Stadijum formalnih operacijaprema Pijažeovoj teoriji intelektualnog

razvoja

(započinje oko 11-12 godina, a ravnotežu dostiže oko 14-15 godina]

Formalne (propozicionalne) operacije

Formalne operacije su operacije koje se izvode na verbalnim iskazima (propozicijama), vodeći računa o formi, a ne sadržaju mišljenja.

Odvajanjem forme od sadržaja osoba postaje sposobna da pravilno razmišlja polazeći od hipoteza (iskaza u koje ne veruje, ili za koje još ne zna da li su istiniti), pa se zbog toga to naziva hipotetičko-deduktivnim mišljenjem.

Struktura mišljenja na stadijumu formalnih operacija

Pijaže strukturu mišljenja na stadijumu formalnih operacija objašnjava koristeći dva logička modela:

1. Kombinatoriku2. Grupu dveju reverzibilnosti (grupa INCR) Ona objedinjuje

reverzibilnost pomoću inverzije (ili negacije) i recipročnosti koje su na stadijumu konkretnih operacija razdvojene. Grupu INCR čine četiri transformacije: I-identična, N-inverzna, R-recipročna i C-korelativna transformacija (na primerima zadataka koji slede ilustrovaćemo značenje ovih transformacija)

Ove logičke strukture ne opisuju eksplicitno znanje osobe, već strukturu njenog mišljenja. To znači da adolescent ne može rečima da iskaže principe kombinatorike i operacije grupe ali da u rešavanju problema on funkcioniše u skladu sa njima.

Tipovi intelektualnih zadataka čije rešavanje omogućavaju formalne

operacije• Kombinatorika objekata i kombinatorika

iskaza• Proporcije• Dvostruki sistem referenci• Razumevanje hidrostatičke ravnoteže• Pojmovi verovatnoće• Eksperimentalno mišljenjeitd.

Kombinatorika objekata

• Npr. damo detetu žetone u više različitih bojaOOOOOOOOOOOOOOOO zahtevajući od njega da ih

kombinuje u grupama dva po dva.Dete na na nivou konjretnih operacija će uspeti da

napravi samo nekoliko kombinacija, radeći pokušajima i pogreškama. Npr. OO OO OO

Dete na nivou formalnih operacija će pristupiti problemu sistematski i realizovati sve kombinacije: OO OO OO

OO OO OO

Kombinatorika iskaza

Osoba na stadijumu formalnih operacija je sposobna da kombinuje ideje, ili hipoteze, u obliku afirmacija, ili negacija i da tako upotrebljava logiku iskaza: operacije kao što su implikacija (ako...onda...), disjunkciju (ili...ili... Ili oba), ekskluziju (ili...ili...) itd.

• 1. Kada su Maja, Vesna i Sonja birale karijeru, svaka je izabrala ili pravo ili medicinu.

a)Ili je Maja izabrala medicinu, ili je Vesna izabrala medicinu, ali ne obe.

b)Vesna je izabrala medicinu ako i samo ako je Sonja izabrala medicinu.

c)Samo jedna žena je izabrala prava.

Ko je izabrao prava?

2. Kada Ognjen, Luka i Aleksa idu u restoran, svaki pije ili sok ili pivo.

a)Ognjen pije sok ako i samo ako Luka pije pivo.

b)Ili Ognjen ili Aleksa pije pivo (ili obojica).

c)Luka i Aleksa ne piju isto piće.

Ko pije sok?

Proporcije• Pojam proporcije se javlja od 11-12 godina u

različitim područjima najpre u kvalitativnom, logičkom obliku, a zatim u kvantitativnom obliku.

• Primer vage: Dete počinje da shvata da se polazeći od dve jednake težine (T) na istom rastojanju (D) od centra, ravnoteža održava pri smanjivanju, ali udaljavanju jedne i pri povećanju i približavanju centru druge veličine (T/D=2T/2D)

Dvostruki sistem referenci

Dete na stadijumu formalnih operacija shvata da igračka koja se kreće u jednom smeru po daščici koja se kreće u suprotnom smeru ostaje nepomična u odnosu na spoljašnju tačku zato što kretanje daščice kompenzuje kretanje igračke

I-kretanje igračke u desno, R-kretanje daske u levo, N-kretanje puža u levo, C-kretanje daske u desno

Razumevanje hidrostatičke ravnoteže

• U jedan krak cevi oblika slova U koja je do polovine napunjena tečnošću različite gustine (voda, alkohol, glicerin) stavimo klip i opterećujemo ga različitim težinama, a ispitanik treba da predviđa podizanje nivoa tečnosti u drugom kraku.

Mala deca ne razumeju akciju i reakciju, tj. misle da će težina tečnosti delovati u istom smeru kao i težina klipa.

Na nivou formalnih operacija osoba razlikuje i koordinira delovanje težine klipa I, njenog inverza N (uklanjanje težine), reakciju tečnosti R, koja deluje suprotno od I i inverza C (smanjivanje težine tečnosti) koje deluje u istom smeru kao I.

Pojmovi verovatnoće

• Osobe na stadijumu formalnih operacija postaju sposobne da procene verovatnoću da se iz kutije koja sadrži npr. 3 crvene, 2 plave i 4 žute kuglice izvuku dve kuglice iste boje. Ovo je moguće na osnovu kombinatorike koja pruža uvid u sve moguće asocijacije datih elemenata i shvatanja proporcija (shvatanje da je npr. verovatnoća 3/6 jednaka 2/4)

Eksperimentalno mišljenje

Propozicionalne kombinacije predstavljaju osnovu “eksperimentalnog duha” koji se formira na ovom stadijumu, a koji predstavlja sposobnost osobe da diferencira faktore, postavlja i proverava hipoteze i tako vrši indukciju zakona.

Ovo se može ilustrovati u eksperimentu sa klatnom i u eksperimentu o elastičnosti (naredni slajdovi).

Eksperiment sa klatnom• Od deteta tražimo da odredi od kojih

faktora zavisi frekvencija oscilacije klatna. Pokažemo mu da se kratko,teško klatno brzo njiše, a da se dugačako, lagano klatno sporo njiše.

Eksperiment sa klatnom (nastavak)

• Deca na preoperacionom stadijumu obraćaju pašnju samo na jedni dimenziju: reći će da se kraće klatno njiše brže, ili da se teže klatno njiše brže (zavisno od toga šta im se opažajno nameće)

• Deca na stadijumu konkretnih operacija će reći da se kraće i teže klatno njiše bržem jer to opažaju, ali ovo nije tačan odgovor, jer je težina zapravo irelevantna.

Eksperiment sa klatnom (nastavak)

• Deca na stadijumu formalnih operacija se oslobađaju od prevlasti dva posmatrana slučaja (kratko/teško i dugačko/lako) i vide ih kao dve od 4 moguće kombinacije varijabli težine i dužine, od kojih svaka ima po dve vrednosti. Oni će reći da odgovor mogu dati kada empirijski provere i dve prethodno neisprobane kombinacije (kratko/lako i teško/dugačko). U osnovi njihovog rezonovanja je sistematska kombinacija faktora, iz koje izvode hipoteze i proveravaju ih.

Eksperiment o elastičnosti

• Detetu damo nekoliko metalnih šipki i tražimo da odredi uzroke njihove različite savitljivosti (mogući uzroci su: dužina šipki, debljina, oblik preseka, materijal)

• Na nivou konkretnih operacija, dete ne razdvaja činioce, već uzima npr. dugačku i široku šipku i poredi je sa kratkom i uskom, da bi proverio ulogu dušine i sl.

• Na nivou formalnih operacija, osoba razmatra sve činioce, proverava ih jednog po jednog, držeći ostale konstantnim.

Opšte psihološke posledice pojave formalnih operacija

Na stadijumu formalnih operacija se saznajno polje proširuje sa domena realnosti na domen mogućnosti (stvarnost se shvata kao jedna od mogućnosti) što dovodi do osobenosti ponašanja adolescenata u celini: osporavanje postojećeg, bunt, isprobavanje raznih uloga, traženje ličnog identiteta, stvaranje teorija (npr. filozofskih, socioloških, religioznih) itd.

• According to Elkind (1967), adolescent egocentrism, which includes a belief by teenagers that they are special and unique, accompanies the attainment of new mental abilities. Specifically, Elkind proposed that adolescents construct an "imaginary audience," giving rise to heightened self-consciousness. Adolescents believe that others, especially peers, are watching them, thinking about them, and interested in all their thoughts and behaviors. Elkind suggested that this is due, in part, to emerging formal operational thought, which allows adolescents to think about their own thinking and that of others. Adolescent egocentrism actually represents a flaw in their thinking that is characteristic of early formal operations. Adolescents assume that since they spend a considerable amount of time thinking about themselves, others must be doing the same thing, namely, thinking about and monitoring them. They fail to realize that while they may be preoccupied with themselves, others are not so inclined.