SZLERN SOYAACI ADA TRKENN KKENBLM SZL Sevan Nianyan

www.iskenderiyekutuphanesi.com

+zede ~ Fa zada vuran, vurulan < Fa zadan, zanvurmak, arpmak, almak, alg almak, yere almak (= Ave cad-, can- a. a.) +zen alan < Fa zadan, zan- vurmak, almak, darbetmek " +zede + katlma bildiren fiil neki ~ HAvr *ad- a. a. ~ Fa -zan vuran, alan, alg

~ - bir eye ynelme ve

* Ayn kkten Lat ad, ng at, Fr (ynelme ve katlma edat). ab Sans ap a.a.) HAvr *p- a. a. [xiv] ~ Fa/OFa b su (= Ave p- a.a. =

ab+ ~ Lat ab(s) bir eyden veya yerden ayrlma, znden uzaklama, aykr olma bildiren edat ve fiil neki ~ HAvr *apo a. a. * Ayn kktenEYun ap, Ger *af > ng of, off, Alm auf; Sans pa-, Ave apa- (a.a.). Ayrca HAvr *ap-tero- biiminden EYun apoter, ng after (ard, sonra). aba [xiv] ; abay yakmak [188+] ak olmak (argo) ~ Ar cab'/qab' ynden yaplm st giysi, cbbe = Aram qsby a.a. * Fa kaba/qaba, Erm kapa/kapani, t gabano biimleri Arapadan alntdr. 7. yy'dan itibaren kaydedilen OLat cappa biiminin bir Sami dilinden alnd anlalmaktatr. EKKENLLER: Ar caba : aba, abanAr qaba : kaban Lat cappa : handikap, kaporta2, kapuino, kaput, kapon, kep, ap3, apel, aperon, apka? abad [xiv] ~ Fa/OFa bd bakml, bayndr,

mamur, meskn (= Sogd pt baklan, korunan = Ave pta- a.a.) Fa/OFa - ynelme edat + Fa/OFa pdan, pay- bakmak, korumak, gzetmek " + abajur [187+] pencerenin alafranga kafesi; [189+] lamba siperi - Fr abat-jour "gn-ksan", "k-ksan", lamba siperi Fr abat ksar (< Fr abattre ksmak, drmek ) + Fr jour gn, k (~ Lat diurnus gn < Lat dies gn, gndz ) " bateri, jurnal Ahmet Vefik Paa'nn verdii "pencere kafesi [panjur]" tanm rneklenmeye muhtatr. Franszcada szcn bu anlamna rastlanmad. Kar. Panjur. abaks [xx/b] ~ Lat abacus 1. her trl masa, pano, tabla, 2. hesap tahtas ~ EYun baks, abak- tabla, masa aban[mak < T aba aba * Kar. ullan- < ul. abandone [196+] boksta oyunu terketme ~Fr s'abandonner boyun emek, vazgemek, pes etmek < EFr bandon mahkm, cezal, yarglanarak hkm giymi olan Fr bir eye + Fr ban/bandon ferman, hkm " ad+, banal abanoz abanus [xiv] ; ebenus [xvii] Fa/OFa bns/abans abanoz aac ~ EYun benos a.a. ~ Ms hbny a.a. * Bat dillerine Yunancadan gemitir. Kar. ng ebony, Fr bne. abart[mak T? abart-/obart- [xvi] mbalaa etmek; aprt- [Krg] a.a. T *abar- bymek? ~ [xix] ullanmak, stne yklenmek

* Nihai kkeni ve treyi biimi belirsizdir. abazan [xx/b] cinsel anlamda a habazan/abazan [192+] itahl, a (argo); ~ ing habezan a < ing habe yemek " habe

abdal [xi] dilenci dervi, kalender, meczup ~ Ar abdal [#bdl o.] 1. bedeller, 2. sufi dncesinde rical-i gaybn bir rtbesi < Ar badal karlk olarak verilen ey, bedel" bedel * Esasen esoterik sufi retisine ait bir kavram iken, 13. yy'da Anadolu'da heterodoks slami tarikatler bnyesindeki meczup derviler iin kullanlmtr. abdest suyu", el ykama, namaz ncesi trensel ykanma " ab, dest [xiv] ~ Fa bdast/b-i dast "el

abdomen karn boluu

[xx/c]

~ Lat abdomen, abdomin-

aberasyon [xx/b] ~ Fr aberration sapma, yanl yola girme ~ Lat aberratio a.a. < Lat aberrare yanl yola sapmak Lat ab- aykr + Lat errare dolamak, gezmek ~ HAvr *ers- a.a. " ab+ abes [xiv] ~ Ar caba6 [#cb6 msd.] boa vakit geirme, oyalanma < Ar cabi6a boa vakit geirdi, oyaland * Trkede sfat olarak kullanm yakn dneme aittir. abhayat suyu Fa b su + Ar Hayt" ab, hayat1 abi + < T aabey" aa, bey ~ Fa b-i Hayt can

abide [191+] ebedi kalan ey, ant (Fr monument karl) < Ar bid [#'bd fa.] kalan " ebed * Modern Osmanlca trev Ar abidat (unutulmaz olay, byk felaket) szcyle birletirilemez. abiye [xx/b] gece kyafeti ~ Fr habill giyinik, zellikle gece kyafeti giymi < Fr habiller hazrlamak, donatmak, giydirmek Lat habitus klk, donanm < Lat habere sahip olmak " habitat abla oc aba [xi] ana; aba/ebe [xiv] anne, nine; aba/apa/apu/ebe [xivxix] yalca ve saygdeer kadn, bac, byk kzkarde; abla [xix] a.a. " ebe * -l- ara sesi Trkiye Trkesinde ge dnemde tremitir. Asya Trk dillerinde ape, apay, appa biimlerine rastlanr. ablak [xiv] yass ve yuvarlak yzl ablaq [#blq sf.] siyahl beyazl (at rengi), yass ve yuvarlak yzl (insan) * Renk ve kusur sfatlar yapan af cal vezninde. abluka abloka [xix] bloke etme ~ t a blocco bloke edilmi < t blocco abluka ~ Fr blocus a.a. ~ Hol bloc-huis mstahkem mevki, karakol" blok abone [187+] ~ Fr abonn a.a. < Fr abonner abone olmak, abone etmek Fr bir eye + Fr bon2 deme emri, kupon, senet" ad+, bono aborda abordo [xvii] (gemi) yanama ~ t abborda yana! < t abbordare yanamak t ad- bir eye + t bordo kenar, yan " ad+, borda ~ Ar

abra kadabra sz ~ OLat abra cadabra a. a. ~ E Yun abraksas a. a. ~? br abra [xiv]

[xx/b]

~ Fr abra cadabra by

~ Ar abra [#br] illi, alaca benekli

* Renk ve kusur sfatlar yapan af cal vezninde. abrl a.a. < Etr Apru Etrsklerde bir tanra [xvi] ~ Yun aprlios Nisan ay ~ Lat aprilis

absorbe [etm [xx/b] zmsemek ~ Fr absorber emmek, zmsemek ~ Lat absorbere btn olarak yutmak, silip sprmek Lat ab- bir eyden + Lat sorbere emmek ~ HAvr *srebh- a. a. " ab+ abstre [xx/b] soyut (resim) ~ Fr abstrait soyut, zet, hlasa ~ Lat abstractus a.a. < Lat abstrahere, abstract- bir btnden ekip ayrmak, zn almak, suyunu skmak Lat ab- bir eyden + Lat trahere, tract- ekmek " ab+, traktr

absrd [xx/b] ~ Fr absurd sama, anlamsz ~ Lat absurdus < Lat surdus sar ~ HAvr *sur-do- sar, dilsiz, bouk sesli abuk sabuk ikil [xix] sama sapan

* kinci unsur belki T sab/sav (sz) biimiyle ilikili olabilir. Abuk szcnn "sama" anlamnda bamsz bir sfat olarak kullanm yakn yllarda ortaya kmtr. abullabut [188+] avanak (argo) ~ Ar *ab-l-labT ifte atan hayvan Ar ab baba + Ar labT [#lbT im.] tekmeleyen, saldrgan " ebu abur cubur ikil sz; [xix] karmakark apur sapur [xv] darmadank; abur cubur [xvii] dzensiz yemei ifade eden " abuk sabuk

* Belki yansma ses kkenli olabilir. Kar. hapr hupur, apr upur. abus cabasa ka att, surat ast [xvii] ~ Ar cabs [#cbs im.] atk kal, ask suratl < Ar

abze [etm [xx/a] ~ Fr abuser ktye kullanmak ~ Lat abuti, abus- a.a. Lat ab- zne aykr + Lat uti, us- kullanmak " ab+ acaba [xiv] ~ Ar cacab [#ccb zrf.] "ararak, hayret ederek", soru szc < Ar cacab [msd.] arma, hayret" acep acar smaz, atlgan, taze, gl acarl [xvii] yeni (Anadolu lehesinde); acar [xx/a] ele avuca ~?

* Erm acar (kas lifi, sinir) ile balants gsterilemez. Ar cacar (knt, kabart, ikinlik) ile birletirilmesi abestir. acayip [xiv] tuhaf ey < Ar min al-cac'ib tuhaf eylerden (biri) < Ar cac'ib [#ccb o.] tuhaf eyler < Ar cacbat^ tuhaf ey, hilkat garibesi" acep * Trkede tekil sfat olarak kullanm 17. yy'dan itibaren kaydedilmitir. acele cacelet usit. c^acele [xvii] ivme, evecenlik < Ar cacila acele etti acemi [xiv] beceriksiz bilmeyen kimse, barbar, ranl < Ar cacam a. a. ~ Ar cacalat^ [#ccl msd.]

~ Ar cacam [#ccm nsb.] Arapa

acente [186+] ~ t agente bakas adna i yapan, vekil~ Lat agens, agent- 1. yapan, eyleyen, i gren, 2. vekil < Lat agere, act- yapmak, etmek " aksiyon acep [xi] hayret, taaccp; [xx/b] hayret ederek, acaba cacab [#ccb msd.] arma, hayret < Ar caciba ard, hayret etti ~ Ar

* Zarf olarak kullanm halk diline zg olup yakn dnemde genel dile girmitir. aceze cacz [sf.] " aciz ac acT [xvii] ~ Ar cacazat^ [#ccz o.] acizler, dknler < Ar

[viii+] 1. ac tad, 2. ar, sanc

< T a- acmak "

ac[mak T < T *a- < T a ack[mak a T

a- [viii+] 1. aclamak, ekimek, 2. can yanmak ac ve znt bildiren nlem ak- [xi] < T - [viii, xi] a hale gelmek "

* Pekitirici -()k- ekiyle. acil aciz acul

. Eski Trke isim ve fiil kklerinin birlii dikkat ekicidir, ~ Ar ccil [#ccl fa.] acele eden " acele [xi] ~ Ar cciz [#ccz fa.] acz gsteren, gsz" acz ~ Ar cacl [#ccl im.] aceleci, hzl" acele

acun YT acun [193+] dnya ~ T ajun Budist inanta yaam evresi, enkarnasyon [viii+ Uy], bu dnya, yeryz alemi [xi, xv+ a] ~ Sogd ajn yaam, Budist inanta enkarnasyon < Sogd jaw-/jyaamak ~ HAvr *gweis-l yaamak, canl olmak "can * Trkiye Trkesinde kullanlmayan bir kelime iken Dil Devrimi dneminde "z Trke" olduu zannyla canlandrlmtr. acur [xix] ~ Ar caccr [#ccr] bir tr hyar veya yeil kavun < Ar cacara burdu, bzd, (biimsiz ve irkin bir surette) kabard veya kabartt * Yun < OYun angori (hyar) biimi Msr Arapasndan veya baka bir Ortadou dilinden alntdr. Alm Gurke (a.a.) bir Slav dili zerinden Yunanca biime dayanr. Kar. Pol ogrek, Rus ogurec vb. (a.a.). acuze [xix] ihtiyar kadn (kadn veya erkek) < Ar cacaza aciz idi" acz acz gsz idi, yal ve dkn idi a T [xiv] < Ar cacz [im.] yal ve dkn

~ Ar cacz [#ccz msd.] gszlk < Ar cacaza

[viii] alk (isim); [xi] a (isim ve sfat)

* sim kullanm acndan lmek deyiminde korunmutur. a[mak T a- [viii] a.a.

aalya/aelya [xx/b] ~ t azalea kumlu toprakta yetien bir iek ~ YLat azalea a.a. #Linnaeus, sv. doabilimci (1707-1778) < EYun azalos susam, susuzluktan yanan ~ HAvr *asd- < HAvr *as- yanmak * Trkedeki a ak akla[mak ak aYT -- sesi taly YT T YT [193+] zaviye auk [viii+] a. a. < T a-" a< T a-" a< T ak " ak [xiv-xx] cila, < T a-

[193+] tasrih etmek perdah; [194+] anahtar

* "Anahtar" anlam 15. yy'da kaydedilen tek rnee dayanarak Dil Devrimi bnyesinde dolama sokulmutur. amaz dmesi ad T insulare (ayrmak, izole etmek). ada[mak T kesmek, sz vermek adak adale adalet adl T ta- [viii+] isim vermek, armak, bir greve atamak, bir amaca adamak, sz < T t isim " ad atak [viii+] adanan ey azal et [xvii] [xvii] < T ta-" ada~ Ar cadalat^ [#cdl msd.] kas

~ Ar cadlat^ [#cdl msd.] adillik, hak gzetme"

adam [xi] ~ Ar dm [#'dm] 1. insanlarn atas, Adem, 2. insanolu ~ br dm a.a. = br admah toprak * Kar. Fen 'adm (insan), Ugar 'b 'dm (insanlarn atas). "Toprak" kavramyla ilikisi iin kar. Lat homo (insan) < humus (toprak). Bak. hmanizm.

adap usul bilgisi" edep

~ Ar adab [#'db o.] < Ar adab grg, terbiye,

adapte [etm adaptasyon [192+] ~ Fr adapter uyarlamak ~ OLat adaptare bir eye uydurmak, tatbik etmek Lat ad- bir eye + Lat aptare a. a. < Lat aptus uygun"ad+ * Kar. ng apt (uygun), inept (beceriksiz), aptitude (yetenek). adavet Ar cad dmanlk etti, saldrda bulundu aday YT [193+] namzet [xiv] ~ Ar cadwat^ [#cdw msd.] dmanlk < < T ad" ad

* Kar. Fr nomin (aday) < nom (ad) szcne kyasla. add [etm itibar etme < Ar cadda sayd, sand adem idi, eksik idi [xiv] ~ Ar cadd [#cdd msd.] sayma, sanma, ~ Ar cadam [#cdm msd.] yokluk < Ar cadima yok

ademimerkeziyet + Ar markaz merkeze ait" adem, merkez

[190+]desantralizasyon

Ar cadam yokluk, yoksunluk +

* Fr dcentralisation karl olarak "Prens" Sabahaddin Bey tarafndan retilmi terkiptir. -iyyet nisbet ekinin terkibe eklenmesi cretkrdr. adet1 [xi] ~ Ar cadad [#cdd msd.] say" add

adet2 [xiv] ~ Ar cdat^ [#cwd msd.] dzenli olarak tekrarlanan ey, alkanlk, itiyat < Ar cda geri geldi" avdet adeta sanki, hemen hemen [xix, xx/a] baya, alelade, bermutad; atn bir yry; [xx/b] ~ Ar cdat [zrf.] adet olduu zere, ber mutad " adet2

* Trke baya szcnn ikili anlamndan tremi olmas muhtemel gzken ikinci anlam 20. yy ikinci yarsndan nce kaydedilmemitir. Buna karlk kar. cdetce (sanki, hemen hemen - xvii). adl YT [1974] gramerde zamir ulaan (a.a.). al[mak T al- [viii] elde etmek, zaptetmek, almak ala T al krmz" al

T

ala [xi] renkli,

kark renkli, alaca al (zarf), 3. gzel, iyi (sfat)

[xiv] 1. daha yksek, en yksek; [xvii] 2. pek gzel, pek iyi ~ Ar acl' [#clw ky.] daha yksek, en yksek " ali

* "yi, gzel" anlam Trkeye zgdr. alabanda [xvii] ~ t alla banda gemicilikte dmeni saa veya sola sonuna kadar krma < t banda2 yan, taraf" bandra alabora rzgar, saanak, frtna " bora [xvii] altst olma, devrilme < Ven bra ani

* Ven albora < alborar (direk dikmek) fiiliyle ilgisi gsterilemez. alabros brosse fra ~ OLat bruscia a.a. " fra alaca