SOSYAL FOBİ SEHER KILIÇ 07129032

Tanımlama:

Sosyal fobi kişinin başkalarınca değerlendirileceğibirden çok durumdan sürekli korkma;aşağılanacağı, utanç duyacağı ya da gülünç durumadüşecek biçimde davranacağından korkma durumuolarak tanımlanmıştır. Sosyal fobisi olan insanlarsosyal ortamlarda veya performans gerektirendurumlarda olumsuz değerlendirilip aşağılanacağıkonusunda aşırı bir korku duyarlar. Bu korku duyulanortamlarda aşırı düzeyde kendilerinin farkındaolma ve kendilerini eleştirme eğilimleri olan bu kişilerdekızarma, çarpıntı, terleme ve titreme gibi fizikselbelirtiler meydana gelir.

En önemli klinik özellik,başkaları tarafından incelenme ve değerlendirilmeyeyönelik mantıksız bir korku yaşanmasıdır.Bu durum küçük toplumsal gruplardan şiddetliya da mutlak bir şekilde kaçınma, yabancılarlatanışma, toplum içinde yemekten kaçınma ilesonuçlanır.

Aptal Gibi Gibi görüneceğimKendime Odaklnma

Kendilik imajı : Tuhaf Görünüm Kaskatı Görünüm

Farklı ve Gergin Görünüm

Güvenlik sağlamaya yönelik davranışlar Anksiyete belirtileri Derin nefes alma ELLERDE TERLEME Hızlı konuşma TİTREMENe söyleyeceğini düşünme KASLARDA GERGİNLİKSöylediklerini gözden geçirme AKLINI TOPARLAYAMAMA

Sosyal fobik bozukluğun iki alt tipi vardır:Yaygın ve sınırlı tip. Sınırlı tipte anksiyetesadece belirli bir durumda ortaya çıkmaktadır.Yaygın tipinde ise, birden çok durumdaanksiyete yaşanmaktadır. Sosyal fobi kronik birgidiş göstermektedir. Tedavisiz nadiren düzelir

Sosyal fobide bireysel ve toplumsal düzeydeönemli işlev kayıpları anksiyete belirtilerindenve bozukluğun kronik olma özelliğindengelmektedir. Kaçınma davranışı anksiyeteninaniden ortaya çıkan fiziksel belirtilerindenkurtulmada etkili olabilir, fakat sosyal fobikbireyin sosyal ve eğitim yaşamındaki gelişimiciddi olarak bozulur. Tipik olarak ergenlikçağında, sosyal etkileşim becerilerinin geliştiğibir yaşta başlayan sosyal fobi, diğer insanlarlagirilen ilişkilerin biçimlenmesini, yaşamayönelik hedeflerin peşinden gitme uğraşını vegelecekte ruhsal gelişmeyi bozarak başkapsikiyatrik bozukluklara ve komplikasyonlaraneden olabilir.

Fobisi olan birey kendisini anksiyete oluşturanortamlardan kaçarak korumakta ve yoğunanksiyete ile baş etmeye çalışmaktadır. Kaçarakgerginliğinin azaldığını gördükçe, kaçınmadavranışlarını daha da artırmakta, böyleliklekısır bir döngü içine girmektedir. İnkübasyondönemi, sonuçta kaçınma davranışlarını artıra-artırarak korkuyu büyütmekte ve zaman içindekişiyi tümüyle işlev yapamaz duruma getirmektedir

Epidemiyoloji

Sosyal fobinin başlangıç yaşı 13-24 arasındadegişmektedir. Belirli sayıdaki sosyal fobiklerinhastalıklarının yaşam boyu sürdüğünü belirttiklerigözönüne alındığında hastalıkların ortalamabaşlangıç yaşı gerçek verileri yansıtmamaktadır.Başlangıç yaşı, yaygın olmayan tip sosyal fobide22.6, çekingen kişilik bozukluğu ile birlikte yaygın

tip sosyal fobide 16.0, çekingen kişilik bozukluğu

olmaksızın yaygın tip sosyal fobide ise 10.9 olarakbildirilmiştir( Akdemir ve ark. 1996, Öztürk ve ark. 2005,)

Başvurma yaşıBaşvurma yaşı ise genellikle hastalığınbaşlangıcından 15-20 yıl sonra, 30 yaşları civarındaolmaktadır. Bu gecikme sosyal fobinin tedaviedilebilir bir hastalık olduğunun bilinmemesi vesosyal fobiklerin bu bozukluğu kişiliklerinin birparçası olarak görmeleri ile açıklanmaktadır. (Schneier ve ark. 1992, Davidsonve ark. 1993)

Alan çalışmalarına göre sosyal fobi kadınlarda dahasık görülürken (%62.7-%70) klinik çalışmalar isegörülme sıklığının erkeklerde daha yüksek olduğunugöstermiştir. Bu durum kadınların daha fazla sosyalkaygı bildirirken, yardım alma konusunda tedaviarayışının erkeklerde daha yüksek olması ile açıklanmaktadır

Kuramsal bakışPsikodinamik Modelİnsanların sağlıklı gelişimleri sırasında doyumsağlayıcı bir bağlanma (attachment) istekleri mevcuttur.Bağlanma davranışı kendine bakım verenkimsenin yeni doğana yakın olmasını sağlar. Bu sayede çevremizle sürekli ve doyum sağlayıcı ilişkiler içine gireriz.Bu da tehlikelere karşı güven veemniyet duygusunun geliştirilmesini sağlar. İlişkilerimizdeki bozukluklar kişisel güvenliği sarsar veanksiyeteye yatkınlığı arttırır.

Psikobiyolojik ModelSavunma / güvenlik modeline göre:- Doğuştan savunma düzeneği yapısal olarak çokgüçlü ise.- Doğuştan güvenlik düzeneği yapısal olarak çokzayıf ise,- Ebeveyn rolü disiplin yönelimli ise,- Ebeveyn rolünde işbirliği yönelimi zayıf ise, aşırısosyal anksiyete ve sosyal fobi gelişebilir.

Öğrenme (koşullanma) modelleriDiğer özgül fobilerde olduğu gibi ya da daha fazlatravmatik koşullandırıcı yaşantının sonucu olaraksosyal fobi gelişebilceği önemli bir varsayımdır.Doğrudan travmatik koşullanmada sosyal fobiklerfobilerinin kaynağını oluşturan yaşantıları belleğe

geri çağırabilirler. Gözlemsel koşullanmada ise belirlibir durum veya nesne karşısında bir başkasınınkorkusunun gözlenmesi korku veya fobi oluşmasıiçin yetirli olmaktadır.

Bilişsel model

Sosyal fobinin çekirdeğinde başkaları üzerindeolumlu bir izlenim yaratma isteğine karşın bununsağlanabileceği konusunda belirgin bir güvensizlikvardır. Korkulan sosyal durum ile karşı karşıyagelince doğuştan davranış yatkınlıkları yanısıra dahaönceki yaşantı ve deneyimlere ait olumsuzdüşüncelerin etkileşimi sonucu sosyal fobiklerdemevcut durumla ilgili tehlike algısı oluşturarak birdizi kabullenme oluşur.

Bilişsel-davranışçı yaklaşıma göre, fobisiolanlarda aslında hata yapma endişesi, davranışlardaşüpheli yaklaşım, bireyin kendini sıklıklaeleştirmesi ile karakterize mükemmellik algısıve arayışı belirgindir. Bu bireylerin mükemmelliğiarayan yapısı tedavinin sonuçlarını da olumsuzetkileyen bir özelliktir. Kendilik psikolojisine göre, sosyal fobininmerkezinde kendilik kavramında bozulma yeralır. Bu bozulma kendilik algısındaki, kendiliksaygısındaki, kendilikle ilgili gerçekçi olmayandeğersizlik ya da idealizasyonu gösterir

Sosyal beceri modeli

Bu varsayıma göre sosyal anksiyete sosyal becerieksikliği sonucu oluşur. Bu modelde hem olumsuzdeğerlendirme korkusu, hem de koşullanmadönemleri hastaların temel zorlamalarınınepifenomenini oluşturur. Hatta bu etmenler korkuyudaha da yoğunlaştırabilir. Sosyal beceri eksikliğisosyal fobiden çok çekingen kişilik bozukluğundagörülmektedir.

Gelişimsel Etmenler

Çocukluk ve ergenlikte utangaçlık ile sosyal fobininilişkisi tam olarak açıklanamamış olmasına karşın hiriki bozukluğun temelinde var olan bir veya birdenfazla ortak yatkınlık olabilir. Duygusallık, davranışsalketlenme ve aşırı dikkatlilik gibi kalıtsal olarak geçtiğibelirtilen özelliklerin olumsuz sonuçları (örneğin zorbalıkgibi) aşırı korunma ve kollama gibi davranışlarsergilemeyen ve aile bireylerinin duygularını ifadeetmelerine izin veren aile tutumu ile azaltılabilir.

Orta ve geç çocukluk döneminde, (1) Çocukyetiştirme konusunda ebeveynler arası uyumsuzluk(2) olumsuz akran ilişkileri ve (3) benlik saygısındakibozukluklar tek başına veya birlikte yatkınlığa nedenolurlar. Utangaçlık ve sosyal fobinin davranışsal vebilişsel özellikleri birbirine benzemektedir

Ergenlik döneminde birey kendisini özerk bir kimlikolarak kabul ettirme ve kendini gösterme çabası içinegirmektedir. Bu dönemde ergen için sosyal ilişkilerdeetkin olmak ve başkaları üzerinde bırakılan izlenimlerinniteliği çok önemlidir. Bundan dolayı birey kendisiile ilgili büyük bir beklenti içine girer. Birey bu beklentilerecevap veremezse sosyal kaygı düzeyi artar vesosyal fobi kendini göstermeye başlar

Bunun yanında kişide sosyal etkileşimlerindekaygıyı kontrol etmek amacı ile alkol, sigarave madde kötüye kullanma gibi sonuçları da beraberindegetirebilir. Upadhyaya ve arkadaşlar çocukve ergen psikiyatri servisinde yatarak tedavi gören 120olguda yaptıkları bir araştırmada sigara içenlerde depresifbozuklukların, davranım bozukluğu ve madde ba-ğımlılığının anlamlı düzeyde daha sık görüldüğünü bildirmişlerdir

Sosyal fobi hastalarının %32'si hiç evlenmezken,%36'sı hastalıkları sırasında boşanmaktaya da ayrı yaşamaktadır Dilbaz(2007).

Türkiye'nin ruh sağlığı profili adlı araştırmadaKılıç (1997), sosyal fobi yaygınlığının %1.8olduğunu tespit etmiştir

Bazı epidemiyolojik çalışmalarda sosyal fobi kadınlardadaha sık bulunmuştur. Örneklemimizdeki sosyalfobikler cinsiyet açısından incelendiğinde erkek hastalarınçoğunlukta olduğu görülmektedir. Alan çalışmalarındasosyal fobinin kadınlarda daha sık görüldüğübildirilmektedir (Stein ve ark. 1990, Schneierve ark. 1992, Weissman ve ark. 1996, Kessler ve ark.1998, Kılıç 1997). Klinik örneklem gruplarında ise buoran tersine dönmekte, çalışmamızda olduğu gibi erkekolguların oranı daha yüksek bulunmaktadır (Tükelve ark. 1997, Solmaz ve ark. 1999).

Bu farklılık,erkeklerin kendilerinden beklenen toplumsal ve meslekiyükümlülüklerini yerine getirmeye çalışırkensosyal fobik özellikler nedeniyle daha çok sıkıntı yaşamalarındankaynaklanıyor olabilir (Solmaz ve ark.1999).Alkol kötüye kullanımı ve bağımlılığı sıklıkla sosyalfobiye eşlik eder (Davidson ve ark. 1993). Schuckit vearkadaşları (1997) alkol bağımlılığı ile sosyal fobiarasında yakın ilişki olduğunu bildirmiştir.

Psikolojik Danışman Olarak Neler Yapılabilir ?

Bilişsel yeniden yapılandırma

Maruz Bırakma Sosyal beceri eğitimi

BİLİŞSEL YENİDEN YAPILANDIRMA

Bilişsel yeniden yapılandırma programının ilk basamağı, sosyal fobinin ne olduğunu bilişsel-davranışçı bir çerçeve içinde izah etmekle başlar.Bilgilendirmede; konferans, video-kaset ve yardımcı okuma materyalinden yararlanılabilir.

Bilişsel tedavide 2 amaç

Başarısızlık,rezil olma, küçük düşme gibi konulara odaklanan dikkati, esas etkileşim alanlarına çevirerek maruz bırakma denemelerini başarılı kılmak Başarılı geçen maruz bırakma denemelerini kişinin mükemmeliyetçi ve gerçek dışı beklentilerle sabote etmesini engellemek, sonuçta kendilik değerlendirmesini gerçekçi standartlara oturtabilmek

MARUZ BIRAKMA TEKNİĞİ

Gerçek fobik durumlara girmeden önce davranış provası yapmak ‘maruz bırakma’ denemelerini kolaylaştırır Maruz bırakma tekniğinin optimal etkinliği, zorluk açısından aşamalı bir biçimde anksiyete tetikleyicileriyle karşı karşıya kalma, bu denemelerin tekrarı ve anksiyete azalıncaya kadar maruz bırakma süresini uzatmaya bağlıdır

SOSYAL BECERİ EĞİTİMİ

Sosyal fobinin nasıl oluştuğunu anlamış, hatalı bilişlerini değiştirmiş, dikkatini sosyal etkileşime yöneltebilmiş kişinin bu etkileşimi başlatacak ve sürdürecek becerileri eksik veya yetersizse tedavi başarılı olamaz Uygulamada , kişinin sosyal becerileri fonksiyonel analize tabi tutulur

Hangi beceride hangi düzeyde eksik olduğunu her bir eksikliğin zorluk derecesini saptamak amaçlanır Beceri eksikliği nedeniyle yapıan kaçınma davranışları da aynı biçimde incelenir

Tedavide; öncelikle sosyal fobik bireyinolumsuz beklentilerini açığa çıkarmak gerekir. Dahasonraki aşama bu olumsuz beklentilerin kaygı vericisosyal ortamlarda doğrulanmamasını sağlamaktır.Böylelikle korkunun temelindeki şemalar ve çağrışımyapan olumsuz otomatik düşüncelerin hastayla birlikteyeniden gözden geçirilmesine ve bu tür uyumsuz veişlevsel olmayan düşünce ve beklentilerin düzeltilmesinezemin hazırlamasına yardımcı olunur

Öğrencilere öz-yeterlik düzeylerini artırıcı, stresi kontrol etmeye yarayan programlar psiko eğitimlerle sunulabilir.

Kişinin “kendini yeterli” hissedebilmesi için geçmiş yaşantısındaki başarılarına vurgu yapılarak o yönde farkındalığı artırılabilir