Үнэ ба Өрсөлдөөний онол

L-6

*Үнэ гэж юу вэ?

*Үнийн үүрэг

*Өрсөлдөөний онол

*

*Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéã ¿ë ¿çýãäýã÷ ãàð çîõèöóóëæ áàéäàã. ¯íý íü ¿ë ¿çýãäýã÷ ãàðûí ¿¿ðãèéã õ¿ëýýäýã.

*¯íý íü óÿí õàòàí øèíæ ÷àíàðààðàà çàõ çýýëä 3 ¿¿ðýãòýé.

*¯éëäâýðëýëèéã óðàìøóóëàõ

*ͺºöèéã øèëæ¿¿ëýõ

*ͺºöèéã õóâààðèëàõ

*

1. ¯éëäâýðëýëèéã óðàìøóóëàõ ¿¿ðýã:

* Áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºñºõèéí õýðýýð ¿éëäâýðëýã÷äèéí ¿éëäâýðëýëýýíýìýãä¿¿ëýõ õ¿ñýë, ñîíèðõîë óëàì á¿ð íýìýãäýæ áàéäàã. (Íèéë¿¿ëýëòèéí õóóëü)

* Ó÷èð íü ¿íý ºññºíººð êîìïàíèé îëîõ àøèã íýìýãäýæ, èë¿¿ èõèéã ¿éëäâýðëýõèéã çîðèíî.

*

2. ͺºöèéã øèëæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã:

* Àëèâàà íººö íü îëîí òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä àøèãëàãääàã

* Òýãâýë èðýýä¿éä àøèã èõ îëîõ áèçíåñ ð¿¿ íººö øèëæèæ áàéäàã

* ªºðººð õýëáýë íººö¿¿ä íü àëü áîëîõ ¿íý ºíäºð áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëä øèëæèæ áàéäàã

*

*Ìîíãîë óëñûí õºäºëìºðèéí íººö Ñîëîíãîñ óëñ ðóó øèëæèæ áàéíà.

*Ó÷èð íü Ìîíãîë îðîíä äóíäàæ öàëèíãèéí õýìæýý (õºäºëìºðèéí ¿íý) Ñîëîíãîñ îðîíòîé õàðüöóóëàõàä ìàø áàãà áàéíà.

*

3. ͺºöèéã õóâààðèëàõ ¿¿ðýã:

Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýé ñàëáàðóóäàä íººö ¿íèéí ººð÷ëºëòººñ õàìààðàí õóâààðèëàãääàã.

Æèøýý íü: Äýëõèéí çàõ çýýëä çýñèéí ¿íý ºñºõºä áóñàä òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëä õýðýãëýãäýõ íººö óóë óóðõàéí ñàëáàðò èë¿¿ õóâààðèëàãääàã.

*

*¯íèéí çîõèöóóëàëò

*¯íèéí äýýä õÿçãààð

*¯íèéí äîîä õÿçãààð

*Òàòâàð

*Òàòààñ

*Êâîò

*

*¯íèéí äýýä õÿçãààð ãýäýã íü çàñãèéí ãàçðààñ òóõàéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàõ çýýëäõóäàëäàí áîðëóóëàõäàà ìºðäºõ ¿íèéí äýýä õÿçãààðûã õóóëü÷èëàí òîãòîîõ áàéäëûã õýëäýã.

*Ýíý íü èõýâ÷ëýí õýðýãëýã÷äèéã äýìæèõ çîðèëãîòîé

*Æèøýý íü: Àâòîáóñíû Áèëåòíèé äýýä ¿íèéã 400¥ ãýæ òîãòîîõ

*

*Àíõààðàõ ç¿éë: ¯íèéí Äýýä Õÿçãààð òîãòîîõ íü òóõàéí ¿íýýñ äîîãóóð ¿íýýð áîðëóóëàõ áîëîìæòîé

*

• Æèøýý: Çàéðìàãíû çàõ çýýëèéí òýíöâýðò, ¿íý 300, òîî õýìæýý 1000 ãýæ òîãòæýý (Çóðàã À).

• Ãýòýë Çàñãèéí Ãàçðààñ ¿íèéã 200 òºãðºãººñ äýýø õóäàëäààëàõûã õîðèãëîâ.

• Èíãýñíýýð çàéðìàã íèéë¿¿ëýã÷èä 750 øèðõýãèéã íèéë¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëæ õàðèí õýðýãëý÷èä 1250 øèðõýãèéã õóäàëäàí àâàõ ýðýëòòýé áîëëîî (Çóðàã B).

Çóðàã (a) P

Q

300

1000

S

D

Çóðàã (b)

Õî ì ñäî ë

P

Q

300

750 1250

200

S

D

¯ í è é í òààç *

*

L- 6

Өрсөлдөөн нь:

*Сонгодог эдийн засагчид эдийн засгийн салбаруудад нэвтэрч

орсон субьектив шалтгаанаар тайлбарлаж байжээ.

Анх хувийн үйлдвэрлэгчид

Нээлттэй зах зээл

Чөлөөт үнийн механизм

Аж үйлдвэржсэн нийгмийн тогтвортой

хөгжлийн үндэс нь өрсөлдөөн.

*Адат Смит (1723—1790)

"... Хэрэв хvнээс бvх хязгаарлалт,

дарамтыг нь аваад хаячихвал хамгийн

энгийн хирнээ хамгийн тодорхой

тєрєлх /байгалийн/ эрх чєлєєний

систем бий болох бvлгээ.

Хvн хэрвээ шударга ёсний хуулийг

зєрчихгvй, бусдийн эрхэнд халдахгvй л

байвал тvvнийг єєрийнхєє дураараа,

сонирхлоо биелvvлээд явах бvрэн эрх

чєлєєг нь олгох /хангах/ хэрэгтэй..."

* 1723 Шотланд

*Адам Смит vндэсний эдийн засгийн

сонгодог онолыг vндэслэжээ.

* 1750 онд тэр Гласговийн их сургуулид

логикийн профессор

* Смит 1778 онд Шотландын гаалийн

хороо

* 1759-The Theory of Moral sentiment

* 1776-The Wealth of Nations

* "Ёс суртахууний мэдрэмжийн онол"

Хvний байгалийн шинж нийгмийн

амьдралд хэрхэн илрэх вэ?

* Өрсөлдөөний онол 18-р зууны сонгодог эдийн засаг:

А.Смит

Ашгийн нормыг тэгшитгэснээр хөдөлмөр ба капиталын оновчтой

хуваарлилт бий болдог төдийгүй хувийн сонирхол болîн эдийн засгийн

үр ашгийг төрүүлдэг.

А. Смит нь “Үл үзэгдэх гар”-аар дамжуулан зах зээлийг тэнцвэржүүлдэг.

Хэрэгцээг хамгийн бүрэн дүүрэн хангах түүний сургаалийн үндсэн нь болж өгсөн.

Тухайн үйлдвэрлэгч нэг бүрийн зах зээл дээр тогтоосон үнэ ингэхдээ үйлдвэрлэгч нэг бүр

нь тодорхой үнэд захирагдсанаар цаашид нийт үйлдвэрлэгчдийн үнийн өрсөлдөөнд ордог

Үйлдвэрлэгч нэг бүр өөрийн хүсэл зоригоос үл хамааран зах зээлийн үнэд захирагддаг

*

ӨРСӨЛДӨӨН НЬ ҮНИЙГ ЗОХИЦУУЛНА

Нийлүүлэлт багасах үед үнэ өсч, харин нийлүүлэлт ихсэх үед үнэ буурдаг.

Үр ашигтай өрсөлдөөний үндсэн нөхцөл нь худалдан борлуулагчийн тоо хэдий чинээ

их байх, тэдгээрийн тухай мэдээлэл хэр зэрэг үнэн зөв байх, ашиглаж байгаа нөөцийг

дайчлах чадвар

Төгс өрсөлдөөний онолын загварын элементүүдийг санал болгохдоо зөвхөн төгс

өрсөлдөөний нөхцөлд хэрэгцээг хамгийн ихээр хангах нөхцөл бүрддэг гэдгийг

тогтоосон,

Төгс өрсөлдөөний нөхцөлд нөөцийг хамгийн оновчтой хуваарилах онолыг

үндэслэжээ.

А.Смит

* Давид Рикардо

(1771–1823)

“Улс төр, эдийн засгийн

ухааны зарчмууд ба

албан татвар” бүтээлдээ

төгс өрсөлдөөнт онолын

загварыг боловсруулсан.

* Төгс өрсөлдөөний үр дүнд эрэлт ба нийлүүлэлтийн

нөлөөллөөр зах зээлийн үнэ тогтдог гэдэгт үндэслэдэг.

* Зах зээлд оролцогчдод нь үйлдвэрлэн гаргах

бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ болон үнийн тухай мэдээллийг

авснаар өөрсдийн үйл ажиллагааг явуулдаг гээд пүүсүүд нь

чанар-үнийн матрицын үндсэн дээр үйлдвэрлэлийн зардал

болон бүтээгдэхүүний борлуулалтын зардлыг хамгийн бага

байх шийдвэрийг гаргадаг гэдгийг тогтоожээ.

* Үнийн балансыг тогтооход өрсөлдөөн шийдвэрлэгч ач

холбогдолтой гэдгийг Д.Рикардо онолын хийсвэрлэх аргын

тусламжтайгаар тогтоосноор төгс өрсөлдөөний нөхцөлд

үйлдвэрлэлийн өсөлтийг урт хугацаанд шийдвэрлэх болон

ахиу хөдөлмөрийн бүтээмжийн үндсэн дээр үнэт зүйлсийн

хуваарилалтын онолыг дэвшүүлсэн байна.

* Энэхүү судалгааны нэг гол зүйл бол <<зах зээлийн

хууль>> нь эцсийн дүндээ бүрэн ажил эрхлэлтийг хангадаг

гэсэн дүгнэлт юмаа.

Өрсөлдөөний тусламжтайгаар зах

зээлийн үнийн зохицуулалтын онолыг

үндэслэжээ.

*

*Ийнхүү урт хугацаанд үйлдвэрлэлийн нөөцийг нэг салбараас

нөгөөд шилжүүлсэнээр хөдөлмөр ба капиталыг хамгийн ашиг

багатай салбараас ашиг өндөртэй салбар руу хуваарилдаг.

*Дж.С.Милль “Өрсөлдөөн бол үнэ, цалин, рент-ийг зохицуулагч

цорын ганц зохицуулагч бөгөөд энэ бол хууль” юм.

* К.Маркс “Капитал”

*Энгельс: Нийгэмд өрсөлдөөн нь ноёлох байр суурьтай байх бөгөөд энэ бол дайн. Энэ

бол амьдрал, үхлийн төлөөх дайн.

* Энэ дайнд нэг нь нөгөөгөөгөө шахан зайлуулах, байрыг нь эзлэхийн төлөө тэмцэлддэг.

* Ингэхдээ ажилчдад ч өөр хоорондоо, хөрөнгөтнүүд ч өөр хоорондоо өрсөлддөг” гэжээ.

МОНОПОЛЬ

Монополь нь чухамхүү өрсөлдөөний үндсэн дээр төрж байдаг.

ӨРСӨЛДӨӨН

Монополь өрсөлдөөнийг төрүүлж харин өрсөлдөөн нь монополийг төрүүлдэг..

монопольМонополиуд хөдөлгөөнд оршиж, хоорондоо өрсөлдөж шинэ монополиудыг төрүүлдэг.

* Өрсөлдөөний онолыг 19-р зууны эдийн

засагчид баяжуулсан.

* А.Маршалл -төгс өрсөлдөөний “нөхцөлт” загварыг шүүмжлэн зах

зээл дээр урт хугацаанд тэнцвэрт байдал тогтох онолыг

боловсруулсан.

* Технологийн хөгжил, хэрэглэгчийн таашаал зэрэг шинэ

ойлголтуудын тусламжтайгаар өрсөлдөөн-монополийн шинэ загварыг

бий болгосон.

* Үйлдвэрлэгчид нь өрсөлдөөний үндсэн дээр бүтээгдэхүүнээ зах

зээлд борлуулдаг. Энэ нөхцөлд зах зээлийн үнэ нь нийт эрэлтийн

нөлөөгөөр тогтдог гэдгийг үндэслэжээ.

* А.Маршалл нь монопольт өрсөлдөөний онолыг үндэслэсэн байна.

А.Маршаллын онолын үндэс нь төгс өрсөлдөөний нөхцөл дэх үнийн

онол.

**олон тооны эдийн засгийн агентуудаас үл хамаарах

зах зээлийн нөхцөл байдлыг авч үзжээ. Өрсөлдөөн

бол чөлөөт өрсөлдөгчдийн аль нэг нөхцлийг сонгон

авах нөхцөл.

*XIX-XX зууны зааг дээр төгс өрсөлдөөний онолд

эрс өөрчлөлт гарчээ. Үнийн өрсөлдөөний дутагдал:

*Й.Шумпетер “чөлөөт өрсөлдөөний үеийн нөхцөл

байдал нь зөвхөн тухайн таваарын өрсөлдөөнийг

тодорхойлдог. Харин шинэ таваар, шинэ технологи,

шинэ нөөц, үйлдвэрлэлийн шинэ зохион

байгуулалтын үед ач холбогдлоо алддаг” гэжээ.

*

*<<нийгмийн байгууллын үед өрсөлдөөний үйл явц нь

зөвхөн тухайн тогтолцоонд үйлчилдэг гэдгийг анхаарах

хэрэгтэй>>

*төгс өрсөлдөөний загвар нь хэрвээ бодит төрийн нөхцөлд

үйлчилдэг юм бол төрийн бусад үйл ажиллагааны үед ямар

ч хязгаарлалт байхгүй байх байсан гэжээ.

*Дэд сэдэв:

4.1. Үнэ ба Эрэлт, эрэлтийн хууль

4.2.Эрэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлс

4.3.Нийлүүлэлт, нийлүүлэлтийн хууль

4.4.Нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлс

1. Эрэлтийг тодорхойлох, эрэлтийн функц, эрэлтийн муруй

Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä

áүòýýãäýõүүí, үéëчèëãýýíèé үíý íü өðñөëäөөíèé үð äүíä

ýðýëò, íèéëүүëýëòèéí õóóëèàð òîäîðõîéëîãäîæ áàéäàã.

Ýðýëò íü õýðýãëýãчèéí òàëûí ñîíèðõîëûã

èлýðõèéëæ áàéäàã áөãөөä õýðýãöýýòýé ñàëøãүé

õîëáîîòîé. Õýðýãöýý íü òóõàéí áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýã

õýðýãëýõ õүñýë ñîíèðõîëûã èëýðõèéëæ áàéäàã.

Õýðýãöýý = Ýðýëò + Ìөðөөäөë => Ýðýëò = Õýðýãëýý-

Ìөðөөäөë

•Ýðýëòèéí ôóíêöÝðýëòèéí òîî õýìæýý áà òүүíä íөëөөëөã÷ õү÷èí

çүéëñèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã èëýðõèéëñýí ôóíêöûã

ýðýëòèéí ôóíêö ãýíý.

Ýðýëòэä íөëөөëæ áóé áóñàä áүõ õү÷èí çүéëñ

өөрчлөлтгүй òîãòìîë áàéõàä ýðýëòèéí òîî õýìæýýã

çөâõөí òóõàéí ýðýëò áүõèé áүãýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé

үíýýñ õàìààðóóëàí òîäîðõîéëñîí ôóíêöûã үíýýñ õàìààðñàí

ýðýëòèéí ôóíêö ãýýä äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëäîã.

Qd= f ( Pd, Px)

Qd- эрэлтийн тоо хэмжээ

Pd- эрэлт бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ

Px – үнийн бус хүчин зүйлс

Ýäèéí çàñàã÷èä үíýýñ õàìààðñàí ýðýëтèéн ôóíêöûí

äàðààõ 2 õýëáýðèéã өðãөí àøèãëàäàã. Үүíä:

Ýðýëòèéí шугаман ôóíêö

Qd=a-b*Pd Ýíä: à > 0 , в > 0 áàéíà.

Ýðýëòèéí ãèïåðáîëëîã ôóíêö

Qd= c+d

Pnd

•Ýðýëòèéí õóóëü

Ýðýëòýä íөëөөëäөã áóñàä áүõ õү÷èí çүéëñ өөð÷ëөëòãүéòîãòìîë áàéõàä òóõàéí áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý өñөõөä ýðýëòèéíòîî õýìæýý íü áóóð÷ áàéäàã. Ýñðýã òîõèîëäîëä òóõàéí áүòýýãäýõүүí,үéë÷èëãýýíèé үíý áóóðàõàä ýðýëòèéí òîî. õýìæýý өñ÷ áàéäàã. Ýíýõүү çүéòîãòëûã ýðýëòèéí õóóëü ãýíý.

Тóõàéí ýðýëò áүõèé áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé

үíý өñөõөä ýðýëòèéí òîî õýìæýý áóóð÷ áàéäãûí øàëòãààí

íü үíý өññөíөөð õýðýãëýã÷èéí áîäèò õóäàëäàí àâàõ

÷àäâàð áóóðàõ бөгөөд үүнийг орлогын нөлөөлөл

гэнэ.

Тóõàéí ýðýëò áүõèé áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé

үíý өññөíөөð ýíý áүòýýãäýõүүíèéã áóñàä

áүòýýãäýõүүíòýé õàðüöóóëàõàä èëүү үíýòýé áîëîõ

ó÷ðààñ õýðýãëýã÷ ýíýõүү áүòýýãäýõүүíèéõýý

õýðýãëýýã áóóðóóëæ, өөð áóñàä áүòýýãäýõүүíýýð

îðëóóëàõыг орëóóëàëòûí íөëөөëөë ãýíý.

Ýðýëòèéí õóóëèéã үíýýñ õàìààðñàí ýðýëòèéí

øóãàìàí ôóíêöûí õóâüä äîîðõ ãðàôèêаар äүðñëýí

õàðóóëъя.

P1D

Q1d

P2D

Q2d

Pd=f(Qd)

A

PD

QD

B

Pd=f(Qd) уг функц

нь эрэлтийн урвуу

функц юм.

Эрэлтийн муруйн

график дүрслэлийг

эрэлтийн муруй

гэнэ.

Ýðýëòýä íөëөөëөõ õүчèí çүéëүүä

Аëèâàà áүãýýãäýõүүí, үéëчèëãýýíèé ýðýëòýä íөëөөлæ

áàéãàà õүчèí çүéëñèéã 2 õýñýãò àíãèëàí àâч үçýæ áîëíî. Үүíä:

1.Үíèéí õү÷èí çүéë /ýðýëòèéí òîî õýìæýýíèé өөðчëөëò/

Үíèéí õү÷èí çүéë áóþó

áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé

үíèéí өөð÷ëөëòèéí íөëөөãөөð

ýðýëòèéí ìóðóéí äàãóóõ öýãýí

øèëæèëò áèé áîëæ ýðэлòèéí

òîî õýìæýý өөð÷ëөãäөíө.

Pd

Qd

Pd =f(Qd)

1.Үíèéí áóñ õүчèí çүéëñ /ýðýëòèéí өөðчëөëò/

Үíýýñ õàìààðñàí

ýðýëòèéí ôóíêöèéã

òîäîðõîéëîõäîî ýðýëòýä

íөëөөëäөã áóñàä áүõ õү÷èí

çүéëñèéã өөð÷ëөëòãүé

òîãòìîë áàéíà ãýæ

òààìàãëàñàí. Ýðýëòèéí үíèéí

áóñ õү÷èí çүéëñ

өөð÷ëөãäñөíөөð ýðýлòèéí

өөð÷ëөëò áèé áîëæ,

ýðýëòèéí ìóðóé áàðóóí

äýýøýý, ýñâýë çүүí äîîøîî

ïàðàëëåëü øèëæèëò õèéíý.

Pd

Pd =f(Qd)

Qd

Эрэлтийн

өсөлт

P 1 d =f(Qd)

P 2d =f(Qd)

Эрэлтийн

бууралт

Ýðýëòýä íөëөөëäөã үíèéí áóñ õүчèí çүéëñèéã

äàðààõ áàéäëààð àíãèëàí àâч үçýæ áîëíî.

Îðëîõ áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý:

Íýã áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý өñөõөä íөãөө

áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé эрэлт өсч байвал эдгээр

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг харилцан оролдог бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээ гэнэ. Ýäãýýð õү÷èí çүéëñèéã үíèéí áóñ õү÷èí çүéëñ

ãýíý.

Õîñëîõ áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý:

Íýã áүòýэãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý өñөõөä

íөãөө áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé ýðýëò áóóð÷

áàéâàë ýäãýýð áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýã õàðèëöàí

õîñëîäîã áүтýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíүүä ãýíý.

Õýðýãëýã÷èéí îðëîãî:Òóõàéí õóãàöààíä äàõü õýðýãëýã÷èéí äóíäàæ îðëîãî

өññөíөөð èëүү îëîí áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýã õóäàëäàæ àâàõ

áîëîìæòîé áîëíî.

Орлогын өөрчлөлттэй холбоотойгоор бүтээгдэхүүн үйлчилгээг:

Хэвийн: Хэрэглэгчийн орлого өсөхөд эрэлт нь өсдөг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хэвийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ гэнэ.

Доорд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ: Харин орлого өсөхөд эрэлт

буурч байдаг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг доорд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ гэнэ.

*

энгийн гиффен

*Үнэ өсөхөд эрэлтийнтоо хэмжээ нь буурчбайдагбүтээгдэхүүнийгэнгийн бүтээгдэхүүнгэнэ.

*Үнэ өсөхөд эрэлтийн

тоо хэмжээ нь өсч

байдаг

бүтээгдэхүүнийг

гиффен бүтээгдэхүүн

гэнэ.

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлттэй

холбоотойгоор бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг:

Үнэ өсөхөд эрэлтийн тоо хэмжээ нь буурдаг

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг энгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

гэнэ.

Үнэ өсөхөд эрэлтийн тоо хэмжээ нь өсч байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг гиффен бүтээгдэхүүн үйлчилгээ гэнэ.

Õýðýãëýã÷èéí òààøààл: Æèøýý íü: ýíý õàâàð

ýìýãòýé÷үүäèéí õóâüä óðò òүðèéòýé ãóòàë ìîîäîíä

îðñîí ãýæ үçüå. Ýíý íü óðò òүðèéòýé ãóòàëíû

ýðýëòèéã өñãөñíөөð ýðýëòèéí ìóðóé íü áàðóóí

äýýøýý ïàðàëëåëü øèëæèëò õèéíý.

Õýðýãëýã÷èéí õүëýýëò: Èíãýñíýýð ýðýëòèéí

ìóðóé çүүí äîîøîî ïàðàëëåëü øèëæèëò õèéíý.

Жишээ нь: Хэрвээ аль нэг бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ өсөхөөр байвал ахиухан авч

эрэлт нь өсдөг, харин үнэ нь буурахаар байвал

хямдралыг хүлээх учир эрэлт нь багасдаг.

Õýðýãëýã÷äèéí òîî: Òóõàéí áүòýýãäýõүүí,

үéë÷èëãýýã хэрэглэх õýðýãëýã÷äèéí òîî өñөõ

òóñàì òүүíèé ýðýëò өñөõ áөãөөä ýñðýã

òîõèîëäîëä áóóðàõ тóñàì áóóð÷ áàéäàã.

Áóñàä õү÷èí çүéëñ: Эðýëòýä íөëөөëäөã ãàäààä

îð÷íû õү÷èí çүéëүүä áîëîõ íèéãýì, óëñ òөð áîëîí

áàéãàëèéí õү÷èí çүéëñèéã àâ÷ үçäýã. Æèøýý íü

ãàí áîëñîí æèë òөðөë áүðèéí óíäàà, æүүñ áîëîí

öýâýð óñíû ýðýëò ìàø èõ õýìæýýãýýð íýìýãääýã.

Íèéëүүëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü: Íèéëүүëýëò íü

үéëäâýðëýã÷иéí òàëûí ñîíèðõоëûã èëýðõèéëæ

áàéäàã.

Үéëäâýðëýë áà ниéëүүëýëò õî¸ð íü ñàëøãүé

õîëáîîòîé áөãөөä ìөí ÿëãààòàé îéëãîëòóóä þì.

Нийлүүлэлт

Íийëүүëýëò =Үйäâýðëýë -Үëäýãäýë

Íèéëүүëýëòèéí õýìæýý áîëîí òүүíèéã

òîäîðõîéëîãч õүчèí çүéëñèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã

õàðóóëñàí ôóíêöèéã нèéëүүëýëòèéí ôóíêö ãýíý.

Íèéëүүëýëòèéн ôóíêö

Үéëäâýðëýë ãýäýã íü îðöûã ãàðö áîëãîí

õóâèðãàæ áàéãàà ïðîöåññ þì. Îðö íü

үéëäâýðëýëèéí õү÷èí çүéëñèéí áèåò çàðöóóëàëò

áîëíî.

Íèéëүүëýëòèéí ôóíêöèéã äàðààõ ìàòåìàòèê õýëáýðýýð

òîäîðõîéëæ áîëíî.

Qs=f(Ps; Px)

Ýíä: Qs- íèéëүүëýëòèéí òîî õýìæýý

Ðs – íèéëүүëýëòийн үнийн хүчин зүйл

Ðx- нийлүүлэлтийн үнийн бус хүчин зүйлс

Íèéëүүëýëòýä íөëөөëөã÷ áóñàä áүõ õү÷èí çүéëñ

өөð÷ëөëòãүé òîãòìîë áàéõàä íèéëүүëýëòèéí òîî õýìæýýã

íèéëүүëýëò áүõèé áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíýýñ íü

õàìààðóóëàí òîäîðõîéëñîí ôóíêöèéã үíýýñ õàìààðñàí íèéëүүëýëòèéí

ôóíêö ãýíý.

Qs=f(Ps)

Íèéëүүëýëòèéí øèíæèëãýýã õÿëáàð áàéëãàõ

үүäíýýñ үíýýñ õàìààðñàí íèéëүүëýëòèéí ôóíêöèéã

øóãàìàí õýëáýðýýð àâ÷ үçýõ áîëíî.

Qs=c+d*Ps

Ýíä: ñ > 0. d > 0 áàéíà.

Íèéëүүëýëòèéн õóóëü

Íèéëүүëýëò íü үéëäâýðëýã÷äèéí çүãýýñ çàõ

çýýëä áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýã íèéëүүëýõ õүñýë

ñîíèðõëûã èëýðõèéëæ áàéäàã.

Нèéëүүëýëòýä

íөëөөëөã÷ áóñàä áүõ õү÷èí

çүéëñ өөð÷ëөëòãүé òîãòìîë

áàéõàä áүòýýãäýõүүí,

үéë÷èëãýýíèé үíý өñөõ òóñàì

íèéëүүëýëòèéí òîî õýìæýý

өñíө, ýñðýã òîõèîëäîëä үíý

áóóðàõ òóñàì íèéëүүëýëòèéí

òîî õýìæýý áóóð÷ áàéäàã.

Ýíýõүү çүé òîãòëûã

íèéëүүëýëòèéí õóóëü ãýíý.

Íèéëүүëýëòèéí ôóíêöûí ãðàôèê äүðñëýëèéã

íèéëүүëýëòèéí ìóðóé ãýíý.

P2s

Q1s

P1s

Q2s

Ps

Qs

Ps=f(Qs)

Íèéëүүëýëòýä íөëөөëөõ õүчèí çүéëүүäÇàõ çýýëèéí íèéëүүëýëòýä íөëөөëөõ

õүчèí çүéëñèéã ýðýëòòýé àäèëààð 2 õýñýãт

õóâààí àâч үçýæ áîëíî. Үүíä:

Үíèéí õү÷èí çүйлс: Íèéëүүëýëòýä íөëөөëäөã

áóñàä áүõ õү÷èí çүéëñ өөð÷ëөëòãүé òîãòìîë

áàéõàä áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý

өөð÷ëөãäñíөөð íèéëүүëýëòèéí òîî õýìæýý

өөð÷ëөãäөíө. Үíèéí õү÷èí çүéë áóþó òóõàéí

áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíý

өөð÷ëөãäñíөөð íèéëүүëýëòèéí ìóðóéí äàãóóõ

öýãýí øèëæèëòèéã áèé áîëãîíî.

Үíèéí áóñ õү÷èí çүéëñ: Үíýýñ õàìààðñàí

íèéëүүëýëòèéí ôóíêöèéã òîäîðõîéëîõîä

өөð÷ëөëòãүé òîãòìîë ãýæ òààìàãëàñàí õү÷èí

çүйëñèéã íèéëүүëýëòèéí үíèéí áóñ õүчèí çүéëñ

ãýíý. Íèéëүүëýëòèéí үíèéí áóñ õү÷èí çүéëñèéí

íөëөөãөөð íèéëүүëýëòèéí ìóðóé áүõýëäýý áàðóóí

äîîøоо ýñâýë çүүí äýýøýý ïàðàëëåëü øèëæèëòèéã

õèéíý. Íèéëүүëýëòèéí үíèéí áóñ ÿìàð íýã õү÷èí

çүéë ýåðýã ÷èãëýëýýð өөð÷ëөãäñөí áîë

íèéëүүëýëò өñ÷, íèéëүүëýëòèéí ìóðóé áàðóóí

äîîøîî øèëæèíý.

Ps

Ps =f(Qs)

Qs

P 2s =f(Qs)

Нийлүүлэлтийн

бууралт

Нийлүүлэлтийн

өсөлт

P 1 s =f(Qs)

Íèéëүүëýëòýä íөëөөëäөã үíèéí áóñ äàðààõ õүчèí çүéëñ

áàéíà. Үүíä:

Үéëäâýðëýëèéí õү÷èí çүéë áóþó íөөöèéí

үíý: Ïүүñèéí үéëäâýðëýëèéí çàðäàë íü

áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýã үéëäâýðëýõýä

çàéëøãүé øààðäàãäàæ áóé òөðөë áүðèéí

íөөöүүäèéí çàðäàë þì. Үéëäâýðëýëä àøèãëàãäàõ

àëü íýã íөөöèéí үíý өññөíөөð íèéëүүëýëò áóóðàõ

áөãөөä íèéëүүëýëòèéí ìóðóé çүүí äýýøýý

ïàðàëëåëü øèëæèëòèéã õèéíý.

Өðñөëäөã÷äèéí òîî: Òóõàйн бүòýýãäýõүүí,

үéë÷èëãýýíèé çàõ çýýë äýýð øèíýýð ïүүñүүä îðæ èðýх

íü íýã ïүүñèéí çàõ çýýëä ýçëýõ õóâü õýìæýýã

áóóðóóëæ, íèéëүүëýëòèéã áóóðóóëàõàä õүðãýíý. Ýñðýã

òîõèîëäîëä çàõ çýýëýýñ ïүүñүүä ãàðàõ íü íýã ïүүñèéí

çàõ çýýëä ýçëýõ õóâü õýìæýýã íýìýãäүүëæ

íèéëүүëýëãéèã өñãөíө.

Үéëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè: Үéëäâýðëýëèéí

òåõíðëîãè áîëîâñðîíãóé áîëñíîîð íýãæ áүòýýãäýõүүí,

үéë÷éëãýýíä íîîãäîõ äóíäàæ çàðäàë áóóð÷ íèéëүүëýëò

өñíө. Èíãýñíýýð íèéëүүëýëòèéí ìóðóé áàðóóí äîîøîî

ïàðàëëåëü øèëæèëò õèéíý.

Òөðөөñ áèçíåñèéí îð÷íû òàëààð ÿâóóëæ бàéãàà

áîäëîãî: Çàñãèéí ãàçàð үéëäâýðëýëèéí õү÷èí çүéëñ áîëîí

áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé çàõ çýýë äýýð òîäîðõîé

áîäëîãî, çîõèöóóëàëòóóäûã õèéæ áàéäàã. Áүòýýãäýõүүí,

үéë÷èëãýýíèé çàõ çýýë äýýðõ çàñãèéí ãàçðûí äàðààõ

áîäëîãî çîõèöóóëàëòóóäûã àâ÷ үçüå. Үүíä:

Үíèéí òààç áîëîí øàëûã òîãòîîõ

Òàòâàð íîîãäóóëàõ

Òàòààñûí õөíãөëөëò үçүүëýõ

Êâîò òîãòîîõ

Үéëäâýðëýã÷èéí õүëýýëò: Ïүүñүүä өөðñäèéí үéë

àæèëëàãààíä íөëөөëæ áàéäàã õү÷èí çүéëүүäèéè èðýýäүéí

өөð÷ëөëòèéí òàëààð òîäîðõîé õүëýýëò, òààìàãëàëòàé áàéäàã

áөãөөä үүíèéãýý ÷ ãàðãàæ áàéãàà øèéäâýðòýý òóñãàäàã. Äàðàà

ñàðä áүòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé үíèéã өñíө ãýæ õүëýýæ áàéãàà

áîë ïүүñ íèéëүүëýëòýý áóóðóóëíà.

Áóñàä áóòýýãäýõүүí, үéë÷èëãýýíèé ýðýлò, íèéëүүëýëòèéí

өөð÷ëөëò: Ñүүëèéí үåä ìàíàé óëñûí òîì êîìïàíèóä îëîí ñàëáàðò

àøèãòàé àæèëëàæ áàéíà. Ýðýë êîìïàíè áîëîâñðîë áîëîí ñàíõүүãèéí

ñàëáàðò үéë àæèëëàãààãàà ÿâóóëäàã. Áîëîâñðîëûí ñàëáàð íü үð

àøèã ìóóòàé áàéãààãèéí óëìààñ ýíý ñàëáàðààñ íөөöөө ñàíõүүãèéí

ñàëáàðò øèëæүүëæ áîëíî. Èíãýñíýýð ñàíõүүãèéí үéë÷èëãýýíèé

íèéëүүëýëò өñíө.

Áóñàä õү÷èí çүéëñ: Нèéëүүëýëòýä íөëөөëөã÷ õү÷èí

çүéëүүäýýñ ãàäíà ïүүñèéí íèéëүүëýëòýä óëñ òөð, íèéãìèéí áîëîí

áàéãàëèéí øèíæ ÷àíàðòàé îëîí õү÷èí çүéëñ íөëөөëæ áàéäàã. Æèøýý íü

ìàíàé óëñûí õóâüä óëèðëûí øèíæòýé õү÷èí çүéëñ үéëäâýðëýëä ìàø

èõýýð íөëөөëæ áàéäаã. Өâөë çóä áîëñíîîð ìàõ, ìàõàí áүòýýãäýõүүíèé

íèéëүүëýëò ýðñ áóóð÷ áàéäàã.

АНХААРАЛ ТАВЬСАН ТА БҮХЭНД

БАЯРЛАЛАА