Andrzej Markowski tel. 501 654 562

e-mail: 1andrzejmarkowski@gmail.com

ψ

INSTYTUT BADAŃ I EDUKACJI PSYCHOLOGICZNEJ

STOWARZYSZENIA PSYCHOLOGÓW TRANSPORTU w POLSCE

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

MECHANIZMY ZACHOWAŃ

A BEZPIECZEŃSTWO RUCHU DROGOWEGO

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

TEMATY SPOTKANIA

Kulturowy i osobowościowy model

zachowania w ruchu drogowym;

Style radzenia sobie w sytuacjach trudnych i sytuacjach stresu – matryce ludzkich

decyzji;

Przykłady ćwiczeń relaksacyjnych

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

Młodzi - Starzy Kobiety - Mężczyźni

Rosjanie, Ukraińcy, Polacy, Szwedzi, Niemcy, Anglicy, Francuzi, Włosi, Arabowie

KIEROWCY „WYPADKOWI” A KIEROWCY „BEZPIECZNI”

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

SSPPRRAAWWCCYY WWYYPPAADDKKÓÓWW,, KKIIEERROOWWCCYY

SSAAMMOOCCHHOODDÓÓWW OOSSOOBBOOWWYYCCHH ((wwgg kkaatteeggoorriiii wwiieekkuu))

Wiek Stosunek liczby wypadków do ilości

przejechanych km.

Do 25 lat

1 wypadek co 2 mln km.

25 – 59 lat

1 wypadek co 6 mln km.

60 i więcej lat

1 wypadek co 2,5 mln km.

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

MODEL RUCHU DROGOWEGO

KIEROWCA

DROGA I RUCH POJAZD DROGOWY(JEGO ORGANIZACJA)

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

KKIIEERRUUJJĄĄCCYY PPOOJJAAZZDDEEMM IINNNNII UUCCZZEESSTTNNIICCYY

RRUUCCHHUU DDRROOGGOOWWEEGGOO

DROGA I RUCH DROGOWY POJAZD (jego organizacja)

RZECZYWISTY MODEL RUCHU DROGOWEGO

©Andrzej Markowski

Osoba zarządzająca interakcją –

zachowaniem w ruchu drogowym

(cechy osobowości

i kultury ): postawy, przekonania, system

wartości, wiedza

1. Informacje o kierowcy z

którym wchodzimy w

interakcję

2. Wstępny kontakt

(uprzednie doświadczenia i

oczekiwania)

3. Rozbudowa sytuacji w kierunku

zgodnym z oczekiwaniami

4. . Rozbudowa sytuacji w kierunku

niezgodnym z oczekiwaniami

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ MODEL RUCHU DROGOWEGO

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

DLACZEGO DOCHODZI DO KOLIZJI I WYPADKÓW DROGOWYCH ?

WWstępne

oczekiwania

kierowcy

wobec

siebie,

innych

i sytuacji

drogowej

P Podmiotowe

traktowanie

uczestników ruchu

drogowego (klimat współdziałania klimat współdziałania)

miotowe trPrzedmiotowe traktowanie uczestników ruchu drogowego (klimat agresji, lęku, poniżania)

z

a

c

h

o

w

a

n

i

e

S

p

e

ł

n

e

n

i

e

o

c

z

e

k

i

w

a

ń

Podmiotowe trEFEKT GALATEI (PIGMALIONA) •Wysoki poziom realizowanych zadań •satysfakcja

)

PEFEKT GOLEMA •niski poziom

realizowanych zadań •niezadowolenie

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

STOSUNEK KIEROWCY DO RUCHU DROGOWEGO – DETERMINANTY TYPOLOGII ZACHOWAŃ

WCZEŚNIEJSZE DOŚWIADCZENIA

GŁĘBOKIE PRZEKONANIA I ZAŁOŻENIA (CZĘSTO DYSFUNKCYJNE)

DROGOWE WYDARZENIE KRYTYCZNE

WOLA / MYSLI Poznawczy stosunek kierowcy

do aktualnej sytuacji drogowej OBJAWY

FIZJOLOGICZNE

EMOCJE

Emocjonalny stosunek kierowcy do aktualnej sytuacji

drogowej

ZACHOWANIA

AKT INTENCJONALNY

©Andrzej Markowski

TYPOLOGIA KIEROWCÓW

KIEROWCA Z SYNDROMEM

MAD MAXA (agresywny, egoistyczny) 1. chce za wszelką cenę

pokazać „kto na drodze rządzi”

2. robi to kosztem innych

Najważniejsze: „ja jestem najważniejszy, narzucam swoją wolę innym”

Zachowania i reakcje innych

Gniew Irytacja Frustracja

Agresja

INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO

(ich typ)

KIEROWCA Z SYNDROMEM

WYCHOWAWCY (ukryta agresja + lęk) 1. chce potwierdzić swoją

wartość 2. wychowuje innych na drodze

Najważniejsze:

„jestem lepszy, bo inni popełniają błędy”

Zachowania i reakcje innych

Nieufność

Irytacja Frustracja Agresja

INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO

(ich typ)

KIEROWCA Z SYNDROMEM SŁODKIEJ IDIOTKI

(egoistyczny) 1. nie interesują go skutki

społeczne własnego zachowania

2. nie interesują go inni ludzie

Najważniejsze: „INTERESUJE MNIE TYLKO MOJA

WYGODA”

Zachowania i reakcje innych

Nieufność

Irytacja Frustracja

Agresja

INNI UCZESTNICY

RUCHU DROGOWEGO

(ich typ)

KIEROWCA

ODREAGOWUJĄCY LĘKI (defensywny i agresywny) 1. często rezygnuje z

podstawowego celu

2. ustępuje innym bądź jest wobec innych samochodów

agresywny Najważniejsze: „INNI SĄ MOCNIEJSI ODE MNIE,

CHCĘ BYĆ AKCEPTOWANY, DOBRZE

SIĘ CZUĆ”

Zachowania i reakcje innych

Obojętność

Lekceważenie Nieufność

Irytacja agresja

INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO

(ich typ)

KIEROWCA ASERTYWNY 1. dąży do podstawowego celu

– roztropnie i skutecznie

2. szanuje innych – życzliwy Najważniejsze:

„JA I INNI JESTEŚMY TAK SAMO

WAŻNI”

Zachowania i reakcje innych

Życzliwość

Szacunek

INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO

(ich typ)

® Andrzej Markowski

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

• Personifikuje drogę, traktuje ją jak przeciwnika, którego chce pokonać w jak najkrótszym czasie: chełpi się opowiadaniami w jak krótkim czasie przejechał jakąś trasę;

• Czasem zatrzymuje pojazd, aby powiedzieć innemu kierowcy „co o nim myśli” – może przy tym dopuścić się fizycznej napaści (wyrażając w ten sposób swoją wyższość nad nimi);

• Gwałtownie rusza z miejsca, mocno przyśpiesza i raptownie hamuje, nie zwracając uwagi na innych użytkowników drogi;

• Z premedytacją, niekiedy w „celu wychowawczym”, utrudnia innym jazdę (np. zajeżdża im drogę);

• Nie znosi gdy inny pojazd go wyprzedza lub jedzie przed nim – musi go wyprzedzić; • Na przejściu dla pieszych stara się być pierwszy przed przechodniem; • Na skrzyżowaniu często przejeżdża na żółtym, bądź czerwonym świetle, bo światła nie

mogą decydować o jego zachowaniu; • Stara się pierwszy ruszyć ze skrzyżowania, przed innymi kierowcami; • Umyślnie oślepia światłami drogowymi jadących z przeciwka; • Nie zapina pasów bezpieczeństwa, • Z demonstracyjną nonszalancją rozmawia podczas jazdy przez telefon komórkowy; • W samochodzie używa zestawu nagłaśniającego dużej mocy, aby podczas jazdy słychać

było muzykę daleko poza jego pojazdem, w ten sposób sygnalizuje innym swoją obecność na drodze, „zaznacza swoje terytorium”;

WYZNACZNIKI AGRESYWNEGO ZACHOWANIA KIEROWCY

Przeciążenie

• Sytuacja stresowa charakteryzuje się niezdolnością do wybrania optymalnej decyzji.

• Osoba znajdująca się w takiej sytuacji ma kłopot z eliminowaniem nieistotnych informacji.

2013-05-09 12

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

Ja kierowca, jaki jestem?

Praca z kierowcami (zadania dla kierowców)

Bo kierowanie odbywa się w mózgu!

Czy przy pomocy zajęć z

psychologiem można ćwiczyć bezpieczeństwo kierowcy ?

T A K

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

WPŁYW WŁASNYCH ZACHOWAŃ ZA KIEROWNICĄ NA ZACHOWANIA INNYCH KIEROWCÓW

TYPZACHOWANIA

STYLZACHOWANIA

ODDZIAŁYWANIE NAINNYCH

ZACHOWANIA I REAKCJE INNYCHKIEROWCÓW

SKUTKI NASZEGOZACHOWANIA

ZACHOWANIADOMINUJĄCE

SYNDROMMAD MAXA,SYNDROM

WYCHOWAWCY

PRESJA NA INNYCH,UZURPOWANIE SOBIEPRAW, KTÓRYCH NIE

MAJĄ INNI

FRUSTRACJAAGRESJA

KONFLIKT POWSTAWANIESYTUACJI

ZAGROŻENIANA DRODZE

ZACHOWANIAULEGŁE

SYNDROMREAKCJI

LĘKOWYCH

ODDANIE INICJATYWY,PRÓBY

PODPORZĄDKOWANIAINNYCH

IRYTACJAAGRESJA

KONFLIKT POWSTAWANIESYTUACJI

ZAGROŻENIANA DRODZE

ZACHOWANIAMANIPULACYJNE

SYNDROMSŁODKIEJ IDIOTKI

MANIPULOWANIEINNYMI,

UZURPOWANIE SOBIEPRAW, KTÓRYCH NIE

MAJĄ INNI

NIEUFNOŚĆFRUSTRACJA

AGRESJA

KONFLIKT POWSTAWANIESYTUACJI

ZAGROŻENIANA DRODZE

ZACHOWANIA

ASERTYWNE

WSPÓŁDZIAŁANIE,PODMIOTOWETRAKTOWANIE

INNYCHKIEROWCÓW

WYWOŁYWANIESZACUNKU DO SIEBIE I

INNYCH,RESPEKTOWANIE

PRAW

SATYSFAKCJAŻYCZLIWOŚĆ

WSPÓŁODPOWIE-DZIALNOŚĆ

MINIMALIZOWANIEEWENTUALNEGO

ZAGROŻENIANA DRODZE

Opracował: Andrzej Markowski

MATRYCA SPRAWNEGO ZACHOWANIA NA DRODZE (zmodyfikowana przez Andrzeja Markowskiego wersja Villersa)

UWARUNKOWA-

NIA PSYCHOLO-

GICZNE I SPOŁECZNE

Dojrzałość emocjonalna, Dojrzałość społeczna,

Przystosowanie do otoczenia (prawidłowe, psychopatyczne, neurotyczne)

Style rozwiązywania sytuacji zadaniowej (z,e,s)

Rutyna,

Percepcja ryzyka

Osobowość patologiczna, Cechy temperamentu, System wartości,

Normy grupowe i ich relacja do norm społecznych, Wpływ otoczenia itp.

Introspekcja - sprawny wgląd w siebie,

Stopień świadomości własnych kompetencji i niekompetencji, motywacji oraz uwarunkowań: Osobowościowych, Intelektualnych,

Motorycznych i psychofizycznych

PROWADZENIE

POJAZDU

Zasady ruchu,

Zasady współpracy z innymi uczestnikami ruchu drogowego,

etc.

Alkohol, zmęczenie, godziny szczytu,

Pora dnia a typ aktywności,

Nieprzestrzeganie zasad (odległości od pojazdów),

Naśladownictwo etc

Umiejętność oceny zagrożeń w ruchu drogowym,

Umiejętność krytycznej samooceny sprawności prowadzenia pojazdu w ogóle i w danym momencie

FUNKCJONOW-ANIE I KONTROLA

POJAZDU

Funkcjonowanie samochodu, Prawa fizyki, Kontrola pojazdu.

Systemy "obronne" pojazdu

Brak pasów,

Awaria systemów pojazdu, Stan techniczny,

Brak świateł etc

Weryfikacja umiejętności kontroli pojazdu

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

PRZYCZYNY POPEŁNIANIA BŁĘDÓW W RUCHU DROGOWYM PRZEZ KIERUJĄCYCH POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI

(wyniki badań prowadzonych w SPT w latach 2004-2008)

1. ZAWYŻONA SAMOOCENA KOMPETENCYJNA - współwystępuje w 2 na 3 wypadkach i kolizjach

2. WYSOKA AGRESJA– współwystępuje w 2 na 3 wypadkach i kolizjach,

3. OBNIŻONY POZIOM PODZIELNOŚCI I KONCENTRACJI UWAGI - współwystępuje w co drugim wypadku i kolizji,

4. NIEDOSTATECZNA INTERNALIZACJA NORM SPOŁECZNYCH - współwystępuje w 1 na 3 wypadku i kolizji,

5. NISKA SPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA - współwystępuje w 1 na 3 wypadku i kolizji.

0

10

20

30

40

50

60

70

Kategoria1

Kategoria2

Kategoria3

Kategoria4

kategoria5

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

Przeciążenie

Redukcja poczucia zagrożenia

Redukcja stresu

Efektywne radzenie sobie przez skoncentrowanie na zadaniu

Brak istotnych kosztów psychologicznych: zmęczenia, lęku, wyczerpania, rozkojarzenia, poczucia krzywdy, winy, rozczarowania, niespełnienia nadziei, wstydu wobec siebie lub wobec otoczenia

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

Wzrost poczucia zagrożenia

Wzrost stresu

Nieefektywne radzenie sobie przez skoncentrowanie na sobie lub emocjach

Znaczny wzrost kosztów psychologicznych: zmęczenia, wyczerpania, rozkojarzenia, lęku, dolegliwości psychosomatycznych, poczucia krzywdy, winy, rozczarowania, niespełnienia nadziei, wstydu wobec siebie lub wobec otoczenia

Przeciążenie

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

WPŁYW STRESU KIEROWCÓW NA BEZPIECZEŃŚTWO JAZDY

(badania SPT w latach 2004 – 2008)

WYDŁUŻENIE CZASU REAKCJI

NIESTABILNOŚĆ CZASU REAKCJI

SPOWOLNIENIE KOORDYNACJI WZROKOWO – RUCHOWEJ

SPOWOLNIENIE ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

OBNIŻENIE DOKŁADNOŚCI ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

OSŁABIENIE KONCENTRACJI, PODZIELNOŚCI I

PRZERZUTNOŚCI UWAGI

POGORSZENIE I ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ

SPOWOLNIENIE PRZETWARZANIA INFORMACJI

ZABURZENIA PAMIĘCI ŚWIEŻEJ

……………………………………..

………………………………………

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

Szybka relaksacja

• czas ok. 30 sekund;

• konieczna systematyczność – co najmniej 3 razy

w ciągu dnia przez co najmniej tydzień;

•towarzyszący przedmiot jako sygnał;

•patrząc nań głęboki, bardzo wolno wykonujemy wdech nosem i wydech ustami;

•wypuszczając powietrze ustami, rozluźnij się i pomyśl: spokój relaks;

•Zrób jeszcze jeden, czy dwa oddechy i spokojnie wypuszczaj powietrze, myśląc: spokój relaks;

ĆWICZENIA ANTYSTRESOWE

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

ĆWICZENIA ANTYSTRESOWE

Malarz

Stań. W wyobraźni zamień nos w pędzelek. Na wyimaginowanym płótnie zacznij nim malować ∞ Potem maluj „w drugą stronę”. Bądź patrząc w lewo napisz woje imię końcem nosa, a nazwisko – patrząc w prawo. (Możesz pisać lub rysować cokolwiek chcesz, bylebyś robił to bardzo powoli.)

IN

STY

TUT

BA

DA

Ń I

ED

UK

AC

JI P

SYC

HO

LOG

ICZN

EJ

SP

T ψ

Dziękuję Państwu za udział w zajęciach

Andrzej Markowski