Odpowiedź Dot. Opinii Ws. Spraw Socjalno-Bytowych i Zdrowotnych Studentów
Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych ...
Transcript of Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych ...
RADA MINISTRÓW
SPRAWOZDANIEz realizacji
Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce
w 2013 roku
PODSTAWA PRAWNA:
Art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych
(Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z późn. zm. 1)).
Warszawa, 2014
1 ) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 121, poz. 770, z 1999 r. Nr 96, poz. 1107, z 2003 r. Nr 229, poz. 2274, 2010 r. Nr 81, poz. 529 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654.
2
Opracowanie:
Główny Inspektorat Sanitarny
3
SPIS TREŚCII. Wprowadzenie 5II. Zadania Programu i ich realizacja W 2013 r. 8
Zadanie 1. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno-edukacyjne................................................8
1.1. Obchody Światowego Dnia bez Tytoniu............................................................................81.2. Obchody Światowego Dnia Rzucania Palenia..................................................................101.3. Organizowanie przez Państwową Inspekcję Sanitarną lokalnych koalicji na rzecz
środowiska wolnego od dymu tytoniowego.................................................................................101.4. Realizacja Wojewódzkich Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia
Tytoniu, autorskich projektów, konkursów, imprez edukacyjno-zdrowotnych dla społeczności lokalnych z udziałem stacji sanitarno-epidemiologicznych...........................................................11
1.5. Organizowanie konferencji (w tym prasowych), narad, szkoleń.....................................161.6. Wydanie i dystrybucja materiałów oświatowo-zdrowotnych na potrzeby realizacji
działań informacyjno-edukacyjnych.............................................................................................16Zadanie 2. Nadzór organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad wyrobami tytoniowymi. Prowadzenie badań monitoringowych i urzędowej kontroli zawartości substancji szkodliwych dla zdrowia w wyrobach tytoniowych wprowadzanych do obrotu handlowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.....................................................................................................................17Zadanie 3. Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży propagujące modę na niepalenie...........................................................................18
3.1. Realizacja krajowego programu edukacji antytytoniowej pt. „Czyste Powietrze Wokół Nas” adresowanego do dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów.....................18
3.2. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty........................19Zadanie 4. Realizacja w podmiotach leczniczych programów profilaktyki palenia tytoniu i leczenia uzależnienia od tytoniu.......................................................................................................................36
4.1. Działania realizowane przez podmioty lecznicze.............................................................364.2. Dokształcanie lekarzy podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej w zakresie
interwencji antytytoniowej oraz leczenia uzależnienia od tytoniu...............................................404.3. Działania prowadzone przez Telefoniczną Poradnię Pomocy Palącym............................41
Zadanie 5. Ograniczanie palenia tytoniu i działania edukacyjne prowadzone w środowisku żołnierzy zawodowych, pracowników wojska i ich rodzin.................................................................................43Zadanie 6. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu wśród funkcjonariuszy i pracowników służby więziennej oraz osób osadzonych w zakładach penitencjarnych...................................................................................................................................44
6.1. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu wśród funkconariuszy i pracowników Służby Więziennej........................................................................44
6.2. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu wśród osób osadzonych w zakładach penitencjarnych....................................................................................47
Zadanie 7. Ograniczenie palenia tytoniu w środowisku zawodowym i rodzinnym funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych....................................................................................................48Zadanie 8. Wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscach pracy.................................58Zadanie 9. Wdrażanie ekonomicznych i administracyjnych stymulatorów ograniczania konsumpcji wyrobów tytoniowych.........................................................................................................................65
9.1. Polityka podatkowa.........................................................................................................659.2. Ograniczanie dostępności na krajowym rynku tytoniowym tanich papierosów
pochodzących z nielegalnych źródeł.............................................................................................679.3. Wdrażanie nowoczesnych i skutecznych metod oraz technik eliminowania nielegalnego
obrotu wyrobami tytoniowymi.....................................................................................................75
4
Zadanie 10. Doskonalenie systemu prawnego regulującego zachowania konsumenckie i działania przedsiębiorców obecnych na rynku wyrobów tytoniowych. Kontrolowanie przestrzegania zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych.........................................................................................77
10.1. Doskonalenie systemu prawnego regulującego zachowania konsumenckie i działania przedsiębiorców obecnych na rynku wyrobów tytoniowych........................................................77
10.2. Kontrolowanie przestrzegania zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych.......79III. Warunki realizacji Programu 84IV. Podsumowanie i wnioski 88
5
I
WPROWADZENIE
______________________________________________________________
Rok 2013 był ostatnim rokiem realizacji edycji Programu Ograniczania Zdrowotnych
Następstw Palenia Tytoniu (POZNPT) przyjętego przez Radę Ministrów na posiedzeniu
w dniu 16 lutego 2010 r., a określającego cele i zadania na lata 2010-2013. Celem tej edycji
POZNPT było zapewnienie skutecznego i efektywnego propagowania stylu życia wolnego
od dymu tytoniowego, pomoc w trwałym zerwaniu z nałogiem, ograniczenie negatywnych
następstw biernego palenia oraz przyczynienie się do wzrostu świadomości społecznej
o szkodliwości palenia i wdychania dymu papierosowego.
Realizacji ww. celów POZNPT sprzyjał klimat legislacyjny: w kwietniu 2010 roku,
znowelizowano ustawę z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami
używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z późn. zm.).
Zgodnie z tą nowelizacją, palenie papierosów w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych jest
możliwe tylko w wyznaczonych palarniach oraz, w przypadku gdy lokal składa się
z co najmniej dwóch pomieszczeń przeznaczonych do konsumpcji, w wyposażonym
w wentylację zamkniętym pomieszczeniu konsumpcyjnym. Ponadto wprowadzony został
zakaz palenia na terenie przedsiębiorstw podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych
obiektów, gdzie są udzielane świadczenia zdrowotne, na terenie jednostek organizacyjnych
systemu oświaty oraz jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, na terenie uczelni,
w pomieszczeniach zakładów pracy, w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku
do użytku publicznego, w środkach pasażerskich transportu publicznego oraz w obiektach
służących obsłudze podróżnych, na przystankach komunikacji publicznej, w pomieszczeniach
obiektów sportowych, w ogólnodostępnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci oraz
w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego.
Wprowadzenie nowych regulacji do ustawy skutkowało m.in. zmianą rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom
organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze
mandatu karnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 282), w którym dodano upoważnienia funkcjonariuszy
6
organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej do nakładania grzywien
za nieumieszczanie przez właściciela lub zarządzającego obiektem informacji o zakazie
palenia oraz za palenie wyrobów tytoniowych w miejscach objętych zakazem2.
Na tej podstawie, w latach 2010-2013 funkcjonariusze Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
w ramach sprawowania bieżącego nadzoru w zakresie warunków i wymogów
higieniczno-sanitarnych, przeprowadzili łącznie ponad milion kontroli przestrzegania zakazu
palenia tytoniu w miejscach użyteczności publicznej. W tym czasie odsetek kontrolowanych
obiektów, w których zapisy ww. ustawy nie były przestrzegane, obniżył się z 4,5% do 0,1%, a więc
aż o 98%.
Społeczne skutki rozpowszechnienia chorób odtytoniowych to ponad 60 tys. zgonów
rocznie, w tym ponad 40 tys. zgonów ludzi w wieku 35-65 lat, czyli osób utrzymujących
rodziny i tworzących dochód narodowy. Dla polityki zdrowotnej i ekonomicznej
najważniejszy jest fakt, że większości strat wynikających z rozpowszechnienia epidemii
tytoniowej można skutecznie zapobiegać przez zmniejszenie palenia tytoniu, a zatem
i poprzez zmniejszenie narażenia na dym tytoniowy. POZNPT realizowany jest w oparciu
o sytuację epidemiologiczną związaną z występowaniem chorób odtytoniowych w Polsce
oraz wyniki badań dotyczące postaw i zachowań zdrowotnych związanych z paleniem
tytoniu, w tym ze szczególnym uwzględnieniem narażenia na bierne palenie.
W celu zwiększenia efektywności działań podejmowanych w ramach POZNPT, Główny
Inspektorat Sanitarny co roku zleca przeprowadzenie badań ankietowych w celu zbadania
postaw Polaków wobec palenia tytoniu. Wyniki ogólnopolskiego badania przeprowadzonego
przez TNS Polska na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego w sierpniu 2013 roku
wskazują, że od 2009 r. znacząco spadł odsetek osób narażonych na bierne palenie
w zakładach pracy i innych miejscach publicznych. Zdecydowany spadek odsetka osób
narażonych na bierne palenie nastąpił w 2010 r. po wprowadzeniu zakazu palenia w tych
miejscach i był kontynuowany w następnych latach. Polacy najczęściej narażeni są na bierne
palenie na przystankach i w obiektach komunikacji (26%), w barach i pubach (19%) oraz
dyskotekach i klubach muzycznych (13%). Bierne narażenie na dym tytoniowy w innych
miejscach publicznych jest zjawiskiem bardzo rzadkim, w szczególności w centrach
2 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. Nr 259, poz. 1766).
7
handlowych (3%), obiektach kulturalnych (2%), szkołach (2%), szpitalach i innych placówkach
służby zdrowia (2%), urzędach i instytucjach państwowych (2%). Jak więc widać, Polacy
są coraz bardziej świadomi swoich – wynikających z przepisów prawa – obowiązków, do
czego z całą pewnością przyczyniają się działania kontrolne prowadzone przez Państwową
Inspekcję Sanitarną. Sukces tych działań wzmacnia z kolei zasięg edukacji prowadzonej przez
Państwową Inspekcję Sanitarną: we wszystkich działaniach edukacyjnych związanych
z realizacją obchodów Światowego Dnia Bez Tytoniu oraz Światowego Dnia Rzucania Palenia
w latach 2010-2013 aktywnie uczestniczyło blisko 10 milionów osób.
Działania profilaktyczne i interwencyjne podejmowane w ramach programu są bardzo
zróżnicowane, podobnie jak zróżnicowane i wieloczynnikowe są okoliczności rozpoczynania
palenia tytoniu i trwania w uzależnieniu. W działaniach tych uczestniczą zainteresowane
resorty i urzędy, stosownie do swych kompetencji i nadzorowanych obszarów gospodarki
narodowej. Rolę koordynatora, wśród podmiotów realizujących program, pełni Minister
Zdrowia, który powierzył zarządzanie programem Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu.
Przedstawione poniżej sprawozdanie dotyczy działań podjętych w ramach realizacji
Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2013 roku.
8
II
ZADANIA PROGRAMU I ICH REALIZACJA W 2013 R.
__________________________________________________________________________________
ZADANIE 1
ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU
POPRZEZ WIELOPŁASZCZYZNOWE POPULACYJNE DZIAŁANIA INFORMACYJNO-EDUKACYJNE
1.1. OBCHODY ŚWIATOWEGO DNIA BEZ TYTONIU
Światowy Dzień bez Tytoniu, obchodzony 31 maja, został ustanowiony na konferencji
Światowej Organizacji Zdrowia w 1988 roku w Madrycie. Każdego roku skupia się na innym
aspekcie wpływu tytoniu na zdrowie ludzi. W 2013 roku hasło ogłoszone przez Światową
Organizację Zdrowia brzmiało: „Zakaz reklamy i promocji tytoniu oraz sponsoringu przez
firmy tytoniowe”. Głównym celem kampanii było pobudzenie krajów członkowskich
do realizacji artykułu 13 Ramowej Konwencji WHO o ograniczaniu użycia tytoniu (FCTC) oraz
skierowanie wysiłków lokalnych, krajowych i międzynarodowych na działania
przeciwdziałające przemysłowi tytoniowemu, przede wszystkim w zakresie zakazu reklamy
i promocji wyrobów tytoniowych oraz sponsorowania. Artykuł 13 FCTC „Reklama, promocja
i sponsorowanie wyrobów tytoniowych” zobowiązuje kraje członkowskie do wprowadzenia
powszechnego zakazu wszelkiego reklamowania i promowania wyrobów tytoniowych oraz
sponsorowania przez przemysł tytoniowy.
Państwowa Inspekcja Sanitarna każdego roku organizuje obchody Światowego Dnia
bez Tytoniu na terenie całej Polski. W 2013 roku adresatem kampanii był ogół
społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. Zakres podjętych działań
obejmował w szczególności zagadnienia dotyczące:
a) przestrzegania zakazu reklam i promocji wyrobów tytoniowych oraz sponsoringu
przez firmy tytoniowe;
b) zdrowotnych skutków czynnego i biernego palenia tytoniu;
c) promocji zdrowego stylu życia wolnego od dymu tytoniowego;
9
d) działań związanych z organizacją punktów informacyjno-edukacyjnych.
Istotnym punktem obchodów była organizacja rodzinnych festynów, podczas których
udzielano uczestnikom licznych porad związanych z negatywnym skutkiem palenia tytoniu.
Poprzez różnorodną formę zaplanowanych działań adresaci mieli możliwość uzyskać
rzetelną wiedzę na temat faktycznych i rozległych skutków palenia tytoniu oraz zapoznać
się i zastosować różnorodne metody walki z nałogiem.
Uczniowie wszystkich typów szkół chętnie włączyli się w realizację działań
profilaktycznych. Brali udział w konkursach, olimpiadach, rozgrywkach sportowych,
festiwalach piosenki o zdrowiu, turniejach, konferencjach, happeningach, marszach,
pogadankach o tematyce antytytoniowej oraz przeprowadzali rozmowy z uczestnikami
imprez środowiskowych, przygotowywali tematyczne ekspozycje wizualne, a także
angażowali się w dystrybucję materiałów edukacyjnych i gadżetów antytytoniowych.
Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zorganizowali oraz brali udział w 629
imprezach środowiskowych (łącznie), w których uczestniczyło 245 332 osób. Dystrybuowano
materiały edukacyjne do blisko 500 000 osób. W trakcie obchodów emitowane były spoty
edukacyjne w miejscach użyteczności publicznej. Ukazały się liczne informacje w telewizji,
radiu, prasie oraz na stronach internetowych. Szacunkowo, działania te dotarły do blisko
23 800 000 osób.
W ramach obchodów Światowego Dnia bez Tytoniu w dniach 15 maja – 15 czerwca 2013 r.
Główny Inspektorat Sanitarny przeprowadził ogólnopolską kampanię edukacyjną
na ekranach LCD w autobusach miejskich pt. Nie pal i nie pozwól, aby ktoś inny palił przy Tobie
i Twoich bliskich, informującą o szkodliwości biernego palenia tytoniu. Emisja spotu miała
miejsce na terenie 29 miast, w tym: Białegostoku, Bydgoszczy, Czeladzi, Częstochowy,
Dąbrowy Górniczej, Elbląga, Gdyni, Gliwic, Jaworzna, Katowic, Kielc, Krakowa, Legnicy,
Lublina, Łodzi, Mielca, Nowego Sącza, Płocka, Radomia, Rudy Śląskiej, Rzeszowa, Sopotu,
Sosnowca, Szczecina, Tychów, Warszawy, Wrocławia, Zabrza i Zielonej Góry.
Kampania była realizowana w ramach projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT
(Tobacco Free Cities), finansowanego przez Światową Fundację ds. Walki z Chorobami Płuc
(World Lung Foundation), z pomocą finansową Fundacji Bloomberga (Bloomberg
Philanthropies) oraz w ramach Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia
Tytoniu w Polsce. Cele i Zadania na lata 2010-2013.
10
1.2. OBCHODY ŚWIATOWEGO DNIA RZUCANIA PALENIA
Światowy Dzień Rzucania Palenia pt. Rzuć palenie razem z nami przypada zawsze
w trzeci czwartek listopada i jest obchodzony w Polsce od 1991 roku. Celem obchodów jest
zachęcenie jak najszerszej grupy odbiorców do zerwania z nałogiem palenia tytoniu.
W 2013 r. z inicjatywy Wojewódzkich i Powiatowych Stacji Sanitarno-
Epidemiologicznych odbyło się wiele przedsięwzięć z okazji obchodów Światowego Dnia
Rzucania Palenia, które są zwieńczeniem całorocznej działalności programowej w zakresie
ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W ramach
tegorocznych obchodów podjęto łącznie 234 497 działań, które objęły zasięgiem blisko
2 000 000 osób.
W placówkach oświatowo-wychowawczych w ramach realizacji programów edukacji
antytytoniowej prowadzone były przez koordynatorów szkolnych pogadanki, prelekcje,
imprezy okolicznościowe. Zorganizowano wystawy, gazetki ścienne oraz dystrybucję
materiałów edukacyjnych. Uruchomiono wiele punktów informacyjno-pomiarowych,
w czasie których udzielano informacji na temat profilaktyki palenia tytoniu oraz zachęcano
do wykonania bezpłatnych badań medycznych: pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,
sprawdzenia poziomu glukozy, poziomu cholesterolu, pojemności płuc lub poziomu tlenku
węgla w wydychanym powietrzu. Rozdysponowano wówczas wiele materiałów
edukacyjnych, takich jak ulotki, plakaty itp.). Społeczność lokalna chętnie brała udział
w organizowanych na terenie województw imprezach (należy zwrócić uwagę, że w obchody
aktywnie zaangażowały się również lokalne władze rządowe i samorządowe, poprzez
wsparcie finansowe i rzeczowe podejmowanych przedsięwzięć).
Informacje nt. obchodów Światowego Dnia Rzucania Palenia zostały zamieszczone
na stronach internetowych WSSE i PSSE, partnerów i współrealizatorów działań, oraz
na portalach społecznościowych.
1.3. ORGANIZOWANIE PRZEZ PAŃSTWOWĄ INSPEKCJĘ SANITARNĄ LOKALNYCH KOALICJI NA RZECZ ŚRODOWISKA WOLNEGO OD DYMU TYTONIOWEGO
Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kraju współtworzyły wojewódzkie
i powiatowe Zespoły Koordynacyjne ds. Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw
11
Palenia Tytoniu. W skład zespołów wspierających działania antytytoniowe weszli
m.in. przedstawiciele starostw powiatowych, urzędów miast, NFZ-u, kuratoriów oświaty
i lokalnych mediów. Do udziału w koalicji zaproszono również przedstawicieli Straży
Miejskiej, Komendy Wojewódzkiej i Miejskiej Policji oraz uczelni.
Państwowa Inspekcja Sanitarna współpracowała na rzecz ograniczenia palenia tytoniu
na terenie kraju z organizacjami pozarządowymi takimi jak: Fundacja „Promocja Zdrowia”,
Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej, Polski Czerwony Krzyż, Związek Harcerstwa
Polskiego, stowarzyszenie MANKO, stowarzyszenie IFMSA, Caritas, Polskie Towarzystwo
Programów Zdrowotnych i Koalicja „Tytoń albo Zdrowie”.
Współpraca z lokalnymi mediami oraz patronaty miast nad podejmowanymi działaniami
w obszarze profilaktyki palenia tytoniu pozwoliły na dotarcie do szerokiego grona odbiorców.
Liczne artykuły, wywiady, audycje i spoty telewizyjne wzmocniły podjęte inicjatywy
i działania prozdrowotne.
1.4. REALIZACJA WOJEWÓDZKICH PROGRAMÓW OGRANICZANIA ZDROWOTNYCH NASTĘPSTW PALENIA TYTONIU, AUTORSKICH PROJEKTÓW, KONKURSÓW, IMPREZ EDUKACYJNO-ZDROWOTNYCH DLA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH Z UDZIAŁEM STACJI SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNYCH
W ramach Wojewódzkich Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia
Tytoniu wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne realizowały wiele autorskich
projektów, konkursów oraz imprez edukacyjno-zdrowotnych dla społeczności lokalnych
w partnerstwie z przedstawicielami podmiotów leczniczych, placówek nauczania
i wychowania, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych i innych.
Działania podejmowane w ramach wojewódzkich programów, dzięki różnorodności
zastosowanych form, takich jak imprezy prozdrowotne, imprezy plenerowe, turnieje
zdrowotne, spektakle profilaktyczne, konkursy wiedzy, plastyczne oraz autorskie programy
profilaktyczne, trafiły do różnorodnych grup odbiorców.
Przykładowe działania realizowane na poziomie regionalnym i lokalnym zestawiono
w tabeli poniżej.
12
Tabela 1. Realizacja wojewódzkich Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu – wybrane działania
DOLNOŚLĄSKIEPSSE Wałbrzych – PSSE była inicjatorem i organizatorem programu edukacyjnego pt. Promocja zdrowia w sztuce teatralnej dziecięcej i młodzieżowej – WYBIERAM ZDROWIE dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych miasta Wałbrzycha. Program przeprowadzony był w partnerstwie wałbrzyskiego oddziału terenowego Polskiego Towarzystwa Oświaty Zdrowotnej i Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu. Elementem kończącym realizację programu w szkole było opracowanie scenariusza oraz przygotowanie przez uczniów i nauczycieli sztuki teatralnej promującej zdrowie. Do festiwalu, który odbył się 10 grudnia 2013 r., zakwalifikowano 1 spektakl o tematyce antytytoniowej, zaprezentowany na przeglądach zorganizowanych w szkole – zasięg 1160 osób (uczniowie i rodzice). Ponadto w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu spektakl obejrzało 230 osób.KUJAWSKO-POMORSKIEPSSE w Toruniu – PSSE wraz z Przedszkolem Miejskim nr 2 w Toruniu zorganizowały w dniu 17 kwietnia 2013 r. Międzyprzedszkolny Turniej Wiedzy o Zdrowiu dla starszych grup dzieci w przedszkolach. Celem turnieju było poszerzenie wiedzy dzieci na temat właściwych zachowań prozdrowotnych. Dzieci uczestniczące w turnieju otrzymały drobne upominki sfinansowane ze środków własnych PSSE w Toruniu. LUBELSKIEPSSE Chełm – PSSE wraz Urzędem Miejskim, Medycznym Studium Zawodowym w Chełmie we współpracy z Miejskim SPZOZ, Wojewódzkim Szpitalem Specjalistycznym w Chełmie oraz Lubelskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli byli organizatorami dwóch konferencji nt. profilaktyki uzależnień w ramach Miejskiego Programu Ochrony Zdrowia i Programu Przeciwdziałania Uzależnieniom dla przedstawicieli jednostek samorządowych, nauczycieli, delegacji uczniów, pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania. PSSE Radzyń Podlaski – PSSE zrealizowała autorski program profilaktyki uzależnień dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych pt. Papieros To Nie Dla Mnie. Celem programu było ograniczanie palenia tytoniu wśród młodzieży szkolnej. Formami wykorzystywanymi w ramach programu były zajęcia warsztatowe, ekspozycje wizualne oraz rozdawnictwo materiałów.LUBUSKIEWSSE i PSSE Gorzów Wlkp. – WSSE zorganizowała kampanię edukacyjną pt. Młodość wolna od uzależnień w czasie trwania imprezy masowej Przystanek Woodstock 2013. W punkcie informacyjno-edukacyjnym uczestnikom imprezy udzielano porad i konsultacji, jak rzucić palenie tytoniu, propagowano zapisy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, dystrybuowano ulotki informujące o miejscach publicznych objętych zakazem palenia tytoniu oraz naklejki ze znakiem zakazu palenia tytoniu, prowadzono bezpłatne pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu, ciśnienia tętniczego krwi i stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu. Ponadto, w ramach imprezy, PSSE zorganizowała: patrol edukacyjny, upowszechniający wiedzę o obowiązującym prawie antytytoniowym wśród mieszkańców Kostrzyna nad Odrą, oraz akcję oplakatowania centralnych punktów miasta Kostrzyna nad Odrą ulotkami dotyczącymi profilaktyki palenia tytoniu. Edukacją objęto łącznie około 10 000 uczestników imprezy i mieszkańców Kostrzyna nad Odrą.ŁÓDZKIEWSSE Łódź – w dniu 26 listopada 2013 r. WSSE przy współpracy z Akademią Humanistyczno-Ekonomiczną w Łodzi zorganizowała IX Wojewódzką Konferencję Profilaktyczną pt. Zdrowie a zachowania ryzykowne młodzieży. Konferencja adresowana była do władz lokalnych, dyrektorów i nauczycieli szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, pielęgniarek szkolnych, pracowników
13
Państwowej Inspekcji Sanitarnej, koordynatorów programów profilaktycznych oraz pracowników zajmujących się rozwiązywaniem problemów zdrowotnych młodzieży. Ideą konferencji była popularyzacja wiedzy w zakresie rozpoznawania zagrożeń zdrowotnych, sposobów ich zapobiegania i trwałe kształtowanie nawyków prozdrowotnych wśród młodzieży w wieku szkolnym. W czasie przerwy zorganizowano dla uczestników konferencji wystawę antytytoniową pt. Cała prawda o papierosie. Liczba odbiorców – 272 osoby.MAŁOPOLSKIEPSSE Olkusz – PSSE w Olkuszu w partnerstwie ze Starostwem Powiatowym w Olkuszu, Miejskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji w Olkuszu oraz Wojewódzkim Szpitalem Chorób Płuc i Rehabilitacji w Jaroszowcu (Nowy Szpital sp. z o.o.) była organizatorem „Miasteczka zdrowia” dla mieszkańców powiatu olkuskiego. W polowych gabinetach lekarze specjaliści udzielali porad i wykonywali badania profilaktyczne. W dniu 16 czerwca 2013 r. w ramach profilaktyki palenia tytoniu wykonywane były przez personel medyczny badania spirometryczne i pomiary poziomu tlenku węgla w wydychanym powietrzu u osób palących. Celem przedsięwzięcia było promowanie zdrowego stylu życia oraz zachęcanie mieszkańców do wykonywania badań profilaktycznych.PSSE Gorlice – PSSE wraz z Urzędem Miasta w Gorlicach opracowała i wysłała w dniu 15 maja 2013 r. list otwarty do sprzedawców wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych w Gorlicach, przypominający o obowiązku przestrzegania zakazu sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom nieletnim. Celem akcji było wzmocnienie przestrzegania zakazu sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom nieletnim. MAZOWIECKIEPSSE Wyszków – w dniach 6-10 maja 2013 r. w czytelni Biblioteki Pedagogicznej w Wyszkowie PSSE zorganizowała kurs odwykowy dla osób palących. Był to pięciodniowy cykl zajęć terapeutycznych skierowany do osób chcących zerwać z nałogiem palenia tytoniu. Uczestniczyło w nim 30 palaczy. Osobą prowadzącą był pastor z Chrześcijańskiej Służby Charytatywnej w Warszawie. Wykładowca wskazywał na ogromne korzyści zdrowotne i ekonomiczne wynikające z zaprzestania palenia tytoniu. Przedstawił dostępne metody walki z nałogiem, jak również sposoby postępowania w sytuacji głodu nikotynowego. W trakcie kursu odbyła się też projekcja filmów dokumentalnych na temat szkodliwości palenia. Uczestnicy spotkań mogli wykonać test określający stopień uzależnienia od nikotyny, otrzymali również materiały szkoleniowe (przewodniki, broszury, ulotki) z zakresu profilaktyki uzależnień i skutecznych metod rzucenia palenia papierosów. Po upływie miesiąca zorganizowano powtórne spotkanie sprawdzające utrzymanie abstynencji tytoniowej. Aż 90% uczestników utrzymało abstynencję tytoniową. OPOLSKIEWSSE Opole – WSSE wraz z Opolskim Centrum Informacji Młodzieżowej (OCIM) przy Młodzieżowym Domu Kultury w Opolu zorganizowała VI edycję wojewódzkiego konkursu fotograficznego pt. „Sam nie palę i innym odradzam”. Celem konkursu była edukacja młodzieży w zakresie zysków płynących z niepalenia oraz zagrożeń wynikających z czynnego i biernego palenia, motywowanie uczniów do poszerzenia wiedzy na temat szkodliwości używania tytoniu, kreowanie wizerunku młodego człowieka, który nie pali papierosów. Konkurs został przeprowadzony wśród uczniów gimnazjów województwa opolskiego. Na konkurs wpłynęły 132 prace wykonane przez 93 uczniów z 22 szkół gimnazjalnych województwa opolskiego. Laureatów wyłoniono podczas uroczystej gali. PODKARPACKIEWSSE Rzeszów – w dniach 16-17.03.2013 r., w Galerii Rzeszów odbyła się akcja społeczna pt. „Festiwal Zdrowia w Sercu Miasta”. Organizatorami akcji były WSSE, Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Wydział Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz dyrekcja Galerii. Celem akcji było zwrócenie uwagi społeczeństwa na zachowania zdrowotne oraz edukacja społeczeństwa w zakresie profilaktyki chorób oraz zdrowego stylu życia. W trakcie dwóch dni goście Galerii mieli okazję nieodpłatnie sprawdzić stan swojego zdrowia. W stoiskach pomiarowych personel medyczny
14
wykonywał badania i edukował na temat profilaktyki nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 1 i typu 2, otyłości i nadwagi, chorób układu oddechowego, raka szyjki macicy i raka piersi. Specjalnie dla najmłodszych uczestników Festiwalu Zdrowia w Sercu Miasta powstał „Szpital Pluszowego Misia”, gdzie pod opieką specjalistów, dietetyczek i pracowników medycznych, poprzez zabawę i konkursy plastyczne dzieci poznawały tematykę zdrowia. Jednocześnie w ramach akcji prowadzone były warsztaty z pierwszej pomocy przedmedycznej i pokaz ratownictwa medycznego. Łącznie w festiwalu wzięło udział 3000 osób. Wykonano 1727 pomiarów ciśnienia krwi, poziomu glukozy we krwi, zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu, poziomu zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie metodą bioimpedancji, poziomu ryzyka naczyniowo-sercowego. Udzielono 1143 porad medycznych z zakresu profilaktyki chorób niezakaźnych oraz rozdano ponad 1500 materiałów edukacyjnych.PODLASKIEPSSE Zambrów – PSSE wraz z dyrekcją Bursy Szkolnej Nr 1 w Zambrowie zorganizowali spotkanie edukacyjne pt. Moje życie, mój wybór dla uczniów z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Zambrowie, Zespołu Szkół Nr 1 w Zambrowie, Zespołu Szkół Agroprzedsiębiorczości w Zambrowie oraz podopiecznych Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Długoborzu. Celem spotkania było propagowanie zdrowego stylu życia jako alternatywy dla używania substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol, substancje psychoaktywne) oraz uświadomienie konsekwencji zdrowotnych wynikających ze stosowania używek i modelowanie właściwych postaw prozdrowotnych. W trakcie spotkania wystawiono przedstawienie pt. Planety nadziei w wykonaniu mieszkańców Bursy Szkolnej oraz odbyła się dyskusja moderowana przez specjalistę ds. uzależnień, na temat uzależnień w kontekście obejrzanego przedstawienia. Działaniami objęto 180 osób. POMORSKIEPSSE Słupsk – dnia 20 września 2013 r. w Hali Sportowej Gryfia w Słupsku odbył się koncert NIEĆPA 2013, w którym uczestniczyło około 2000 osób. NIEĆPA to ogólnopolska kampania profilaktyczna, której celem jest zwrócenie uwagi i uczulenie społeczeństwa na problemy związane z zażywaniem środków psychoaktywnych (narkotyków, dopalaczy, alkoholu). Obok kampanii profilaktycznej odbywają się koncerty gwiazd, których organizatorem jest Pomorska Agencja Imprez Artystycznych „PAJA” oraz Polskie Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii. Podczas trwania imprezy prowadzono stoiska z publikacjami dotyczącymi profilaktyki uzależnień. Pracownicy PSSE propagowali zdrowy styl życia bez nałogów, zachęcali do aktywnego spędzania czasu wolnego bez używek. Prowadzili dystrybucję materiałów informacyjno-edukacyjnych nt. szkodliwości palenia tytoniu i dopalaczy. ŚLĄSKIEPSSE Wodzisław Śl. – w dniu 08.06.2013 r. odbyła się impreza prozdrowotna pt. „Święto Roweru w Radlinie”, podczas której udzielano informacji na temat czynnego i biernego palenia tytoniu oraz jego wpływu na zdrowie człowieka.PSSE Rybnik – w dniu 09.04.2013r. w Szkole Muzycznej I i II stopnia w Rybniku odbyła się międzynarodowa konferencja pt. Zdrowe Bicie Serca zorganizowana przez PSSE w Rybniku i RTOZ Rybnik. W trakcie konferencji przedstawiono m.in. działania podejmowane przez PSSE w Rybniku w ramach profilaktyki tytoniowej. Odbiorcami konferencji byli przedstawiciele służby zdrowia, oświaty, samorządu lokalnego, młodzież oraz wolontariusze. W konferencji udział wzięło 700 osób.ŚWIĘTOKRZYSKIEPSSE Województwa – w październiku 2013 r. w PSSE: Busko-Zdrój, Jędrzejów, Kielce, Końskie, Opatów, Ostrowiec Św., Sandomierz, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Staszów odbyły się finały powiatowe IV Wojewódzkiego przeglądu Małych Form Teatralnych: Jestem zdrowy, odrzucam dym papierosowy skierowany do uczniów szkół podstawowych. W województwie świętokrzyskim w przeglądzie wzięły udział 42 szkoły podstawowe. Koordynatorzy powiatowi przeprowadzili 10 szkoleń tematycznych z udziałem specjalistów dla nauczycieli koordynujących
15
przegląd w szkołach. PSSE Busko Zdrój – w dniu 12.12.2013 r. w Europejskim Centrum Bajki w Pacanowie odbyły się warsztaty antytytoniowe pt. Dziękuję, nie palę. Organizatorem warsztatów PSSE w Busku Zdroju, Świętokrzyskie Centrum Onkologii oraz Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie. Celem spotkania było promowanie abstynencji tytoniowej wśród młodzieży, budowanie postaw asertywnych wobec uzależnienia od papierosów. Warsztaty prowadzone były przez psychologa oraz specjalistę ds. promocji zdrowia Świętokrzyskiego Centrum Onkologii. W warsztatach uczestniczyło 52 uczniów klas I gimnazjów. WARMIŃSKO-MAZURSKIEWSSE Olsztyn – w ramach współpracy z Telewizyjną Agencją Producencką TAP 1 w Olsztynie został nagrany i wyprodukowany i wyemitowany kolejny odcinek programu edukacyjnego pt. Odświeżamy nasze miasta. W trakcie programu przekazano informacje dotyczące szkodliwości palenia tytoniu oraz działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach profilaktyki palenia tytoniu w woj. warmińsko-mazurskim. Podsumowano skuteczność programu Odświeżamy nasze miasta. Trzykrotna emisja programu odbyła się w październiku 2013 r. w regionalnej TVP w Olsztynie. PSSE Ełk – PSSE zorganizowała Międzygimnazjalny Konkursu Wiedzy o Uzależnieniach w powiecie ełckim. Była to inicjatywa angażująca nie tylko przedstawicieli Państwowej Inspekcji Sanitarnej, ale również przedstawicieli szkół, Urzędu Miasta w Ełku, Biblioteki Publicznej w Ełku. Uroczyste podsumowanie konkursu odbyło się 8.03.2013 r. w Bibliotece Publicznej w Ełku i miało charakter imprezy edukacyjnej. Uroczyste wręczenie nagród poprzedzone było wykładami lekarzy. Uczestnicy imprezy otrzymali materiały edukacyjne dotyczące szkodliwości palenia tytoniu.WIELKOPOLSKIEWSSE Poznań – WSSE zorganizowała cykl 28 szkoleń pt. Młodzieżowi Liderzy Zdrowia kontra tytoń. W szkoleniach udział wzięło 786 uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z 27 powiatów. Młodzież chętnie uczestniczyła w spotkaniach poruszających tematykę antytytoniową oraz dzieliła się zdobytą wiedzą z kolegami i koleżankami. Dzięki szkoleniom młodzież staje się aktywnym uczestnikiem procesu edukacji, a przekazana wiedza łatwiej trafia do osób zainteresowanych tą tematyką.PSSE w Wągrowcu – pracownik PSSE zorganizował konkurs plastyczny pt. Wakacje bez papierosa skierowany do uczestników wypoczynku letniego w Bliżycach. Zadanie konkursowe polegało na wykonaniu zakładki do książki o tematyce antytytoniowej. Celem konkursu było rozwinięcie umiejętności określania korzyści przebywania w środowisku wolnym od dymu tytoniowego. W konkursie udział wzięło 20 dzieci w wieku 8-12 lat. Nagrody ufundowało Starostwo Powiatowe w Wągrowcu.ZACHODNIOPOMORSKIEPSSE województwa – na terenie PSSE Goleniów, Gryfice, Myślibórz, Police, Świnoujście zorganizowano ekspozycję wystawy Światowej Organizacji Zdrowia pt. Siła Komunikacji Antynikotynowej. Wystawę łącznie obejrzało 3 573 osób. PSSE Świnoujście – w maju 2013 r. ogłoszono konkurs dla uczniów klas V-VI szkół podstawowych i klas I-III szkół gimnazjalnych pt. Świnoujście wolne od dymu tytoniowego. Uczniowie gimnazjum mieli przedstawić Świnoujście wolne od dymu tytoniowego za pomocą fotografii. Uczniowie szkół podstawowych przygotowywali prezentacje multimedialne. Zakończenie konkursu odbyło się 12.06.2013 r. W konkursie udział wzięło łącznie 20 uczniów.
16
1.5. ORGANIZOWANIE KONFERENCJI (W TYM PRASOWYCH), NARAD, SZKOLEŃ
Konferencje, narady i szkolenia zorganizowane przez jednostki Państwowej Inspekcji
Sanitarnej zostały zestawione w Tabeli 2.
Tabela 2. Organizowanie konferencji, narad szkoleń przez jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej
NaradyOrganizatorzy Grupy docelowe Liczby narad
Liczba uczestników
WSSE, PSSE, szkoły,
szpitale, samorządy
Dyrektorzy szkół, pielęgniarki, nauczyciele, pomoc społeczna, przedstawiciele podmiotów leczniczych oraz instytucji kultury
2736 8507
SzkoleniaOrganizatorzy Grupy docelowe
Liczby szkoleń
Liczba uczestników
WSSE, PSSE Uczniowie, nauczyciele, pielęgniarki, pracownicy PIS, Policja, Straż Miejska
474 11379
Konferencje naukowe Organizatorzy Grupy docelowe
Liczba konferencji naukowych
Liczba uczestników
WSSE, PSSE, koalicjanci
Pracownicy PIS, uczniowie, studenci, pielęgniarki,
samorządowcy, nauczyciele, Policja, Straż Miejska
24 3239
Konferencje prasowe Organizatorzy Grupy docelowe/nazwy środków
przekazu
Liczba konferencji prasowych
Liczba uczestników
WSSE, PSSE, Media lokalne 5 180
1.6. WYDANIE I DYSTRYBUCJA MATERIAŁÓW OŚWIATOWO-ZDROWOTNYCH NA POTRZEBY REALIZACJI DZIAŁAŃ INFORMACYJNO-EDUKACYJNYCH
W 2013 r. Główny Inspektorat Sanitarny wydał w ramach realizacji Programu
Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce następujące materiały
edukacyjno – informacyjne:
a) ulotka pt. Palisz-Ryzykujesz w liczbie 250 000 sztuk;
b) ulotka pt. Pamiętaj w liczbie 250 000 sztuk;
c) ulotka pt. Wiedz o tym w liczbie 250 000 sztuk;
17
d) ulotka pt. Wiesz o tym? w liczbie 250 000 sztuk;
e) ulotka pt. Palenie uzależnia! w liczbie 250 000 sztuk;
f) zawieszki miękkie z folii odblaskowej w kształcie dinozaura do realizacji programu
Czyste powietrze wokół nas w liczbie 267 000 sztuk;
g) naklejki z napisem oraz z logo zakazu palenia i logo Państwowej Inspekcji Sanitarnej
w liczbie 18 600 sztuk;
h) poradnik pt. Jak przestać palić. Poradnik dla kobiet w ciąży, w liczbie 14 000 sztuk;
i) poradnik Miejsca pracy wolne od dymu tytoniowego. Poradnik dla pracodawców
w liczbie 14 600 sztuk;
j) kalendarze trójdzielne w liczbie 150 sztuk.
Powyższe materiały zostały przekazane do Wojewódzkich i Powiatowych Stacji
Sanitarno-Epidemiologicznych, a następnie do odbiorców działań edukacyjnych.
W ocenie realizatorów programu, materiały stanowiły ważne wsparcie merytoryczne
dla podejmowanych przedsięwzięć.
_________________________________________________________
ZADANIE 2
NADZÓR ORGANÓW PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ NAD WYROBAMI TYTONIOWYMI. PROWADZENIE BADAŃ MONITORINGOWYCH I URZĘDOWEJ KONTROLI ZAWARTOŚCI SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W WYROBACH TYTONIOWYCH WPROWADZANYCH DO OBROTU HANDLOWEGO NA TERYTORIUM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIE
W IV kwartale 2013 roku Oddział Laboratoryjny ds. Krajowej Kontroli Substancji
Szkodliwych w Wyrobach Tytoniowych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w
Łodzi przeprowadził pilotażowe badania 10 próbek papierosów w kierunku zawartości
substancji szkodliwych dla zdrowia, tj. nikotyny, tlenku węgla, substancji smolistych,
pobranych z wytwórni Japan Tobacco International w Gostkowie Starym (województwo
łódzkie). W przebadanych próbkach papierosów nie stwierdzono przekroczeń
ww. parametrów.
18
Badania zostały sfinansowane ze środków własnych WSSE.
W 2014 roku planowane jest przeprowadzenie badań na 50 próbkach papierosów
z obiektów zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego.
_________________________________________________________
ZADANIE 3
ZAPOBIEGANIE PALENIU TYTONIU PRZEZ DZIECI I MŁODZIEŻ ORAZ PROGRAMY EDUKACYJNE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY PROPAGUJĄCE MODĘ NA NIEPALENIE
3.1. REALIZACJA KRAJOWEGO PROGRAMU EDUKACJI ANTYTYTONIOWEJ PT. CZYSTE POWIETRZE WOKÓŁ NAS ADRESOWANEGO DO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM, ICH RODZICÓW I OPIEKUNÓW
Program przedszkolnej edukacji antytytoniowej pt. Czyste Powietrze Wokół Nas jest
adresowany do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (5-6 lat) oraz ich rodziców
i opiekunów. Realizowany jest w ramach działań profilaktycznych na terenie przedszkoli
i oddziałów przedszkolnych w szkołach.
Głównym celem programu jest zwiększenie wiedzy rodziców w zakresie ochrony dzieci
przed narażeniem na działanie dymu tytoniowego oraz kształtowanie świadomych,
asertywnych postaw wśród dzieci dotyczących ochrony własnego zdrowia, w przypadku
bezpośredniego kontaktu z osobami palącymi.
Zaplanowane w poradniku scenariusze zajęć zostały zrealizowane w całości
w większości placówek biorących udział w programie. Dzieci po zrealizowanych zajęciach
chętnie przekazywały zdobytą wiedzę swoim rodzicom, zachęcając ich do rzucenia palenia
lub niepalenia w ich obecności. Informacje zawarte w programie były dostosowane
do możliwości rozwojowych i intelektualnych dzieci. Metodyka zajęć, uwzględniająca różne
formy aktywności dzieci, zaowocowała bardzo dobrą współpracą rówieśników.
W V edycji (rok szkolny 2012/2013) programem edukacyjnym objęto 4 373 przedszkola,
co stanowi 58,4% tych placówek w całym kraju. Ponadto w realizacji programu wzięło udział
2 995 oddziałów przedszkolnych, co stanowi 40% tych placówek w Polsce oraz 119 innych
form wychowania przedszkolnego (1,6%). Łącznie do programu przystąpiło 7 588 placówek
wychowania przedszkolnego (38,1% placówek tego typu w Polsce).
19
Wykres 1. Odsetek placówek biorących udział w programie, z podziałem na województwa
Liczba rodziców uczestniczących w programie wyniosła 187 316 osób. Łączna liczba
dzieci uczestniczących w V edycji programu to 203 379. Liczba dzieci w przedziale
wiekowym 5-6 lat biorących udział w programie: 173 355, co stanowi 27,03% wszystkich
dzieci w przedziale wiekowym 5-6 lat. W Programie ponadto uczestniczyło 30 024 dzieci
w wieku 3-4 lata.
Wykres 2. Liczba dzieci biorących udział w programie, z podziałem na województwa i wiek
3.2. EDUKACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W JEDNOSTKACH SYSTEMU OŚWIATY
3.2.1. NIE PAL PRZY MNIE, PROSZĘ
20
Program Nie pal przy mnie, proszę skierowany jest do uczniów klas I-III szkół
podstawowych i w ramach edukacji antytytoniowej odnosi się do problemu biernego palenia
wśród dzieci. Kształtuje u najmłodszych postawy odpowiedzialności za własne zdrowie
i umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, gdy inni ludzie przy nich palą. Uświadamia, że nie
tylko czynne, ale i bierne palenie jest szkodliwe dla zdrowia.
W opinii realizatorów, program jest odpowiednio dostosowany do rozwoju
poznawczego, aktywności, doświadczeń i potrzeb dzieci 7–9 -letnich, a treści programu
edukacji antytytoniowej, Nie pal przy mnie, proszę dobrze korelują z programem profilaktyki
w szkołach. Duże zaangażowanie i zainteresowanie dzieci i ich rodziców jest potwierdzeniem
zasadności wprowadzenia wychowania antytytoniowego jako części wychowania
zdrowotnego dla tej grupy wiekowej dzieci.
Przyjęte w programie założenia, cele, treści kształcenia i metody ich realizacji sprzyjały
wzmacnianiu w uczniach pozytywnych zachowań oraz umiejętności asertywnego radzenia
sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu. Program odgrywa ważną rolę w pracy
wychowawczej szkoły, dzieci i rodzice angażują się w realizację treści dotyczących
przeciwdziałania paleniu tytoniu.
Tematykę spotkań realizowano w ramach zajęć warsztatowych zgodnie
ze scenariuszami, stosując metody aktywizujące, np. „burza mózgów” „narysuj i napisz”,
wierszyki-rymowanki, krzyżówki, układanki. Program w wielu szkołach był rozszerzany
o dodatkowe działania, m.in.: konkursy, wystawy, inscenizacje, prelekcje, pogadanki,
happeningi.
Trzecia edycja programu Nie pal przy mnie, proszę odbyła się na przełomie roku
szkolnego 2012/2013 i objęła łącznie 320 111 uczniów (29,5%) z 5 547 szkół podstawowych
(40,3% placówek tego typu w Polsce).
Odsetek szkół realizujących program wzrósł w porównaniu z poprzednią edycją o ponad
6% (z 33,8% do 40,3%).
21
Wykres 3. Odsetek szkół biorących udział w programie, z podziałem na województwa
3.2.2. ZNAJDŹ WŁAŚCIWE ROZWIĄZANIE
Program Znajdź właściwe rozwiązanie jest adresowany do uczniów starszych klas szkół
podstawowych i gimnazjów.
Do realizacji programu przystąpiły 3 142 szkoły podstawowe (22,8%) oraz 2 854
gimnazja (38%). Łącznie w III edycji programu brało udział 5 995 szkół. Program objął swoim
zasięgiem 482 924 uczniów, w tym 197 865 uczniów szkół podstawowych oraz 285 059
uczniów gimnazjów (26,8%).
Efektem realizacji programu jest wzrost wiedzy dzieci i młodzieży w zakresie
szkodliwości palenia oraz jego wpływu na stan zdrowia. Blisko 90% uczniów realizujących
program wskazało, że poszerzyło wiedzę na temat negatywnych skutków palenia tytoniu
oraz na temat zdrowotnych skutków palenia tytoniu.
Wykres 4. Wiem więcej o negatywnym wpływie palenia na zdrowie.
22
Wykres 5. Dowiedziałem się więcej na temat szkodliwości biernego palenia
Dzięki ciekawym zajęciom warsztatowym młodzież kształtuje postawy asertywne wobec
palących, podejmuje zobowiązanie do niepalenia i czyni starania, aby przekonać innych
do niepalenia lub zerwania z nałogiem.
Prawie 70% uczniów przyznało, że zajęcia korzystnie wpłynęły na umiejętność radzenia
sobie z presją otoczenia.
Wykres 6. Nauczyłem się radzić sobie z presją otoczenia.
Opracowane scenariusze zajęć oraz pozostałe materiały edukacyjne, wykorzystywane
podczas realizacji programu, w opinii uczestników zajęć, zarówno młodzieży jak i rodziców,
zostały przyjęte jako pomocne i wartościowe merytorycznie.
23
3.2.3. PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI WYCHOWAWCZEJ I PROFILAKTYCZNEJ PRZEZ JEDNOSTKI
SYSTEMU OŚWIATY
Rolą szkoły jest realizowanie funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej,
polegającej m.in. na kształtowaniu nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz
umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.
Edukacja zdrowotna w polskim systemie oświaty jest realizowana zgodnie
z obowiązującą podstawą programową, określoną w rozporządzeniu Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977).
W podstawie programowej treści nauczania z zakresu edukacji zdrowotnej
uwzględnione zostały na wszystkich etapach edukacyjnych, począwszy od wychowania
przedszkolnego.
W szczególności są one zawarte w podstawie programowej przedmiotów: przyroda, biologia,
wychowanie fizyczne, wychowanie do życia w rodzinie, wiedza o społeczeństwie,
przedmiotów uzupełniających – przyroda oraz historia i społeczeństwo, język obcy
nowożytny, język polski, zajęcia komputerowe, zajęcia techniczne, edukacja dla
bezpieczeństwa, geografia, chemia, fizyka, podstawy przedsiębiorczości, etyka. W edukacji
zdrowotnej nacisk został położony na rozwijanie takich postaw u uczniów, które wzmacniają
bezpieczeństwo i sprzyjają zdrowiu.
Celem wychowania przedszkolnego jest m.in. kształtowanie systemu wartości, w tym
wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe,
rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach
z dziećmi i dorosłymi, troska o zdrowie dzieci. Zgodnie z wymaganiami szczegółowymi
określonymi w obszarze Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci,
dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej powinno umieć
dbać o swoje zdrowie.
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej kładzie nacisk m.in. na wychowanie
do zgodnego współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi, w tym na umiejętność odróżniania,
tego, co jest dobre, od tego, co złe, oraz na kształtowanie nawyku dbania o zdrowie swoje
i innych.
24
Na II etapie edukacyjnym w ramach przedmiotu przyroda uczeń poznaje czynniki, które
pozytywnie i negatywnie wpływają na jego samopoczucie w szkole oraz w domu. Zajęcia
z niniejszego przedmiotu powinny nauczyć go eliminowania negatywnych czynników palenia
oraz uświadomić mu, na czym polega negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji
psychoaktywnych na zdrowie człowieka. Po takich zajęciach uczeń powinien również podać
propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia oraz wymienić zasady
zdrowego stylu życia.
Podstawa programowa przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie na II etapie
edukacyjnym kładzie nacisk na kształtowanie postaw asertywnych oraz odpowiedzialności
za własny rozwój.
Etyka na tym etapie edukacyjnym ma na celu przygotowanie uczniów do rozpoznawania
swoich obowiązków wobec najbliższego otoczenia, rodziny i szkoły, podstawowych wartości
i dokonywania właściwej ich hierarchizacji.
Podstawa programowa przedmiotu wiedza o społeczeństwie na III etapie edukacyjnym
ma na celu m.in. przygotowanie ucznia do rozpoznawania problemów najbliższego otoczenia
i szukania ich rozwiązań. Uczeń powinien potrafić wyjaśnić znaczenie podstawowych norm
współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania.
Biologia na III etapie edukacyjnym zwraca uwagę na negatywny wpływ
na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków
i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków.
W ramach wychowania fizycznego na tym etapie edukacyjnym kształtowane
są umiejętności osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu i bezpieczeństwu. Uczeń zatem
powinien umieć wymienić czynniki, które wpływają pozytywnie i negatywnie na zdrowie
i samopoczucie, zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu oraz wskazać szkody
zdrowotne i społeczne związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu i używaniem
innych substancji psychoaktywnych.
Natomiast przedmiot wychowanie do życia w rodzinie podkreśla rolę autorytetów
w życiu człowieka, co ma szczególne znaczenie w procesie hierarchizacji wartości oraz
kształtowania postaw społecznych młodego pokolenia. Na lekcjach etyki gimnazjaliści
uzyskają informacje na temat poradnictwa młodzieżowego i rodzinnego w Polsce.
25
Podstawa programowa wiedzy o społeczeństwie na IV etapie edukacyjnym ma na celu
zapoznanie ucznia z podstawowymi prawami człowieka oraz z przypadkami ich naruszania.
Treści nauczania zawarte w podstawie programowej biologii powinny wzmocnić
świadomość zależności pomiędzy trybem życia a stanem zdrowia.
Dzięki treściom nauczania zapisanym w podstawie programowej chemii uczeń będzie
potrafił wytłumaczyć, na czym mogą polegać i od czego zależą lecznicze i toksyczne właści-
wości substancji chemicznych aspiryny, nikotyny, alkoholu etylowego.
Podstawa programowa wychowania fizycznego na tym etapie edukacyjnym objaśnia,
na czym polega dbałość o zdrowie w okresie młodości i wczesnej dorosłości, co oznacza
odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi, wskazuje konstruktywne, optymistyczne
sposoby wyjaśniania trudnych zdarzeń i przeformułowania myśli negatywnych
na pozytywne. Pozwala też zrozumieć, na czym polega praca nad sobą w celu zwiększenia
wiary w siebie. Wychowanie do życia w rodzinie – podobnie jak na III etapie edukacyjnym –
dostarcza informacji na temat poradnictwa młodzieżowego i rodzinnego w Rzeczypospolitej
Polskiej.
Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:
1. Szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy,
obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego.
2. Program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania
o charakterze profilaktycznym.
3. Program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb
danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze
profilaktycznym.
Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program
profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane
w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły,
jak i każdego nauczyciela.
Zgodnie z prawem oświatowym, program wychowawczy szkoły oraz program
profilaktyki uchwalane są przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną. Każda
szkoła, mając na względzie proces wychowawczy, tworzy program wychowawczy szkoły,
uwzględniający wartości ważne dla społeczności szkolnej oraz zagadnienia lub problemy,
26
których rozwiązanie jest ważne z punktu widzenia środowiska uczniów, rodziców
i nauczycieli. Szkoła ma obowiązek okresowego diagnozowania problemów, podejmowania
działań profilaktycznych i korekcyjnych, adekwatnych do występujących na jej terenie
sytuacji trudnych, np. palenia tytoniu. Działania te umożliwiają realną ocenę potrzeb
i stanowią szansę na zredukowanie wielu czynników ryzyka, wyzwalających negatywne
zachowania uczniów zarówno w środowisku szkolnym, jak i pozaszkolnym. Należy przy tym
podkreślić, że przy podejmowaniu działań, szkoła musi współpracować z rodzicami,
samorządem uczniowskim oraz ze strategicznymi podmiotami publicznymi i niepublicznymi
w środowisku lokalnym.
Warto również zauważyć, iż obecnie niepokojącym zjawiskiem jest promowanie przez
producentów oraz dystrybutorów elektronicznego papierosa. W tej sytuacji nie powinno
się pozwalać na bezkrytyczne powielanie wzorców zachowań dorosłych lub uznawanie ich
za formę bycia „trendy”. Używanie e-papierosa może wykształcić w młodym człowieku
swoisty nawyk, związany z zaspokajaniem odruchów warunkowych występujących u palacza
tytoniu. W rękach ucznia e-papieros stanowi pewnego rodzaju gadżet, którego używanie
może innym kojarzyć się z niewłaściwym wzorcem zachowania. Mając na uwadze
podejmowane przez szkołę działania profilaktyczne, należy dążyć do eliminowania
powstawania nieprawidłowych nawyków wśród uczniów, w tym także palenia e-papierosów.
Jeżeli na terenie szkoły występują niepokojące zjawiska związane z promowaniem postaw
sprzyjającym uzależnieniom, dyrektor szkoły oraz społeczność szkolna powinni zareagować
na takie zjawisko i podjąć kroki w celu wyeliminowania tego typu zachowań
(np. wprowadzając w statucie lub regulaminie szkoły zakaz używania produktów imitujących
wyroby tytoniowe, w tym e-papierosów).
Dyrektorzy szkół i nauczyciele oraz przedstawiciele samorządu lokalnego w realizacji
zadań z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom mogą korzystać z rekomendowanych
programów profilaktycznych. Na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji znajdują
się standardy dotyczące zawartości merytorycznej programów profilaktycznych, w tym
zapobiegania paleniu tytoniu, opracowane w postaci Systemu rekomendacji programów
profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego, które zostały opracowane przez Krajowe
Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Instytut Psychiatrii
i Neurologii oraz Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
27
W ramach Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia
psychicznego przygotowano:
a) standardy i kryteria oceny programów;
b) słownik pojęć i terminów;
c) poziomy rekomendacji;
d) kwestionariusz aplikacyjny .
System rekomendacji umożliwia ocenę i selekcję zgłaszanych programów
profilaktycznych oraz w przypadku zgodności ze standardami uzyskanie rekomendacji na
jednym z trzech poziomów: program obiecujący, dobra praktyka lub program modelowy
(poziom najwyższy). Standardy natomiast stanowią pomoc merytoryczną dla autorów
projektów (jak konstruować oraz opisywać program) i decydentów finansujących
realizowane w szkołach projekty (jakie standardy powinny spełniać programy zapobiegające
sięganiu przez dzieci i młodzież między innymi po papierosy).
Materiały dotyczące Systemu rekomendacji udostępnione są na stronie internetowej
Ośrodka Rozwoju Edukacji w zakładce Wychowanie i Profilaktyka/Materiały do pobrania.
W 2013 r. informacje na temat Systemu rekomendacji programów profilaktycznych
i promocji zdrowia psychicznego, upowszechniane były również podczas szkoleń i konferencji
profilaktycznych.
Ponadto, na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji w zakładce Wychowanie
i Profilaktyka prowadzony jest Bank Programów Profilaktycznych, w którym zamieszczane
są informacje o programach spełniających kryteria dobrej jakości. Rejestr programów jest
corocznie aktualizowany, bowiem niektóre programy są uzupełniane i rozszerzane, zmieniają
się też dane kontaktowe do autorów lub instytucji odpowiedzialnych za upowszechnianie
programu. Z informacji zawartych w rejestrze programów korzystają dyrektorzy szkół,
nauczyciele, specjaliści oraz pracownicy instytucji samorządowych, które dofinansowują
profilaktykę w szkole. Aktualnie w banku znajduje się m.in. program z zakresu profilaktyki
nikotynowej pt. Nie pal przy mnie, proszę, a także program Szkolna Interwencja
Profilaktyczna – program profilaktyki wskazującej, przygotowujący nauczycieli
do podejmowania efektywnej interwencji wobec uczniów sięgających po środki
psychoaktywne.
28
W 2013 roku (30 września – 2 października), w ramach powiększania sieci instruktorów
programu pt. Szkolna Interwencja Profilaktyczna uprawnionych do szkolenia nauczycieli,
Ośrodek Rozwoju Edukacji zorganizował szkolenie dla 19 nowych kandydatów
na instruktorów.
Ministerstwo Edukacji Narodowej upowszechnia również europejski program
profilaktyczny Unplugged, który jest programem uniwersalnej profilaktyki używania
substancji psychoaktywnych (alkohol, tytoń, narkotyki) adresowanym do młodzieży w wieku
12-14 lat. Program Unplugged został opracowany i wdrożony w wielu krajach europejskich
w ramach międzynarodowego projektu EU-Drug Abuse Prevention, współfinansowanego
ze środków Unii Europejskiej. Celem programu jest opóźnianie wieku inicjacji alkoholowej,
narkotykowej i tytoniowej wśród wczesnych nastolatków. Program jest realizowany w formie
12 lekcji (45 min.), prowadzonych w klasie szkolnej przez nauczyciela, oraz 3 spotkań dla
rodziców, prowadzonych przez nauczyciela lub pedagoga/psychologa szkolnego. Wśród
materiałów do realizacji programu przygotowano podręcznik zawierający wskazówki do
wdrażania, podręcznik dla nauczyciela (scenariusze 12 lekcji), zeszyt ćwiczeń dla ucznia, karty
do ćwiczeń oraz przewodnik do realizacji spotkań z rodzicami.
W 2013 r. Ośrodek Rozwoju Edukacji we współpracy z Krajowym Biurem
ds. Przeciwdziałania Narkomanii zorganizował kurs doskonalący dla nowych trenerów
programu (pedagogów i psychologów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-
pedagogicznych oraz placówkach doskonalenia nauczycieli), w którym uczestniczyło 15 osób
z terenu kilku województw. Szkolenie w wymiarze 18 godzin odbyło się w dniach 11-
13 grudnia 2013 r. Celem szkolenia było przygotowanie nowej grupy trenerów
do prowadzenia szkoleń dla nauczycieli i specjalistów pracujących w szkołach,
zainteresowanych realizacją programu w swoich szkołach. Aktualnie łączna liczba trenerów
wynosi 36 osób z terenu całego kraju.
Jedną z podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły jest
organizowanie dla uczniów pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Każdy uczeń powinien
mieć zapewnioną adekwatną do jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości
psychofizycznych pomoc psychologiczno-pedagogiczną.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r.
w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
29
w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532), podstawą
do uruchomienia pomocy dziecku jest rozpoznanie jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych
w tym zakresie. Dostrzeżenie zarówno trudności dziecka, jak i jego szczególnych uzdolnień
w celu udzielenia odpowiedniego wsparcia należy do podstawowych zadań nauczycieli
i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, ale także do innych osób, które na co dzień
stykają się z dzieckiem i jego problemami – dyrektora, pomocy nauczyciela, asystenta
edukacji romskiej, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolnej,
kuratora sądowego czy asystenta rodziny.
Pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielają uczniom nauczyciele, wychowawcy
grup wychowawczych oraz specjaliści. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole
realizowana jest w trakcie bieżącej pracy z uczniami oraz w formie:
a) klas terapeutycznych;
b) zajęć rozwijających uzdolnienia;
c) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych;
d) zajęć specjalistycznych (korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych,
socjoterapeutycznych oraz inne zajęć o charakterze terapeutycznym);
e) zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem
kształcenia i kariery zawodowej - w przypadku uczniów gimnazjów i szkół
ponadgimnazjalnych;
f) warsztatów;
g) porad i konsultacji.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest także rodzicom uczniów oraz
nauczycielom w formie porad, konsultacji, warsztatów i szkoleń.
Należy podkreślić, że nauczyciele mają obowiązek udzielenia wsparcia uczniom. W § 23
ww. rozporządzenia wskazano, że do zadań pedagoga i psychologa w szkole należy
m.in. diagnozowanie sytuacji wychowawczych, podejmowanie działań z zakresu profilaktyki
uzależnień oraz innych problemów dzieci i młodzieży, a także inicjowanie i prowadzenie
działań interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych.
Jednocześnie należy zauważyć, że dyrektor szkoły, zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia
7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz 2572 z późn. zm.),
podejmuje decyzje związane z zatrudnieniem specjalistów wykonujących zadania z zakresu
30
pomocy psychologiczno-pedagogicznej, adekwatnie do rozpoznanych w tym zakresie
potrzeb.
Ponadto, w celu zapewnienia dostosowanej do potrzeb uczniów danej szkoły pomocy
psychologiczno-pedagogicznej dyrektor szkoły może podjąć współpracę z poradniami
psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, rodzicami uczniów,
placówkami doskonalenia nauczycieli, innymi przedszkolami, szkołami i placówkami, a także
organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci
i młodzieży.
Profesjonalne wsparcie w rozwiązywaniu problemów edukacyjno-wychowawczych
poprzez prowadzenie działań diagnostycznych, terapeutycznych, wydawanie opinii
i orzeczeń, a także realizację działań profilaktycznych, oferowane jest w systemie oświaty
przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Odbiorcy usług poradni to zarówno dzieci (w
wieku już od urodzenia), młodzież, rodzice, jak i nauczyciele.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r.
w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych,
w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. poz. 199) do zadań poradni należy:
a) diagnozowanie dzieci i młodzieży;
b) udzielanie pomocy bezpośredniej uczniom oraz rodzicom;
c) realizacja zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną
funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieraniu nauczycieli
w rozwiązywaniu problemów dydaktyczno-wychowawczych;
d) wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek.
Należy podkreślić, że również poradnie psychologiczno-pedagogiczne udzielają
bezpośredniej pomocy dzieciom i młodzieży oraz rodzicom, m.in. w formie indywidualnych
lub grupowych zajęć terapeutycznych, interwencji kryzysowej czy grup wsparcia, co wynika
z przepisów rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni
psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.
Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera realizowane przez Ośrodek
Rozwoju Edukacji działania mające na celu promocję postaw prozdrowotnych.
Przykładem działań koncentrujących się na promowaniu zdrowego stylu życia jako
alternatywy dla zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, w tym podejmowania prób
31
palenia tytoniu, jest upowszechnianie idei oraz strategii tworzenia Szkoły Promującej
Zdrowie. Szkoła Promująca Zdrowie ukierunkowana jest na kształtowanie umiejętności
życiowych uczniów w praktyce szkolnej. Umiejętności psychospołeczne i interpersonalne
są kluczowe dla funkcjonowania każdego człowieka i obejmują komunikację, podejmowanie
decyzji, rozwiązywanie problemów, radzenie sobie w życiu i zarządzanie sobą, unikanie
ryzykownych zachowań. Umiejętności te wpływają na zdolność młodych ludzi do ochrony
przed różnymi zagrożeniami zdrowotnymi oraz budowy zdrowych relacji z innymi.
Umiejętności życiowe połączone są z dokonywaniem bezpiecznych wyborów,
np. niepaleniem papierosów, zdrowym odżywianiem, aktywnością fizyczną.
W ramach upowszechniania idei programu Szkoła Promująca Zdrowie oraz wspierania
rozwoju sieci Szkół Promujących Zdrowie w 2013 roku zorganizowane zostały szkolenia dla
wojewódzkich, rejonowych koordynatorów sieci Szkół Promujących Zdrowie i członków
zespołów wspierających oraz 30 godzinne szkolenie dla kandydatów na wojewódzkich
i rejonowych koordynatorów:
a) Podnoszenie jakości pracy szkół promujących zdrowie. Seminarium dotyczyło
opracowania zmian w procedurze nadawania Krajowego Certyfikatu Szkoły
Promującej Zdrowie. Nowa procedura obowiązuje od 2014 roku;
b) Wspieranie rozwoju i podnoszenie jakości pracy szkół promujących zdrowie.
Seminarium pozwoliło na aktualizację i wymianę doświadczeń pomiędzy sieciami
wojewódzkimi. Podczas szkolenia zaprezentowano uczestnikom nową strategię
działań Szkół dla Zdrowia w Europie;
c) Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie – trzydziestogodzinne szkolenie dla osób
zainteresowanych szkoleniami rad pedagogicznych z zakresu koncepcji i strategii
tworzenia programu Szkoła Promująca Zdrowie oraz pełnieniem roli wojewódzkiego
lub rejonowego koordynatora sieci szkół promujących zdrowie.
W Polsce program Szkoła Promująca Zdrowie jest upowszechniany od 20 lat
we wszystkich województwach. Obecnie do sieci szkół promujących zdrowie należy ponad
2 tys. placówek, które diagnozują i rozwiązują występujące problemy zdrowotne.
Przygotowują one uczniów nie tylko do kolejnego etapu edukacyjnego, ale przede wszystkim
do radzenia sobie w życiu, w tym do dokonywaniu zdrowych wyborów. Od 2009 roku Polska
jest członkiem Europejskiej Sieci Szkół dla Zdrowia w Europie.
32
W celu podnoszenia jakości pracy szkół promujących zdrowie opracowano standardy,
wskaźniki oraz narzędzia do autoewaluacji. Szkoły zainteresowane stałym podnoszeniem
jakości i sprawdzaniem efektywności swoich działań w zakresie promocji zdrowia
i profilaktyki mogą korzystać z tych narzędzi, które są dostępne na stronie internetowej ORE
w zakładce Promocja zdrowia w szkole. Zgodnie z przyjętą procedurą, w 2013 r. odbyły się
dwa posiedzenia Centralnej Kapituły Krajowego Certyfikatu Szkoły Promującej Zdrowie.
Po zapoznaniu się z wnioskami nadesłanymi przez szkoły Kapituła udzieliła 13 szkołom
rekomendacji do nadania Krajowego Certyfikatu. Uroczyste wręczenie Krajowych
Certyfikatów odbyło się 10 grudnia 2013 roku w gmachu Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Warto podkreślić, że współpraca z rodzicami jest niezbędnym elementem skutecznego
zapobiegania zachowaniom problemowym wśród dzieci i młodzieży. Z myślą o potrzebie
włączenia rodziców do wspólnych działań mających zapobiegać sięganiu przez młodzież
po substancje psychoaktywne, w tym palenia tytoniu Ośrodek Rozwoju Edukacji opracował
cykl 5 scenariuszy spotkań, które mogą zostać przeprowadzone przez nauczycieli podczas
zebrań z rodzicami. Każde spotkanie trwa około 20 minut i kończy się rozdaniem rodzicom
ulotek informacyjnych. W przypadku zainteresowania rodziców tematem spotkania –
zaproponowany scenariusz może stać się punktem wyjścia do pogłębionej dyskusji.
Zestaw scenariuszy stanowi uzupełnienie pakietu materiałów z zakresu profilaktyki
palenia tytoniu opracowanego w 2011 roku. Pakiet edukacyjny przeznaczony jest dla
nauczycieli różnych przedmiotów na II, III, i IV etapie edukacyjnym. Materiały metodyczne
zawarte w tym pakiecie zgodne są z obowiązującą podstawą programową. Pakiet składa się
z trzech części odpowiadających poszczególnym etapom kształcenia. W jego skład wchodzi
20 scenariuszy zajęć wraz ze wstępami teoretycznymi oraz potrzebnymi do ich realizacji
załącznikami i arkuszami pracy.
Pakiet edukacyjny dla nauczycieli do pracy z uczniami z zakresu profilaktyki palenia
tytoniu poszerzony o scenariusze do pracy z rodzicami jest dostępny na stronie internetowej
Ośrodka Rozwoju Edukacji w zakładce Promocja Zdrowia w Szkole.
Ponadto, w 2013 roku Ośrodek Rozwoju Edukacji przeprowadził anonimowe badanie
ankietowe dotyczące działań podejmowanych przez szkoły w zakresie profilaktyki palenia
tytoniu. Z analizy ankiet wynika, że szkoły realizują program profilaktyki, w którym zawarte
są zadania z zakresu przeciwdziałania palenia tytoniu przez uczniów. Tematyka dotycząca
33
profilaktyki palenia tytoniu realizowana jest również na różnych przedmiotach zgodnie
z zapisami podstawy programowej. Zajęcia z tej tematyki prowadzą nauczyciele
przedmiotów, wychowawcy, pedagodzy, psycholodzy oraz specjaliści spoza szkoły. Oprócz
tych działań prowadzone są na terenie szkół inne formy przeciwdziałania paleniu tytoniu,
takie jak: korespondencja z rodzicami, gazetki szkolne, apele okolicznościowe, filmy
edukacyjne, plakaty, happeningi, spektakle teatralne. Odbiorcami tych działań są nie tylko
uczniowie, ale również nauczyciele, pracownicy szkoły oraz rodzice.
W roku szkolnym 2012/2013 szczególnie podkreślana była rola jaką w działaniach szkoły
pełni wychowanie i zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa. Dbałość
o bezpieczeństwo i wychowanie jest rozumiana szeroko, m.in. jako dbanie o sprzyjające
rozwojowi i bezpieczne dla uczniów otoczenie, ochrona przed przemocą fizyczną, psychiczną
i używkami, budowanie poczucia bezpieczeństwa poprzez kształtowanie postaw
społecznych, uczenie współpracy i odpowiedzialności za siebie i innych oraz promowanie
wolontariatu.
W roku szkolnym 2012/2013 ogłoszonym przez Ministra Edukacji Narodowej Rokiem
Bezpiecznej Szkoły – utworzono Koalicję na rzecz Bezpiecznej Szkoły, w skład której weszło
16 organizacji pozarządowych działających na rzecz szeroko rozumianego bezpieczeństwa
dzieci i młodzieży. Sygnatariusze listu intencyjnego zobowiązali się m. in. do podejmowania
działań skierowanych na wzmacnianie bezpieczeństwa uczniów oraz współpracę przy
planowanych w przyszłości projektach realizowanych w Roku Bezpiecznej Szkoły, w tym
z zakresu przeciwdziałania narkomanii. Działania na rzecz bezpieczeństwa uczniów wsparły
także inne ministerstwa m.in.: Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Sprawiedliwości,
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz
Ministerstwo Sportu i Turystyki, a także Główny Inspektor Pracy i Główny Inspektor
Sanitarny. Na stronie internetowej www.bezpiecznaszkola.men.gov.pl zostały zamieszczone
materiały we wszystkich obszarach w zakresie bezpiecznego otoczenia ucznia i bezpiecznego
zachowania ucznia, w których Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera szkoły i placówki.
W ten sposób powstała swoista mapa obszarów bezpieczeństwa w szkole, której zawartość
wciąż jest rozwijana, wraz z potrzebami uczniów, nauczycieli i rodziców. Każdy z obszarów
zawiera informacje o partnerach i działaniach skierowanych do szkół.
34
W ramach Roku Bezpiecznej Szkoły odbyła się akcja Ja i Ty – bezpieczni w szkole, której
celem było pobudzenie aktywności środowisk związanych ze szkołą: uczniów, nauczycieli,
rodziców, do podejmowania aktywności w zakresie szeroko pojętej problematyki
bezpieczeństwa, przeciwdziałania negatywnym aspektom zachowania, relacji wzajemnych,
kształtowania właściwych postaw, kompetencji społecznych, odpowiedzialności, czyli
szerokiego wachlarza działań mającego na celu eliminowanie zjawisk negatywnych.
Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach rządowego programu na lata 2008-2013
Bezpieczna i przyjazna szkoła, zgodnie z przyjętym harmonogramem na 2013 r. ogłosiło
konkursy na realizację zadań publicznych w ramach poprawy bezpieczeństwa w szkołach:
1. Ja i Ty – bezpieczni w szkole oraz w placówce. Projekty edukacyjne wzmacniające
bezpieczeństwo w szkole oraz w placówce poprzez poprawę relacji
interpersonalnych i klimatu społecznego.
2. Bezpieczna i przyjazna szkoła – projekty upowszechniające i wzmacniające wybrane
działania bezpiecznej szkoły, w szczególności projekty edukacyjne w gimnazjach.
3. Szkoła przyjazna i bezpieczna dla dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi – projekty promujące i upowszechniające działania z obszaru
bezpiecznego i efektywnego funkcjonowania uczniów ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi w szkołach ogólnodostępnych oraz integracyjnych, wspierające
indywidualizację kształcenia oraz kształtowanie przyjaznego i bezpiecznego klimatu
społecznego w szkole.
Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Komendą Główną Policji,
realizowało działania rozwijające profilaktykę rówieśniczą uczniów, jako skuteczną formę
przeciwdziałania uzależnieniom.
Celem tych działań było ograniczenie skali występowania zjawisk patologicznych
związanych z używaniem substancji psychoaktywnych oraz z przemocą rówieśniczą. Zadanie
to było realizowane poprzez następujące projekty:
a) Ogólnopolski Przystanek Profilaktyka a Ty i Regionalne Przystanki Profilaktyka a Ty;
b) Profilaktyka a Ty/Edukacja;
c) Ogólnopolska Noc Profilaktyki;
d) Multimedialny Pakiet Edukacyjny.
35
Na ten cel Ministerstwo Edukacji Narodowej przeznaczyło środki finansowe
w wysokości 900 000 zł w ramach programu rządowego na lata 2008-2013 Bezpieczna
i przyjazna szkoła.
Program Profilaktyka a Ty (PaT) należy do strategii profilaktycznych aktywizujących
twórczo młodzież na rzecz własnego rozwoju i pomocy rówieśnikom, którzy przejawiają
zachowania problemowe. Jest więc formą profilaktyki uniwersalnej, która – w zależności od
potrzeb – obejmuje również dzieci i młodzież z grup podwyższonego ryzyka. Jej istotą jest
uruchamianie zasobów i potencjału młodzieży umożliwiających ich rozwój prospołeczny
i prozdrowotny.
W 2013 r. w ramach zakończenia Roku Bezpiecznej Szkoły odbył się VIII Przystanek PaT
w Łodzi. W warsztatach i spotkaniach VIII Przystanku PaT wzięło udział ponad 2 tys. młodych
ludzi z całej Polski. Uczestniczyli oni w bezpłatnych warsztatach radiowych, telewizyjnych,
zajęciach sportowych, teatralnych, tanecznych, literackich, plastycznych oraz
biotechnologiczno-chemicznych przygotowanych przez Politechnikę Łódzką, która aktywnie
włączyła się w organizację akcji. Każdego dnia odbywały się także warsztaty profilaktyczne.
Podczas finału uczestnicy VIII Przystanku PaT zaprezentowali efekty swojej pracy
warsztatowej.
Podniesienie poziomu bezpieczeństwa w szkołach i placówkach systemu oświaty jest
ważnym zadaniem Ministra Edukacji Narodowej, które nie zostało zakończone
po realizacji Roku Bezpiecznej Szkoły. W roku szkolnym 2013/2014 Minister Edukacji
Narodowej, ustalając kierunek polityki oświatowej państwa pt. Działania szkoły na rzecz
zdrowia i bezpieczeństwa uczniów, podkreśliła, że zadania dotyczące bezpieczeństwa
uczniów będą kontynuowane. Większość organizacji pozarządowych sygnatariuszy listu
intencyjnego Roku Bezpiecznej Szkoły została zaproszona do współpracy w ramach obecnego
priorytetu Ministra Edukacji Narodowej pt. Rok Szkoły w Ruchu.
Należy spodziewać się, że kolejne działania oparte na współpracy międzyresortowej
i z partnerami społecznymi przyniosą w wielu obszarach bezpieczeństwa wymierne efekty
również w kolejnym roku szkolnym.
Ponadto, w ramach realizacji zadania publicznego, zleconego przez Ministra Edukacji
Narodowej, corocznie odbywa się ogólnopolska Olimpiada Biologiczna, której uczestnicy,
rozwiązując egzaminy testowe na poziomie zawodów okręgowych i centralnych, powinni
36
wykazać się wiedzą m. in. w zakresie przyczyn, profilaktyki, mechanizmów i diagnostyki
chorób nowotworowych, unikania palenia tytoniu, potencjalnych czynników
chorobotwórczych i mutagennych-chemicznych, fizycznych, UV i nikotyny.
Zadania profilaktyczne i prozdrowotne realizowane są również w placówkach
wychowania pozaszkolnego. Należą do nich pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury,
ogniska pracy pozaszkolnej, międzyszkolne ośrodki sportowe, ogrody jordanowskie,
pozaszkolne placówki specjalistyczne (wraz ze szkolnymi schroniskami młodzieżowymi).
Placówki te, poprzez rozwijanie zainteresowań, uzdolnień oraz pogłębianie wiedzy
i umiejętności społecznych uzupełniają opisane powyżej działania szkół w zakresie
profilaktyki, w tym również palenia tytoniu przez dzieci i młodzież.
Należy podkreślić znaczącą rolę organizacji pozarządowych, a także terenowych stacji
sanitarno-epidemiologicznych, które aktywnie współuczestniczą w działaniach
z zakresu profilaktyki palenia tytoniu, prowadzonych przez szkoły i placówki oświatowo-
wychowawcze.
_________________________________________________________
ZADANIE 4
REALIZACJA W PODMIOTACH LECZNICZYCH PROGRAMÓW PROFILAKTYKI PALENIA TYTONIU I LECZENIA UZALEŻNIEŃ OD TYTONIU
4.1. DZIAŁANIA REALIZOWANE PRZEZ PODMIOTY LECZNICZE
Świadczenia w zakresie leczenia uzależnienia od tytoniu kontraktowane były przez
Narodowy Fundusz Zdrowia w rodzaju: psychiatria i leczenie uzależnień, w poradniach
leczenia uzależnień i w poradniach leczenia uzależnienia od tytoniu oraz w rodzaju:
profilaktyczne programy zdrowotne jako program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym
POChP).
Etap podstawowy programu adresowany jest do osób powyżej 18. roku życia palących
papierosy, w tym – w zakresie diagnostyki POChP – do kobiet i mężczyzn pomiędzy 40 a 65
rokiem życia, którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu
profilaktyki POChP w okresie ostatnich 36 miesięcy, u których nie zdiagnozowano
37
wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym, przewlekłej obturacyjnej
choroby płuc (lub przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy). Program obejmuje zebranie
wywiadu dotyczącego palenia tytoniu, z uwzględnieniem: wieku rozpoczęcia palenia, liczby
lat palenia, liczby wypalanych papierosów dziennie, liczby prób zaprzestania palenia i czasu
ich trwania, chęci zaprzestania palenia i wiary w sukces oraz ocenę poziomu uzależnienia od
tytoniu; badanie przedmiotowe i podmiotowe; badanie spirometryczne u osób w wieku
40 - 65 lat oraz edukację dotyczącą skutków zdrowotnych palenia tytoniu.
Na podstawie zebranych danych planuje się i prowadzi terapię odwykową dla
świadczeniobiorców, którzy wykażą gotowość rzucenia palenia w okresie najbliższych 30 dni,
a w przypadku braku motywacji do zaprzestania palenia – należy zidentyfikować powód
i uświadomić świadczeniobiorcy zagrożenia chorobami odtytoniowymi.
Etap specjalistyczny programu adresowany jest do osób powyżej 18. roku życia
uzależnionych od tytoniu (ICD-10: F17), skierowanych z etapu podstawowego programu lub
z oddziału szpitalnego oraz zgłaszających się bez skierowania. Świadczeniobiorca może być
objęty leczeniem w ramach programu tylko raz.
Program obejmuje zebranie wywiadu dotyczącego palenia tytoniu, z uwzględnieniem:
wieku rozpoczęcia palenia, liczby lat palenia, liczby wypalanych papierosów dziennie, liczby
prób zaprzestania palenia i czasu ich trwania, chęci zaprzestania palenia i wiary w skuteczne
zaprzestanie palenia, a w przypadku osób skierowanych z etapu podstawowego – ocenę
informacji zebranych o świadczeniobiorcy w etapie podstawowym i ich aktualizację,
a następnie przeprowadzenie testów oceniających poziom uzależnienia od tytoniu,
motywacji do zaprzestania palenia, depresji, objawów abstynencji oraz badanie
przedmiotowe i podmiotowe, jak również badanie poziomu tlenku węgla w wydychanym
powietrzu i badanie spirometryczne. W oparciu o powyższe planuje się schemat leczenia
(farmakoterapię lub psychoterapię) i prowadzi terapię.
38
Tabela 3. Realizacja etapu podstawowego programu profilaktyki chorób odtytoniowych ( w tym POChP)
Nazwa Oddziału Wojewódzkiego NFZ
5.01.00.0000049 PORADNICTWO ANTYNIKOTYNOWE
5.01.00.00000450PORADNICTWO ANTYNIKOTYNOWE Z
WYKONANIEM BADANIA SPIROMETRYCZNEGOLiczba
sfinansowanych świadczeń
Wartość sfinansowanych
świadczeń
Liczba pacjentów
liczba świadczenio
dawców
Liczba sfinansowanych
świadczeń
Wartość sfinansowanych
świadczeń
Liczba pacjentów
liczba świadczenio
dawców
DOLNOŚLĄSKI 118 1 416 118 4 73 1 752 73 3KUJAWSKO-POMORSKI 244 3 416 241 14 1 470 41 160 1 470 30LUBELSKI 79 1 104 79 6 194 5 424 193 6LUBUSKI 83 1 162 83 2 75 2 100 75 2ŁÓDZKI 42 546 42 4 92 2 392 89 8MAŁOPOLSKI 79 1 027 79 2 58 1 508 58 2MAZOWIECKI 704 9 856 699 8 557 15 427 557 12OPOLSKI 7 112 7 2 21 672 19 2PODKARPACKI 32 512 32 2 37 1 184 37 2POMORSKI 94 1 316 94 4 395 11 060 395 6ŚLĄSKI 751 9 731 748 20 1 171 30 216 1 155 21ŚWIĘTOKRZYSKI 613 8 582 605 9 289 8 042 287 9WARMIŃSKO-MAZURSKI 34 544 34 2 177 5 664 174 4
WIELKOPOLSKI 345 4 485 333 12 566 14 716 566 17ZACHODNIOPOMORSKI 419 5 028 419 6 123 2 952 123 4RAZEM 3 644 48 837 3 613 97 5 298 144 269 5 271 128
Tabela 4. Realizacja etapu specjalistycznego programu profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) w podziale na oddziały wojewódzkie
Nazwa Oddziału Wojewódzkiego NFZ
Wartość sfinansowanych świadczeń
Liczba świadczeniodawców
Liczba pacjentów
DOLNOŚLĄSKI 3 200 1 101
LUBELSKI 5 145 1 183
MAŁOPOLSKI 3 570 1 71
MAZOWIECKI 16 219 4 337
POMORSKI 119 286 6 1 188
ŚLĄSKI 4 335 6 117
ŚWIĘTOKRZYSKI 29 616 2 704
ZACHODNIOPOMORSKI 8 046 1 62
RAZEM 189 417 22 2 763
39
Tabela 5. Realizacja etapu specjalistycznego programu profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) w podziale na proceduryNazwa świadczenia Liczba świadczeńPORADA KONTROLNA W CYKLU LECZENIA FARMAKOLOGICZNEGO 934SESJA PSYCHOTERAPII INDYWIDUALNEJ 794SESJA PSYCHOTERAPII GRUPOWEJ (UDZIAŁ 1 OSOBY) 1 842PORADA WSTĘPNA NA ETAPIE SPECJALISTYCZNYM 1 632PORADA KONTROLNA NA ETAPIE SPECJALISTYCZNYM (PO 3, 6, 12 M-CACH) 1 909
Tabela 6. Realizacja świadczeń w poradni leczenia uzależnień (1740) dla rozpoznania F17
Nazwa Oddziału Wojewódzkiego NFZ
Liczba sfinansowanych świadczeń
Wartość sfinansowanych świadczeń
Liczba pacjentów Liczba świadczeniodawców
DOLNOŚLĄSKI 143 12 285 24 5KUJAWSKO-POMORSKI 18 1 493 8 3LUBELSKI 189 13 200 41 1LUBUSKI 15 1 397 8 5ŁÓDZKI 91 5 654 20 4MAŁOPOLSKI 112 8 617 16 9MAZOWIECKI 71 5 723 37 8PODLASKI 7 580 1 1POMORSKI 89 4 669 10 1ŚWIĘTOKRZYSKI 7 485 6 3WIELKOPOLSKIE 422 25 925 87 20RAZEM 1 164 80 026 258 60
Tabela 7. Realizacja świadczeń w poradni uzależnienia od substancji psychoaktywnych (1746) dla
rozpoznania F17
Nazwa Oddziału Wojewódzkiego NFZ
Liczba sfinansowanych świadczeń
Wartość sfinansowanych świadczeń
Liczba pacjentów
Liczba świadczeniodawców
LUBELSKI 125 8 997 29 4
LUBUSKI 121 8 735 25 1
MAŁOPOLSKI 64 4 707 15 2
MAZOWIECKI 57 4 833 22 4
PODKARPACKI 82 6 460 9 2
PODLASKI 30 2 635 7 1
POMORSKI 74 3 792 17 3
ŚLĄSKI 352 32 511 86 4
ŚWIĘTOKRZYSKI 6 144 1 1
WARMIŃSKO-MAZURSKI 1 75 1 1
WIELKOPOLSKI 41 3 488 16 2ZACHODNIOPOMORSKI 80 5 347 10 1
40
RAZEM 1 033 81 722 238 26
Tabela 8. Realizacja świadczeń w poradni antynikotynowej (1742)
Nazwa Oddziału Wojewódzkiego NFZ
Liczba sfinansowanych świadczeń
Wartość sfinansowanych świadczeń
Liczba pacjentów
Liczba świadczeniodawców
LUBELSKI 540 47 498 90 1LUBUSKI 641 61 427 113 2ŚLĄSKI 864 81 324 86 2RAZEM 2 045 190 248 289 5
4.2. DOKSZTAŁCANIE LEKARZY PODSTAWOWEJ I SPECJALISTYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ W ZAKRESIE INTERWENCJI ANTYTYTONIOWEJ ORAZ LECZENIA UZALEŻNIENIA OD TYTONIU
W zakresie Zadania 4, w 2013 roku w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc (IGiChP)
prowadzono działania edukacyjne, uwzględniano tematykę palenia tytoniu w działalności
naukowej Instytutu, a także w wywiadach w mediach.
W dniach 28-30 października 2013 r. przeprowadzono kurs pt. Choroby Obturacyjne –
Astma i POChP, w ramach którego prezentowano wykład pt. Profilaktyka POChP –
poradnictwo i uzależnienie od tytoniu. W kursie udział wzięło 46 lekarzy.
W ramach wykładów dla studentów english division Uniwersytetu Medycznego
w Warszawie przeprowadzono 3 wykłady dla 110 słuchaczy pt. Rola palenia tytoniu
w patogenezie chorób płuc i oskrzeli – choroby odtytoniowe i leczenie uzależnienia
od tytoniu.
W dniach 12-14 czerwca 2013 r. podczas Krajowej Konferencji Pulmonologów
przedstawiono wykład pt. Leczenie uzależnienia od nikotyny.
Lekarze pracujący w IGiChP zostali zaproszeni jako prelegenci do udziału w warsztatach
edukacyjnych na temat Przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), pod patronatem
Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. W ramach wykładów poruszano tematykę
rozpoznawania i leczenia uzależnienia od tytoniu. W warsztatach udział wzięło ponad 1000
uczestników.
41
W trakcie konferencji prasowej i warsztatów dla dziennikarzy, która odbyła się w dniu
6 listopada 2013 r. w ramach II edycji Medicinariów, przedstawiono wykład pt. Działania
antytytoniowe w POChP.
Zespół ekspertów European Lung Fundation pod auspicjami Europejskiego Towarzystwa
Chorób Płuc pracował nad poprawą sposobu komunikowania się personelu medycznego
z palaczami tytoniu chorymi na choroby płuc. Opracowano anonimową ankietę. Informacje
obadaniu rozpowszechniono wśród chorych hospitalizowanych w IGiChP, którzy wzięli czynny
udział w badaniu.
W dniu 26.09.2013 r. pracownicy IGiChP wzięli czynny udział w obchodach Dnia Eks-
Palacza. Rozwieszono plakaty z informacją o obchodach, rozdawano ulotki przedstawiające
korzyści z zaprzestania palenia tytoniu, a także informowano o możliwości uzyskania
bezpłatnej pomocy w rzucaniu palenia.
W ramach działalności naukowej Instytutu kontynuowane jest zadanie badawcze (7.21)
oceniające rozpowszechnienie nałogu palenia i narażenie na palenie bierne wśród chorych
na choroby śródmiąższowe płuc. Wszyscy pacjenci, którzy są uzależnieni od nałogu palenia
tytoniu otrzymują poradę antytytoniową. Do chwili obecnej do badania zakwalifikowano
350 chorych. Porada antytytoniowa, prowadzona w ramach hospitalizacji jako minimalna
interwencja, jest ciągłym działaniem wobec palących pacjentów, hospitalizowanych
w Instytucie Gruźlicy.
4.3. DZIAŁANIA PROWADZONE PRZEZ TELEFONICZNĄ PORADNIĘ POMOCY PALĄCYM
Ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (tel. 801 108 108) działa
przy Zakładzie Epidemiologii i Prewencji Nowotworów w Centrum Onkologii-Instytucie
im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, w oparciu o trzy linie telefoniczne obsługiwane
przez doświadczonych konsultantów pracujących od poniedziałku do piątku w godzinach
11.00-19.00.
Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym działa zgodnie ze standardami Guide to Best
Practice opracowanymi przez European Network of Quitlines. Pacjentami Telefonicznej
Poradni Pomocy Palącym są osoby uzależnione od tytoniu, w różnych fazach procesu
rzucania palenia oraz osoby nigdy niepalące, których dotyczy problem palenia. Działalność
42
Poradni ma charakter psychoedukacji, psychoprofilaktyki oraz konsultacji z elementami
interwencji kryzysowej i wsparcia emocjonalnego. Celem poradnictwa telefonicznego jest
motywowanie i wspieranie dzwoniących do zmiany trybu życia, a zwłaszcza do zaprzestania
palenia tytoniu.
Zakres działań Poradni obejmuje:
a) udzielanie informacji o korzyściach wynikających z rzucenia palenia oraz
szkodliwości palenia tytoniu i mechanizmach uzależnienia;
b) pomoc dzwoniącym pacjentom w analizie głębokości ich uzależnienia od tytoniu
oraz wzmocnienie motywacji do zaprzestania palenia;
c) poradnictwo w zakresie zindywidualizowanego doboru metody zerwania
z uzależnieniem od tytoniu;
d) udzielanie informacji o możliwych metodach rzucenia palenia opartych
na farmakoterapii i psychoterapii;
e) wspieranie pacjentów w przygotowaniu i przeprowadzeniu próby rzucenia palenia;
f) wspieranie pacjentów w kryzysie związanym z odstawieniem papierosów
i przeciwdziałanie nawrotom uzależnienia;
g) udzielanie informacji o istniejących w Polsce specjalistycznych poradniach
stacjonarnych dla osób uzależnionych od tytoniu;
h) poradnictwo dla rodzin i bliskich osób uzależnionych od tytoniu.
Informacja o Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym wraz z numerem stanowi treść
jednego z 14 ostrzeżeń zdrowotnych umieszczanych na paczkach papierosów. Dodatkowo
numer jest umieszczany w materiałach edukacyjnych i promocyjnych zadania Prewencja
pierwotna nowotworów realizowanego w ramach Narodowego programu zwalczania chorób
nowotworowych.
W okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 grudnia 2013 roku w Telefonicznej Poradni
Pomocy Palącym udzielono 5 496 konsultacji telefonicznych, z czego 4 943 konsultacji
reaktywnych (osoby dzwoniące) oraz 553 konsultacji proaktywnych (osoby objęte serwisem
terapeutycznym, do których dzwonią konsultanci).
Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (tel. 801 108 108) prowadzona jest w ramach
zadania Prewencja pierwotna nowotworów finansowanego przez Ministerstwo Zdrowia
w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych.
43
_________________________________________________________
ZADANIE 5
OGRANICZANIE PALENIA TYTONIU I DZIAŁANIA EDUKACYJNE PROWADZONE W ŚRODOWISKU ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH, PRACOWNIKÓW WOJSKA I ICH RODZIN
W 2013 r., na zlecenie Departamentu Wychowania i Promocji Obronności Ministerstwa
Obrony Narodowej, przeprowadzono 14 warsztatów szkoleniowych dla żołnierzy
i pracowników wojska z zakresu profilaktyki zachowań ryzykownych oraz promowania stylu
życia wolnego od alkoholu, narkotyków, nikotyny. Zadanie było realizowane przez Biuro
Profilaktyki Uzależnień. W ramach zajęć uczestnicy zapoznali się m.in. z mechanizmami
uzależnienia oraz sposobami motywowania do podjęcia leczenia. Każdy otrzymał skrypt,
zestawy ćwiczeń wraz z opisami, płytę CD z prezentacjami. Łącznie w zajęciach wzięło udział
490 żołnierzy i pracowników wojska z 14 jednostek wojskowych. Koszt realizacji warsztatów
wyniósł: 50 400 zł.
W ramach projektu edukacyjno-informacyjnego z zakresu profilaktyki uzależnień
i zachowań ryzykownych Stowarzyszenie MONAR przeszkoliło 32 edukatorów wojskowych
(psycholodzy, oficerowie wychowawczy) – osób odpowiedzialnych za realizację zajęć
profilaktycznych w jednostkach wojskowych. Szkolenie prowadzone było metodą warsztatową.
Obok wiedzy teoretycznej i praktycznej dotyczącej m.in. uzależnienia od nikotyny, szkód
zdrowotnych związanych z czynnym i biernym paleniem, sposobów radzenia sobie
w sytuacjach trudnych, które sprzyjają zapaleniu papierosa, każdy uczestnik otrzymał pakiet
edukacyjny składający się z książki i płyty DVD pt. „Nikotyna”. Łączny koszt realizacji zadania
wyniósł 40 200,00 zł.
W uczelniach wojskowych przeprowadzano dla wszystkich słuchaczy zajęcia dotyczące
zdrowotnych konsekwencji palenia tytoniu. W ramach wykonywania obowiązków
służbowych psycholodzy oraz oficerowie wychowawczy prowadzili szkolenia dla żołnierzy
i pracowników wojska, dotyczące profilaktyki palenia tytoniu. Znalazła ona także
odzwierciedlenie w zapisach Programu umacniania dyscypliny, przeciwdziałania
uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2012-2013.
44
Na terenie obiektów oraz w środkach przewozu osób podlegających Ministrowi Obrony
Narodowej przestrzegany jest zakaz palenia wyrobów tytoniowych, żołnierze i pracownicy
wojska zostali poinformowani o odpowiedzialności dyscyplinarnej za łamanie ww. zakazu.
Wydzielono odpowiednio przygotowane i oznaczone miejsca do palenia tytoniu.
Łączny koszt realizacji programu w 2013 r. wyniósł 90 600 zł.
_________________________________________________________
ZADANIE 6
ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU WŚRÓD FUNKCJONARIUSZY I PRACOWNIKÓW SŁUŻBY WIĘZIENNEJ ORAZ OSÓB OSADZONYCH W ZAKŁADACH PENITENCJARNYCH
6.1. ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU WŚRÓD FUNKCJONARIUSZY I PRACOWNIKÓW SŁUŻBY WIĘZIENNEJ W 2013 r. Służba Więzienna kontynuowała podjęte działania mające na celu
rozpoznanie skali zjawiska palenia tytoniu przez funkcjonariuszy i pracowników Służby
Więziennej. Prowadzono także oddziaływania profilaktyczne i promocyjne służące ochronie
zdrowia przed negatywnymi skutkami używania tytoniu.
W 2013 roku w Służbie Więziennej realizowano dwa programu profilaktyczne, którymi
objęto łącznie 3 007 funkcjonariuszy i pracowników.
Zakład Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby Więziennej w Warszawie realizował
program profilaktyczny pt. Program ograniczania szkodliwego wpływu dymu tytoniowego
wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. W ramach programu, przy
współpracy z Państwową Inspekcją Sanitarną opracowano plakat edukacyjny skierowany
do funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, promujący prawo osób niepalących
do pracy w warunkach wolnych od dymu tytoniowego. Drugi program pt. Bądź świadom
swojego nałogu był realizowany przez Zakład Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby
Więziennej we Wrocławiu. Głównym celem programu było podniesienie świadomości osób
45
palących w zakresie zagrożeń zdrowotnych wynikających z używania tytoniu oraz pobudzenie
do refleksji nad odpowiedzialnością za własne zachowania mające wpływ na zdrowie.
W Służbie Więziennej w 2013 r. prowadzono także działania profilaktyczne (nieujęte
w programy), stanowiące najczęściej jeden z elementów warsztatów, szkoleń lub treningów,
których tematyka obejmowała między innymi takie programy jak:
1. Rozpoznawanie i leczenie zespołu uzależnienia od tytoniu.
2. Następstwa palenia tytoniu.
3. Bądź świadom swojego nałogu.
4. Wpływ palenia papierosów na układ krążenia.
5. Palenie papierosów, a ciśnienie krwi.
W trakcie badań profilaktycznych funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej
prowadzono również poradnictwo indywidualne.
Głównym założeniem realizowanych działań profilaktycznych była promocja zdrowia
oraz kształtowanie postaw prozdrowotnych wśród jak największej liczby odbiorców.
Prowadzone oddziaływania miały również na celu rozpoznawanie stopnia uzależnienia,
motywacji do rzucenia palenia, przekazanie informacji o zyskach płynących z niepalenia
i zagrożeniach jakie niesie za sobą używanie tytoniu, a także wzbudzenie motywacji
użytkowników tytoniu do zerwania z nałogiem.
W 2013 r. przeprowadzono 84 szkolenia i warsztaty dla funkcjonariuszy i pracowników
Służby Więziennej, które swoim zakresem obejmowały zagadnienia dotyczące uzależnienia
od nikotyny i jego skutków.
Łącznie z takiej formy oddziaływań skorzystało 2 801 funkcjonariuszy i pracowników
Służby Więziennej.
Do grudnia 2013 r. w trakcie badań profilaktycznych prowadzonych przez służbę
medycyny pracy Służby Więziennej udzielono 3 312 porad w zakresie problemów
uzależnienia od tytoniu.
Częścią tych badań była konsultacja psychologiczna, w czasie której udzielano
funkcjonariuszom indywidualnych porad z zakresu konstruktywnych sposobów radzenia sobie
ze stresem, prowadzono psychoedukację z zakresu uzależnień, motywowano do rzucenia
palenia oraz przekazywano informację o instytucjach zajmujących się terapią uzależnień.
46
W ciągu całego roku w Zakładach Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby Więziennej
wykonano (na koszt pracodawcy) 99 badań spirometrycznych.
W trakcie badań profilaktycznych przekazywano funkcjonariuszom i pracownikom
Służby Więziennej ulotki i materiały edukacyjne dotyczące szkodliwości używania tytoniu
i sposobów rzucania palenia.
W 2013 r. kontynuowano gromadzenie danych statystycznych w celu ustalenia liczby
osób używających tytoń wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej oraz
prowadzono działalność profilaktyczną (szkolenia, warsztaty, ulotki, monitorowanie
stosowania przepisów). Służba medycyny pracy Służby Więziennej nie prowadzi działalności
leczniczej i terapeutycznej wobec funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.
W związku z tym, udzielano funkcjonariuszom i pracownikom wsparcia, promowano zdrowy
styl życia i motywowano do zmiany szkodliwych dla zdrowia nawyków i zachowań. Osobom,
które wyraziły chęć skorzystania z pomocy terapeutycznej, przekazywano adresy
specjalistycznych poradni i oddziałów poza Służbą Więzienną, świadczących usługi
w zakresie leczenia uzależnień.
Od 30 czerwca 2011 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
20 czerwca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków używania wyrobów tytoniowych
na terenie obiektów podlegających Ministrowi Sprawiedliwości oraz w środkach przewozu
osób (Dz. U. Nr 135, poz. 795), uwzględniające obowiązek zachowania miejsc pracy, nauki
i służby jako stref wolnych od dymu tytoniowego oraz ochrony niepalących przed dymem
tytoniowym.
Z danych przekazanych przez Okręgowe Inspektoraty Służby Więziennej oraz Zakłady
Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby Więziennej wynika, że we wszystkich jednostkach
organizacyjnych Służby Więziennej zostały wyznaczone i odpowiednio oznakowano miejsca
do używania wyrobów tytoniowych. Miejsca te są wyznaczone w sposób uniemożliwiający
oddziaływanie dymu tytoniowego na osoby niepalące.
Służba medycyny pracy Służby Więziennej współpracowała z dyrektorami jednostek
penitencjarnych szczególnie w zakresie zapewnienia funkcjonariuszom i pracownikom Służby
Więziennej bezpiecznych i higienicznych warunków służby i pracy. Personel służby medycyny
pracy Służby Więziennej w czasie wizytacji stanowisk pracy i miejsc pełnienia służby
w poszczególnych jednostkach penitencjarnych, przy współpracy osób wyznaczonych
47
do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy i służby, sprawdzał przestrzeganie
zakazu palenia oraz warunki, w jakich wykonują swoje zadania służbowe funkcjonariusze
i pracownicy Służby Więziennej, z uwzględnieniem zapewnienia im prawa do pracy
w środowisku wolnym od dymu tytoniowego.
W 2013 r. funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej złożyli jedną skargę
w sprawie nieprzestrzegania przepisów o zakazie palenia. W jej wyniku wprowadzono
zmiany w zakresie wyznaczania miejsca do używania tytoniu, mające na celu ochronę osób
niepalących przed szkodliwym działaniem dymu papierosowego. Zauważono jednak problem
wykonywania czynności służbowych w okresowym narażeniu na dym tytoniowy, powstający
w celach przeznaczonych dla palących osób pozbawionych wolności.
W 2013 r. nie wszczęto na wniosek funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej,
postępowań odnośnie nieprzestrzegania przepisów dotyczących zakazu palenia w zakładach
penitencjarnych.
Ponadto w zakresie działań promocyjnych dotyczących profilaktyki uzależnienia
od tytoniu w ramach obchodów Światowego Dnia Rzucania Palenia oraz Światowego Dnia
Bez Tytoniu umieszczono na stronie internetowej Służby Więziennej materiał zachęcający
do zaprzestania palenia tytoniu, w którym przekazano także informację o telefonicznej
poradni dla osób uzależnionych od tytoniu.
W wszystkich jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej stworzono warunki wolne
od dymu tytoniowego w miejscach przebywania osadzonych niepalących. Dokonano
podziału cel dla osadzonych palących i niepalących. Każdorazowo w trakcie wizyt lekarskich
i badań profilaktycznych prowadzone było poradnictwo indywidualne ukierunkowane na
kształtowanie postaw prozdrowotnych wśród jak największej liczby osadzonych.
6.2. ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU WŚRÓD OSADZONYCH W ZAKŁADACH PENITENCJARNYCH
Dane dotyczące działań prowadzonych wśród osób osadzonych w zakładach
penitencjarnych przedstawia Tabela 3.
48
Tabela 9. Wskaźniki dotyczące osób pozbawionych wolności – 2013 r.Wyszczególnienie (dotyczy tylko osadzonych)
Liczba przeprowadzonych
programów edukacyjnych z osadzonymi w jednostkach
penitencjarnych
Liczba udzielonych
porad dotyczących problemów uzależnienia od tytoniu
wśród osadzonych
Liczba zajęć podejmowanych
wśród osadzonych,
służących upowszechnianiu zdrowego stylu
życia jako alternatywy dla palenia tytoniu
Liczba osadzonych
korzystających z poradnictwa i
leczenia uzależnienia od
tytoniu
Liczba utworzonych
cel dla osadzonych niepalących
Liczba skarg składanych
na nieprzestrzegani
e przepisówo zakazie palenia
Liczba wszczętych postępowań
odnośnie nieprzestrzegania
przepisów dotyczących
zakazu palenia w zakładach
penitencjarnych
254 64700 3244 10977 5738 169 87
Wszystkie zadania wynikające z programu realizowane były w sposób ciągły i zostały
implementowane w bieżącą pracę oraz budżet jednostek podstawowych.
________________________________________________________
ZADANIE 7
OGRANICZENIE PALENIA TYTONIU W ŚRODOWISKU ZAWODOWYM I RODZINNYM FUNKCJONARIUSZY SŁUŻB RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH
W ramach realizacji zadań Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia
Tytoniu w Polsce w 2013 r. w resorcie spraw wewnętrznych przeprowadzono następujące
działania:
1. W Samodzielnych Publicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych:
a) zorganizowano dwie regionalne konferencje szkoleniowe w Olsztynie i Katowicach
(dla grupy 97 osób, w tym 73 funkcjonariuszy), mające na celu zmianę zachowań
funkcjonariuszy w związku z paleniem tytoniu w miejscu pracy oraz środowisku
rodzinnym oraz uświadamianie skutków czynnego i biernego palenia tytoniu,
b) przeprowadzono 88 godzin wykładów i warsztatów szkoleniowych dotyczących m.in.
sposobów rzucania palenia, skutków zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych
wynikających z palenia tytoniu, dla łącznej grupy 1461 osób (w której funkcjonariusze
stanowili 65% odbiorców),
c) odbyły się 104 spotkania terapii indywidualnej, 7 spotkań terapii w grupie wsparcia
oraz udzielono 860 porad z zakresu problematyki palenia tytoniu, w tym rzucania
49
palenia, palenia biernego oraz metod leczenia uzależnienia od nikotyny, wszystkimi
formami pomocowymi objęto grupę 1004 osób,
d) zorganizowano 19 szkoleń personelu medycznego dla grupy 132 osób oraz
dofinansowano udział 2 osób w szkoleniach zewnętrznych, co miało na celu
poszerzenie wiedzy i umiejętności pracowników Samodzielnych Publicznych
Zakładów Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do motywowania
pacjentów do podjęcia leczenia uzależnienia od tytoniu
e) organizowano tematyczne spotkania (z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu i
Światowego Dnia Rzucania Palenia) oraz prezentowano na terenie SP ZOZ MSW, w
formie plakatów i ulotek, dodatkowe informacje promujące imprezy z nimi związane.
Na realizację powyższych zadań wydatkowano w 2013 roku 56 247,08 zł.
Liczba osób uczestniczących w ww. działaniach wyniosła 2 696, w tym funkcjonariusze
stanowili ponad 55% uczestników.
2. W Straży Granicznej:
a) w ramach badań profilaktycznych prowadzonych przez lekarzy medycyny pracy
realizowano interwencje i porady lekarskie w stosunku do zgłaszających się osób
palących (brak statystyki osób zgłaszających się),
b) przeprowadzono szkolenia dla nowoprzyjętych funkcjonariuszy w ośrodkach
szkoleniach Straży Granicznej,
c) w poczekalniach PDOZ jednostek organizacyjnych Straży Granicznej dostępne były
materiały edukacyjne i informacyjne dotyczące uzależnienia od tytoniu oraz
dostępnych terapii palenia tytoniu,
d) prowadzone były prelekcje w ramach działań psychoedukacyjnych dla
funkcjonariuszy i pracowników Straży Granicznej na temat szkodliwości palenia
tytoniu; rygorystycznie przestrzegano zakazu palenia na terenie obiektów Straży
Granicznej, poza miejscami do tego wyznaczonymi.
3. W Biurze Ochrony Rządu:
a) przeprowadzono z funkcjonariuszami cykl spotkań i szkoleń z tematyki uzależnień,
w tym z zakresu powstawania, przeciwdziałania i leczenia uzależnienia od palenia
tytoniu oraz poradnictwa, jak zerwać z nałogiem. Szkoleniem objęto
119 funkcjonariuszy,
50
b) w ramach badań medycyny pracy lekarze-profilaktycy przeprowadzili wśród
pacjentów szeroko zakrojone działania poradnictwa antynikotynowego (wykonano
badania profilaktyczne 1 428 funkcjonariuszy i 149 pracowników),
c) we wszystkich obiektach administrowanych przez Biuro Ochrony Rządu wyznaczono
i oznakowano miejsca do palenia tytoniu, na zewnątrz budynków.
4. W Policji:
Wydział Ochrony Pracy Gabinetu Komendanta Głównego Policji przypominał podległym
jednostkom o konieczności kontroli realizacji rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 11 maja 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków używania
wyrobów tytoniowych na terenie obiektów oraz w środkach przewozu osób podlegających
ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Zakupiono piktogramy o treści: „Zakaz
palenia” i umieszczono je na terenie obiektów służbowych i w radiowozach. Wyznaczono
i oznaczono miejsca na zewnątrz budynków do palenia papierosów.
W dalszym ciągu realizowany jest nadzór Policji (wynikający z obowiązków
regulaminowych) nad przestrzeganiem zapisów zawartych w ustawie z dnia 9 listopada
1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
a) Komenda Wojewódzka Policji w Rzeszowie:
W ramach działalności prewencyjnej podczas spotkań wśród dzieci i młodzieży
w placówkach oświatowych poruszano problematykę zagrożeń prawnych związanych
z paleniem wyrobów tytoniowych. W trakcie powyższych szkoleń stosowne
informacje były także przekazywane nauczycielom oraz rodzicom;
Propagowano ideę ograniczenia palenia tytoniu podczas wielu imprez o charakterze
kulturalno-sportowym np. podczas Ogólnopolskiej Nocy Profilaktyki;
Organizowano konkursy plastyczne dla dzieci i młodzieży, w których główną
tematyką było szeroko rozumiane bezpieczne zachowanie w sytuacjach
zagrażających zdrowiu i życiu młodego pokolenia, w tym problematyka stosowania
używek;
Realizowano program prewencyjny Stop patologiom w ramach, którego odbywały się
pogadanki na temat zapobiegania paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież;
Dystrybuowano materiały edukacyjno-informacyjne dotyczące ograniczenia palenia
tytoniu w społeczeństwie;
51
Udzielano porad funkcjonariuszom i pracownikom Policji przez lekarzy medycyny
pracy w ramach badań profilaktycznych;
Organizowano szkolenia dla funkcjonariuszy w ramach Promocji Zdrowia;
Prowadzono cykliczne kontrole wewnętrzne przestrzegania przez pracowników oraz
funkcjonariuszy zakazu palenia tytoniu w pomieszczeniach.
b) Komenda Wojewódzka Policji w Szczecinie:
Uczestniczono w szkoleniach organizowanych przez powiatowe Stacje Sanitarno-
Epidemiologiczne dot. wdrażania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami
używania tytoniu i wyrobów tytoniowych;
Brano udział w kwartalnych spotkaniach koalicji lokalnych;
Prowadzono akcje edukacyjno-informacyjnych o obowiązujących regulacjach
w zakresie miejsc wolnych od dymu tytoniowego oraz konsekwencjach zdrowotnych
używania tytoniu (czynne i bierne palenie);
Przeprowadzono 1006 spotkań z dziećmi, młodzieżą gimnazjalną, ponadgimnazjalną
i osobami dorosłymi, realizując programy profilaktyczne, m.in. pt. Nie pal przy mnie
proszę!, Znajdź właściwe rozwiązanie, Czyste powietrze wokół nas, Wolni od dymu,
Nikotyna – legalny narkotyk, Profilaktyka Oczami Młodzieży, Moda na niepalenie,
Bezpieczna Szkoła.
c) Komenda Wojewódzka Policji we Wrocławiu:
Wdrażano oraz realizowano w jednostkach Policji programy profilaktyczne, spośród
68 realizowanych programów, aż 32 to działania o walorze edukacyjnym, skierowane
przede wszystkim do dzieci i młodzieży szkolnej, realizowane zarówno na terenie
szkół podstawowych, gimnazjalnych jak i ponadgimnazjalnych;
Przeprowadzono spotkania (pogadanki) w zakresie przedmiotowej problematyki:
35 spotkań w przedszkolach, 850 spotkań w szkołach podstawowych, 1052 spotkań
w gimnazjach, 407 spotkań w szkołach średnich, 30 spotkań na terenie uczelni
wyższych, 323 spotkań z gronem pedagogicznym, 456 spotkań z rodzicami/
opiekunami prawnymi dzieci i młodzieży szkolnej oraz udzielono 20 indywidualnych
porad osobom uzależnionym od tytoniu z wykorzystaniem psychologów cywilnych.
52
d) Komenda Wojewódzka Policji w Gorzowie Wielkopolskim:
Wspólnie z Wojewódzką Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną w Gorzowie Wlkp.,
przeprowadzono patrole „antytytoniowe”, których celem było egzekwowanie ustawy
o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych
w miejscach publicznych;
Zrealizowano IV i V edycję Projektu Działań Profilaktycznych pt. Obejrzałem Problem.
Jego przedmiotem było przeciwdziałanie zjawiskom problemowym związanym
między innymi z uzależnieniami od nikotyny. Adresatem działań byli pedagodzy
i uczniowie szkól gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych województwa lubuskiego.
W sumie w ramach ww. projektu odbyło się 26 projekcji filmowych i debat;
Zrealizowano kolejną edycję Wojewódzkiego Turnieju Wiedzy o Bezpieczeństwie
pt. Bezpieczne wakacje z Lupo. W ramach przygotowań przekazana została 21 000
uczniom klas V-VI szkół podstawowych wiedza z zakresu uzależnień (tytoń, alkohol,
narkotyki) i bezpieczeństwa;
Przygotowano i zrealizowano działania prewencyjnego pt: Wioska Policyjna
na Przystanku Woodstock. Przedsięwzięcie oparte było między innymi
na przekazywaniu uczestnikom festiwalu informacji dot. szkodliwości uzależnień
(nikotyna, alkohol, narkotyki) oraz na haśle „STOP uzależnieniom, STOP
nietolerancji”.
d) Komenda Wojewódzka Policji w Łodzi:
Dystrybuowano wśród funkcjonariuszy i pracowników Policji materiały informacyjno-
edukacyjne oraz oświatowo-zdrowotne ukazujące istotę zagrożenia toksycznymi
i rakotwórczymi składnikami dymu tytoniowego oraz promujące ograniczenie
używania wyrobów tytoniowych w środowisku zawodowym i rodzinnym;
Przystąpiono do koordynowanego przez Krajowe Centrum Promocji Zdrowia
w Miejscu Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi ogólnopolskiego projektu
Profilaktyczny program w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu
i innych środków psychoaktywnych;
W ramach Światowego Dnia Rzucenia Palenia z udziałem mediów zorganizowano
akcję profilaktyczną, w ramach której możliwe było bezpłatne wykonanie badania
53
spirometrycznego płuc oraz określenie przy użyciu smokolizera poziomu tlenku
węgla w wydychanym powietrzu;
Na terenie placówek oświatowo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży przedszkoli,
szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych prowadzono pogadanki
na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz konsekwencjach prawnych za naruszanie
stref wolnych od dymu tytoniowego w miejscach użyteczności publicznej. W przypadku
ujawnienia palenia tytoniu przez osoby nieletnie, z nimi i ich rodzicami prowadzono
rozmowy profilaktyczne dotyczące uzależnienia.
e) Komenda Wojewódzka Policji w Kielcach:
Przeprowadzono łącznie 163 spotkań profilaktycznych w szkołach, których celem
było uświadomienie młodzieży o konsekwencjach zdrowotnych związanych
z nikotynizmem oraz o skutkach prawnych wynikających z nieprzestrzegania
przepisów ustawy o ochronie zdrowia, w spotkaniach udział wzięło łącznie ponad
3200 uczniów;
Zamieszczano informacje na stronie internetowej KPP dotyczące konsekwencji
prawnych palenia tytoniu w miejscach publicznych;
Przeprowadzono dwie akcje pt. Jabłko-Cytryna, w czasie których m.in. zwrócono
uwagę na szkodliwość palenia nikotyny i wręczano kierującym ulotki dotyczące
zdrowotnych następstw palenia nikotyny, dodatkowo w akcji wzięło udział
21 uczniów ze szkół podstawowych powiatu buskiego;
Brano udział w przeglądzie filmów profilaktycznych dla młodzieży szkół
ponadgimnazjalnych, między innymi o tematyce antynikotynowej, połączonym
z wystąpieniem Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego
w Starachowicach na temat realizacji projektu Odświeżamy nasze miasta.
W przeglądzie uczestniczyło 100 uczniów;
W ramach akcji Bezpieczne Wakacje realizowano cele programu, w trakcie spotkań
z zorganizowanymi grupami dzieci i młodzieży wypoczywającymi podczas
organizowanych akcji letnich na terenie Starachowic – był to cykl spotkań w czasie
festynów o charakterze sportowo-edukacyjnym pt. Sportowa Środa.
Przeprowadzono 8 festynów, w których uczestniczyło ok. 850 osób. Łącznie
54
problematyka była poruszana na 20 spotkaniach z dziećmi i młodzieżą z udziałem
ok. 700 uczestników;
Przeprowadzono akcję profilaktyczną Jedziesz, nie pal, skierowaną do kierowców
i ich pasażerów, w ramach której rozdawano ulotki i prowadzono edukację na temat
szkodliwości palenia tytoniu;
Uczestniczono w rozstrzygnięciu konkursu literackiego i plastycznego pt. Nie pal przy
mnie, proszę, Czyste powietrze wokół nas w ramach Światowego Dnia bez Tytoniu
zorganizowany przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną;
Uczestniczono w happeningu pod hasłem „Stop nałogom i przemocy”, w którym
łącznie udział wzięło ok. 300 osób, oraz w przeglądzie małych form teatralnych
pt. Jestem zdrowy, nie palę, gdzie omawiano skutki zdrowotne i prawne palenia
papierosów. W spotkaniu uczestniczyło ok. 95 osób;
Współorganizowano z Urzędem Miasta Starachowice i PSSE Starachowice festyn
profilaktyczny pt. Nie biorę , nie pije , nie palę, w którym uczestniczyło ok. 1000 osób.
f) Komenda Wojewódzka Policji w Opolu:
Przeprowadzono łącznie 68 kampanii społecznych, debat nikotynowych, pogadanek;
Podjęto szeroko zakrojoną kampanię profilaktyczną dotyczącą szkodliwości
zażywania wyrobów tytoniowych, adresowaną do młodzieży szkolnej oraz wszystkich
mieszkańców poprzez komunikaty na stronie internetowej (np. KPP Prudnik) i przy
okazji rożnego rodzaju spotkań;
W Komendzie Powiatowej Policji w Głubczycach w ramach projektu
i w porozumieniu z Powiatowym Inspektorem Sanitarnym przeprowadzono
kampanię medialną umieszczoną na stronie internetowej KPP, której głównym celem
było rozpowszechnienie informacji o regulacjach prawnych dotyczących miejsc
wolnych od dymu tytoniowego oraz edukacja w zakresie skutków zdrowotnych
używania tytoniu, w tym tzw. „palenia biernego”;
Wszystkie jednostki garnizonu opolskiego wraz z pracownikami stacji sanitarno-
epidemiologicznych przeprowadzały kontrole przystanków komunikacji publicznej
oraz dworców PKP i PKS, podczas których ujawniono nieprawidłowości (brak
informacji o zakazie palenia) w zakresie przestrzegania ustawy antytytoniowej.
55
W trakcie tych kontroli dokonywano sprawdzeń pod kątem umieszczenia słowno-
graficznej informacji o zakazie palenia tytoniu.
g) Komenda Wojewódzka Policji w Radomiu:
Zorganizowano szereg akcji prewencyjnych, których przedmiotem była
m.in. profilaktyka palenia tytoniu: Bezpieczne Ferie, Bezpieczne Wakacje,
Wagarowicz, Ogólnopolska Noc Profilaktyki, Ogólnopolski przystanek PaT, Z nami
bezpieczniej;
Zorganizowano szereg działań skierowanych do młodych ludzi, propagujących modę
na niepalenie, m.in.: konkurs na prezentację multimedialną Młodość wolna od dymu
tytoniowego (KPP Ostrów Mazowiecka), konkurs na prezentację multimedialną
Współczesne uzależnienia młodzieży, ich wpływ na zachowanie oraz sposoby
radzenia sobie z nimi (KMP Płock), dyskusję Głos profilaktyki w Żuromińskim Centrum
Kultury, dotyczącą uzależnień wśród młodzieży w ramach Ogólnopolskiej Nocy
Profilaktyki (KPP Żuromin), zorganizowano i wystawiono (przy współpracy z Gimnazjum
miejskim w Sierpcu) spektakl, w ramach programu Profilaktyka a Ty, dla młodzieży
z powiatu sierpeckiego, pt. Pozwól sobie pomóc, poruszający problem uzależnień
młodzieży (KPP Sierpc), przeprowadzono rozmowę (w ramach Ogólnopolskiej Nocy
Profilaktyki) dotyczącą uzależnień pod hasłem: „Harcerz jest czysty w myśli, w mowie
i uczynkach, nie pali tytoniu, nie zażywa narkotyków i nie pije napojów
alkoholowych”, opracowano program Edukacja dla bezpieczeństwa, mający na celu
popularyzację wśród dzieci i młodzieży m.in. mody na niepalenie – rozesłano do szkół
różnego rodzaju materiały profilaktyczne, np. konspekty zajęć lekcyjnych (KWP
Radom);
Organizowano wspólne patrole, podczas których młodzież wraz z dzielnicowymi
odwiedzała punkty sprzedaży tytoniu, wręczała ulotki na temat szkodliwości palenia
oraz informowała o zakazie sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom poniżej
18. roku życia;
W ramach prowadzonych spotkań profilaktycznych w szkołach podstawowych,
gimnazjalnych i średnich informowano dzieci i młodzież o odpowiedzialności
nieletnich za używanie wyrobów tytoniowych, skutkach zdrowotnych palenia
papierosów oraz promowano zdrowy styl życia. W 2013 roku policjanci Mazowieckiej
56
Policji przeprowadzili około 3 600 takich spotkań, w tym 1 391 z rodzicami i kadrą
pedagogiczną.
h) Komenda Wojewódzka Policji w Białymstoku:
Kontynuowano realizację projektu edukacyjno-informacyjnego pt. Szkoła dobrego
wyboru, ukierunkowanego na profilaktykę uzależnień dzieci i młodzieży;
Przeprowadzono konkurs pt. Profilaktyka z Bakcylem – przedsięwzięcie z zakresu
profilaktyki uniwersalnej, przesłaniem konkursu było propagowanie pozytywnych
zachowań, postaw oraz zainteresowań i talentów młodych ludzi, stanowiących
alternatywny – wolny od używek – sposób spędzania wolnego czasu;
Kontynuowano działanie mające na celu ujawnienie naruszeń przepisów ustawy
z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu
i wyrobów tytoniowych oraz podejmowano działania represyjne i profilaktyczne
wobec nieletnich: ujawnianie wykroczeń, nakładanie mandatów, pouczenia,
informowanie rodziców o ujawnieniu małoletnich palących papierosy, informowanie
sądu rodzinnego o przejawach demoralizacji nieletnich.
i) Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie:
W programach edukacyjnych z zakresu problemu uzależnienia od tytoniu
realizowanych w jednostkach resortowych oraz zakładach opieki zdrowotnej MSW
uczestniczyło 425 osób;
Przeprowadzono 9 szkoleń dla funkcjonariuszy i pracowników poświęconych
problemom uzależnień;
W zakresie poradnictwa, jak zerwać z nałogiem palenia tytoniu, przeszkolono
425 osób;
Udzielono 18 porad dotyczących problemów uzależnienia od tytoniu.
j) W Szkołach Policji:
Omawiano problem prewencji antynikotynowej;
Informowano słuchaczy o zgubnych następstwach palenia tytoniu:
– w WSP w Szczytnie we współpracy z PIS MSW przeprowadzono szkolenie na temat
zagrożeń zdrowotnych wynikających z palenia tytoniu oraz sposobów walki
z nałogiem (w spotkaniach wzięło udział 797 słuchaczy);
57
– w Szkole Policji w Pile realizowano zajęcia (zgodnie z programem szkolenia
zawodowego podstawowego) z zakresu ustawy o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (udział w nich wzięło 942
słuchaczy).
k) Ponadto:
Policja, w wielu innych garnizonach do szczebla powiatowego, była zaangażowana
wspólnie z lokalnymi społecznościami w kontynuację programu Odświeżamy nasze
miasta. TOB3CIT. Tobacco Free Cities, Powiatowy Program Ograniczenia
Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu oraz Akcja STOP18;
W ramach obchodzonego w listopadzie Światowego Dnia Rzucenia Palenia Tytoniu
prowadzono akcje o profilaktyce antynikotynowej poprzez zwracanie szczególnej
uwagi na właściwe oznakowanie miejsc objętych zakazem palenia, głównie
przystanków i środków komunikacji miejskiej, a także podejmowano działania mające
na celu poprawę egzekwowania i przestrzegania nowelizacji ustawy o ochronie
zdrowia przed następstwem używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
5. W Państwowej Straży Pożarnej:
Podobnie jak w ubiegłym roku, przeprowadzono cykl spotkań i szkoleń w ramach
procesu kształcenia przez kadrę dydaktyczną szkół pożarniczych oraz ośrodków szkolenia
PSP. Ogółem w 2013 roku, w zakresie problematyki następstw palenia tytoniu
przeszkolonych zostało 1742 słuchaczy, w tym:
a) CS PSP w Częstochowie dla 201 słuchaczy;
b) SA PSP w Krakowie dla 185 słuchaczy;
c) SA PSP w Poznaniu dla 187 słuchaczy;
d) SP PSP w Bydgoszczy dla 822 słuchaczy;
e) SGSP Warszawa dla 347 słuchaczy.
Państwowi Inspektorzy Sanitarni MSW na obszarze poszczególnych województw
w ramach realizacji zadań Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu
w Polsce w roku 2013 przeprowadzili 115 działań (wykładów, prelekcji, instruktaży) dla 1841
słuchaczy.
W czasie bieżących kontroli sanitarnych, prowadzonych w podległych jednostkach
resortu, kontrolowano m.in. przestrzeganie zakazu palenia oraz nakazu oznakowania
58
informującego o zakazie palenia wyrobów tytoniowych na terenie obiektów i w środkach
przewozu osób podlegających ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Sprawdzano
również, czy wyznaczono odpowiednie miejsca do palenia tytoniu poza budynkiem jednostki
oraz zwracano uwagę na umieszczanie informacji słownej i graficznej o zakazie używania
wyrobów tytoniowych w obiekcie.
Dodatkowo w nadzorowanych obiektach prowadzono rozdawnictwo ulotek i broszur
dotyczących szkodliwości palenia.
Znaczącą zdobyczą ostatnich lat jest praktyczne wyeliminowanie palenia tytoniu na
terenie obiektów Ochrony Zdrowia MSW (dotyczy to zarówno personelu, jak też pacjentów).
_________________________________________________________
ZADANIE 8
WYELIMINOWANIE EKSPOZYCJI NA DYM TYTONIOWY W MIEJSCACH PRACY
Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie całego kraju przekazywały
do zakładów pracy poradniki pt. Miejsca pracy wolne od dymu tytoniowego – Poradnik dla
pracodawców, ulotki o tematyce antytytoniowej oraz prowadziły dystrybucję podręczników
w zakresie stosowania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu
i wyrobów tytoniowych. Do nadzorowanych placówek przekazywane były również naklejki
oraz tabliczki z graficzną i słowną informacją o zakazie palenia.
Podczas wizytacji oraz w ramach realizacji działań oświatowo-zdrowotnych pracownicy
wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na bieżąco udzielali
instruktaży i porad na temat prawidłowego oznakowania stref wolnych od dymu
tytoniowego i znowelizowanej ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Ponadto, w niektórych województwach podejmowano dodatkowe działania skierowane
do zakładów pracy. Ich zestawienie przedstawia tabela nr 4:
59
Tabela 10. Organizowane przez stacje programy edukacyjne skierowane do pracowników, grupy docelowe, cel, liczba odbiorców, formy działań, organizatorzy itp.
DOLNOŚLĄSKIEPracownicy PSSE Dzierżoniów w 2013 r. udzielili w 41 zakładach pracy instruktaże na temat prowadzonych działań profilaktycznych w zakresie zachowań antytytoniowych. Prowadzono dystrybucję materiałów edukacyjnych i informacyjnych. Zasięgiem objęto ok. 2000 osób.W dniu 21 maja 2013 r. dla uczestników wałbrzyskiej Giełdy Pracy i Edukacji przeprowadzono akcję informacyjno-edukacyjną, podczas której prowadzono rozmowy indywidualne połączone z rozdawnictwem ulotek, dotyczących szkodliwości czynnego i biernego palenia tytoniu. Działaniami objęto ok. 170 osób.PSSE w Zgorzelcu zorganizowała punkt informacyjny połączony z badaniem smokerlyzerem pracowników oraz rozdawnictwem materiałów informacyjno-edukacyjnych dla firmy Polskie Górnictwo Naftowe i Gazu sp. z o.o. Warszawa, oddział Wrocław, zakład z siedzibą w Zgorzelcu. Działaniami objęto ok. 150 osób.
LUBELSKIEW dniu 8.05.2013 r. w WSSE Lublin odbyło się szkolenie pt. Miejsce pracy wolne od dymu tytoniowego dla kadry kierowniczej zakładów pracy z terenu miasta Lublina. W szkoleniu wzięło udział 17 przedstawicieli zakładów pracy. Słuchacze mogli wysłuchać wykładów na temat zdrowotnych skutków palenia tytoniu, systemu legislacyjnego w zakresie ograniczania używania tytoniu w Polsce oraz stanowiskiem PIS wobec zapisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.PSSE Chełm wraz z Urzędem Miasta przeprowadziła szkolenia i wykłady dla pracowników Chełmskich Linii Autobusowych, Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej, Chełmskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, organizacji pozarządowych, Środowiskowego Domu Pomocy Społecznej. Ogółem udział wzięły 84 osoby. LUBUSKIEPracownicy WSSE i PSSE województwa lubuskiego zorganizowali kampanię informacyjno-edukacyjną pt. Miejsce pracy bez papierosa skierowaną do właścicieli, kierowników i pracowników zakładów pracy, w ramach której zamieszczono informację prasową na stronie internetowej WSSE w Gorzowie Wlkp., w trakcie prowadzonego nadzoru na bieżąco informowano o zapisach ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, dystrybuowano do zakładów pracy materiały informacyjno-edukacyjne oraz zorganizowano punkty informacyjno-edukacyjne i imprezy prozdrowotne dla pracowników i ich rodzin, w trakcie których udzielano porad jak rzucić palenie tytoniu, propagowano zapisy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, prowadzono pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu, tkanki tłuszczowej, ciśnienia tętniczego krwi.ŁÓDZKIEPaństwowa Inspekcja Sanitarna województwa łódzkiego w 2013 roku podejmowała działania mające na celu wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscu pracy oraz podniesienie wiedzy na temat zdrowotnych skutków czynnego i biernego palenia tytoniu. Prowadzono wykłady, poradnictwo indywidualne, badania zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu, pomiary ciśnienia tętniczego krwi, a także dystrybucję materiałów. Działaniami objęto prawie 1000 osób z zakładów pracy w Bełchatowie, Kutnie, Łodzi, Pajęcznie, Piotrkowie Trybunalskim.PSSE w Opocznie przeprowadziła 3 szkolenia dla rolników zorganizowane wspólnie z Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Opocznie. W szkoleniach udział wzięło 114 osób. MAZOWIECKIEW maju 2013 r. przy współpracy z Zakładem Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Okręgowego
60
Inspektoratu Służby Więziennej w Warszawie, PSSE w Warszawie rozpoczęła realizację programu pt. Miejsce pracy wolne od papierosa, mającego na celu ograniczenie szkodliwego wpływu dymu tytoniowego wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. Celem programu było wsparcie pracowników chcących rzucić palenie oraz ochrona osób niepalących przed niekorzystnym dymem tytoniowym. W czerwcu 2013 r. przeprowadzono szkolenie dla kadry kierowniczej, pracowników BHP oraz kadr, a także pracowników Medycyny Pracy Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Warszawie. We wrześniu 2013 r. odbyło się seminarium pt. Palić, nie palić – decyzja należy do Ciebie, gdzie m.in. omówiono dostępne metody wspomagające rzucenie palenia. Przeprowadzono także anonimową ankietę wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, w której udział wzięło 1739 osób. Program potrwa do maja 2014 r.PSSE Ostrów Mazowiecka przekazywała do zakładów pracy autorskie wywieszki z informacją na temat miejsc ustawowo wolnych od dymu tytoniowego, kar grożących za nieprzestrzeganie zakazu palenia i obowiązkach pracodawców. Informowano pracodawców na temat potrzeby zaznajomienia pracowników z konsekwencjami nieprzestrzegania zakazu palenia. Wszyscy pracodawcy byli bardzo zainteresowani współpracą w tym zakresie i niejednokrotnie zwracali się z prośbą o kolejne materiały informacyjno-edukacyjne. OPOLSKIEPSSE Głubczyce i PSSE Krapkowice podjęły działania mające na celu sprawdzenie oznakowania obiektów znakami graficznymi i pisemnymi „Zakaz palenia”. PODKARPACKIEW okresie od maja do listopada 2013 r. zorganizowano akcję informacyjną na terenie powiatu ropczycko-sędziszowskiego z udziałem firmy transportowej, w trakcie której oplakatowano autobusy, przystanki oraz stacje paliw. Prowadzono również dystrybucję ulotek antytytoniowych wśród pasażerów i klientów.Działania antytytoniowe w formie akcji informacyjno-edukacyjnych przeprowadzono w dwóch zakładach produkcyjnych w Mielcu. Działaniami objęto 2500 pracowników.
PODLASKIEPSSE w Zambrowie przeprowadziła działania edukacyjne w formie spotkań i warsztatów antytytoniowych w 5 zakładach pracy na terenie powiatu. Rozdysponowano materiały edukacyjne dla pracowników w postaci ulotek, plakatów, testów motywacji do rzucenia palenia. Łącznie edukacją objęto 500 pracowników.POMORSKIEWSSE w Gdańsku włączyła się do realizowanego przez Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy programu antytytoniowego pt. Zakład pracy wolny od dymu tytoniowego. Program w 2013 roku realizowany był w Szpitalu Specjalistycznym św. Wojciecha w Gdańsku w okresie styczeń-luty 2013 r. i Gdańskiej Stoczni Remontowej w grudniu 2013 r. Głównym celem programu jest zmniejszenie rozpowszechnienia palenia papierosów wśród pracowników zakładu pracy. Do celów szczegółowych należą: zwiększenie liczby pracowników rzucających palenie, całkowite przestrzeganie zakazu palenia tytoniu w firmie, udzielenie pracownikom i ich rodzinom chcącym całkowicie rzucić palenie skutecznego wsparcia. W trakcie trwania programu przeprowadzony został cykl edukacyjny pt. Życie bez nałogu wśród pracowników firmy, prowadzone były warsztaty, podczas których uczestnicy nabywali umiejętność radzenia sobie z przyczynami palenia (np. ze stresem), skutkami głodu nikotynowego. Uczestnicy mogli skorzystać z konsultacji medycznych, pozwalających określić typ uzależnienia i motywacji, oraz dobór strategii radzenia sobie z nałogiem. Działaniami objęto 70 pracowników. ŚLĄSKIEPSSE Bielsko-Biała, PSSE Cieszyn, PSSE Sosnowiec i PSSE Lubliniec przeprowadziły w wybranych zakładach pracy działania informacyjno-edukacyjne skierowane do pracowników. Podczas spotkań
61
zapoznano pracowników z problemami zdrowotnymi spowodowanymi paleniem tytoniu oraz regulacjami prawnymi w zakresie palenia tytoniu w miejscach użyteczności publicznej. Przeprowadzono rozmowy indywidualne i wykonywano pomiary ciśnienia tętniczego krwi i pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Działaniami objęto ok. 300 osób.WSSE w Katowicach, w każdy pierwszy piątek miesiąca 2013 r., prowadziła akcję prozdrowotną pt. Edukacja pod palmą dla pracowników i petentów WSSE w Katowicach. Pracownicy WSSE wykonywali badania profilaktyczne: pomiary ciśnienia tętniczego krwi, pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu i prowadzili poradnictwo na temat skutków zdrowotnych używania tytoniu. W przeprowadzonych działaniach uczestniczyło ok. 100 osób.PSSE w Bytomiu i PSSE w Katowicach prowadziło działania edukacyjne na terenie placówek penitencjarnych. Uczestnicy działań mogli skorzystać z pomiarów tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Edukacją objęto 200 osób. WARMIŃSKO-MAZURSKIEW 2013 roku inspekcja sanitarna woj. warmińsko-mazurskiego prowadziła działania edukacyjne skierowane do pracowników oświaty, pracowników służby zdrowia, firm przewozowych, mediów, policji, straży miejskiej, straży pożarnej i innych, ukierunkowane na zapoznanie z przepisami dotyczącymi palenia tytoniu w Polsce i uzupełnione o działania dotyczące szkodliwości palenia tytoniu i skutków zdrowotnych i ekonomicznych używania tytoniu. W trakcie działań edukacyjnych zapoznawano uczestników z inicjatywami podejmowanymi przez inspekcję sanitarną. Działaniami edukacyjnymi (konferencje, szkolenia, narady, wykłady, imprezy poradnictwo i instruktaże) objęto w 2013 r. 590 przedstawicieli zakładów pracy. WIELKOPOLSKIEPracownicy WSSE w Poznaniu przeprowadzili wykłady na temat szkodliwości palenia tytoniu dla uczestników stażów kierunkowych w WSSE w Poznaniu. W wykładach uczestniczyło 3 lekarzy medycyny pracy i 14 diagnostów laboratoryjnych.WSSE w ramach współpracy z Wielkopolskim Centrum Medycyny Pracy, wygłosiła 2 wykłady na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz zagadnień prawnych wynikających z ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W wykładach uczestniczyło 15 pielęgniarek medycyny pracy oraz 36 lekarzy medycyny pracy.Pracownicy z 31 powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na terenie województwa wielkopolskiego zorganizowali spotkania w zakładach pracy, podczas których wygłosili 31 wykładów na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz na temat ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W spotkaniach udział wzięły 774 osoby. ZACHODNIOPOMORSKIEPracownicy PSSE Kołobrzeg podczas kontroli w miesiącach lipiec-sierpień 2013 r. przeprowadzili 32 instruktaże dla właścicieli obiektów gastronomicznych, zakładów pracy oraz inspektorów BHP dotyczące realizacji i przestrzegania przepisów ustawy o ochronie Zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach sprawowania bieżącego nadzoru w zakresie
warunków i wymogów higieniczno-sanitarnych prowadziła systematyczne kontrole
w zakresie przestrzegania zakazu palenia w miejscach użyteczności publicznej.
Podstawę prawną przeprowadzania kontroli stanowi § 2 pkt 8 rozporządzenia Prezesa
Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów
62
Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu
karnego: „Funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej nadaje się
uprawnienia do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone
w art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia
przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych”.
Kontrole prowadzane były w miejscach użyteczności publicznej określonych w art. 5
ww. ustawy:
a) na terenie przedsiębiorstw podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych
obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne;
b) na terenie jednostek organizacyjnych systemu oświaty, o których mowa
w przepisach o systemie oświaty;
c) na terenie jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, o których mowa
w przepisach o pomocy społecznej;
d) na terenie uczelni;
e) w pomieszczeniach zakładów pracy innych niż wymienione w pkt 1 i 2;
f) w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do użytku publicznego;
g) w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych;
h) w środkach pasażerskiego transportu publicznego oraz w obiektach służących
obsłudze podróżnych;
i) w pomieszczeniach obiektów sportowych;
j) w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego.
W roku 2013 przeprowadzono łącznie 290 062 kontrole, w trakcie których sprawdzano
przestrzeganie zapisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu
i wyrobów tytoniowych. Wynika z nich, że zapisy ustawy stosowane są w 99,89% (n=290 920)
skontrolowanych obiektów. Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej spotkali się
z nieprzestrzeganiem przepisów w 0,11% (n=319) skontrolowanych obiektów.
63
Wykres 7. Procentowy podział obiektów, w których ustawa nie jest przestrzegana (n=319)
Najliczniejszą grupą obiektów wśród nieprzestrzegających zapisów ustawy były obiekty
służące obsłudze podróżnych – 38,56% (n=123) z liczby wszystkich przypadków
nieprzestrzegania przepisów, co stanowiło 1,97% wszystkich skontrolowanych obiektów tego
typu (n=6 244). Następną kategorię stanowiły zakłady pracy, których odsetek wśród
wszystkich nieprzestrzegających ustawy wyniósł 21,63% (n=69) oraz odpowiednio 0,1%
wszystkich skontrolowanych obiektów tego typu (n=71 899). Ustawa była w 100%
przestrzegana w pomieszczeniach obiektów sportowych, których łącznie skontrolowano
2 810.
64
Tabela 11. Kontrole w zakresie przestrzegania zakazu palenia w miejscach użyteczności publicznej w 2013 roku.
L.p. Rodzaj zakładuLiczba
kontrolowanych zakładów
Liczba zakładów, w których ustawa jest realizowana
Liczba zakładów,
gdzie ustawa nie jest
realizowanaOdsetek
obiektów, w których ustawa nie
jest realizowanaOgółem
W tym z wykorzystaniem
palarni (i/lub sali dla osób palących w
lokalu gastronomiczno-rozrywkowym)
Ogółem
1 Przedsiębiorstwa podmiotów leczniczych 49 046 49 034 0 12 0,02%
2 Jednostki organizacyjne systemu oświaty 47 281 47 264 0 17 0,04%
3 Jednostki organizacyjne pomocy społecznej 2 537 2 532 218 5 0,20%
4 Uczelnie wyższe 788 787 21 1 0,13%5 Zakłady pracy 71 899 71 830 1 768 69 0,10%6 Obiekty kultury i wypoczynku 12 915 12 912 97 4 0,03%
7 Lokale gastronomiczno-rozrywkowe 44 388 44 343 814 44 0,10%
8 Obiekty służące obsłudze podróżnych 6 244 6 121 92 123 1,97%
9 Pomieszczenia obiektów sportowych 2 810 2 810 15 0 0,00%
10 Inne pomieszczenia użytku publicznego 52 154 52 110 196 44 0,08%
11 Razem 290062 289743 3224 319 0,11%
Ustawa była realizowana z wykorzystaniem palarni (i/lub sali dla osób palących w lokalu
gastronomiczno-rozrywkowym) w 1,11% (n=3 224) wszystkich skontrolowanych obiektów.
Wśród wszystkich obiektów, w których ustawa była przestrzegana, najliczniejszą grupę
stanowiły zakłady pracy, gdzie odsetek palarni stanowił 54,89% wszystkich palarni. Następną
grupą wśród posiadających palarnię (lub salę dla osób palących) były lokale gastronomiczno-
rozrywkowe – 25,27%. Ze wszystkich skontrolowanych obiektów palarnia najczęściej była
tworzona w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej – 8,6% ze skontrolowanych
łącznie 47 281 obiektów tego typu.
Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2013 roku wystawiły łącznie
125 mandatów, w tym 71 za łamanie zakazu palenia i 54 za nieumieszczenie znaku zakazu
65
palenia w miejscach objętych zakazem. Średnia kwota jednego mandatu wyniosła około
183,50 zł.
Wykres 8. Liczba nałożonych mandatów z podziałem na województwa.
________________________________________________________
ZADANIE 9
WDRAŻANIE EKONOMICZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH STYMULATORÓW OGRANICZANIA KONSUMPCJI WYROBÓW TYTONIOWYCH
Zgodnie z właściwością resortu finansów realizacja zadania odbywa się na następujących
płaszczyznach:
1. Prowadzenie polityki podatkowej sprzyjającej ograniczeniu palenia tytoniu,
2. Ograniczenie dostępności na krajowym rynku tytoniowym tanich papierosów
pochodzących z nielegalnych źródeł,
3. Wdrażanie nowoczesnych i skutecznych metod oraz technik eliminowania
nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi.
9.1. POLITYKA PODATKOWA
66
9.1.1. STAWKI AKCYZY I ŚREDNIE WAŻONE CENY DETALICZNE W 2013 I 2014 R. (PROGNOZOWANE), UDZIAŁ OBCIĄŻEŃ PODATKOWYCH W ŚREDNIEJ CENIE DETALICZNEJ
Tabela 12. Stawki akcyzy i średnie ważone ceny detaliczne w 2013 i 2014 r.
Kategoria wyrobu tytoniowego Rok
Papierosy 2013 r. 2014 r.Średnia ważona cena detaliczna w zł/20 szt. i w zł/1000 szt.
11,851)
592,4912,602)
630,09Stawka kwotowa w zł/1000 szt. 188,00 206,76Stawka procentowa liczona od ceny detal. 31,41% 31,41%Akcyza ogółem w zł/20 szt. i w zł/1000 szt. 7,48
374,108,09
404,67Akcyza + VAT w zł/20 szt. i w zł/1000 szt. 9,70
484,9010,45
522,50% udział akcyzy w cenie detal. 63,14% 64,22%% udział akcyzy i VAT-u w cenie detal. 81,84% 82,92%Tytoń do palenia Średnia ważona cena detaliczna w zł/ kg 433,841) 460,432)
Stawka kwotowa w zł/kg 128,02 141,29Stawka procentowa liczona od ceny detal. 31,41% 31,41%Akcyza ogółem w zł/kg 264,29 285,91Akcyza + VAT w zł/kg 345,42 372,01% udział akcyzy w cenie detal. 60,92% 62,10%
% udział akcyzy i VAT-u w cenie detal. 79,62% 80,80%Cygara i cygaretkiStawka kwotowa w zł/1000 szt. 266,90 280,25
1) średnia ważona cena detaliczna papierosów i tytoniu do palenia za 10 miesięcy 2013 r.2) prognozowana na 2014 r. średnia ważona cena detaliczna (papierosów i tytoniu do palenia); prognoza dokonana
w oparciu o ustalone na ten rok stawki akcyzy, przy założeniu pełnego przeniesienia wzrostu obciążenia podatkowego na ceny.
9.1.2. WYSOKOŚĆ DOCHODÓW Z PODATKU AKCYZOWEGO OD WYROBÓW TYTONIOWYCH
Podwyżki podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe mają swoje odzwierciedlenie
w dochodach budżetowych, co obrazuje poniższe zestawienie.
Tabela 13. Wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych
Rok Wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych [ mln zł ]
2006 11 248,02007 13 483,02008 13 460,12009 16 057,82010 17 436,32011 18 264,2
67
2012 18 578,72013 18 205,6
Prognoza dochodów z podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych na 2014 r. jest
w fazie przygotowania, musi uwzględniać aktualne wskaźniki makroekonomiczne,
przewidywane zmiany wielkości sprzedaży oraz skutki wzrostu podatku akcyzowego
od wyrobów tytoniowych, określone w ustawie z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych
ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej na 2013 r. (Dz. U. poz. 1456 oraz z 2013 r.
poz. 1199). W ww. ustawie założono, że podwyższenie stawek akcyzy na wyroby tytoniowe
zapewni niezmniejszone dochody budżetu państwa, mimo przewidywanego spadku
sprzedaży tych wyrobów, spowodowanego różnymi czynnikami, m.in. odchodzeniem
od palenia tytoniu lub zastępowania go coraz popularniejszymi e-papierosami.
9.1.3. ILOŚĆ SPRZEDANYCH WYROBÓW TYTONIOWYCH PRODUKCJI KRAJOWEJ (WSKAŹNIK EWALUACJI NR 5)
Z informacji będących w dyspozycji Ministerstwa Finansów oraz raportów
opracowywanych przez koncerny tytoniowe (badanie firmy KPMG w ramach Project Star)
wynika, że legalna sprzedaż papierosów w Polsce regularnie maleje; widoczne jest to
w zestawieniu:
Tabela 14. Sprzedaż papierosów w mld sztukRok 2007 2008 2009 2010 2011 2012Ilość papierosów [mld szt.] 69,9 63,1 61,1 57,3 55,6 52,1
Wg danych Ministerstwa Finansów za 2013 r. wielkość sprzedaży kształtowała się na
poziomie:
a) papierosów – 46,9 mld szt.;
b) tytoniu do palenia –2 083 tony.
9.2. OGRANICZANIE DOSTĘPNOŚCI NA KRAJOWYM RYNKU TYTONIOWYM TANICH PAPIEROSÓW POCHODZĄCYCH Z NIELEGALNYCH ŹRÓDEŁ
68
W celu ograniczenia niekontrolowanego obrotu surowcem tytoniowym od dnia
1 stycznia 2013 r. susz tytoniowy został objęty podatkiem akcyzowym. Obowiązujące
regulacje zawarte w ustawie o podatku akcyzowym miały na celu przeciwdziałanie rozwojowi
nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych, której skala w ostatnich latach gwałtownie
rosła. Objęcie akcyzą suszu tytoniowego zlikwidowało nierównowagę pomiędzy
przedstawicielami branży tytoniowej, handlującymi wyrobami objętymi akcyzą, a firmami,
których produkty „jeszcze nieprzetworzone” były wyłączone z opodatkowania akcyzą.
9.2.1. ILOŚĆ I WARTOŚĆ WYROBÓW TYTONIOWYCH ZAJĘTYCH PRZEZ SŁUŻBY PODLEGŁE MINISTROWI FINANSÓW
W 2013 r. Służba Celna ujawniła i zajęła:
a) ponad 372 529 tys. szt. papierosów o szacunkowej wartości ponad 221 mln zł;
b) ponad 460 tys. kg tytoniu o szacunkowej wartości ponad 199 mln zł.
Do osiągnięć służb podległych Ministrowi Finansów doliczyć należy także ujawnienia
dokonane przez organy Kontroli Skarbowej:
a) ponad 5 373 tys. szt. papierosów o szacunkowej wartości ponad 3,1 mln zł oraz
b) ponad 30,4 tys. kg tytoniu o szacunkowej wartości ponad 13,1 mln zł.
Wskaźniki, ilustrujące ilość ujawnianych w Polsce nielegalnych wyrobów tytoniowych
na przestrzeni kilku kolejnych lat wykazywały tendencję rosnącą. W ostatnich latach
obserwowana jest tendencja malejąca w odniesieniu do papierosów, natomiast rosnąca –
w odniesieniu do tytoniu.
9.2.1.1. UJAWNIENIA PAPIEROSÓW
Dynamikę zmian ilości ujawnień papierosów, dokonywanych w latach 2008-2013 przez
organy Służby Celnej i innych podstawowych służb, odpowiedzialnych za ochronę porządku
prawnego w Polsce (Policji, Straży Granicznej i organów Kontroli Skarbowej), ilustruje
wykres:
69
Wykres 9. Ujawnienia papierosów w Polsce w latach 2008-2013.
744
548
783
606
744
563
690
509599
439501
373
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Ilość
pap
iero
sów
[mln
szt
.]
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ujawnienia papierosów w Polsce w latach 2008-2013Łącznie w Polsce Służba Celna
Źródło: informacja własna Ministerstwa Finansów
Pierwszy od szeregu lat spadek ujawnień papierosów Służba Celna odnotowała w 2010 r.:
zajęto wówczas 563 477 tys. szt. tych wyrobów wobec 606 091 tys. szt. w 2009 r.
(rekordowym pod tym względem). Tendencja pogłębiła się w kolejnych latach: w 2011 r.
Służba Celna ujawniła i zajęła ok. 508 573 tys. szt. papierosów, w 2012 r. – ok. 428 949 tys.
szt., w 2013 r. – ok. 372 529 tys. szt.
Należy jednak mocno podkreślić, że nie dowodzi to spadku zaangażowania organów
Służby Celnej: ilość notowanych ujawnień utrzymuje się na wysokim poziomie. Główny
czynnik, mający wpływ na opisany powyżej spadek ujawnień, to wzrost popularności
wyrobów tytoniowych innych niż fabrycznie produkowane papierosy, głównie papierosów
napełnianych samodzielnie (m.in. tzw. skrętów). Wyznacznikiem tej tendencji jest widoczny
wzrost nielegalnego obrotu tytoniem.
9.2.1.2. UJAWNIENIA TYTONIU
Dynamikę zjawiska rosnącego obrotu tytoniem ilustruje porównanie ilości tego towaru,
zajętych w ostatnich latach przez organy odpowiedzialne za ochronę porządku prawnego:
70
Wykres 10. Ujawnienia tytoniu w Polsce w latach 2008-2013.
24,2 24,2 38,4 43,4
126,7 161,7116,2
240,3188,1
245,5
460,3
600,8
0
100
200
300
400
500
600
700
Ilość
tyto
niu
[tys.
kg]
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ujawnienia tytoniu w Polsce w latach 2008-2013
Służba Celna Łącznie w Polsce
Źródło: informacja własna Ministerstwa Finansów
Generalnie stwierdzić można, że spadek ujawnień papierosów w Polsce kompensowany
był w latach 2012 i 2013 wzrostem ujawnień tytoniu. Sytuację ilustruje zestawienie (tytoń
przeliczono na papierosy wg przelicznika 1 kg tytoniu = 1 000 szt. papierosów):
Wykres 11. Ujawnienia wyrobów tytoniowych – Służba Celna i UKS.
Ujawnienia wyrobów tytoniowych - Służba Celna i UKS
0100 000 000200 000 000300 000 000400 000 000500 000 000600 000 000700 000 000800 000 000900 000 000
1 000 000 000
2009 2010 2011 2012 2013
Ilość
[szt
. pap
iero
sów
]
Papierosy Tytoń do palenia
Źródło: informacja własna Ministerstwa Finansów
9.2.1.3. DYSTRYBUCJA WYROBÓW TYTONIOWYCH
71
Wzrost popularności wyrobów tytoniowych innych niż fabrycznie produkowane
papierosy spowodował zmiany w sposobie dystrybucji wszystkich wyrobów tytoniowych,
pochodzących z nielegalnych źródeł:
a) handel papierosami nadal odbywa się w tradycyjnych miejscach sprzedaży:
na bazarach i targowiskach;
b) handel innymi wyrobami, przede wszystkim tytoniem do skrętów, niemal całkowicie
przeniósł się do Internetu. Zjawisko potwierdza analiza ofert i transakcji na aukcjach
internetowych, dokonywana przez Policję i Służbę Celną. Dystrybucja dokonywana
jest z wykorzystaniem przesyłek pocztowych i kurierskich. Jednocześnie w związku
z rosnącym popytem na tańsze wyroby tytoniowe, nastąpił dynamiczny wzrost liczby
punktów sprzedaży detalicznej suszu tytoniowego oferujących klientom
indywidualnym możliwość produkcji papierosów z zakupionego suszu przy użyciu
specjalistycznych maszyn.
Działania Służby Celnej ukierunkowane na ograniczenie obrotu wyrobami
tytoniowymi na bazarach i targowiskach
Obserwacje własne Służby Celnej, potwierdzone przez obserwacje dokonywane przez
koncerny tytoniowe oraz firmę „Niemczyk i Wspólnicy”, specjalizującą się w badaniach rynku
tytoniowego w Polsce, wskazują, że bazary i targowiska nadal stanowią główne miejsca
dystrybucji papierosów pochodzących z nielegalnych źródeł. Są to przy tym miejsca o dużej
dostępności, zarówno dla stałych klientów, jak i dla osób doraźnie poszukujących tanich
papierosów.
Efektywność dotychczas prowadzonych kontroli, oceniana przez pryzmat ilości
zajmowanych papierosów, została uznana przez kierownictwo Służby Celnej
za niezadowalającą: na bazarach i targowiskach zajmowanych było w ostatnich latach ok. 3 %
ogólnej liczby papierosów ujawnionych przez organy Służby Celnej (w 2012 r. było to 15,3 mln szt.
wobec 439 mln wszystkich zajętych papierosów, w 2013 r. – 13,4 mln z 372,5 mln szt.). Także
prewencyjne oddziaływanie kontroli dokonywanych doraźnie uznano za niewystarczające.
Kierownictwo Służby Celnej podjęło decyzję o zmianie strategii w zakresie kontroli nad
obrotem wyrobami tytoniowymi dokonywanym na bazarach i targowiskach. 2 września 2013 r.
Szef Służby Celnej zatwierdził Koncepcję objęcia przez Służbę Celną działaniami patrolowo-
72
kontrolnymi targowisk i bazarów. Jej realizacja oznacza przede wszystkim stałą obecność
funkcjonariuszy celnych w miejscach tradycyjnej dystrybucji nielegalnych wyrobów
tytoniowych. Ocena skutków tej inicjatywy możliwa będzie dopiero w dłuższej perspektywie
czasowej.
Działania Służby Celnej ukierunkowane na ograniczenie obrotu wyrobami
tytoniowymi przez Internet
Przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z dystrybucją wyrobów tytoniowych
na odległość jest jednym z priorytetowych zadań wyspecjalizowanej komórki organizacyjnej
Służby Celnej – Wydziału Grupa Zadaniowa do spraw e-kontroli. Funkcjonariusze pełniący
służbę w tej jednostce na bieżąco śledzą portale internetowe, wyszukując ogłoszenia
dotyczące towarów wrażliwych.
W wyniku kwerendy Internetu wyodrębniono 53 strony, na których znajdowały się
sklepy/ekspozycje stałe zawierające oferty sprzedaży nielegalnego tytoniu do palenia:
a) w 2012 r.: 53 strony,
b) w 2013 r.: kolejnych 35 takich stron.
Tylko w 2012 r. zidentyfikowanych zostało w ten sposób ok. 1 900 podmiotów –
użytkowników Internetu działających w obszarze wyrobów tytoniowych.
Wprowadzono monitoring sieci pod kątem informacji dotyczących ofert sprzedaży
nielegalnych wyrobów tytoniowych. Objęto nim:
a) w 2012 r. – 1 182 numery telefonów / 437 adresów email;
b) w 2013 r. – dalszych 1 370 numerów telefonów / 193 adresy email.
Dystrybucja zamawianych przez Internet wyrobów tytoniowych dokonywana jest
głównie przy wykorzystaniu przesyłek pocztowych i kurierskich. Rozpoznanie prowadzone
przez ww. Grupę Zadaniową ułatwia typowanie do kontroli takich przesyłek. Poddawane
są one kontroli przy wykorzystaniu przenośnych urządzeń RTG lub psów służbowych,
wyszkolonych do wykrywania wyrobów tytoniowych.
O skali zjawiska przemieszczania wyrobów tytoniowych z wykorzystaniem przesyłek
pocztowych i kurierskich świadczą poniższe dane:
Odnośnie papierosów:
a) w 2008 r. odnotowano w przesyłkach 281 ujawnień tego typu wyrobów,
73
b) w 2009 r. – 207,
c) w 2010 r. – 356,
d) w 2011 r. ilość ujawnień papierosów spadła do 181, co potwierdza obserwację,
iż w omawianej metodzie dystrybucji papierosy wypierane są przez inne wyroby,
e) w 2012 r. odnotowano 292 ujawnienia papierosów w przesyłkach pocztowych
i kurierskich,
f) w 2013 r. – 290.
Odnośnie innych wyrobów, przede wszystkim tytoniu (w różnej postaci: od suszonych
liści do krajanki tytoniowej i tytoniu do skrętów):
a) w 2008 r. nie stwierdzono ujawnień tego typu wyrobów,
b) w 2009 r. odnotowano cztery ujawnienia tytoniu,
c) w 2010 r. liczba ujawnień tytoniu gwałtownie wzrosła do 2 428,
d) w 2011 r. odnotowano już 6 131 ujawnień,
e) w 2012 r. – 9 593 ujawnienia,
f) w 2013 r. – 11 626 ujawnień.
Wykres nr 12 ilustruje opisane zjawiska:
Wykres 12. Ujawnienia wyrobów tytoniowych w przesyłkach pocztowych i kurierskich w latach 2008-2013.
Ujawnienia wyrobów tytoniowych w przesyłkach pocztowych i kurierskich 2008-2013
281 207 356 181 292 2900 4
2 363
6 131
9 593
11 626
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Licz
ba u
jaw
nień
Liczba ujawnień - papierosy Liczba ujawnień - tytoń
Ograniczanie podaży na krajowym rynku tytoniowym papierosów pochodzących
z nielegalnych źródeł, przede wszystkim z przemytu, jest jednym z priorytetowych zadań dla
Służby Celnej. Działania w tym zakresie realizują wszystkie krajowe służby odpowiedzialne
za ochronę porządku prawnego, jednak w obszarze zwalczania przemytu Służba Celna pełni
74
zdecydowanie rolę wiodącą. Na przestrzeni ostatnich 5 lat średnio 70–80% wszystkich
papierosów zajętych w Polsce pochodziło z ujawnień dokonanych przez organy Służby
Celnej:
a) w 2010 r. było to 77 %,
b) w 2011 r. – 74,5 %,
c) w 2012 r. – 72 %,
d) w 2013 r. – 74 %.
Wśród służb podległych Ministrowi Finansów ujawnienia wyrobów tytoniowych notują
także organy Kontroli Skarbowej, jednak dotyczą one stosunkowo niewielkich ilości (ok. 1%
papierosów zajętych w Rzeczypospolitej Polskiej).
9.2.2. LICZBA SZKOLEŃ DLA FUNKCJONARIUSZY CELNYCH I LICZBA WYSZKOLONYCH FUNKCJONARIUSZY
W Służbie Celnej były prowadzone działania szkoleniowe pod kątem wykrywania
i zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi. Tematyka zagrożeń,
wynikających ze zwiększonej podaży wyrobów tytoniowych na rynku krajowym
i wspólnotowym, będącej następstwem przemytu lub nielegalnego obrotu produktami tej
grupy towarowej, jest obecna w szkoleniach prowadzonych w Służbie Celnej. Przedmiotowa
tematyka omawiana jest w szerokim zakresie (tzn. pod kątem zarówno strat finansowych dla
budżetu państwa z tytułu niepobranych należności podatkowych, utraty miejsc pracy
w legalnym sektorze tytoniowym, jak i zagrożeń dla zdrowia społeczeństwa) w ramach
szkoleń:
a) podstawowych (zasadniczych kursów dla funkcjonariuszy celnych);
b) specjalistycznych, prowadzonych pod kątem zwalczania przestępczości związanej
z naruszeniami przepisów dotyczących ochrony praw własności intelektualnej
i własności przemysłowej;
c) specjalistycznych, prowadzonych pod kątem zwalczania przemytu i nielegalnego
obrotu wyrobami tytoniowymi.
75
9.2.3. LICZBA PRZESZKOLONYCH PSÓW SŁUŻBOWYCH I ICH PRZEWODNIKÓW
Według obecnie szacowanych potrzeb ilość psów do wykrywania wyrobów tytoniowych
w Służbie Celnej powinna być nadal zwiększana, szczególnie w Izbach Celnych
odpowiedzialnych za kontrolę granicy wschodniej. Wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r.
służbę pełniły 83 psy wyszkolone do wykrywania wyrobów tytoniowych. W 2013 r. grupa
psów zakończyła jednak służbę, w związku z czym w latach 2012-2013 prowadzono szkolenie
młodych psów. Na dzień 31 grudnia 2013 r. Służba Celna dysponowała 87 psami
do wykrywania wyrobów tytoniowych.
9.2.4. LICZBA ZAKUPIONYCH URZĄDZEŃ DO PRZEŚWIETLANIA TOWARÓW
Liczba urządzeń do prześwietlania towarów i środków przewozowych jest
systematycznie zwiększana. Wg stanu na dzień 31 grudnia 2013 r. oddziały celne i kontrolne
grupy mobilne miały do dyspozycji łącznie 155 różnego typu urządzeń RTG, w tym
128 stacjonarnych i 27 mobilnych.
9.2.5. LICZBA WSZCZĘTYCH I PROWADZONYCH POSTĘPOWAŃ W ZWIĄZKU Z NIELEGALNĄ PRODUKCJĄ I OBROTEM WYROBAMI TYTONIOWYMI
W 2013 r. w związku z ujawnieniami wyrobów tytoniowych organy Służby Celnej
wszczęły łącznie 55 483 postępowania karne skarbowe, a 41 684 sprawy zakończono
w trybie wymierzenia mandatów.
9.3. WDRAŻANIE NOWOCZESNYCH I SKUTECZNYCH METOD ORAZ TECHNIK ELIMINOWANIA NIELEGALNEGO OBROTU WYROBAMI TYTONIOWYMI
Mając na uwadze fakt, że rosnące ceny na wyroby tytoniowe (związane ze wzrostem
stawek podatku akcyzowego) mogą stanowić zachętę do zwiększonego napływu na rynek
polski papierosów przemycanych z państw trzecich, w Służbie Celnej przygotowana
i wdrożona została Strategia Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu i nielegalnego
obrotu wyrobami tytoniowymi, najpierw na lata 2009-2011, następnie na lata 2012-2015.
76
Zgodnie z przyjętym w ww. dokumentach harmonogramem, w Służbie Celnej realizowany
jest szeroki wachlarz działań na rzecz uszczelnienia granicy zewnętrznej oraz wzmocnienia
kontroli wewnątrz kraju, celem niedopuszczenia do zwiększenia udziału w rynku tytoniowym
w Polsce papierosów pochodzących z nielegalnych źródeł.
Analizując na bieżąco skuteczność narzędzi prawnych i techniczno-organizacyjnych,
stosowanych w zwalczaniu przestępczości tytoniowej, Służba Celna podejmuje inicjatywy
zmierzające do usunięcia niedociągnięć i ulepszenia tych narzędzi:
a) w zakresie uregulowań prawnych najistotniejszą zmianą było objęcie reglamentacją
suszu tytoniowego (od 1 stycznia 2013 r.). W znowelizowanej ustawie o podatku
akcyzowym objęto susz tytoniowy opodatkowaniem podatkiem akcyzowym oraz
określono podmioty, uprawnione do dokonywania obrotu tym wyrobem akcyzowym
bez konieczności odprowadzania akcyzy. Faktycznie doprowadziło to do delegalizacji
„pozaakcyzowego” obrotu surowcem tytoniowym;
b) inne podjęte inicjatywy to:
zwiększenie dolegliwości kar wymierzanych osobom trudniącym się przemytem
„mrówkowym” w przypadku recydywy; opracowane zostały nowe zasady
nakładania kar grzywien za wykroczenie przemytu papierosów, kładące nacisk
na dolegliwość kar finansowych nakładanych na osoby wielokrotnie naruszających
przepisy,
rozpoczęcie wdrażania w Służbie Celnej narzędzi analizy kryminalnej,
przygotowanie podstaw prawnych i organizacyjnych dla uruchomienia
systematycznych działań patrolowo-kontrolnych w miejscach dystrybucji
nielegalnych wyrobów tytoniowych (na bazarach i targowiskach).
_________________________________________________________
77
ZADANIE 10
DOSKONALENIE SYSTEMU PRAWNEGO REGULUJĄCEGO ZACHOWANIA KONSUMENCKIE I DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORCÓW OBECNYCH NA RYNKU WYROBÓW TYTONIOWYCH. KONTROLOWANIE PRZESTRZEGANIA ZAKAZU REKLAMY I PROMOCJI WYROBÓW TYTONIOWYCH
10.1. DOSKONALENIE SYSTEMU PRAWNEGO REGULUJĄCEGO ZACHOWANIA KONSUMENCKIE I DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORCÓW OBECNYCH NA RYNKU WYROBÓW TYTONIOWYCH
W 2013 roku priorytetem dla Ministerstwa Zdrowia były prace nad projektem
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych,
wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji,
prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów (tzw. dyrektywa
tytoniowa). Podczas posiedzenia Coreper I w dniu 18 grudnia 2013 roku państwa
członkowskie, przy sprzeciwie Polski, zaakceptowały przedłożony przez prezydencję litewską
projekt tekstu kompromisowego dyrektywy, uzgodnionego z Parlamentem Europejskim
w toku pięciu tzw. trilogów.
Rzeczpospolita Polska nie mogła udzielić poparcia dla projektu dyrektywy
w proponowanym brzmieniu ze względu na brak derogacji narodowej dla zakazu
pozostawienia na rynku papierosów o aromacie charakterystycznym, głównie mentolowym,
oraz ze w względu na proponowany zbyt krótki okres przejściowy w tym zakresie, tj. w sumie
6 lat, zamiast postulowanego we wcześniejszych negocjacjach przez Parlament Europejski okresu
8 lat. W dniu 16 grudnia 2013 roku prezydencja została poinformowana o warunkach
brzegowych dla Polski (zarówno na poziomie attaché, jak i zastępcy ambasadora), niemniej
jednak nie zdecydowała się na ustępstwa.
Należy podkreślić, że Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Gospodarki
podejmowało działania mające na celu umożliwienie stosowania na polskim rynku
tradycyjnych wyrobów tytoniowych o aromacie charakterystycznym (w tym mentolu).
Konieczność wyłączenia z reglamentacji dodatku mentolu do wyrobów tytoniowych (przede
wszystkim do papierosów) wynikało ze specyfiki rynku i konsumpcji papierosów
w Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie papierosy mentolowe są używane od wielu lat i stanowią
78
18% konsumpcji. Usunięcie z rynku tak dużego segmentu wyrobów, do których konsumenci
są przyzwyczajeni, spowodowałoby poważne, szkodliwe społecznie i powodujące poważne
szkody gospodarcze, zaburzenia na rynku.
W związku z powyższym, w dniu 11 grudnia 2013 roku przedstawiciel Rzeczypospolitej
Polskiej na posiedzeniu Coreper I zgłosił następującą poprawkę:
„1a. Member States whereas annual sales volume of the traditional tobacco products
with characteristic flavour (i.e. menthol) in the year preceding the date referred to in Article
25 (1) represents 5% or more in a particular product category, may allow on their territories
the placing on the market those tobacco products. Members States shall inform the
Commision thereof until …”
Proponowana poprawka nie uzyskała jednak poparcia żadnej z delegacji.
Za satysfakcjonujące dla Rzeczypospolitej Polskiej należy uznać odrzucenie poprawek do
dyrektywy dotyczących rozwiązań normalizujących konstrukcję i wygląd papierosów, które
zakazywałyby wprowadzania do obrotu papierosów typu slim, a także wprowadzenie
ostrzeżeń zdrowotnych (obrazkowych oraz tekstowych) pokrywających 65% przedniej oraz
tylniej strony jednostkowych opakowań wyrobów tytoniowych. Należy podkreślić, iż Polska
popiera wszelkie działania zmierzające do zwiększenia ostrzeżeń zdrowotnych
umieszczanych na jednostkowych paczkach papierosów. Etykietowanie ostrzegawcze
wyrobów tytoniowych jest bowiem silnym bodźcem działającym na wyobraźnię i emocje
potencjalnych konsumentów, którzy jeszcze nie są uzależnieni, ale interesują się paleniem
tytoniu. Polska popierała również wprowadzenie systemu identyfikacji wyrobów
tytoniowych, którego celem jest doprowadzenie do usunięcia nielegalnego obrotu wyrobami
tytoniowymi, w tym walki z ich przemytem, nielegalną produkcją i podrabianiem.
Ponadto w 2013 r. Ministerstwo Zdrowia rozpoczęło pracę nad projektem
rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie badania
zawartości niektórych substancji w dymie papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń
zamieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych, zmieniające tekstowe ostrzeżenia
zdrowotne. Należy podkreślić, że obecne ostrzeżenia zdrowotne umieszczane na paczkach
papierosów funkcjonują w obrocie już od 8 lat (od 2005 roku), przez co nie spełniają już
swojej funkcji informacyjno-edukacyjnej na temat szkodliwości używania wyrobów
tytoniowych. Dodatkowo wprowadzane ostrzeżenia tekstowe, zawarte w dyrektywie Komisji
79
2012/9/UE, zostały przygotowane w związku z pojawieniem się nowych dowodów
naukowych dotyczących wpływu używania tytoniu na zdrowie oraz zasad skutecznego
etykietowania wyrobów tytoniowych. W szczególności istnieją dowody na to, że palenie jest
jedną z przyczyn raka jamy ustnej i gardła, zaburzeń wzroku oraz chorób zębów i dziąseł,
co znalazło odzwierciedlenie w nowej liście ostrzeżeń tekstowych. Ponadto, w wytycznych
na temat pakowania i etykietowania wyrobów tytoniowych, przyjętych na trzeciej
Konferencji Stron Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia
tytoniu w listopadzie 2008 roku, której Polska jest stroną, zaleca się okresowy przegląd
i uaktualniane środków prawnych dotyczących pakowania i etykietowania wyrobów
tytoniowych w miarę pojawiania się nowych dowodów i zmniejszania skuteczności
określonych ostrzeżeń i haseł dotyczących ochrony zdrowia.
Mając na uwadze ochronę dzieci i młodzieży przed uzależnieniem od tytoniu oraz
kierując się troską o zdrowie i życie młodego pokolenia, Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych, na wniosek Ministerstwa Zdrowia, skierowało pismo do wszystkich komend
wojewódzkich oraz Komendy Stołecznej Policji z prośbą o zwrócenie szczególnej uwagi,
w ramach codziennej służby, na kwestie związane z przestrzeganiem zapisów art. 6 ustawy
z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu
i wyrobów tytoniowych, głównie w punktach sprzedaży wyrobów tytoniowych
zlokalizowanych w pobliżu szkół, placówek oświatowych, obiektów sportowo-rekreacyjnych
i w razie stwierdzenia łamania przepisów, podejmowania stosownych czynności w sprawach
o wykroczenia.
10.2. KONTROLOWANIE PRZESTRZEGANIA ZAKAZU REKLAMY I PROMOCJI WYROBÓW TYTONIOWYCH
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w roku 2013 realizował zadania
określone w Programie Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce
na lata 2010-2013 dwutorowo:
a) bezpośrednio – w trybie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji
i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.),
b) pośrednio – poprzez działania podległej Prezesowi UOKiK Inspekcji Handlowej.
80
W roku 2013 Prezes UOKiK prowadził działania polegające na monitoringu rynku
reklamowego wyrobów tytoniowych pod względem ewentualnych naruszeń zbiorowych
interesów konsumentów. Działaniami objęto między innymi treść oraz formę reklam
telewizyjnych, reklam prasowych, ulotek reklamowych sieci handlowych oraz treść reklamy
„zewnętrznej”. Przedmiotowy monitoring nie dał podstaw do wszczęcia postępowania
w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu
art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
Niezależnie od powyższego, skierowane zostało jedno zawiadomienie o podejrzeniu
popełnienia przestępstwa określonego w art. 12 pkt 4 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r.
o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Zawiadomienie to dotyczyło działań jednego z wiodących producentów wyrobów
tytoniowych w Polsce, polegających na prowadzeniu w sposób zorganizowany ogólnopolskiej
akcji promocyjnej w lokalach gastronomicznych, podczas której hostessy zatrudnione przez
agencję reklamową (działającą na zlecenie tego producenta) rozdawały za darmo paczki
papierosów wybranych marek.
Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej
(Dz. U. z 2014 r. poz. 148 i 1101), Inspekcja Handlowa jest wyspecjalizowanym organem
kontroli powołanym do ochrony interesów i praw konsumentów oraz interesów
gospodarczych państwa. Do zadań Inspekcji Handlowej należy między innymi kontrola
legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą
w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług (art. 3 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o Inspekcji Handlowej).
W odniesieniu do działań Inspekcji Handlowej w obszarze kontroli wyrobów
tytoniowych, zadania tego organu – zgodnie z kompetencjami – zawężają się do zagadnień
prawidłowości oznakowania tych wyrobów, w tym znakami akcyzy oraz innych zagadnień
związanych przede wszystkim z prawidłowością obrotu wskazanymi produktami (co jedynie
pośrednio wiąże się z kwestią ochrony zdrowia). Celem kontroli, wykonywanych corocznie
przez organy Inspekcji Handlowej, jest sprawdzenie przestrzegania przez przedsiębiorców
przepisów regulujących obrót wyrobami tytoniowymi w handlu detalicznym (tj. placówkach
detalicznych, zakładach gastronomicznych i hurtowniach), a także wyeliminowanie z rynku
81
wyrobów pochodzących z nielegalnych źródeł, stwarzających potencjalne zagrożenie dla
zdrowia konsumentów. W toku kontroli sprawdza się miedzy innymi, czy:
a) nie sprzedaje się wyrobów tytoniowych osobom do lat 18 oraz czy w miejscu
sprzedaży wyrobów tytoniowych uwidoczniono informację o zakazie sprzedaży tych
wyrobów osobom do lat 18;
b) nie sprzedaje się wyrobów tytoniowych na terenie podmiotów wykonujących
działalność leczniczą, szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, itp.;
c) w punktach gastronomicznych przestrzegany jest zakaz palenia poza
wyodrębnionymi pomieszczeniami;
d) nie sprzedaje się wyrobów tytoniowych w automatach, w opakowaniach
zawierających mniej niż 20 sztuk oraz luzem bez opakowania;
e) nie jest prowadzona sprzedaż detaliczna wyrobów tytoniowych w systemie
samoobsługowym;
f) na opakowaniach wyrobów tytoniowych nie umieszcza się napisów, nazw, znaków
towarowych oraz symboli i innych znaków sugerujących, że dany wyrób tytoniowy
jest mniej szkodliwy niż inne;
g) nie prowadzi się reklamy lub promocji wyrobów tytoniowych, rekwizytów
tytoniowych i produktów imitujących wyroby tytoniowe oraz symboli związanych
z używaniem tytoniu;
h) w obiekcie, w którym obowiązuje zakaz palenia wyrobów tytoniowych, umieszczono
w widocznym miejscu odpowiednie oznaczenia słowne lub graficzne informujące
o tym zakazie;
i) opakowania jednostkowe wyrobów tytoniowych są oznakowane zgodnie
z wymaganiami ustawy.
Przechodząc do sprawozdania z realizacji zadań określonych w programie, Inspekcja
Handlowa przeprowadziła w roku 2013 łącznie 379 kontroli w zakresie przestrzegania
przepisów ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami
używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia
24 lutego 2004 r. w sprawie badania zawartości niektórych substancji w dymie
papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń zamieszczanych na opakowaniach wyrobów
tytoniowych (Dz. U. Nr 31, poz. 275, z późn. zm.).
82
W przypadku 29 kontroli (7,7 proc. ogółem przeprowadzonych) stwierdzono różnego
rodzaju nieprawidłowości, które opisano poniżej. Ustalenia kontroli dały podstawę
do skierowania 8 wniosków o ukaranie do sądów rejonowych i 19 spraw do prokuratury.
W wyniku kontroli stwierdzono 21 przypadków naruszenia zakazu reklamowania
i promocji wyrobów tytoniowych, określonego w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada
1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Kontrole wykazały w tym zakresie następujące nieprawidłowści:
a) w 2 placówkach detalicznych w miejscu widocznym dla klientów uwidoczniono
informację zachęcającą do zakupu wyrobów tytoniowych, tj. przy wejściu do sklepu
umieszczony był napis „sklep (…), Najtańsze papierosy i (…)”; na ulicy i przy wejściu
do bramy prowadzącej do sklepu ustawione były metalowe tablice z napisami
„Tanie papierosy, paczka 7 zł, ul. (…)”, a nad wejściem do bramy, na elewacji,
podana była informacja „Tanie papierosy w bramie, Pon. – Pt. 8.00 – 17.30, Sob.
9.00 – 13.00, Papierosy, Zapalniczki, Tytoń” – w związku z podejrzeniem popełnienia
przestępstwa z art. 12 pkt 4 ww. ustawy, skierowano zawiadomienia do prokuratury
rejonowej;
b) w 1 placówce detalicznej stwierdzono promocję wyrobów tytoniowych, polegającą
na oferowaniu papierosów w cenie 0,01 zł za karton składający się z 10 paczek
(po 20 sztuk na paczkę), wraz z wiązaną sprzedażą określonej marki prezerwatyw
w cenie od 102,39 zł do 107,12 zł w zależności od marki papierosów – w związku
z podejrzeniem popełnienia przestępstwa z art. 12 pkt 4 ww. ustawy, skierowano
zawiadomienie do prokuratury rejonowej;
c) w 18 placówkach detalicznych stwierdzono reklamę wyrobów tytoniowych,
polegającą na eksponowaniu plakatów i podkładek do wydawania pieniędzy
z wizerunkami marek papierosów, z równoczesną ekspozycją oryginalnych paczek
papierosów – w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa z art. 12 pkt 4
ww. ustawy, skierowano zawiadomienia do prokuratury rejonowej.
Do innych niezgodności wskazujących na naruszenie przepisów ustawy z dnia
9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów
tytoniowych stwierdzonych przez Inspekcję Handlową w wyniku kontroli przeprowadzonych
w 2013 roku należało:
83
a) naruszenie art. 5 ust. 1a ww. ustawy – w 4 placówkach (3 detalicznych i
1 gastronomicznej) nie uwidoczniono informacji o zakazie palenia tytoniu na danym
terenie – skierowano wniosek o ukaranie do sądu rejonowego, za popełnienie
wykroczenia z art. 13 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy;
b) naruszenie 6 ust. 1 ww. ustawy – w 6 placówkach (5 detalicznych i 1
gastronomicznej) nie uwidoczniono informacji o zakazie sprzedaży wyrobów
tytoniowych osobom do lat 18 – skierowano wniosek o ukaranie do sądu
rejonowego, za popełnienie wykroczenia z art. 13 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy;
c) naruszenie art. 6 ust. 4 ww. ustawy – w 3 placówkach detalicznych prowadzono
sprzedaż papierosów luzem bez opakowania – skierowano wniosek o ukaranie do
sądu rejonowego, za popełnienie wykroczenia z art. 13 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy.
Ponadto, w toku kontroli dokonano oceny prawidłowości oznakowania 2 206 partii
wyrobów tytoniowych, nie stwierdzając niezgodności.
Należy podkreślić, że w obecnym stanie prawnym, na podstawie art. 79 ustawy z dnia
2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, z późn. zm.),
istnieje konieczność zawiadamiania przedsiębiorców o zamiarze podjęcia działań kontrolnych
w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami
używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, poza kontrolami podejmowanymi w celu
przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia (np. gdy wojewódzki inspektor
dysponuje informacją o nieprawidłowościach od konsumenta lub zdobył taką informację we
własnym zakresie). Z tego też względu, część kontroli Inspekcji Handlowej, obejmujących
zagadnienia związane z obrotem wyrobami tytoniowymi i zagadnieniami związanymi
z profilaktyką palenia, odbyła się w sposób zapowiedziany.
84
III
WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU
__________________________________________________________________________________
Działalność Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego
Przedstawiciele zainteresowanych resortów i urzędów centralnych tworzą
Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny na podstawie zarządzenia Nr 64 Prezesa Rady
Ministrów z dnia 3 września 2010 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie utworzenia
Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego Programu Ograniczania Zdrowotnych
Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Do zadań Zespołu Koordynacyjnego należy zapewnienie
warunków optymalnej współpracy między urzędami organów administracji publicznej
i innymi podmiotami, uczestniczącymi w realizacji programu, w tym uzgadnianie zakresu
realizowanych zadań i kosztów ich realizacji, uzgadnianie zmian w projekcie programu oraz
opracowywanie i akceptowanie projektów raportów dla Rady Ministrów i Sejmu RP.
W 2013 roku Zespół obradował trzykrotnie, w terminach: 11 kwietnia 2013 r, 27 maja
2013 r. i 4 grudnia 2013 r.
W trakcie posiedzeń Zespół:
a) zatwierdził projekt sprawozdania z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych
Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2012 roku;
b) opracował i przekazał do Ministra Zdrowia propozycje zmian do ustawy z dnia
9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu
i wyrobów tytoniowych. Propozycje zmian zgłoszone przez Zespół dotyczyły:
uszczegółowienia definicji wyrobów tytoniowych i sponsorowania;
wprowadzenia dodatkowych definicji: wyroby zawierające nikotynę, produkty
imitujące wyroby tytoniowe, pomieszczenia dostępne do użytku publicznego;
wprowadzenia odpowiedzialności właściciela lub zarządzającego za przestrzeganie
zakazu palenia tytoniu w obiekcie lub w środkach transportu;
uregulowania wprowadzania do obrotu inhalatorów nikotyny;
wprowadzenia zakazu handlu wysyłkowego przez Internet;
85
wprowadzenia regulacji dotyczących zasad uprawy tytoniu oraz wprowadzania liści
tytoniu do obrotu.
a) opracował i zaakceptował projekt Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw
Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i Zadania na lata 2014-2018;
b) podjął interwencję, w ramach której za pośrednictwem Głównego Inspektora
Sanitarnego zostało skierowane pismo do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów z prośbą o interwencję w sprawie możliwości nadużycia zaufania
odbiorcy lub wykorzystania jego braku doświadczenia i wiedzy, w odniesieniu
do reklamy środka „Detusan” wstrzymującego kaszel u ludzi palących tytoń.
W opinii Członków Zespołu, reklama wprowadza w błąd konsumentów i utwierdza
osoby palące w przeświadczeniu, że palenie papierosów nie szkodzi zdrowiu,
a dolegliwości spowodowane używaniem wyrobów tytoniowych można
wyeliminować przy pomocy reklamowanego środka;
c) omówił zakres zrealizowanych w 2013 roku zadań i kosztów ich realizacji.
Członkowie Zespołu zwrócili uwagę na pojawiające się trudności w podejmowaniu
zadań z zakresu profilaktyki palenia tytoniu, z uwagi na brak wyodrębnionego
budżetu na ten cel w ministerstwach.
Przedmiotem działań Zespołu, a także priorytetem dla Ministerstwa Zdrowia, były prace
nad projektem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/37/WE w sprawie zbliżenia
przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich,
dotyczących produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów (tzw. dyrektywa tytoniowa).
W dniu 18 grudnia 2013 roku państwa członkowskie, zaakceptowały przedłożony przez
prezydencję litewską kompromisowy projekt tekstu dyrektywy, uzgodniony z Parlamentem
Europejskim w toku pięciu tzw. trilogów.
Obsługę administracyjno-techniczną Zespołu, zgodnie z § 7 zarządzenia Nr 3 Prezesa
Rady Ministrów z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie utworzenia Międzyresortowego Zespołu
Koordynacyjnego Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce,
zmienionego zarządzeniem Nr 64 Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 września 2010 r.,
zapewniał Główny Inspektorat Sanitarny, Departament Promocji Zdrowia, Biostatystyki
i Analiz.
86
Finansowanie programu
W 2013 r. na realizację programu przeznaczone zostały środki finansowe z budżetu
państwa w kwocie 318 003,93 zł (Główny Inspektorat Sanitarny).
Tabela 15. Środki finansowe z budżetu państwa przeznaczone na realizację programu w 2013 r.
Zadanie Nazwa Zadania Kwota
1. Zadanie 1 Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno-edukacyjne
102 370,61 zł
2. Zadanie 3 Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży propagujące modę na niepalenie
148 775,00 zł
3. Zadanie 8 Wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscach pracy
40 000,00 zł
4. Inne Usługi pozostałe 26 858, 32 zł
SUMA: 318 003,93 zł
Ponadto wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne przeznaczyły
na realizację programu środki własne w łącznej wysokości 173 238,16 zł oraz pozyskały
środki od koalicjantów i partnerów.
Tabela 16. Środki finansowe przeznaczone na realizację zadań programowych na poziomie regionalnym
Zadanie Nazwa Zadania Środki własne PIS Środki pozyskane
1. Zadanie 1 Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno-edukacyjne
99 474, 14 zł 154 061,61 zł
2. Zadanie 3 Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży propagujące modę na niepalenie
66 554,31 zł 198 449,33 zł
4. Zadanie 8 Wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscach pracy
9 209,71 zł 17 862,7 zł
SUMA: 173 238,16 zł 370 373,64 zł
87
W ramach działalności ministerstw, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydatkowało
w 2013 r. na realizację zadań programu środki finansowe w kwocie 56 247,08 zł, natomiast
Ministerstwo Obrony Narodowej – 90 600,00 zł.
Łączne wydatki na realizację programu w 2013 roku wyniosły 1 008 462,8 zł (w 2012 r.
było to 860 989,55 zł, w 2011 r. – 915 551,97 zł, w 2010 r. – 1 044 966,68 zł).
IV
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
88
__________________________________________________________________________________
Wyniki badań z 2013 r. wykonanych na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego
jednoznacznie potwierdzają skuteczność podjętych w latach 2010-2013 działań w ramach
realizowanej polityki antytytoniowej w Polsce.
Porównanie wyników badań z 2009, 2011 i 2013 r. pozwala wnioskować o spadkowej
tendencji częstości palenia tytoniu w populacji mężczyzn (z 39% w 2011 r. do 31% w 2013 r.);
w populacji kobiet częstość palenia tytoniu utrzymuje się w ostatnich latach na
niezmienionym poziomie (23% w 2011 i 2013 r.).
Wykres 13. Odsetek osób codziennie palących tytoń w latach 2009-2013.
N=1002
W analizowanym okresie w obu grupach płci wzrósł odsetek osób rzucających palenie
(wśród mężczyzn – 14% byłych palaczy w 2011 r., 21% w 2013 r., wśród kobiet – 9% byłych
palaczy w 2009 r., 15% w 2013 r.).
Wykres 14. Odsetek byłych palaczy w latach 2009-2013.
89
N=1002
Wejście w życie ustawy z dnia 8 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia
przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Państwowej
Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 81, poz. 529) spowodowało wyraźny spadek narażenia na dym
tytoniowy, który można było obserwować w następnych latach. Szczególnie jest to widoczne
na przykładzie lokali gastronomiczno-rozrywkowych.
Tabela 17. Narażenie na bierne palenie tytoniu w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych, badania TNS 2013, na zlecenie GIS.
2009 2011 2013
PALĄ
CY mężczyźnibar/pub 66% 29% 25%kawiarnia 51% 21% 7%restauracja 40% 15% 6%
kobietybar/pub 48% 17% 10%kawiarnia 40% 11% 5%restauracja 30% 8% 3%
NIE
PALĄ
CY
mężczyźnibar/pub 49% 21% 21%kawiarnia 40% 12% 8%restauracja 31% 9% 8%
kobietybar/pub 32% 15% 17%kawiarnia 26% 9% 8%restauracja 22% 8% 6%
Podobną tendencję zaobserwowano również w innych miejscach użyteczności
publicznej, tj. w zakładach pracy, w dyskotekach lub klubach muzycznych, w centrach
handlowych, obiektach sportowych i rekreacyjno-wypoczynkowych, w miejscach zabaw
dzieci, obiektach kulturalnych, w jednostkach systemu oświaty i ochrony zdrowia.
90
Ciągłym problemem jest narażenie na środowiskowy dym tytoniowy na przystankach
i w obiektach komunikacji publicznej. Aż 26% ankietowanych było w tych miejscach
narażonych na bierne palenie.
WNIOSKI:
1. Od 2009 r. w przestrzeni publicznej znacznie zmniejszył się odsetek osób narażonych
na bierne palenie. Od roku 2011 zmniejsza się również liczba osób palących tytoń,
nie mniej jednak spadek odsetka osób palących wciąż jest niewielki. W związku z tym
potrzebne wydaje się zintensyfikowanie działań prowadzących do ograniczenia
palenia tytoniu. Szczególnie istotne są działania legislacyjne w tym zakresie, a także
działania edukacyjno-informacyjne w postaci programów edukacyjnych
oraz kampanii medialnych.
2. Ważnym aspektem w ograniczeniu spożycia tytoniu jest poszerzenie działań
prowadzących do zmiany postaw palaczy i wspierających ich dążenia do zerwania
z nałogiem. Działania te powinny mieć na celu przede wszystkim wzmocnienie ich
motywacji do rzucenia palenia.
3. W opinii Polaków (79% społeczeństwa), także palących, kluczowym instrumentem
ograniczenia konsumpcji tytoniu jest podniesienie cen papierosów. Dotyczyć
to powinno także m.in. tytoniu do samodzielnego skręcania, który właśnie
ze względu na niższą od papierosów tradycyjnych cenę posiada dość duży odsetek
zwolenników. Instrument cenowy jest również kluczowym w ograniczaniu palenia
w szczególności wśród dzieci i młodzieży oraz wśród osób ubogich.
4. Miejscem, gdzie społeczeństwo jest najbardziej narażone na bierne palenie,
są przystanki autobusowe. 26% badanych deklaruje, że było narażonych na dym
tytoniowy w tych miejscach. Należy zwiększyć świadomość pasażerów środków
komunikacji publicznej w kwestii obowiązującego prawa tak, by mogli reagować
przypadkach jego łamania oraz byli świadomi konsekwencji wiążących się z jego
nieprzestrzeganiem.
5. Badani przyznający się do palenia tytoniu najczęściej deklarują, że zaczęli palić już
w wieku 15-19 lat (ponad połowa palaczy). Ważna jest edukacja młodych Polaków
91
w tej kwestii zarówno w szkołach, jak i w rodzinach. Szersze działania edukacyjne
(w tym kontynuacja i rozszerzenie programów przedszkolnych i szkolnych),
kampanie społeczne adresowane do sprzedawców wyrobów tytoniowych,
młodzieży oraz rodziców i opiekunów oraz szereg innych działań jest niezbędny,
by Polacy nie zaczynali palić w tak młodym wieku.
6. We wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy należy wzmocnić
egzekwowanie zakazu palenia. Wymaga to nie tylko zmian w prawie w postaci
obarczenia odpowiedzialnością za przestrzeganie zakazu właściciela lub zarządcę
danego obiektu, ale także zwiększenia społecznej i instytucjonalnej świadomości
i asertywności w tym zakresie.
7. Jednym z aktualnych problemów, któremu trzeba poświęcić większą uwagę,
są e-papierosy. Choć ciągle brakuje badań na temat ich szkodliwości
czy skuteczności jako środka pomagającego rzucić palenie, wielu Polaków jest
przekonanych, że są mniej szkodliwe niż papierosy tradycyjne oraz uznają je
za skuteczny środek w leczeniu uzależniania. Badani deklarują także, że palą
e-papierosy, gdyż są tańsze niż tradycyjne papierosy. Brak regulacji prawnych
odnośnie używania e-papierosów powoduje, że stają się one coraz bardziej
popularne zarówno wśród osób niepełnoletnich, jak i dorosłych.
92