Społeczeństwo sieciowe społeczeństwo obywatelskie

download Społeczeństwo sieciowe społeczeństwo obywatelskie

of 14

description

Socjologia czym jest społeczeństwo sieciowe i społeczeństwo obywatelskie.

Transcript of Społeczeństwo sieciowe społeczeństwo obywatelskie

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 1 z 14

SPOECZESTWO SIECIOWE CZY SPOECZESTWO OBYWATELSKIE ?

Jacek Lewiski Spoeczna Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania w odzi Studia II letnie magisterskie uzupeniajce Semestr II Grupa projektowa nr 8 index 50564

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 2 z 14

Spis treci1. Wstp ............................................................................................................................................................ 3 2. Teoria spoeczestwa sieciowego Manuela Castellsa .................................................................................. 3 2.1 Spoeczestwo sieciowe a czowiek ....................................................................................................... 4 3. J. J. Rosseau i jego koncepcja spoeczestwa obywatelskiego................................................................... 10 3.1 Spoeczestwo obywatelskie w Polsce ................................................................................................. 12 4. Podsumowanie............................................................................................................................................ 14

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 3 z 14

1. WstpJestemy wiadkami zmieniajcego si wiata. Na naszych oczach odchodz stare modele ycia spoecznego zastpowane przez spoeczestwa, albo raczej mwic o naszej globalnej wiosce spoeczestwo ztechnokratyzowane. Nigdy w swojej historii czowiek nie mia moliwoci otrzymywania tak wielu informacji. Po wybraniu numeru moemy si rozmawia z osob po drugiej stronie kuli ziemskiej. Sowo opublikowane na serwerze sieciowym ju po chwili moe czyta cay wiat. Regulacje prawne poszczeglnych krajw nie nadaj regulowa zjawisk sieciowych niezgodnych z prawami lokalnymi. Ponadnarodowe grupy spoeczne na portalach spoecznociowych ju teraz stanowi grup uytkownikw z liczebnoci ktrej liczy si musz rzdy wiata. To wanie dziki nim obudzi si demokratyczny ruch w Tunezji i Egipcie zapocztkowujc zmiany spoeczne w caym wiecie arabskim. To dziki nim dziesitki tysicy modych ludzi zebrao si na placach Madrytu dajc prawa do pracy, zarobkw i godnej przyszoci. To zjawiska nie wystpujce nigdy dotd. Zjawiska, ktre zmieniy postrzeganie wiata w skali caych narodw. Stajemy si spoeczestwem sieciowym, czy tego chcemy czy nie. Przyjrzyjmy si zatem czym jest spoeczestwo sieciowe i spoeczestwo obywatelskie. Jak wpywa jedno na drugie i jak je zmienia.

2. Teoria spoeczestwa sieciowego Manuela CastellsaOglny schemat koncepcji spoeczestwa sieciowego zasadniczo wykreowa si w pierwszej poowie lat 90. ubiegego wieku. Jego propagatorem by Manuel Castells, ktry zawar swe pogldy w trylogii zatytuowanej The Information Age: Economy, Society and Culture. Jego praca stanowi niejako preludium do dalszego cigu rozwaa dotyczcych wspczesnych zmian systemowych, gospodarki informacyjnej i spoeczestwa informacyjnego. We wspczesnym wiecie podstaw ycia stao si znaczne upowszechnienie cyfrowych technologii informacyjnych (Internet) i komunikacyjnych (m.in. telefonia stacjonarna i komrkowa, czno satelitarna). Informacja i informatyka, w najbardziej szerokim tego sowa znaczeniu, staa si obecnie nieodczn czci ycia kadego spoeczestwa i prawie kadego czowieka zamieszkujcego nasz wiat. Nie jest istotne, czy dotyczy to jego bezporednio, czy te tylko porednio, zarwno spoeczestwo, jak i czowiek jako jednostka musi w tym uczestniczy. Manuel Castells, w swej pracy, omwi metodycznie szereg nowych zjawisk spoecznych w sferze gospodarski, polityki, pracy i kultury. Jego wnioski zawarte w trylogii cechuje wielopoziomowo, ktra w jego zaoeniu maj stanowi logiczn cao podporzdkowujc opis wielu rnorodnych procesw zachodzcych na wielu poziomach ycia spoecznego (m.in. makrostrukturalne tendencje gospodarcze, mikrostrukturalne przemiany jednostkowe.).

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 4 z 14

Czym jest koncepcja spoeczestwa sieciowego (informacyjnego)? W do oglnej perspektywie stanowi ona syntetyczn diagnoz wspczesnego stanu spoeczestw zdefiniowanych jako kapitalistyczne. Analiza ta oparta jest na udokumentowanej i konstruktywnej krytyce utartych schematw (liniowych i deterministycznych) zmian spoecznych zachodzcych od drugiej poowy XX. wieku. Ostatnie lata minionego wieku przyniosy wzrost zainteresowania szeroko rozumian problematyk spoeczn, jak te powstaniem nowego systemu spoeczno-gospodarczego. Coraz powszechniejsze w uyciu staj si nowe terminy naukowe, m.in.: postindustrializm, postmodernizm, postnordyzm, globalizm, spoeczestwo konsumpcyjne, etc. Nie bd wyszczeglnia znaczenia tych poj, gdy nie stanowi one zasadniczej problematyki tego opracowania. Uoglniajc, mona powiedzie, e obok wielu przemian technologicznych zachodzcych wspczenie na wiecie, na uwag zasuguj take znaczne przeksztacenia gospodarcze wielu krajw europejskich, a take tych, okrelanych jako Kraje Trzeciego wiata. Znamiennym staje si fakt, e odebranie czowiekowi przez komputery i telekomunikacj wycznoci na podejmowanie wanych decyzji, powoduje dosownie rewolucj informacyjn.

2.1 Spoeczestwo sieciowe a czowiekDokonujca si od pewnego czasu ewolucja informacji szybko przeksztacia si w rewolucj. Podobne zjawisko mona byo zaobserwowa w XIX. wieku w Anglii, gdzie rozpocza si rewolucja przemysowa, gdy zastosowane przez przedsibiorcw maszyny wyeliminoway czowieka jako rdo energii, pniej jako wykonawc konkretnej usugi (dziaalnoci wytwrczej). Obecnie dzieje si podobnie, poniewa komputeryzacja i automatyzacja w wielu dziedzinach gospodarki praktycznie eliminuje czowieka jako jednostk podejmujc najbardziej rutynowe decyzje, dlatego, e kada intelektualna czynno, ktr mona z gry zaplanowa, bdzie lepiej wykonana przez komputer ni przez czowieka. Rewolucja informacyjna, z jednej strony decentralizuje spoeczestwa oraz instytucje w rnych krajach, z drugiej wytwarza globalne wizi i czyni nas coraz bardziej wzajemnie zalenymi. To wanie poprzez rozwj telekomunikacji (w tym techniki telewizyjnej i radiowej) wiat staje si w pewnym sensie globaln wiosk. W miejsce kultury narodowej wesza kultura globalna, z dominacj Ameryki. Coraz czciej ulega zanikowi kultura narodowa, ktra przez szereg pokole bya podstawowym gruntem porozumienia ludzi posugujcych si jednym jzykiem. Nastpuje stopniowa homogenizacja treci kultur wysokich i ich nieustanne przeksztacanie w postmodernistyczn gr symboli. Tak jak rozwj moliwoci komunikacyjnych: kolei, powszechnej motoryzacji spowodowa zniknicie tradycyjne edukacji, opartej pocztkowo na przekazie ustnym, potem na sieci szk wiejskich, tak rewolucja informacyjna powoduje przeksztacenie edukacji masowej w edukacj nadzorowan lokalnie i w praktyce dostosowan do lokalnych rynkw pracy. Tezy te s w czci istniejcymi ju faktami, inne natomiast przybieraj posta zarysowujcych si trendw. Pozostaa cz to jedynie projekty, postulaty lub tylko plany. Podstawow trudnoci w wygenerowaniu konkretnej i rzeczowej koncepcji spoeczestwa informacyjnego stanowi mnogo szczegowych wizji i pomysw, ktre najczciej prbuje si niejako wtoczy w jeden [email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 5 z 14

wizerunek cywilizacji pocztku XXI. wieku. Oglnie mona powiedzie jedno stwierdzenie, e ogln cech ery informacyjnej jest przecienie, eksplozja informacyjna przy braku odpowiednich struktur wiedzy, umiejtnoci. Nadchodzca nieubaganie era masowej informacji ma za zadanie stanowi odbicie zupenie nowych globalnych tendencji w sposobie porozumiewania si midzy spoeczestwami, jak te midzynarodowej wsppracy spoeczno-polityczno-gospodarczej. Niewielu z nas zdaje sobie spraw, e ponad naszymi gowami, dochodzi do oglnomedialnego sporu dotyczcego charakteru globalizacji. Wszystko to odbywa si na poziomie midzynarodowego dyskursu, zarwno tymi pozytywnymi, jak te negatywnymi, gdzie czsto dochodz do gosu rne sprzecznoci i stanowiska, np.: efektywno i fundamentalizm, populizm i radykalizm, etc. Takie s niestety fakty. Do tego rodzaju dyskusji najczciej dotyczcych tematyki rozwoju spoeczestwa informacyjnego coraz czciej wczane s zupenie nowe wtki. Jednym z takich wtkw moe by np. skala wzrostu ryzyka, co jest nieuniknione przy gwatownej, gruntownej i permanentnej zmianie rodowiska ycia ludzi i spoeczestw. Wspczenie bardzo czsto poruszanym i niezmiernie wanym zagadnieniem dotyczcym informacjonalizacji jest ideologia ekologizmu (tzw. enwiromentalizm). Polega ona na wiadomym i w peni aktywnym udziaem pojedynczej jednostki i caego spoeczestwa w godzeniu interesw prywatnych, spoecznych i gospodarczych z ochron zasobw naturalnych. Informacja we wspczesnym wiecie jest podstaw wszystkiego. To fakt niepodwaalny. To wanie od niej uzaleniona jest m.in. polityka midzynarodowa, dziaalno rzdw, firm, czy te ycie poszczeglnych jednostek w spoeczestwie. Informacja, zarwno ta prawdziwa, jak i bdnie sformuowana (w postaci dezinformacji) stanowi bez maa wykadnik rzeczywistoci, lecz jak oddzieli prawd od faszu? Internet jest rwnie jednym z najpotniejszych nonikw wolnoci i zakamania. Niektre rzdy i organizacje obawiaj si Internetu i jego moliwoci ujawniania prawdy. Internet moe jednakowo atwo dostarcza i dezinformacji, i niepotwierdzonych opinii. Mylenie i bezmylno wspistniej obok siebie w elektronicznym wszechwiecie Internetu. W zwizku z powyszym pozostaje nam jedyne narzdzie: krytyczne mylenie. Ta prawda znajduje zastosowanie rwnie do wszystkich innych rodkw komunikacji midzyludzkiej - nie tylko w odniesieniu Internetu. W tym momencie trudno oprze si nasuwajcemu si nieodparcie wraeniu, e koncepcja wspczesnego rozwoju spoeczestwa w znacznym stopniu przypomina star XIX. wieczn ide postpu, w ktrej ycie spoeczne definiowano jako denie do kulturowo i spoecznie wyznaczonych celw (szczeglnie intensywnie w okresie pozytywizmu w Polsce i w Europie Zachodniej). W determinizmie ekonomicznym wspczesnego wiata, zarwno informacja, jak te rnorodne techniki jej obrbki s w praktyce doskonaym narzdziem sucym do podporzdkowania klas wytwarzajcych klasom posiadajcym. Znamienne dla czasw epoki pozytywistycznej. Klasy posiadajce - przemysowcy i biznesmeni dysponuj odpowiedni do tego celu ideologi spoeczn i medialn, a take wyspecjalizowanym narzdziem wykonawczym wadz i aparatem przymusu. Mona uj to jeszcze prociej, a mianowicie, e wspczesnym spoeczestwie informacyjnym zarwno kontrola przepywu

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 6 z 14

informacji, jak te mniej lub bardziej zaawansowane techniki jej obrbki s gwna baz dla waciwego funkcjonowania dominacji ekonomicznej na wiecie. Do zbliony do powyszego jest schemat postrzegania zachodzcych zmian spoecznych ktry przyjmuj techodeterminici. Uwaaj oni, e w postpie naukowo-technicznym zachodzcych obecnie procesw spoecznych podstawow rol odgrywa genetyzm technologiczny. Charakteryzowany jest on jako swoiste stanowisko, w ktrym supernowoczesna technika jest postrzegana jako czynnik decydujcy o caoksztacie wspczesnego systemu spoeczno-gospodarczego na wiecie. Odbywa si to w wyniku rewolucji informacyjnej. Wyrazem tego zjawiska jest cakowite uzalenienie procesw spoecznych od nieustannego nadzoru nad przychodzc i wychodzc informacj, jak te wiadomej kontroli jej przepywu. Nie mona jednak tego przyjmowa za pewnik, poniewa w rzeczywistoci wszystkie powstae schematy deterministyczne, ktre zazwyczaj maj za zadanie uatwienie budowania modeli przyczynowo-skutkowych, jak te empiryczn weryfikacje wikszoci hipotez. Mona miao powiedzie, e tak zoone i wielopaszczyznowe byty, za jakie mona przyj terminy spoeczestwo i gospodarka, w znaczeniu historycznym, rzadko kiedy podlegaj przemianom zdeterminowanym tylko i wycznie przez jedn i wyranie uchwycona przyczyn. Na to wszystko skada si sie rnorodnych zalenoci, uwarunkowa, sprze zwrotnych (dodatnich i ujemnych), czyli najprociej mwic model nieliniowy. Wydawa si moe, e dzieje naszej historii ksztatuje jednokierunkowo i cigy, rewolucyjny i nieodwracalny odstp spoeczny, gospodarczy i techniczny. Nie jest to zgodne z prawd, poniewa historia konstruowana jest przez spoeczne podmioty w sposb wielokierunkowy, ktry bardzo czsto dopuszcza znaczcy postp, jak te wszelkie zwroty wstecz. Czym tak naprawd jest spoeczestwo informacyjne? To przede wszystkim wizja na wskro stechnicyzowanego wiata - dominacji technologii nad kultur i czego, co naley do tzw. technopolu. Powstaj coraz to nowe moliwoci, ekonomiczne i spoeczne rozwoju gospodarczego wzrostu dobrobytu. Wszystko to odbywa si poniesieniem odpowiednich kosztw, a gwnie za cen dezintegracji tradycyjnych spoecznoci zastpowanych przez cyberspace lub, jak kto woli, przez kultur globaln. Nastpuje drastyczna zmiana sposobw mylenia, dziaania, dowiadcze i wiadomoci. Sie, komputer, czy moe raczej technologie teleinformatyczne na naszych oczach zaczy zastpowa tradycyjne rda potgi, dobrobytu i nowoczesnej spoecznoci. Staj si w pewnym sensie technologi definiujc. Rozwj technologiczny z ca pewnoci nie jest neutralny dla nikogo i dla niczego. Jak kada nowo wprowadzona w ycie technologia np. telefonia cyfrowa, czy te sie Internetu, a take wszystkie sprzone ze sob komputery na wiecie, umoliwiaj masowe i zarazem byskawiczne przekazywanie komunikatw, ktre znaczco jest w stanie zmieni spoeczestwo. Internet jawi si wic jako realizacja globalnej wioski. Wspczenie, za najwaniejszy przejaw rewolucji informacyjnej uwaany jest dynamiczny rozwj komunikacji midzyludzkiej i midzyspoecznej poprzez media elektroniczne, o ktrych wyej wspominaem. Internet moe by wic traktowany jako interaktywny kombajn medialny, poniewa dominujca logika sieci poprzez zniwelowanie wszelkich ogranicze wynikajcych z miejsca i czasu,

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 7 z 14

radykalnie odmienia wszystkie znane nam domeny ycia spoecznego i ekonomicznego. Oczywicie, przynioso to w konsekwencji wiele pozytywnych aspektw, m.in. odmodzenie sfery kapitalistycznej, gwnie poprzez cis wspprac o charakterze sieciowym, ktra oparta jest na zdalnej komunikacji, gromadzeniu i nastpnie przetwarzaniu danych w postaci elektronicznej, a take koordynacji pracy zindywidualizowanej i tzw. koncentracji symultanicznej. Czy to jest dobre? Trudno mi jest na to jednoznacznie odpowiedzie, ale mog stwierdzi, e doszo do znaczcych przeksztace poczwszy od sfery industrializmu a do sfery kapitalizmu globalnego, sieciowego i informacyjnego, czyli po prostu informacjonalizmu. Cechy negatywne to z pewnoci fakt, e rewolucja informacyjna spowodowaa to, e rozwj gospodarczy kadego kraju lub regionu, a take efektywna reorganizacja stosunkw produkcji zostay cile uzalenione od rzeczywistych i realnych zdolnoci (moliwoci) ich wykorzystania. Radykalnej zmianie uleg take model kultury i stylu ycia. Zatarciu ulegy tradycyjne wczesne przedziay miasto-wie. Dziki technikom teleinformatycznym moliwy staje si tzw. teleworking, czyli praca z dala od siedziby pracodawcy, w domu albo nawet w podry. Przez rozpowszechnienie technologii mikrokomputerowej zmienio si zapotrzebowanie na rne zawody: np. przez powstanie elektronicznego skadu publikacji (DTP) zmienia si rola zawodowa zecera. Zmieni si rwnie model typowej rodziny. Industrialny wzr rodziny nuklearnej traci sw dominujc pozycj. Wzrasta odsetek kobiet pracujcych zawodowo tak ze wzgldw ekonomicznych jak i spoecznych. Gwatownie zmienia si struktura wieku ludnoci. Od krtkiego okresu ycia i liczebnej dominacji ludzi modych oraz dodatniego przyrostu naturalnego w wielu krajach majcego charakter eksplozji demograficznej (spowodowanej spadkiem miertelnoci z powodu chorb, a zwaszcza epidemii oraz brakiem reakcji kultury na ten fakt Zmianom ulega rwnie gospodarka. Coraz szybciej koczy si era fordyzmu, czyli produkcji masowej, zestandaryzowanej. Osignicie sukcesu rynkowego zaley od elastycznoci produkcji, oferowaniu stosunkowo krtkich serii zindywidualizowanych wyrobw. Rozwija si co, co mona by nazwa rynkiem globalnym. Wobec rozwoju technik transportu moliwy sta si eksport taszych produktw z oddalonych geograficznie czci wiata (np. z Chin czy z USA). Zakad, fabryk czy przedsibiorstwo mona ulokowa w kadym miejscu na wiecie, jedyne wymagania to tania, kwalifikowana sia robocza, istnienie lokalnych rynkw zbytu, moliwoci transportowe (tj. lotnisko do dwch godzin jazdy) oraz dostp do infrastruktury telekomunikacyjnej. Tak jak zarzdzanie stworzyo korporacje epoki przemysowej, tak teraz nowoczesne technologie, automatyzacja produkcji, wzrost zapotrzebowania na wysoko kwalifikowan si robocz powoduje zmiany w stylu zarzdzania. Na masow skal odchodzi si od hierarchii urzdniczej i nadzoru bezporedniego. Istotniejsze jest budowanie konsensu wok firmy, motywowanie pracownikw do pracy na rzecz dobra wsplnego. Zmienia si rwnie istota konfliktu przemysowego. Nie jest to ju spr ulokowany na osi robotnicy - zwizki zawodowe a waciciele (menaerowie). Nastpuje zmniejszenie liczebnoci zwizkw zawodowych, powodowane m.in. przez zmniejszenie zatrudnienia na stanowiskach robotniczych. Upowszechnia si ruch na rzecz wasnoci pracowniczej umoliwiajcy partycypacj robotnikw w zarzdzaniu firm.

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 8 z 14

Podstawow usug Internetu jest dostp do poczty elektronicznej. Umoliwia ona wymian korespondencji pomidzy dowolnymi uytkownikami sieci, jeli tylko ich komputery maj, choby okresowo dostp do sieci. Jest jedn z najbardziej pewnych metod przekazania informacji, zwaszcza jeli zada si, aby nadawca zosta poinformowany o otwarciu listu przez odbiorc i jeli stosuje si szyfrowanie za pomoc klucza publicznego wystarczajco zabezpiecza wymg tajnoci korespondencji. Gdy zdamy sobie spraw jak niedawno sie zostaa uznana za przydatne narzdzi komunikacyjne, nie tylko rozszerzenie moliwoci komputerw o wsplne korzystanie z drukarek. Kolejn wg popularnoci usug jest World Wide Web (strony WWW), czwarte, obok prasy, radia i telewizji, medium informacyjne - sie wzajemnie powizanych ze sob serwerw informacji. Multimedialna zawarto dokumentw: tekst, ilustracje, dwik, wideo, trjwymiarowe animacje, w powizaniu z prostota obsugi zadecydowaa o niezwykle szybkim rozpowszechnieniu si tych serwisw. WWW pozwala nie tylko na przegldanie wiatowych zasobw informacji, ale rwnie na publikowanie wasnych materiaw promocyjnych, reklam, cennikw i bankw danych. Dosy kontrowersyjn czci sieci jest tzw. IRC taszy, tekstowy odpowiednik telefonicznych party line - pocztkowo projektowany dla przeprowadzania rozmaitych konferencji i innych wirtualnych spotka w czasie rzeczywistym, stanowica przedmiot zainteresowania stosunkowo wskiej grupy, eby nie powiedzie subkultury, z caym typowym dla wszelkich alternatywnych wzorw zachowania ceremoniaem, hermetycznoci. Listy dyskusyjne (dystrybuowane przy pomocy poczty e-mail, i wymagajce zadeklarowania swojej chci uczestniczenia w dyskusji) oraz Usenet, (czyli rozprowadzane globalnie listy pogrupowane wg tematw dostpne na tzw. serwerach dla kadego z uytkownikw sieci, w kadej chwili). Internet moe by rwnie definiowany jako swego rodzaju spoeczno, wsplnota ludzi uywajcych i rozwijajcych sie. W pierwszej chwili brzmi to absurdalnie, bo waciwie, na jakiej podstawie uywania jakiego urzdzenia mona wyodrbnia grup spoeczn wsplnot? Oczywicie, o ile mona przyj, e podstawowym spoiwem spoeczestwa, czy te grup spoecznych jest komunikowanie si, to wwczas uczestnictwo, dziaalno w globalnej sieci moe sta si uczestnictwem w yciu spoecznym. Z kolei z powodu braku istnienia barier midzynarodowych w tej sieci, a take niemonoci zastosowania cenzury, pozwalajcych kademu, niezalenie od wieku, pci, koloru skry na wyraenie swoich pogldw, wypowiedzenie swojej opowieci. Pojawia si problem trafnoci szukania integracji, wizi i poczucia bezpieczestwa jednym z najszybciej ewoluujcych systemw spoecznych na wiecie, czego co wrcz mogoby by synonimem przygodnoci. Przygodno t potguje, tradycyjnie ju wizany z nowymi mediami, problem niwelacji przestrzeni, delokalizacji i dematerializacji oraz nierealnoci odlegoci. Internet jako rdo informacji jest narzdziem kopotliwym. Wbrew temu, co si powszechnie syszy, uzyskanie wiarygodnej i aktualnej informacji na dany temat moe w rzeczywistoci okaza si zadaniem niezmiernie trudnym, czasochonnym, a zazwyczaj rwnie kosztownym. Wie si to z kolejnym

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 9 z 14

problemem, cho dla niektrych jest to zaleta: autotematycznoci Internetu: jest to w dalszym cigu rodek przekazu zdominowany przez ludzi zwizanych z technik komputerow. Jednake wci brakuje ludzi gotowych publikowa nie tylko w czasopismach naukowych, ale rwnie w sieci. Brakuje pomysw jak wykorzysta sie, jak uczyni z niej kolejne uyteczne dla kadego czowieka narzdzie pracy. Zapewne nie doczekamy w najbliszym czasie sytuacji, e z sieci bdzie mona czerpa informacje przydatne w codziennym, niekomputerowym yciu. Nie zastpi nam gazet, czasopism, take naukowych, a zwaszcza ksiek, niezalenie od tego jak wielki procent z klasyki, i biecej produkcji wydawniczej zostanie przeksztacone na format elektroniczny. Papier jest technologi wci jeszcze zbyt uniwersaln i jak na razie relatywnie najtasz oraz publicznie dostpn. Sie, oczywicie przy spenieniu pewnych zaoe technologicznych, jest jednak wymienit platform zbierania wszelkiego rodzaju danych marketingowych, przy wszystkich zastrzeeniach formuowanych przez metodologw, a dotyczcych trudnoci przy kontroli reprezentatywnoci prowadzonych bada. Z jednej strony istniej odpowiednie narzdzia do konstruowania interaktywnych kwestionariuszy, wypenianych przez respondentw, umieszczanych najlepiej na drodze do ciekawych reklamowanych zasobw. Serwery WWW, najczciej ze wzgldw bezpieczestwa, prowadz rejestracj pocze. Std ju tylko krok do tego by analizowa zachowania gusty poszczeglnych osb. Wystarczy jeszcze skoni uytkownikw do wysyania listw, z zapytaniami, potwierdzeniem pobrania danych itd. Nastpnie mona sprawdzi kto jest kto na postawie rozmaitych list adresowych, spisw uczestnikw i archiww list dyskusyjnych itd. A potem skrzynk pocztow moe zala fala ofert: co prawda na interesujce tematy ale przez uytkownika wcale nie zamawianych. Komercjalizacja sieci jest zjawiskiem nieuniknionym. Komercjalizacja i prywatyzacja stron WWW jest tym bardziej prawdopodobna, e uytkownicy sieci s, z komercyjnego punktu widzenia jednym z bardziej atrakcyjnych segmentw rynku. Internet stanowi zreszt okazj dla wszystkich gromadzcych i sprzedajcych wszelkiego rodzaju dane: o sytuacji kredytowej, finansowej tak osb fizycznych, jak i prawnych. Zgromadzenie wielkiej iloci danych na nasz temat, umoliwiajcych dokadn identyfikacj i kontrol naszych poczyna, nawet w wypadku gdy z sieci nie korzystamy, a uywamy jedynie takich zwykych rzeczy jak karty kredytowe lub rabatowe, zamawiamy pizz przez telefon jest bardzo atwe. Wikszo z tych czynnoci rejestrowana jest przez komputery, lub inne maszyny. Bez cienia wtpliwoci mona powiedzie, e Internet ju dzi zmieni wiat. Niektrzy powiadaj, e to wanie rozwj technologii teleinformatycznej spowodowa upadek socjalizmu pastwowego w Europie rodkowo-Wschodniej. Narzuconego przez Zachd tempa rozwoju gospodarczego, (i wzrostu dobrobytu) nie wytrzymay reimy komunistyczne. Popularna w kocu lat siedemdziesitych teoria konwergencji, wzajemnego zblienia si systemw ekonomiczno-politycznych okazaa si by na wskro trafn. W efekcie powsta tzw. kapitalizm ludowy. Nastpuje renesans spoecznoci lokalnych, struktur poziomych. Spor w tym rol moe mie Internet jako uniwersalne medium komunikacyjne, swoista publiczna tablica ogoszeniowa, pozwalajca na kojarzeniu rozmaitych inicjatyw spoecznych, wymian komunikatw,

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 10 z 14

dokumentw. Niebagatelnym zadaniem dla sieci jest znoszenie uprzedze, stereotypw dotyczcych innych, obcych. I nic poza powikszeniem iloci rde informacji si nie zmienio. Podobnie zreszt podstawowe prace odnoszce si do koncepcji spoeczestwa informacyjnego powstay w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych. Mona by pomyle, e od tego czasu nikt, nic nie ma do powiedzenia. By moe raczej, poza programami rzdowymi i garstk ekspertw bezrefleksyjnie wciela si w ycie powstajce z kadym dniem coraz to nowe moliwoci technologiczne. Nie mona pozwoli na to, by specjalici rozwijali technologi umoliwiajc niemal nieograniczon kontrol i nadzr. Konieczny jest zatem spoeczny nadzr ich poczyna. Nie sposb ignorowa powstajcych struktur spoecznych i sieci wymiany. Poniewa coraz bardziej, tracimy poczucie wizi spoecznych i spjn kultur.

3. J. J. Rosseau i jego koncepcja spoeczestwa obywatelskiegoKoncepcja spoeczestwa obywatelskiego rozwina si z przedstawionego przez J. J. Rosseau pojcia samostanowienia. Pocztkowo samostanowienie rozumiano jako ograniczenie suwerennoci wadztwa pastwowego i rozszerzenie suwerennoci wadztwa publicznego. W tym przypadku w miejsce umowy o wadz pojawia si umowa spoeczna. Wadza traci swj charakter przemocy: z auctoritas wadzy pastwowej zostan usunite pozostaoci violentia. Zgodnie z tym pojciem, o wszystkim decyduje wola ludu, ktry jednoczy i godzi kadego i wszystkich w sytuacji, kiedy kady o wszystkich i wszyscy o kadym postanawiaj to samo. Definiujc spoeczestwo obywatelskie mona powiedzie, e jest to spoeczestwo pastwa demokratycznego, aktywne publicznie, wiadome swoich celw, zdolne dla samoorganizowania si dla realizacji celw ekonomicznych, politycznych, spoecznych. Punktem wyjcia do wszelkich rozwaa o spoeczestwie obywatelskim jest samorealizujcy si czowiek, autonomiczny, akceptujcy, a take szukajcy aprobaty u innych. Bierze on udzia w dziaalnoci ekonomicznej, kulturalnej, domowej, stowarzyszeniowej i kadej innej, ktra rodzi si i rozwija w rodowiskach lokalnych. Te z kolei s rdem tego rodzaju inicjatyw, nie ograniczanych naciskami wadzy o charakterze pastwowym. Odwrotnie jest, gdy pastwo nie stwarza ram prawnych dla tego rodzaju dziaalnoci. W rodowiskach lokalnych spoeczestwo obywatelskie jest postrzegane jako porozumienie wsplnotowe wolnych i rwnych obywateli, ktrzy swoj jedno zawdziczaj midzy innymi uzgodnionemu wczeniej postpowaniu. Tego rodzaju consensus opiera si o nastpujce zasady pastwa demokratycznego: 1. Potrzeby ludzkie zaspokajane s przez podzia pracy, wolny rynek, wzrost konsumpcji. Produkuje si pewne dobra, by zaspokaja potrzeby bdc samemu uzalenionym od efektw pracy innych [email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 11 z 14

2. Poszczeglni czonkowie spoeczestwa obywatelskiego s * wacicielami * zdolnoci i tego, co uzyskaj przy zastosowaniu swych zdolnoci. W punkcie wyjcia ( startu ) jednostki s rwnouprawnione. To znaczy korzystaj one z rwnych szans i moliwoci indywidualnego rozwoju. 3. Jednostki realizuj dobrowolnie cele na wasny koszt. Podejmuj decyzje samodzielnie, czyni to przestrzegajc jednak pewnych regu gry regu gry rynkowej. Reguy te nie s jednakowe dla wszystkich. Ich funkcj gwn, ale nie jedyn jest zawsze ochrona prywatnej wasnoci i indywidualnych dbr. Spoeczestwo obywatelskie realizuje wic to wszystko, co nie jest zabronione przez prawo i akceptowane zasady moralne. Na dodatek zabrania si w nim jak najmniej. To co dozwolone, jednostki mog robi jak chc. To pozwala z kolei zwikszy moliwoci wyborw i rozwiza, ktre zarwno dla spoeczestwa obywatelskiego i dla jednostki s najbardziej efektywne i opacalne. Tak ujmowane spoeczestwo otwiera ( i zamyka ) moliwoci dla swoich obywateli. Gwnie tych dziaa jednostek i zbiorowoci, ktre tworz teraniejszo. Spoeczestwo obywatelskie cechuje wielo i rnorodno podmiotw, jednostek i instytucji oraz stosunkw, ktre podmioty te cz. Ich rnorodno przejawia si w postaci konfliktw. Te ostatecznie decyduj o kierunkach rozwojowych. W tym przypadku mona powiedzie, e ostateczny efekt przejawia si w starciu rnych racji, jako wypadkowa pluralistycznych si mniej lub bardziej wyranych z punktu widzenia rnych podmiotw i dziaa. Socjologowie uwaaj, e spoeczestwo obywatelskie cechuje si nastpujcymi waciwociami: - osiga wysoki poziom organizacji spoecznej, - posiada samoczynny, napdzajcy si wzrost ekonomiczny i kulturalny ( gospodarka rynkowa ), - kieruje si pozytywnym stosunkiem do innych ludzi i innych spoeczestw, - jest tolerancyjne i otwarte na racjonalne argumenty, inne kultury i postawy odmienne wiatopogldowo, - jest racjonalne, rezygnuje z fatalizmu i wiary w przeznaczenie, - w tym kontekcie samo walczy o swj los - form organizacji jest w nim samorzd lokalny, liczne stowarzyszenia pozarzdowe, a w yciu politycznym, wspzawodniczce ze sob partie i grupy interesu ( lobby ). Tego rodzaju reguy uszczuplaj ramy wadzy pastwowej. Nie jest to jednak rwnoznaczne z paraliowaniem dziaalnoci pastwa czy ograniczaniem jego moliwoci pozytywnego i nacechowanego dobr wol dziaania. Zakada si jednak, e wola ( wadztwo ) pastwa musi by popierana przez co najmniej wikszo spoeczestwa obywatelskiego. Spoeczestwo obywatelskie posiada pewien wzr osobowy, do ktrego aspiruj kolejni jego czonkowie. Wzory te pochodz z tradycji i dowiadczenia historycznego, na przykad francuskiego solidnego

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 12 z 14

mieszczanina, amerykaskiego self made mana czy angielskiego gentlemana. Wzory te zmieniay si w rnych okresach u rnych ludzi, a nawet u tego samego czowieka. Niektre z nich byy gotowe, inne tworzyy si w dowiadczeniu, jeszcze inne, oparte o projekcje, stanowiy wytyczne dla tych spoeczestw, ktre usioway je przenie na wasny grunt. W kadym takim przypadku wzorowy czonek spoeczestwa obywatelskiego to czowiek, ktry posiada aspiracje perfekcjonistyczne, obejmujce zarwno doskonalenie siebie, jak i doskonalenie otaczajcej go rzeczywistoci. Czowiek taki jest na to, co niesie ycie wykorzystuje tego typu okazje w sposb waciwy. Otwarto jego umysu jest poczona z odwag przyznania si do bdu lub do tego, co nazywamy porak. Cechuje go dyscyplina wewntrzna, rozumiana jako zdolno do dugodystansowego wysiku, wymagajcego podporzdkowania rzeczy mniej wanych, rzeczom bardziej wanym. Inn, mniej wan cech takiej jednostki jest wola realizowania pewnych zada, ale rwnie obrona ich rozwizania w razie ewentualnego zagroenia. Czsto w takiej sytuacji potrzebna jest tak zwana odwaga cywilna. Jak wiadomo przypisujemy odwag cywiln temu, kto gosi przekonania i broni ich, mimo e naraa siebie i wasne interesy. Tak cech ( rysem ) jest jeszcze uczciwo intelektualna, o ktrej pisz: * Ludzie boj si bardziej myli ni ruiny. Myl jest buntownicza, rewolucyjna, niszczycielska i straszna, bezlitosna dla przywilejw, ustalonych instytucji i wygodnych przyzwyczaje, anarchiczna, nieposuszna prawu, obojtna wobec autorytetu.

3.1 Spoeczestwo obywatelskie w PolsceW Polsce uksztatowa si ukad typu autorytarnego, w ktrym wszelkie dziedziny ycia podporzdkowane byy pastwu. Tak byo w zasadzie od 1945 roku, chocia ten autorytaryzm nie by ani peny, ani caociowy, ani konsekwentny. Ze wzgldu, na przykad, na specyficzn rol Kocioa, opozycji, ktrym dano margines swobody, to zmniejszono ich zalenoci od pastwa i PZPR. Tworzyo to podstawy dla tworzenia spoeczestwa obywatelskiego, ktrego symbolem w latach osiemdziesitych bya Solidarno. Ruch Solidarnoci odegra historyczn rol w stopniowym przeksztacaniu Polski w spoeczestwo obywatelskie. To znaczy takie, w ktrym pastwo zostao pozbawione dominujcego wpywu na ycie pojedynczego obywatela i spoecznoci lokalnych. Znalazo to odbicie w zmianach Konstytucji, bowiem w grudniu 1989 roku wprowadzono do niej pojcie spoeczestwa obywatelskiego, bez bliszego jednak wyjanienia, co ten termin oznacza. Wprowadzenie spoeczestwa obywatelskiego do konstytucji miao doprowadzi do pozapastwowej infrastruktury spoecznej, umoliwiajcej zarwno artykulacj rnorodnych interesw grupowych, jak i komunikacj pomidzy poszczeglnymi grupami i wadz. Zbiorowa aktywno spoeczna miaa w tym przypadku polega na organizowaniu si i wsplnym dziaaniu osb o podobnych interesach, na ksztatowaniu si swoistego * rynku interesw * grupowych, obejmujcych

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 13 z 14

przede wszystkim partie polityczne, zwizki zawodowe oraz rnorodne organizacje pozarzdowe, w tym nieformalne ruchy spoeczne. Tymczasem po niezbyt wysokiej fali oywienia spoecznego, zwizanego bezporednio z przejmowaniem wadzy przez Solidarno ( Komitety Obywatelskie ), Polska staa si miejscem zjawisk negatywnych z punktu widzenia zakadanej demokratyzacji systemu. Nastpio szerokie wycofywanie si grup spoeczestwa z ycia publicznego i polityki. W opracowaniach socjologicznych wyranie w tym okresie jest formuowana teza o pogbianiu si apatii spoecznej. Pisze si tam o braku indywidualnej i zbiorowej aktywnoci spoecznej, rozumianej jako wchodzce poza ramy bezporedniej realizacji interesw maej grupy ( rodziny, grupy przyjaci itp. ). Na przykad wedug Centrum Badania Opinii Publicznej: - w 1982 roku 53 procent badanych uwaao, e nie istniej w Polsce takie organizacje i stowarzyszenia, ktre dziaayby w ich interesie, - w 1991 roku tylko 1, 1 procenta badanych deklarowao przynaleno do partii politycznych, - 3 procent postrzegao partie polityczne jako organizacje reprezentujce ich interesy, - potrzeb osobistego uczestnictwa w rzdzeniu deklarowao tylko 7 procent badanych, - 87 procent wolaoby by dobrze rzdzonymi. Bierno polityczna i spoeczna hamuje mechanizmy artykuowania si realnych interesw grupowych. Nie tworz wtedy instytucje spoeczestwa obywatelskiego. Od 1989 roku pojawia si wyraniej konflikt interesw. Intensywno tego konfliktu wzrasta w miar rozwoju procesw przechodzenia do gospodarki rynkowej. Gwn przyczyn tego stanu rzeczy naley upatrywa w tym, e interesy najsilniejszych grup spoecznych ( robotnicy wielkoprzemysowi, rolnicy indywidualni, pracownicy sfery budetowej, cz prywatnego rzemiosa ) s zagroone. Wzrost swobd obywatelskich sprzyja za artykulacji roszcze wywoanych blokad moliwoci interesw ekonomicznych. Std widoczne poszukiwania przez te grupy ( NSZZ Solidarno, ZZR Samoobrona ) bardziej radykalnych kanaw artykulacji swych interesw i wywierania presji na elity polityczne. Warto te zauway, e brak, adekwatnych do obecnej struktury interesw grupowych, form samoorganizacji spoecznych jest jedn z przyczyn tego, e zmiany w Polsce maj charakter odgrny i dokonywane s bez wsparcia ( czasami take bez zgody spoecznej ), przy rwnoczesnym mniej lub bardziej jawnym hamowaniu inicjatyw oddolnych. Szereg zjawisk wskazuje na rosncy * opr spoeczestwa * wobec radykalnych zmian systemowych. Wynika to z tego, e zmiany ekonomiczne zaszy tak daleko, i bezporednio zagroziy interesom duych i zdolnych do mobilizacji kategorii spoecznych. Naley wic przyj, i w warunkach Polski budowanie spoeczestwa obywatelskiego bdzie trudne i dugotrwae. Preferencje spoeczne, co do przyszego ksztatu tego spoeczestwa najprawdopodobniej lokuj si bliej tego, co osignito w Europie Zachodniej pod wpywem rzdw socjaldemokratycznych, ni tego, co gosz ideologowie liberalnego kapitalizmu.

[email protected]

spoeczestwo sieciowe - spoeczestwo obywatelskie

Strona 14 z 14

Jedn z form uzdrowienia tej sytuacji moe by rozwj ruchu samorzdowego mieszkacw, spdzielcw, rolnikw itd. Jedn z funkcji tak rozumianego samorzdu jest wadcze rozstrzyganie przez samych uczestnikw swoich problemw, a rzadziej za porednictwem swoich przedstawicieli. Szczeglnym przykadem rozwoju spoeczestwa obywatelskiego w Polsce, moe by rozwj spoeczestwa obywatelskiego, gownie jednak w zakresie realizacji zada wasnych. Samorzd terytorialny w Polsce ma dug tradycj.. Jego rozwj rozpocz si zaraz po odzyskaniu niepodlegoci w 1918 roku, ale jego dziaalno jednolicie uregulowano dopiero w 1933 roku. Po wojnie przez pewien czas samorzd terytorialny funkcjonowa w postaci rad gminy, zarzdw miejskich, powiatowych. Zlikwidowano go jednak w 1950 roku, tworzc jednolit struktur rad narodowych, ktre nie byy ju organami samorzdu, lecz terenowymi organami wadzy pastwowej. Ustawa z 8 marca 1990 roku o samorzdzie terytorialnym, powraca do idei samorzdu terytorialnego opartego na zasadzie zrzeszenia. Polega to na tym, e wszyscy mieszkacy danej gminy tworz z mocy prawa zrzeszenie ( korporacj ), posiadajce osobowo prawn i wypeniajce pewne zadania. Jedne z nich s zadaniami wasnymi gmin, inne s tak zwanymi zadaniami zleconymi z zakresu administracji pastwowej. Do zada wasnych gminy nale przede wszystkim dziaania majce na celu zaspokojenie potrzeb mieszkacw w zakresie owiaty, ochrony zdrowia, pomocy spoecznej, dziaalnoci kulturalnej, ochrony przeciwpoarowej, budownictwa mieszkaniowego, budowy i utrzymania drg i mostw. Jako przykad zada zleconych mona wymieni prowadzenie przez gmin spraw zwizanych z ochron rodowiska.

4. PodsumowanieIdea spoeczestwa obywatelskiego sama w sobie zawiera uszczuplenie ram wadzy pastwowej cedujc podejmowanie decyzji a jednoczenie odpowiedzialnoci za nie, na wikszo spoeczestwa. Jednoczenie jestemy wiadkami rodzcej si pewnego rodzaju wiadomoci globalnej. wiat bez wiz i zamknitych granic jest ide ktra przywieca modym politykom Europy. I nie mog oprze si wraeniu, e w pewnym stopniu jest to kalka spoeczestwa sieciowego gdzie nigdy nie musielimy mie wiz ani dewiz aby przekracza granice porozumienia midzy ludmi. Tu przychodzi mi na myl mora jednej z bajek zasyszanych w dziecistwie - ludzie po tamtej stronie lasu s tacy sami jak my. I moe kiedy to w peni zrozumiemy zmienimy nasz wiat. Nie wiem czy bdzie to spoeczestwo sieciowe czy obywatelskie. ale jedno jest pewne. adne z nich do koca nie bdzie ani jednym ani drugim.

[email protected]