn farveg (Lur Bjrnsson, 1990).

Steinsteypa gatnager er ekki algeng en hefur hn veri notu. Um langan tma

voru hr eingngu slar og malarvegir en ri 1912 var fyrsta gatan Reykjavk malbiku

(Knud Zimsen, 1952). Malbik er ekki beint til umru essari ritger svo nnari

skringar v vera ltnar eiga sig. ri 1960 hfst gatnager Akranesi. var 300 m

vegur sem var stasettur a Kirkjubraut lagur niur me steinsteypu. ri eftir var

Sklabraut steypt og rslok 1963 var bi a steypa um 3800-3900 m af gtum. Ekkert

anna bjarflag hefur nota steinsteypu til gatnaframkvmda jafn miki og Akranes og er

15

a sennilega vegna ess a Sementsverksmija rkisins var stasett ar (Lur Bjrnsson,

1990).

Steinsteypa eins og vi ekkjum hana dag dag ykir okkur steinsteypa vera frekar sjlfsagur hlutur svo a fstir ekkja

framleisluferli hennar ea sgu. Flk sr steinsteypt mannvirki og ttar sig n allflestum

tilfellum a byggingarefni er j steinsteypa, sem ur var fljtandi formi lg niur af

inaarmnnum og n er ori grjthart byggingarefni sem myndar mannvirki af msum

strum og gerum. Tkni ntmans er alveg hrein trleg, miklar breytingar hafa veri

steinsteyputkni fr eim tma sem ur hefur veri fjalla um. Verk- og tknifrivit

mannsins rast stugt og virist s run eiga sr engan endi. Hr ur fyrr var handverk

mun algengara og hfu menn ekki au tki og tl sem vi hfum dag, svo a handverk

s enn vel meti og nausynlegt fjlmrgum fgum er tknin bin a ryja sr til rms

atvinnumarkai vast hvar um heiminn.

langan tma var steinsteypan hrr me rekum palli og var hn svo fr

steypumtin ftum. Slkar aferir sjst varla dag nema um s a ra agnarsm verkefni

enda er etta verklag tmafrekt og miki lkamlegt erfii. Fyrsta vlknna hrrivlin var

notu ri 1914 og var a vi hsi vi Bankastrti 11. etta ddi ekki a tmi vlknna

hrrivla vri kominn v a r voru ekki notaar a ri fyrr en eftir 1930. essar

vlknnu hrrivlar ykja n dag ekki neitt srlega ntmalegar og eru raun ornar reltar

nema egar um sm verkefni er a ra. Steinsteypan er n hrr ar til gerum

steypustum og fluttar verksta steypublum (Gumann Sigursson, 1967). Nokkrar

steypustvar eru hr landi og sj r um a hanna, blanda og koma steypunni verksta.

etta eru strar framleislustvar og starfar ar fjlmargt flk. flestum tilfellum eru

steypustvarnar me rannsknarstofu ar sem steypusrfringar fylgjast me llum eim

efnum sem steypustin skilar af sr. Til eru tki sem gera mnnum kleift a rekja

blndunarhlutfall steinsteypunnar langt aftur tmann svo ekki s hgt a efast um

ranleika steypustvanna egar kemur a efnisblndum.

rannsknarstofunum starfa menn vi allskyns prfanir steypu. ar eru lags-,

fjaurstuuls-, frostols, og alkalprf ger eftir viurkenndum stlum og kanna er hvort s

blanda sem um rir hverju sinni standist lg og reglur sem gerar hafa veri fyrir

steinsteypuna. Lkt og ur hefur komi fram sj steypustvarnar um a koma efninu

verksta artilgerum steypublum og eru til seinkarar sem notair eru til blndunar vi

16

steypuna ef aka arf me hana langa vegalengd til ess a tryggja a steypan s fullgild og

nothf egar hn loks kemur verksta. arf a vinna me essa svonefndu seinkara eftir

kvenum reglum v eir geta haft hrif eiginleika steypunnar ef eir eru ekki notair rtt.

egar steypubllinn mtir svi, ba ar spenntir inaarmenn sem taka mti honum.

eir hafa slegi upp mtum sem geta veri llum strum og gerum. Steypan er sett

mtin og er hn titru. Algengast er a hsasmiir ea mrarar sji um a leggja og vinna

steypuna. Steypan er ltin standa mtum og ltin harna og v nst eru mtin tekin fr og

stendur steinsteypur veggur.

N dgum er notast vi msar aferir vi a vinna, laga og mehndla steinsteypu

og m nefna sjnsteypu. Sjnsteypa er ekkert endilega frbrugin hefbundinni

steinsteypu, heldur liggur munurinn v hvernig hn er unnin verksta. Til ess a n fram

fallegu yfirbori arf a hafa margt huga og mikilvgt a vanda til verks. Steypumtin

skipta miklu mli og mtast yfirborsfltur steinsteypunnar eftir lgun og fer ess, v er

mikilvgt a mt su me skemmdu yfirbori, sveigjanleg og tt. Nota arf srstaka

mtaolu og er steypa titru niur eftir srstkum reglum (BM-Vall). Sjnsteypa hefur veri

mjg vinsl undanfrnum rum og ykir hn ntskuleg og falleg. Steinsteypa arf ekki

endilega a vera gr heldur er hgt a f hana hinum msu litum (Steypustin). ri 2001

fann ungverski neminn ron Losonczi upp afer til ess a gera gegnsja steinsteypu

(Gabor, 2013). Steypan er ger me v a sundir af plast- ea glertrefjaefnum eru lg

samsa steypuna og geta essi trefjaefni hleypt gegnum sig ljsi og eru gegns. Lkt og

vi m bast hafa trefjarnir hrif eiginleika steinsteypunnar ar sem eir eru um 4% af

henni en engu a sur hafa eir ekki a mikil hrif a steypan getur talist sem hgasteypa

(Einar Einarsson, 2010). Trefjarnar steypunni missa nnast ekkert ljs allt a 20 metrum

(Litracon).

Niurlag Lkt og sj m essari ritger er saga steinsteypu litrk. Hn einkennist af frumkvi okkar

slendinga til ess taka til hendinni og endurspeglar ann opna hug sem okkur br. a snir

sig og sannar a ekki er gefist upp svo a fyrsta tilraun gangi ekki alltaf, heldur er haldi

fram og lausn fundin, oftast. tal hindranir voru vegi slendinga en eitt er vst eftir a hafa

liti sgu okkar a steinsteypan er byggingarefni sem er komi til a vera og ef runin

hefur veri svona mikil essum rmu 100 rum er aldrei a vita hvernig steypan eftir

a vera eftir nnur 100 r.

17

Me stugum rannsknum og prfunum er mgulegt a gera sr hugarlund hva

eftir a vera. Svo algeng er steinsteypa slandi dag a a er langmest notaa

byggingarefni hr landi og tekur ann titil me yfirburum. Hr vinna srfringar essu

svii vi dagleg strf vi a kanna, ra og hafa eftirlit me steinsteypu og standa

srfringar okkar slendinga framarlega sinni grein ef mia er vi nnur lnd. runin

tekur aldrei enda og er alltaf veri a kanna nja mguleika steinsteyputkni. Veri er a

skoa umhverfisvnni steinsteypu svo eitthva s nefnt og er s hugmynd hru

runarferli og sjlfsagt eftir a lta miki sr bera framtinni ar sem maurinn er

sfellt a vera varari um sig hva nttruvernd varar. ar sem steypa er talin frekar

mengandi byggingarefni gtu veri gir mguleikar rannsknum umhverfisvnni

steinsteypu.

Nir aukar og n blendiefni lta sj sig anna slagi og run og rannsknir llu

v sem vi hfum n, eru sfellt gangi. Spennandi verur a fylgjast me njungum t.d.

gegnsja steypan sem ungverjinn ron Losonczi fann upp ri 2001 (Gabor, 2013). etta er

a sjlfsgu mjg spennandi fyrir alla sem hafa huga steinsteypu og verur gaman a

sj hvort og hversu miklum vinsldum essi gegnsja steypa eftir a n komandi framt.

Hva sem v lur er mikilvgt a halda fram a ra efni og kanna alla mguleika

sem eru stunni til ess a gera steinsteypuna betri.

18

Heimildaskr Alessandra Belleli, M. L. (2007). Reinforced Concrete: A short history. Venice: Tecnologos

Editore.

Alexandersson, S. (27. mars 1985). 382. ml, Sementsverksmija rkisins. Stt 4. ma 2014 fr

Alingi: http://www.althingi.is/altext/gomulraeda.php4?lthing=107&rnr=3230

Alingi. (11. jl 2013). Skrifstofa umbosmanns Alingis flutt rshamar - 25 r fr opnun

skrifstofunnar. Stt 29. aprl 2014 fr Alingi:

http://www.althingi.is/vefur/frett.html?nfrettnr=2020

Alublai. (26. gst 1956). Sementsverksmijan verur strsta bygging slandi.

Alublai , bls. 1.

Alublai. (10. gst 1949). Sementsverksmijunni hefur veri kveinn staur

Akranesi. Alublai , bls. 1.

American society of civil engineers. (n dags.). People and projects. Stt 11. aprl 2014 fr

www.asce.org: http://www.asce.org/People-and-Projects/People/Bios/Smeaton,-John/

Bjrnsson, L. (1990). Steypa lg og steinsmi rs. Reykjavk: Hi slenska bkmenntaflag.

Bm-Vall. (n dags.). Sjnsteypa. Stt 14. ma 2014 fr Bm-Vall:

http://www.bmvalla.is/Steinsteypa/Sersteypur/Skodavoru/sjonsteypa

Brarsmijan. (n dags.). Brarsmijan. Stt 29. aprl 2014 fr Sgusning Hverfisgtu 21:

http://www.bruarsmidjan.is/portfolio-items/sogusyning-a-hverfisgotu-21/

Concrete countertop institute. (23. oktber 2011). The use of pozzolans in concrete. Stt 11.

aprl 2014 fr http://www.concretecountertopinstitute.com/:

http://www.concretecountertopinstitute.com/blog/2011/10/the-use-of-pozzolans-in-concrete/

Drfa Kristin rastardttir, G. G. (2005). Hsaknnun. Reykjavk: Minjasafn Reykjavkur.

Einarsson, E. (Febrar 2010). Njungar steinsteypu. Frttabrf Steinsteypuflags slands ,

bls. 16.

19

Faith McNulty. (1982). Rmi Brennur. (E. Gunnarsdttir, .) Reykjavk: Ml og menning.

Forseti slands. (n dags.). Bessastaastofa. Stt 4. aprl 2014 fr www.forseti.is:

http://www.forseti.is/Bessastadir/Bessastadastofa/

Forseti.is. (2007). Forseti.is. Stt 12. mars 2012 fr Forseti slands:

http://www.forseti.is/Forsida/Fyrriforsetar/

Gabor, M. (10. mars 2013). Seeing trough concrete. Stt 14. ma 2014 fr Hungarian success

stories: http://hungarian-success-stories.com/2013/03/10/seeing-through-concrete/

Gumundsson, D. G. (1971). Alkal efnabreytingar steinsteypu. Reykjavk:

Rannsknarstofnun byggingarinaarins.

Gumundsson, D. G. (2007). Alkalvirkni steinsteypu. Saga alkalrannskna slandi.

Reykjavk: Rannsknastofnun byggingarinaarins.

Gumundsson, D. G. (2008). Sementsinaur slandi 50 r. Reykjavk: Verkfriflag

slands.

Gumundsson, D. G. (2008). Sementsinaur slandi 50 r. Reykjavk: Verkfriflag

slands 2008.

Hannesson, G. (1943). Insaga slands. Reykjavk: Inaarmannaflagi Reykjavk.

Idorn, G. (1997). Concrete Progress: From Antiquity to Third Millenium. Thomas Telford

publishing.

Afburamenn og rlagavaldar (B. II). (1973). (B. Jakobsson, .) Reykjavk: gistgfan.

Litracon. (n dags.). About: Walls pavements design art. Stt 14. ma 2014 fr Litracon light-

transmitting concrete: http://litracon.hu/aboutus.php

Malmquist, B. (1994). Fr Lngusttt til Fjrgynjar. Eintak , 23.

Mbl.is. (14. janar 1997). Mbl.is. Stt 29. aprl 2014 fr Sterk steypa:

http://www.mbl.is/greinasafn/grein/309280/

Mbl.is. (22. gst 1998). Sementsverksmijan hf. 40 ra. Stt 4. ma 2014 fr Mbl.is:

http://www.mbl.is/greinasafn/grein/415033/

Minjasafn Reykjavikur. (n dags.). grip slenskrar hsagerarsgu fram til 1970. Stt 10.

aprl 2014 fr http://www.minjasafnreykjavikur.is:

http://www.minjasafnreykjavikur.is/PortalData/12/Resources/skjol/baeklingar/agripislhusagG.

pdf

Minjastofnun slands. (n dags.). Reykjavk Vieyjarstofa. Stt 4. aprl 2014 fr

www.minjastofnun.is: http://www.minjastofnun.is/hus-og-mannvirki/fridlyst-hus-og-

mannvirki/reykjavik/nr/424

NAT. (n dags.). hladmkirkja. Stt 4. aprl 2014 fr www.nat.is.

20

Nja Dagblai. (1935). Sementsvinnsla slandi r slenzkum skelja-sandi og leir. Nja

Dagblai , 1.

lafsson, H. (21. febrar 1998). Alkalskemmdir eru ekki lengur vandaml slandi. Stt 14.

ma 2014 fr Mbk.is: http://www.mbl.is/greinasafn/grein/384051/

ekktur, h. (n.d.). Nabatacan History. Retrieved 04 10, 2014, from www.nabateaea.net:

http://nabataea.net/cement.html

Pll V. Bjarnarson, H. M. (2004). Hsaknnun. Reykjavk: Minjasafn Reykjavkur.

Peter Domone, J. I. (2010). Construction materials their nature and behaviour (4th Edition

tg.). Glasgow: Spoon Press.

Raymond W. M. Chan, P. N. (1999C). Concrete Admixtures for Waterproofing Construction.

Structural engineering branch, Architectural service department. Hong Kong: The goverment

of the Hong Kong special administrative region.

Samvinnan. (1. mars 1958). N slenzk strija uppsiglingu: 75.000 tonn af sementi ri.

Samvinnan , bls. 17 og 31.

Samvinnan. (1. mars 1958). N slenzk strija uppsiglingu: 75.000 tonn af sementi ri.

Samvinnan , bls. 14.

Sementsverksmija rkisins og Steinsteypuflag slands. (1978). Sement og steypa. Akranes:

Sementsverksmija rkisins og Steinsteypuflag slands.

Sementsverksmijan. (18. aprl 2012). Innflutningur sementi sta framleislu. Stt 4. ma

2014 fr Sementsverksmijan: Innflutningur sementi sta framleislu

Sigursson, G. (1967). Mraratal og steinsmia. Reykjavk: Mraraflag Reykjavkur.

Stanley, C. (1999). Concrete trough the ages. Concrete trough the ages. Crowthorne: British

Cement Association.

Steinsteypuflag slands. (Febrar 2009). slenskt sement 50 r! Frttabrf Steinsteypuflags

slands , bls. 4.

Steinsteypunefnd. (n dags.). Saga Steinsteypunefndar. Stt 13. ma 2014 fr

Steinsteypunefnd: http://steinsteypunefnd.is/Steinsteypunefnd/Saga/tabid/102/language/is-

IS/Default.aspx

Steinsteypunefnd. (1984). Tni alkalskemmda steypum hsum Reykjavk og ngreni fyrir

1983. Reykjavk: Rannsknarstofnun byggingarinaarins.

Steypustin. (n dags.). Srhnnu steypa. Stt 14. ma 2014 fr Steypustin:

http://steypustodin.is/vorur/steinsteypa/serhonnud-steypa/

Viey. (n dags.). Saga. Stt 4. aprl 2014 fr www.videy.com: http://videy.com/videy/saga/

21

Woolfson, M. M. (2010). Materials, Matter and Particles, A brief history. London: Imperial

college press.

Zimsen, K. (1952). r b borg. (L. Kristjnsson, Ritstj.) Reykjavk: Helgafell.

ZuiXiong, L. (2012). Light weight concrete of Yangshao Period of China: The earliest

concrete in the world. Beijing: Science China technological sciences.

22