Spatial Dynamics and the Persistence of Inequality in Siam during ...

Applied Economics Journal Vol. 21 No. 2 (December 2014): 1-29

Copyright © 2014 Center for Applied Economics Research

ISSN 0858-9291

Received: 13 March 2014

Received in revised form: 12 July 2014

Accepted: 21 July 2014

This paper analyzes the problem of spatial inequality which covered farmers living in and

outside the upper Chao Phraya basin during 1782-1855. The study period was before

the signing of Bowring Treaty when Siam was transitionally trapped between subsistence

and market economies. The study examines the impacts of critical social and economic

settings on regional productivity differentiation in Siam. These settings included the rental

scheme for state land, the state monopoly power over major foreign trades, risk diversification

in transition economy, and the interaction between patron and peasant under the

feudal system. The study gives a rough estimate of income gap among farmers living in

and outside the upper Chao Phraya basin. Average income of farmers living in the upper

Chao Phraya basin was in the range from 1.46 to 2 times higher than the average income

of farmers living outside the upper Chao Phraya basin during that period.

Keywords: spatial inequality, subsistence economy, peasant, feudalism and patronage,

moral hazard.

JEL classification: N35, N95, O43, D72, D82.

Spatial Dynamics and the Persistence of Inequality in Siam during 1782-1855*Arayah Preechametta

Faculty of Economics, Thammasat University, Bangkok, Thailand.

* This paper is part of a research financially supported by the Thailand Research Fund for a TRF Senior

Research Scholar’s project called “Spatial Dynamics and the Persistence of Inequality in Thailand”.

Members of the research team include Pornthep Benyaapikul, Chaleampong Kongcharoen, Thorn Pitidol,

Wanwiphang Manachotphong, and Bui Thi Minh Tam.

* บทความนเปนสวนหนงของงานวจยในโครงการทนสงเสรมกลมวจย (เมธวจยอาวโส สกว.) เรอง พลวตการ

เปลยนแปลงเศรษฐกจไทยในเชงพนทกบปญหาความเหลอมลำา ซงมผเขยนเปนหวหนาโครงการวจย และคณะวจย

ประกอบดวย อ.ดร.พรเทพ เบญญาอภกล อ.ดร.เฉลมพงษ คงเจรญ อ.ดร.ธร ปตดล อ.ดร.วรรณวภางค มานะโชตพงษ

และ Bui Thi Minh Tam

บทคดยอ

บทความนไดวเคราะหสาเหตของพลวตความเหลอมลำาทางเศรษฐกจในเชงพนท ครอบคลม

ชาวนาทอยในและนอกเขตพนทราบลมเจาพระยาตอนบนซงเปนปญหาทมความสมพนธกบการ

ดำารงอยรวมกนของระบบเศรษฐกจแบบยงชพและเศรษฐกจแบบตลาดในสมยกรงรตนโกสนทร

ตอนตนชวงกอนสนธสญญาเบาวรง โดยการศกษาไดพจารณาทงปจจยเชงเศรษฐกจ สงคม และ

การเมองการปกครองในสมยนน อาท ระบบการเชานาจากผปกครองรฐ การผกขาดการคา

ตางประเทศโดยรฐผานพระคลงสนคา การกระจายความเสยงของเศรษฐกจในยคเปลยนผาน การบงคบ

เกณฑแรงงานไพรภายใตระบบศกดนาและระบบอปถมภ อำานาจตอรองของชาวนาในรปของทาง

เลอกในการหลบหนเขาปาและพฤตกรรมการเฉอยงานทสงผลกระทบตอประสทธภาพการผลตซงม

สาเหตมาจากปญหาดานจรยาวบต (moral hazard) การศกษาพบวาขนาดของความเหลอมลำาในรายได

เฉลยระหวางชาวนาทอยในและนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนมคาอยในชวง 1.46 ถง 2 เทา

โดยประมาณ

คำ�สำ�คญ: ความเหลอมลำา เศรษฐกจแบบยงชพ แรงงานไพร ระบบศกดนาและระบบอปถมภ

พฤตกรรมการเฉอยงาน

พลวตความเหลอมลำาเชงพนท: สมยรตนโกสนทรตอนตน*

อารยะ ปรชาเมตตา

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร กรงเทพฯ 10200 อเมล: [email protected]

วารสารเศรษฐศาสตรประยกต ปท 21 ฉบบท 2 (ธนวาคม 2557): 1-29

สงวนลขสทธ © 2557 ศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกต

ISSN 0858-9291

Arayah Preechametta 3

1 ซงอยางนอยกเปนจรงจนถงชวงตนรชกาลท 3 กอนทจะเรมมการทำาสนธสญญากบชาตตะวนตก ซงการผกขาด

การคาตางประเทศในชวงนนจะทำาผานการทำางานของพระคลงสนคา2 ในกลางพทธศตวรรษท 24 ไพรหลวงมหนาทตองรบใชงานหลวง 3 เดอนตอป ขณะทคนทเปนอสระจะรบใชเพยง

1 เดอน ในชวงสมยของรชกาลท 3 นน มไพรหลวงอยนอยกวา 40,000 คน จากจำานวนพลเมองทงหมดคอ 2 ลานคน

(Sayswang 1984, 320) ซงหมายความวาคนอนนนจะรวมถง ไพรสม ทาส ชาวจนและชาวตางชาต ขาราชการ และ

ครอบครวของคนทกกลม ขนนาง และเชอพระวงศ

บทนำา

การหาคำาตอบของปญหาทวา พลวตความเหลอมลำาทางเศรษฐกจระหวางพนทของสยาม

มจดเรมตนในอดตมาจากสาเหตอะไรบางนน นอกจากจะตองเรมตนจากการทำาความเขาใจกลไก

การทำางานของระบบสงคมเศรษฐกจการเมองสยามในอดตแลว ยงตองเรมดวยการพยายามตอบ

คำาถามพนฐานทมความเชอมโยงกนดงตอไปน

“ในสงคมศกดนาสมยรตนโกสนทรตอนตน ซงพระเจาแผนดนทรงเปนเจาของทดนทงหมดในราชอาณาจกร

และในทางกฎหมายกทรงเปนผปกครองทคมอำานาจสงสดในการปกครองไพรฟาประชาชนทงหมด อกทงยงทรงเปน

ผมอำานาจผกขาดการคาตางประเทศทงหมดดวยแลว1 ทำาไมคณะผปกครองรฐในอดตจงไมไดเลอกทจะดำาเนน

นโยบายแบบเขมงวดดวยการพยายามบงคบเกณฑแรงงานไพรใหไดเตมเวลาหรอใกลเคยงกบ 12 เดอนตอป เพอมา

ทำางานในไรนาและงานอนๆ ภายใตการควบคมดแลของเหลาขนนางตามลำาดบชนของสงคมศกดนา แลวใหชาวนา

ไดรบการจดสรรผลผลตในปรมาณทพอสำาหรบการยงชพ สวนผปกครองรฐกจะสามารถเกบสวนเกนของผลผลตท

เหลอจากการบรโภคขนพนฐานของประชาชนไวทงหมด

ในทางปฏบต คณะผปกครองรฐในอดตกลบเลอกใชนโยบายทคอนขางจะยดหยนกวา กลาวคอ ใหชาวนา

เปนผตดสนใจเชานาโดยจายคาเชานาเปนขาวสองถงตอไร และรฐยงอาจบงคบซอขาวเพมจากชาวนาในบางพนทใน

ราคาทตำากวาราคาตลาด ในขณะเดยวกนกมการบงคบเกณฑแรงงานไพรเปนเวลา 6 เดอนตอปแตไดปรบลดใหเหลอ

นอยลงในเวลาตอมา”

การเลอกใชวธทแตกตางกนของคณะผปกครองรฐในอดตไดสงผลกระทบทแตกตาง

กนตอสภาพปญหาพลวตความเหลอมลำาทางเศรษฐกจระหวางพนทของสยามในสมยนน ทงน

เพราะวา หากคณะผปกครองรฐในอดตเลอกใชวธแรกคอบงคบเกณฑแรงงานไพรมาใชเตมเวลา

สบสองเดอนตอปเพอใหไปทำางานในไรนาและอนๆ โดยชาวนาและแรงงานไพรทงหลายจะไดรบ

ปนสวนผลผลตทพอแกการยงชพของครวเรอนเทานนแลว กหมายความวาประชาชนและชาวนาใน

แตละพนทจะไมสามารถสะสมผลผลตสวนเกนเพอเกบเปนทรพยสนในปรมาณทแตกตางกนไดมากนก

เพราะฉะนนในระบบนทกคนกจะผลตไดพอกบการยงชพเทานน จงไมเกดปญหาเรองความเหลอมลำา

ทางเศรษฐกจในหมชาวนาและแรงงานไพรทอยในพนทตางกนได ในขณะทวธแบบทสองซงมการ

ใชจรงในอดตคอ วธเกบคาเชาทนาจากชาวนาเปนขาวจำานวนสองถงตอไร และมการบงคบเกณฑ

แรงงานไพรเปนเวลาหกเดอนตอป2 ควบคกนไปดวยนน กลบเปนนโยบายทกอใหเกดความเหลอมลำา

ทางเศรษฐกจระหวางพนทของสยามในสมยนน

Spatial Dynamics and the Persistence4

ลำาดบการนำาเสนอเนอหาในบทความนจะแบงออกเปนหาสวนดวยกน โดยสวนแรกจะเรม

จากการระบเปาหมายวตถประสงค วธการศกษา สมมตฐานและขอบเขตการศกษาในรายละเอยด

สวนทสองจะเปนการนำาเสนอขอเทจจรงเชงประวตศาสตรเกยวกบโครงสรางสงคมเศรษฐกจของ

สยามในชวงตนกรงรตนโกสนทร และปจจยสำาคญทมผลตอพลวตการเปลยนแปลงเหลานน เชน

การคาตางประเทศและระบบเศรษฐกจในสยาม การขยายตวของตลาดแรงงานรบจาง การกระจาย

ความเสยงในยคการเปลยนผานของระบบเศรษฐกจ และการรกคบของเศรษฐกจตลาดโดยการประสาน

ผลประโยชนกบระบบอปถมภ สวนทสามจะเปนการนำาเสนอแบบจำาลองการตดสนใจเชงพลวตของ

ผปกครองรฐซงเปนเจาของทดนทงหมด โดยแบบจำาลองนตงอยบนพนฐานวาพระเจาแผนดนในชวง

ตนกรงรตนโกสนทรมพระราชประสงคสรางรฐและราชธานใหมใหเปนปกแผนมนคง จงทรงเลอก

ใชระบบการเชาทดนและการกำาหนดอตราคาเชาทดนทคอนขางยดหยนเมอเปรยบเทยบกบชาต

อนๆ เชน จน และอนเดย เปนตน (Ruengsilp, 1984) ทงนเพราะเปนวธทสามารถสรางแรงจงใจ

ใหกบชาวนาในการทำานาใหเกดประสทธภาพมากขน สงผลใหมการผลตอาหารไดเพยงพอกบความ

ตองการบรโภคในประเทศจนมเหลอสะสมเปนเสบยงในยามสงครามและในยามทมภยธรรมชาต

เพอเปนการกระจายความเสยงนนเอง ทงนเจาทดนไดผนวกขอจำากดในการบงคบเกณฑแรงงานไพร

เนองจากแรงงานมโอกาสหลบหน หรอเลอกทจะเฉอยงาน (Nartsupha and Manarangsarn,1984)

เนองจากมปญหาดานจรยาวบต (moral hazard) สวนทสจะเปนการผนวกรวมผลการวเคราะหใน

สวนทสองและสามเขากบขอมลเชงประวตศาสตรเทาทมการบนทกไวเกยวกบขอเทจจรงเรองรายได

ของผคนในสมยนน เพอใชประมาณขนาดของความเหลอมลำาทางรายไดระหวางชาวนาทอยในและ

นอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน บทสรปในตอนทายจะเปนขอเสนอแนะเชงนโยบายและงาน

ศกษาตอไปในอนาคต

วตถประสงคของการศกษา

วตถประสงคของการศกษาคอ (1) ศกษาหาสาเหตทเออตอการดำารงอยรวมกนระหวาง

เศรษฐกจแบบยงชพและเศรษฐกจแบบตลาดเมอสมยตนกรงรตนโกสนทรชวงกอนสนธสญญาเบาวรง

โดยการพจารณาจะครอบคลมอทธพลของปจจยเชงเศรษฐกจ สงคม และการเมอง เชน สภาพการ

ผกขาดทางการคาระหวางประเทศของรฐ ระบบการบงคบเกณฑแรงงานไพร การเมองการปกครอง

แบบศกดนา เครอขายระบบอปถมภ ตนทนและความยากลำาบากในการเดนทาง และความไม

แนนอนเกยวกบภยสงคราม ภยแลง หรออทกภย เปนตน และ (2) ประสานกรอบวธการวเคราะหเชง

เศรษฐศาสตรทมอยแลวเพอมาใชพจารณาประกอบรวมกบหลกฐานขอเทจจรงเชงประวตศาสตรท

ไดจากผลการศกษาอนในอดตเพอใชประมาณการระดบรายไดเฉลยของชาวนาทงในและนอกเขต

พนทราบลมเจาพระยาตอนบนในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน


วธวทยา

เนองจากการศกษาน เปนการศกษาพลวตความเหลอมลำาในอดตระหวางชาวนาทอาศย

อยตางถนอนเปนผลมาจากบรบทของสงคมและปจจยเชงสถาบนในขณะนน การศกษาจงหนไมพนท

จะประสบกบปญหาเรองความไมครบถวนสมบรณของขอเทจจรงและขอมลเชงสถตทจะใชสะทอน

สภาพความเปนจรงในขณะนน ทำาใหเกดขอจำากดในการนำาเอาวธวทยาเชงเศรษฐศาสตรทมความ

กาวหนามาถงปจจบน ไมวาจะเปนงานทางดานทฤษฎ แบบจำาลองคณตศาสตร และวธการ

ประมาณคาสถตเพอไปใชอธบายเหตการณในอดตทยาวไกล จงเกดคำาถามขนวา วธวทยาท

เหมาะสมนนควรจะเปนอยางไร Solow (1985) ไดตงขอสงเกตเกยวกบประเดนนพอสรปไดวา

นกเศรษฐศาสตรทสนใจเรองปจจบนและนกประวตศาสตรเศรษฐกจทสนใจเรองอดตหากไดทำางาน

ตามบทบาทของแตละฝายอยางเหมาะสมแลว การแลกเปลยนศกษาและตรวจสอบงานวจยของแตละ

ฝายอยางตอเนองนนกจะเปนกระบวนการพฒนาใหวธวทยาทใชอยนนมความเหมาะสมและยดหยน

เปลยนแปลงไดตามบรบทของสงคมทงในอดตและปจจบนมากขน เพราะฉะนน การศกษาวจยน

จงไดอาศยหลกคดของวธวทยาดงกลาวขางตนมาใชอธบายกลไกการทำางานของระบบเศรษฐกจ

ในอดตสมยตนกรงรตนโกสนทร ดวยวธ “การกรองคดแยกขอเทจจรงจากขอมลเชงประวตศาสตร

ของสยามยคตนกรงรตนโกสนทรทสามารถสะทอนบรบทหลกของสงคมเศรษฐกจในยคนนจากการ

สำารวจเอกสารงานเขยนวชาการดานประวตศาสตรเศรษฐกจสยามทผานมา ทงนตะแกรงทจะใชใน

การคดกรองสอบทานความมเหตมผลของขอเทจจรงตางๆ ทเกดขนในอดตวามความสมพนธกนใน

ลกษณะใดไดบางนนกคอกรอบความคดทางทฤษฎเศรษฐศาสตรทมความคงเสนคงวาในเชงเหตผล

ขณะเดยวกน ทฤษฎทใชกจะถกทดสอบกบขอเทจจรงตามบรบทของสงคมในแตละยคสมยดวย

โดยคาดหวงวา วธวทยาแบบนจะสามารถชวยสรางความเขาใจเพมขนเกยวกบพฤตกรรมของ

แรงงานไพรและผปกครองรฐในการดำาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจภายใตบรบทของสงคมในอดตทม

กรอบระเบยบกตกาขอบงคบ วฒนธรรมประเพณ และระบบคณคาทางสงคมในขณะนนทแตกตาง

จากปจจบนได

สมมตฐานของการศกษา

การศกษานไดอาศยวธวทยาทกลาวถงขางตน ในการทดสอบสมมตฐานสองขอดงตอไปน

คอ (1) การทพระเจาแผนดนทรงเลอกใชวธการเกบคาเชาทนาจากชาวนา และขณะเดยวกนกมการ

บงคบเกณฑแรงงานไพรเพยงบางเดอนตอปนน จะทำาใหชาวนามแรงจงใจในการทำางานอยางตงใจ

มงมนไดมากกวาวธการบงคบเกณฑแรงงานแบบเขมงวดเตมเวลาทงป และ (2) ชาวนาในระบบ

เศรษฐกจแบบตลาดทอาศยอยในเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนจะมฐานะทางเศรษฐกจทดกวา


แรงงานไพรและชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบยงชพทอาศยอยนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน

ขอบเขตของการศกษา

การศกษาวจยนไดกำาหนดขอบเขตการวจยในประเดนตอไปน (1) เนองจากในชวง

รตนโกสนทรตอนตนนน ยงไมมการจดเกบขอมลสถตอยางเปนระบบ การศกษาอดตในเชงพนทจงไมใช

เรองงาย ดงนนการศกษานจะไดกำาหนดพนทเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน3 ตามทแสดงในภาพท 1

สวนพนทอนนอกเหนอจากนจะหมายรวมกนเปนพนทนอกเขตทราบลม เจาพระยาตอนบน5 (Sayswang,

1984) (2) ประเภทของความเหลอมลำาทครอบคลมในการศกษาน จะครอบคลมเฉพาะ

ประเดนเรองความเหลอมลำาทางเศรษฐกจระหวางชาวนาทอยในและนอกเขตพนทราบลม

เจาพระยาตอนบน โดยทชาวนาเหลานทงทอยในและนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนนนตาง

กเปนแรงงานไพรเหมอนกน เพราะฉะนนจงถอไดวาชาวนาทอยตางเขตพนทน นาจะมความ

เหลอมลำาในเชงสงคมไมมากนก6 และ (3) กรอบเวลาของการศกษานจะครอบคลมตงแต

ภ�พท 1 พนทในกรอบสามเหลยมแสดงอาณาบรเวณทราบลมเจาพระยาตอนบน 4

3 เมอ พ.ศ. 2392 นน พนทปลกขาวสวนใหญจะอยในบรเวณทราบนำาทวมถง (flood plain) รอบๆ เมองหลวงเกา

อยธยาบรเวณทมการตงหลกแหลงอยางถาวร (เขตนาตราแดง) มเนอทประมาณ 320,000 ไร ซงเปนตวเลขทตรงกบ

ทครอวฟอรดกลาวถง พบวาบรเวณนไดมการปลกขาวอยางกวางขวาง ทนาตราแดง ซงเปนเขตทตงหลกแหลงเกาจะ

ครอบคลมเนอทอยธยา อางทอง ลพบร และสพรรณบร (Sayswang, 1984) 4 จากแผนท “อนโดจนตะวนออก” ฉบบปาว พ.ศ. 2445 ทจดทำาโดย Jean Marie Auguste Pavie (โดยผเขยน

บทความนไดขดเพมเตมเสนสามเหลยมเพอแสดงเขตพนทราบลมเจาพระยา) 5 พนทรอบๆ กรงเทพฯ ในสมยนน ยงไมมการเพาะปลกขาวมากนก จนกระทงสมยรชกาลท 4 และ 5 เมอมการขด

คลองเชอมตอกนเปนระบบ 6 ความเหลอมลำาระหวางชนชนผปกครองและชาวนาแรงงานไพรนนจะไมรวมอยในขอบเขตงานศกษาน เพราะ

มหลกฐานทางประวตศาสตรทคอนขางชดเจนจากงานศกษาอนๆ อยแลว เชน งานศกษาของ (Phongpaichit and Baker, 1996)


ตนกรงรตนโกสนทรไปจนถงราว พ.ศ. 2398 กอนสนธสญญาเบาวรง ดวยเหตผลทวาสงคมไทยใน

ชวงรอยตอจากกรงธนบรนน เพงจะผานพนความเสยหายของการเสยกรงครงทสอง ทำาใหผคนตาง

ไมเหลอความมงคงใดๆ และชวงตนรตนโกสนทรถงราวป พ.ศ. 2398 นน เปนชวงเวลาทสยามยง

ปลอดจากอทธพลของสนธสญญาเบาวรงเพราะฉะนนปญหาความเหลอมลำาในเชงพนทในตอนนน

จงไมใชผลของสนธสญญาเบาวรง

พลวตของการคาตางประเทศในสยามกอน พ.ศ. 2398

รายไดจากการคาตางประเทศถอเปนรายไดสำาคญของผปกครองสยามมาเปนเวลานาน

โดยตลอดเวลาทผานมา การคาตางประเทศไดมววฒนาการทเพมความสลบซบซอนยงขนตลอดมา

การคาตางประเทศของสยามสามารถแบงออกตามชวงเวลาไดดงน (1) สมยกรงศรอยธยา การคา

ตางประเทศของสยามในสมยอยธยาเกดขนไดเพราะระบบการคาโลกในสมยนนไดใชอยธยาเปน

จดศนยรวมและทางผานของสนคา (transshipment center) จากหลากหลายประเทศทมเสนทาง

ผานมาบรเวณยานเอเชยตะวนออกเฉยงใต ผลกคอจะทำาใหอยธยาเปนแหลงรวมสนคาหลากหลาย

ชนดจำานวนมาก (Thengpewrung, 2009) การทอยธยาเปนศนยรวมสนคาทมความหลากหลาย

จำานวนมากจากนานาประเทศนเองทำาใหอยธยาไดประโยชนจากสงทเรยกวา “การเพมขนของผล

ตอบแทนตามระดบขนาดของศนยกลางสนคาทใหญขน (increasing returns)” ซงมผลชวยให

พอคาตางชาตทเดนทางมาซอขายสนคาทอยธยาสามารถลดตนทนการเดนทางขนสงและคาใชจาย

ในการรวบรวมจดหาสนคาทมความหลากหลายไดจากจดเดยวคอศนยกลางสนคาทอยธยา

จากความไดเปรยบของอยธยาดงกลาวขางตน ทำาใหขนนางระดบสงของสยามทมบทบาทหนาท

เกยวของในขณะนนสามารถบงคบขดรดเรยกเกบผลประโยชนในรปของอตราคาธรรมเนยมตางๆ

จากพอคาตางชาตทตองการเขามาคาขายทศนยกลางสนคาเมองอยธยาน สวนชนชนแรงงานไพร

จะไมไดรบผลประโยชนใดๆ โดยตรงจากการขยายตวของการคากบตางประเทศในลกษณะน (2)

สมยรตนโกสนทรตอนตนกอน พ.ศ. 2398 ยคสมยของสยามชวงรตนโกสนทรตอนตนมสงท

แตกตางจากในสมยอยธยา เพราะความกาวหนาทางเทคโนโลยการเดนเรอของชาตตะวนตกทสงกวา

ชาตเอเชยทำาใหเรอกำาปนของชาตตะวนตกสามารถลดตนทนในการขนสงทางทะเลไดมากกวา

เรอสำาเภา การคาสนคาในสมยนมมลคาไมสงแตใชระวางบรรทกมากไดทำาใหอปสงคตอสนคา

สงออกของสยามเพมสงมากกวาของปาทระบบสวยจะรองรบได การคาตางประเทศทกรงเทพฯ

จงคกคกกวาสมยอยธยา เพราะวาชนชนนำาของกรงรตนโกสนทรตอนตนไดทำาการยกเลกวธการ

ทชนชนนำาสมยอยธยาเคยใชในการขดรดพอคาชาวตางชาตซงเทากบไดยกเลกกำาแพงภาษท

เคยกดกนการคาเสรออกไป แลวหนมาใชวธประกาศสนคาตองหามเพอปองกนไมใหมใครมาแขง


กกตนสนคาทเปนทตองการของตลาดโลก ตวอยางของสนคาผกขาดในสมยรชกาลทหนง ไดแก

ไมกฤษณา ไมฝาง ไมจนทน ไมหอม นอระมาด (แรด) งาชาง และดบก (Ruengsilp, 1984 ) ตอมา

ไดมการตงกรมพระคลงสนคาและใหขนนางชนผใหญทมความเชยวชาญทางการคามารบตำาแหนง

‘จางวาง’ เพอคาขายกบตางประเทศ (Phithayawat, 1984) ในสมยรชกาลทสอง สยามไดมประเทศ

คคาใหมเพมขนไดแก เมองหมาเกา เมองมะละกา และเมองสงคโปร และสามารถสงขาวและเกลอ

ไปยงเมองมะละกาและเมองมลาย มการสงออกนำาตาลทรายไปยงเกาะหมาก (Ruengsilp, 1984)

ในสมยรชกาลทสาม มการทำาสนธสญญาเบอรนกบองกฤษใน พ.ศ. 2369 โดยองกฤษเหนวา

สยามไดอาศยพระคลงสนคาในการผกขาดการคาโดยตรง ซงการเปลยนแปลงดงกลาวนมผลตอ

ความสามารถของพระคลงสนคาทเคยทำารายไดและกำาไรมหาศาลใหกบผปกครองสยาม สยามใน

เวลานนจงจำาเปนตองหนมาพงพารายไดจากการเกบภาษมากกวารายไดจากการสงออกเหมอนท

ผานมา

การกระจายความเสยงในยคการเปลยนผานของระบบเศรษฐกจ

ชาวนาซงเปนชนชนแรงงานไพรในขณะนนจะใชชวตอยในระบบเศรษฐกจแบบยงชพเปน

สวนใหญ สยามในอดตตองทำาสงครามกบประเทศเพอนบานอยเปนประจำาทำาใหการดำาเนนชวต

ของแรงงานไพรหนไมพนทจะตองเปนเศรษฐกจแบบยงชพเปนหลกเพราะชาวบานตองพยายามชวย

เหลอตนเองในทกเรองเพอใหอยรอดปลอดภยจากความอดอยาก อยางไรกตาม ในระบบเศรษฐกจ

แบบยงชพนกยงตองมตลาดสำาหรบแลกเปลยนสนคาระหวางกนดวย ยกตวอยางเชน มการนำาขาว

เปลอกจากหมบานหนงไปแลกเกลอทมาจากหมบานในทองถนอน7 ชาวบานในระบบเศรษฐกจแบบ

ยงชพสวนใหญจะไมไดประโยชนจากระบบการกระจายความเสยงทองกบตลาดสนทรพยและเงน

ตราในขณะนน ดงนนเมอเกดเหตการณไมคาดฝนททำาใหการเพาะปลกไมไดผลชาวบานกจะขาด

รายไดทใชเลยงชพ สงผลใหเกดหนสนในทสด

สวนชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบตลาดของสยามในเวลาเดยวกนนนสวนใหญจะอยในเขต

ทราบลมเจาพระยาตอนบน (Ruengsilp, 1984) ซงมหลายเมองทเพาะปลกขาวไดผลผลตสง เชน

กรงเกา อางทอง สพรรณบร นครไชยศร สามโคก สาครบร สระบร เพชรบร สมทรปราการ ปราจนบร

นครนายก และฉะเชงเทรา เปนตน มการคาดคะเนวา ใน พ.ศ. 2392 นน มชาวนาทอาศยและเพาะปลก

ขาวอยในเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนเทากบรอยละ 61.74 ของชาวนาทงประเทศนนเอง ดวยเหตน

7 ชาวนาสวนใหญททำานาแบบยงชพจะแบงผลผลตออกเปนสสวนคอ สวนทเอาไวกนและทำาบญ สวนทเอาไวเปน

คานาและทถกรฐบงคบซอ สวนทเอาไวทำาพนธ และสวนทเอาไวแลกเปนของกนของใชทตนเองผลตไมไดเอง ดงนน

ในเศรษฐกจแบบยงชพกยงคงตองพงพาตลาดสนคาหรอตลาดนดในการแลกเปลยนสนคาทตนเองผลตไมได

(Eoseewong,2012)


การขยายตวของการคากบตางประเทศจะเปนประโยชนตอชาวนาทอยในเศรษฐกจแบบตลาด8

เพราะเมอรฐไดกำาไรเพมขนในรปเงนตราตางประเทศกจะมเงนจางแรงงานอพยพชาวจนทำาใหอปสงค

ตอขาวภายในประเทศมเพมสงขนสงผลใหราคาขาวในประเทศปรบตวสงขนดวย

ชาวนาในเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนซงมระบบเศรษฐกจแบบตลาดจะมวถชวตและวธ

การปองกนความเสยงจากภยธรรมชาตทแตกตางจากชาวนาทอยนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน9

ในกรณของตางประเทศนนกปรากฎหลกฐานทสนบสนนประเดนเดยวกนน เชน งานศกษาของ

Townsend (1993) ทประยกตใชทฤษฎดลยภาพทวไปในการวเคราะหประวตศาสตรเศรษฐกจยโรป

สมยยคกลางในประเดนเรองการกระจายความเสยงของเกษตรกรในระดบหมบานเลกๆ ทตงอย

โดดเดยวแยกจากระบบเศรษฐกจตลาด เปนตน ในกรณของสยามในอดตนน ชาวนาในระบบ

เศรษฐกจแบบยงชพทแมจะมงทำาการผลตเพอใหไดผลผลตเพยงพอกบการบรโภคของครวเรอนโดย

ไมมการลงทนหรอกยมแบบเกนตวแลว กยงมโอกาสทจะตองตกเปนลกหนหรอทาสสนไถได10 ทงน

เปนพราะวาการผลตในภาคเกษตรกรรมนนมความเสยงสงเนองจากตองพงพาดนฟาอากาศเปน

สำาคญ มหลกฐานเชงประวตศาสตรทชใหเหนวา มลกหนในระบบเศรษฐกจแบบยงชพจำานวนมาก

ในชวงกอน พ.ศ. 2398 (Sayswang, 1984)

การคอยๆ คบคลานเขามาของเศรษฐกจแบบตลาด อธบายไดจากงานของ Eoseewong

(2012) ทนำาเสนอวากอนหนาทจะมสนธสญญาเบาวรงนน พอคาเรชาวจนระดบลางสามารถเดนทาง

ไปรวบรวมซอขาว ฝาย และผลผลตอนตามทองทงนาจากชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบยงชพไดใน

ราคาถกดวยวธแลกเปลยนกบสนคาจากตางประเทศ เชน เครองถวยชาม จากนนพอคาเรระดบลาง

กจะขนยายขาวเหลานไปขายตอใหกบพอคาคนกลางในเมองหรอในกรงเทพฯ ทใหราคาทสงขนมาก

8 Eoseewong (2012) ไดกลาวถงการประมาณการของมลลอคทระบวาในปพ.ศ. 2382 ซงเปนปทกรงเทพฯ

มอายครบครงศตวรรษนนมประชากรรวม 160,000 คน และเมองอนในภาคกลางมประชากร (เมอง) รวมกนราว

52,000 คน ในขณะทประชากรทงประเทศในขณะนนมรวมกนเพยง 2 ลานคนเทานน ซงสะทอนใหเหนวาประชากร

ของสยามไดเพมขนอยางรวดเรวในชวงเวลาดงกลาว 9 พวกชาวนาททำานาเพอขายยอมจะมเงนทองใชสอยเกรอกวาพวกชาวนาททำานาพอเลยงตวอยางไมตองสงสย เมอ

มเงนเขากยอมจะใชเงนตราหาความสขความสบายใสตว เชน เอาเงนไปซอเสอผาจะไดไมตองทรมานกายดดฝาย

กรอดาย ยอมดาย ทอผา และตดเยบผาเปนเครองนงหม อยางทปยาตายายเคยทำามาแตกอน หรอเมออยากไดของ

สงใด กมงหนาไปยงตลาด …พวกชาวนาททำานาเพอขายยอมจะมความเปนอยผดแผกแตกตางจากกบพวกชาวนาท

ทำานาพอเลยงตว คอพวกเขาตงหนาทำานาแตอยางเดยว เลกยงกบการปลกตนหมอนหรอตนฝาย เลกยงกบการเลยง

ตวไหมและการดดฝาย เลกยงกบการนำาผลตผลเลก ๆ นอย ๆ ไปแลกเปลยนกบเสอผาอาหาร (Ruengsilp, 1984)10 เมอทำานาไมไดผลเพราะภยธรรมชาตกตองกจากมลนาย ในอดตเงนนนหายาก กฎหมายจงใหคดดอกเบยตำาลง

ละเฟองตอเดอน เทยบเปนรอยละ 37.5 ตอป แตคนใหกบางคนกยงเรยกสงกวานน เชน ดอกเบยตำาลงละสลงบาง

สองสลงบาง ถาคางตอปดอกเบย 2-3 ป ดอกกทวมตนแลว ถาผกไมสามารถชำาระหนไดกจะถกยดทรพย (รวมทง

ลกชายลกสาวดวย) ถาหากไมมทรพยอนตวผกกจะถกศาลขาย (Ruengsilp, 1984)


จากตอนทซอมา เพราะฉะนนพอคาเรกจะสามารถทำากำาไรจากสวนตางของราคาซอกบราคาขาย

(arbitrage) ได

“เนองจากการผลตขาวเพอการตลาดทำากนในรปทแฝงอยกบการผลตเพอยงชพ การรวบรวมขาวเหลาน

เพอปอนแหลงชมชนทไมผลตขาวเองจงเปนสงททำาไมไดงายนก ขายของการคาทครอบคลมอาณาบรเวณอนกวางขวาง

เพอรวบรวมขาวทเหลอจากการยงชพนคงซบซอนพอสมควร ทงยงกระทำากนโดยการแลกเปลยนสนคาโดยตรงดวย

การศกษาเกยวกบเรองนอยางละเอยดยงไมม แตพอจะรถงขายของการคาเชนนไดจากหลกฐานในสมยนนวา มชาวจน

อยในระดบลางสดของขายการคาน ระบาดไป “ตามทงทาและปาเขา” นำาเอาสนคาจากตางประเทศเชนเครองถวย

ชามและของใชเบดเตลดจากเมองจน “ไปแลกขาว ฝาย และผลผลตอยางอนๆ จากจงหวดตางๆ ทตนผานไป”

(Pallegoix, 1963) ขาวเหลานจะถกนำามาขายแกพอคาทใหญกวาพอคาเรซงมทนพอจะบรรทกขาวจำานวนมากลง

มาถงกรงเทพฯ ได และยงอาจจะตองผานพอคาในกรงเทพฯ อกกวาจะถงมอผบรโภคขาวในกรงเทพฯ หรอชมชน

แบบเดยวกนน ในขณะทราคาขาวในกรงเทพฯ ไมแพงนก ทงเปนนโยบายของรฐบาลทจะทำาใหราคาขาวถกเอาไว

ดวยราคารบซอจากชาวนาซงพอคาเรชาวจนจายแกชาวนาจงตองมราคาตำาอยางมาก สนคาจากตางประเทศดเหมอน

จะเปนสงแลกเปลยนทดสำาหรบการนเพราะชาวนาไมรราคาทแทจรงของมน ทงยวยวนใหอยากไดไวครอบครอง

เพราะความเปนของตางประเทศอกดวย” (Eoseewong, 2012)

คำาอธบายของ Eoseewong ขางตนนน ดเหมอนจะยงมปญหาขอขดแยงในเชงเหตผลอย

เนองจากวา (1) แมพอคาเรชาวจนระดบลางจะมแรงจงใจในเรองผลกำาไรทผลกดนใหพอคาเหลาน

เทยวเดนทางออกไปรวบรวมซอขาวจากกลมชาวนาทปลกขาวเพอการยงชพแลวนำามาขายตอให

กบพอคาคนกลางในเมองอกตอหนง แตขาวทรวบรวมซอไดจากชาวนาประเภทนจะมปรมาณนอย

ประกอบกบความยากลำาบากในการเดนทางในสมยนนทำาใหมตนทนคาใชจายทสงในการเกบ

รวบรวมและขนยายขาวปรมาณเลกนอยจากชาวนาทอยอยางกระจดกระจายตามหมบานซงวธน

ไมใชวธทมประสทธภาพนก อกทงพอคาเรชาวจนทมสญชาตญาณในการแสวงหากำาไรยอมตอง

ตระหนกรถงขอจำากดเหลาน ดวยเหตนพอคาเรเหลานจงหนไปหาวธการอนทมประสทธภาพมากกวา

นโดยมกำาไรเปนแรงจงใจในการขบเคลอนและ (2) การทชาวนาจะยอมแลกขาวของตนกบสนคา

ถวยชามจากตางประเทศทพอคาเรนำามาแลกโดยทตนเองไมทราบราคาตลาดของสงของเหลานนด

จะเปนเรองทไมสมเหตสมผลนกทชาวนาเหลานจะเกบสะสมสนคาเหลานไวเปนประจำาในเมอตวเอง

กไมไดมรายไดทเหลอกนเหลอใชและหากแมวาชาวนาเหลานจะถกครอบงำาจากภาพลกษณสนคา

ตางประเทศของเครองถวยชามเหลานกตาม แตชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบยงชพเหลานตาง

กตระหนกดวาผลผลตของตนเองนนขนอยกบภาวะดนฟาอากาศและมความเสยงสง ทำาใหมโอกาส

จะเปนหนสนหรอตองกลายเปนทาสสนไถไดหากวาการเพาะปลกของตนไมไดผล เพราะฉะนน ชาวนา

จงนาจะเหนประโยชนของการเกบออมขาวสวนเกนไวเพอแลกเปลยนเปนสงของอนทมมลคาตลาด

มากกวาทจะแลกเปนถวยชามจำานวนมากทไมมราคาคางวดหรอประโยชนใดๆ ตอความอยรอดของ

ชาวนา


วธอธบายการเตบโตของเศรษฐกจแบบตลาดทเรมเขามาแทนทเศรษฐกจแบบยงชพใน

ชวงกอนหนา พ.ศ. 2398 นน จะเกยวของกบรปแบบความสมพนธระหวางวธการทชาวนาในระบบ

เศรษฐกจแบบยงชพใชในการกระจายความเสยงดานรายไดกบวธการใหมในการกระจายความเสยง

ดานรายไดโดยมกลไกตลาดเขามาเกยวของดวย เนองจากชาวนามวธการกระจายความเสยงได

เปนสามระดบคอ ระดบแรกเปนระดบเครอญาตคอการชวยเหลอกนภายในหมเครอญาตหาก

สมาชกคนใดคนหนงเดอดรอนจากภยธรรมชาต ระดบทสองเปนระดบหมบานซงชวยใหชาวนา

กระจายความเสยงไดดมากกวาในระดบเครอญาต และ ระดบทสามเปนระดบของเครอขายระบบ

อปถมภซงผอปถมภอาจเปนขาราชการทองถนระดบสงทมอำานาจบารมทจะชวยเหลอชาวนาใน

ระบบการผลตแบบเลยงตวเองใหไดรบความคมครองได (Scott and Kerkvliet, 1973) ผอปถมภ

บางรายในเครอขายอปถมภเหลานกอาจมอำานาจทจะแผขยายครอบคลมไปถงหมบานขางเคยงดวยได

อยางไรกตาม การกระจายความเสยงทงสามระดบของชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบยงชพนกยง

ไมมประสทธภาพททดเทยมไดกบการกระจายความเสยงในระบบเศรษฐกจแบบตลาด ทงนเพราะ

ในระบบเศรษฐกจแบบตลาดจะมการใชเงนตราซงกคอสนทรพยทใหอตราผลตอบแทนทคอนขาง

คงทแนนอนเนองจากเปนสนทรพยทมความเสยงตำา นอกจากนแลวเงนตรายงสามารถสรางสภาพ

คลองใหกบผถอเงนนนไดมากกวาการถอสนทรพยประเภทอนๆ

การขยายตวของตลาดแรงงานรบจางกอน พ.ศ. 2398

ในชวงกรงรตนโกสนทรตอนตนนน ไดเกดปญหาการขาดแคลนแรงงานในประเทศ รชกาลทสอง

จงทรงสนบสนนใหชาวจนจำานวนมากทหนสภาพความอดอยากมาจากเมองจนไดอพยพเขามา

ทำางานในสยาม การศกษาทผานมาไดชใหเหนวา การใชแรงงานรบจางชาวจนอพยพมมากขนก

เพอเปนการทดแทนการใชแรงงานไพรทถกบงคบเกณฑแรงงานนนเอง ดงจะเหนไดวามการลดระยะ

เวลาการบงคบใชแรงงานไพรของหลวงจากเดมปละ 6 เดอนเหลอปละ 4 เดอนในสมยกรงธนบร

จนถงรชกาลทหนง และตอมากลดลงอกจนเหลอปละ 3 เดอนในรชกาลท 2 ถงรชกาลท 5 ทงน

แรงงานจนรบจางเหลานจะทำางานในกจกรรมทางเศรษฐกจตางๆ เชน รบจางขดคลอง ทำางานใน

สวนออย สวนยาง เหมองแร โรงส โรงเลอย และโรงนำาตาล เปนตน (Eoseewong, 2012)


ภาพท 2 แสดงใหเหนวาผปกครองรฐจะมรายไดจากการสงออก แลวใชรายไดนเพอจาง

แรงงานจนอพยพ รฐจายเงนซอขาวจากพอคาคนกลางและสวนทบงคบซอมาจากชาวนาในเขตท

ราบลมเจาพระยาตอนบนทผลตเพอขายนอกจากนกมการใหความชวยเหลอเปนครงเปนคราวยาม

เกดภาวะทกขเขญกบชาวนานอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน11 เครอขายของพอคาคนกลางใชเงน

ซอขาวจากชาวนาทงในและนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน ชาวนาทอยในเขตทราบลมเจาพระยา

ตอนบนทสามารถผลตขาวเพอขายไดอาจจะใชเงนทมอยจายใหกบรฐเพอทดแทนกบการไมตองถก

บงคบเกณฑแรงงานหรอถกเกณฑในเวลาทนอยลง ในขณะทชาวนาทอยนอกเขตทราบลมเจาพระยา

ตอนบนซงมเงนอยไมมากจะเลอกถอเงนไวเพอใชเปนเครองมอในการกระจายความเสยงจากภาวะ

ความผนผวนของผลผลต กลาวคอเกบเงนไวใชในยามฉกเฉน

ภ�พท 2 เสนทางการไหลเวยนของเงนในระบบเศรษฐกจสมยรตนโกสนทรตอนตน

11 ชาวนาทงในและนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนจะจายคาเชานาแกทางราชการเปนขาว 2 ถงตอไรตามทได

กลาวไปแลว และชาวนาอาจจายภาษอนๆ ใหแกทางราชการในรปของผลผลตดวย เชนเดยวกบชาวไรและกจกรรม

อนๆ ทมการจายภาษในรปของผลผลตเชนกน

จะเหนวากระแสการไหลของเงนไดเชอมโยงเศรษฐกจในระดบตางๆ ของสยามเขาดวยกน

และเปนสญญาณของการทระบบเศรษฐกจแบบตลาดกำาลงคอยๆ รกคบเขาไปแทนทระบบเศรษฐกจ

แบบยงชพนนเอง โดยสรปแลว สภาวะดลยภาพของทงระบบเศรษฐกจแบบตลาดและเศรษฐกจ

แบบยงชพจะมความสมพนธกนโดยผานการทำางานของเงนตราทถกใชเปนสอกลางแลกเปลยน

สนคาในทงสองระบบเศรษฐกจตามทไดกลาวไปแลว นอกจากน การใชเงนตราเพอจายคาแรงใหกบ

แรงงานชาวจนอพยพในตลาดแรงงานรบจาง กแสดงใหเหนวา ทงดลยภาพของเศรษฐกจแบบตลาด

และเศรษฐกจแบบยงชพจะเชอมโยงกบดลยภาพของตลาดแรงงานรบจางในสยามดวยเชนกน


12 ตวอยางของการบรหารจดการในลกษณะคลายคลงกนน สามารถพบเหนไดในปจจบนในหลายๆ ประเทศ กคอ

กรณของขบวนการลกลอบขนสนคาหนภาษเพอขามพรมแดนเขาไปยงประเทศอน โดยใชคนจำานวนมากมาทำาการ

ขนยายสนคาทละชนหรอหลายชนในลกษณะของกองทพมด เพอสงตอใหกบผทำาหนาทรวบรวมบรหารจดการสนคา

เหลานในเขตเมองกอนจะลำาเลยงสงไปขายทำากำาไรในเมองปลายทางซงเปนเมองใหญ

การรกคบของเศรษฐกจตลาดโดยการประสานผลประโยชนกบระบบอปถมภ

ระบบอปถมภแบบไมเปนทางการเกดขนจากสาเหตของการชงดชงเดนในหมขนนางสยาม

ทตองการมทางลดสำาหรบความกาวหนาในการรบราชการเพราะขนนางทมผอยใตอปถมภเปน

จำานวนมากจะมบารมและชอเสยงในเรองการเปนคนจตใจกวางขวางและมอำานาจใหความคมครอง

ผใตอปถมภได ระบบอปถมภอยางไมเปนทางการจะแบงออกไดเปนสามประเภท คอ ประเภทแรก

เปนกรณทผอยใตอปถมภและผอปถมภตางกเปนขนนางหรอเจานาย แตมฝายหนงเปนเจาและอก

ฝายเปนขนนาง ประเภททสองเปนกรณทผอยใตอปถมภเปนชนชนไพรและผอปถมภเปนชนชนนาย

และประเภททสามเปนกรณทผ อยใตอปถมภเปนชาวจนอพยพและผอปถมภเปนชนชนนาย

(Rabibadhana, 1984)

ระบบอปถมภแบบไมเปนทางการประเภทสดทายขางตน เกดจากการทขนนางซงเปนผอปถมภ

ยนดรบชาวจนอพยพเปนผอยใตอปถมภเพราะชาวจนเหลานจะรำารวยและสามารถเดนทาง

ทำาธรกจคาขายจากเมองหนงไปอกเมองหนงไดโดยเสรนนเอง (Rabibadhana, 1984) ขนนาง

ผอปถมภไดรบของกำานลมลคาสงจากพอคาชาวจนทรำารวยซงเปนผอยใตอปถมภ ในทางกลบกน

พอคารำารวยชาวจนผอยใตอปถมภเหลานกไดประโยชนจากขนนางทใหความคมครองแกตนและ

กยงใหการสนบสนนใหพอคาจนทรำารวยเหลานไดรบตำาแหนงทางราชการทเปนประโยชนตอการ

ทำาการคาของพอคาจนดวย นอกจากนแลว ยงมผลประโยชนอนทอาจสนนษฐานไดดงน (1) พอคา

จนทรำารวยเหลานสามารถใชความสมพนธนเพอการหาขาวสารขอมลเกยวกบชาวนาซงเปนแรงงาน

ไพรทอยใตอปถมภของขนนางซงเปนนายของพอคาจนทรำารวยดวย หรอไมกเปนขนนางคนอนท

ผอปถมภของพอคาจนเหลานรจกและชวยแนะนำาให ขนนางในเมองอนเหลานกจะมไพรซงเปน

ชาวนาผใตอปถมภทอาศยอยรอบๆ เมองเหลานน ดวยวธนพอคาจนกจะสามารถเขาถงขอมล

เกยวกบจำานวนผลผลตและจำานวนชาวนาทผลตเพอการยงชพในเมองตางๆ โดยผานขนนางใน

เมองนนๆ (และอยในเครอขายอปถมภแบบไมเปนทางการกบขนนางทเปนผอปถมภของตนได) โดย

ขนนางเหลานกจะไดของกำานลเปนการตอบแทน หลงจากนนพอคาชาวจนเหลานกจะใชพอคาเร

ชาวจนจำานวนมากเปนลกมอทำาหนาทคลายกบกองทพมดเพอไปรวบรวมซอขาวจากชาวนาทผลต

เพอยงชพเหลานมาใหกบพอคาจนอกตอหนง12 ซงวธนกจะเปนวธรวบรวมซอขาวจากชาวนาทผลต

เพอการยงชพและอยกระจดกระจายตามหมบานรอบเมองตางๆ ไดอยางมประสทธภาพเพราะ

มตนทนทางธรกรรมรวมทตำากวาวธอนนนเอง สวนชาวนาทผลตขาวเพอการยงชพและอาศยอยนอก


เขตทราบลมเจาพระยา กจะไดประโยชนจากระบบการแลกเปลยนซอขายขาวของพอคาชาวจนท

ทำางานผานระบบอปถมภอยางไมเปนทางการดงกลาวและ (2) พอคาจนสามารถอาศยเครอขาย

อปถมภอยางไมเปนทางการทตนสงกดอยเพอทำาการซอขาวจากขนนางหรอมลนายในเมองอนๆ ซง

กมชาวนาทผลตเพอยงชพเปนผใตอปถมภจำานวนมากและชาวนาเหลานกตองสงสวยของกำานล

ซงสวนหนงกคอขาวใหกบมลนายซงเปนผอปถมภในเมองนนๆ ซงทงพอคาจนทรำารวยและมลนาย

ในเมองตางๆ กจะไดประโยชนจากความสมพนธทางการคาและธรกรรมเหลานโดยผานระบบ

เครอขายอปถมภแบบไมเปนทางการนนเอง

กจกรรมการซอขายขาวของพอคาชาวจนทเปนพอคาคนกลาง โดยทำาผานเครอขายอปถมภ

อยางไมเปนทางการซงประกอบดวยขนนางมลนายและไพรซงเปนชาวนาทผลตเพอยงชพในหวเมอง

และชนบทและอาศยขบวนการแบบกองทพมดของพอคาเรระดบลางจำานวนมาก ในการปฏบตการ

ออกไปซอรวบรวมขาวน จำาเปนจะตองใชเงนตราจำานวนมากเพอทำาการซอขายและหมนเวยนผาน

มอของคนแตละฝายไปจนถงชาวนาทผลตเพอการยงชพทอาศยอยในชนบททอยนอกเขตทราบลม

เจาพระยา ซงจะเกบสะสมเงนทขายขาวไดเพอไวเปนเงนออมใชในยามฉกเฉน ผลกคอทำาใหอปสงค

ทมตอเงนตรานนไดเพมขนทงระบบในเวลานน จงเปนอกหนงสาเหตททำาใหอปทานเงนซงไดมาจาก

การผกขาดการคาระหวางประเทศโดยภาครฐนนมไมเพยงพอกบอปสงคของเงนทเพมขนในชวงสมย

นนนนเอง

แบบจำาลอง

จดมงหมายของการนำาเสนอแบบจำาลองนกเพอ สะทอนปญหาการตดสนใจของผนำารฐ

ในการเลอกระหวางนโยบายการบงคบเกณฑแรงงานแบบเตมเวลา 12 เดอนตอปกบนโยบายท

ยดหยนกวาคอ เกณฑแรงงานบางสวนและใหชาวนาเชาทนาและทำาการผลตเองจากอตราคาเชา

ทเจาทดนเปนผกำาหนด โดยมเง อนไขวาชาวนาอาจเลอกทจะหนเขาปากไดและชาวนาอาจจะ

เฉอยงาน เพราะมปญหาทเรยกวา จรยาวบต (moral hazard) ในการทำางาน ซงผลของการวเคราะห

ชใหเหนวา ชาวนาจะยนดทำางานอยางเตมทมากขนเมอตนเองไดประโยชนจากการทำางานหนกดวย

และการมสนทรพยสวนเกนนนทำาใหชาวนาเหลานมความสามารถในการรบมอกบความผนผวน

ไมแนนอนของผลผลตขาวไดดกวาชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบเพอยงชพ แบบจำาลองทเสนอน

จงเปนการจำาลองปญหาสำาคญระหวางเจาของทดนและชาวนาในระบบศกดนาชวงตนรตนโกสนทร

ตอนตนและสอดคลองตามหลกฐานทางประวตศาสตร

แบบจำาลองทจะนำาเสนอตอไปน13 จะเปนเครองมอเพอวเคราะหพลวตการเปลยนแปลงของ

13 ซงไดประยกตมาจากแบบจำาลองของ Benerjee, A., Gertler, P. and M. Ghatak (2002)


ระบบเศรษฐกจสมยตนกรงรตนโกสนทรซงพระเจาแผนดนทรงเปนเจาทดนทงหมด เจาทดนมโจทย

ปญหาสำาคญเกยวกบการวางแผนจดการใหราชอาณาจกรสามารถผลตขาวใหมปรมาณสวนเกน

สงสดเทาทจะคาดหวงได โดยเจาทดนจะมทางเลอกเกยวกบการใชประโยชนจากทดนและแรงงาน

ไพรอยสองทางเลอกหลกๆ ทสำาคญคอ (ก) ใชวธบงคบเกณฑแรงงานไพรเตมเวลา 12 เดอนตอป

เพอมาทำางานในไรนาและอนๆ ภายใตการควบคมดแลของขนนางตามลำาดบชนและแบงปนผล

ผลตทไดมาใหกบชาวนาแตละรายในปรมาณทใกลเคยงกบความตองการเพอยงชพของชาวนาและ

ครวเรอนและ (ข) ใหชาวนาตดสนใจเชานาโดยจายคาเชานาคดเปนจำานวนขาวตอไร และอาจ

บงคบซอขาวเพมจากชาวนาในบางพนทในราคาทตำากวาราคาตลาด และรฐมการบงคบเกณฑ

แรงงานไพรมาใชเปนบางเดอนในแตละป

การทผปกครองรฐจะตดสนใจเลอกทางเลอกอยางหนงอยางใดขางตนนนลวนแตมผลกระทบ

ตอการตดสนใจของชาวนาทงสน ไมวาจะเปนเรองทชาวนาจะตดสนใจหลบหนเขาปาหรอเรอง

ทชาวนาอาจจะลดความมงมนตงใจในการปลกขาวใหกบเจาทดนในชวงทถกบงคบเกณฑแรงงาน

เนองจากเจาทดนไมสามารถสงเกตเหนระดบความมงมนตงใจทำางานทแทจรงของชาวนาไดโดยตรง

เพราะมตนทนในการตดตามตรวจสอบทสงจงกอใหเกดปญหาเรองจรยาวบตทมผลกระทบตอ

ปรมาณผลผลตขาวทเจาทดนจะไดรบ

เนองจากวาในชวงตนรตนโกสนทรนน ผลผลตขาวในแตละปนนจะมความไมแนนอนเพราะ

ขนอยกบสภาพดนฟาอากาศ สมมตวาผลผลตขาวทออกมาตอไรในแตละปซงแทนดวยตวแปร y นน

จะมคาเพยงสองคาคอ ศนย หรอ หนง เทานน โดยมความนาจะเปนเทากบ e และ 1 - e ตามลำาดบ

และกำาหนดใหตวแปร e นมคาเทากบระดบความมงมนตงใจในการทำางานของชาวนาดวย (โดยท

0 e 1) ซงหมายความวา ในปทมคาความนาจะเปนสงทจะไดผลผลตขาวจำานวนมากเพราะ

ชาวนามความมงมนตงใจสงในการทำางานในไรนา ตวอยางเชน ชาวนาอาจลงแรงปรบปรงทนาท

เคยถกทงรกรางไวเพอขยายพนททำานาใหมเพมมากขนหรอชาวนาอาจมความเอาใจใสเรองการปรบ

หนาดนและการปองกนภยจากศตรพชมากขน ขดบอสำารองนำา หรอสรางคนดน เปนตน เพราะฉะนน

ระดบความตงใจทมเททำางานของชาวนานจงเปนปจจยสำาคญหลกทสงผลตอระดบผลผลตทจะเกดขน

ไดจรง ผเชานาจะเปนผเลอกระดบความตงใจทำางาน (e) โดยมตนทนทแสดงโดยตวแปร c(e) ซง

สมมตวามฟงกชนเปน โดยท c > 1 เจาทดนจะไมสามารถสงเกตเหนระดบของความ

ตงใจทมเททำางานของชาวนาไดโดยตรง เพราะฉะนนจงอาจเกดปญหาเรองการเฉอยงานอนเนอง

มาจากจรยาวบตได

ดงนน หากเจาทดนเลอกทางเลอก (ก) ขางตน คอบงคบเกณฑแรงงานไพรมาทำางานเตม

12 เดอนตอปแลว ระดบผลผลตทคาดหวงวาจะไดในปนน (expected output) ทเกดจากความมงมน


ตงใจทำานาของชาวนาซงแทนดวย e1 จะเทากบ

(1)

แตหากเจาทดนเลอกทางเลอกขอ (ข) ขางตนคอ ใหชาวนาเชาทนาทำากนในชวงทไมถก

บงคบเกณฑแรงงานแลว ผลผลตทคาดหวงวาจะไดในปนน (expected output) ทเกดจากความมงมน

ตงใจทำานาของชาวนา (e2) จะเทากบ

(2)

โดยท e2 > e

1 และอตราคาเชานาสงสดทเจาทดนจะเรยกเกบจากชาวนาผเชานาทำากนเทากบ r

g

ในปทไดผลผลตขาวออกมามาก (y =1) สวนอตราคาเชานาตำาสดทชาวนาตองจายในยามทเกด

ภยพบต14 เทากบ rb ในปทการผลตขาวไมไดผล (y = 0)15 โดยมเงอนไขวา

หากวาเจาทดนไดเลอกทางเลอก (ก) ขางตนแลว ชาวนาจะสามารถผลตผลผลตทคาดหวงได

(expected output) เทากบระดบความตงใจในการทำานา (e1) ตามสมการท (1) ซงจะมคาตำาเนองจาก

ในกรณน ชาวนาจะถกบงคบเกณฑแรงงานเตมเวลาคอ 12 เดอนตอป โดยไดรบจดสรรผลผลตขาว

ใหพอกบการยงชพเทานน เพราะฉะนนชาวนาจงไมมแรงจงใจในการทำางานอยางมงมนและนำาไปส

ปญหาเรองจรยาวบตในทสด แตถาหากวาเจาทดนเลอกทางเลอก (ข) แลว ชาวนากจะสามารถ

ผลตผลผลตทคาดหวงได (expected output) เทากบผลคณระหวางระดบความตงใจในการทำานา (e2)

กบอตราคาเชานา rg ตามสมการท (2) โดยทระดบความตงใจในการทำานา e

2 ตามสมการท (2) มคา

สงกวา e1 ในสมการท (1) ดงนนหากเจาทดนเลอกอตราคาเชานา r

g ทเหมาะสมแลว กจะสามารถ

ทำาใหผลผลตทคาดหวงได (expected output) จากทางเลอก (ข) ทมากกวาทางเลอก (ก) กลาวคอ

(3)

แตหากสมมตวา ผนำารฐสามารถดำาเนนการจดการปองกนไมใหชาวนามปญหาดานจรยา-

วบตไดในทง 2 ทางเลอกขางตนแลว กจะไดวาระดบความมงมนตงใจในการทำานาของชาวนาภายใต

ระบบทางเลอกของรฐทงสองทางเลอกนน จะมคาเทากนได กลาวคอ e1 = e

2 = e ดงนน กจะไดวา

14 ผนำารฐในสมยรตนโกสนทรตอนตนเหนวา วธเกบอากรจากนาทอาศยแตนำาฝนควรแตกตางกบทนาทอาศยทงนำา

ฝนและนำาทาจงแบงนาออกเปนสองชนดคอ นาคโคกบนาฟางลอย เจาของนาคโคตองเสยอากรตามเนอทนาใน

โฉนดทดน สวนเจาของนาฟางลอยนนเสยอากรตามเนอทนาทเกบเกยวไดในปหนงๆ ไมไดเกบตามเนอทในโฉนด

(Ruengsilp, 1984) ดงนน ปทเกบเกยวไมไดเลยกไมตองเสยคานา เปนตน15 Sayswang (1984) ไดระบถงวธการทภาครฐใหความชวยเหลอแกชาวนาวา “สำาหรบราชสำานกกษตรยจะไดรบขาว

มาในรปของภาษทดนซงจะมในรปของเงนและขาว การเกบภาษเปนขาวไดกระทำาตลอดมาจนถงป 2367 ในอตรา 2

ถงตอปเพอใชในราชการ เปนททราบกนวาราชการนำาเอาขาวทเกบสะสมไวออกมาจำาหนายในรปของการขายขาว

ราคาถกในยามทเกดภาวะการทำานาไมไดผล”


16 ปญหาของเจาทดนกบชาวนามลกษณะเปนปญหาเกมทขยายตอเนองไดไมจำากด (infinite extensive-form game) เพอใหงายตอการทำาความเขาใจ จงจะกำาหนดขอบเขตของการวเคราะหนใหจำากดเฉพาะกรณทดลยภาพของ

ปญหาเกมและยทธศาสตรในการตอบโตกบคเลนในเกมนมลกษณะทไมเกยวของกบเหตการณในอดตทผานมาแลว

(history-independent) และมคาตวคดลด (discount factor) เทากบ < 1

ในกรณทหนง หากผนำารฐเลอกทางเลอก (ก) แลว แรงงานไพรหรอชาวนาทงหมดจะไม

สามารถสะสมทรพยสนสวนเกนได เพราะฉะนน ผนำารฐจะไดผลผลตขาวรวมทคาดหวงไดในปนนๆ

เทากบ

(4)

ในกรณทสอง หากผนำารฐเลอกทางเลอก (ข) แลว แรงงานไพรและชาวนากจะสามารถ

เกบทรพยสนสวนเกนไวไดบางสวนในแตละป ซงสมมตวาเทากบ w > 0 เพราะฉะนน ผนำารฐจะได

ผลผลตขาวรวมทคาดหวงไดในปนนๆ เทากบ

(5)

โดยท (6)

สมการท (6) มความหมายวาเจาทดนเผชญกบขอจำากดทชาวนาสามารถรบผดชอบตอ

ภาระคาเชานาตอไรตำาสดเทากบ w หรอกคอมลคาของแรงงานทชาวนาจะทำางานในฐานะทาสเพอ

ชดใชหนทตนไปขอกยมเงนมาไดเฉลยเทากบ w ตอไรเพอจายใหกบเจาทดนซงเงอนไขขอจำากดน

เรยกวา limited liability constraint

ดงนน ในระบบเศรษฐกจทมราษฎรเปนแรงงานไพรจำานวนมากทมคณสมบตคลายๆ กน

และประกอบอาชพโดยเชาทนาจากเจาทดนซงสมมตวาผลตอบแทนสทธขนตำาทจะดงชาวนาไว

ไมใหหนเขาปาไปนนจะเทากบ m ซงมคาเปนบวกทคงทแลว16 กจะเขยนปญหาของผนำารฐเปน

สมการคณตศาสตรเพอใชหาคาสงสดของผลตางระหวางคาของผลผลตขาวเฉลยทคาดหวงไดจาก

กรณทหนงและสองขางตนในแตละป หรอ

(7)

โดยมเงอนไขตาม สมการท (6) สมมตวาเจาทดนสามารถสงเกตเหนถงระดบผลผลตขาวทไดจรง

ในปจจบนและในอดต นอกจากน ในตนปของแตละป เจาทดนจะประกาศอตราคาเชานาและขาวท

จะบงคบซอจากชาวนาทสมพนธกบตวเลขปรมาณขาวทชาวนาผลตไดในปนนและตดสนใจวาจะ

ใหชาวนาผเชานานนจะไดเชาทนาตออกหรอไม เจาทดนและชาวนาตางกมทศนคตทเปนกลางตอ

ความเสยงทจะเกดขนกบตน (risk-neutral)

ปญหาของผนำารฐตามสมการท (7) ยงตองเผชญกบเงอนไขอนๆ ดงตอไปนคอ

(1) เงอนไขของการเขาไปมสวนรวมในการเชาทนาโดยสมครใจ (participation constraint)


ซงระบวาชาวนาจะเขามาเชาทนาทำากนโดยสมครใจ เพราะผลตอบแทนทคาดวาจะไดจากการทำานา

นนไมตำากวาผลประโยชนทชาวนาจะไดรบหากหนไปทำากจกรรมทางเลอกอนแทน (ในกรณนกคอ

การหนไปใชชวตในปา) ซงเงอนไขนจะเขยนไดเปน

(8)

(2) เงอนไขเกยวกบความสอดคลองตองกนของระบบแรงจงใจทสมเหตสมผล (incentive

compatibility constraint) กลาวคอ ชาวนาจะเลอกระดบของความมงมนตงใจในการทำานาปลกขาว

(e) โดยคำานงถงผลตอบแทนสงสดของชาวนาเปนสำาคญ ซงเปนเงอนไขทใชขจดปญหาเรองจรยา-

วบตของชาวนาและสามารถเขยนเปนสมการไดดงน

(9)

คำาตอบของปญหาขางตนกคอ ชดนโยบายทเหมาะสมเกยวกบคาของตวแปรตาง ๆ ดงน

(ก) ระดบคาทเหมาะสมทเจาทดนผปกครองรฐจะประกาศใชเรยกเกบเปนอตราคาเชาทนาสงสดใน

ยามทผลผลตออกมาไดผลดหรอ rg (ข) ระดบคาทเหมาะทเจาทดนผปกครองรฐจะประกาศใชเรยก

เกบเปนอตราคาเชาทนาตำาสดในยามทผลผลตออกมาไมดหรอ rb และ (ค) ระดบความมงมนในการ

ทำานาปลกขาว (e) ของชาวนาซงสามารถสรปผลเปนประพจนท 1 ดงน

ประพจนท 1 ปญหาของระบบสมการท (6) ถง (9) ขางตนจะใหระดบคาทเหมาะสมทเจาทดน

ผปกครองรฐจะประกาศใชเปนอตราคาเชานาสงสดและตำาสด (แทนดวย rg และ r

b ตามลำาดบ)

โดยทผเชาทนาทำากนจะมระดบความมงมนตงใจทเหมาะสมเทากบ e* ซงมคณสมบตดงน (บทพสจน

ในภาคผนวก)

(ก) อตราคาเชาทนาสงสด และตำาสดทชาวนาจะจายเพอเชาทนาทำากนจากเจาทดนจะเปน

เสมอ

(ข) คาทเหมาะสมของระดบความมงมนตงใจในการทำานาปลกขาว (e*) ของชาวนาจะมคาดงน

ความหมายของประพจนท 1 ขางตนคอคาทเหมาะสมของระดบความมงมนโดยสมครใจ

ในการทำานาปลกขาว (e*) จะมไดหลายคาตามทแสดงในประพจนท 1 ทงนขนอยกบอำานาจตอรอง


ของชาวนาเองซงอำานาจตอรองนจะขนอยกบสนทรพยหรอทนออมเดมทชาวนานนมอยแลว

(แทนดวย w) และมลคาทางเลอกอนทชาวนามอย (แทนดวย m ตวอยางเชน การหนไปใชชวตในปา

หรอการหนไปทำาอาชพอนแทน เปนตน) ซงความสมพนธระหวางคาทเหมาะสมของระดบความมงมน

โดยสมครใจในการทำานา (e*) กบอำานาจตอรองทมอยของชาวนา สามารถแสดงไดโดยภาพท 3

ภ�พท 3 ระดบทเหมาะสมของความมงมนทำางานโดยสมครใจกบอำานาจตอรองของชาวนา

สาระสำาคญในรปท 3 ใหผลสรปได 3 กรณ คอ

(ก) ในกรณทอำานาจตอรองของชาวนา (แทนดวย m+w) มคานอยกวา 1/(8c) แลว จะไดวา

ระดบทเหมาะสมของความตงใจทมเททำางานของชาวนา (e*) จะมคาคงทอยท 1/(2c) ซงแทนดวย

เสนตรง EF ในกรณนเปรยบไดกบกรณของชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบยงชพทมทรพยสนตดตว

ไมมากและไมมทางเลอกในอาชพอนมากนก การเปลยนแปลงอำานาจตอรองของชาวนาในชวงนจง

ไมมผลกระทบตอระดบความตงใจในการทำางานของชาวนา

(ข) ในกรณทอำานาจตอรองของชาวนามคาสงขนและอยในชวงระหวาง 1/(8c) และ 1/(2c)

แลว จะไดวาระดบทเหมาะสมของความตงใจทมเททำางานของชาวนา (e*) จะมคาทแปรผนตามคา

ของ m+w (ซงแสดงดวยเสน FG) ทเปนเชนนกเพราะวา หากชาวนาสามารถผลตขาวไดเกนความ

ตองการและมโอกาสทจะไดประโยชนจากการขายผลผลตสวนเกนน ชาวนากจะมแรงจงใจทจะ

ตงหนาตงตาทำางานใหไดผลผลตมากๆ เพราะจะสามารถไดสนทรพยตดตว (w) เพมมากขนตามระดบ

ของความมงมนตงใจในการทำางานดวย ซงกจะเกดประโยชนตอประเทศโดยรวมทผลตขาวไดมากขน

แตหากทางเจาทดนบงคบเกบสวนเกนทชาวนาผลตไดไปจนหมดแลว ชาวนาเหลานกจะไมมแรงจงใจ

ทจะยกระดบความมงมนตงใจในการทำางานจนนำาไปสปญหาจรยาวบตทสงผลใหมผลผลต

ขาวนอยกวาทควรจะเปน


(ค) ในกรณทอำานาจตอรองของชาวนา (m+w) มคาสงกวาคา 1/(2c) แลว ระดบทเหมาะสม

ของความตงใจทมเททำางานของชาวนา (e*) จะมคาคงทอยท 1/c (ชวงของเสนตรง GH) เนองจากวา

เปนระดบความตงใจทำางานสงสดทชาวนาจะทำาไดแลวนนเอง

จงสรปไดวา การทชาวนาสามารถเลอกระดบความตงใจมงมนในการทำานาไดหลายระดบ

และขนอยกบอำานาจตอรองทชาวนามอยนน หากทางเจาทดนพยายามตกตวงเอาสวนเกนจากชาวนา

มากจนเกนไปแลวกจะเปนสาเหตนำาไปสปญหาเรองจรยาวบตไดและมผลกระทบตอปรมาณ

ผลผลตขาวทจะผลตไดในทสด

ผลการวเคราะหและนยตอชองวางความเหลอมลำาทางรายไดในเชงพนท

จากแบบจำาลองขางตนทศกษาพฤตกรรมการตดสนใจทเหมาะสมของเจาทดนและผเชานา

ภายใตโครงสรางเศรษฐกจ สงคม และการเมองในชวงตนของกรงรตนโกสนทรนน ชาวนาในระบบ

เศรษฐกจแบบยงชพตองทำางานหลายๆ ประเภทดวยตนเองเพอกระจายความเสยงจากความผนผวน

ของผลผลตขาว (กรณขอ ก. ในประพจนท 1) นนจะมระดบความมงมนตงใจทำางาน (e*) ในระดบ

ตำาสด เนองจากมผลรวมทไดจากการสะสมผลผลตสวนเกน (w) และ/หรอ คาเสยโอกาสในการทำานา

(m) ทคอนขางตำานนเอง

สวนชาวนาทอยเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนซงมระบบเศรษฐกจแบบตลาด (กรณขอ ข.

ในประพจนท 1) และมผลรวมจาการสะสมผลผลตสวนเกน (w) และคาเสยโอกาสในการทำานา (m)

ทสงกวานน กจะมระดบความตงใจทำาการผลต (e*) ทสงกวา ซงชาวนากลมนจะไดประโยชนจาก

การทผนำารฐดำาเนนนโยบายแบบยดหยนในการบงคบเกณฑแรงงานและการคดอตราคาเชาทนาท

ไมสงมาก อกทงอตราคาเชาทนายงยดหยนตามสภาพของเนอทนาททำาการเกบเกยวไดในแตละปใน

กรณของนาฟางลอยซงกคอนาดำา (โดยกำาหนดให rg > r

b) หมายความวา ทนาฟางลอยทเกบเกยวไม

ไดกไมตองเสยคาเชานา

จากการวเคราะหขางตน ทำาใหสามารถตอบคำาถามวา “ทำาไมคณะผปกครองรฐในอดต

จงเลอกใชนโยบายแบบยดหยน กลาวคอใหชาวนาเปนผตดสนใจเชาทนาโดยจายคาเชานาเปน

ขาวสองถงตอไร ขณะเดยวกนกมการบงคบเกณฑแรงงานไพร 3-6 เดอนตอปแทนการใชนโยบาย

แบบทเขมงวดกวาคอ การบงคบเกณฑแรงงานไพรแบบเตมเวลา 12 เดอนตอป” ทงนเพราะคณะ

ผปกครองรฐในอดตตระหนกดวา นโยบายแบบเขมงวดนนจะไมชวยใหชาวนาทงหลายสมครใจทจะ

ทำางานอยางเตมท จงทำาใหไดผลผลตขาวทตำากวาในกรณทใชนโยบายแบบยดหยนนนเอง

จากเหตผลความจำาเปนทเจาทดนผปกครองรฐตองบรหารจดการปญหาเรองจรยาวบต

และปองกนการหลบหนของแรงงานไพรไมใหสงผลกระทบตอผลผลตโดยรวมของราชอาณาจกร


คณะผปกครองรฐในอดตจงจำาเปนตองหนไปใชนโยบายแบบยดหยนกวาซงเปนจดทนำาไปสการเกด

ปญหาความเหลอมลำาทางรายไดของชาวนาในเชงพนท สาเหตสำาคญททำาใหความเหลอมลำาทาง

รายไดของชาวนาในตางพนทกนนสามารถดำารงอยไดตอเนองเปนเวลานานนนเกดมาจากขอกำาหนด

ของระบบแรงงานไพรในสมยนนทหามแรงงานไพรไมใหเดนทางเคลอนยายถนฐานไดโดยเสรหาก

ไมไดรบความยนยอมจากผเปนนายของตน นอกจากน ทางผปกครองรฐกยงไดมการนำาระบบ

สกเลกมาใชกบไพรหลวงทกคนเพอปองกนการหลบหนหรอการแอบลกลอบยายถนฐานของไพร

หลวงดวย ทำาใหชาวนาทอยนอกเขตพนทราบลมเจาพระยาตอนบนและมระบบเศรษฐกจแบบ

ยงชพทมรายไดตำากวานนไมสามารถทจะยายถนฐานของตนเพอเขามาเชาทนาทำากนในพนท

เขตทราบลมเจาพระยาตอนบนและเปลยนตวเองไปเปนชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบตลาดเพอท

จะมรายไดทสงขนกวาเดมได จงสงผลใหความเหลอมลำาทางรายไดของชาวนาในทงสองพนทนดำารง

อยตอไปไดเปนเวลาตอเนองยาวนาน จนกลายเปนสาเหตสำาคญททำาใหชองวางของความเหลอมลำา

ทางเศรษฐกจระหวางสองพนทนขยายตวมากขนเรอยๆ ตามการขยายตวของเศรษฐกจเมองใน

ขณะนน ความเหลอมลำาในเชงพนททเกดขนในชวงเวลานนจงมสาเหตมาจากสภาพของระบบ

สงคมเศรษฐกจ และการเมองการปกครองของสยามในเวลานนนนเอง

เพอใหสามารถเหนภาพทชดเจนยงขนเกยวกบขนาดของความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ

ระหวางชาวนาในเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนกบชาวนาทอยนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอน

บนในเวลานน จงจะขอใชวธการประมาณการโดยอาศยหลกฐานขอมลเชงประวตศาสตรเทาทมการ

บนทกไวดงน

“อตราคาจางแรงงานกรรมกรธรรมดาในเขตเมองกรงเทพฯ ในสมยรชกาลท 2 นนจะเทากบ

ประมาณวนละสลงครงซงครอวเฟรดคาดวาเปนอตราทสงเพราะจะสามารถซอขาวเลยงคนไดถง 18

คนในหนงเดอน ในขณะทชางไมจะไดคาแรงวนละครงบาทและอตราคาจางไดปรบตวสงขนอยางตอ

เนองจนถงรชกาลท 3 ทคาจางกรรมกรธรรมดาตกวนละ 4 เฟอง17 ”(Eoseewong, 2012)

จากขอมลขางตน สามารถวเคราะหโดยใชกรอบความคดทไดนำาเสนอไปแลวเกยวกบความ

สมพนธระหวางดลยภาพของเศรษฐกจแบบตลาด ดลยภาพของเศรษฐกจแบบยงชพ และดลยภาพ

ของตลาดแรงงานรบจางชาวจนในเขตเมองในเวลานน (ภาพท 2) ประกอบกบขอเทจจรงทวา ทาง

ผปกครองรฐในสมยนนไดใชนโยบายกดราคาขาวในตลาดใหอยในระดบทตำาไวเสมอเพอตองการท

จะควบคมอตราคาจางของตลาดแรงงานรบจางในเขตเมองและอนๆ ใหอยในระดบตำาดวย ทำาให

สามารถประมาณการรายไดทดลยภาพของชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบตลาด รายไดของชาวนา

17 Gervaise (1989) ไดบนทกมาตราเงนตราสมยอยธยาไวดงน 4 ไพ เปน 1 เฟอง 2 เฟอง เปน 1 สลง 4 สลง

เปน 1 บาท 4 บาท เปน 1 ตำาลง 20 ตำาลง เปน 1 ชง ซงมาตราเงนไทยนไดใชตอเนองถงสมยกรงธนบร และ

กรงรตนโกสนทรตอนตน


ในระบบเศรษฐกจแบบยงชพและรายไดของแรงงานชาวจนอพยพในตลาดแรงงานรบจางในชวง

เวลานน (ตารางท 1)

ตารางท 1 รายไดเฉลยในเขตและนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนชวงรตนโกสนทรตอนตนกอน พ.ศ. 2398

ทมา: จากการคำานวณ

หมายเหต: (1) เนองจากคาจางกรรมกรใชเลยงขาวคนไดถง 18 คน เพราะฉะนน ครอบครวชาวนาทมสมาชก 6-9

คนในระบบเศรษฐกจแบบยงชพจะมรายไดอยระหวาง (1/3) ถง (1/2) ของรายไดคาจางของกรรมกร

ทวไป ซงตวเลขรายไดประมาณการนจะเปนการตคาราคาตลาดของผลผลตของชาวนาในระบบ

เศรษฐกจแบบพอยงชพทจะผลตไดโดยเฉลยซงไดแก ผลผลตขาวและสงของอนๆ ทผลตขนมาใชเอง

และไมมราคาตลาดอยนนเอง

ทมา: จากการคำานวณ

ผลทนำาเสนอในตารางท 1 ไดจากการคำานวณทกำาหนดใหรายไดของชาวนาในเขตทราบลม

เจาพระยาตอนบนซงมเศรษฐกจแบบตลาดนน จะมรายไดเฉลยโดยประมาณทใกลเคยงกบรายได

เฉลยของกรรมกรรบจางทวไปทไดรบคาจางทมากพอเหลอเกบได ทงนกเพราะวา รายไดทดลยภาพ

ของคนทงสองกลมนมความสมพนธเกยวของกนและผปกครองรฐกมนโยบายทจะกดราคาขาวใน

ประเทศใหตำาไวเพราะตองการจะกดอตราคาจางแรงงานรบจางใหตำาดวย ประกอบกบขอเทจจรง

ทวาทงชาวนาในระบบเศรษฐกจแบบตลาดและแรงงานกรรมกรรบจางตางกจดเปนกลมคนชนชน

ระดบลางเหมอนกนในสมยนน จงมโอกาสและความสามารถทจะแสวงหาผลประโยชนจากระบบ

เศรษฐกจแบบตลาดไดไมแตกตางกนมากนกเพราะตางกไมไดมอำานาจผกขาดทเหนอตลาดนนเอง

สวนชาวนาทอยนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนและอยในระบบเศรษฐกจแบบยงชพนน

หากประมาณการโดยคราวๆ แลววาแตละครวเรอนมสมาชกเฉลยประมาณ 6 ถง 9 คนแลว เพราะ

ฉะนน ระดบรายไดทเพยงพอแกการยงชพของชาวนาเหลานหากคดตามมลคาตลาดโดยเปรยบเทยบ

กบคาจางแรงงานกรรมกรรบจางโดยทวไปในเมองแลวกจะประมาณเทากบหนงในสามสวน

(หรอ 6/18) ถง หนงในสองสวน (หรอ 9/18) ของรายไดโดยเฉลยของกรรมกรรบจางทวไปในเขตเมอง

นนเอง เพราะฉะนนชาวนาทอยในเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนจะมรายไดสงกวาชาวนาทอย

นอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน คดเปน 2 ถง 3 เทาตวโดยประมาณ

Arayah Preechametta

ตวเลขประมาณการชองวางความเหลอมลำาทเทากบ 2 ถง 3 เทาตวขางตนนมจดออน

อยตรงทวาเปนคาประมาณการทขนอยกบตวเลขขนาดของครวเรอนเฉลยทผเขยนไดสมมตขนเปน

สำาคญ ดงนนจงควรพจารณาเปรยบเทยบกบขอมลจากแหลงอนประกอบดวยดงน เมอพจารณา

จากขอมลของ Sayswang (1984) ซงสรปไดวา ในป พ.ศ. 2392 แมลลอคไดประมาณวา

พลเมองสยามในเขตเมองตางๆ ทไมไดปลกขาวเอง แตมความตองการบรโภคขาวนนคดเปน

จำานวนรวมทงสน 300,000 คน ถาขาวสวนเกนทเกบไดสวนใหญมาจากบรเวณทราบนำาทวมถงแลว

กจะตองมขาวสวนเกนจากพนทนประมาณ 100,000 เกวยน เนองจากความตองการบรโภคขาวเฉลย

นนจะเทากบ 1/3 เกวยน/คน/ป ดงนนขาวสวนเกนเหลานจะตองมาจากผลผลตสวนเกนของชาวนา

ผถอครองทดนขนาดเลกทเฉลยแลวประมาณ 15 ไรตอครวเรอนและอยในพนทราบนำาทวมถง เพราะ

ฉะนน ชาวนาเหลานจะผลตขาวสวนเกนไดประมาณ 2.3 เกวยนตอครอบครวและเมอคดเปรยบ

เทยบกบตวเลขผลผลตโดยเฉลยของชาวนาทวไปทผลตเพอการยงชพซงเทากบ 1/3 เกวยนตอไรแลว

Sayswang (1984) พบวาชาวนานอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนทถอครองทนาขนาด 15 ไรจะ

มผลผลตเทากบ 5 เกวยนตอป ในขณะทชาวนาทอยในเขตทราบลมเจาพระยาตอนบนทมขนาดการ

ถอครองทนาเทากนจะมผลผลตเทากบ 7.3 เกวยนตอป ดวยวธนกจะไดวาชาวนาทอยในเขตท

ราบลมเจาพระยาตอนบนจะมรายไดทแทจรงสงกวาชาวนาทอยนอกเขตทราบลมเจาพระยาตอนบน

คดเปน 1.46 เทาตวโดยประมาณซงเปนตวเลขทใกลเคยงกบคาประมาณการ 2 เทาตวซงเปนชวง

ประมาณการของวธแรกนนเอง

บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบาย

ผลสรปจากการศกษาพบวา ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจในเชงพนทเมอตนรตนโกสนทรนน

เปนผลมาจากความสมพนธเชงดลยภาพระหวาง (1) เปาหมายของชนชนผปกครองทมอำานาจ

กำาหนดอตราภาษคาเชานาและอำานาจการบงคบเกณฑแรงงานเพอประโยชนในการบรหารปกครอง

บานเมอง (2) เปาหมายในการทำางานของชนชนชาวนาและแรงงานไพรทอยในระบบเศรษฐกจแบบ

ยงชพและเศรษฐกจแบบตลาดเพอใหตนเองและครอบครวสามารถมวถชวตทดและพนจากการ

เปนหนสนโดยมทางเลอกและอำานาจตอรองกบเจาทดนทแตกตางกนไปและ (3) เปาหมายใน

การแสวงหากำาไรของพอคาคนกลางและพอคาเรรายยอยชาวจนทประสานผลประโยชนกบระบบ

อปถมภในสงคมยคนน

ผลการศกษานไดนำาไปสขอสรปสำาคญเชงนโยบายทวา การกำาหนดนโยบายเพอแกปญหา

ความเหลอมลำาเชงพนททจะประสบความสำาเรจไดนน จำาเปนจะตองเรมจากการวเคราะหสาเหต

ทมาของปญหาวามสวนเกยวของกบโครงสรางทางการเมอง สงคมและเศรษฐกจในบรบทของสงคม

23

Spatial Dynamics and the Persistence

นนๆ อยางไรบางเสยกอน เพราะการทำาความเขาใจปญหาใหถกตองจากมมมองเชนนจะชวยให

ผกำาหนดนโยบายสามารถกาวขามมายาคตทวา ปญหาความเหลอมลำาของพนทหนงๆ เมอเทยบ

กบพนทอนนนเปนปญหาเฉพาะของพนทนนๆ เอง ซงมกนำาไปสการกำาหนดนโยบายแบบแยกสวน

ทผดพลาดเนองจากไมไดมองวามนเปนปญหาเชงโครงสรางเชนเดยวกบกรณของกรงรตนโกสนทร

ตอนตนตามทไดนำาเสนอไปแลวขางตน

สำาหรบงานศกษาตอไปในอนาคตเกยวกบพลวตความเหลอมลำาในเชงพนทนนกยงม

ประเดนสำาคญทคอนขางทาทายอยอกมาก เชน ประเดนเรองการถายโอนรายไดระหวางพนทเพอ

ชวยเหลอพนททไดรบความเสยหายจากภยธรรมชาต ประเดนเรองผลกระทบจากการเปดประเทศ

ตามสนธสญญาเบาวรงในสมยรชกาลทสและนโยบายการรวมศนยอำานาจในสมยรชกาลทหาทมตอ

ปญหาความเหลอมลำาในเชงพนท เปนตน

เอกสารอางอง

Banerjee, A., P., Gertler, and M., Ghatak. (2002). Empowerment and Efficiency: Tenancy

Reform in West Bengal: Journal of Political Economy, 110 (2), 239-280.

Chonraksa B, (1984). The taxes in the early Rattanakosin period (1782-1868). In:

Nartsupha, C. and S. Manarangsarn (Eds.), Economic History of Thailand until

1941. Bangkok: Thammasat University Press. (in Thai).

Eoseewong, N. (2012). Quill and Sails. (4th ed.), Bangkok: Sameskybooks Press. (in Thai).

Gervaise, N. (1989). The Nature and Politcal History of the Kingdom of Siam. (J. Villiers

Trans.) Bangkok: White Lotus Co Ltd. (Original work published 1688).

Nartsupha, C. and S. Manarangsarn. (1984). Economic History of Thailand until 1941.

Bangkok: Thammasat University Press. (in Thai).

Pallegoix, J. (1963). Description du royaume Thai ou Siam. (S.T.Komonbutra Trans.)

Bangkok: Kaona Press. (Original work published 1854).

Pavie, J. (1902). Indo-Chine Orient.le 1902 Dressee par A. Pavie, Paris [map]. In: Pavie, J.

Mission Pavie 1879-1895. Indo-Chine. Atlas. Notices et cartes par Auguste Pavie.

Paris: Ernest Leroux.

Phongpaichit, P. and C. Baker. (1996). Thailand: Economy and Politics in the Bangkok Era.

Bangkok: Trasawin Press. (in Thai).

24

Arayah Preechametta

Phithayawat, S. (1984). Economic development in the central village. In Nartsupha, C. and

S. Manarangsarn (Eds.), Economic History of Thailand until 1941. Bangkok:

Thammasat University Press. (in Thai).

Rabibadhana, A. (1984). Thai Society in the early Rattanakosin period during 1782-1873.

(2nd ed). Bangkok: Thammasat University Press. (in Thai).

Ruengsilp, C. (1984). The modern history of Thailand 1809-1910: the economy. (2nd ed).

Bangkok: Thai Watana Panich Press Co., Ltd. (in Thai).

Sayswang, P. (1984). Economic history of Chao Phraya Basin. In Nartsupha, C. and S.

Manarangsarn (Eds.), Economic History of Thailand until 1941. Bangkok:

Thammasat University Press. (in Thai).

Scott, J. and B. Kerkvliet. (1973). The Politics of Survival: Peasant Response to ‘Progress’

in Southeast Asia” Journal of Southeast Asian Studies, 4 (2), 241-268.

Solow, R. (1985). Economic History and Economics: American Economic Review, 75

(2), 328-331.

Thengpewrung, P.(2009). Foreign markets in Ayutthaya. In Thengpewrung, P. & Yui-Rung-

Reung-Sak, (Eds.), Bamboo sprout. Bangkok: Saksopha Press. (in Thai).

Thinanon, V. (1984). Thailand junk trade of the early Rattanakosin period. In: Nartsupha,

C. and S. Manarangsarn (Eds.), Economic History of Thailand until 1941.

Bangkok: Thammasat University Press. (in Thai).

Townsend, R. (1993). The Medieval Village Economy: A Study of the Pareto Mapping in

General Equilibrium Models. New Jersey: Princeton University Press.

ภาคผนวก

บทพสจนของประพจนท 1

(ก) การพสจนวา rg > r

b

เปาหมายของปญหาของเจาทดนตามทแสดงในสมการท (7) อาจจะจดรปใหมเฉพาะตวรป

แบบสมการไดเปน

(ก.1)

เนองจากเงอนไขทเรยกวา limited liability constraint ซงเขยนไดเปน

นน ปรากฎวา เจาทดนจะตองการเลอกให rg > r

b เสมอ ซงจะพสจนไดโดยเรมตนจาก

25


กรณท 1 หากเงอนไข rg > r

b ไมเปนจรงซงหมายความวาในกรณนจะไดวา r

b > r

g นน

กจะสามารถพจารณาไดจากตวอยางตอไปนคอ เชน สมมตวา 0< rg<w และ r

b = w แลว จะไดวา

(1- rg)> (- r

b) เมอใชเงอนไขเรองความสอดคลองตองการของระบบแรงจงใจทสมเหตสมผล (incentive

compatibility constraint) ในสมการท (9) จะกลายเปน

(ก.2)

จะเหนวา เงอนไขทจำาเปนสำาหรบคาสงสด (first-order condition) ของสมการท (ก.2) จะไดคาของ

ความมงมนตงใจทำางานของชาวนาในกรณท 1 น หรอ คอ (ก.3)

แตเนองจากวา คาสงสดของความมงมนตงใจของชาวนาตามคำาจำากดความตงแตตนจะ

ตองไมเกนหนง เพราะฉะนน จะไดวา (ก.4)

เพราะฉะนน ในกรณน ผลประโยชนสทธทเจาทดนจะไดในกรณนจากสมการ (ก.1) แทน

ดวย 1 จะเทากบ

(ก.5)

เนองจากวาในกรณน ไดกำาหนดให (w - rg) > 0 และ c > 1 ตงแตตน เพราะฉะนน เงอนไข

ทจะทำาให ประโยชนสทธของเจาทดนตามทแสดงในสมการท (ก.5) มคาสงสด

ซงจะไดวา (ก.6)

แตทวา ผลทไดจากสมการ (ก.6) ขางตนขดแยงกบเงอนไขขอกำาหนดตงแตตนของกรณทวา

ซงหมายความวา เงอนไขทกำาหนดในกรณนทวา rb > r

g นนไมเปนจรง (เนองจากไมใชความตองการ

ของเจาทดนทจะใหเลอกกรณกำาหนดคาเชาทดนในลกษณะเชนนน)

กรณท 2 ในทางกลบกนสำาหรบกรณทม rg > r

b นน กสามารถจะพจารณาไดจากตวอยาง

ตอไปนคอ หากให rg=1+w และ r

b < w แลว กจะไดวา (– r

b) < 0 ซงเงอนไขเรองความสอดคลอง

ตองการของระบบแรงจงใจทสมเหตสมผล (incentive compatibility constraint) ในสมการท (9) จะ

กลายเปนวา

(ก.7)

26

Arayah Preechametta

จะเหนวา เงอนไขทจำาเปนสำาหรบคาสงสด (first-order condition) ของสมการท (ก.7)

จะไดคาของ e ทเปนลบ แตคาทเปนไปไดทตำาสดของ e คอ 0 เพราะฉะนน ในกรณนจะไดวา

(ก.8)

ในกรณน ผลประโยชนสทธทเจาทดนจะไดในกรณนจากสมการ (ก.1) ซงแทนดวย 2

จะเทากบ

(ก.9)

ทงนเพราะวา rg – w > 0 สำาหรบกรณน เพราะฉะนน เงอนไขทจะทำาใหประโยชนสทธของ

เจาทดนตามทแสดงในสมการท (ก.9) มคงสดคอ

(ก.10)

ซงจะเหนไดชดเจนวา ในกรณท 2 ขางตน เจาทดนจะไดผลประโยชนสทธท (สมการท ก.10

เปนเงอนไขทนำาไปสการไดผลประโยชนสงสด) ทมากกวาทตนเองจะไดจากผลประโยชนสทธในกรณ

ท 1 (สมการท ก.6 ไมใชเงอนไขทจะนำาไปการไดผลประโยชนสงสด) เพราะฉะนน เจาทดนกจะเลอก

โดยสมครใจทจะกำาหนดใหไดเงอนไขทเปนคณตอตนเองดงนคอ

(ก.11)

(ข) การหาคาทเหมาะสมของระดบความมงมนตงใจทำางานของชาวนา (e*)

จากสมการ (8) ซงเปนเงอนไขของชาวนาในการเขารวมเชาทนาโดยสมครใจ (participation

constraint) ไดวา

(ข.1)

กรณท 1 เปนกรณทชาวนาจะไดประโยชนจากการเชาทนาทำากนมากกวาทไดจากการหน

เขาปา ซงหมายความวา สมการท (8) จะเขยนไดเปน

(ข.2)

คาทเหมาะสมของระดบความมงมนตงใจทำางานของชาวนาหรอ e จากสมการ (ข.2) และ

เงอนไขเรองความสอดคลองตองการของระบบแรงจงใจทสมเหตสมผล (incentive compatibility

constraint) ในสมการท (4) คอ

(ข.3)

27


แทนคา e จากสมการท (ข.3) ลงปญหาของเจาทดนในสมการท (1) ซงจะเขยนใหมไดเปน

(ข.4)

โดยมเงอนไขตามสมการท (ข.1) วา และ (ข.5)

พจารณากรณทเพมคาของ rb จนมคาเทากบ w ขณะทกำาหนดใหคาของ r

g คงทแลว

หาคาสงสดของสมการท (ข.4) เมอเทยบกบ (rg – r

b) จะไดวา (ข.6)

เมอแทนคาสมการท (ข.6) ลงในสมการท (ข.3) กจะไดวาระดบทเหมาะสมของความมงมน

ตงใจทำางานของชาวนาจะเทากบ (ข.7)

แทนคาสมการท (ข.6) ลงในสมการท (ข.5) จะไดวา คาของ e ตามทแสดงในสมการท (ข.7)

จะอยในชวงท

หรอกคอ (ข.8 )

กรณท 2 เปนกรณทชาวนาจะไดประโยชนจากการเชาทนาทำากนเทากบการทจะหนเขาปา

ซงหมายความวา สมการท (8) จะเขยนไดเปน

(ข.9 )

หรอจดรปใหมเปน (ข.10)

แลวแทนสมการท (ข.10) ลงในสมการท (ข.4) จะไดวา

(ข.11)

โดยมเงอนไขวา (ข.12)

และ เมอพจารณาหากเพมคาของ rb จนมคาเทากบ w ขณะทกำาหนดใหคาของ r

g คงทแลว

หาคาสงสดของสมการท (ข.11) เมอเทยบกบ (rg – r

b) จะไดวา

(ข.13)

28

Arayah Preechametta

ซงสมการ (ข.13) ขางตนมความหมายวา (ข.14)

แทนสมการท (ข.14) ลงในสมการท (ข.3) จะไดวาคาทเหมาะสมของระดบความมงมนตงใจ

ทำางานของชาวนาในกรณนเทากบ

(ข.15)

เมอแทนคาสมการท (ข.15) ลงในสมการท (ข.12) กจะไดวา คาทเหมาะสมของระดบความ

มงมนตงใจทำางานของชาวนาในกรณนจะเปนจรงอยในชวง (ข.16)

กรณท 3 เปนกรณทอยในชวง ซงในกรณนชาวนาผเชานาจะตองชนกบขด

จำากดของทงเงอนไขในการเขารวมเชาทนาโดยสมครใจ (participation constraint) ตามสมการท (8) และ


constraint) ตามสมการท (9)


constraint) ในสมการท (9) กคอ (ข.17)

ซงจะไดคาของ e ทสอดคลองกบสมการท (ข.17) ไดวา (ข.18)

และเงอนไขในการเขารวมของชาวนาในการเชาทนาโดยสมครใจ (participation constraint)

ทชนกบขดจำากดจะไดจากสมการท (ข.12) คอ หรอกคอ

(ข.19)

แทนสมการท (ข.19) ลงในสมการท (ข.18) จะไดวา ระดบทเหมาะสมของความมงมนตงใจทำางาน

ของชาวนาในกรณนจะเทากบ (ข.20)

ซงระดบความมงมนตงใจในการทำานาของชาวนาตามสมการขางตนจะเปนจรงในระหวางชวง

29

2c8c11

Spatial Dynamics and the Persistence of Inequality in Siam during ...

Documents

Transcript of Spatial Dynamics and the Persistence of Inequality in Siam during ...