Sobag 1001 Proje Ornegi

1001BF-01 Gncelleme Tarihi: 27/05/2013

UYARI: Proje rnekleri; btnlk arzeden ideal bir proje anlamna gelmemekle birlikte, aratrmaclara proje yazmnda yardmc olmak ve fikir vermek amac ile daha nce TBTAKa sunulan eitli projelerin zet/Abstract, Ama ve Hedefler, Konu, Kapsam ve Literatr zeti, zgn Deer, Yntem, Proje Ynetimi, Ekip ve Aratrma Olanaklar ile Yaygn Etki blmlerinden alntlar yaplarak oluturulmutur.

1001 BLMSEL VE TEKNOLOJK ARATIRMA PROJELERN DESTEKLEME PROGRAMI

Bavurunun bilimsel deerlendirmeye alnabilmesi iin, Arial 9 yaz tipinde hazrlanmas ve

toplamda 20 sayfay gememesi gerekmektedir. (EK-1 ve EK-2 hari) (*)

Aratrma proje nerisi deerlendirme formuna http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/ARDEB/destek_prog/danisman_panelist/DA_Panelist_Proje_Onerisi_Degerlendirme_Formu.doc

adresinden ulaabilirsiniz.

1. PROJE ZET Proje bal, zeti ve anahtar kelimeler Trke ve ngilizce yazlmaldr. Proje zetleri birer sayfay gememelidir. zet

(summary) projenin soyut bir tantm deil, ana hatlar ile nerilen projenin:

i. Amac, ii. Konunun ksa bir tantm, neden bu konunun seildii ve zgn deeri, iii. Kuramsal yaklam ve kullanlacak yntemin ana hatlar, iv. Ulalmak istenen hedefler ve beklenen ktlarn bilimsel, teknolojik ve sosyo-ekonomik ne tr katklarda bulunabilecei

hususlarnda ayr paragraflar halinde ksa ve net cmlelerle bilgi verici nitelikte olmaldr. Anahtar Kelimeler ve ngilizce karlklar (keywords) uluslararas literatre uygun bir ekilde seilerek zet sayfasnn sonundaki ilgili blmde ayrca belirtilmelidir. (rnek-1)

Proje Bal : xxx

zet Aristodan balayarak siyasi dnrler katlmc vatandaln gl demokrasilerin kritik unsurlarndan biri olduunu vurgulamlardr (Aristoteles n.d./ 2000, Machiavelli 1532/ 1997, Rousseau 1762/ 1997, Arendt 1958/ 1998). Katlmc vatandalk hareketlerinin politik sreleri deitirme ve etkileme gcne Ortadoudaki hareketlerle ve ABD ve Avrupadaki ekonomik krizlere kar vatandalarn tepkileriyle bir kez daha ahit oluyoruz. Gzlemlediimiz bu tr aktif katlmclk, vatandaln sadece bize devlet tarafndan verilmi hukuki bir stat olmadn hatrlatmaktadr. Bu aratrma, Trkiyede katlmc vatandal renme srelerini ve ortamlarn ele almakta ve olas renme alanlarndan biri olan sivil toplum kurulularna (STK) odaklanmaktadr. Projenin temel aratrma konusu STKlarn vatandalk eitimi iin nasl bir ortam yarattklardr. Bu alma farkl yaplardaki STKlara katlmn ne tr vatandalk pratiklerinin renilmesine, ne ekillerde yol atn inceleyecektir. Aratrma, vatandalk almalar, vatandalk eitimi ve sivil toplum konularndaki literatrlere nemli katklar yapmay hedeflemektedir. Vatandalk literatrnde nem kazanmakta olan aktif vatandalk kavram Trkiyede gelimesi olas bir vatandalk tr olarak allacaktr. Aratrmann kuramsal erevesi aktif vatandal iki eksende deerlendiriyor. lk eksen katlmn niceliksel seviyesini, ikinci eksen ise STK katlmnn niteliksel boyutunu ve gnll ve/veya yede gerekletirdii dnm belirlemeyi amalamaktadr (kuramsal erevenin ayrntlar konu/kapsam blmndedir). Bu proje, hem aktif vatandalk hem de Trkiyede vatandalk literatrlerine kuramsal ve ampirik olarak zgn bir alma ile katk yapm olacaktr. Projenin yntemi karlatrmal rnek olay analizi zerine kuruludur. Aratrmann kuramsal erevesi dorultusunda belirlenen yedi kritere gre (katlm yaps, aktivite trleri, ideoloji, kapasite, alma alanlar, hak veya sorumluluk sylemlerinin arl ve yerel/ulusal/uluslararas yaygnlk) farkl zellikte sekiz STK seilecektir. STKlar arasndaki bu farklarn STK gnll ve yelerinin farkl katlm deneyimlerine, dolaysyla da edindikleri vatandalk bilgi ve pratiklerine nasl yansd irdelenecektir. Bu kriterlere gre seilen 8 STK niteliksel yntemlerle derinlemesine incelenecektir. Aratrmann ilk aamasnda STKlarn yazl materyalleri zerine ierik analizi yaplacaktr. Bu analizin hedefi, STKlarn vatandalk, aktif vatandalk, haklar ve sorumluluklar gibi, almann nemli kavramlar erevesinde kendilerini nasl deerlendirdiklerini belirlemektir. Bir sonraki aamada, seilen STKlarn gnllleri ve yeleri ile yar yaplandrlm mlakatlar yaplacaktr. Her STKdan 15 katlmc ve 3 alan/ynetici ile mlakat yaplacak. Mlakatlara e zamanl olarak katlmc gzlem yntemi ile de veri elde edilecektir. Her STKnn, ierik analizi ve ilk mlakatlardan elde edilen bilgiler dorultusunda, bir etkinlii belirlenerek katlmc gzlem yolu ile takip edilecektir. Gncel politik gelimeler ve vatandalk almalar nda, bu aratrma sivil toplum kurulularnn aktif vatandalar oluturmalarndaki rollerini anlamak iin nemli bir almadr. Cumhuriyet dnemine dayal politika ve gelenekler


dorultusunda Trkiyede vatandalk zerine literatr pasif ve itaatkar vatandala vurgu yapmaktadr. Byle bir ortam, gnmzde Trkiyede vatandaln nasl dntn ve aktif vatandaln olas geliimini ve uygulama alanlarn anlamay daha da anlaml klmaktadr. Bu proje, STKlara vatandalk almalarn balayan, STKlarn derinlemesine incelenmesine dayanan zgn bir aratrmadr.

Anahtar Kelimeler: Vatandalk, Aktif Vatandalk, Sivil Toplum Kuruluu, Vatandalk Eitimi, Trkiye

Project Title : xxx

Project Summary Citizen engagement is a critical feature to democratization and democratic consolidation. The study of citizenship has burgeoned particularly during periods in which acts of citizenship participation has proven to have transformative power in politics. The study of citizenship resurfaces now as a timely pursuit, following a chain of events ranging from movements in the middle east to citizens responses to economic crises in the US and Europe. This surge of activism reminds us that to be a citizen privileges the individual with a variety of ways to play out the role of the citizen. These events emphasize citizenship as something beyond just a legal status given by the state to its members. They reflect the citizens active participation, and alternative forms and sites where one can be active. This research is concerned with the learning processes and learning sites for the development of active citizenship in Turkey. One site, which is also a critical feature of consolidated democracies, is the civil society organization. The primary research question of this study is how civil society organizations (CSOs) act as a site for civic education. This study aims to assess whether participation in different types of CSOs leads to the learning of different types of citizenship practices. This research aims to contribute to the three research areas of citizenship, civic education and civil society organizations. As an increasingly important concept in contemporary citizenship literature, active citizenship will be evaluated as a potential type of citizenship in Turkey. The theoretical framework analyzes active citizenship along two dimensions. The first dimension identifies the quantitative level of participation while the second dimension focuses on the qualitative nature of participation, mainly its effect on the volunteer and/or member. This project will contribute both theoretically as well as empirically to citizenship studies in general as well studies on Turkish citizenship. This is a comparative case study of eight CSOs in Turkey. The study distinguishes between different types of CSOs to understand how participant experiences differ and how this reflects on their acquiring particular civic skills and knowledge. Based on the theoretical framework seven criteria (type of participation, type of activities, rights vs. obligations based CSOs, local/national/international presence, ideology, issue area and capacity) will determine the selection of eight CSOs to be studied in depth. Cases will be selected to reflect a range of combinations of the causal mechanisms. During the first phase of the study content analysis will be conducted on written materials of the selected CSOs to highlight their references to and self description in terms of critical concepts such as citizenship, active citizenship, rights and obligations. The next phase of data collection will be through semi-structured interviews conducted with volunteers and members of these organizations. 15 interviews with volunteers and members will be conducted for each organization, and interviewees will be selected using the snowballing technique. Also, 3 interviews with management level members or employees of the organization will be conducted. In addition to semi-structured interviews, data will also be collected through participant observation. Initial analysis of the CSOs will determine one activity for each CSO to be observed. In light of contemporary events as well as studies that have emphasized the importance of active citizenship, this study presents itself as critical to understanding the potential role of civil society organizations in creating active and/or passive citizens. In Turkey, where the literature on citizenship has emphasized the passive, submissive nature of citizenship following traditions rooted in the founding of the Republic, a better understanding of the potential sites in which active citizenship practices may be emerging and the potential for a transformation to citizenship in Turkey is critical.

Keywords: Citizenship, Active Citizensip, Civil Society Organizaition, Civic Education, Turkey


(rnek-2)

Proje Bal : xxx

zet nsan ve hayvanlarn refahn belirleyen faydalar ou zaman belirsizlikler altnda alnan kararlarn sonucuna baldr. Bu proje, belirsizlik altnda alnan zamansal ve saysal kararlar aratrmay ve bu boyutlara dayanan risk analizi yeteneini, optimalite erevesinde, deerlendirmeyi amalar. Belirsizlik altnda insanlarn irrasyonel olduklar sav (rnein, Kahneman ve Tversky, 1979; 2000), planlanan deneylerden toplanacak veriler nda, farelerde deerlendirilecek ve derinlemesine sorgulanacaktr. nerilen proje, ayn zamanda, belirsizlik altnda optimal karar alma performansnn snrlarn tanmlamay ve sistematik olarak optimallikten sapmaya yol aan unsurlar belirlemeyi amalamaktadr. Son olarak, bu proje ekonomik senaryolar tanmlayan zamansal ve saysal kararlarn altnda yatan sreleri aklamak zere ilk defa dinamikleri tanmlanm bir mekanizma sunmay hedeflemektedir. alma iin davransal genetik, sinirbilim ve psikofarmakoloji alanlarnda yaygn olarak kullanlan farelerin denek olarak seilmesi, deinilen bu srelerin, disiplinleraras ve translasyonel almalarla salk ve hastalk gruplarnda hem klinik hem de klinik ncesi dzeyde aratrlmasnn nn aacaktr. Beyinde fiilen kronometre prensibiyle ileyen bir mekanizma, saniye-dakika aralndaki srelerin ortalamada doru olarak ancak snrl bir belirginlikle iselletirmesini salar. Zaman temsillerine dayanan ve grnte basit olan zamana bal kararlar, beynin grltl zamanlama mekanizmas nedeniyle, kanlmaz olarak isel (temsili) zamanlama belirsizlii altnda alnr; dolaysyla, zamansal olarak deterministik olaylar hakkndaki kararlar dahi zamansal risk analizi gerektirir. Birok trn bireylerinin farkl prosedrlerde ald zamansal kararlar, isel zamansal belirsizliinin zamanlanan sreye paralel olarak arttna iaret eder. Ayn psikofiziksel zelliklerin insan ve hayvanlarda szel olmayan saysal sreler iin de geerli olduu gzlenmitir. Sonu olarak, farkl trlerin bireyleri; evrenin zamansal ve saysal yapsn, benzer isel zamansal ve saysal belirsizlik kstlamalarna bal olarak, iselletirir ve tepkilerine uyarlar. Bu zellik, ekonomik kararlar iin nem tayan ve translasyonel prosedrlerle allabilecek olan zamansal ve saysal boyutlarn, belirsizlikler altnda karar alma aratrmalar iin nemini vurgular. Szel aklamalar ieren deneylere dayanan klasik belirsizlik altnda karar alma aratrmalar, tutarl bir ekilde, insanlarn belirsizlik altnda rasyonel olmadklarn gstermitir. Bu sonular, olaslkl durumlarda insanlarn karar alma yetileri hakknda ktmser bir deerlendirmeye yol amtr. Fakat, yakn zamanda gerekletirilen zamansal karar alma almalar, insan ve kemirgenlerin, isel (temsili) zamansal belirsizlik ve deneyimle renilen dsal belirsizlik altnda dllerini azamiletiren kararlar aldklarn gstermitir. Yksek etkili dergilerde de raporlanan (rn Balc ve ark, 2009b, PNAS; Jazayeri ve Shadlen, 2010, Nature Neuroscience; Simen, Balc ve ark, 2011b, Journal of Neuroscience) bu bulgular, onlarca yldr uygulanan, aklamalara dayanan almalarn olaslkl kararlar hakkndaki sonularn ve deerlendirmelerini ampirik ve kuramsal tabanda sorgulamaktadr. Belirsizlik altnda karar almaya dair bu kuramsal ve yntemsel yaklamlar, nispeten yeni gelimeler olup bu projenin hedefledii ok sayda ilintili temel soru yantlanmay beklemektedir. Aratrlacak bu sorulardan nemli bir blm belirsizlikler altnda optimal karar alma performansn snrlayabilecek unsurlar ile ilgilidir. Bunlara, seenek says (bir, iki veya oklu), zamana bal belirsizliin kayna (isel veya dsal), kararlarn dayand boyut (zaman veya say), karar tipleri (geriye dnk veya gerek zamanl), dl fonksiyonunun ekli (stel veya tekdze) ve hz-doruluk dnleiminin varl, rnek oluturur. Bu sorularn allmas, belirsizlik ortamnda optimal kararlarn snrlarnn belirlenmesine ve optimallikten sapmaya hangi faktrlerin nasl yol atnn anlalmasna yardmc olacaktr. Aratrlacak dier sorular, optimal kararlarn nasl ortaya kt ve zamansal ve saysal kararlarn altnda yatan dinamikler ile ilgilidir. rnein, zamansal ve saysal kararlarn kutu modeli olarak snrl kalm bir "karlatrma" nitesi tarafndan alnd varsaylmtr fakat, karar srecinin altnda yatan dinamikler gz ard edilmitir. Bu proje, deneysel ve hesaplama teknikleri kullanarak, yukarda belirtilen sorulara derinlemesine yant bulmay amalamaktadr: zamansal ve saysal kararlarda oklu kaynakl belirsizliklerin kararlara ne ekilde uyarlanarak risk analizi yapld aratrlacak; bu srelerin altnda yatan dinamikler kantitatif olarak modellenecek; ampirik performans optimalite erevesinde deerlendirilecek, ve optimallikten sapmaya neden olan faktrler saptanacaktr. Yrtcnn ve dier aratrmaclarn yeni bulgularna ve zamanlama ve sayma srelerinin psikofiziksel zellikleri arasndaki rtmeye bal olarak, nerilen zamansal ve saysal karar alma deneylerinde optimale yakn performans gzlenmesi beklenmektedir. Bu beklentinin ihlal edildii koullar, optimallikten sapmaya neden olan unsurlar asndan bilgilendirici olacaktr. nerilen almalar belirsizlikler altnda karar alma aratrmalarnn saysal boyuta tanmasna nclk edecek ve deneyime dayal saysal ve zamansal risk analizine dair literatrde var olan boluu dolduracaktr. Uluslararas dergilerde yaynlanmas hedeflenen bu yaklam genel olarak, psikofizii dl azamiletirmesi aratrmalar ile birletirerek, zamanlama/sayma ve karar alma literatrleri arasnda ampirik ve kuramsal bir kpr kuracaktr. almada yer alan sorularn yantlar belirsizlik altnda alnan kararlarn genetik, nrobiyolojik ve psikofarmakolojik tabannn aratrlmasnn kuramsal ve yntemsel temellerini atacaktr. nerilen yntem ve hesaplama aralarnn klinik ve klinik ncesi aratrmalarda nrodejeneratif, psikiyatrik ve nrogeliimsel hastalklarda etkilenen zamanlama ve karar alma srelerinin almasna yardmc olmas beklenmektedir. Projede alacak renciler ile disiplinleraras ilgi konusu olan bu alanda nitelikli aratrmac yetimesine katkda bulunulacaktr. Son olarak, talep edilen tehizat ile davransal fare almalarnn gerektirdii altyap lkemizde oluturulacak ve bu altyap dier aratrma ve aratrmaclara olanak salayacaktr.


Anahtar Kelimeler: Hesaplamal modelleme, hz-doruluk dnleimi, karar alma, optimallik, dl azamiletirmesi, psikofizik, rasyonellik, risk analizi, sayma, zamanlama

Project Title : xxx

Project Summary The well-being of humans and animals often relies on the consequences of decisions made under uncertainty. The proposed research will investigate temporal and numerical decision-making and risk assessment, and evaluate the empirical performance within the framework of optimality. The now-traditional view of humans as irrational decision-makers under uncertainty (e.g., Kahneman and Tversky, 1979; 2000) will be evaluated and questioned in the light of mouse data collected in the proposed experiments. This project also aims to determine the limits of optimal decision-making performance under uncertainty and identify the factors that systematically lead to suboptimal behavior. For the first time a mechanism with well-defined dynamics will be proposed to explain temporal and numerical decisions that are representative of economic scenarios. The use of mouse subjects provides translational advantages. Mice are widely used in behavioral genetics, neuroscience, and psychopharmacology which will allow for interdisciplinary study of decision-making processes via translational research in healthy and disease populations both clinically and preclinically. A stopwatch-like brain mechanism enables many organisms, with high accuracy but limited precision, to time intervals that range from seconds to minutes. Consequently, apparently simple temporal decisions are inevitably made under endogenous timing uncertainty, and therefore necessitate temporal risk assessment even in temporally deterministic scenarios. Data collected from many species in different timing procedures suggest that this endogenous timing uncertainty increases proportionally to the timed interval. The same psychophysical properties apply to non-verbal counting processes in humans and animals. Thus individuals of different species gather the temporal and numerical structure of the environment, and apply it to their behavior under similar temporal and numerical representational constraints. Most importantly, temporal and numerical dimensions are inevitable for economic decisions, and they can be studied using translational procedures. These properties emphasize the importance of these dimensions for the study of decision-making under uncertainty. Classical decision-making research has repeatedly shown that humans are irrational decision-makers under uncertainty. These findings have led to a pessimistic view regarding the probabilistic decision-making ability of humans. On the other hand, recent temporal decision-making studies, reported in high-impact journals (e.g., Balc et al., 2009, PNAS; Jazayeri and Shadlen, 2010, Nature Neuroscience; Simen, Balc et al., 2011, Journal of Neuroscience), have shown that humans and rodents maximize their reward under endogenous and learned exogenous uncertainties. These recent findings contrast with the assertions of decades-long classical descriptive decision-making research on both empirical and theoretical bases. These theoretical and methodological approaches are relatively recent developments, and many questions addressed by the proposed research remain unanswered. The majority of questions put forth will focus on identifying the factors that might constrain optimal performance under uncertainty. These possible factors can be exemplified by the number of prospects (one, two, or multiple), source of timing uncertainty (endogenous or exogenous), relevant dimension (time or numerosity), type of decisions (retrospective or real-time), shape of the reward function (exponential or uniform) and presence of speed-accuracy tradeoff. Such questions will facilitate the identification of the limits of optimality, and the factors and mechanisms that lead to suboptimality. Other questions will address ways in which optimal performance emerges and the dynamics that underlie temporal and numerical decisions. For instance, a comparator mechanism has been assumed for temporal and numerical decisions, however, this mechanism remains to be a box model, and its dynamics have not been investigated. The proposed research aims to find in-depth answers to these questions using experimental and computational techniques: the ways by which temporal and numerical uncertainties are incorporated into decisions and lead to risk-assessment will be investigated, the dynamics that underlie these processes will be modeled quantitatively, the empirical performance will be evaluated within the framework of optimality, and factors that lead to suboptimality will be identified. Based on recent findings and the overlapping psychophysical properties of timing and non-verbal counting, nearly optimal performance is expected in the proposed experiments. Conditions that violate this expectation will be informative in determining the factors that lead to suboptimality. The proposed experiments will pioneer the extension of decision-making under uncertainty research into the numerical domain, and fill the gap in the literature regarding numerical and temporal risk assessment. By incorporating the psychophysics of interval timing into the study of reward maximization, an empirical and theoretical bridge will be established between interval timing and decision making literature. Moreover, this study will form the theoretical and methodological bases for the genetic, neurobiological, and psychopharmacological investigation of decisions under uncertainty. The proposed methods and computational tools are expected to facilitate the clinical and preclinical study of timing and decision-making deficits that characterize many neurodegenerative, psychiatric, and neurodevelopmental disorders. This project will also contribute to the training of students as qualified researchers in an interdisciplinary research area. With the requested equipment, infrastructure for mouse research will be established which is beneficial to subsequent research and other researchers.

Keywords: Computational modeling, speed-accuracy tradeoff, decision making, optimality, reward maximization, psychophysics, rationality, risk analysis, counting, interval timing


(rnek-3) Proje Bal : xxx

zet

lkemiz 2004 ylnda ilkretim programlarnda nemli deiikliklere gitmitir. Milli Eitim Bakanl yapsalc ve oklu zek kuramlarn temel alan renci merkezli yeni bir program gelitirmitir. Bu kuramlar klasik lme ve deerlendirme yaklamlarn dlamamakla birlikte asl vurguyu alternatif lme ve deerlendirme yaklamna yapmaktadr. Klasik lme ve deerlendirme yaklamyla ilgili olarak retmenlerimizin ve eitmenlerimizin olduka fazla gelenek ve deneyimleri sahip olmasna ramen, alternatif lme ve deerlendirme yntem, teknik ve bunlarn uygulamalar ile ilgili formal bir eitim almadklar ve bu konuda deneyimlerinin olmad da bilinmektedir. Alternatif lme ve deerlendirme yaklam birok yntem ve teknii iermektedir. Bunlar arasnda proje devleri, performans grevleri, portfolyo (renci rn dosyas), akran deerlendirme, z deerlendirme gibi yntem ve sunu yapma, poster hazrlama gibi teknikler sralanabilir. Alternatif lme ve deerlendirmede renci performansnn ve rnlerinin deerlendirilmesinde puanlama olduka nemlidir. Puanlama iin kullanlan en yayn aralar; kontrol listeleri, derecelendirilmi lekler ve dereceli puanlama anahtarlar (rubrikler)dr. Puanlamada kullanlacak aralarn gelitirilmesi ve gelitirilen aralarn lme ve deerlendirme srecinde etkin bir ekilde kullanlmas da son derece nemlidir. Bu aralarn hazrlanmas, kullanlmas, saklanlmas ve geri bildirimde retmene zaman, emek ve maddi adan olduka yk getirmektedir. Her deiime kar bir diren olabilecei dncesini de dikkate alarak, retmenlerin alternatif lme ve deerlendirme yaklamnn etkili kullanlmasnda ona her trl alt yapnn ve teknolojik destein salanmas gerektiine inanlmaktadr. Gnmzde retmenlere teknolojiyi kullanarak destek salamann en etkili yollarndan biri Internettir. Alternatif lme ve deerlendirmede puanlama iin ara gelitirme, kullanma, saklama ve geri bildirimin salanmasnda da nternet teknolojisinden yararlanlmas kanlmazdr. Bu proje; (1) fen ve teknoloji retmenlerine alternatif lme ve deerlendirme yaklamlarna ynelik bir hizmet ii eitim (HE) paket programnn hazrlanmas, ve (2) alternatif lme ve deerlendirme grev ve aralarnn ve bunlar puanlamada kullanlacak formlarn hazrlanmas, kullanlmas, saklanlmas, geri bildirim yaplmas, renci ve velilerin deerlendirme srecine etkin katlmlarn gerekletirecek web tabanl bir program gelitirilmesi, retmen, renci ve veli asndan etkililiinin deerlendirilmesi amacyla planlanmtr. Bu projede aratrma deseni olarak yar deneysel (quasi-experimental) yntem kullanlacaktr. Yaklak 36 ayda tamamlanmas planlanan proje durum tespiti almas, pilot uygulama, asl uygulama ve takip almas eklinde sralanan basamaklardan oluacaktr. Durum tespiti almasnda veriler Giresun, Trabzon, Rize, Artvin ve Gmhane illerinde grev yapan 50 Fen ve Teknoloji retmeni ile gerekletirilecek mlakatlarla ve gzlemlerle, stanbul-Zonguldak, zmir-Denizli, Ankara-Aksaray, Van-Diyarbakr, Adana-Antalya, Trabzon-Amasya, Adyaman-anlurfa illerinde grev yapan 420 Fen ve Teknoloji retmeni ile gerekletirilecek anket almalaryla elde edilecektir. Pilot uygulamada Rize ilinde grev yapan 10 Fen ve Teknoloji retmeni ile 2 hafta srecek bir hizmet ii eitim kursu, 100 renci ve 100 veli ile ise alternatif lme ve deerlendirme tantm kurslar yrtlecektir. Pilot almada veriler mlakat, gzlem ve anket almalaryla elde edilecektir. Asl uygulamada Trabzon ilinde grev yapan 20 Fen ve Teknoloji retmeni ile 2 hafta srecek bir hizmet ii eitim kursu, 500 renci ve 500 veli ile ise alternatif lme ve deerlendirme tantm kurslar yrtlecektir. Asl almada veriler mlakat, gzlem ve anket almalaryla elde edilecektir. Takip almas ise yine asl almada yer alan retmenlerin bir dnem sresince gzlenmesi ile gerekletirilecektir. Takip almasnda da veriler mlakat, gzlem ve anket almalaryla elde edilecektir. Tm alma sresince elde edilen nitel veriler Nvivo 8.0 nitel veri analizi paket program kullanlarak, nicel veriler ise SPSS 13.0 paket program kullanlarak gerekletirilecektir. Proje sonunda retmenlerin yan sra renci ve velileri de ierisine alan alternatif lme ve deerlendirme ile ilgili hizmet ii eitim kursu paket program ve alternatif lme ve deerlendirme kullanlan formlarn hazrlanmasnda, uygulanmasnda, saklanmasnda, geri bildirimin ve renci geliimin takip edilmesinde retmen, renci ve veliler tarafndan kullanlabilecek web tabanl alternatif lme ve deerlendirme formu hazrlama program gelitirilmesi hedeflenmektedir. Bu balamda proje sonunda gelitirilecek olan her iki programn da Fen ve Teknoloji retmenlerinin, rencilerin ve velilerin alternatif lme ve deerlendirmeye kar olumlu tutum gelitirmelerinde, alternatif lme ve deerlendirmedeki rollerini daha iyi anlamalarnda, lme ve deerlendirme formlarn daha etkin kullanmalarnda nemli yararlar salayacana inanlmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Alternatif lme ve Deerlendirme, Performans Deerlendirme, Rubrik, nternet, WEB Tabanl Program, Hizmet i Eitim Kursu, Fen ve Teknoloji retmeni

Project Title : xxx

Project Summary This study aims to design and develop a web-based learning environment for science based on the major principles of the constructivist approach. Turkey, like many other countries, has based its new Science and Technology Course curriculum (MEB, 2005) on major principles of the constructivist approach that considers both the suggestions from current theories of learning as well as competencies required by the information age societies of the21st century. The Science and Technology Course curriculum that has been redesigned with this perspective suggests constructivist methods that favor student-centered,


process-oriented, problem-based, interactive processes that provide individually prescribed learning environments through the use of multiple representations. This contemporary approach that places the students in the center of the learning environment, takes advantage of recent technological advances to give rise to a number of instructional models and theories (Reigeluth, 1999). These models have frequently favored web-based learning environments owing to the facilities that an electronic medium can provide to support important components of student-centered learning processes (eg. multiple representations, interactivity, guidance and communication). The design of the learning environments in the present study will primarily be based on the common features of web-based constructivist learning environments. The design will also integrate instructional practices that foster the development of scientific thinking, which is an important goal of the Science and Technology Course due to its distinguished significance for science education. The design of instructional practices that support the development of scientific thinking will be based on the major components of the argumentation method and related theoretical and empirical findings (Erduran, Simon ve Osborne 2004). The argumentation process requires the students to support their claims (e.g. on the solution for a problem case) using related evidence. This framework will be used in the design of the learning environment in terms of three major components specified as the problem state, views and/or claims and related evidence. During the process the students will be expected to identify the claim that mostly aligns with their thoughts and support this claim using evidence included in the learning environment. The evidence will consist of various activity areas (like the movie theatre, observation center, the games room) that are developed by using multiple representational facilities of the electronic medium. The necessary guidance and support (scaffolding) will be provided through the interactions within the activity or through supportive material included in the expert room. The learning environment will also contain a competition program for evaluation purposes and a meeting room available for sharing and discussion. WebFen will be designed to cover the units included in Matter and Change learning strand in the sixth, seventh and eighth grade Science and Technology Course curriculum. The learning environment will be available for use by all pre-service and in-service teachers. In order to increase the possible benefits the teachers are likely to get from the environment, the activities will mainly be designed using the suggestions included in the Science and Technology Course curriculum. As such the teachers are expected to use WebFen for different purposes like within-class, after-class, supportive or homework activities. To further improve the flexibility of the environment, the system will be designed so as to allow for a certain degree of user interference and control. The goal is to provide a flexible system for the user teachers so that they can make necessary adjustments based on their personal goals. The development of the WebFen learning environment will be based on four successive phases, that can be listed as 1) Design phase, 2) Programming phase, 3) Alfa testing phase, 4)Implemention and Evaluation phase. The data collection procedures are mainly carried out during the implementation and the evaluation phase (except for the small scale applications carried out during the alpha testing). The implementation procedures will be carried out in the sixth, seventh and eighth grade classes by practicing teachers (who are taking part in this Project). A quassi-experimental design will be used to evaluate the effectiveness of WebFen environment in terms of student gains. The independent variable of the study is the learning process provided by the WebFen environment.,and the dependent variables are the degree of 1) conceptual understanding and 2) scientific thinking. Therefore student gains will be determined by using the data collection instruments designed to assess the level of conceptual understanding and the level of scientific thinking. Conceptual understanding is assessed by using 5 separate Concept Tests that are specific to each learning unit. Scientific thinking is assessed by using a Scientific Thinking Test that consists of two subtests on logical reasoning abilities and argumentation skills. In addition to these written tests, the evaluation procedure will include data from a semi-structured interview (based on the Concept Test and the Scientific Thinking Test items) collected from a small number of students selected on the basis of post test results. Furthermore, the data based on student answers recorded during the completion of WebFen activities will also be considered during the analysis of data. Both qualitative and quantitative techniques will be used when analyzing data coming from Concept Test the Scientific Thinking Test, the interview and recordings embedded in WebFen activities. References MEB (2005). Fen ve Teknoloji Dersi Program, Ankara: Milli Eitim Bakanl. Erduran, S., Simon, S., ve Osborne, J. (2004). TAPping into argumentation: Developments in the application of Toulmins argument pattern for studying science discourse. Science Education, 88(6), 915933. Reigeluth, C. M. (1999). What is instructional design theory and how is it changing? In C. M. Reigeluth (Ed.), Instructional design theories and models: A new paradigm of instructional theory. (pp. 5-29). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates

Keywords: Web-based Learning Environment, Argumentation, Constructivist Approach, Learning Science

2. AMA VE HEDEFLER

Projenin amac ve hedefleri ayr blmler halinde ksa ve net cmlelerle ortaya konulmaldr. Ama ve hedeflerin belirgin, llebilir, gereki ve proje sresinde ulalabilir nitelikte olmasna dikkat edilmelidir. (rnek-1)

Bu projenin ana amac, ortaretim 10. snf matematik dersi konularndan permtasyon-kombinasyon-binom alm ve olaslk konularnn retimine ynelik, eitimde zeki bileenlerin kullanlmas olarak ta adlandrlabilen uyarlanabilir zeki web tabanl eitim sisteminin tasarlanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesidir. Bu sistem tm metin boyunca UZWEBMAT olarak adlandrlacaktr. MEB Talim Terbiye Kurulunun hazrlam olduu yeni matematik retim programnda geen her renci matematii renebilir ilkesinden yola klarak renci ihtiyalarnn merkeze alnd bireyselletirilmi bir renme programndan sz


edilebilir. Byle bir programn geleneksel snf ortamlarnda tam olarak oluturulmas, bu ortamlarn doas gerei getirmi olduu bir takm problemlerden dolay (kalabalk snf ortamlar, sre snrlamas vs ) ou zaman mmkn olmamaktadr. Gerek bir snf ortamnda belirli bir ders saati sresinde btn rencilerin bireysel farkllklarna, renme stillerine hitap edecek zengin ortamlarn oluturulmas tam olarak beklenemez. Bu balamda, gelitirilecek uyarlanabilir zeki web tabanl eitim ortam ile rencilerin bireysel farkllklarnn gz nnde bulundurulduu renme ortamlar tasarlanm olacaktr. Gelitirilecek sistem ile ayrca;

rencilere, renme stillerine uygun olarak eitim alma imkannn sunulmas, rencilere zamandan ve mekandan bamsz ders saati dnda alabilecekleri ortamn salanmas, rencilere, bireysel hzlarna gre sre problemi olmadan alabilecekleri ortamlarn salanmas, Sistem aracl ile renciler hakknda bilgilerin tutulmas ve bu bilgilerin retmene raporlanmas, Sistem aracl ile rencilerin renme srelerinin izlenmesi ve raporlanmas, Konu anlatm ve etkinlikler ksmnda, uzman sistem aracl ile rencilere farkl senaryo ve etkinliklerin verilebilmesi, Sistem ierisinde sosyal etkileimi en st dzeyde tutabilme adna rencilerin birbirleri ile iletiiminin salanmas,

amalanmaktadr. Projenin tamamlanmasyla amalanan hedeflere ulalmaya allacaktr. Bylelikle bilgisayar destekli eitimin ileri uygulamalar olarak deerlendirilebilecek ortamlarn oluturulmas ve eitimde yaygn olarak kullanlmasna katkda bulunulaca dnlmektedir. Projenin amalar dorultusunda renci kazanmlarna ilikin aratrma sorular aadaki gibi sralanabilir:

UZWEBMAT renme ortam, rencilerin permtasyon-kombinasyon-binom alm ve olaslk konularndaki akademik baarlarna etkisi nedir?

UZWEBMAT renme ortam hakknda renci ve retmenlerin grleri nelerdir?

(rnek-2)

Bu projenin ana amac, okula yryerek eriim ile balantl nesnel ve algsal yaplam evre etmenlerini belirleyebilmek ve bu etmenlerin rencilerde obezite grlme skl ile olan bantsn saptayabilmektir. Yaplam evrenin nesnel zellikleri, kentsel form ltleri (kentsel younluklar, arazi kullanm, yol a rnts) ve yaya-odakl fiziksel evre donanmlar (kaldrm mevcudiyeti ve ebatlar, yksek hz limitli yollarn oran, hemzemin yaya geitlerinin ve trafik klarnn varl) kullanlarak llecektir. Algsal evresel zellikler ise kullanc anketleri (yakn evreye dair eriilebilirlik, estetik kalite, sosyal gvenlik, yeil alanlarn varl) erevesinde deerlendirilecektir. Nesnel ve algsal evresel zellikler e zamanl deerlendirilerek ulam amal fiziksel aktivite ve obezite seviyelerini aklamadaki rolleri kyaslanacaktr. nerilen projenin nemli bir amac da nesnel yaplam evrenin, evresel algy ne lde ekillendirdiinin niceliksel olarak incelenmesidir. Bu proje ile yaplam evrenin algsal zelliklerini de gz nne alarak mekansal niteliklerini detayl ve kapsaml nesnel ltlerle deerlendirebilen modeller gelitirilmesi hedeflenmektedir. Gelitirilecek modellerin yrmeyi tevik edici kentsel tasarm stratejileri ve yrme- odakl ulatrma politikalar gelitirilmesine ynelik bir altlk oluturaca dnlmektedir.

Giderek artan obezite epidemisi nedeniyle son yllarda obezite ile mcadele tm dnyada yaygnlamtr. zellikle ocukluk a obezitesindeki hzl art, obezitenin sadece genetik yatknln varl ile aklanamayacak bir epidemi olduunu gstermitir [1]. Sosyo-ekonomik faktrlerin ve beslenme alkanlklarnn yan sra obezite oluumuna neden olduu bilinen ok sayda etmen iinde fiziksel aktivite dzeyinin n planda olduu kabul edilmektedir [2]. Okula yryerek eriim, uzmanlar tarafndan nerilen gnlk ortalama 30 dakikalk fiziksel aktiviteyi byk lde salayacak potansiyele sahiptir [3]. Gnlk yrme mesafelerinin ve dolaysyla srelerinin kentsel tasarm biimleri ile dorudan ilintili olduu bildirilmektedir [4-5]. Yrmeyi tevik edici yaplam evre etmenlerini aratran mevcut almalar ounlukla evrenin znel algsal zelliklerine (evresel estetik, temizlik, gvenlik, vb.) dayanmaktadr. Ancak ocuklarn okula ulam davranlarn aklayabilmek iin nesnel evresel zellikleri de deerlendirmek gerekmektedir. Yaplam evreyi nesnel ltlerle deerlendiren almalar ise yerel kentsel donanmlarn niteliklerine (kaldrmlarn boyutu, yaya eriimini destekleyen evresel konfor dzeyleri, vb.) odaklanmtr. Ancak yaya davrann doru anlamak iin evrenin daha geni bir lekte deerlendirilmesi gerekmektedir. Kentsel mekanlarda yayalar, eitli younluklarda birbirleriyle rten uzun ve ksa yaya yollarndan oluan bir hareket ebekesi boyunca hareket ederler. Dolaysyla, kent iindeki yrme davrann aklamada kentsel dokuyu meydana getiren tm hareket ebekesinin (yol ann) mekansal dzenlenmesi byk nem tamaktadr. Literatrde yaygn olarak kullanlan kentsel form ltleri yol ann mekansal rntsn deerlendirmekte yetersiz kalmaktadrlar. nerilen projenin yntemsel yaklam ve kullanlacak ltleri ile literatrdeki bu boluklar doldurmas hedeflenmektedir.

Projenin balca amalar ve ktlar u ekilde gruplandrlabilir:

2.1. Okul ve konut evresindeki evresel zellikler ile okula eriim amal yrme arasndaki ilikiyi belirlemek (Detaylar icin bknz. i paketi 7-8)


Yaplacak istatistiksel analizler dorultusunda okula ulam amal yaya yolculuklarnn (yrme oranlar, mesafeleri ve sreleri) hangi algsal ve nesnel yaplam evre zellikleri ile hangi nemde ilikili olduunun belirlenmesi amalanmaktadr. Okula yrme davrann aklamada etkin olan evresel etmenlerin belirlenmesi bu davran destekleyici tasarm stratejilerinin gelitirilmesine katkda bulunacaktr. Bu stratejilerin ayn zamanda rencilerin salna olumlu katkda bulunmas beklenmektedir. Bu hedeflere ek olarak elde edilecek veriler sayesinde stanbul ili Anadolu yakas zelinde ulam amal yrme davranna ve yaplam evreye dair eksik olan niceliksel veritaban oluturularak literatrde ne srlen bulgularn seilen blgede ne derece geerli olduu ve nasl mekansal deikenlik gsterdii irdelenecektir.

2.2. Yaplam evreye ilikin algsal deerlendirmeler ile nesnel lmlerin yrme davrann aklamadaki rollerini karlatrmak

(Detaylar icin bknz. i paketi 7)

nerilen projenin en zgn taraflarndan biri, yaplam evrenin algsal ve nesnel zelliklerinin e zamanl deerlendirilecek olmasdr. evresel koullar deitirerek fiziksel aktiviteyi desteklemeye, dolaysyla obeziteyi engellemeye ynelik almalar ounlukla znel algsal evresel belirtelere dayanmakta, nesnel evresel ltlerin kullanm kstl oranda olmaktadr. Ancak yrmeyi tevik edici kentsel alanlarn yaratlmas iin nesnel ve znel evresel zelliklerin birlikte ele alnmas ve deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu almada algsal ve nesnel evresel zellikler e zamanl llerek yaplam evre bir btn olarak ele alnacaktr. Bu sayede ulam amal yrme davrann aklamada nesnel ve algsal evre etmenlerinin rolleri karlatrmal olarak belirlenebilecektir. Bu ktnn yntemsel (yaplam evrenin deerlendirilmesinde hem kiisel hem nesnel lmler gerekli midir?) ve tasarmsal (evresel mdahalenin yan sra sosyal farkndalk ve eitim de gerekli midir?) karsamalar da olacaktr.

2.3. Nesnel yaplam evrenin evresel algy ne lde deitirdiini niceliksel olarak incelemek


Ebeveynlerin mevcut yaplam evreye dair alglar ocuklarn kent ii ulam biimleri ile dorudan balantldr. Bu alandaki almalar zellikle eriilebilirlik, trafik ve gvenlik ile ilgili ebeveyn kayglarnn, ocuklarn okula ulam biimlerine yn verdiini gstermitir [6]. Dolaysyla okula yryerek eriimi tevik edici znel evresel algnn oluturulabilmesi nemlidir. Algsal ve nesnel evresel zellikler arasndaki ilikiyi deerlendirmeye ynelik yaplacak istatistiksel analizler sonucunda iki gruptaki deikenler arasndaki bant ortaya konacaktr. Bu ilikinin belirlenmesi farkl yrnebilirlik ve sosyo-ekonomik zelliklere sahip evrelerde farkl kentsel mdahalelerde bulunmaya olanak tanyacaktr.

2.4. Okula yryerek ulam ve okul ocuklarndaki obezite sorunu arasndaki ilikiyi ortaya koymak


Okul-ev aras yryerek yaplan seyahatlerin ocuklarda toplam fiziksel aktivite seviyesi ni arttrd ve dengeli kilo almn salad bilinmektedir [7]. Bu nedenle obeziteden korunmada fiziksel aktiviteyi destekleyici evresel zellikler ile obezite arasndaki ilikinin doru bir ekilde saptanmas byk nem tamaktadr. Bu ama dorultusunda eitli analizler yaplacaktr. Gelitirilecek istatistiksel modeller dorultusunda okula ulam amal yrmenin, kiisel etmenlerden (ya, cinsiyet, sosyo-ekonomik, davransal, ve beslenme zellikleri) bamsz ilkretim rencilerindeki obezite skln aklayabilme gc ortaya konacaktr. Elde edilecek verilerle yrme davrannn farkl zelliklerinin (yrme mesafesi, sresi, skl) obezite ile ne lde bantl olduu belirlenecektir. Ayrca yaplam evre zellikleri ile obezite arasndaki direk iliki incelenerek obezite sorununu aklamada etkin rol oynayan evresel etmenler saptanacaktr. Bu analizlerin yan sra gelitirilecek tmleik modeller dorultusunda evresel etmenler, yrme davran ve obezite sorunu arasndaki iliki nesnelletirilecektir. Bu ktlarn, okul ocuklarnda obezite oluumunun nlenmesine ynelik eylem planlarnda yol gsterici olaca dnlmektedir.

2.5. Srdrlebilir ve kamu saln iyiletirici tasarm, planlama ve politika nerilerinin gelitirilmesi iin bir ereve oluturmak


Okul andaki ocuklara dzenli fiziksel aktivite alkanl kazandrmaya ynelik stratejilerde yaplam evre nemli bir yer tekil etmektedir. Projenin ktlar bilimsel birikime katknn yan sra uygulama ve kamu yararna ynelik karmlar da salayacaktr. Elde edilen modellerin uygulamaya ynelik hedefleri, kamu saln olumlu ynde etkileyen yrme faaliyetini tevik edici kentsel tasarm stratejileri ve yrme-odakl ulatrma politikalar iin neriler gelitirmektir. Proje ktlar, okula aktif ulam destekleyen kentsel mekanlarn oluturulmasnda ve mevcut evrenin iyiletirilmesinde aratrmaclara ve uygulayclara nemli bir tasarm yntemi sunacaktr. Kentsel tasarm ve imar planlarnn uzun vadeli etkilerini lmekte yararl olacak bu yntem, karar alclara hedef-odakl, kamu salnn iyiletirilmesine ynelik etkin ve yaygn politikalar gelitirmede yol gsterici olacaktr. Dolaysyla kentsel ve kamusal saln daha yksek olduu,


daha yaanabilir evrelerin oluumuna katkda bulunabilecek uygulama pratikleri gelitirilmesi mmkn olacaktr.

Yukarda ksaca deinilen yntemsel ama ve ktlara ek olarak, bu proje ile,

Yaya-odakl ulam ve kentsel tasarm srelerinde kullanlan istatistiksel modeller ve kapsaml yntemler konularnda kalifiye lisansst rencileri yetitirmek,

Elde edilecek aratrma sonularn uluslararas dergilerde bilimsel makaleler olarak yaynlamak, ulusal ve uluslararas konferans, sempozyum ve seminerlerde sunmak, ve bu yolla dnya literatrne katkda bulunmak,

Bu konuda AB Horizon 2020 kapsamnda projeler balatmak veya mevcut projlere katlmak iin gerekli yntemsel birikim ve insan gcn oluturmak,

hedeflenmektedir.

Bu proje, kuramsal ve analitik ksmlar bulunan, ve sonuta planlama ve tasarm srelerinde kullanlmak zere gelitirilecek yeni modeller iin gerekli tm almalar hedefleyen kapsaml bir proje olmas sebebi ile 36 ay olarak planlanmtr.

(rnek-3)

Bu projenin hem kuramsal hem uygulamal amalar vardr. Trke dilbilimde, metin iaret adllar ile sylem balalarnn bilisel bilgi ilemlemesi ve bunlarn metinlerin retorik yaplar ile ilgili balantlar aratrlmamtr. Bu adan, proje sz konusu elerin Trkedeki edimbilimsel zellikleri ile Trke konuucularn dil edinleri zerine yeni bilgi retecektir. te yandan, Trke ile ngilizcenin bu eler balamnda edimbilimsel karlatrmas yaplmam, yabanc dil edinimi balamnda da yorumlama ve ilemleme zellikleri aratrlmamtr Projedeki deneylerle elde edilecek veriler, bu konularda yeni bilgi salayacaktr.

Bunlarn yan sra, aratrmann zellikle kuramsal dilbilime katkda bulunaca beklenmektedir. Metindilbilimi ve bilisel dilbilim aratrmalarnda, metin gnderim zmnde sylem balalar gibi sylem balayclarnn (ng. discourse markers) belirleyici olabileceinden sz edilmesine ramen (Grosz ve Sidner 1986; Litman ve Hirschberg 1993; Schauer ve Hah 2001), bu dnceyi snamak iin evrimii psikodilbilimsel deneyler yaplmamtr. Projedeki deneyler bu konuya k tutacak ve metindilblimsel zelliklerin bilisel bilgi ilemlemesi zerine nemli bilgiler salayacaktr.

Aratrmann dilin bilisel ilemlemesi ile ilgili sonular aadaki gibi sralanabilir:

1. Tek dilli Trke ve tek dilli ngilizce konuucularn Trke ya da ngilizce metin iaret adllar ile yaplan gnderimlerin bilisel bilgi zmlemelerinin ortaya karlmas;

2. kidilli Trke-ngilizce konuucularn ngilizce metinlerdeki ve ikidilli ngilizce-Trke konuucularn metin iaret adllarnn gndergelerini zmlemede izledikleri bilisel statejileri betimlenmesi;

3. kidilli Trke-ngilizce ve ikidilli ngilizce-Trke konuucularn gnderim zmleme stratejileri betimlenecek ve Trkeden ngilizceye ya da ngilizceden Trkeye strateji aktarm olup olmadn ortaya karlmas;

4. Tek dilli Trke ve tek dilli ngilizce konuucular ile bu dillerde ikidilli olan konuucularn metin iaret adllar ile sylem balalarn ilemlemeleri betimlenmesi;

5. Metin iaret adllar ile sylem balalarnn bilisel bilgi ilemlemesi zerine etkilerinin betimlenmesi; 6. Trke ve ngilizcede metin iaret adllar ile sylem balalarnn benzerlik ve farkllklarnn tanmlanmas

3. KONU, KAPSAM ve LTERATR ZET Proje nerisinde ele alnan konunun kapsam ve snrlar, projenin aratrma sorusu veya problemi ak bir ekilde ortaya konulmal ve lgili bilim/teknoloji alan(lar)ndaki literatr taramas ve deerlendirilmesi yaplarak proje konusunun literatrdeki nemi, arka plan, bugn gelinen durum, yaanan sorunlar, eksiklikler, doldurulmas gereken boluklar vb. hususlar ak ve net bir ekilde ortaya konulmaldr. Literatr deerlendirmesi yaplrken ham bir literatr listesi deil, ilgili literatrn zet halinde bir analizi sunulmaldr. Referanslar http://www.tubitak.gov.tr/ardeb-kaynakca sayfasndaki aklamalara uygun olarak EK-1de verilmelidir.


(rnek-1)

Proje Konusu

Perakendecilik, tketicinin ihtiya duyduu mallarn ounlukla sabit sat noktalarndan, kk parti byklklerinde ve nihai tketim iin pazarlanmas faaliyetlerinin btndr. Bu tanm erevesinde perakendeciler gda maddeleri, giyim eyas, mobilya, ev eyas, madeni eya, cam, ila ve triyat, kereste ve inaat malzemesi, kitap ve krtasiye gibi ok farkl alanlarda faaliyet gsterirler. Bu kapsamdan da akca grlecei zere sektr olarak ekonomide nemli arlklar vardr.

ABD Ticaret Bakanl istatistiklerine gre, 2004 ylnda ABDde perakende sektrnn sat hacmi 3500 milyar dolar gemitir. Bu sat hacmini gerekletirmek iin perakende tedarik zincirinde tanan toplam envanterin deeri 1200 milyar dolar amtr. Bu envanterin tedarik zincirindeki dalm yledir: imalat seviyesinde 430 milyar dolar; toptanc/datmc seviyesinde 320 milyar dolar; ve perakende seviyesinde 450 milyar dolardr. Envanter maliyetlerinin iletmeler iin nemli bir maliyet kalemi olduu dnldnde ayn servis dzeyinin daha az envanter ile salanmasnn tad nem ortaya kmaktadr.

Yukarda verilen envanter rakamlarnn ykseklii sebebiyle perakende sektrnde seyrek olarak stoksuz kalnd dnlebilir; oysa ki, yaplan aratrmalar bunun doru olmadn gstermitir. Andersen Consulting tarafndan Coca-Cola iin yaplan bir aratrma (Coca-Cola Research Council/Andersen Consulting, Where to Look for Incremental Sales Gains: The Retail Problem of Out-of-Stock Merchandise, The Coca-Cola Research Council, Atlanta, GA., 1996) sradan bir gnde bir spermarkette sunulan rnlerin %8.2si iin stoksuz kalndn belirlemitir. Reklam yaplan rnler iin bu deer %15.0e ykselmektedir. Sz edilen stoksuz kalma durumu tm satlarn %6.5na karlk gelmektedir. Alternatif rnler sunarak tketicinin talebinin karlanmas halinde dahi perakenciler toplam satlarn %3.1i kadar bir potansiyel haslat yeteri kadar stok tutmamak sebebiyle kaybetmektedirler (C. B. Lee, Demand Chain Optimization: Pitfalls and Key Principles, Evant White Paper Series, 2003).

Trkiye iin benzer veriler bulunmasa da perakende sektrnn byklnden hareketle karlacak sonu deimemektedir. Planet Retail (http://www.planetretail.net/) tarafndan salanan en son bamsz verilere gre, Trk perakende sektrnn cirosu 2006 ylnda 137 milyar dolar olarak gereklemi ve 2010'a kadar sektrn 199 milyar dolara ulamas beklenmektedir. Trkiye'de perakende sektr ekonomiye yaklak 6.7 milyar dolar tutarnda bir katma deer yaratmakta ve yine yaklak olarak 2.5 milyon kiiyi istihdam etmektedir ki buna gre perakende sektrnn tm ekonomi zerindeki etkisi, toplam Trkiye retiminin %3.5'i ve istihdamn ise %12'si olacaktr. Bu rakamlar perakende sektrnn Trk ekonomisi zerindeki arln aka gzler nne sermektedir ve bu sektrde envanter planlamasyla salanacak tasarrufun firma ve ulusal ekonomi baznda ne derece nemli olduunu gstermektedir. ABD iin bulunan stoksuz kalma yzdelerinin Trkiye perakende sektr iin de geerli olduunun varsaylmas halinde sadece stoksuz kalma sebebiyle uranlan yllk sat kaybnn 6 milyar dolar bulaca anlalr ki bu da konunun nemini akca ortaya koymaktadr. Stoksuz kalmann veya gereinden fazla stok bulundurmann maliyetli olmas hangi rnn sipariinin ne zaman ve ne miktarda verilmesi gerektii sorusunu perakende sektrnn temel sorunlarndan birisi haline getirmektedir.

Ancak, yukarda ifade edilen perakendeci seviyesinde envanter planlamas sorununu perakende tedarik zincirinin planlamasndan bamsz olarak dnmek mmkn deildir. Bugnn kreselleen piyasalarnda yaanan youn rekabet, yeni rnler iin giderek den rn yaam sreleri ve tketicilerin ykselen beklentileri firmalarn tedarik zincirlerini tekrar dzenlemelerine yol amtr ve perakende sektr bunun bir istisnas deildir. Bu abann arkasnda firmalarn deil, onlarn ait olduklar tedarik zincirlerinin rekabet ediyor olmas tesbiti yatmaktadr. Tedarik zinciri ynetimi sistemin etkinliinde rol oynayan tedarikiden imalatya, ana depolardan datm merkezlerine, perakendecilere ve dkkanlara kadar btn aktrleri dikkate alarak, tketicinin gereksinimlerine cevap verecek rnn retilmesine ve tketiciye sunulmasna imkan salar. Tedarik zinciri ynetiminde hedef tm sistemin verimli ve maliyet etkin olmasn salamaktr; ama tama ve datm maliyetlerinden ham madde, ara rn ve nihai rn stok maliyetlerine kadar katlanlan toplam maliyeti en aza indirgemektir. Tedarik zinciri ynetiminin esas olarak bir ebekeye ilikin planlama, uygulama ve kontrol merkezli tanmlanmas sebebiyle zincire dahil olan tm firmalarn stratejik, taktik ve operasyonel dzeydeki faaliyetlerinin dikkate alnmasn gerektirir. Bu faaliyetler datm ebekesinin tasarm, retim planlamas, envanter kontrol, envanter ve tamann koordinasyonu, ara filosu ynetimi gibi geni bir yelpazede verilecek kararlarla birbirlerine baldr. Bahsedilen bu karar problemlerinin her biri kendi bana zm zor problemlerden olan kombinatryel eniyileme (optimizasyon) problemi snfna girmektedir ve hepsinin birlikte eanl olarak zm mmkn deildir. nerilen bu proje bir ilk adm olarak sadece perakende tedarik zincirleri iin envanter planlamas sorununa gerekci varsaymlar altnda zm retmeyi hedeflemektedir.

Tedarik zinciri ynetimi alanndaki aratrma faaliyetlerinin uygulamada sonu alabilmesi iin i dnyasnn evresini tanmlayan temel unsurlar dikkate almas gereklidir. Belirsizlik gnmz i dnyasn tanmlayan en kritik faktrler arasndadr ve tedarik zinciri ynetimi aratrmalarnn merkezinde olmaldr. Rassal tketici davran, eksik bilgi, hatal veri, ak olmayan veya eksik tanmlamalar tedarik zinciri ynetiminde belirsizlik temasn vurgulayan rassal faktrlerden yalnzca birkadr. rn yaam srelerinin giderek ksalmas kullanlabilecek tarihsel verinin de azalmasna ve bylece belirsizliin artmasna yol amaktadr. Bu durum ise zellikle perakende tedarik zincirlerinde belirsizliin modellenmesinin nemini artrmaktadr. Mevcut rekabeti ortamda belirsizlii ynetmeye yardmc olacak ve deien piyasa koullarna hzl ve gvenilir ekilde tepki vermeyi salayacak yeni yaklamlara perakende sektrnn ihtiyac vardr (M. L. Fisher, A. Raman, A. McClelland, Rocket Science Retailing Is Almost Here -- Are You Ready?, Harvard Business Review, pp.115-124, Jul-Aug, 2000).

Belirsizliin planlamaclar iin karmaklk yaratan bir faktr olduuna dair fikir birlii bulunmasna ramen mevcut planlama


sistemleri veri iin nadiren belirlenimsiz (non-deterministic) yaklam kullanmaktadr (S. D. Wu, R. Roundy, R. H. Storer ve L. A. Martin-Vega, Manufacturing logistics research: taxonomy and directions, Teknik Rapor No. 1254, School of Operations Research and Industrial Engineering, Cornell University, 1999). Buna ilikin bir rnek olarak letmecilik alanndan Kurumsal Kaynak Planlamas (Enterprise Resource Planning, ERP) ve dier kurumsal bilgi ve planlama sistemlerinin nadiren rassalla ilikin bilgi kullanmalar verilebilir. Yine Wu ve dierlerine gre, birok aratrmac tedarik zinciri ynetimi alannda belirsizliin etkin ekilde dikkate alnamaynn olumsuz etkisini giderek daha ok hissettiklerini belirtmekte ve aratrma sonularnn uygulamada beklenen etkiyi yaratmamasnn temel sebebi olarak bunu grmektedir. Bu balamda, nerilen bu proje perakende tedarik zincirleri iin envanter planlamas sorununa farkl belirsizlik faktrlerini hesaba katarak zm retecektir.

Yukarda yaplan aklamalar erevesinde, tedarik zinciri envanter aratrmalarnn uygulamada beklenen etkiyi gsterebilmesi iin byk lekli stokastik karar problemlerinin zlmesi gerekmektedir. Ancak kk boyutlu stokastik problemler bile hesaplama bakmndan zorluklar tamaktadr. Bu alanda baz baarlar elde edilmi olsa da aratrlmay ve zlmeyi bekleyen birok soru bulunmaktadr. Bu aratrma projesinin hedeflerinin banda uygulamaclar iin tedarik zinciri envanter sistemlerinde belirsizlikle ba etmeye dnk bir planlama erevesinin gelitirilmesi ve belirsizlik altnda tedarik zinciri envanter ynetimi aratrmalarna yeni bir yaklam kazandrmak bulunmaktadr. Bu hedefe hizmet etmek zere (4. Ama da daha ayrntl olarak sunulmutur):

1. tedarikilerin gvenilirlii, tama kanallarnn gvenilirlii, tedarik sreleri, belirsiz talep ve piyasa fiyatlar, faiz oranlar gibi farkl risk faktrlerinin perakende tedarik zincirleri envanter planlamasna olan etkileri incelenecektir;

2. risk faktrleri analitik olarak tanmlanacak ve ilgili performans metrikleri gelitirilecektir;

3. riski ve beklenen maliyeti azaltmaya dnk tedarik zinciri envanter stratejileri gelitirilecektir;

4. strateji parametrelerinin hesaplanmasnda kullanlacak yeni tedarik zinciri envanter modelleri kurulacaktr;

5. kurulan modelleri etkili ekilde zmek iin algoritmalar gelitirilecektir;

6. madde 1-5te elde edilen ktlar bir prototip karar destek sistemi olarak kullanma hazr hale getirilecektir.

Yukarda listenen amalara Ynetim Bilimi/Yneylem Aratrmas (YB/YA) ve Yapay Zeka (YZ) alanlarnda gelitirilen yeni tekniklerin Matematiksel Programlama ve Kst Programlama (Constraint Programming) erevesi altnda hibrit uygulamalaryla ulalacaktr. Aada zetle verilen ve tedarik zinciri envanter planlamas projesi kapsamnda ele alnacak olan aratrma konu balklar sadece YB/YA ve YZ alanlarnda yeni bilgi retme frsat vermekle kalmayacak, fakat kurumsal seviyede karar alma srelerini analitikletirme abalarna da katkda bulunacaktr. Bu projenin baaryla tamamlanmasn takiben perakende tedarik zincirlerinin envanter planlamas dnda kalan temel karar problemleri de aratrlacak ve olabildiince envanter ynetim kararlaryla entegre edilecektir.

Proje Kapsam

Saha almasnn kapsam

Trkiyede faaliyet gsteren perakendeci firmalarn tedarik zinciri envanter planlamasna ilikin ncelikli sorunlarn ve kullanmakta olduklar karar destek sistemlerini belirlemek, ve mevcut envanter planlama yaklamlarnn bir fotorafn ekebilmek amacyla almann kapsam sektr temsilen spermarket dzeyindeki perakendeci firmalarla snrlandrlmtr. Perakende sektrnde faaliyet gsteren firmalarn eitlilii ve saylarnn okluu, ngrlen proje btesi ve proje sresi kstlar altnda, bu tr bir snrlandrmaya gidilmesini zorunlu klmtr. Saha almasna konu edilecek olan firmalar Soysal Trkiye Perakende Katalou -- 2005 (S. Soysal: stanbul, 2005) spermarketler blmnde listelenen firmalardan seilecektir. Mlakat vermeyi ve anket almasna katlmay kabul eden firmalarla yaplan grmelerde perakende tedarik zincirinin yaps, alma kltr ve i ilkeleri anlalarak risk faktrlerini nasl deerlendirdiklerinin ve bunlarla nasl ba ettiklerinin cevab bulunmaya allacaktr. Tanmlanacak olan bu stratejilerin deerlendirmesi teorik ksmda gelitirilecek olan stratejilerle karlatrmal olarak yaplacaktr.

almann teorik ksmnn kapsam

Perakende tedarik zincirlerinde belirsizlik altnda envanter planlamasnn tad teorik ve teknik glklere zm retmek bu projenin temel amalar arasndadr. Bu glklerin nasl ele alnaca ve kullanlacak temel modelleme ve zm paradigmalarnn neler olaca aada, ana hatlaryla teknik ayrntya girilmeden, verilmitir. Bu balamda proje almasnn teorik kapsam yledir:

1. Stokastik Kst Programlama (Stochastic Constraint Programming), proje yneticisi Dr. Armaan Tarm tarafndan York niversitesi (ngiltere) ve Cork niversitesinde (rlanda) 4 yllk bir aratrmann sonucunda gelitirilen bir modelleme yaklamdr. Yneylem Aratrmas temel tekniklerinden olan Matematiksel Programlamaya kar en belirgin stnl dorusal


olmayan stokastik kombinatryel eniyileme problemlerinin modellenmesine ve zmne imkan vermesidir. Perakende tedarik zinciri envanter planlamasnn bu tr bir stokastik kombinatryel optimizasyon problemi olmas bu modelleme yaklamn proje almas iin anahtar hale getirmektedir. Stokastik Kst Programlama yardmyla kurulacak modellerin perakende tedarik zinciri envanter planlamas alannda uygulanabilirliini salamak iin etkili ve verimli zm algoritmalarnn gelitirilmesi gerekmektedir. Bu algoritmalarn gelitirilmesi aratrma projesinin teorik kapsamn oluturan ana i paketlerinden biri olacaktr.

2. Perakende tedarik zincirlerinin ynetiminde dikkate alnmas gereken en nemli faktrlerden biri kullanlacak olan politikalarn belirsizlie kar duyarlldr. Duyarll yksek olan politikalar kk dalgalanmalara ar tepki vererek tedarik zincirinin btnnde dalgalanmaya sebep olmaktadrlar. Bu yzden salam (robust) politikalarn gelitirilmesi perakende tedarik zincirleri asndan nem tamaktadr. Proje aratrmaclarndan Dr. Brahim Hnichin Cork niversitesinde (rlanda) gelitirmi olduu Salam Kst Programlama (Robust Constraint Programming) politikalarn duyarll ve katlanlmas beklenen maliyet arasndaki dnlemelerin (trade-offs) incelenmesinde nemli rol oynayacak bir teknik olarak grlmektedir. lk kez salam kst programlamann tedarik zincirleri politikalarna uygulamas bu projenin teorik kapsam iinde gerekletirilecektir.

3. Tedarik zincirlerinde nceden verilmi olan siparilerin talep gzlendikten sonra iptal edilmesi uygulamas yaygnken bu konu akademik olarak incelenmemi ve etkileri tam olarak anlalmamtr. Bu projede verilen siparilerin bir iptal maliyetine katlanlarak iptal edilmesi seeneinin ynetimi en genel politika olan (R,s,S) altnda modellenecek ve etkileri aratrlacaktr. Dinamik (R,s,S) envanter politikas sipari dnemlerinin uzunluu duraan olmayan talebin dalmna bal olarak deiebildii, her sipari dneminin banda sipari verip vermeme kararnn o ana kadar gereklemi olan talebe bal olduu ve siparite bulunma kararnn verilmesi halinde de ne miktarda sipari verilmesi gerektii bilgisini sunan son derece genel fakat hesaplanmas o derece karmak bir politikadr. Bu aratrmann alt yapsn proje aratrmaclarndan Dr. Ayegl Tan doktora tez almasnda incelemi olduu dinamik (R,s,S) envanter sistemleri oluturacaktr.

4. Perakende tedarik zincirlerine ilikin byk boyutlu stokastik kombinatryel karar problemlerinin zmnde kullanlacak olan yaklamn verimli, etkin ve leklenebilir olmas gerekir. Bu proje almasnn teorik ksmnn hedeflerinden biri de kombinatryel problemlerin zmnde kullanlan temel tekniklerden kst programlama, kark tamsay programlama ve dinamik programlamann tek balarna kullanm yerine tek bir ereve altnda nn bir melezinin (hibritinin) kullanmnn denenmesidir. Farkl problem snflar iin bu tip denemeler Dr. Armaan Tarm ve Dr. Brahim Hnich tarafndan ayr ayr daha nce denenmi ve baaryla uygulanmtr. Bu proje almas kapsamnda hibrit zm algoritmalarnn tedarik zinciri envanter planlamasna uygulamas yaplacaktr.

5. Envanter ynetimi alannda gerekletirilen ve talep belirsizliini dikkate alan almalarn ok byk bir ksm duraan talep varsaymnda bulunmaktadr. Doas itibaryla perakendecilik sektrnde talep dnemsellik gstermektedir. Dolaysyla perakende sektrnde kullanlacak olan envanter planlama sistemlerinin bu talep karakteristiklerini gz nne almas gerekmektedir. Bu alanda yaymlanm almalarn arasnda Dr. Armaan Tarmn literatrde ilk defa (R,S) politikas (dier adyla tedarik dnemi politikas) iin eniyileme (optimizasyon) almas bulunmaktadr. Bu alma tek rn tek firma iin gerekletirilmi olup perakende tedarik zincirlerine uygulanabilmesi iin ok rnl ok merkezli sistemlere genelletirilmesi gerekmektedir. Projenin teorik ksmnda bu genelletirmenin de yaplmas hedeflenmektedir.

6. Belirsizlik altnda tedarik zinciri envanter ynetiminin esas olarak ok kriterli bir karar problemi olmasnn tad zorluklar eitli performans metriklerinin tanmlanmasn gerektirmitir. Ancak bu metrikler subjektif olmaktan kurtulamamtr. retim Ekonomisi ve Ynetim Bilimi/Yneylem Aratrmas alanlarnda gelitirilmi olan Veri Zarflama Analizi (Data Envelopment Analysis) bu tip ok girdi-kt faktrl srelerde greli etkinlik analizi yapmak iin gelitirilmesine ramen bugne kadar tedarik zinciri envanter ynetimi alannda bir performans lm arac olarak kullanlmamtr (baknz: Armaan Tarm, Veri Zarflama Analizi: Matematiksel Programlama Tabanl Greli Etkinlik lm Yaklam, Saytay Yaynlar, No:15, 2001). Veri zarflama analizinin bu alanda nasl kullanlacana ilikin olarak gelitirilecek metodoloji ve mevcut performans kriterleri ile veri zarflama analizi sonularnn karlatrlmas bir ilk olacaktr. Literatr zeti nerilen aratrma projesinin ana temasn oluturan perakende tedarik zincirleri zerine yaynlanan aratrmalar ve istatistikler konunun makro ve mikro lekte nemini ak ekilde ortaya koymaktadr. ABDde perakende sektrnn sat hacmi 2004 ylnda 3500 milyar dolar amtr (ABD Ticaret Bakanl istatistikleri, http://www.census.gov/econ/www/). Bu sat hacmini gerekletirmek iin 1200 milyar dolarlk envantere ihtiya duyulmutur. Bu envanterin 450 milyarlk ksm tedarik zincirinin en alt seviyesi olan perakendeciler tarafndan tutulmutur. Dier yandan envanter rakamlarnn yksekliine ramen perakende sektrnde stoksuz kalnmayla ok sk karlalmaktadr. Andersen Consulting tarafndan Coca-Cola iin yaplan bir aratrma [1] sradan bir gnde bir spermarkette sunulan rnlerin %8.2si iin stoksuz kalndn belirlemitir. Reklam yaplan rnler iin bu deer %15.0e ykselmektedir. Sz edilen stoksuz kalma durumu tm satlarn %6.5na karlk gelmektedir. Alternatif rnler sunarak tketicinin talebinin karlanmas halinde dahi perakenciler toplam satlarn %3.1i kadar bir potansiyel haslat yeteri kadar stok tutmamak sebebiyle kaybetmektedirler [2]. Trkiye iin benzer veriler bulunmasa da perakende sektrnn byklnden hareketle karlacak sonu deimeyecektir.

Fisher ve dierlerine [3] gre son 20 ylda indirimli satlarn toplam satlar iindeki paynn %8 seviyesinden %33lere ykselmesinin temel nedeni perakende sektrnde tm gerekli verilerin bilgisayar ortamnda tutuluyor olmasna ramen bunlarn uygun ekilde ilenip kullanlmamasdr. Bu almada zellikle perakende sektrnde ortalama kar marjlarnn %2-3 seviyelerinde olduu hatrlatlp, bunun yannda stoksuz kalma sebebiyle kaybedilen haslatn %10unun ne kadar byk olduu gzler nne serilmektedir. Fisher ve dierlerinin perakende tedarik zincirlerinin performanslarn artrmak iin iyiletirmenin


gerekli grld alandan birisi belirsizlik altnda envanter planlamasdr.

Chen ve dierleri [4] de perakende sektrnde yaptklar ve 23 yllk veriyi kapsayan aratrmalar sonucunda yksek envanter seviyesi ile alan firmalarn hisse senedi ortalama getirilerinin uzun vadede dk olduunu grmlerdir. Bir dier almalarnda [5] ise 1981-2000 arasndaki 19 yllk dnemde imalat sektrnde ortalama envanter tama sreleri 96 gnden 81 gne inerken (yllk %2 seviyesinde bir azal), perakende sektrnde stokta tutulan nihai rnlerde hibir azal gzlenmemitir. Bu sonular perakendeci seviyesinde envanter planlamasnda bir baar kazanlamadn gstermektedir.

Enslow tarafndan yaplan ve Aberdeen Group tarafndan yaynlanan [6] raporda gnmzde firmalarn %60dan fazlasnn envanter planlamasnda uygun planlama aralarn kullanmadklarn ve bu firmalarn sahip olmalar gerekenden %15-30 daha fazla envanterle alt ve servis dzeylerinin de dk olduu belirtilmitir.

Tedarik zinciri ynetimi alanndaki aratrma faaliyetlerinin uygulamada sonu alabilmesi iin i dnyasnn evresini tanmlayan temel unsurlar dikkate almas gereklidir. Belirsizlik gnmz i dnyasn tanmlayan en kritik faktrler arasndadr ve tedarik zinciri ynetimi aratrmalarnn merkezinde olmaldr. Wu ve dierlerine [7] gre belirsizliin planlamaclar iin karmaklk yaratan bir faktr olduuna dair fikir birlii bulunmasna ramen mevcut planlama sistemleri veri iin nadiren belirlenimsiz (non-deterministic) yaklam kullanmaktadr. Buna ilikin bir rnek olarak letmecilik alanndan Kurumsal Kaynak Planlamas (Enterprise Resource Planning, ERP) ve dier kurumsal bilgi ve planlama sistemlerinin nadiren rassalla ilikin bilgi kullanmalar verilebilir. Yine Wu ve dierlerine gre, birok aratrmac tedarik zinciri ynetimi alannda belirsizliin etkin ekilde dikkate alnamaynn olumsuz etkilerini giderek daha ok hissettiklerini belirtmekte ve aratrma sonularnn uygulamada beklenen etkiyi yaratmamasnn temel sebebi olarak grmektedir. Bu balamda, nerilen bu proje perakende tedarik zincirleri iin envanter planlamas sorununa belirsizlik faktrlerini dikkate alarak zm retecektir.

Belirsizlik altnda envanter planlamasna ilikin literatr incelendiinde ise (baknz Graves ve dierleri [8], Porteus [9], Zipkin [10] ve de Kok [11]) birok farkl envanter politikasnn uygulamada yer bulduu grlecektir. Bunlar arasnda (s,S), (s,Q), (R,S) gibi sipari noktas (s), sipari miktarlar (Q), sipari aralklar (R), envanter ykseltme seviyesi (S) parametrelerini sabitleyerek envanter kontrol yapan politikalar ne kmaktadr.

Tek rn ve tek stok noktas durumu iin dorusal elde stok tutma ve stoksuz kalma maliyetleri ile sabit sipari maliyeti varsaym altnda Scarf [12] tarafndan ispat edildii zere (s,S) politikas optimal maliyetli politikadr. Ancak bu varsaymlar, tanm gerei, hemen hibir perakende tedarik zincirine uygun deildir. Bunun birok sebebi bulunsa da temelde birok stok ve retim merkezinin dikkate alnmas gerei ile birden ok rn iin planlama yaplmas ihtiyac (s,S) politikasnn artk optimal politika olma zelliini ortadan kaldrr. Bu gevetilmi varsaymlar altnda (s,S) politikasnn pratikte uygulanabilirlii de kolay grnmemektedir. Hatta tek rn tek stok noktas iin planlama yapmak gerektii zaman bile birok firma ileriye dnk olarak hibir planlamaya imkan vermeyen (s,S) politikas yerine (R,S) tipi politikalar tercih etmektedir (baknz Silver ve dierleri [13]). Envanter alannda temel kaynak niteliinde olan Silver ve dierlerinde iaret edildii gibi zellikle birden ok rn iin eanl sipari vermenin sipari maliyetlerini drd durumlarda koodinasyon imkan sunan (R,S) politikasnn dier politikalara stn olduu ifade edilmitir. Bu aklamalar erevesinde (R,S) politikas perakende envanter sistemleri iin cazip bir planlama platformu sunmaktadr.

Yukarda yaplan aklamalardan anlalaca zere perakende tedarik zinciri envanter planlamasnn temel karakteristiini ok rnllk, ok merkezlilik ve belirsizlik ifade eder. Belirsizlii konu alan envanter yazn incelendiinde hemen tamamnn duraanlk (stationarity) varsaymnda bulunduu grlr. Oysa bir ok sektrde bunlarn banda perakende sektr gelmektedir talep duraan olmayan (non-stationary) bir desen gsterir. Dolaysyla yaplan aratrmalarn uygulamada beklenen etkiyi yaratabilmesi iin belirsizlik duraan olmayan bir yapda tanmlanmaldr. (R,S) politikas ile ilgili literatr incelendiinde duraan olmayan talep varsaymnda bulunan ilk yaynn Silvera [14] ait olduu grlr.

Silver [14] stokastik dinamik parti bykl problemine sezgisel bir yaklam nerir. Bu alma, dnemsel ortalama maliyeti hesaplayan Silver-Meal [15] sezgisel yaklamnn stokastik srmdr. Silver'in sezgisel yaklam admdan olumaktadr. lk adm, ne zaman sipari verileceini, ikinci adm sipariin ka dnemi kapsayacan, nc adm ise sipari miktarn bulmaya yneliktir. Bu almay takip eden bir dier sezgisel yntem ise Askin [16] tarafndan nerilmitir.

Duraan olmayan talep altnda (R,S) politikas iin ilk matematiksel programlama modeli (statik-dinamik belirsizlik stratejisi olarak adlandrlmtr) Bookbinder ve Tan [17] tarafndan nerilmitir. Bu stratejiye gre planlama ufku banda tedarik dnemleri Wagner-Whitin [18] tipi bir dinamik programlama modeli ile belirlenmekte ve belirlenen bu dnemler iin envanter ykseltme dzeyleri dorusal programlama ile bulunmaktadr. Bookbinder ve Tannn almas, sipari dnemlerini ve bu dnemlerdeki beklenen sipari miktarlarn iki admda hesaplayan bir dier sezgisel yaklamdr.

Bookbinder ve Tann kullandklar varsaymlar altnda problemin ilk optimal zm Tarim ve Kingsman [19] tarafndan gelitirilen kesinlik dengi (certainty equivalent) kark tamsay programlama (MIP) modeli ile bulunmutur. Bu formlasyon yardmyla optimallikten taviz verilmeden sipari dnemleri ve envanter ykseltme seviyeleri eanl olarak bulunabilmektedir. Bookbinder-Tan ve Tarim-Kingsman almalarnn ortak varsaymlar her ikisinde de stoksuz kalma maliyeti yerine servis dzeyi kstnn kullanlmasdr. Tarim ve Kingsman bu almalarn takiben servis dzeyi kst yerine stoksuz kalma maliyetini dikkate alarak (R,S) politikas iin politika parametrelerini hesaplayacak dorusal olmayan bir model kurmular ve daha sonra bu model iin paral dorusal bir tamsay programlama modeli nermilerdir [20]. Gelitirilen bu kombinatryel optimizasyon modellerinin nemli bir envanter planlama problemine zm nermesine karn uygulamada ancak kk lekli uygulamalarn


sonulandrlmas mmkn olmutur. Hesaplamada karlalan bu gl amak zere Tarim ve Smith [21] Yapay Zeka alannda gelitirilen Kst Programlama (Constraint Programming, CP) tekniini kullanarak ok daha hzl zm elde etmeyi baarmlardr. Bunu takiben Tarim ve dierleri tarafndan gelitirilen bir MIP/CP hibriti modelle duraan olmayan talep altnda tek rn ve tek stok noktas iin tm pratik uygulamalarda makul srede planlama yapmak mmkn olmutur [22].

Buraya kadar verilmi olan literatrden de aka grlecei zere ok rn, eanl sipariler ve ok stok/retim noktasnn dikkate alnd (R,S) tipi politikalar zerine almalar henz yaplmamtr. Bu tr aratrmalarn uygulamada ve teoride byk bir boluu dolduraca aktr.

Gelitirilecek olan modellerin en zor optimizasyon problemi snfna giren dorusal olmayan stokastik kombinatryel optimizasyon modelleri olaca aktr. Bu modeller iin kullanlacak olan yaklamlar arasnda dekompozisyon algoritmalar (rnein Tarim ve Miguel [23]), senaryo indirgeme yntemleri (rnein Kleywegt ve dierleri [24] ve Santoso ve dierleri [25]), sezgisel yaklamlar (rnein Van Hentenryck ve Bent [26]) ve hibrit yntemler (rnein [27]) bulunmaktadr. Bu projede ele alnacak olan envanter planlamas problemi iin hangi yaklamlarn daha iyi sonu verecei aratrmamz sonucunda ortaya konacaktr. (rnek-2) nerilen projenin konusu, Bursann koza yetitiricilii ve ipekli dokumaclk sektrnn 1837-1990 yllar arasndaki tarihsel srete, sosyo-ekonomik deiimi hakkndadr. Projede aratrma sahas olarak Bursa ehrinin seilmesinin en nemli nedeni; Osmanl Devleti ve Trkiye Cumhuriyeti dneminde koza yetitiricilii ve ipekli dokumaclk sektrnn merkezi durumunda olmas ile ilgilidir. Dier bir neden ise bu ehre ait nemli derecede yazl ve szl kaynaklara ulaabilme imkn ile ilgilidir. Koza yetitiricilii ve ipekli dokumaclk sektrnn kentteki yeri ile ilgili hl ortaya konmam ve deerlendirilmemi nemli derecede ariv kayd yer almakla beraber, zellikle 20. yzylda bu sektrde hizmet reten ve hayatta olan birok yal insann da verecei szl bilgiler bulunmaktadr. Yaayan ahslarn zerinde yaplacak szl tarih aratrmalar, kendi dnemlerindeki deiimi gstermekle kalmayp, kuaktan kuaa aktarlan nemli bilgileri de ierebilmektedir.

Konunun kapsad srecin balang yl olarak 1837 ylnn tespit edilmi olmas, bu tarihte Bursada ilk kez ipek reten bir

fabrikann al ve sonrasnda ipekilik sektrnde fabrikalama srecinin yaanmas ile ilgilidir. Bu gelime geleneksel retim tekniinin tamamen ortadan kalkmasn tanmlamasa da, ipekilik sektrnde sosyal ve ekonomik adan hzl bir deiimi balatmtr. Aratrmann kapsad tarihsel srecin biti yl olarak 1990 ylnn seilmesi, bu tarihte dnyada ipekilik ve buna bal sektrlerde ciddi anlamda bir daralmann balamas ve Bursada sektrn bu yldan itibaren yok olma eilimine girii ile ilgilidir.

Proje konusu 154 yllk uzun bir tarihsel dnemi iine aldndan, sektrdeki nemli deiimin yaand bu sre yekpare bir

zellikte deildir. Dolaysyla proje konusu sektrdeki deiime yn veren veya ivme kazandran nemli gelimeler erevesinde u alt dnemler halinde tanmlanabilir.

pek retiminde Fabrikalama ve Koza Yetitiriciliinde Fenn Usllerin Uygulanmas Sreci (1837-1908): Bu dnemin

balangc Bursada ilk ipek fabrikasnn kurulmas ile ortaya kar, fabrikalama sreci ile devam eder. lgili dnemde Avrupa finans kapitalinin yatrmlar ile kentte kurulan ok sayda fabrika, kozadan ipek ekimini gerekletirerek Avrupadaki dokuma fabrikalarna ipei kullanmak zere gnderir. Bu gelimeler yabanc sermayedarn uygun fiyatl ve kaliteli ipei Avrupa dokuma piyasasna temin etmek gibi d taleplere baldr. D talebin etkisiyle ortaya kan bu durum, Bursa gibi ipekiliin merkezi olan Osmanl ehrindeki toplumsal hayata sosyal ve ekonomik adan nemli deiiklikler getirecektir. ehir halknn fabrikalarda ii olarak almalar (zellikle kadnlarn), alanlarn Avrupal sermayedar ve rnek yabanc iilerle tanmalar, i disiplinlerini almalar ve i konusundaki yaantlarn grmeleri, sosyal deiime etki eden baz rneklerdir. Ayrca fabrikalarn koza talepleri, kent ve ky toplumundaki koza reticilerinin meguliyetini ve gelirlerini arttrm, tepme mancnkla i yapanlar dahi i piyasa dnda d piyasalar iin fason retimde bulunmulardr. Sektrde yaanan gelimeler Bursann d ulam anda bile ciddi deiiklikler getirmitir. stanbul-Mudanya arasnda Fransz Sefareti Maiyet Vapurunun ilemesi, 1865 ylnda Bursada ipek ticaretinin ilerletilmesi hususunda stanbuldan Gemlik ve mnasip olan sair iskelelere gemi iletmek zere Gemlik Krfezi ve Bursa Vapurlar irketinin kuruluu veya 1892de Bursa-Mudanya arasnda demiryolu iletmesinin almaya balamas, bu gelimelerden bazlardr. Her gelime de, Bursa iin deiimi tetikleyen etkenlerdendir.

lgili periyotta yaanan nemli bir gelime de kozaclk faaliyetini derinden etkileyen Pebrine (Karataban) adl ipekbcei hastaldr. 19. yzyl ortalarnda Fransada ardndan talyada grlen bu hastalk, ipekbcei reticilerini ekonomik adan perian etmitir. 1860larda Osmanl sahasna da giren bu hastalk, 20 yla yakn bir zaman iin Bursada koza reticilerine ve onlara bal retim yapan fabrika sahiplerine ciddi skntlar yaatmtr. Ne var ki bu skntl dnemin atlatlmas bir baka sorununun balamas sonrasndaki gelimelerin de etkisiyle zlecektir. Osmanl Devletinin 1875 ylnda moratoryum ilan etmesi sonrasnda, d borlar nemli bir sorun oluturmutur. Bu sorunun zme kavuturulma abas olarak kurulan Dyn- Ummiyye dresi, ipekilik sektr iin deiimin yeni bir safhasn balatmtr. 1881 sonrasnda Dyn- Ummiyye dresinin ipek r gelirlerini toplama hakkn zerine almas ve bu gelirleri maksimum dzeye karma arzusu, Bursada durma noktasna gelen koza reticilii iin yeni bir sayfa amtr. Osmanl hkmetinin ve Dyn- Ummiyye dresinin ortak abas ile Bursada koza yetitiriciliinin fenn usllerle yaplmas iin eitim verecek olan Harr Drttlimi ve Bursa Ziraat Mektebine bal Harr Drttahsili almtr. Alan bu okullar, koza reticiliini bilimsel eitimle yapma imknna kavuturmutur. Okulun al, salkl ve kaliteli koza retimi iin msabakalar yaplmas ve birok gelimenin yerel gazetelerde yer almas ve ilenmesi, dneme damgasn vuran dier gelimelerdir.

pekli Dokumaclkta Fabrikalama Sreci ve Sava Yllar (1908-1923): kinci alt dnem olarak belirlenen sre 1908-

1923 yllar arasdr. Bu dnemin snrlar, hem siyasi gelimelerle hem de bir nceki dneme gre sektrde yaanan yeni


gelimeler ile ekillendirilebilir. Siyasal anlamda gze arpan nemli gelimeler II. Merutiyetin ilan, Balkan Savalar, I. Dnya Sava, Osmanl Devletinin sonu ve Trkiye Cumhuriyetinin kuruluudur. Ksa dnemde grlen bu siyasal gelimeler srecinin ilk yllarnda, i talebe ve modernleme srecine bal olarak Bursada yerli veya yabanc sermaye ile oluturulan ipekli dokuma fabrikalar almtr. Bu zamana kadar Bursada sadece ipek eken ve iplik reten fabrikalar varken, imdi ipekli dokuma sreci de fabrikalama srecine girmitir. Ancak nce Balkan Savalar ve ardndan I. Dnya Sava gibi sosyal hayat ve ekonomiyi olumsuz ynde etkileyen yllara girilmesi, tm retim ve ticari faaliyet alanlarnda grld gibi ipekilik sektrn de olumsuz ynde etkilemitir. I. Dnya Savann kmas ve Osmanl Devletinin bu savata Fransann iinde yer ald tilaf blouna kar olan safta yer almas, Lyona ipek iplii ve koza ihracnn durmasna neden olarak, Osmanl ipek retimi ve ticaretini byk lde geriletmitir. Sava nedeniyle yaanan koza mahsul ve ipek fiyatlarndaki dme de, Bursadaki fabrikalarn retimini olumsuz ynde etkilemitir. nerilen proje almas bu gelimelerle sektrde ortaya kan durumu incelemeye alacaktr.

Trkiye Cumhuriyeti Dneminde Bursada Koza Yetitiricilii ve pekli Dokumaclk (1923-1990): Proje konusunun bu

alt dneminde, yeni bir ynetim ve ekonomi anlay ile ipekilik sektrnde meydana gelen deiim incelenmeye allacaktr. Yaanan tarihi bu dnem kendi i dinamikleri ile birlikte, ekonomi politikalar ve gelimi lkeler ile salanmaya allan entegrasyon asndan hareketli bir dnemdir. Kurulan yeni devletin sava sonras ekonomiyi kalkndrma abalar, ksa sre sonra yaanan 1929 Dnya Ekonomik Buhrannn yansmalar, ekonomide devletilik anlayna gei, ekonomik kurumsal yaplarn yeniden ekillendirilmesi, ekonomi alannda yerel sivil rgtlenmelerin oluumu, II. Dnya Savann ortaya k, 20. yzylda dnyada hzla ekil deitiren retim, pazarlama ve piyasa anlay, ilgili dnemi ekillendiren i ve d etkenlerdir.

Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren sanayileme, Trkiyenin ekonomik kalknmas iin ncelikli hedef olarak belirlenmitir.

Cumhuriyet dneminde Bursa sanayinin geliimi de, Cumhuriyet hkmetleri tarafndan uygulanan iktisat politikalarna paralel gelime gstermitir. Cumhuriyetin ilan ile balayan 1923-1950 srecinde, Trkiye genelinde uygulanan ekonomi politikalarnn Bursa yerelindeki yansmalar balca iki evrede izlenebilmektedir. Bu evrelerden ilki, 1923-1930 yllar arasnda grlen ksmi liberalizm dnemi; ikincisi ise 1930-1950 yllar arasnda grlen devletilik dnemidir. Devletilik dnemi, lkenin yaad i-d koullara gre zaman zaman farkllklar gstermi; zellikle 1945 sonrasnda ekonomide liberal politikalar ar basmtr. Btn bu ekonomi politikalar, lke genelinde olduu gibi Bursa yerelinde de izlenebilmektedir.

Kurulacak olan yeni devletin, sanayi ile ilgili zendirmeler iin yasal nlemler almasna, zmir ktisat Kongresinde (1923) karar

verilmitir. Gen Cumhuriyet ynetiminin sanayi kurulularn glendirme ve zel sektrn sanayide teviki iin ald nlemlerden biri, 1927 ylnda sanayi kurulularnn teviki ve korunmas iin 1913 ylnda karlan Tevik-i Sanayi Kanununun yeniden gzden geirilerek kapsamnn geniletilmesi olmutur. Bu dnemde ipek sanayinde devlet yatrm olmazken; zel sektr tevik edilmitir. 1932de 2 ham ipek fabrikas Tevik-i Sanayi Kanunundan yararlanrken, bu say 1941de 12 ye ulamtr. Buna karlk ipekli dokumada ise, 1932de 56 firma Tevik-i Sanayi Kanunundan yararlanrken, bu oran 1941 de 31e; dokuma sanayide 74ten 49a, dokuma sanayini takiben ikinci en byk teviki gren tarma dayal retim yapan sanayide, 32 den 14e dmtr.

Trkiye, II. Dnya Savana katlmamakla beraber, ekonomik hayatta savan etkilerini derinden hissetmitir. retimin

aksamas, ithalat ve ihracat hacminin daralmas, mal darl ve pahallk, para tedavlnn genilemesi ve enflasyonist basklar, savan ekonomik hayattaki etkileri olarak kendini gstermitir. Bu nedenle sava yllar, devletilik uygulamasnn kat bir ekilde uyguland dnem olmu; snai ve ticari faaliyetler zerindeki denetim arttrlmtr. 1946dan itibaren zel teebbsn teviki, dardan yardm ve kredi temini, d ticaretin serbestletirilmesi suretiyle liberal iktisat politikas uygulanmas nem kazanmtr. Bursada 1950li yllardan itibaren sanayideki ivme hzla devam etmitir.

Yukarda belirtilen srelerde dnya ipekilik sektrnde yaanan baz gelimeler dorudan Bursa ipekilik sektrn de

etkilemitir: 1929 dnya ekonomik buhran ve 1930-1935 tarihleri arasnda suni ipek adl flo retimi, 1940-1950 yllar arasnda sentetik elyafn douu, 1950den yakn zaman kadar grlen srete kozaya denen ok dk fiyat, ipekli malzeme retiminde gerilemenin yaanmas ve inin ekonomi politikalar gibi etkenler, bu gelimelerden bazlardr. pekilik iin olumsuz gelimelerin yaand bu dnemde Bursa ipekileri ve kozaclar zaman zaman i piyasaya ynelerek, bazen de d piyasa iin farkl pazar alar kullanarak zmler retmeye almlardr. rnein 1970li yllarn sonlarnda canllk kazanmaya balayan ipekli hal dokumacl, sektr bir dnem kurtaran nemli bir i alandr. Ancak 1990 yl dnyada ipekilik ve buna bal sektrlerde ciddi anlamda bir daralma srecini balatmtr. inin etkisiyle ipek fiyatlarnda ciddi dlerin yaanmas, ipekli retim yapan fabrikalarda kuma stounun artmas ve krfez krizinin piyasalarda gvensizlik meydana getirmesi bu durumun en nemli nedenleridir. Sektrde ortaya kan negatif eilim, talya'dan Japonya'ya kadar uzanm, in bu ortamda ksmen gl kalmtr. Bursada 1990 sonras srete, gerek belirtilen bu ekonomik d etkenlerle ve gerekse ehirde grlen sanayileme faaliyetleri ve tarmsal retimdeki ilalama etkenlerine bal olarak, kozaclk faaliyeti bitme noktasna gelmitir.

Literatr zeti

Bursada koza yetitiricilii ve ipekli dokuma sektr denildiinde akla ilk gelen, bu alanda sayca ok olmasa da ciddi

anlamda aratrmalarn yaplm olduudur. phesiz Bursada ipekilik alannda en nemli aratrmalar, nl tarihi Halil nalck tarafndan yaplmtr. Ancak nalckn konu ile ilgili yapt yaynlar 17. yzyl ve ncesi dnemlerini iine aldndan literatr olarak analiz edilmeyecektir (Bkz. Kaynaka). Sadece nalckn, Trkiye Tekstil Tarihi zerine Aratrmalar, adl eseri ksmen proje konusunun ilgilendii srece ait baz anlatmlar ierdiinden, eser ok ksa olarak analiz edilebilir. nalckn bu eseri, daha nce yapt aratrmalarn derlenmesi ile ortaya km olup, Anadoluda ipekli dokumacln dnda, yn ve pamuklu dokuma sektrn ele alan bir eserdir. Eskiadan itibaren Anadoluda tekstil ticareti hakknda bilgi vermeye balayan bu kitap, 19. yzyla kadar tekstil sektrnn geliimini retim ve ticaret asndan anlatmaktadr. Kitabn 4.-6. blmleri ipek ticareti, ipekli sanayi ve retilen ipekli kuma eitlerine ayrlm olsa da, arlkl olarak 19. yzyl ncesi dnemlere ait bilgileri iermektedir.

Bursada ipekilik konusunda almalar olan dier aratrmaclar Murat izaka ve Suraiya Faroqhidir. Belirtilen


akademisyenlerin konu hakknda zellikle ngilizce olarak yaptklar yaynlar, yabanc lkelerde de nemle okunmutur. Dier bir nemli alma, zer Ergen tarafndan hazrlanan XVI. Yzyln Sonlarnda Bursa adl eserdir. Bu eserde kentteki ipek ticareti ve ipek mzn mukataas ariv belgelerinden tespit edilen verilerle deerlendirmeye alnmtr. Haim Gerber, Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, adl eserinde dolayl olarak ipekilik hakknda bilgiler vermitir. Bu eserlerin her biri Bursada ipekilik konusunda alma yapacak aratrmaclar iin okunmas gereken klasikler gibidir. Ancak bu akademisyenlerin konu ile ilgili rettikleri yaynlar 17. yzyl ve ncesi dnemlerini iine aldndan, sunulan bu proje nerisine ait srecin dndadr ve literatr olarak analiz edilmeyecektir.

Yukarda verilen n bilgi sonrasnda proje balna bal olarak literatr tespiti ve deerlendirmesine girilebilir. Bu balamda ilk olarak, nerilen proje konusunun kapsad 1837-1990 dnemine ynelik, Bursada koza yetitiricilii ve ipekli dokumaclk alan hakknda bilgi veren tetkik eserler tahlil edilecektir. Ardndan projede kullanlacak birinci elden kaynaklarn tanmna gidilecek ve son ksmda ise proje bal ierisinde geen deiim analizi ifadesine bal olarak yaplm baz rnek almalar sunulacaktr.

Bursada koza yetitiricilii ve ipekli dokumaclk alan hakknda bilgi veren tetkik eserlerin analizi Bursada koza yetitiricilii ve ipekli dokumaclk hakknda yaplan en ciddi alma Fahri Dalsara ait Trk Sanayi ve Ticaret

Tarihinde Bursada pekilik adl eserdir. Bu eser 15. yzyl bandan kitabn basld 1960 ylna kadar geen srede, Bursada ipekilik konusunu ele aldndan literatr olarak analiz edilebilir. Kitabn ilk blmlerinde Osmanl Devletinde koza retiminin henz yaplmad dnemlerde (15. yy.-16. yy.n ilk yars), ithal edilen ham ipek ile ipekli dokumaclk sektrnn nasl olutuu, hangi kumalarn retildii ve ticaretinin yapld anlatlmaktadr. Dokumaclk sanatnn idaresi, retilen kumalarn yabanc lkelere satlmas ve devletin ipek ticaretinden elde ettii gelirin izah sonrasnda, ipekiliin gerileme sreci izah edilmektedir. Yazar sekizinci blmden itibaren 16. yzyln ikinci yarsndan sonra Trkiyede kozaclk faaliyetin balad dnemi ele almtr. Koza tellerinin ekimi konusunda verilen teknik bilgiler sonrasnda, Trkiyede ipekiliin yeniden kalknma srecine girdii 19. yzyl dnemi incelemeye alnmtr. Dolaysyla 510 sayfalk kitabn 401. sayfasndan itibaren ele ald 110 sayfalk konu, nerilen bu projenin kapsad srele kesimektedir. Dalsar, Osmanl dneminde Bursada ipek sektrnde meydana gelen fabrikalama srecini ana hatlar ile ele aldktan sonra, ipekiliin bugnk grn blmyle Cumhuriyet yllarnda ipek ticaretinin ulusal ve uluslararas deerini ve Trkiyede sunipein ortaya kn zetlemektedir. Yazar, 19. yzyl ncesi Bursada ipekilik bahsini ele alrken ariv malzemeleri kullanm ve yer yer metin aralarna bu belgelerin bugnk Trke ile okunularn koymutur. Ancak yazar, proje nerisi ile kesien 19. yzyl sonras sreci yazarken, ariv malzemesini kullanmad gibi sektrn tarihsel anlatmndan ziyade tetkik eserlerden elde edilen gncel bilgiyi oluturmutur.

Dalsarn almas dnda konu hakknda bilgi veren dier ciddi alma, Donald Quataert tarafndan yaplmtr. Yazara ait 1973 tarihli Ottoman Reform and Agriculture in Anatolia (1876-1908) adl doktora tezinin Yabanclarn Denetimi: pek ve Ttn retimi adl blmnde ve 1993 tarihli Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution adl kitap ierisinde geen drdnc blmde, 19. yzyln son eyrei ve 20. yzyln ilk eyreinde Bursadaki kozaclk, ipekli dokumaclk ve bu alanda gerekleen ticarete ynelik anlatmlar vardr. Bugn bu iki eser de Trkeye evrilmi ve kitap olarak baslmtr. Quataertin bu almalarnda grlen ipekilik ile ilgili blmler 1987 ylnda yaymlanan; The Silk Industry of Bursa, 1880-1914 ve 1993 ylnda yaymlanan Ottoman Women, Households, and Textile Manufacturing, 1800-1914, adl makalelerle gelitirilmi veya benzerlikle anlatlmtr. Yazarn almalar proje konusunun 19. yzyl ksmn ieren bilgiler sunmakta iken,

Sobag 1001 Proje Ornegi

Documents

Transcript of Sobag 1001 Proje Ornegi