e diel | 14 gusht 2011 | www.revistamapo.comRevista24 | speciale

Burimet e Syrit të Kaltër, një prej mrekullive shqiptare të natyrës, tërheq çdo verë qindra njerëz të ndryshëm të cilët mahniten me ngjyrat dhe ujrat e kthjellta të këtij burimi. Deri më sot shumë pak njerëz kanë tentuar të eksplorojnë burimet e Syrit të kaltër për të kuptuar diçka më shumë mbi këtë çudi të natyrës sonë. Legjenda të shumta Pagane e veshin me mister këtë burim, duke na dhënë të kuptojmë se banorët e lashtë e kanë adhuruar po aq sa edhe ne këtë mrekulli të natyrës.

Për të kuptuar sado pak vërtetësinë e këtyre legjendave, Qendra Shqiptare për Kërkime Detare, së bashku me ekipin amerikan të RPM Nautical Foundation dhe arkeologun shqiptare të ekspeditës Dr.Anastasi kryen tenta-tivën e parë për një studim shkencor të Syrit të Kaltër më 29 korrik 2011. Ky kërkim kishte edhe mbështetjen e Or-ganizatës së Arkeologjisë së Shpellave, një Fondacion i specializuar në studi-min Shpellave dhe e përdorimim e tyre për rituale pagane në mbarë botën. Zhytesat arkeologë dhe biologë ameri-kane Peter Campell dhe Derek Smith ndërmorën tentativën e parë për hyr-jen në thellësitë e Syrit te Kalter, të vë-zhguar nga një mori njerëzish, të cilët kishin ardhur për t’u freskuar pranë këtij burimi.

Syri i Kalter është i rrethuar jo vetem nga Pyjet e gjelbër, por edhe nga rrë-fime mitologjike të cilat na japin një in-formacion mbi mundësinë e përdorim-it të këtyre burimeve për ritet pagane të kurbaneve të kafshëve, në nderim të perëndive antike. Këto rrefenja dhe tregime që rrethojnë Syrin e Kaltër, sugjerojnë se ky vend ishte një qendër e rëndësishme kulturore në të kaluarën

Mijëra vjet të kulturave historike kane lene gjurmet e tyre ne Shqipëris por keto gjurma nën ujë presin ende për t’u zbuluar. Kjo përfshin edhe shpella nënujore të tilla si Syri i Kaltër, ku çdo fillim pranvere mund te kete pasur cer-emoni dhe fli ndaj hujnive si një tipar i rëndësishëm kulturor në kontekstin e

Zbulimet e Syrittë Kaltër

Një zhytje në Syrin e Kaltër është kurdoherë një sfidë drejt së panjohurës. Rryma e fortë e bën të vështirë eksplorimin e burimit, por fotot që po botojmë, zbulojnë një botë që ka mrekulluarbreza të tërë shqiptarësh dhe vizitorësh të huajNga auron tare, peter campbell, derek smith

lashtë. Njerëzit nga Epoka e Gurit e de-ri me sot a kane pare kete burim uji si fillesen e jetes dhe e kane perdorur për ritualet dhe për qëllime fetare. Afërsia e këtij burimi me qytetet e lashta si Fi-niqi apo Butrinti, e përforcojnë më shumë këtë ide, duke na bërë të mun-dur që të mendojmë se Syri i Kaltër mund të ketë qenë një qendër ritualesh të ngjashme me ato të gjetura në Francë

dhe Itali. Ritualet Pagane ishin nje mundësi e

madhe për të nderuar një perëndi apo perëndeshë dhe në to ishin të përfshira flitet e kafshëve si dhe hedhja në burim e verës apo veglave të ndryshme. Ash-tu si në kohet moderne, kur njerëzit ende përdorin burimet në mënyra të ngjashme ritualesh, duke hedhur sende si monedha, për fat të mbarë, ashtu edhe banorët e lashtë mendonin

Prania e kockave janë

prova të gatimit, të cilat

mund të tregojnë për

sakrificën e lashtë, ku

gjatë festës, kafshët e

vrara të jenë përgatitur

në nderin e një hyjnie

Zbulimet e Syrittë Kaltër

Zbulimet e Syrittë Kaltër

e diel | 14 gusht 2011 | www.revistamapo.comRevista | 25

(vijon nga faqet 8-9)

...shqipëria ka nevojë për zgjidhje urgjente dhe jo për t´u tërhequr zvarrë. edhe 12 rekomandimet e Be-së këtë kërkojnë, zgjidhjen e këtyre problemeve, të cilat me këtë qeveri vetëm sa rëndohen edhe më shumë, madje edhe me këtë taktikë gjoja bashkëpunimi të opozitës.

PasKaL MiLo aksioni opozitar duhet që të përfshijë qytetarin jo vetëm si një qenie fizike për të mbushur sheshet e protestave masive, por duhet ta bindë dhe ta afrojë atë me alternativën e saj qeverisëse. veçanërisht, këtej e tutje, duhet të bëhet një punë intesive me votue-sin e zonave rurale ku opozita ka humbur terren. gjykoj se ps duhet të ndryshojë qëndrimin e saj nënvleftësues ndaj partnerëve të saj natyralë dhe historikë. dhe ky duhet të jetë një ndryshim në thelb dhe jo thjesht në for-më. aleatët nuk duhen parë si rivalë për vota, influencë dhe pushtet, por si partnerë me objektiva dhe synime të përbashkëta. ps duhet të kuptojë se suksesi i ardhëm i koalicionit opozitar është i lidhur edhe me ndryshime në sistemin dhe kodin zgjedhor. Koha provoi se sistemi pro-porcional rajonal nuk i jep opozitës shanse për fitore. maxhoranca ka partnerë të clët i ushqen me pushtet dhe infrastrukturë që ndikon në elektorat dhe në grumbulli-min e votave. Që opozita të rrisë shanset për fitore, ajo duhet të mbështesë ndryshimin e sistemit duke futur elementin e korrektimit kombëtar dhe duke lënë listat e hapura me qëllim maksimalizimin e votës edhe nëpër-mjet konkurrencës së brendshme.

PetRo KoCi e majta arrin rezultat politik dhe elektoral kur harmonizon luftën për pushtet me luftën për de-mokraci. Ky është thelbi i dallimit mes të majtës shqip-tare dhe të djathtës. Kjo e fundit ka mbetur veç një maki-neri politike për pushtet dhe shfrytëzim barbar të tij në kurriz të demokracisë institucionale dhe të demokra-cisë socialekonomike. tashmë opozita po dëshmon se do bëjë një luftë politike me alternativa ndryshimi dhe jo vetëm me presion politik ndërrimi. Zgjedhjet në tira-në me ndërhyrjet e dhunshme të KQZ dhe të Kolegjit Zgjedhor shënuan fundin e një republike dhe nevojën për ndërtimin e një republike të re. Fatkeqësisht deri dje opozita nuk kish arritur ta kuptonte këtë gjë, bile na-ivisht bashkëvotoi modelin Berisha mbi Kushtetutën. Koha po kërkon një model të ri. opozita ka një mision: ndryshimin! Ndërtimi i ndryshimit rrëzon edhe Berishën. Ndryshimi nuk ndërtohet me dhunë as me deklarata rev-olucionare. duhet projekt dhe strategji, mençuri dhe vendosmëri, organizim dhe shumë punë!

eshtë foLuR shPesh PëR një fRont KundëR qe-veRisjes së zotit BeRisha, Mendoni se Mund të zgje-Rohet aPo RRudhet në të nesëRMen KoaLiCioni i KRyesuaR nga Ps-ja dhe nëse Mendoni se Mund të zgjeRohet, CiLët do të ishin aKtoRët e tjeRë që do të Mund të PëRfshiheshin?

sKendeR gjinushi Në rast se opozita del qartë me një platformë për zgjidhje politike, qeveri e paanshme që merr përsipër përgatitjen e zgjedhjeve me standarte evropiane në vend, që nuk prodhon dhe mbron korrup-sionin, që nuk ka konflikt interesi me gjyqësorin, që ga-ranton një paketë reformash reale dhe jo demagogji dhe antireformë, atëherë do të mund të krijohej pa vështirë-si një front nga më të gjerët në shqipëri. ajo do të ishte mbi të gjitha, një platformë me mbështetjen e mbi 60 për qind të shqiptarëve dhe me mirëkuptimin e të gjithëve.

PasKaL MiLo Koalicioni opozitar mund të zgjerohet në rast se do të merren në konsideratë edhe mendimet dhe sugjerimet që përmenda. si element i forcimit dhe zgjer-imit të tij, nuk duhet parë vetëm shtimi i partive në ko-alicion, por dhe programi i tij, strategjia dhe taktikat elek-torale që do të ndiqen. e po kështu, edhe fryma që do të karakterizojë koalicionin, mesazhet që përcjell partia e madhe në elektorat për aleatët e saj. sigurisht, zgjerimi i koalicionit është një nga faktorët kryesorë nëse opoz-ita synon vërtet pushtetin, por njëkohësisht, ajo duhet të bëjë edhe kompromise të dhembshme brenda dhe jashtë saj. sentenca e njohur, “Kurrë mos thuaj kurrë”!,

para së gjithash, është e vlefshme në politikë. eshtë më mirë një kompromis historik dhe transparent brenda të majtës sesa të bëhen llogari për parti që pritet të krijo-hen. Në fakt, siç ka dëshmuar dhe koha, rrjedhjet nga pd-ja nuk kanë qenë të suksesshme. PetRo KoCi më intereson fronti për kauza dhe më pak frontet kundër apo me Berishën. Fatkeqësisht njerëzit nuk pyesin se për çfarë je, por me kë je! Kauzat e drejta dhe parimore me interes strategjik ndërtojnë fronte të mëdha dhe fituese. mund të t´ja mbërrish aleancave me parti, por aleanca më e madhe është ajo me shumicën e qytetarëve në nevojë demokracie. Nëse tashmë kemi një projekt për ndryshimin demokratik të Kushtetutës atëherë, pavarësisht koalicioneve partitë do duhet të respektojnë konseguencën parimore. për shembull, lsi-ja nuk i thotë dot plaç ndryshimeve kushtetuese. e nuk ka nevojë të ikë nga qeveria për ta bërë këtë. Jam i bin-dur se shumica e socialistëve të vërtetë në lsi i thonë po kërkesave të grevës së urisë së dikurshme të për-faqësuesve të saj në parlament.

ende nuK Ka daLë RaPoRti finaL i osBe/odihR-it, si i gjyKoni standaRtet e zgjedhjeve dhe a PaRaKoM-PRoMentojnë ato standaRtin e zgjedhjeve të PRit-shMe të PëRgjithshMe?

sKendeR gjinushi Këto zgjedhje ishin një eksperi-ment i sponsorizuar. ishte hera e dytë që shqiptarët u detyruan të hyjnë në zgjedhje pa një reformë minimale dhe një konsensus formal pozitë-opozitë: hera e parë ka qenë në vitin 1996. po kështu, ishte hera e parë që me zgjedhje lokale, tentohej të zgjidhej një krizë e gjithan-shme e pushtetit qendror. Në këtë kuptim, as që nuk mund të priteshin standarte zgjedhore në 8 maj. Në kë-to zgjedhje u tejkaluan të gjitha standartet e vjedhjeve. Nuk e di se çfarë duhet të presim nga raporti i osBe/odihr-it, kur e përjetuam vetë gjithçka ndodhi. Nuk ka asnjë standart evropian që këshillon përdorimin e trito-lit dhe të dhunës gjatë fushatës, që këshillon regjistrim popullsie në servise makinash apo dublikime listash, që pranon për institucione demokratike një KQZ – bandë dhe një tvsh – 55. për ne nuk ka standarte zgjedhore me këtë qeveri. vetë komuniteti ndërkombëtar është futur në një rreth vicioz sepse nga një anë kërkon reformë urgjente zgjedhore për të justifikuar vjedhjen e mandatit opozitar të tira-nës dhe nga ana tjetër, ka presionin për të rrumbullako-sur raportin që të justifikohet gabimi i bërë për mos shtyrë zgjedhjet në kushtet ku u mbajtën. dilema është e thjeshtë: nëse zgjedhjet ishin të mira, për çfarë do të nevojitej reforma? dhe nëse nuk ka nevojë për reformë, si mund të justifikohen veprimet e KQZ-së dhe qeverisë për mangësi në kod?

PasKaL MiLo pa dashur që të ndikohem në vlerësimin tim nga gjykimet që kanë dhënë deri më tani ndërkom-bëtarët, mund të them se standartet e zgjedhjeve të 8 majit u kompromentuan rëndë në tiranë dhe në mënyrën sesi u administrua procesi në KQZ dhe në Kolegjin Zgjed-hor. Nëse bëhet reformë zgjedhore thelbësore, jo bipar-tizane siç ka ndodhur deri më tani, por një reformë gjithëpërfshirëse, mund të ketë një shans për të nesër-men. Ndryshe, jam i sigurtë se në zgjedhjet e ardhshme, për vlerësimin e zgjedhjeve do të përdorim konceptin leninist “një hap përpara, dy hapa pas”. Që kjo të mos ndodhë, është i nevojshëm në mënyrë urgjente diskuti-mi i gjerë me të gjithë aktorët politikë dhe grupet e in-teresit për reformën zgjedhore.

PetRo KoCi standartet u rrëzuan “me sukses”. Kemi një demokraci të papjekur. duhet akoma investim poli-tik dhe financiar ndërkombëtar për demokratizimin e demokracisë shqiptare. Në këto zgjedhje opozita hyri pa asnjë garanci. Kur them këtë nuk mendoj se kishte rrugë tjetër. Në zgjedhjet e ardhshme duhen garanci. Jo thjesht për opozitën, por për materializimin real të vull-netit zgjedhor të shqiptarëve në procesin elektoral dhe administrimin e tij. unë besoj se vjedhja transparente e mandatit të Kryetarit të bashkisë së tiranës e ka rritur konsensusin ndërkombëtar me projektet e opozitës, përfshi edhe reformën Kushtetuese.

Gjinushi, Milo e Koçi - Ne, përballë Ramës

Gjithsesi, në hulumtimet e ardh-shme mund të shikohet mundësia e koleksionimit të mbeturinave të kock-ave, per t’i studiuar ato dhe per t’i dat-uar si dëshmi të ruajtura të banoreve të lashtë. Ekipi ndërdisiplinor që kreu këtë zhytje të vështirë, përdor vetëm metoda vëzhguese për të dokumentuar gjetjet në këtë shpellë, duke mos prekur asgjë dhe duke lënë çdo gjë në vend, për v i z i t o r ë t e a r d h s h ë m , s i d h e shkencëtarët që do të kërkojnë ta stu-diojne këtë shpellë më mirë.

Informacioni që eshte mbledhur do të përdoret për të pare mundësinë e zhytjeve shkencore në të ardhmen në këtë shpellë, apo edhe shpella të tjera në Shqipëri, si dhe eksplorimin e tyre për të kuptuar nëse banorët e lashte i përdornin këto burime si vende për rit-uale fetare apo jo. Kjo zhytje ishte një sondazh i suksesshëm fillestar, duke demonstruar mundësinë e burimeve shqiptare dhe duke treguar se këto burime mund të përmbajnë materiale të rëndësishme arkeologjike, të cilat mund të shpjegojnë edhe kuptimin e shumë legjendave dhe tregimeve për këto mrekulli natyrore.

se hedhja e kurbaneve apo e sendeve në këto burime, sillte fat..

Sipas specialistëve shqiptare që ka-në studiuar Syrin e Kaltër, burimi ka nje rrjedhje mesatare prej tetëmbëdh-jetë metra kub për sekondë. Ky shkar-kimin masiv uji e bën zhytjen shumë të vështirë dhe te rrezikshme. Eksplorimi i shpellave me diving (zhytje) është po-tencialisht i rrezikshëm edhe në kush-tet e ujrave të qeta, por rreziqet jane shumë të mëdha kur uji del me presion të lartë.

Zbritja në burim kundër rrymës është shumë e vështirë, pasi forca e ujit mund të dëmtojë sistemin e ajrit dhe mund të humbësh furnizimin me ok-sigjen. Dalja nga shpella është akoma më e rrezikshme sesa zhytja në pikiatë. Presioni i madh i ujit ka një numër efektesh të dëmshme për fiziologjine e njeriut. Nëse një zhytës nuk eshte i ku-jdesshëm, ai mund të flaket me shpej-tesi nga rryma, duke dalë në sipërfaqe. Një mundësi e madhe kjo për aksident fatal.

Shkencëtarët e këtij projekti ishin me fat që kishin në dispozicion një hartë të Syrit të Kaltër, e hartuar nga zhytësit e mëparshëm, e cila i ndihmoi ata të përgatiten për terrenin e shpel-lës. Harta tregon një rënie në afërsi të drejtë për njëzet metra, ku burimi ka një zgavër, para se të vazhdojë në rënie në anën e saj jugore. Kjo zgaver krijon një zonë ujëmbledhëse për çdo objekte që zbret nga lart dhe e ben ate të përky-er për studime të mundshme.

Gjatë zhytjes në burimin e Syrit të Kaltër, u panë dëshmi të depozitimit njerëzor, megjithatë sasia më e madhe e objekteve u gjet në zgavër. Pjesa më e madhe e artikujve ishin moderne, të til-la si xhama të thyer, copa çimentosh të thyera si dhe copa hekuri. Me interes të madh ishte vezhgimi i një sasie kock-ash dhe copash druri. Prania e kockave jane prova të gatimit, të cilat mund të tregojnë për sakrificën e lashtë, ku gjatë festës, kafshet e vrara të jenë përgatitur në nderin e një hyjnie.