39

SPECIALNATUURSTEEN & KLINKERS

40

“Informeer jezelf én je klant” WIE ZICH ENIGSZINS VERDIEPT IN DE WERELD VAN NATUURSTEEN, KAN NIET OM DE BIJ MOMENTEN FELLE DISCUSSIE ROND BELGI-

SCHE EN AZIATISCHE NATUURSTEEN HEEN. “HET HEEFT WEINIG ZIN OM EEN STANDPUNT IN TE NEMEN”, VINDT GEERT LEGEIN, DI-

RECTEUR VAN FEBENAT. “ELKE NATUURSTEENSOORT IS ANDERS EN HEEFT ANDERE EIGENSCHAPPEN. ALS FEDERATIE HAMEREN WIJ

OP HET GEVEN VAN CORRECTE INFORMATIE ZODAT ELKE ONTWERPER OF AANNEMER IN ALLE OBJECTIVITEIT DE JUISTE STEEN VOOR

DE JUISTE TOEPASSING KAN KIEZEN.”

INFORMERENDE ROL

Febenat is zowel spreekbuis als adviesorgaan van de Belgischenatuursteenimporteurs. “Wij zijn geen commerciële organisatie,maar willen een informerende rol en ondersteunende spelen inde natuursteensector. Febenat promoot het gebruik van natuur-steen en houdt zich bezig met de technische problematiek en deEuropese normering rond natuursteen. Met het WTCB en haartechnische commissie werken we nauw samen aan uniformecriteria inzake kwaliteit, afwerking, plaatsing en onderhoud. Fe-benat staat ten dienste van alle professionelen uit de sector, duszowel (tuin)architecten, (tuin)aannemers, groothandels, enz. Ui-teraard ondersteunen wij ook de binnenlandse natuursteen,maar wij drukken in geen geval een bepaalde voorkeur uit. Of hetnu binnen- dan wel buitenlandse steen is, heeft geen belang.Wat wel de hoogste prioriteit moet hebben, is correcte profes-sionele informatie. Vandaar dat wij uitgebreide technische ficheshebben opgesteld en die allemaal bundelen in ons ‘Vademe-cum’. Als er met bepaalde steensoorten problemen kunnen op-treden na plaatsing, bijvoorbeeld verkleuring, dan moet daarvooraf melding worden van gemaakt. De klant kan dan zelf be-slissen of dat voor hem een onoverkoombare zaak is of juist niet.Het is niet omdat een steen na verloop van tijd roestachtige vlek-ken vertoont, dat de mechanische kwaliteit daarom minder is.Het is gewoon één van de eigenschappen, niets meer, niet min-der.”

KLIMATOLOGISCHE OMSTANDIGHEDEN

Er zijn vergelijkende studies uitgevoerd die inspelen op de ver-schillen inzake blauwe hardsteen uit Ierland, België en Aziatischelanden. “De conclusie luidt dat elke steen zijn eigen kenmerkenen karakteristieken heeft. De Ierse heeft tot 70 cm in de massageen aders, de Belgische heeft dat wel. Zegt dat iets over de

kwaliteit? Neen, het toont alleen aan dat het om twee verschil-lende steensoorten gaat, hoe groot of klein de onderlinge afwij-kingen ook zijn. Chinese hardsteen is trouwens geen ‘blauwe’hardsteen, maar een andere soort. Dat kan of mag je niet eensvergelijken met Vietnamese, Belgische of Ierse, maar het ge-beurt wel! Daarom zeggen wij: elke steen heeft zijn toepassing,maar wordt niet altijd op de juiste plaats gebruikt. Veel heeft temaken met de klimatologische omstandigheden, in het bijzon-der de aanwezigheid van vocht. In elke steen zit het mineraal py-riet (fool’s gold of FeS2), een belangrijk ijzer- en zwavelerts datonder invloed van vocht voor verkleuring kan zorgen. Daar moe-ten we bij buitentoepassingen rekening mee houden, de basis-regels moeten worden gevolgd. In Egypte kun je de meeste py-riethoudende natuurstenen probleemloos gebruiken, maar datwil daarom nog niet zeggen dat elke Egyptische steen ook hiervoor alle toepassingen bruikbaar is.”

KWALITEIT EN VERTROUWEN

Natuursteen is beschikbaar in verschillende kwaliteitsklassen.“Blauwe Hardstenen uit Ierland en België hanteert bijvoorbeeldverschillende klassen. Klasse A staat voor de absolute topkwa-liteit, maar de grens tussen B-klasse en C-klasse is heel fijn. Voorandere stenen worden andere termen gebruikt zoals commer-cial, select, enz. Wij zijn er ons bewust van dat de tuinarchitectof de tuinaannemer dat niet altijd weet. Dat is geen verwijt, wanthet is en blijft een moeilijke oefening. Wie dat onderscheid welkan maken, is de steenhouwer. Die moet perfect weten wat voorvlees hij in de kuip heeft. De plaatser heeft op dat vlak mindervakkennis en moet dus in alle vertrouwen beroep kunnen doenop zijn groothandel/steenhouwer. Voor buitentoepassingenwordt wel vaker gewerkt met steensoorten uit een iets lagereprijsklasse. Op zich geen probleem, maar je moet er dan ook re-kening mee houden dat die steen ook minder streng is geselec-

41

teerd. Natuursteen heeft overigens een groot voordeel ten op-zichte van andere stenen: het kan altijd in zijn oorspronkelijketoestand worden hersteld, bijvoorbeeld door het oppervlak tekristalliseren of te slijpen en dan terug te verzoeten, polijsten,…”

FOTO’S EN STALEN

Enkele maanden geleden bracht Febenat de tweede uitgave vanhet Febenat vademecum voor natuursteen uit. “De inhoud is nogmeer gericht op de selectie van de juiste natuursteen bij de juis-te toepassing. Het vademecum bevat dan wel foto’s, maar dezezijn enkel representatief voor een algemeen uiterlijk. Afbeeldin-gen zijn goed om de verschillen tussen de natuurstenen te ver-gelijken. De boodschap is dan ook om nooit op een foto af tegaan bij de uiteindelijke keuze van de natuursteen. Deze regelgeldt ook voor kleine stalen. Nog te vaak zien we dat de selec-tie van natuursteen wordt bepaald op basis van een staal vanamper 10x10cm. Nochtans worden kosten noch moeite ge-spaard om het bij de platen- en tegelleverancier zo klantvriende-lijk mogelijk te maken zodat de afnemer de keuze van zijn steenin alle rust en kalmte kan bepalen.

NATUURSTEEN KIEZEN

Om de klant de beste keuze te laten maken, zijn er verschillen-de mogelijkheden. “In de eerste plaats zijn er natuurlijk de toon-zalen, maar er zijn ook bedrijven die de middelen niet hebben omeen showroom in te richten. In dat geval kunnen we de klantnaar de (dichtstbijzijnde) leverancier sturen om ter plaatse de te-gels of platen te bekijken. De klant moet dan wel beseffen dat

het niet de bedoeling kan zijn tegels te beginnen selecteren. Eenandere methode zijn de representatieve stalen. De beste manieris een groot staal van bijvoorbeeld 40x40cm te voorzien metdaarnaast kleinere stukken die de andere eigenschappen weer-geven. Hou bij de keuze van het materiaal rekening met de ver-wachtingen van de klant én kies de steen én de oppervlakteaf-werking in functie van de vooropgestelde toepassing. Luisterdus aandachtig naar de wensen en informeer de klant. De klantdient dan wel rekening houden met de eigenschappen van desteen en mag geen onmogelijke eisen stellen. De handelaar laatzich immers te vaak overhalen tot wat de klant wil horen. Mine-raalconcentraties zijn nu eenmaal een vast gegeven bij natuur-steen en worden vaak opgenomen als eigenschap bij de talrijkeimitaties van natuursteen die vandaag op de markt te vinden zijn.Wij zijn er echter rotsvast van overtuigd dat het origineel nog al-tijd beter is dan de kopie.

VAKKENNIS

Ten slotte moet de tuinaannemer zelf over de nodige vakkennisbeschikken om de natuursteen naar behoren te plaatsen. “Hetberoep is niet beschermd, dus heb je automatisch wel eens temaken met ‘cowboys’. Febenat stelt, in samenwerking met er-kende instanties zoals het WTCB, niet alleen technische fichesop over de natuursteensoorten, maar geeft ook plaatsings- enonderhoudsadvies. Wij vragen aan de aannemers dat die regels,die aangepast zijn aan de eigenschappen van de steensoort,gerespecteerd worden. Als je dat doet, vermijdt je problemenachteraf met de klant.”

Foto's Febenat

42

De verschillende natuursteensoorten

STAP OM HET EVEN WELKE NATUURSTEENGROOTHANDEL BINNEN EN U WORDT GECONFRONTEERD MET EEN RESEM AL DAN NIET

EXOTISCH KLINKENDE NAMEN. BOVENDIEN WORDEN VERSCHILLENDE BENAMINGEN VOOR DEZELFDE STENEN GEBRUIKT EN DURFT

EEN NIET-KENNER BEPAALDE SOORTEN AANDUIDEN MET EEN VERKEERDE BENAMING. WIJ PROBEREN U EVEN WEGWIJS TE MAKEN

IN HET ‘VAKJARGON VAN DE NATUURSTEEN’.

WETENSCHAPPELIJK VS COMMERCIEEL

Natuurstenen kunnen in de eerste plaats onderverdeeld wordenop wetenschappelijke basis, maar meer gangbaar zijn de com-merciële benamingen. Het eenvoudigst zou zijn om de weten-schappelijke benaming die beschreven wordt in de Europesenormen NBN EN 12407 en NBN EN 12670 te gebruiken. Hetprobleem is dat deze normen een danig ingewikkelde termino-logie gebruiken dat enkel geologen en andere in steen gespe-cialiseerde wetenschappers goed weten waar het over gaat. Dewetenschappelijke benaming heeft wel het voordel dat het eendirecte indicatie geeft van de eigenschappen en de samenstel-ling van de natuursteen. Om het toch wat eenvoudiger te makenheeft natuursteen ook een commerciële benaming, maar dezezegt weinig of niets over de eigenschappen en de samenstelling.De Europese norm NBN EN 12440 legt de officiële commercië-le namen en de wetenschappelijke namen van ongeveer 2400Europese natuurstenen vast, waarbij de commerciële naam dui-

delijk refereert naar de regio van herkomst. Commerciële namenvan natuurstenen van buiten Europa, en dat zijn er toch ook eenflink pak, zijn niet genormaliseerd.

STOLLINGSGESTEENTEN

De wetenschappelijke indeling heeft het over drie groepen na-tuurstenen: magmatische gesteenten, sedimentaire gesteentenen metamorfe gesteenten. Magmatische gesteenten of stollingsgesteenten ontstaan doorhet uitharden van vloeibaar gesteente of lava in of op de aard-korst. Binnen deze groep onderscheiden we drie subgroepen,afhankelijk van de plaats van uitharden, met name ‘uitvloeiings-gesteenten’, ‘ganggesteenten’ en ‘dieptegesteenten’. De ver-dere classificatie baseert zich op diverse criteria zoals de vor-mingswijze en de mineralogische en/of chemische samenstel-ling die de aanwezige kristallen bepaalt. Algemeen kunnen westellen dat deze gesteenten hard, zuurbestendig, vorstbestendig

Galaxy Grey Kandla ochre

43

en slijtvast zijn. Uitvloeiingsgesteenten zijn uitgehard aan hetaardoppervlak, bijvoorbeeld na een vulkaanuitbarsting, wat re-sulteert in natuurstenen met nauwelijks of geen zichtbare mine-ralen en een zeer fijnkorrelige textuur. De stenen zijn meestal ge-lijkmatig van uiterlijk en samenstelling. Een voorbeeld hiervan zijnde basalten. Zoals de naam zelf aangeeft, zijn dieptegesteentenonder grote, constante druk gevormd diep in de aardkorst. Hetresultaat zijn grofkorrelige gesteenten met duidelijk waarneem-bare kristallen. Zowel qua uitzicht als samenstelling zijn deze ge-steenten regelmatig, maar ze kunnen onderling sterk in uiterlijkverschillen. Voorbeelden hiervan zijn graniet en gabbro. Gang-gesteenten ten slotte ontstaan door verharding in breuken ofspleten in de aardkorst. Het stollingsproces verloopt sneller danbij de dieptegesteenten en dat resulteert in min of meer grofkor-relige gesteenten die regelmatig zijn qua uiterlijk en samenstel-ling, maar visueel eveneens onderling sterk kunnen verschillen.Voorbeelden hiervan zijn diabaas en porfier.

AFZETTINGSGESTEENTEN

Een tweede groep zijn de sedimentaire gesteenten of afzet-tingsgesteenten die ontstaan door bezinking of afzetting vanmaterialen die door water werden meegevoerd aan het aardop-pervlak. Deze ‘afbraakmaterialen’ zijn afkomstig van de verwe-ring van magmatische, metamorfe of oudere sedimentaire ge-steenten en consolideren zich na verloop van tijd door het aan-eenklitten van de korrels onder invloed van diverse factoren.Hoofdkenmerk is de afzetting in de vorm van evenwijdige op-eenvolgende lagen die qua dikte en samenstelling kunnen varië-ren. Die gelaagdheid uit zich in verschillen in kleur, samenstelling,korrelgrootte en textuur. Bij de sedimentaire gesteenten onder-scheiden we detritische gesteenten (afzettingsgesteenten) en fy-sico-chemische of biogene gesteenten. Detritische gesteentenontstaan door opeenstapeling van gesteenteafval dat van hetaardoppervlak afkomstig is. Voorbeelden hiervan zijn zandste-nen en sommige kalkstenen. Biogene gesteenten zijn het gevolgvan neerslag van zeer fijnkorrelige partikels uit verzadigd water.Kalkstenen zoals travertijn bijvoorbeeld zijn ontstaan door neer-slag van kalk uit met kalk verzadigd water.

METAMORFE GESTEENTEN

Metamorfe gesteenten ontstaan door omzetting van sedimen-taire gesteenten, andere metamorfe gesteenten of magmatischegesteenten bij hoge temperatuur en/of druk, bijvoorbeeld bij ge-bergtevorming. Bij die omzetting veranderen de eigenschappenvan de oorspronkelijke gesteenten met een nieuwe mineralogi-sche samenstelling en ander uitzicht (textuur en structuur) totgevolg. Voorbeelden van metamorfe gesteenten zijn gneis (om-zetting van een graniet), kwartsiet (omzetting van een zandsteenen marmer (omzetting van een kalksteen).

COMMERCIËLE BENAMINGEN

De commerciële benaming van natuursteen is, in tegenstellingtot de wetenschappelijke benadering, meestal niet gebaseerdop vorming, samenstelling en mineralogie. Vaak hebben namenzoals marmer en graniet zelfs niets te maken hebben met de we-tenschappelijke benaming marmer en graniet. Bij de commer-ciële benaming is er vaak geen directe relatie tussen de naam ende eigenschappen van de steen. De commerciële term marmerbijvoorbeeld duidt op alle kalkhoudende natuurstenen die gepo-lijst kunnen worden. In deze groep zitten zowel de echte mar-

Doc. PMW

Doc. Beltrami

Doc. Beltrami

44

mers volgens de wetenschappelijke onderverdeling als bepaal-de kalkstenen. Ook de commerciële term graniet kan slaat zo-wel op harde en gepolijste gesteenten van magmatische als vanmetamorfe oorsprong. De consument kent over het algemeenalleen de handelsnaam, vandaar dat zowel steenhouwers alsgroothandels/importeurs bij voorkeur deze termen aanhouden.

NORMERINGEN

Zowel nationaal als internationaal bestaan er verschillende ge-normaliseerde proeven om specifieke eigenschappen van na-tuursteen te testen. Daarnaast zijn er normen met minimale cri-teria waaraan bepaalde tegels naargelang de toepassing moe-ten voldoen. Er bestaan ook verschillende normen die de mini-male eigenschappen (eisen) en proefmethodes beschrijven opspecifieke toepassingen. De belangrijkste en meest gehanteer-de normen zijn:- NBN EN 1925: wateropnamecoëfficiënt door capillaire werking- NBN EN 1926: druksterkte- NBN EN 1936: werkelijke en de schijnbare volumieke massa

(compactheidsgraad), totale en open porositeit- NBN EN 12371: vorstbestendigheid- NBN EN 12372: buigsterkte bij puntbelasting- NBN EN 14231: slipweerstand

- NBN EN 14066: weerstand tegen veroudering- NBN EN 14157: slijtsterkte - NBN EN 1341: buitenplaveien in natuursteen

(eisen en proeven) - NBN EN 1342: straatkeien in natuursteen (eisen en proeven) - NBN EN 1343: boordstenen in natuursteen (eisen en proeven).Wie zich in al deze materies wil verdiepen, raden we twee on-ontbeerlijke documenten aan: het Vademecum (2e editie, 2010)van Febenat en de Technische Voorlichting TV 228 ‘Natuur-steen’ (2006) – enkel online – van het WTCB. In deze documen-ten staat alles wat u moet weten over de meest gebruikte soor-ten natuursteen in België. Gedetailleerde fiches beschrijven oor-sprong, uitzicht, kenmerken, toepassing, plaatsing en onder-houd.

OPPERVLAKTEAFWERKING

Naast de eigenschappen van de verschillende natuursteensoor-ten zelf bepalen ook de oppervlaktebewerkingen in grote matehet uitzicht van de steen. Naargelang de afwerking kan de kleurvan het oppervlak sterk verschillen. Polijsten bijvoorbeeld maaktde kleur intenser en donkerder, terwijl vlammen het kleurpaletmeestal verzachten. We kunnen niet zomaar bij elke steen omhet even welke oppervlaktebewerking kiezen. Veel hangt af van

Foto's PMW

45

de aard van het materiaal en de beoogde toepassing. Som-mige afwerkingen zijn soms eenvoudigweg niet mogelijk. - Gepolijst: het oppervlak weerkaatst met hoge glans. Aders,

witte vlekken en de aard en structuur van de fossielen wor-den duidelijk, terwij ook de kleuren worden versterkt.

- Verzoet: het oppervlak weerspiegelt licht en is effen en mat.Zichtbare groeven zijn nauwelijks aanwezig.

- Geschuurd: effen oppervlak met fijne cirkelvormige streep-jes.

- Gezaagd: het oppervlak vertoont zaagsneden, kleine golvin-gen en streepjes. Afhankelijk van de zaagtechniek kunnende sporen evenwijdig of cirkelvormig zijn.

- Gevlamd: door een thermische schok springen oppervlakki-ge korrels weg, wat leidt tot de specifieke ruwe textuur.Vooral hardere soorten natuursteen worden gevlamd.

- Gehamerd: een mechanische hamer laat putjes achter ophet oppervlak. Het uitzicht varieert naargelang de groottevan de hamer en het aantal punten op de hamer.

- Gezandstraald: zandkorreltjes geven de steen een ruw maarfijn gekorreld uitzicht.

- Gekloven: door manueel of mechanisch te klieven verkrijgtmen breuksteen en komt het oorspronkelijke aspect van desteen boven. Het oppervlak kenmerkt zich door een onre-gelmatige verspreiding van schilfers, holten en bulten.

- IJsbloem: vijf beitels draaien rond zichzelf en tegelijkertijd opde plaat. Het ruwe oppervlak heeft het uitzicht van ijsbloe-men.

- Gefrijnd: een ‘multifrees’ met diamanttanden geeft aan demechanische frijnslag een eigen typisch plat profiel. De groe-ven zijn steeds evenwijdig en de afstand tussen de groevenblijft altijd onveranderd.

- Oude frijnslag: korte, onderbroken streepjes in het opper-vlak, meestal diagonaal over de platen lopend, creëert eendecoratief ruw oppervlak.

- Getrommeld: op maat gezaagde tegels worden in een draai-ende molen of trommel gestopt, waardoor de randen van detegels verouderd worden.

- Geborsteld: het eerder bewerkte oppervlak (gevlamd, ge-zandstraald, verzoet, geschuurd,...) wordt zachter gemaaktmet abrasieve borstels, waardoor de kleuren van de natuur-steen beter tot hun recht komen.

- Gebikt: met puntbeitel bewerkt.- Geribd: met de pin gehouwen lijnen, meestal op gekloven

oppervlaktes. - Sclypé: machinale groeven met ruwe tussenvlakken. Bij bre-

dere banden spreekt men van gegradeerd. Voor buitengebruik zijn vooral de afwerkingen ‘gevlamd’, ‘ge-

hamerd’, ‘gezandstraald’ en ‘gekloven’ geschikt.

FEBENAT EN HET VADEMECUM

De Federatie van Belgische Natuursteengroothandelaars be-staat uit volgende bedrijven:- Beltrami (Harelbeke)- BMB (Wortegem-Petegem)- Brachot-Hermant (Deinze)- Merbes Sprimont – Marpic (Huizingen)- Stone / StoneWest (Londerzeel / Olsene/Zulte)- Stone Consulting (Oostkamp) - Tuytelaers (Ravels)- Westvlaams Tegelhuis (Roeselare).Het bestuur bestaat uit Rinaldo Castelli (voorzitter), Hans Del-mulle (ondervoorzitter) en Geert Legein (directeur). Het Vademecum dat wij, aangevuld door de informatie die onsdoor de bedrijven zelf ter beschikking werd gesteld, als basisvoor deze special hebben gebruikt, kan eenvoudig besteldworden door een e-mail te sturen naar info@febenat.be.

EEN KLASSIEKER: DE KASSEI

Natuursteen kasseien werden eeuwenlang gebruikt voor deaanleg van onze wegen. Maar ze passen ook perfect in de tuin

en kunnen moeiteloos met elke woningstijl gecombineerd wor-den. Niet alleen architectonisch hebben kasseien hun waardebewezen, ze hebben ook uitzonderlijke mechanische kwalitei-ten. Vandaag bestaan er (nieuwe) kasseien uit graniet of hardezandsteen (gres), maar ook de aloude porfier kassei is nogsteeds in rek. Voordelen van deze klassieker zijn de onverslijt-baarheid, de kleurvastheid, de zeer lage porositeit en het feitdat ze nauwelijks vuil of groen worden. De Belgische porfier-kassei wordt ontgonnen in de driehoek Brussel – Charleroi –Doornik en is een uitermate hard gesteente dat geen vuil of olieopneemt. De kleur varieert van grijs tot blauw. De meest be-kende is het zogenaamde ‘kinderkopje’ dat in verschillendeformaten en vormen bestaat en in bogen of rechte lijnen wordtgelegd. Het overgrote deel van de porfier die vandaag wordtgelegd, zijn gebruikte kasseien die uit de straten worden ge-haald. Naast de Belgisch porfier vinden we ook Zweeds gra-niet, een zeer hard stollingsgesteente dat zich kenmerkt doorkristallen die in het zonlicht glinsteren. Zweedse graniet is rood-bruingrijs van kleur, de kasseien zijn meestal vrij vlak.

Herkapte mozaïekkasseien ten slotte zijn kasseien die machi-naal uit grotere kasseien worden gekloven om ze daarna tetrommelen.

Doc. Stone Doc. Stone

46

NATUURSTEEN VOOR BUITENTOEPASSINGEN

Een overzicht geven van alle natuursteen die geschikt is voorbuitengebruik, zou ons te ver leiden, vandaar dat we ons beper-ken tot een selectie van de belangrijkste soorten (bron: Febenat).We geven daarbij telkens de meest gangbare commerciële be-naming(en), tussen haakjes de referentiebenaming volgens NBNEN 12440 en de herkomst en een korte beschrijving.

- Asian Blue of Oosterse Blauwsteen (Kalksteen van ThanHoa / Vietnam): grijsblauwe, compacte crinoïdekalksteenmet zwarte gemoucheteerde achtergrond. Het decoratieveeffect wordt versterkt door witte koralen en schelpen en/ofaders. Kleurnuances komen zeer frequent voor, zelfs binnenéén en dezelfde partij.

- Barcy (Combe Brune, Frankrijk): fijnkorrelige kalksteen metbeige-crème genuanceerde achtergrond en af en toe ver-spreide donkere schelpjes. Het materiaal bevat kleine gaat-jes die bij het inwassen van de vloer opgevuld worden.

- Basalto di Vesuvius (Basaltina / Italië): donkergrijze basaltmet praktisch egale achtergrond met gelijnde structuur. Denatuurlijke gaatjes worden opgevuld met een donkere spe-cie, die na verharding opnieuw verzoet wordt zodat eenegaal glad bovenvlak verkregen wordt. Basaltina kan nietvervoerd worden bij vriesweer.

- Belgische Blauwe Hardsteen (Petit Granit / België): crinoïde-kalksteen met witte aders en fossielen. Het oppervlak vertoontkleine zwarte vlekken die na verloop van tijd zullen uitspringen.Dit verschijnsel is inherent aan de structuur van het materiaalen heeft geen enkel schadelijk gevolg voor de duurzaamheidvan de steen.

- Chinese Hardsteen (Jininstone / China): dolomietrijke, zwart-blauwe compacte kalksteen met typische kleine kalkbolletjesen witte aders en vlekken. Door de aanwezigheid van dolomietzal de steen bij buitengebruik na enige tijd een bruine schijnvertonen.

- Cudappah (Kalksteen van Cudappah / India): fijnkorrelige kalk-steen (met dolomiet) met een grijszwarte basiskleur. Door defijngelaagde structuur soms aanzien als een leisteen.

- Flammet (Fylliet van Offerdal / Zweden): metamorf gesteente(fylliet) met een grijsachtige, olijfgroene, soms licht genuan-ceerde basiskleur en een vrij regelmatig natuurruw geklovenoppervlak zoals een leisteen. Flammet is een zeer hard mate-riaal, absoluut vorstvrij en zeer geschikt voor buitenbevloering.

- Galaxy Grey: (Grijze Graniet van Fujian / China): lichtgrijze granietmet verspreide, kleine tot middelgrote, donkerder kristallen.

- Gris des Ardennes (Gris Roze / België): grijze rifkalksteen metbeige-grijze of roze schakeringen en witte adering en fossielen.

- Irish Blue Limestone (Kilkenny Blue Grey / Ierland): grijsblauwe,compacte crinoïdekalksteen met witte aders en fossielen.

Foto's Stone

Focus geklovenBarcy gebouchardeerd

Beauvillon Rubané verzoet

Black basaltBlack basalt

47

- Jaddish (Grey Shale of Papagayas / Brazilië): zeer compac-te leisteen met grijsgroene basiskleur en een natuurruw re-latief effen oppervlak. Jaddish is een gelaagd gesteente,vandaar de wat gekartelde de randen en schilfers die naenkele keren reinigen loskomen. Eenmaal op de harde kernvan het materiaal stopt dit fenomeen.

- Kandla Grey (Grijze Zandsteen van India / India): zandsteenmet grijze hoofdtint, af en toe een bruinbeige accent. InKandla Grey is steeds in meer of mindere mate ijzer aan-wezig. Bijgevolg kan de aanwezigheid van bepaalde roest-vlekken na plaatsing geen aanleiding geven tot klachten.Deze kunnen wel verwijderd worden met een aangepastproduct.

- Kandla Ochre Brown (Okerkleurige Zandsteen / India):zandsteen met roodbruine hoofdtint, af en toe een bruin-beige accent. Eigenschappen: zie Kandla Grey.

- Massangis Roche Jaune (Massangis / Frankrijk): kalksteenmet okergeelbruine achtergrond met verspreide kleine totmiddelgrote lichte of donkere partikels. De steen bevat klei-ne gaatjes die bij het inwassen van de vloer opgevuld wor-den. Bij Massangis komen fijne en soms bredere aders voordie verkeerdelijk voor opgevulde breuklijnen worden aan-zien. De steen is echter één vaste massa met de ader en isniet meer of minder breekbaar dan diezelfde steen zonderaders.

- Mint (— / India): zandsteen met beige-gele en groene ba-siskleur.

- Mustang Black (Black Shale of Pitangui / Brazilië): donkereantracietkleurige leisteen met donkere vlekken die ruwerzijn dan de rest van de steen. De steen is compact en heefteen zeer fijnkorrelige textuur. Eventuele schilfers kunnenvoorkomen, maar eenmaal op de harde kern van het mate-riaal stopt dit fenomeen.

- Pepperino Dark (Chinese Grijze Graniet / China): compactedioriet met middelgrijze basiskleur en zwarte mineraalcon-centraties. De steen heeft een fijne granulometrie zonderzichtbare poriën.

- Rouge Royal (Rouge Royal / België): roodroze kalksteen,met levendig verspreide lichtgrijze adering en fossielen.

- Twilight (Basalt van Fuding / China): basalt met een grijs-zwarte kleur en kleine donkerdere vlekken, waarin afgeron-de tot ronde grijze mineralen kunnen herkend worden. Desteen is compact en vertoont geen poriën.

- Vinabasalt (Donkergrijze Basalt van Gia / Vietnam): homo-gene donkergrijze basalt met kleine beige mineralen. Kleineroestpartikeltjes worden soms zichtbaar na plaatsing.

- Vulcano (Grijsbruine Rhyoliet van Brazilië / Brazilië): grijs-bruin-beige-rode basalt met mooie kleurnuancering metvlekken. Natuurruw oppervlak.

Foto's Stone

Stonebox basalt Flammet Jardin

Stonebox Dolomiet rotsenStonebox Dolomiet rotsen

Mango gekloven

48

Plaatsing en onderhoud van natuursteen

HET PLAATSEN VAN NATUURSTEEN GEBEURT DOOR DE TUINAANNEMER ZELF OF DOOR EEN VAKMAN/PLAASTER IN ONDERAANNE-

MING. HET SPREEKT VOOR ZICH DAT BEIDEN OVER VOLDOENDE VAKKENNIS MOETEN BESCHIKKEN EN REKENING MOETEN HOUDEN

MET EEN AANTAL BASISREGELS.

BESTEL VOLDOENDE

Bij de keuze van de tegel of klinker houden we altijd de bestem-ming van de buitenvloer in het achterhoofd. Een tegel voor eenterras mag iets dunner zijn dan een tegel die moet dienen als op-rit. In de regel houden we ons aan een dikte van 3 cm. Afhanke-lijk van de natuursteen en de toepassing volstaat soms 2 cm, bij-voorbeeld wanneer er geen zware lasten worden verwacht ofwanneer we werken met leisteen (1 tot 1,5 cm). Een tip vooraf:bestel alle tegels in één keer en bestel voldoende. Tegels of klin-kers van verschillende partijen kunnen immers onderling gro-te(re) kleurverschillen vertonen. Hou rekening met snijverlies(voor vierkante formaten is dat 5 tot 10%, voor banden 3 à 5%)en raadpleeg steeds de technische fiche van het betreffendemateriaal. Door tegels uit verschillende paletten door elkaar teverwerken verkrijgen we een harmonieuze kleurschakering.

TERRASSEN

Hou ook rekening met de belijning van de tuin. Een vierkant ter-ras heeft geen directe invloed op de belijning, diagonaal ge-plaatste tegels geven de tuin een optisch ruimer gevoel. Met eenrechthoekig terras kan men de tuin breder of langer doen lijken,zeker als de richting van de bestrating daarop wordt aangepast.Moet de tuin breder lijken, dan kunnen strepen in de bestratingdie breedte extra benadrukken. In de verharding kan dit door tewerken met contrasterende kleuren. Moet een tuinpad langer lij-ken, dan worden de strepen met de lengte mee gelegd. Een ter-ras moet uiteraard vlak zijn, maar het oppervlak zelf mag niet teglad zijn (slipgevaar). Zijn er kinderen, dan is ook een te ruw op-pervlak niet aan te raden.

OPRITTEN

De breedte van een oprit bedraagt idealiter minstens 2,5 m, voorparkeerplaatsen is dat 3,20 tot 3,50 m om in- en uitstappen enin- en uitladen vlot te laten verlopen. Ter hoogte van de woning-gevel moet de betegeling zich onder de waterkerende laag be-vinden. Omdat stilstaand water de belangrijkste vijand is van eenbetegeld oppervlak, voorzien we een goede drainage. Eenvochtdoorlatende ondergrond is dus van kapitaal belang. Wewerken ook met een helling (1 tot 2 cm per meter van de woningweg) om een goede afwatering te verkrijgen.

VOEGEN

Tegels mogen niet tot vlak tegen de gevel worden geplaatst. Te-gels kunnen uitzetten in de zon en krimpen bij afkoeling of vorst.Om barsten te vermijden werken we best met een vochtdichte,elastische bewegingsvoeg (vorstvrije kit of profiel) aan de randtussen het terras en de gevel. Uitzettingsvoegen dwars doorzandbed en mortel zijn verplicht bij: - donkere tinten blootgesteld aan de zon: terras groter dan 35

m² of lengte meer dan 5 m;- lichte tinten blootgesteld aan de zon: terras groter dan 35 m²

of lengte meer dan 6 m; - donkere tinten niet blootgesteld aan de zon: terras groter dan

35 m² of lengte meer dan 8 m;- lichte tinten niet blootgesteld aan de zon: terras groter dan 35

m2 of lengte meer dan l0 m.

PLAATSINGSTIPS

De totale opbouw (fundering), exclusief tegel of klinker, moetminstens 40 cm bedragen. Plaats de tegels nooit tegen elkaar.De voegbreedte is afhankelijk van het soort natuursteen. Bijgladde oppervlakken met blauwe hardsteen volstaat een dunnevoeg van 4 tot 5 mm, bij minder maatvaste natuurstenen zijnvoegen van 8 tot 10 mm eerder regel dan uitzondering. In demeeste gevallen is het inwassen van de betegeling onmogelijk,omdat er door het ruwe oppervlak teveel cementresten zoudenachterblijven. Vandaar dat men beter werkt met een voegijzer.Tegels worden bij voorkeur niet met een verspringende voeg ofop halfsteensverband gelegd.

DRAINERENDE BETONLAAG

Voor een terras moet een fundering gelegd worden tot onder devorstlijn, ongeveer 40 cm onder het pas van de vloer.

49

Van beneden naar boven ziet de onderlaag er als volgt uit:- 20 tot 30 cm drainerende steenslaglaag, goed ingezakt en

aangedamd;- 15 cm korrelbeton (150 kg cement per m² granulaten 8/22 of

10/20); - 5 cm gestabiliseerd zandbed (gewassen rivierzand 0/5 of 0/7

mm gemengd met wit cement, een weinig nat gemaakt en in-eengeklonken - de verhouding is 9 delen zand voor 1 deel ce-ment);

- 3 cm legmortel (wit zand 0/2 mm gemengd met wit cement –de verhouding is 4 delen zand voor 1 deel cement). De tegelsworden ‘vol’ in de mortel gelegd.

- de bevloering zelf.

BETONNEN ONDERLAAG

Een betonnen draagvloer is af te raden. Op het weinig poreuze be-ton blijft water immers gemakkelijker staan. Het terras kan bij vorstzelfs opvriezen. Bovendien heeft beton een grotere krimp, wat danweer tot barsten in de tegels door zetting kan leiden. Is er deson-danks toch een betonnen draagstructuur aanwezig, dan brengenwe eerst een drainagemat aan. Daarna zijn er twee mogelijkheden: - een gewapende chape met een minimumdikte van 5 cm. Laatdeze dekvloer voldoende uitdrogen (minimum 28 dagen) enlijm daarop de gekalibreerde tegels vast met een aangepaste.Voordeel van deze methode is dat het terras geen contactheeft met het beton en dus afzonderlijk kan reageren op dewisselende weersomstandigheden.

- op de drainagemat kan men ook de traditionele methode metgestabiliseerd zandbed, mortel en bevloering toepassen.

BALKONS EN DAKTERRASSEN

Voor balkons en dakterrassen of voor gelijkvloerse terrassen dieniet zwaar belast worden kunnen we werken met tegeldragers.Voor deze plaatsingsmethode moet de natuursteen een mini-mumdikte hebben van 3 cm, afhankelijk van het soort materiaalen het formaat van de tegel. De ondergrond moet goed vlak zijn.Eventuele oneffenheden kunnen met passtukjes gecorrigeerdworden. De tegeldrager zelf bepaalt de breedte van de openvoeg. In plaats van tegeldragers kan er gebruik worden gemaaktvan mortelzakjes. De tegels worden dan geplaatst op plastiekzakjes, gevuld met mortel. Zolang de mortel in de zakjes niet ver-hardt, kan men de tegels perfect waterpas leggen. De voeg-breedte bedraagt hier min. 4 tot 5 mm (gebruik afstandhouders).

ONDERHOUD

Voor de eerste reiniging werken we met een aangepast, niet-zuurhoudend reinigingsmiddel. Dat mag vanaf één week na hetopvoegen van de vloer. Is er een cementsluier, dan passen wehetzelfde product toe in combinatie met een éénschijfsmachineen een schrobpad. Vervolgens laten we de vloer voldoende uit-drogen. Gedurende drie tot zes maanden mag men licht voch-tig dweilen met toevoeging van aangepast onderhoudsmiddeldat de poriën van de steen niet afsluit. Daarna volgt het regel-matige onderhoud met een onderhoudsproduct dat geschikt isvoor natuursteen en ook nu de poriën van de steen niet afsluit.Bij het onderhoud mag nooit overdreven worden met water.

(Bron: Beltrami)

NIEUWE TOONZAALVenetiëlaan 228530 Harelbeke, BelgIëT ++ 32 56 23 70 00 | F ++ 32 56 23 70 02

www.beltrami.beOPENINGSUREN TOONZAAL

ma-vr 9u-17u - zat 9u-13u

t h e f i n e s t s e l e c t i o no f n a t u r a l s t o n e

Bezoek onze nieuwe showroomen buitenpark

50

Pierres et Marbres de Wallonie

PRECIES 20 JAAR GELEDEN ONTSOND DE VZW PIERRES ET MARBRES DE WALLONIE. NAAR AANLEIDING VAN DE VERJAARDAG HAD-

DEN WE EEN GESPREK MET FRANCIS TONNEUR, PROFESSOR GEOLOGIE EN DIRECTEUR VAN DE VZW.

KWALITATIEVE INFORMATIE

De vzw Pierres et Marbres de Wallonie treedt op de voorgrondom de Belgische natuursteen onder de aandacht te brengen vanbouwheren, (tuin)architecten, ondernemers en openbare dien-sten. “We steunen opleidingen en werken samen met officiële in-stellingen aan het op punt stellen van documenten inzake refe-renties, normen, technische vergunningen,… De vzw groepeerteen 30-tal groeven die samen 17 verschillende soorten Waalsesierstenen ontginnen. De voornaamste rol van de vereniging isde coördinatie van acties voor de promotie van onze natuur-steen. We verdedigen de belangen van de producenten, publi-ceren werken en brochures en organiseren tal van evenemen-ten.” Onder de talrijke publicaties die de vereniging op haar actiefheeft, vinden we technische fiches, thematische brochures enboeken zoals ‘Vies de Pierre’ dat een stand van zaken biedt overde wereld van de steen. “De vzw verspreidt kwalitatieve infor-matie over het geheel van Waalse stenen. We beantwoordenook vragen over identificatie of de keuze van stenen in het kadervan restauratiewerken of bouwprojecten. Binnenkort verschijnentwee nieuwe brochures: de eerste is gewijd aan waterpartijen,de tweede aan plaveisels in de tuin.”

DE MARKT VANDAAG

De vzw Pierres et Marbres de Wallonie volgt nauwlettend de toe-stand op de (inter)nationale markt. “Om een goed beeld te kun-nen schetsen van de markt, moeten we de zaken nuancerenvolgens het type materiaal en de applicaties. De kleinere steen-groeven met kiezelhoudende rotsen (Condroz zandsteen, schis-teuze zandsteen, arkose, kwartsiet, zanderige kalksteen) maken

voornamelijk producten voor traditioneel bouw- en metselwerk.Zij werken voor een particulier publiek en voelen de effecten vande crisis. De mensen zijn momenteel minder geneigd om tegaan bouwen of stellen bepaalde onderdelen van het bouwpro-ces uit. De grotere producenten van blauwe hardsteen werkenvoor een breder publiek en hebben ook te maken met werven inhet openbaar domein. Die grote bestellingen zijn belangrijk omde productie te stabiliseren. De jongste jaren merken we dat veelgrote werven overgestapt zijn op Aziatische steen – voorname-lijk uit China – en recentelijk ook op Ierse producten. Aan de an-dere kant is het aantal projecten toegenomen en hebben we dusgeen directe weerslag gevoeld op ons zakencijfer en de tewerk-stelling.”

HET VERRE OOSTEN

Sinds een 15-tal jaar wordt de West-Europese markt overstelptmet Aziatische natuursteen uit India , China en Vietnam. “Ver-schillende grote werven hebben gebruikgemaakt van productendie niet aangepast zijn aan ons klimaat en werden met zwareproblemen geconfronteerd. We krijgen meldingen van onge-wenste fenomenen zoals verkleuring (roestvorming), barsten enafschilferen van afboordingen en plaveien die uit elkaar vallen.Dat zijn niet alleen projecten die voor onze producenten verlorenzijn gegaan, ze schaden ook nog eens het imago van natuur-steen in het algemeen.”Al deze negatieve reacties hebben er sinds enkele jaren wel toegeleid dat bouwheren en projectontwikkelaars aangespoordworden om striktere voorschriften te maken, zowel wat de ken-merken van het materiaal zelf als de mechanische eisen betreft,én strengere controles te eisen. “De controles zijn nog steedsonvoldoende. Dat komt door een gebrek aan controleurs ofwel

51

omdat ze controles laten uitvoeren door gebrekkig opgeleidemensen. Onze filosofie is duidelijk: de vzw richt op de ontwikke-ling van een ‘cultuur van de (natuur)steen’ en streeft naar eencorrect gebruik van onze producten. De bouwheer moet metkennis van zaken kunnen kiezen, ontwerpers moeten die keuzecorrect onderschrijven en aannemers moeten de voorschriftenrespecteren zonder in verleiding te komen om varianten uit teproberen die noch technisch noch esthetisch aan de vereistenvoldoen.”

TRENDS

Natuursteen mag dan zo oud zijn als de wereld, ook deze pro-ducten blijken trendgevoelig. “Een opvallende tendens is depopulariteit van schiste. Deze steen wordt steeds vaker gebruiktvoor projecten in de tuin, vooral in combinatie met glas of water.Verder merken we dat architecten onze producten op een bre-

der terrein inzetten. Eenmaal de keuze op een bepaald soortsteen is gevallen, keert deze in verschillende toepassingen te-rug. Naast bevloering vinden we dezelfde natuursteen ook in deafwerking van de badkamer, de keuken, de tuin, enz. Tuinarchi-tecten verkiezen natuurlijke materialen, waarbij ‘natuurlijke’ af-werkingen de voorkeur genieten. De tijd dat Belgische kalksteenop de glanzende buitenlandse granietsteen moest lijken, is voor-bij. Hoe oud ons product ook is, steen en marmer blijven actu-ele materialen die worden gekozen voor hun kleur, ontwerp enspecifieke textuur. We merken bijvoorbeeld dat natuursteen te-genwoordig vlot geïntegreerd wordt in minimale en hedendaag-se tuinen. Designers herontdekken steen en marmer en gebrui-ken onze producten voor een waaier aan toepassingen binnenén buiten. Bovendien stelt de technologie zich in dienst van de-sign om de mogelijkheden voor steenbewerking nog te verbre-den.”

Foto's Pierres et Marbres de Wallonie

Belgische natuursteen

Het ontginnen van sierstenen blijft één van de belangrijke eco-nomische activiteiten in Wallonië. De onderlaag van de regioheeft gedurende eeuwen een grote diversiteit aan natuurlijkestenen geleverd. De stenen worden ingedeeld in twee catego-rieën.

1. KALKSTENEN

De Belgische blauwe hardsteen, ook wel arduinsteen ge-naamd, is de bekendste steen van Wallonië. Hardsteen wordtontgonnen in een 10-tal steengroeven en kenmerkt zich doorde aanwezigheid van kleine fossielen, die ‘crinoïdes’ wordengenoemd. Door de verschillende mogelijke afwerkingen ishardsteen geschikt voor binnen- én buitenhuistoepassingen.De Maasvallei is altijd al een bijzonder gunstige ontginnings-plaats geweest voor kalkstenen. Momenteel zijn er, behalve desteengroeve van het Waals Gewest in Thon, twee groeven vankalksteen van de Maas die nog actief zijn: de groeve van Vinal-mont en deze van Longpré. Ook de Doornikse steen is eenklassieker die vaak gebruikt werd/wordt in prestigieuze gebou-

wen zoals de kathedraal van Doornik zelf. De zwarte marmersvan Dinant en Golzinne worden geroemd voor hun puurheid enunieke karakter. De roze en grijze marmers zijn dan weer erg intrek omwillen van hun chromatische eigenschappen. Onder dekalkstenen met heldere kleuren vermelden we ten slotte ooknog de zanderige kalksteen van Gobertange en Fontenoille.

2. SILICIUMHOUDENDE STENEN

De Condroz zandsteen wordt, onder meer dankzij zijn antislip-kwaliteiten, vaak gebruikt als plaveisel of vloerbedekking. Dearkose combineert een grote hardheid met een grote diversiteitaan kleuren, hoofdzakelijk tussen wit en bruin, maar we vindenook groene, grijze of roze tinten terug. De kwartsiet is, op en-kele uitzonderingen na, bestemd voor buitenhuistoepassingen.De kwartskorrels maken er een uitzonderlijk resistente steenvan. De schisteuze zandsteen is een typische steen uit de Ar-dennen en de regio van Malmédy. De esthetische aspectenkunnen heel verschillend zijn en ook het kleurenpallet van grijs,grijsblauw, bruin of roestkleurig opent tal van mogelijkheden.De schisten ten slotte zijn prima geschikt voor metselwerk metbreuksteen en voor de inrichting van de tuin, maar doen ookdienst als bestrating en voor toepassingen binnenshuis.

52

Oosterse steen in Kortrijkse binnenstad

DAT NATUURSTEEN IN OPENBARE PROJECTEN TOT PRACHTIGE RESULTATEN KAN LEIDEN, BEWIJST EEN KNAP STADPROJECT DAT

RECENT IN DE KORTRIJKSE BINNENSTAD WERD GEREALISEERD. BELTRAMI EN STADSBADER, TWEE BOUWSPECIALISTEN UIT HAREL-

BEKE, WERKTEN NAUW SAMEN OM DE BUITENAANLEG ROND HET NIEUWE SHOPPINGCENTER K IN KORTRIJK, DE NOORDBRUG EN

DE IJZERKAAI TOT IN DE PUNTJES TE VERZORGEN.

CHINESE GRANIET

Beltrami en Stadsbader werken intensief samen tijdens de aan-leg van diverse bestratingsprojecten in Kortrijk. Beltrami ont-popte zich als de natuursteenspecialist, terwijl Stadsbader ver-antwoordelijk was voor de professionele plaatsing van de bes-trating. Voor de buitenaanleg rond K in Kortrijk, in het bijzonderde Veemarkt, Wijngaardstraat en St Janspoort, werd geopteerdvoor verschillende Oosterse natuurstenen. Ook het bestratings-project rond de IJzerkaai werd uitgevoerd in natuursteen, meerbepaald in Chinese graniet.

ORIENTAL BASALT

Het meest spectaculaire project is zonder twijfel de Noord-brug, een architecturaal kunstwerk van de hand van studie

–en architectenbureau Greisch. Beltrami leverde ±2 500 m²Chinese basalt voor de brug -en omgevingsaanleg. Dezeslijtvaste en veelzijdige natuursteen, beter bekend onder dehandelsbenaming ‘Oriental basalt’, werd in verschillende af-metingen en toepassingen, van kasseien over traptreden toten met de zitbanken, toegepast. De grootste hoeveelheidbasalt bevindt zich op de parking onder de vorm van kas-seien in het formaat 9 cm x 9 cm. De plaatsing van de na-tuursteen werd verzorgd door Stadsbader. Een niet te on-derschatten project, overigens, want het plaatsen van dekasseien op een hellend vlak was een waar huzarenstuk.Voor beide ondernemingen vormt het prestigieuze projectbeslist een mooie referentie.

Foto's Beltrami

53

Zweedse natuursteen in Knokke

TUINARCHITECTEN KIEZEN VAAK VOOR BEKENDE NATUURSTEENSOORTEN ZOALS BELGISCHE, IERSE OF OOSTERSE BLAUWE HARD-

STEEN. BIJ HET ONTWERP VAN EEN TUIN IN KNOKKE OPTEERDE TUINARCHITECT DOMINIQUE EEMAN UIT LEFFINGEN ER EVENWEL

DOELBEWUST VOOR OM VAN DE PLATGETREDEN AF TE WIJKEN. ZOWEL DE WANDELPADEN, OPRIT, PARKING ALS EEN GROOT DEEL

VAN DE TERRASSEN WERDEN UITGEVOERD IN FLAMMET, EEN ROBUUSTE KWARTSIET UIT ZWEDEN.

NATUURLIJKE MATERIALEN

“De keuze voor de Zweedse natuursteen kwam er in nauw over-leg met de bouwheer, de architect en de binnenhuisinrichter”,vertelt Dominique Eeman. “We wilden graag iets helemaal an-ders dan de materialen die je vandaag in duizend en een pro-jecten terugvindt. Die keuze voor een alternatieve inkleding ver-taalt zich overigens in de hele architecturale opzet van de wo-ning. Er werd veel gewerkt met eik en ook het strodak sluit per-fect aan op de voorkeur voor 100% natuurlijke materialen. Denatuursteen die we in de tuin, de oprit en de parking hebben ge-bruikt, is een minder courante, maar zeer degelijke, ietwat‘bruut’ ogende kwartsiet uit Zweden. De steen heeft een bruin-grijsachtige genuanceerde basiskleur met een vrij regelmatig na-tuurruw gekloven oppervlak zoals leisteen. Zowel de kleur als deafwerking van het oppervlak passen uitstekend bij de algemene‘back to basics’ sfeer van de woning.”Natuursteenbedrijf Stone uit Olsene leverde in totaal ruim 350m² ‘Flammet Jardin gekloven’, 30 cm breed en 3 tot 4 cm dik, in

vrije lentes. Daarbovenop kwam nog eens 270 m² in het formaat80 cm x 60 cm. “Ook de plaatsing van de natuursteentegels ge-tuigt van het streven naar een zo natuurlijk mogelijk uitzicht. Aan-gezien er gewerkt werd met ongelijke lengtes hebben we geop-teerd voor een wildverband. Het gebruik van één uniforme steenheeft geleid tot een visueel krachtig beeld dat naadloos aansluitbij de architectuur van de villa. Ongeveer ¾ van de terrasopper-vlakte werd in natuursteen uitgevoerd. Voor de aanleg van éénoverdekt terras aan de woning koos de klant voor eik. Omdat hetterras helemaal open kan en op die manier een verlengde vormtvan de woonkamer wilden we hier de continuïteit beklemtonen,vandaar de eiken planken.”

De werken in Knokke startten in januari en duurden tot juni 2010.De door Stone geleverde Flammet werd vakkundig geplaatstdoor Bud-bouw uit Gent.

Foto's Stone

Het stijlvolleinterieurvoor buiten.

Wienerberger nv

Kapel ter Bede 86

B-8500 Kortrijk

Tel. 056 24 96 16

Fax 056 22 87 11

info@terca.be

www.terca.be

Showrooms

Kortrijk : 056 24 95 88

Londerzeel : 052 31 10 10

Wanlin : 082 66 55 00

Wie de stijl en klasse van zijn woning wil vertalen

naar de buitenomgeving, vindt in de kleiklinkers

van Terca een ideale partner. Ze zijn verrassend

mooi en duurzaam en lenen zich perfect voor de

aanleg van opritten, terrassen, tuinpaden ...

ZEG NIET ZOMAAR KLINKER TEGEN EEN KLEIKLINKER !

Surf naar www.terca.be voor meer info overons gamma of breng een bezoekje aanonze showrooms in Kortrijk, Londerzeel of Wanlin.

55

Kleiklinkers, duurzaam en milieuvriendelijk

KLEIKLINKERS BESTAAN VOOR 100% UIT KLEI, EEN GRONDSTOF VAN EIGEN BODEM DIE ONBEPERKT VOORRADIG IS. DAARDOOR ZIJN

ZE BIJZONDER DUURZAAM. EENMAAL ZE HET BAKPROCES HEBBEN DOORSTAAN, ZIJN ZE GEHARD VOOR EEN LANGDURIG BESTAAN

WAARIN HUN NATUURLIJKE KLEUR TEN VOLLE BEHOUDEN BLIJFT EN DOOR VERWERING ZELFS MOOIER WORDT.

HERNIEUWBARE GRONDSTOF

Kleiklinkers worden gemaakt van het natuurlijke product klei. Zebevatten geen schadelijke elementen voor het milieu en verwor-den zelden tot afval. Integendeel: kleiklinkers vinden meestal eennieuwe bestemming. Klei is onbeperkt voorradig en raakt in prin-cipe nooit op. Dat maakt klei in hernieuwbaarheid vergelijkbaarmet wind- en zonne-energie. Wat in de uiterwaarden - het ge-bied tussen rivier en rivierdijk - aan klei wordt weggehaald wordtdoor de rivier weer aangevuld. Die verhouding is over langere tijdgemeten ongeveer 1 op 1, blijkt uit een studie die in Nederlandwerd uitgevoerd door het onderzoeksinstituut Deltares en deuniversiteiten van Wageningen en Utrecht. Uit dit onderzoek le-ren we dat sinds 1850 het gebruik van klei door de baksteenin-dustrie en de nieuwe afzettingen in de uiterwaarden elkaar inevenwicht hebben gehouden. Wanneer de kleiontginning op eeneven verantwoorde wijze blijft gebeuren, kan in de toekomst hetevenwicht tussen de productie van keramische productie ener-zijds en de afzetting van klei anderzijds blijven bestaan. Kleiklin-kers worden lokaal gefabriceerd door Belgische ‘steenbakkerij-en’ zoals Wienerberger (Terca) en Vande Moortel. De productiemaakt gebruik van grondstoffen die in onze Belgische bodemovervloedig aanwezig zijn. Aangezien klei lokaal ontgonnenwordt, hebben kleiklinkers ook een lage ecologische voetafdruk.

LANGE LEVENSDUUR.

Kleiklinkers worden op dezelfde wijze gefabriceerd als gebakkengevelstenen, met dat verschil dat ze op een hogere temperatuur

en langer gebakken worden, en ook een specifieke kleisamen-stelling hebben. Kleiklinkers doorstaan een bakbeurt van 1100 à1200° C, wat zo’n 100° C hoger is dan gevelstenen. Dat maaktze prima bestand tegen extreme vorst, druk, slijtage en agres-sieve stoffen zoals strooizout en reinigingsproducten. De gemid-delde levensduur van kleiklinkers wordt geraamd op 125 jaar.Vandaar dat kleiklinkers vaak opnieuw worden gebruikt. Water-doorlatende kleiklinkers hebben nog een bijkomend voordeel: zelaten hemelwater op een natuurlijke wijze in de grond doordrin-gen, en helpen zo wateroverlast beperken. Kleiklinkers zijn vol-ledig vrij van kleurstoffen. Ze worden door en door in de massagekleurd en zijn bijgevolg 100% kleurvast. Rood blijft rood, zwartblijft zwart,… Doordat de kleur erin gebakken wordt, gaat bij klei-klinkers de oorspronkelijke kleur nooit verloren, ook niet wanneerze na enkele jaren een aantrekkelijke patine of verwering verto-nen.

HOGE MATE VAN HERGEBRUIK

Hun kleurvastheid, samen met hun mooie veroudering, hunhoge weerstand tegen slijtage en het feit dat ze gemakkelijk kun-nen worden opgebroken, maken kleiklinkers prima geschiktvoor hergebruik. Uit een studie uitgevoerd door Royal Hasko-ning blijkt dat Nederlandse gemeenten dat reeds massaal doen:80 tot 90% van de geplaatste kleiklinkers worden daadwerkelijkopnieuw gebruikt voor herbestrating en bij groot onderhoud vande wegen. Wanneer ook het hergebruik bij particulieren wordtmeegeteld, ligt het totale hergebruikpercentage van kleiklinkersop ongeveer 90%, zo blijkt. Het oppervlak van kleiklinkers neemt

Foto's Terca

56

zowel absoluut als relatief dan ook gestadig toe, vooral ten kos-te van betonstraatstenen en soms van asfaltbeton.

MINDER GEVAAR OP WATEROVERLAST

Een bijkomend voordeel van bepaalde types van kleiklinkers isde waterdoorlaatbaarheid. Waterdoorlatende kleiklinkers zijnvoorzien van openingen waarlangs het regenwater langzaam inde bodem kan infiltreren. Op die manier wordt het regenwater inde kleiklinkers en hun funderingsopbouw gebufferd en wordt hetzo lang mogelijk vastgehouden op de plaats waar het valt. Hetwater kan op een natuurlijke wijze in de grond sijpelen, er hoeftmaar een kleine hoeveelheid hemelwater via rioleringen en wa-terlopen te worden afgevoerd. Waterdoorlaatbare kleiklinkershelpen het grondwater op peil te houden en leveren bij over-vloedige regenval een belangrijke bijdrage in het verminderenvan de risico’s op wateroverlast. Doordat er minder gevaar is datkanalen, beken en rivieren overstromen, zorgen ze er tevensvoor dat er minder vaak vervuild water in de oppervlaktewaterenterechtkomt. Sommige gemeenten geven voor de plaatsing vanwaterdoorlaatbare klinkers een premie.

VORMVAST

Kleiklinkers worden gemaakt door klei onder druk in bakvormente persen, te laten drogen en vervolgens te bakken in ofwel com-putergestuurde ofwel klassieke brandovens. De maatvastheidvan kleiklinkers hangt voor een groot deel af van het soort ovendat wordt gebruikt. De meeste kleiklinkers worden tegenwoor-dig gebakken in moderne tunnelovens en hebben daardoor eenvergelijkbare maatvastheid als betonproducten. Als kleiklinkersin een vlamoven worden gebakken, kunnen er kleine onregel-matigheden optreden, maar net dat bepaalt de charme van dittype kleiklinkers. Afhankelijk van de fabrikant zijn er verschillen-de formaten en maten beschikbaar. De meest voorkomende zijnhet waalformaat (lijkt meest op de klassieke baksteen), het dik-formaat en het rijnformaat.

PLAATSING

1. Vooraf: alle maten worden op het terrein uitgezet door middelvan piketten die buiten de te bestraten oppervlakte geplaatstworden. Let ook op de hoogtemarkeringen. Voor een goede af-watering van het oppervlaktewater is een voldoende helling (2%)noodzakelijk. Als regel kan een helling van 1 à 2 cm per lopende

meter gehanteerd worden. Voor paden plaatsen we de klinkersbest wat bol, voor een goede afwatering langs beide zijden.

2. Uitgraven: het uitgraven gebeurt tot op een diepte van ± 20cm plus de dikte van de steen. Diktes kunnen variëren in functievan de ondergrond, de verkeersbelasting en de gekozen klei-klinker. Vooraleer we de fundering plaatsen, moeten we de kan-topsluitingen aanbrengen. Deze beletten het zijdelings verschui-ven van de stenen en het wegpersen van de funderingslaag.Hiervoor kunnen we klinkers verticaal vast metselen in de bo-dem. De boordklinkers liggen steeds lager dan de bestrating omde waterafvoer niet te hinderen.

3. Fundering: de funderingswerken moeten aanvatten op stevi-ge grond om latere verzakkingen te vermijden. Indien de boven-laag losse grond is, graven we deze uit tot de onderliggendevaste grond bereikt is. De uitgegraven dikte kan deels opgevuldworden met (liefst fijne) steenslag, die dan verdicht wordt. Hier-boven plaatsen we een funderingslaag van ca 15 cm zandce-ment voor bereden oppervlaktes (oprit) of ca 10 cm voor niet be-reden verharding (paden, terrassen). De zand/cementbindingbestaat uit 150 tot 200 kg cement voor 1 m³ zand (best grofzand). Het mengsel wordt met een overdikte van ongeveer 15%met de rei getrokken over vooraf geplaatste balkjes en daarnagetrild met een trilplaat voor het bekomen van een vlakke on-dergrond. Let hierbij op de vereiste afwateringshelling.

4. Plaatsen: de kleiklinkers worden geplaatst óf rechtstreeks opde verse zandcementlaag of op een verharde zandcementbed-ding met een extra bovenop liggende laag van enkele cm zuiverzand of vers zandcement. Om het vooropgestelde legpatroon teverkrijgen plaatsen we de kleiklinkers met een kleine voeg (nodigvoor het invoegen van zand) volgens de lijn van een op regel-matige afstand opgespannen rijkoord.

5. Afwerkena. invoegen met zand: het invoegen gebeurt met wit zand, ri-vierzand of brekerzand (splitzand). Invoegen met brekerzandbiedt de mogelijkheid een zandkleur te kiezen dat zeer dicht bijde kleur van de kleiklinkers aanleunt. Ten slotte wordt het op-pervlak geveegd en afgetrild met trilplaat met beschermendemat of materie. Dit laatste herhalen we tot de voeg vol zit.b. invoegen met cement: bij kleiklinkers geplaatst met een voeggebeurt dat met een mortelpap die bestaat uit zand, cement(25% P-30) en water. Giet de mortelpap uit over het klinkervlak

Foto's Vande Moortel

57

MACHINAAL KLINKERS LEGGEN Machinaal kleiklinkers leggen is sterk in opkomst. Wienerber-ger speelt in op deze trend met de ontwikkeling en plaatsingvan stapelrobots die ervoor zorgen dat de kleiklinkers in pak-ketten worden gestapeld, speciaal voor machinale verwer-king. Ongeacht het legverband (keper-, elleboog-, blok-,steens- of halfsteensverband) of de techniek van de machine,levert Wienerberger de geschikte pakketten voor alle formatenkleiklinkers. Een van de modernste bestratingsmachines is trouwens deOptimas Toro H88, een allround machine die zowel bij groteals kleinere projecten kan worden ingezet.

Foto's Terca

58

en vul alle voegen op met een straatveger. Laat dan de mortel-pap stijven in de voegen. Om te voorkomen dat restanten van depap zich aan de klinkers hechten, besproeien we het klinkervlakeen paar keer lichtjes zodat de restanten ook in de voegen lo-pen. Na ongeveer een half uur (afhankelijk van het weer) is devoegmortel normaal voldoende gehard om de klinkers volledigmooi te sproeien. Let er wel op dat de voegmortel er niet terugwordt uitgespoten. Bij kleiklinkers zonder voeg maken we eenmengsel van 15 schoppen rijnzand en 25 kg cement, aange-lengd met 4 emmers water. Voor het cementeren maken we deklinkers goed nat. Na het cementeren wordt het klinkervlak on-middellijk afgespoten met een tuinslang. Ten slotte bestrooienwe met wit zand en vegen we alles op om extra te reinigen enkleine gaatjes te vullen.

LEGVERBANDEN

Keiklinkers kunnen op verschillende manieren worden geplaatst,afhankelijk van het formaat en het soort klinker. Elk legverbandbiedt mogelijkheden, maar heeft ook beperkingen.- Blokverband: afhankelijk van het steenformaat worden de ste-

nen twee aan twee of drie aan drie haaks ten opzicht van me-kaar gelegd. Dit verband leent zich het best voor strakke op-pervlakken.

- Elleboogverband: de klinkers staan haaks op de opsluitrand ende rijrichting. Dit verband is geschikt voor een terras en eenoprit, alsook voor een pad, mits voldoende breedte.

- Half-, 1/3-, 1/4-steenverband: hierbij liggen de klinkers per rijvoor ¼, 1/3 of de helft verspringend t.o.v. de bovenliggende enonderliggende rij. Halfsteenverband is het makkelijkst te leg-gen en komt ook het meest voor. Het kan zowel loodrecht op

de kantstrook, evenwijdig met de lengteas (vooral bij rechte ofslingerende paden) of diagonaal.

- Visgraatverband: de klinkers staan onder een hoek van 45°t.o.v. de lengteas van het terras. Dit sterke verband kan bij alletoepassingen gebruikt worden.

- Keperverband: de klinkers worden onder een hoek van 45° opde kantstrook geplaatst. Deze afwerking vergt veel zaag- enpuzzelwerk.

- Cirkelverband: de klinkers worden cirkelvormig geplaatst, platof haaks op de cirkel. Het is de meest aangewezen manier omboogvormige accenten te leggen of een cirkel af te boorden.Bij het plat plaatsen van de klinkers mag de cirkel niet te kleinzijn.

- Wildverband: voor een los en niet-gestructureerd resultaatkunnen de klinkers ook op willekeurige afstanden van elkaarworden geplaatst.

- Eventuele variaties op de hierboven vermelde verbanden zijn1/3-blokverband (drie horizontaal geplaatste klinkers afgewis-seld met één verticaal geplaatste klinker), 2/3-blokverband(idem als 1/3-blokverband, maar met twee verticale klinkers),dubbel halfsteenverband (de klinkers worden twee aan tweehalfsteens gelegd of dubbel elleboogverband (de klinkers wor-den per twee in elleboogverband gelegd). Ook dubbel vis-graatverband of dubbel keperverband worden soms toege-past.

ONDERHOUD

Kleiklinkers zijn bestand tegen uitzonderlijke omstandigheden.Een eenmalige onderhoudsbeurt per jaar met een hogedrukrei-niger volstaat om er zo goed als nieuw uit te zien.

Foto's Vande Moortel