SOSYAL HAYATTA İLETİŞİM

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MESLEKİ GELİŞİM

SOSYAL HAYATTA İLETİŞİM90KG00002

Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulananÇerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelikolarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenmemateryalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .....................................................................................................31. İNSAN İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEYEN TOPLUMSAL KURALLAR............................. 3

1.1. Görgü Kuralları .............................................................................................................41.1.1. Toplumda Dikkat Edilmesi Gereken Görgü Kuralları...........................................41.1.2. Giyinme Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar ......................................51.1.3. Karşılaşma, Selamlaşma, El Sıkışma Konularında Uyulması Gereken Kurallar ..51.1.4. Karşılaşma, selamlaşma ve el sıkışmada uyulması gereken kurallar şunlardır: ....61.1.5. Tanışma ve Tanıştırılmada Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar............................. 61.1.6. Hitap Etmede Uyulması Gereken Kurallar............................................................ 61.1.7. Telefon Konuşmalarında Uyulması Gereken Kurallar ..........................................7

1.2. Gelenek ve Görenekler (Örf ve Adetler).......................................................................81.2.1. Gelenek ve Göreneklere Uymanın Sağladığı Faydalar..........................................8

1.3. Dini Kurallar ................................................................................................................. 91.4. Ahlâk Kuralları ...........................................................................................................101.5. Hukuk Kuralları ..........................................................................................................101.6. İnsan Hakları ...............................................................................................................11UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 13ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 14

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...................................................................................................162. KİŞİSEL İLİŞKİLER.........................................................................................................16

2.1. İnsan Psikolojisi ..........................................................................................................162.2. İnsan Özellikleri..........................................................................................................17

2.2.1. Beş Duyu .............................................................................................................172.2.2. Düşünme..............................................................................................................182.2.3. Öğrenme ..............................................................................................................182.2.4. Zekâ ..................................................................................................................... 182.2.5. Duygu .................................................................................................................. 192.2.6. Dikkat .................................................................................................................. 192.2.7. Unutma ................................................................................................................192.2.8. Merak................................................................................................................... 192.2.9. Kıskançlık............................................................................................................202.2.10. Gelişme..............................................................................................................202.2.11. Davranışlar.........................................................................................................202.2.12. Güdüler ..............................................................................................................202.2.13. Değer Yargıları ..................................................................................................212.2.14. Şuur (Bilinç) ......................................................................................................212.2.15. Kişilik ................................................................................................................21

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 23ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 24

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ...................................................................................................263. BİREY VE TOPLUMSAL İLETİŞİM...............................................................................26

3.1. Toplumsal Gruplar ......................................................................................................263.1.1. Aile Grupları........................................................................................................26

İÇİNDEKİLER

ii

3.1.2. Aile Biçimleri ......................................................................................................273.1.3. Komşular .............................................................................................................283.1.4. Arkadaş Grupları .................................................................................................283.1.5. Meslek Grupları ...................................................................................................293.1.6. Baskı Grupları (Sendika, dernek, siyasi parti vb.) ...............................................293.1.7. Oyun Grupları......................................................................................................303.1.8. Okul Grupları.......................................................................................................30

3.2. Toplumsal Etkileşim ...................................................................................................313.3. Toplumsal Rol.............................................................................................................323.4. Toplumsal Statü ..........................................................................................................323.5.Toplumsal Hayatta Neden İletişim Kurarız .................................................................323.6. Toplumsal İletişim Nedir? .......................................................................................... 33

3.6.2. Toplumsal Yaşamda Etkili İletişim Kurulması ve Geliştirilmesi ........................ 34UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 38ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 39

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 41CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................42KAYNAKÇA......................................................................................................................... 43

iii

KOD 90KG00002

ALAN Tüm Alanlar İçin Ortak

DAL/MESLEK Tüm Dallar İçin Ortak

MODÜLÜN ADI Sosyal Hayatta İletişim

MODÜLÜN TANIMIToplumsal hayatta gerçekleşen insan ilişkilerini gözlemlemeiş yaşamında, sosyal yaşamda, eğitim yaşamında ve kişiselgelişimde bilgi ve beceriler kazanma materyalidir.

SÜRE 40/8

ÖN KOŞUL

YETERLİK Sosyal çevresi ile etkili iletişim kurmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç:Sosyal hayatınızda belirli kurallar çerçevesinde etkili iletişimkurabileceksinizAmaçlar:

1. İnsan ilişkilerini düzenleyen kurallara uygundavranabileceksiniz.

2. Çevrenizle sağlıklı kişisel ilişkilerigeliştirebileceksiniz.

3. Toplumsal guruplarla sağlıklı ilişki kurabilecek vegeliştirebileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Sınıf, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileriortamı, kendi kendinizle ve grupla çalışabileceğiniz tümortamlar.Donanım: Sınıf, televizyon, vcd., dvd., bilgisayar, kütüphanevb. materyaller

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra,verilen ölçme soruları ile sınıf içinde oluşan tartışmalar vekarşılıklı fikir alışverişleri sonunda kendinizi ölçerekdeğerlendireceksiniz.

AÇIKLAMALAR

1

Sevgili Öğrenci,

İnsan ilişkileri, toplumda önemli bir yer tutar. Sağlıklı ilişkiler kurabilen, dikkatedilmesi gereken kuralları bilen ve uygulayan insan, toplum tarafından sevilen, saygıduyulan birisidir.

Elinizdeki bu modül aile ve iş yaşamında, toplum içinde saygın bir yer edinmeniz içinrehber olacaktır. Bu bilgiler sayesinde, insanlarla ilişkilerinize dikkat edecek ve daha çoközen göstereceksiniz. Toplum içinde, iş hayatında ve özel yaşantınızda haklarınızı bilecek,istek ve ihtiyaçlarınızı ona göre belirleyeceksiniz.

Her bölümün sonunda hazırlanan değerlendirme sorularını cevaplayaraköğrendiklerinizin pekişmesini sağlayacaksınız.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyet sonunda, insan ilişkilerini düzenleyen kurallara uygun davranabileceksiniz.

“İnsanlar giyimleri ile karşılanır, düşünce ve davranışları ile uğurlanır.”sözünün ne anlatmak istediğini düşünüp not alınız.

Telefonla görüşme kuralları neler olmalıdır? Araştırıp not alınız.

Din ve hukuk kurallarının toplum barışı açısından faydalarını araştırıplisteleyiniz, bunu sınıf ortamında tartışınız.

Toplumumuzu düzenleyen kuralların neler olduğunu çevrenizdeki kişilerlegörüşerek öğreniniz, öğrendiklerinizi yazılı olalrak sınıfa getiriniz.

1. İNSAN İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEYENTOPLUMSAL KURALLAR

İnsanlar toplu olarak yaşarlar. Toplum halinde yaşayan insanların, toplum içindeuymaları gereken kurallara "Toplumsal düzen kuralları" denir. Toplum düzenini sağlayankurallar insanların toplum içerisinde uymaları gereken bir takım emir ya da yasaklarıkapsarlar. Emir, insanların uyması gereken kuralları; yasak ise, insanların yapmaktankaçınması gereken hâlleri gösterir.

Emirlere, “borcunu öde”, “herkese saygılı ol”, “yaşlılara iyi davran” şeklindekikurallar örnek verilebilir. Yasaklara ise “yalan söyleme”, “suç işleme”, “ahlaksızlık yapma”şeklindeki kurallar örnek verilebilir.

Bireyler yapmaları gerekenleri yapmamaları ve yapmamaları gerekenleri de yapmalarıhalinde yaptırım (müeyyide) denilen toplumsal tepkilerle karşılaşırlar. Toplum düzeninisağlayan kurallara uygun davranılmasında yaptırımın büyük bir rolü vardır. İnsanların,manevi yaptırımı olan din, ahlâk, görgü kurallarına uymaları tamamen vicdanisorumluluklarına bırakılmıştır.

Toplum düzenini sağlayan kurallar; görgü kuralları, gelenek ve görenekler, dinkuralları, ahlâk kuralları ve hukuk kurallarıdır. Bu kuralların hepsinin kendine özgüyaptırımları mevcuttur. İnsanların bu kurallara uymaları ise her birinin yaptırım gücüne görefarklılık gösterir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

1.1. Görgü Kuralları

Görgü; bir toplumda var olan ve uyulması gereken saygı ve incelik kurallarıdır.

Toplum içinde olumlu ilişkiler kurabilmek için bazı kurallar vardır, bunlardan biri degörgü kurallarıdır. Kişilerin birbirleriyle karşılaştıklarında nasıl davranmaları gerektiğinibelirleyen kurallar, konuşma, giyinme, yeme-içme yöntemlerini, iş yerlerinde, bayramlardave düğünlerde nasıl davranılacağını belirler. Görgü kurallarını çiğneyen kişi “kaba, tuhaf,bilgisiz ve görgüsüz” diye nitelendirilir. Bu nitelendirmelerin hoş olmaması nedeniyleinsanlar görgü kurallarına uyma zorunluluğu hissederler.

Görgü kuralları, içinde yaşanan toplumun hukuk, din ve ahlak kurallarından tamamenayrı değildir. Öyle ki her toplumun hukuk ve ahlak kurallarıyla görgü kuralları arasındayakın bir ilişki vardır.

Görgü kurallarına uyma insanlar arasında yakınlaşma, anlayış, hoşgörü ve dayanışmaduygusu yaratır. Bu duygular ise insanları, toplumsal bütünlük ve dayanışmaya götürür.

1.1.1. Toplumda Dikkat Edilmesi Gereken Görgü Kuralları

Belli bir toplumda yaşayan kişiler, karşılıklı ilişkileri kolaylaştırmak için zamanlagörgü kurallarını oluşturmuşlardır. Bu kurallar, toplumdaki gelişmişlik düzeyinin degöstergesidir ve insanların kendilerine saygı duymaları ile ilişkilidir. Bu sayede insanlar,başkalarına ait olan mektubu okumaz, özel konuşmaları dinlemez, başkalarının odasına kapıçalmadan girmezler.

Toplumumuzdaki bazı görgü kuralları:

Anne, babaya, yaşlılara ve öğretmene saygı gösterilir, onlara ters konuşulmaz.

İki kişi konuşurken araya girilmez.

Toplu taşıma araçlarında yaşlılara, hastalara, hamilelere yer verilir.

Topluluk içinde kulaktan kulağa konuşulmaz.

Evde herkes gelmeden yemeğe başlanmaz.

İnsandan, "bu" diye söz edilmez.

Merdivenlerin sağından inilir; sağından çıkılır.

İnsanlara karşı alçakgönüllü ve hoşgörülü davranılır.

Ağız açık ve şapırdatarak yemek yenmez.

Müzik dinlerken başkaları rahatsız edilmez.

Hapşururken ağız kapanır.

5

1.1.2. Giyinme Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

Giyinmek, insanları aşırı sıcak ve aşırı soğuktan korur. Temiz, özenli giyim, pek çokkişi tarafından takdir görür. Giyim sadece gereksinim değil, zevk işidir.

Giyimde dikkat edilmesi gereken kuralların bazılar şunlardır:

Kadın ve erkek kendisine uygun kıyafetleri seçmelidir.

Kıyafet seçerken kişinin yaşı, fiziki yapısı, cinsiyeti, mesleği gibi hususlar gözönünde bulundurulmalıdır.

Giyilen elbise ile kullanılan aksesuarlar ve renk uyumu, dikkate alınmalıdır.

Boyasız ayakkabı, ütüsüz ve sökük kıyafetler giyilmemelidir.

İş yerlerinde; sade giyinmeye özen göstermek, aşırıya kaçmadan kendine yakışanıbulup giymek, kişisel bir tarz oluşturmak daha kişilikli bir giyim biçimidir.

Resmi toplantılarda koyu renk elbiseleri tercih etmek, toplantının yerini, zamanını veözelliğini dikkate almak gerekir.

1.1.3. Karşılaşma, Selamlaşma, El Sıkışma Konularında Uyulması GerekenKurallar

İnsanların birbirine selam vermeleri, insan ilişkileri açısından son derece önemlidir.Birbirini tanıyan insanlar, karşılaştıklarında birbirlerini selamlarlar. İş yerine, okula, arkadaştoplantısına gelenler kendilerinden önce gelenlere selam verirler. Selamlaşmada gününsaatine göre iyi dilekler belirtilir. Ayrıca, kişilerin ilgilerini, sevgilerini, saygılarınıgöstermeleri açısından selamlaşma güzel bir başlangıçtır.

6

1.1.4. Karşılaşma, selamlaşma ve el sıkışmada uyulması gereken kurallarşunlardır:

Selamlama sırasında abartılmış konuşma ve davranışlardan kaçınılmalıdır.

Toplantı veya davetlerde önce evin hanımı, sonra diğer kişiler selamlanmalıdır.

El sıkışmada, önce üst makamda bulunanların veya yaşlıların el uzatmalarıgerekir.

Gerek ilk tanışma ve gerekse selamlaşmada, bayan elini uzatmadıkça erkeğinelini uzatmaması gerekir.

Selamlaşma, baş eğilerek, el kaldırılarak, şapka çıkarılarak olduğu gibi sözle deolur. “Günaydın”, “İyi akşamlar”, “İyi günler” gibi.

Selamlanan kişinin yanında bulananlar, selam vereni tanımasalar bile,selamlanan kişi ile birlikte selam almaları bir nezaket kuralıdır.

1.1.5. Tanışma ve Tanıştırılmada Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

İnsan ilişkileri tanışma veya tanıştırma ile başlar. Tanışma ve tanıştırmanın sosyalhayatta önemli bir yeri vardır.

Kişi ve gruplar birbirlerine takdim edilerek tanıştırılırlar. Takdim sırasında erkekbayana, küçük büyüğe, ast üste, memur amire, kızlar yaşlı bayan ve baylara, tek kişi grubatakdim edilir. Tanıştırılan kişi, tanıştırıldığı kişinin el uzatmasını beklemelidir.

Bir yabancı ile tanışmak gerekiyorsa, ona önce kendimizi tanıtmalıyız. Sonra neamaçla görüşmek istediğimizi ifade etmeliyiz.

1.1.6. Hitap Etmede Uyulması Gereken Kurallar

Sosyal ilişkilerde bireyler, kişilere bulundukları statüye göre hitap biçimlerinibelirlerler. Eğer, bireyler arkadaş veya yaşıtlarsa, birbirlerine adlarıyla ve “Sen” diye hitapedebilirler. Akrabalar ya da çok sık görüşülen büyüklerle senli benli ilişki kurulabilir. Builişkilerde ise insanlar birbirlerinin yaşlarına, statülerine göre “anne, baba, abla, ağabey,teyze, amca” şeklinde seslenebilirler. Daha çok resmi kuruma dayalı olan ilişkilerde, okulda,iş yerinde, “Siz” diye hitap etmek gerekir. Ayrıca ünvanlarına göre de hitap etmek gerekir:“Öğretmenim, Müdür Bey, Savcı Bey” gibi.

7

Hitap etme sırasında, konuşurken el ve kolun aşırı sallanması, bağırarak konuşulması,argo sözcüklere yer verilmesi doğru değildir.

1.1.7. Telefon Konuşmalarında Uyulması Gereken Kurallar

Telefon konuşması belli bir eğitimi ve beceriyi gerektirir. Telefonla konuşurkenuyulması gereken kurallar şunlardır:

Telefon eden, karşıdaki kişiye kendini tanıtmalı, görüşeceği kişinin adınıvermeli.

Yanlış numarayı çevirme halinde özür dilenmeli.

Ölçülü ve nazik bir dil kullanılarak uygun bir ses tonu ile konuşulmalı.

Sekreter aracılığı ile yapılan telefon görüşmelerinde astın telefonu üst makamdaolana bağlanmalı.

Amirle, bayanla ve bir büyükle telefonla görüşmek gerektiğinde bunlarbekletilmemeli, konuşma sonunda telefonu önce onların kapatmalarıbeklenmeli.

Sabah 10.00’dan önce ve akşam saat 22.00’ den sonra telefon etmemeye özengösterilmeli.

Telefonlar gereksiz yere uzun süre meşgul edilmemeli.

Cep telefonları uygun olmayan yer ve zamanlarda (sinema, tiyatro, toplantı vb.)kapalı tutulmalı.

Cep telefonu ya da yeni teknoloji ev telefonları ile arama yapılırken arayankişinin numarasını gizlememesi karşı tarafa güven verilmesi bakımındangereklidir.

Görüşmenin bitiminden sonra ahizeyi sertçe kapatmanın karşı tarafa hakaretolduğu bilinmelidir.

8

1.2. Gelenek ve Görenekler (Örf ve Adetler)

Toplumda, uzun zaman boyunca oluşmuş ve uyulması zorunlu sayılan ortakdavranışlara “Gelenek ve Görenekler“ adı verilir. Töre kavramı, gelenek ve göreneklerintamamını anlatmak için kullanılır.

İnsan, başkalarıyla ilişkilerini ve davranışlarını toplumun geleneklerini dikkate alarakdüzenlemek zorundadır. Aksi halde, topluma uyum sağlamada sorunlarla karşılaşılır.Örneğin, Türklerde anneye, babaya, büyüklere karşı saygılı olmak bir gelenektir. Dil, din veaile gibi değerlere geleneksel olarak saygı gösterilir.

Gelenek ve göreneklerin kökeninde toplumsal değerler yatmaktadır. Toplumsaldeğerler, bireylerin düşünce, tutum, davranış ve yapıtlarında ölçüt olarak ortaya çıkar.Zamanla bu değerler, bireysel ve toplumsal yaşamın düzenini sağlamak için norm ve töreleredönüşür.

1.2.1. Gelenek ve Göreneklere Uymanın Sağladığı Faydalar

Bireyler, kendiliklerinden örf ve adetlere uyarlar. Bu alandaki sapmalar bazen toplum,bazen de birey tarafından engellenir. Başka bir deyişle, kuralın yaptırımını bizzat bireyuygulayabilir. Bu durum, doğal olarak bireyin kuralla bütünleşme, onu kendine mal etmedüzeyine bağlıdır. Bazı örf ve adetler, zorlayıcı yanlarıyla hukuk kurallarına dönüşür.

Gelenek ve görenekler, nerede, nasıl davranılacağını belirler. O nedenle ilişkilerikolaylaştırır.

9

Sosyal Yönden Faydaları

Toplumlardaki sosyal ilişkileri belirlemede ve kolaylaştırmada gelenek vegöreneklerin rolü oldukça büyüktür.

Gelenek ve görenekler, aile içi ilişkileri de belirler. Ailenin nasıl kurulacağı ile ilgilikuralları koyar. Evde anne, baba ve çocuklardan beklenen davranışları belirler ve sınırlar.

Örneğin yaşlılara, komşulara davranma biçimlerini, doğum, ölüm, düğün, bayram veözel günlerle ilgili davranışları belirler, sosyal yaşamı kolaylaştırır.

Toplum Barışı Açısından Faydaları

Gelenek ve görenekler yurtseverlik, kahramanlık, alçak gönüllük, kanaatkâr olma vetutumluluk gibi değerleri içerir. Bu özellikler insanların birbirleriyle iyi ilişkiler kurmalarınısağlar. Toplumda barışçıl ve yakın ilişkilerin yaygınlaşmasında önemli rol oynar.

Örnek olarak, dostlarımızın özel günlerini anımsamayı (doğum günü, evlilikyıldönümü vb.) komşularımızla yardımlaşmayı verebiliriz.

1.3. Dini Kurallar

Din, insanın inanması gereken esasları; yapması gereken davranışları belirler. Türk DilKurumu Sözlüğü’ne göre din; Tanrı’ya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayıve tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurumdur. Ülkemizde ilahi bir din olan İslaminancı yaygındır Az sayıda vatandaşımız da diğer ilahi dinler olan Hristiyanlık ve Museviliğeinanmaktadır. Dünyanın farklı bölgelerinde semavi ve semavi olmayan dinlere inananmilyarlarca insan yaşamakta ve bu dinlerin koyduğu kurallara uymaktadırlar..

Toplumsal ilişkileri düzenleyen din kuralları genellikle bütün dinlerde benzerlikgösterir. Örneğin, bütün dinlerde başkalarına kötülük etmek, yalan söylemek yasaklanmıştır.Dürüst olmak, yardımsever olmak ise emredilmiştir.

Dinin hukuk üzerindeki etkisi laik devlet anlayışının benimsenmesiyle azalmıştır.Bizde ise Osmanlı Devletinin teokratik bir devlet olması sebebiyle dinin hukuk üzerindekietkisi uzun süre devam etmiştir. Cumhuriyet döneminde laik devlete geçildikten sonra Şer-îhukukun yerini “Medeni Hukuk” (1926) almıştır. 1924 Anayasasında devletin dininin İslâmolduğu ifade edilirken bu kural 1928 yılında Anayasa'dan çıkartılmıştır.

Din kurallarının koyduğu emir ve yasaklara aykırı davranışta bulunan kişiler maneviyaptırımlarla karşılaşırlar. Bu ise, günahkâr olma ve öbür dünya da Allah’ın öngörmüşolduğu manevi cezalar şeklinde ortaya çıkar. Örneğin, yoksullara yardım etmek, dinkurallarının emirlerinden biridir. Ancak, yoksullara yardım etmeyen bir zengin için bu dinikuralı yerine getirmediğinden dolayı maddi bir yaptırım uygulanamaz.

10

Din, bütün toplumlarda varlığını sürdürmektedir ve sürdürecektir. Din, insanınkendisiyle, insanın Allah‘la ve insanın diğer insanlarla ilişkilerini düzenler.

1.4. Ahlâk Kuralları

Ahlâk kuralları da toplumsal hayatta insanların birbirleriyle olan ilişkilerinidüzenleyen kuralların başında gelmektedir. Hepimizin bildiği gibi Toplum tarafından bazıdavranışlarmız "iyi" bazıları "kötü" olarak nitelendirilmektedir. İyi ve kötü ayrımı toplumdageçerli olan Ahlak kurallarının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Ahlâk, bir toplumdaiyilik ve kötülük hakkında oluşan değer yargılarına göre yapılması ve yapılmaması gerekendavranışlar bütününe denir.

Bireyin kendisine karşı olan davranışlarını subjektif (kişisel) ahlâk kuralları düzenler.Örneğin, yalan söylememek, ihanet etmemek vb. kişisel ahlâk kurallarındandır.

Bireyin toplum ve diğer bireylere karşı olan davranışlarını ise objektif (nesnel) sosyalahlâk kuralları düzenler. Çocukları, yaşlıları korumak, yoksul durumda olan bir kimseninyardımına koşmak, başkalarının canına, malına, namusuna göz dikmemek nesnel ahlâkkuralları içinde yer alır.

Ahlâk kurallarının emir ve yasaklarına aykırı davrananların karşılaşacağı yaptırım dadin kurallarında olduğu gibi manevidir. Yani toplum herhangi bir ahlâk kuralınıçiğnediğimizde bizi ayıplar, küçük görür. Ama bizi söz konusu bu kurala uymayazorlayamaz.

Ahlâk kurallarının bazıları kalıcı olabilirken bazıları zaman içinde değişebilir. Ya dayeni yaşam biçimlerinin ortaya çıkmasıyla birlikte yeni ahlak kuralları ortaya çıkabilir.Örneğin modernleşme süreci ile birlikte özellikle kadınların ve gençlerin toplum içindekikonumlarını belirleyen ahlak kuralları ya değişmiş ya da tamamen unutulmuştur. Gençlerinanne babaları ile yükses sesle konuşmaması, şakalaşmaması gibi. Kadınların iş hayatınagirmemesi, dar ve kısa kıyafetler giymemesi, yalnız başlarına dolaşmaması gibi.

Dolayısıyla ahlâk kurallarının yaptırımı kişiden kişiye değişir. Kişi bu kurallara, değerverdiği ölçüde uyar. Bunun için ahlâk kuralları da toplum düzenini sağlama konusundayetersiz kalmıştır.

1.5. Hukuk Kuralları

Hukuk; kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve devletgücüyle uyulması zorunlu hale getirilmiş kurallardır. Kanunların esas işlevi, anlaşmazlıklarıusulüne göre çözümlemektir. Hukuk kurallarının uygulanması, devlet gücü ile gerçekleşir.Hukuk kurallarına uyulmaması halinde yasaların öngördüğü ceza ile karşılaşılır (para cezası,hapis cezası gibi).

11

Toplum yaşamını belirlemeleri açısından, hukuk kurallarıyla din, ahlak ve görgükuralları arasında sürekli bir ilişki, hatta benzerlik vardır.

Örneğin hırsızlık:

Hukuk kurallarına göre suçtur.

Din kurallarına göre günahtır.

Ahlak kurallarına göre ayıptır.

İnsan hakları da genel hukuk kuralları kapsamı içerisindedir.

1.6. İnsan Hakları

İnsan hakları, devlet karşısında her insanın sahip olması gereken özelliklerin tümüdür.

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi: İlk yazılı metin 1789 Fransız Devrimi ‘nin yarattığıİnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’dir. Bu bildiri, evrensel nitelik taşıdığı için ondan sonrabirçok ülke tarafından benimsenerek başka anayasalara da esas olmuştur. Daha sonra bubildiri yetersiz kalmış ve Birleşmiş Milletler örgütünde ele alınarak bir İnsan HaklarıBildirisi hazırlanıp yayımlanmıştır. (10 Aralık 1948). Türkiye’de, 1961 Anayasası’nda buhakların tümüne yer verilmiştir. Anayasamızın 14 - 34’üncü maddelerinde Türklerin kişiselhakları ve özgürlükleri, 34-35’inci maddelerinde ise sosyal ve İktisadi hakları gösterilmiş vehaklar böylece anayasal güvence altına alınmıştır.

Kişinin yasal, maddi, manevi ve kişilik hakları şunlardır:

Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdanasahiptirler, birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.

Herkes ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir görüş, ulusal ve sosyalköken, mülkiyet gibi başka bir ayrım gözetmeksizin bütün hak veözgürlüklerden yararlanabilir.

Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.

Herkesin, her nerede olursa olsun, hukuksal kişiliğinin tanınması hakkı vardır.Yasalar önünde herkes eşittir.

Kimsenin, özel yaşamına, ailesine, konutuna ya da haberleşmesine keyfi olarakkarışılamaz, şerefine ve adına saldırılamaz.

Herkesin;

Bir devlet topraklarında serbestçe dolaşma ve oturma hakkı vardır.

Yetişkin her kadının ve erkeğin istediği kişi ile evlenme ve aile kurma hakkıvardır.

Mülkiyet hakkı vardır, kimse keyfi olarak mülkiyetten yoksun bırakılamaz.

Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü vardır.

12

Dernek kurma ve derneğe üye olma, sendika kurma, üye olma (silahsız vesaldırısız toplanma koşulu ile) hakkı vardır.

Seçme ve seçilme hakkı vardır. Kamu hizmetlerinden eşit olarak yararlanabilir.

Çalışma, işini seçme, sosyal güvenlik, eşit iş için eşit ücret hakkı vardır.

Herkes eğitim hakkına sahiptir, istediği dalda eğitim alabilir.

Sağlık ve tıbbi bakım hakkına sahiptir.

13

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda insan ilişkilerini düzenleyen kurallara uygundavranış sergileyebileceksiniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Duruma uygun giyininiz.

Giyinmede Uyulması Gereken Kurallar başlıklı yazıyıtekrar okuyunuz. Çevrenizde giyimine özen gösterenkişilerle bu kuralları karşılaştırınız Bunu not alıparkadaşlarınızla tartışınız.

Giyinirken yaşınıza, mesleğinize, bulunduğunuzkonuma, mevsime uygun kıyafet seçmeye dikkatediniz. Örneğin, kilolu ve kısa boylu biri iseniz koyurenkli ve boyuna çizgili, küçük desenli ve vücudusarmayan giysileri tercih ediniz.

Ayrıca renk uyumuna dikkat ediniz.

Selamlaşma, hitap etme,tanışma ve tanıştırmayıkurallarına uygun olarakuygulayınız.

Selamlaşmak, Tanışmak, Tanıştırmak ve HitapEtmede Uyulması Gereken Kurallar başlıklı yazıyıokuyunuz. Bir arkadaşınızı, bu kurallara uygun olarakbaşka bir arkadaşınızla tanıştırınız.

Tanışma ve tanıştırmada, selamlaşmada bayana,yaşlıya ve üstlerinize öncelik tanıyınız.

İnanç, kültür farklılıkları ve kişilik haklarına saygılıolunuz. Bu konu ile ilgili bilgiler için din, ahlak,hukuk ve insan hakları başlıklı konuyu okuyunuz.

İnsanların sizden farklı görüşleri, inançları olacaktır.Onların da düşüncelerini saygı ile dinleyiniz veeleştirilerinizi karşı tarafı kırmadan yapınız

Kurallara uygun telefongörüşmesi yapınız.

Telefonla Görüşmede Uyulması Gereken Kurallarbaşlıklı konuyu okuyunuz. Arkadaşlarınız veyakınlarınızla telefon görüşmelerinde bu kurallarauyunuz ve bunu alışkanlık haline getiriniz. Sınıfiçinde arakadaşınızla bir telefon görüşmesinicanlandırınız, bunu öğretmeninizle değerlendiriniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

14

ÖLÇME SORULARI

1. Bu faaliyet sonunda kazandıklarınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak ölçünüz.

2. Boyasız ayakkabı, ütüsüz ve sökük kıyafetler ………………………………..kurallarına aykırıdır.

3. Toplumda sosyal ilişkileri belirlemede ve kolaylaştırmada ………………………. rolüçok büyüktür.

4. Binalarımız, yollarımız, tekniklerimiz, ulaştırma araçlarımız ………………….kültürümüzü gösterir.

5. İnsanlar tarafından oluşturulan maddi ve manevi değerleri ile o değerleri ilerikikuşaklara iletme aracımıza…………………..adı verilir.

6. İnsan Hakları Bildirisi, ………………. yılında ilk yazılı metin olarak hazırlanmıştır.

7. Toplum içinde var olan ve uyulması gereken incelik ve saygı kuralı aşağıdakilerdenhangisidir?A) Ahlak kuralıB) Gelenek ve görenekC) Görgü kuralıD) Hukuk kuralı

8. Devlet gücüyle uyulması zorunlu hale getirilmiş kurallar aşağıdakilerden hangisidir?A) Hukuk kurallarıB) Din kurallarıC) Gelenek ve göreneklerD) Hiçbiri

9. Aşağıdaki olaylardan hangisi ahlak kurallarina aykırı kabul edilir?A) Otobüste yaşlılara yer vermemekB) Yemekte ağzı dolu iken konuşmakC) Namaz kılmamakD) Sözle sarkıntılık etmek

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

15

UYGULAMALI TEST

Bir arkadaşınızı, anneniz rolündeki bir arkadaşınızla tanıştırınız. Uygulamanızıaşağıdaki değerlendirme ölçeğine göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri evetve hayır kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrol ediniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Önce arkadaşınızı annenize tanıttınız mı? (küçük büyüğetanıtılır.)

2. Arkadaşınız, önce annenizin elini uzatmasını bekledi mi?

3. Daha sonra arkadaşınız elini uzattı ve tokalıştılar mı?

4. Tokalaşma sırasında anneniz ve arkadaşlarınız birbirlerininyüzüne baktı mı?

5. Zamanı verimli kullanmaya dikkat ettiniz mi?

6. Çalışmanızdan memnun kaldınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız“Evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

16


Bu faaliyet sonunda, çevrenizle sağlıklı kişisel ilişkileri geliştirebileceksiniz.

Olaylara olumlu bakmanın ruh sağlığına faydalarını araştırınız ve not alınız.

Duyu organı engelli bir kişinin davranışlarını gözlemleyiniz ve not alınız.

2. KİŞİSEL İLİŞKİLER

2.1. İnsan Psikolojisi

Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Davranışlar,belirli çevresel koşullar içinde oluşan olaylar olduğuna göre psikoloji, çevre, organizma vedavranışlar arasındaki etkileşimi inceler.

Etkileşimin ana öğelerinden biri çevredir. Organizmanın alıcı sinir uçlarına etkiedebilen her türlü enerji değişikliğine “Uyarıcı” denir. Kırmızı bir trafik ışığının görülmesi,çürük bir dişten gelen sızı gibi…

Aynı uyarıcı karşısında farklı bireyler, farklı davranışlar göstermektedir. Eğeruyarıcılar karşısında farklı bireylerin davranışları hep aynı olsaydı, psikoloji bilimine gerekkalmazdı. Çünkü uyarıcı bilindiği takdirde davranışın tahmini (ne olacağının bilinmesi) çokbasit bir işlem olurdu. Özellikle konuşmak, düşünmek ve problem çözmek gibi davranışlarsöz konusu olduğunda organizma ile ilgili etmenler, davranışların oluşumuna daha çokkatkıda bulunmaktadır.

Şekil 1.1: Davranışların oluşumu


AMAÇ

ARAŞTIRMA

17

2.2. İnsan Özellikleri

İnsan biyolojik, toplumsal, kültürel ve psikolojik özelliklere sahiptir. Bu özelliklerinsanları diğer canlılardan farklılaştırır.

2.2.1. Beş Duyu

Çevredeki her türlü uyarıcıyı duyu organları sayesinde fark edebiliyoruz. Eğer duyularolmasaydı bunları başaramaz, yaşamımızı sürdürmede zorluk çekerdik.

Şekil 1.2: Duyularımız

Görme: Görmemizi sağlayan duyu organımız gözdür ve gözün uygun uyarıcısıışıktır. Işığın az ya da çok olmasına göre göz bebeği büyür ya da küçülür. Gözdeiki tür alıcıya rastlanır. Birincisi, gece görmeye yarayan çubuklar, ikincisigündüz görmeye yarayan konilerdir. Çubukçuk ve konilerdeki ışığa duyarlı renkhücreleri farklıdır. Bu da insanların hangi renkleri daha kolaycagörebileceklerini belirler. Renkler, konilerdeki renk hücrelerinin farklılığısayesinde algılanır. Bireylerin ayrıntıları algılayabilmesindeki duyarlılığa,Görsel Keskinlik adı verilir. Görsel keskinliği fazla olan kişiler ışık ve renktekideğişmeleri, nesnelerdeki ayrıntıları daha çabuk fark ederler.

İşitme: İşitme duyu organımız kulaktır. Kulağın uygun uyarıcısı olan ses,titreşen bir cismin yarattığı hareketlerin bir ortamda iletilmesi sonucu ortayaçıkar. Ses genellikle hava ya da su dolu bir ortamda kulağa iletilir. Titreşimler,dış kulak aracılığıyla toplanır.

Koklama: Koku alma duyu organımız burundur. Kimyasal uyarıcılar,koklamada burnun alıcı hücrelerinin emebileceği gazların içindedir. Birkaç gazmolekülü bile koku duyumunu uyarmak için yetebilir. Koklama ve tat almaarasında yakın bir ilişki vardır. Burnumuzu ve gözümüzü kapatarak yediğimiz

18

bir yiyeceği, acı, tatlı, ekşi, tuzlu biçiminde ayırt edebiliriz, ancak yediğimizinne olduğunu anlamayız.

Tat alma: Tat alma duyumuzun organı dildir. Dilde bulunan tat tomurcukları,içlerine sızan kimyasal maddeler yoluyla bu duyumu başlatır. Genel olarak,dilin uç kısmı tatlıya, ön-yanları tuzluya, arka-yanları ekşiye ve arka kısmı daacıya duyarlıdır.

Dokunma: Deri bir değil dört ayrı duyunun organıdır. Bunlar, dokunma, sıcak,soğuk ve ağrı adlarını alır. Derinin bir bölgesi belirli bir duyum için duyarlıiken, başka bir bölgesi başka bir duyum için duyarlıdır. Yani dokunma, ağrı,sıcak ve soğuk duyumları derinin her yerinde aynı düzeyde ortaya çıkmaz. Bunada Nokta Duyarlılığı denir.

2.2.2. Düşünme

Bu kitabı okurken düşünmektesiniz, okuduklarınız ile kendi yaşantılarınız vebilgileriniz arasında ilişki kurmaktasınız. İnsanlar uyanık oldukları zaman genellikledüşünürler. Düşünememek zor bir iştir. Herhangi bir işle meşgulken düşüncelerimiz başkabir konuya kayar. Örneğin, ders dinlerken akşam evde olanlar veya bugün yapmayıplanladığınız işleri düşünüyor olmanız mümkün ve genelde bu herkesin yaşadığı şeylerdir.Bu durumlara Hayal Kurmak denir. hayal kurmak da bir düşünme biçimidir.

Düşünme; olay ve nesneler yerine onların simgelerini (sembol) kullanarak yapılanzihinsel bir işlev ve sorunlara çözüm arama yoludur.

2.2.3. Öğrenme

Öğrenme kavramının kapsamı çok geniştir. İnsanlar öğrenmeye, doğduktan hemensonra başlayarak önce aileden ve çevreden, okulda öğretmenlerinden, arkadaşlarından,kitaplardan, deneyimlerinden, kısaca yaşam boyu karşılaştığı herkesten ve her şeydenetkilenerek davranışlarını değiştirir, geliştirir ve ömürlerinin sonuna kadar devam ederler.

Öğrenme, yaşantısal deneyimler yoluyla davranışlarda değişiklik oluşturma sürecidir.Farklı bir deyişle öğrenme, yaşantı ürünü, kalıcı izli davranış değişikliğidir.

2.2.4. Zekâ

Zekâ, zihinsel becerilerin tümüdür. Zekâda kalıtımın ve çevrenin rolü büyüktür.Dünyayı anlama, tanıma, değerlendirme konusunda zekâ, bilgileri kazanma gücü olarakortaya çıkar. Böylece zekâ, kalıtsal faktörlerden, sinir sistemi ve duyu organlarının biyolojikyapısından etkilenir.

İyi bir çevrede büyüyen, sevgi ve ilgi gören ailelerin çocuklarının daha zeki olduğugözlenmiştir.

19

2.2.5. Duygu

Duygu ve heyecanlar olmaksızın yaşam çok sıkıcı olurdu. Duygu ve heyecanlaryaşama renk katar, yaşamın tuzu biberi olurlar. Okula başladığınız ilk günün heyecanınıhatırlayın. Çocukluk günlerinin acı düş kırıklıkları bile hatırlandığında eğlence kaynağı olur.

İnsanlar, iç ve dış dünyadan etkilenir. Bu etkiler onlarda hoşlanma ve acı duyma gibiiki şekilde ortaya çıkar. Hoşlandığımız şeyi sever, ona yaklaşırız. Hoşlanmadıklarımızdan dakaçarız, işte bu duruma Duygu denir. Bir başka ifadeyle duygu, duyumların organik veruhsal yaşantıyı etkilemesi anlamındadır.

Duygulanma ise bazı uyarıların ve fizyolojik işlevlerin iç dengeyi ve ruhsal yaşantıyıolumlu veya olumsuz etkilemesi ve bu etkinin bilinçte anlam kazanmasıdır.

2.2.6. Dikkat

Derste öğretmeni anlayarak dinleyen ve aklından başka bir şey geçirmeyen öğrencidikkat halindedir. Televizyonda önemli bir haberi izleyen veya çok sevdiği bir arkadaşındancep telefonuna gelen mesajı okuyan insan, dikkat halindedir. Bir yemeğin tuzluluk derecesiniveya tadını anlamaya çalışmak, burnumuza gelen kokunun neye ait olduğunu anlamayaçalışmak, dikkat halidir. Bu ve benzeri şeyleri anlamaya çalışmamak, gereği gibi yapmamakdikkatsizliktir. Ders anlatan öğretmeni, kendini zorladığı halde dinleyemeyen, aklına gelenbaşka şeyleri kafasından atamayan öğrenci dikkatsizdir.

Dikkat; bütün ruhsal faaliyetin ve uyarıcının bir duyumda ve bir davranıştatoplanması, bir yönelmedir. Dikkat, zihin çalışmasının ve duyguların bir uyarıcı üzerindetoplanması halidir.

2.2.7. Unutma

Öğrendiğimiz her şeyi hatırlayabilseydik ne iyi olurdu. Hepimiz kocaman bir bilgideposu olurduk. Ayrıca öğrenme için çok zaman harcamazdık. Çünkü, unuttuklarımızıyeniden öğrenmek zorunda kalmazdık. Gerçekte, öğrendiklerimizin çoğunu, çok çabukunuturuz. Unutma, öğrenmenin tersi olan bir bellek işlevidir. Yani öğrenilenlerin zihindeyeniden canlandırılamaması olayıdır.

2.2.8. Merak

İnsanların bilmedikleri bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duydukları istektir.

Günlük yaşamda meraklı olmak, bazen olumsuz karşılanır. Sorulmaması daha uygunolan soruları soran kişiler, olumsuz nitelikteki meraklılardandır. Bu tip kişiler etrafındakilerirahatsız ederler. Eğer merakımız yeni gelişmeleri, işle ilgili değişiklikleri öğrenmeye yönelikolursa takdir edilen, istenilen bir davranış sayılır.

20

2.2.9. Kıskançlık

Kıskançlık; kendinden üstün, başarılı, güzel, mutlu, olanlara katlanamamak diye detanımlanabilir. Kıskançlık, olumsuz duygulardan biridir. Ayrıca kıskançlık, düşmanlık vekızgınlık duyguları ve kendine güvenmeme ile de yakından ilgilidir.

2.2.10. Gelişme

Gelişme; doğum öncesi dönemden ölüme dek bireylerin yaşamlarında dönem dönemoluşan değişiklikler biçiminde tanımlanır. Büyüme ve olgunlaşma kavramları ile deilişkilidir. Büyüme, bireylerin fiziksel olarak değişmeleridir: Boyun uzaması, kilonunartması gibi. Olgunlaşma, organların belli bir işlevi yerine getirebilecek hale gelmesidir.Örneğin; 2-6 yaş arasındaki bir çocuk kendi yemeğini yemeyi, giyinmeyi başarabilir.

2.2.11. Davranışlar

Davranış; insanların gözlenebilir hareketlerini kapsadığı gibi duyguları, tutumları vezihinsel süreçleri diğer bir deyişle, doğrudan gözlenemeyen tüm içsel olayları kapsar.

İnsanların; beslenmek, barınmak, acı veya ağrıyı dindirmek, sevmek, sevilmek, takdiredilmek gibi ihtiyaçları onların davranışlarıyla belirlenir.

2.2.12. Güdüler

Güdü, canlıları belli hedeflere yönelten ihtiyaç, istek ve dürtü gibi davranışlardır.Örneğin, kişinin susuzluk ihtiyacını gidermek için bir şeyler içmesi, canının sıkıntısınıgidermek için çeşitli işlerle uğraşması, güdüsel davranışlardır.

Güdüsel davranışların bir kısmının fizyolojik ihtiyaçlardan kaynaklandığı, birkısmının da sosyal ilişkiler içinde öğrenildiği kabul edilir. Örneğin, organizmadaki su,oksijen ve kan şekeri oranları, açlık, susuzluk, ısı derecesinin düzenlenmesi gibi güdüseldurumlar, sinir sistemi ve diğer fizyolojik süreçler tarafından kontrol edilmektedir. Belli birişte başarılı olma isteği, para ve toplumsal statü kazanma istekleri fizyolojik değil, öğrenilengüdülerdir.

Eksiklerin giderilmesi yönünde organizmada beliren güce “Dürtü”, ihtiyacı gidermekiçin gösterilen eğilime de “Güdü” denir.

Güdü- dürtü ilişkisi aşağıdaki gibi açıklanabilir.

Şekil 1.3: Güdü, dürtü ılişkisi

21

2.2.13. Değer Yargıları

Toplumsal değerlerden bazılarını, doğruluk, namus, başarı, dayanışma olaraksayabiliriz.

Değer yargıları, davranışları belirlemede önemli bir etkendir. Sahip olunan değeryargıları yaşa ve zamana göre değişebilir. Kuşaklar arasında farklılıklar gösterebilir.Örneğin, lise düzeyinde bir genç kızın ailesi, karşı cinsle arkadaşlık etmesini, gece dışarıyaçıkmasını istemezken, ergenlik çağındaki bir delikanlı için bunlar doğal davranışlar olarakkabul edilir.

2.2.14. Şuur (Bilinç)

Şuur, kişinin olayların ve çevrenin farkında olmasıdır. Kişinin kendi yaptıklarının,düşündüklerinin, hissettiklerinin neler olduğundan haberdar olmasıyla ilgilidir. Olaylarıyaşıyorken, kendisinin bilincinde olan kişi, olaydan nasıl etkilendiğini bilir. Bilinçli kişininçevreyle ilişkileri de iyidir. Dolayısıyla başarıları da yüksektir.

“Çok bilinçli insan“ diye adlandırılan kişi, etrafında olup biteni kolaylıkla algılayan,farkına varan ve gerçekçi olarak değerlendiren kişidir.

2.2.15. Kişilik

Kişilik, insanın toplumsal hayatı içinde edindiği ve onu diğer insanlardan ayırt edenalışkanlıklar, davranışlardır.

Kişilik; tutum, değer, umut, sevgi, nefret, alışkanlık gibi özelliklerden oluşur. Kişilikkavramı ile karakter kavramı her zaman birbirine karışır. Bu kavramlar birbirinden farklıdır.Karakter, kişiliğin değerlendirilmesi ile ilgilidir. Bir kişi için “Arkadaş canlısı, dürüst,sevecen.” derken onun kişiliği değerlendirilmektedir. Fakat aslında karakterikastedilmektedir.

Kişiliğin gelişmesinde, kalıtım ve çevrenin etkileşimi de önemlidir.

22

YAŞAMIN YANKISI

Bir aile pikniğe gitmişti. Anne öğle yemeği için yanlarında getirdikleri yiyeceklerihazırlarken baba ve oğlu da ormanda yürüyüşe çıkmaya karar verdiler.

Uzun bir tırmanıştan sonra düzlüğe çıktıklarında çocuğun ayağı bir ağaç kökünetakıldı ve çocuk yuvarlanarak boşluğa düştü. Düşerken canı yanan çocuk avazı çıktığı kadarbağırıyordu: “Ahhh!”

Ayağa kalkmaya çalışırken ileride bir dağın tepesinden “Ahhh!” diye bir ses duydu.Şaşkınlıkla babasına baktı. Sesin babasından gelmediğini anlayınca merakla bağırdı: “Senkimsin?”. Aldığı yanıt “Sen kimsin?” oldu. Çocuk gelen yanıta sinirlenip “Sen birkorkaksın!” diye bağırdı.

Dağdan gelen ses: “Sen bir korkaksın!” diye yanıt verdi. Çocuk babasına dönüp “Babane oluyor böyle ?” diye sordu.

“Oğlum” diye söze başladı babası “Dinle ve öğren.” . Dağa dönüp “Sana hayranım”diye bağırdı. Yanıt hemen geldi “Sana hayranım.” Baba tekrar bağırdı:”“ Sen muhteşemsin.”Gelen yanıt “Sen muhteşemsin.” oldu.

Çocuk, babasını dikkatle izlemesine karşın ne olduğunu bir türlü anlayamamıştı.Babası, soran gözlerle bakan oğluna açıklamaya devam etti: “ İnsanlar buna ‘Yankı’ derlerama aslında bu yaşamdır’.”.

23

Kendinizi fiziksel ve ruhsal yönden tanımlayan özelliklerinizi yazınız ve isimbelirtmeden arkadaşınıza okutunuz; sizi tanıyabilecek mi?


Fiziksel yönden kendininizideğerlendiriniz.

İnsan psikolojisi ve insan özellikleribaşlıklı konuyu okuyunuz.

Ruhsal yönden kendininizideğerlendiriniz.

İnsan psikolojisi ve insan özellikleribaşlıklı konuyu okuyunuz.


24

ÖLÇME SORULARI

Bu faaliyet sonunda kazandıklarınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarakölçünüz.

1. Bireylerin ayrıntıları algılayabilmesindeki duyarlılığa ………….. adı verilir?

2. Dilin uç kısmı ……………. duyarlıdır.

3. Zihinsel becerilere ………… adı verilir?

4. Organları belli bir işlevi yerine getirebilecek hale gelmesine……………..adı verilir.

5. Kişinin olayların ve çevrenin farkında olmasına ……………….. denir.

6. Davranışların oluşumunu sağlayan etkenler aşağıdakilerden hangisidir?A) Çevre-Zaman-UyarıcıB) Kalıtım-Çevre-UyarıcıC) Uyarıcı-Zaman-KalıtımD) Çevre-Zaman-Kalıtım

7. Çürük bir dişten gelen ağrı nedir?A) EtkileşimB) UyarıcıC) KalıtımD) Organizma

8. Eksikliklerin giderilmesi yönünde organizmada beliren güce ne ad verilir?A) DürtüB) GüdüC) ŞuurD) Gelişme

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.


25

UYGULAMALI TEST

Kendinizi ve arkadaşlarınızı fiziksel ve ruhsal yönleriyle tanıtan paragraflaryazınız. İsimlerini yazmadan paragrafları başka arkadaşlara dağıtınız.Arkadaşların bu kişileri tanıyıp tanıyamadığını test ediniz. Çalışmanızıaşağıdaki değerlendirme ölçeğine göre değerlendiriniz.




1. Her bir arkadaşınızı önce fiziksel yönleriyle tanıttınız mı?

2. Daha sonra ruhsal yönlerini tanıttınız mı?

3. Davranış ve kişilik özelliklerini yansıttınız mı?

4. Paragrafların yazılı olduğu kağıtları farklı arkadaşlaradağıttınız mı?

5. Arkadaşlarınızın paragrafta tanıtılan kişiyi bulmasınıistediniz mi?

6. Arkadaşlarınız, tanıtılan kişileri tanıyabildi mi?



DEĞERLENDİRME

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız“Evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

26


Bu faaliyet sonunda, toplumsal gruplarla sağlıklı ilişki kurabilecek vegeliştirebileceksiniz.

Çevrenizdeki aile biçimlerini araştırınız,

Aileler hakkındaki görüşlerinizi not alarak sınıf ortamında tartışınız.

Hangi mesleği seçeceksiniz? Neden? Seçeceğiniz meslekle ilgili araştırmayapınız ve not alınız.

İnsan hakları ihlali olduğunu düşündüğünüz gazete haberlerini keserektoplayınız, sınıfta tartışınız.

3. BİREY VE TOPLUMSAL İLETİŞİM

3.1. Toplumsal Gruplar

İnsan, yaşamak için fiziksel ve ekonomik ihtiyaçlarının giderilmesi bakımındanolduğu kadar, kişisel gelişmesi ve doyumu bakımından da diğer insanlara bağımlıdır.İnsanlar gibi hayvanlar da gruplar halinde yaşar, yardımlaşma ve işbirliği yaparlar. Ancaktoplum ve toplumsal grup kavramları insanlar için kullanılır.

3.1.1. Aile Grupları

Aile; içinde insan türünün üretildiği, toplumsallaşma sürecinin ilk ve en etkili biçimdeyer aldığı, ana-babalar ile çocuklar, arasıda birincil ilişkilerin kurulduğu, ekonomiketkinliklerin yer aldığı bir toplumsal kurumdur.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

27

3.1.2. Aile Biçimleri

Üye Sayısı Bakımından;

Çekirdek Aile: Karı-koca ve evlenmemiş çocuklardan oluşur.

Geniş Aile: Kan bağı olanlardan ve onların çekirdek ailelerinden oluşur.

Aile Üyeleri Arasında Otoritenin Dağılımı Bakımından

Ataerkil Aile : Babanın egemenliğine dayalı aile.

Anaerkil Aile : Annenin egemen olduğu aile.

Eşitlikçi Aile : Baba ve annenin eşit otoriteye sahip olduğu aile.

Evlenme Biçimleri Bakımından, Eşlerin Sayısına Göre:

Tek eşli aile (Monogami): Bir erkek ve bir kadının evlenmesiyle oluşanaile.

Çok eşli aile (Poligami): Bir erkeğin ya da bir kadının birden çok eşleaynı anda evli olmasıdır. İkiye ayrılır:

o Çok karılılık (Polyandri): Erkeğin, birden çok kadınla aynızamanda evli olduğu aile.

o Çok kocalılık (Polijini): Bir kadının birden çok erkekle aynızamanda evli olduğu aile.

Soyun Belirleniş Biçimine Göre

Baba soyluluk : Çocukların, torunların … ayrıcalık ve ödevlerininbaba soyundan geldiği aile.

Ana soyluluk : Çocukların, torunların … ayrıcalık ve ödevlerininana soyundan geldiği aile.

İki soyluluk : Çocukların, torunların … ayrıcalık ve ödevlerininana ve baba soyundan geldiği aile.

Evli Çiftin Oturma Yerine Göre

Babayerlilik (Patrilokalite): Evlenen çift, kocanın ailesiyle oturur.

Anayerlilik (Matrilokalite) : Evlenen çift, kadının ailesiyle oturur.

Ev açma (Neolokalite): Evlenen çift kendi başlarına oturur.

Eşlerin Toplumsal Üyeliği Bakımından

İçten Evlenme (Endogami):Aynı boy, köy, kabile vb. toplumsalkümenin üyeleri arasında evlenmelere izin verme.

Dıştan Evlenme (Exogami):Aynı topluluk üyeleri arasında evlenmelerinyasaklanması.

28

Paylaşmak

Yaşam, yaşamayı… Mutluluk, gülümsemeyi… Sevgi, hak etmeyi… Vefa,anımsamayı… Dostluk paylaşmayı bilenler için vardır sanılmasına karşın gerçekte bu,bildiklerini uygulayabilenler için vardır.

3.1.3. Komşular

İnsan ilişkilerinin gerçekleştiği bir diğer ortam, komşuluktur. Aile ortamı nasılzorunluluk ortamı ise komşuluk da zorunlu beraberliği gerektiren bir ortamdır. Öncelikleapartman komşuluğu yakın beraberliğin tipik bir örneğidir. Zorunlu olarak yüz yüzegelmenin gerektiği insan ilişkilerinin sağlıklı olması, huzurlu yaşamın şartıdır.

Acil bir durumda komşusunun yardımı herkes için gerekebilir. “Ev alma komşu al”atasözü, “Komşusu açken, kendisi tok yatan bizden değildir.” Hadisi, komşuluk haklarını veilişkilerini vurgulayan değerlerimizdir.

3.1.4. Arkadaş Grupları

Arkadaşlık ilişkileri, kişileri olgunlaştıran ve onları sosyal varlıklar haline getirenönemli bir olgudur.

İnsanlar arası iletişim kurulduktan sonra ilişkilerin daha yoğun olması beklenir. Buyoğun ilişkiler döneminde (arkadaşlık grubunda) kişilerin öncelikle kendi kendilerini sonrada karşıdaki arkadaşını tanımaları sağlıklı ilişkiler açısından önemlidir.

Arkadaşlık ilişkileri çocuğun evinde karşılanmayan önemli gereksinimlerdendir.Arkadaş edinmek ve ilişkiyi sürdürmek, belli bir olgunluk ister. Bu bakımdan bir insanınsosyal ve ruhsal olgunluğunu, arkadaşlarına bakarak tahmin ederiz. Atalarımızın “Banaarkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.” sözü arkadaşlık etkileşimine işaretetmektedir.

29

3.1.5. Meslek Grupları

Her mesleğin üyeleri kendi çıkarlarını ve haklarını korumak, sorunlarını dile getirmekamacıyla örgütlenir. Günümüzde aynı meslek üyelerinin bir araya gelerek örgütlenmeleri,demokratik yaşantının da bir gereği olarak kabul edilmektedir.

Meslek grupları, grubun gerektirdiği sağlıklı insan ilişkilerine özen gösterdikleri gibi,mesleki örgütlenmenin şartlarına da dikkat etmelidir. Bu şartlar, meslek sahibinin meslekibilgisi (teorik ve pratik), mesleğe giriş denetimi (üyelik sertifikası), meslek ahlakı ve çalışmaözgürlüğüdür. Ayrıca her mesleğin, meslek grubu olarak özellikleri vardır.

Çeşitli yollarla çok para kazanmak, statüsü yüksek bir meslek sahibi olmak, mutlulukiçin yeterli olmamaktadır. Bunun örneklerini toplumda görüyoruz.

Meslektaşının kazanmasını istemeyen ve meslek arkadaşlarıyla işbirliğinden kaçınanbir insanın mutlu ve huzurlu olduğu söylenemez. Bu nedenle, aynı meslek elemanlarının biraraya gelerek oluşturdukları meslek grupları, insan ilişkilerinin geliştirileceği ortamlar olarakdeğerlendirilmeli ve desteklenmelidir.

3.1.6. Baskı Grupları (Sendika, dernek, siyasi parti vb.)

Sendikalar, çalışanların haklarını korumak, geliştirmek, eğitim ve verim düzeyleriniyükseltmek amacıyla oluşturulan kurumlardır.

Sendikalar, üyelerinin sosyal ve ekonomik haklarının korunması ve geliştirilmesiniamaçlar. Bu en doğal hakkın sağlanması idealine, sağlıklı insan ilişkileriyle ulaşılabilir.

Dernekler, belli bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulan sosyal kurumlardır. Vakıflarda benzer amaçla kurulan sosyal kurumlardır. Sosyal yardımlaşma kurumlarının özünde,insanlar arasında iyi ilişkiler kurarak, belli amaçların gerçekleşmesi düşüncesi vardır.

Siyasi partiler, toplumsal ve demokratik yaşantının gereği olarak kurulan siyasigruplardır. Partilerin de amacı sonuçta topluma hizmettir. Partilerin siyasal hizmet araçlarıolduğu, temelde insan mutluluğunun esas alındığı akıldan çıkarılmamalıdır. Hırs, öfke,tutarsız iddialar ve yapıcı olmak yerine yıkıcı davranışlar siyasi hareketliliği bozan

30

yanlışlıklardır. Her tür ve düzeyde faaliyet gösteren sosyal kurum ve kuruluşlar amaçlarınadüzenli insan ilişkileriyle ulaşabilirler.

3.1.7. Oyun Grupları

Bazı anne-babalar, çocuğunun yaşıtlarıyla oynamasını engeller. Çocuğuna hem anne-baba, hem de arkadaş olabileceklerini sanırlar. Çocuğuyla yer, içer, oynar, gezerler. Böyleceçocuklarının yaşıtlarıyla ilişkisini ya açıktan ya da dolaylı olarak kısıtlarlar. Böyle anne-babalar ya içe dönük bir yaşam sürdürdüklerinden, ya da aşırı koruyucu anne-baba tutumugösterdiklerinden bu yolu seçmektedirler.

Oysa çocuğun kendi yaşıtları ile oyun gruplarına katılması, kendine güvenmesi,kendini kolay ifade edebilmesi sağlıklı bir kişilik geliştirmesi açısından önemlidir.

3.1.8. Okul Grupları

Aileden sonra ikinci temel sosyal grup, çocuğun okulu, sınıfı ve arkadaşlarıdır. Busosyal çevrede, öğrenci-öğretmen ilişkisi çocuğun kişiliğini oluşturan temel etkendir.

Okulda insan ilişkileri çeşitli düzeylerde devam eder. Çocuğun sıra arkadaşlarıylailişkileri, grup üyeleriyle eğitsel kol çalışmalarındaki görev ilişkileri, sınıf arkadaşlığıilişkileri, servis arkadaşlığı ilişkiler ve diğer sınıflardaki öğrencilerle ilişkileri okuldaki insanilişkilerine örneklerdir.

31

3.2. Toplumsal Etkileşim

İnsanlar toplumda her vesileyle etkileşimde bulunurlar. Evde, okulda, iş yerinde vearkadaşlık gruplarında.

Etkileşim; ortak eylemin, ortak eyleme katılanlar (kişiler) tarafından görülen duygusalgücüdür.

Etkileşimler, bir grubun üyeleri arasında veya bir grubun bir üyesiyle bütün gruparasında oluşan alma-verme sürecidir. Etkileşimin duygusal yönü ile ilgili kavramlarşunlardır:

İyi niyet

Ön yargı

Sevgi

Saygı

Hoşgörü

Fedakârlık

Sevmek ve Sevilmek

Sacha Guitry’e “Dünyada en güzel şey nedir?” diye sordular.Guitry, bu soruyu “Sevmek” diye yanıtladı.“Peki, ondan sonra?”“Sevilmek.” dedi, Guitry.“Neden sevmek, sevilmekten daha güzel?” diye sordular.Guitry, “İnsan”, dedi. “Sevdiğinden, sevildiğinden daha çok emindir de ondan.”.

İnsanlar ve Ön yargıları

Eşinin ölümünden sonra köydeki evinde tek başına yaşamak zorunda kalan hamile birkadın vardı. Kadın gündüzleri tarlada çalışır, akşam olunca da evinin yolunu tutardı. Bir güneve dönerken yol kenarında bulduğu yaralı bir gelinciği acıyarak kucağına aldı ve evegötürdü. Evcil bir hayvan olmayan gelincik, zamanla uysallaştı. Eve ve kadına o kadaralışmıştı ki, kadının yanından bir an bile ayrılmaz olmuştu.

Birkaç ay sonra kadının çocuğu doğdu. Eve neşe ve mutluluk getiren bu küçükyavrucağı gelincik de çok sevmiş, artık ailesi olarak gördüğü bu anne ile yavrucağa gönüldenbağlanmıştı. Kadın tek başına tüm zorluklara katlandı. Böylece günler geçti.

Eve yiyecek alabilmek için çalışmak zorunda kalan kadın, bir gün yavrusunugelincikle evde yalnız bırakarak, çalışmak üzere tarlaya gitti. Yorucu bir günün ardındanakşam eve dönen kadın, gelinciği ağzı kanlı bir halde yerde yatarken bulunca beynindenvurulmuşa döndü. Çıldırmışçasına yerde yatan gelinciğe saldırıp, oracıkta hayvanı öldürdü.Tam o sırada bebeğin odasından bir ağlama sesi gelince, anne doğruca odaya yöneldi ve

32

heyecanla odaya girdi. Odada beşiği, beşiğin içinde gülücükler dağıtan bebeğini ve bebeğinyanında duran parçalanmış yılanı gördü.

“Ne kadar hazin bir çağda yaşıyoruz. Bir ön yargıyı ortadan kaldırmak, bir atomuparçalamaktan daha güç”

A.Einstein

3.3. Toplumsal Rol

Bireylerin tüm yaşamları; bir aile üyesi (baba, koca, karı, çocuk, abla, ağabey, dayı,teyze vb.), bir işyeri üyesi (müdür, memur, hizmetli, doktor, mühendis, işçi vb.), bir derneküyesi (başkan, üye, yönetim kurulu üyesi, denetçi vb.), bir arkadaş grubu üyesi, bir köy yada mahalle üyesi vb. olarak geçmektedir. İşte bireylerin bir yerde baba, bir başka yerde oğul,bir üçüncü yerde müdür ya da memur, bir dördüncü yerde dernek üyesi, beşinci yerde okul-aile birliği üyesi olarak toplumsal rolleri vardır ve bireyler bu rolleri üstlenmekdurumundadırlar.

3.4. Toplumsal Statü

Gruptaki her role grup üyeleri tarafından az ya da çok, olumlu bir değer yüklenir. Bazıroller genellikle olumlu diğerleri ise daha az olumlu değerlendirilir. Statü, bu rolkonumlarının değerlendirilmesine işaret eder. O halde konum, kişinin sosyal yapıdaki yerini,statü de grup üyesi tarafından bu konumun değerlendirilmesini ifade eder. Mesleği, eğitimi,geliri, sosyo-kültürel çevresi, ailenin geçmişi kişinin statüsünü belirler.

Statüler iki grupta ele alınır:

Edinilmiş Statü: Bireylerin yetenek ve becerilerine bakmadan bir statüyegetirilmesi (kayırılmış kişiler)

Kazanılmış Statü: Bireylerin başarı ve becerilerin uygun mevkilere atanması

3.5.Toplumsal Hayatta Neden İletişim Kurarız

İnsanın sosyal hayatta varlığını sürdürebilmesi için mutlaka iletişim kurması vesürdürmesi gerekmektedir. Birey ailede, okulda, işyerinde, sokakta, bankada, hastanede,komşuda, eğlence yerlerinde, alışveriş merkezlerinde kendini ifade edebilmek, duygu vedüşüncelerini, isteklerini doğru biçimde aktarabilmek için mutlaka iletişim kurmaya ihtiyaçduyar. İnsanları iletişim kurmaya iten farklı nedenler vardır. Bu nedenleri kısaca şöylesıralayabiliriz.

Varolmak: Birey sosyal bir varlık olarak yaşamına devam eder ve toplumlailişkileri çerçevesinde kendi varlığını anlamlandırır. Toplumsal ilişkiler vebireyin toplumsal kimlikleri olmadan tek başına varlığını sürdürmesi neredeyseimkânsızdır. Birey yaşamını sürdürebilmek için toplumsal çevrenin varlığına

33

ihtiyaç duyar. Bu çevreyle iletişim kurarak kendini tanıtır ve kabul ettirir. Aynıbiçimde toplumu tanıyabilmek içinde iletişim kurması ve toplumsal çevresiyleilgili bilgi toplaması gerekmektedir. Kısaca birey toplumsal bir varlık olarakvarolabilmek ve varlığını sürdürmek için iletişim araçlarını, yöntemlerini veetkinliklerini kullanmak zorundadır.

Öğrenmek: İnsan toplumsal bir varlık olarak yakın çevresinden başlayaraküyesi bulunduğu toplumdan, şehirden, ülkeden, dünyadan haberdar olmak ister.İnsanın çevresinde olup biten olaylar kendisini ve ailesini, sevdiği insanları daetkilediğinden çevresinde olup bitenlere kayıtsız kalamaz. İnsanın çevresinitanıması, bilmesi, bilinmezlere ve ulaşılmazlara ait belirsizlikleri azaltması içinöğrenmeye ihtiyacı vardır. Bunun içinde sosyal yaşamda etkili biçimde iletişimkurması gerekir.

Paylaşmak: Her birey sosyal hayatta, paylaşma gereksinimi duymaktadır.Gördüğü güzel bir manzarayı, izlediği bir sinema filmini, başına gelen üzücü birolayı, yaşadığı bir haksızlığı, yeni öğrendiği güzel bir şiiri paylaşmak istemeyenyoktur. İnsanlar arası sosyal iletişim olmadan ortaklık kurulamaz, karşılıklıanlayış oluşturulamaz ve toplumsal onay sağlanmış olamaz. Bilgi düşünce veduygu paylaşımı gerçekleşmeden öğrenme, yenilik yapma, düzenleme vedüzeltme yoluyla gelişim ve değişim sağlanamaz.

Etkilemek ve Yönlendirmek: Bireyin toplumsal yaşamda amaçlarınaulaşabilmesi için diğer insanlar ve gruplar üzerinde olumlu izlenim oluşturmasıgerekmektedir. Başka insanları ikna etmeden yapmak istediğimiz pek çok şeyigerçekleştiremeyiz. İnsan tek başına yaşamını sürdürebilmesi ve kendinigerçekleştirip mutlu bir birey olabilmesi için yapması gereken birçok şeyiyapamaz. Başka insanlarla, işbölümü, işbirliği ve ortaklık kurmak ve sürdürmekzorundadır. Bunu gerçekleştirmek için toplumsal yaşamda başka birey vegruplarla aynı duygu, düşünce ve amaçlara yönlenmesi ve aynı konulardabeklenti ve hedeflere sahip olması gerekmektedir.

Mutlu olmak: Birey doğal ve toplumsal yaşamda kendisinden ve çevresindenkaynaklanan çeşitli olumsuzluklar yaşar. Bunların sonucunda üzülebilir veumutsuzluğa kapılabilir. Oysa insan doğası gereği kendini mutsuz edenolaylardan, insanlardan ve durumlardan uzaklaşmak, eğlenceli ve hoşça vakitgeçirmek eğilimindedir. Bu nedenle birey kendini iyi hissedebileceği, birlikteiyi vakit geçirebileceği, olumlu ve nitelikli iletişim kurabileceği insanlara vegruplara ihtiyaç duyar. Sosyal hayatta iletişim kurmanın en temel amaçlarındanbiri bireyin kendine mutluluk veren etkinliklere ihtiyaç duymasıdır.

3.6. Toplumsal İletişim Nedir?

Toplumsal iletişim; kişi grup ve kurum gibi toplumsal birimler arasındaki mesajalışverişidir. Toplumsal iletişim türlerini şöyle sınıflandırabiliriz;

Kişilerarası İletişim

Kişi grup iletişimi

Kişi örgüt iletişimi

34

Gruplararası İletişim

Grup örgüt iletişimi

Örgütlerarası İletişim

Toplumsal iletişim bireyin ve sosyal grupların varlığını sürdürebilmesi açısındanolmazsa olmazdır. Sosyal iletişimin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz.

Toplumsal birimler arasında bilgi, anlam, duygu ve düşünce alışverişi sağlar.

Toplumsal birimler arasında gerekli ilişkilerin kurulmasını ve toplumsalyaşamın sürekliliğini sağlayan bir olgudur.

Mesajı gönderen kaynak kişi ve mesajı alan hedef kişi açısından insandavranışını ifade eder. Psikolojik bir boyutu vardır.

Kaynak, hedef, mesaj, iletişim kanalları ve araçları gibi iletişim sürecininunsurlarının birbiriyle ilintili olduğu bir sistemdir.

Toplumsal iletişim yalnızca bir defa olup biten bir eylem değil, kesintisizdevam eden çok yönlü bir süreçtir.

3.6.1. Toplumsal İletişimin İşlevleri

Genel olarak iletişimin işlevleri; bilgilendirme, yöneltme, düzenleme, sosyalleşme veikna etme yoluyla alıcının bilgi ya da davranışını etkileme olarak sayılabilir. Bunlara ekolarak toplumsal iletişimin en temel işlevlerini de şöyle sıralayabiliriz;

Toplumsal yaşamda uyumun oluşmasını sağlamak

Toplumsal yaşamda etkili liderliğin sağlanması

Toplumsal yaşamda motivasyonun sağlanması

Anlamlı sosyal ilişkiler oluşturulması

Toplumsal yaşamda ortaya çıkan sorunların çözülmesi ve doğru kararlarınalınması

Çatışmaların yönetimi, müzakere etme ve pazarlık

3.6.2. Toplumsal Yaşamda Etkili İletişim Kurulması ve Geliştirilmesi

Bireyin toplumsal yaşamda başarılı ve mutlu olması etkili iletişim kurması vesürdürmesi ile doğrudan ilgilidir. Nasıl etkili iletişim kurulacağını bilmek ve uygulamakolumlu bir sosyal yaşam için son derece önemlidir. Bu nedenle etkili iletişim kurmak vesürdürmek için aşağıdaki noktalara dikkat etmek gereklidir.

İletişim kurarken basit ve açık bir dil kullanmak gereklidir.

İletişime hedef kişi veya kurumların en fazla ilgisini çekecek konularlabaşlanmalı ve böylece diyalog yolu açılmalıdır.

35

Etkili iletişim kurabilmek için aktif bir dinleyici olmak ve karşıdaki kişi vekişileri dikkatle dinlemek önemlidir.

İletişim kurarken hem aşırı bilgi yüklenmekten hem de karşı tarafa aşırı bilgiyüklemekten kaçınmak gerekir.

İletişim sürecinde geri bildirim almak ve geri bildirimde bulunmak son dereceönemlidir. Teşekkür mektupları, iade ziyaretleri, davetler iletişim sürecindegeri bildirim sürecine örnek olarak verilebilir.

3.6.2.1. Başarılı Toplumsal İletişimin Bileşenleri

Etkili Konuşma

Konuşma, insanı diğer canlılardan ayıran düşünme, muhakeme edebilme gibiözelliklerinin sesler yardımıyla dışa vurulmasına denir. Konuşmanın temelinde sesler yatar.Bu anlamda konuşma duygu, düşünce ve hayallerin seslerle yansıtılmasıdır. Konuşma,vücüdumuzdaki bir takım organların işbirliği sonucunda gerçekleşen mucizevî bir eylemdir.Konuşma kişiler arası iletişimin sağlanmasında çok önemli bir işlev görmektedir. Bu nedenlediğer insanlarla konuşurken etkili bir biçimde konuşabilmek için şu hususlara dikkatemeliyz.

Konuşma çok açık ve anlaşılır olmalıdır.

Konuşma yapılırken eski ve çok az bilinen kelimeler tercihedilmemelidir.

Konuşma da elden geldiğince doğal ve samimi davranılmalıdır.

Konuşma ne çok yavaş ne de çok hızlı olmalıdır.

Konuşurken ses tonu iyi ayarlanmalıdır. Çok kısık veya çok yüksek seslekonuşulmamalıdır.

Konuşma sırasında, konuşmayı desteklemek amacıyla el ve kolhareketleri kullanılabilir. Ancak aşırıya kaçmamak gerekmektedir.

Konuşma sırasında ses tonu doğru ayarlanmalı, gerekli vurgularyapılmalıdır.

Konuşma sırasında dinleyiciler ile göz teması kurulmalıdır.

Çok sayıda kişiye hitap ederken ayakta konuşmaya çalışılmalıdır.

Konuşma süresi uzun tutulmamalı, d,nleyicileri sıkmamaya özengösterilmelidir.

Konuşma giriş, gelişme ve sonuç biçiminde planlanmalıdır.

Konuşan kişinin yüz ifedesi yumuşak olmalı zaman zaman dinleyicileretebessüm etmelidir.

36

Etkili Dinleme

Toplumsal iletişim sürecinde, bireylerin bilgi alışına, bilgi iletiminden daha fazlazaman harcadığı görülmektedir. Bu nedenle iletişim kurarken dinleme, konuşma, okuma veyazma kadar önemlidir. Bununla birlikte iletişim sürecinde bir çok insan etkili biçimdedinlemeyi bilmemektedir. Etkili dinlemede şu özellikler bulunmalıdır:

Dinleyici olarak empatik davranılmalıdır. Karşıdaki kişiyi yüreklendiricibir tavır takınılmalıdır.

Konuşan kişiye baş işaretiyle dinlenildiği bildirilmelidir. Bu uygun vedoğru zamanda ve abartısız biçimde yapılmalıdır.

Dinleyici konuşmacı ile göz teması kurmaya özen göstermelidir.

Dinleyici dinlediğini her davranı ve tutumuyla belli etmelidir.

Konuşan kişiye zaman zaman konu ile ilgili kısa sorular sorulmalıdır.

Konuşanı rahatlatıcı davranışlar sergilemeli ve sözü kesilmemelidir.

Kendi duygu ve düşüncelerine ters düşen konuşmalar nedeniyletartışmaya girmemelidir. Farklılıkları değil ortak noktaları yakalamakiçin başlangışta çaba harcanması gerekir. Farklılıkları ise sinirlenmedenaçık ve net biçimde ortaya koymak ve yanlış anlamalara yer vermemekgerekir.

Konuşmacıyı dinlerken hemen sonuç çıkarmaktan kaçınmak gerekir.Karşınızdakinin sözcüklere her zaman aynı anlamı verdiğini düşünmenizyanıltıcı olur.

Etkili Yazma

Yazılı iletişim, bilgi, duygu ve düşüncelerin bir takım yazılı semboller aracılığıylaaktarımıdır. Yazılı iletişimden amaç alıcıya veya hedefe verilmek istenen mesajın açık veanlaşılır biçimde aktarılmasıdır. Yazılı iletişim mektuplar, raporlar, özetler, makaleler,tutanaklar, basılı notlar, e-posta gibi araçlarla iletilen mesajları içerir. Yazılı iletişim kişiselyaşamın bir çok bölümünde olduğu gibi toplumsal iletişimde de önemli bir yer tutar. Yazılıbiçimde iletişim kurulurken şu konulara dikkat etmek gereklidir:

Yazı yazmadan önce bir plan yapılmalıdır. Yazıda bulunan giriş, gelişmeve sonuç bölümleri üzerinde önceden düşünülmelidir.

Yazının akıcı olmasına, yazıda yer alan duygu ve düşüncelerin içten vesamimi olmasına dikkat etmek gereklidir.

Yazıda yer alan bilgilerin doğruluğunun kontrol edilmesi gereklidir.

Basit açık ve anlaşılır bir yazı dili kullanmak gerekir

Kelime yazımı özellikle de isim yazımına dikkat etmek gerekir.

Yazılı metin olabildiğince kısa olmalıdır.

37

Soyut olanlar yerine somut ifadeler, dolaylı anlatım yerine doğrudananlatım kullanılmalıdır.

Toplumsal Yaşam ve Sözsüz İletişim

Toplumsal yaşamda diğer insanlarla ve gruplarla etkili biçimde iletişim kurabilmekiçin sözsüz iletişimle ilgili bazı kurallara dikkat etmek gerekmektedir. Bu kuralları şöylesıralayabiliriz.

İletişim kurarken karşısındaki insanlarla göz teması kuran kişiler dahagüvenilir bulunmaktadır. Diğer insanlarla göz teması kurarken onlarırahatsız etmemeye de dikkat etmek gerekir.

Diğer insanlarla toplumsal yaşamda iletişim kurulurken mümkünolduğunca samimi ve sıcak bir biçimde tebessüm etmek gerekmektedir

Karşımızdaki konuşurken, aşırıya kaçmadan baş hareketleri ile o kişiyidinlediğimizi göstermeliyiz.

Diğer insanlarla iletişim kurarken jestlerimizi ifadelerimizi desteklemekamacıyla kullanabiliriz. Ancak jestleri kullanırken aşırıya kaçmamalı venezaket kurallarına dikkat etmeliyiz.

Toplumsal iletişimde beden duruşu da önem vermemiz gerekennoktalardandır. İletişim anında dik durmalı, oturuluyorsa sandalye vekoltuğa tam olarak oturulmalı ve arkaya yaslanmalıdır. Birisiylekonuşuyorsak öne doğru eğilerek o kişiye anlattıkları ile ilgilendiğimizigöstermeliyiz.

İnsanlara mümkün olduğunca en yakın mesafe de durmalıyız ancak bunuyaparken onları rahatsız etmemeye dikkat etmeliyiz. Tanıdığımızinsanlara yakınlık derecemize göre duruş mesafemizi ayarlamalıyız.

İletişim anında daima konuşulan kişiye veya konuşan kişiye dönükdurmalıyız.

Toplumsal iletişim sürecinde başarılı olabilmek için grup normlarına,toplumsal rol ve statüye uygun giyinmeliyiz. Saç ve el bakımına özengöstermeliyiz.

38

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda toplumsal gruplar ve grupları oluşturan bireylerarasındaki ilişkileri düzenleyen kurallara uygun davranış sergileyebileceksiniz.


Toplumsal grupları özelliklerine göreayırt ediniz.

Aileniz ile sorunlarınızı paylaşabiliyormusunuz? Paylaşamıyorsanız nedenleriniaraştırınız. Kendinizde ve ailenizdegördüğünüz hataları not alınızöğretmeninizle veya rehberlik servisi iledeğerlendiriniz.

Aile başlıklı konuyu okuyunuz vedüşüncelerinizi arkadaşlarınızlapaylaşınız. Sizin için ideal aile nasılolmalıdır? Sınıf ortamında tartışınız.

Komuşularla ilgili konuyu okuyarak,onlarla sağlıklı ilişkiler kurabilmek içingerekli olan titizliği gösteriniz.

İleride seçmek istediğiniz meslekhakkında bilgi edininiz. Bu mesleğiyapanlardan görüşlerini alınız. Meslektebaşarılı olup olamayacağınızdan eminolunuz. Meslek grupları başlıklı yazıyıtekrar okuyunuz.

Çevrenizdeki toplumsal gruplarla sağlıklıiletişim kurunuz.

Çevrenizdeki sosyal gruplarla görüşüpçalışmaları hakkında bilgi toplayınız.Üye olabileceğiniz soysal grup varsa üyeolunuz. Onların çalışmalırını yazaraksınıfa getiriniz. Arkadaşlarınızlatartışınız. Çevrenizdeki sosyal gruplarlasağlıklı iletişim kurabilmeniz için sizedüşen görevleri yerine getiriniz.Rolünüze uygun davranışlardabulununuz. Büyüklerinize, amirlerinize,öğretmenlerinize saygılı olmaya özengösteriz, davranış kurallarına uyunuz. Bukonu ile ilgili “Toplumsal ilişikiler”başlıklı konuyu okuyunuz.


39

ÖLÇME SORULARI

Bu faaliyet sonunda kazandıklarınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarakölçünüz.

1. İçinde insan türünün üretildiği, toplumsallaşma sürecinin ilk ve en etkili biçimde yeraldığı, ana-babalar ile çocuklar arasında birincil ilişkilerin kurulduğu, ekonomiketkinliklerin yer aldığı toplumsal kuruma ……………. adı verilir.

2. Çalışanların haklarını korumak, geliştirmek, eğitim ve verim düzeylerini yükseltmekamacıyla oluşturulan kurumlara………………….adı verilir..

3. Oyun grupları, çocuğun sağlıklı bir …………………………… geliştirmesinde önemlirol oynar.

4. Ortak eylemin, ortak eyleme katılanlar tarafından görülen duygusal gücüne………….. denir.

5. Kişinin sosyal yapıdaki yerine ………………………………………. denir.6. Grup üyesi tarafından konumun değerlendirilmesine …………………………. denir.

7. Kişi grup ve kurum gibi toplumsal birimler arasındaki mesajalışverişine..............................denir.

8. Toplumsal iletişim türlerini şöyle sınıflandırabiliriz;..................................................................................................................................................................................................................................................................................

9. Babanın egemenliğine dayalı aileye ne ad verilir?A) Ataerkil aileB) Anaerkil aileC) Eşitlikçi aileD) Geniş aile

10. Üyeler arasında belli ilişkileri bulunan ve her üyenin grubun varlığını, simgelerinibilinçli olarak fark ettiği, iki ya da daha çok kişiden oluşan insan topluluğuaşağıdakilerden hangisidir.A) Toplumsal GrupB) Kişisel GrupC) Baskı GruplarıD) Toplumsal Etkileşim

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetinitekrarlayınız.


40

UYGULAMALI TEST

Çevrenizdeki sosyal gruplarla görüşüp çalışmaları hakkında bilgi toplayınız.Onların çalışmalırını yazarak sınıfa getiriniz. Arkadaşlarınızla tartışınız.Çalışmanızı aşağıdaki değerlendirme ölçeğine göre değerlendiriniz.




1. Çevrenizdeki sosyal gruplarla ilgili sağlıklı bir araştırmayapabildiniz mi?

2. Sosyal gruplar arasında kişilik yapınıza uygun birinibulabildiniz mi?

3. Bu grupla görüşmek için önceden randevu alma girişimindebulundunuz mu?

4. Grupla görüşmeniz sağlıklı bir ortamda gelişti mi?

5. Grup hakkında öğrenmek istediklerinizi doğru sorularla ifadeedebildiniz mi?

6. Grup size kendisi hakkında yeterli bilgiler verdi mi?

7. Görüşmeden hem siz hem de grup üyeleri memnun kaldınızmı?

8. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaştınız mı?



DEĞERLENDİRME

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız“Evet” ise modül değerlendirmeye geçiniz.

41

Toplumun farklı katmanlarından seçilmiş farklı statülere sahip üç farklı kişi rolündekiöğrencilerle yüz yüze iletişim örneği sergileyiniz. Uygulamanızı, aşağıdaki değerlendirmeölçeğine göre değerlendiriniz.


1. Birbirinizi gördüğünüz andan itibaren iletişim başladı mı?

2. Yaşıtınız olan biriyle kurduğunuz iletişimle yaşlı biriylekurduğunuz iletişim farklı mı?

3. Statü olarak sizden üst biriyle iletişim kurarken daha resmi midavrandınız?

4. Aileden biriyle iletişim kurarken ona sen diye mi hitap ettiniz?

5. Aile dışından ve sizden küçük biriyle ve kardeşinizle iletişimkurarken farklı duyguların ön planda olduğuna dikkat ettiniz mi?

6. Biriyle ilgili ön yargılarınız varsa bu, tanışmanızı olumsuz etkiledimi?

7. Birine gösterdiğiniz sevgi karşılık buldu mu?

DEĞERLENDİRME

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütüncevaplarınız “Evet” ise diğer modüle geçiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

42

ÖĞRENME FAALIYETI-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 giyim kurallarI2 gelenek ve görenekler3 maddi4 kültür5 17896 C7 A8 D

ÖĞRENME FAALIYETI-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 Görsel Keskinlik2 Tatlıya3 Zekâ4 Olgunlaşma5 Şuur6 D7 B8 A

ÖĞRENME FAALIYETI 3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 Aile2 Sendika3 Kişilik4 Etkileşim5 Konum6 Statü7 Toplumsal İletişim

8

Kişilerarası iletişim, kişi-grupiletişimi, kişi- örgüt iletişimi,gruplararası iletişim, grup-örgüt iletişimi, örgütlerarası

iletişim9

10 A

CEVAP ANAHTARLARI

43

ACAR Gülde, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara, l983.

ALTAN Ömer Zühtü, İş ve Güvenik Hukuku, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir,

l988.

Ankara Valiliği İnsan Hakları, Uluslararası Temel Bilgileri.

ARICI Hüsnü, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara,

l983.

AYDIN Orhan, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara,

l983.

BAYRAKTAR Rüveyde, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi,

Ankara, l983.

CAN Niyazi, İnsan İlişkileri, Gün Yayıncılık, Ankara, l975.

ÇELİK Abdullah, İnsan İlişkileri, Tütibay Yayınları, Ankara, l997.

ÇOŞTUR Recai, Davranış Bilimleri Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara, l983.

ERKUL İlhan, İş ve Güvenlik Hukuku, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, l987.

ESKİ Rüksan, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara, l983.

EYİCİL Ahmet, İnsan İlişkileri, Gün Yayıncılık, Ankara, l975.

GEÇİKLİ Fatma, Halkla İlişkiler ve İletişim, Beta Yayınları, İstanbul 2008

GEREK Nüvit, İş Güvenlik Hukuku, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, l987.

GÜVEN Ercan, İş ve Güvenlik Hukuku, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, l987.

HAVADAROĞLU Selim, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Ü. Ankara,

l983.

KORKUT Fidan, İnsan İlişkileri, Ecem Yayıncılık, Ankara, l995.

Meydan Lorousse Gençlik Ansiklopedisi

OZANKAYA Özer, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara,

l986.

SABUNCUOĞLU Zeyyat ve Murat GÜMÜŞ, Örgütlerde İletişim, Arıkan

Yayınları, İstanbul, 2008

SAVAŞIR İskender, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi,

Ankara, l983.

ŞAHİN Deniz, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara,

l983.

KAYNAKÇA

44

ŞEVKATLİ Murat, İnsan İlişkileri, Tutibay Yayınları, Ankara, l997.

TEGİN Buket, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara,

l983.

TOPÇU Sedat, Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi, Ankara, l983.

SOSYAL HAYATTA İLETİŞİM

Documents

Transcript of SOSYAL HAYATTA İLETİŞİM